Il-qag˙da f’Malta tal-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl fejn g˙andu x’jaqsam it-ta˙ri© fil-mobilità u l-orjentazzjoni

www.knpd.org

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’DiΩabilità

Edituri: J. Camilleri, A. Zammit

Pubblikazzjoni:Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’DiΩabilitàÇentru Óidma Soçjali, Istitut Vincenzo Bugeja, Santa VeneraTelefon: 2278 8555Faks: 2278 8490Email: helpdesk@knpd.orgwww.knpd.org

G˙al din il-pubblikazzjoni ng˙ataw fondi b’sostenn mill-Kummissjoni Ewropea.Din il-pubblikazzjoni tirrifletti l-fehmiet biss tal-awtur, u l-Kummissjoni ma tistax tinΩamm responsabbli g˙al kwalunkwe uΩu ˙aΩin li jista’ jsir mill-informazzjoni li tidher hawn.

3

Introduzzjoni

Il-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl jipperçepixxu d-dinja b’mod differenti minn dawk li jaraw. It-Ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni (TMO) jista’ jkabbar l-indipendenza u l-kwalità tal-˙ajja tal-persuni g˙omja u dawk neqsin mid-dawl, min˙abba li, b’ri˙et dan it-ta˙ri©, dawn il-persuni jkunu jistg˙u jie˙du sehem b’mod aktar attiv fi ˙dan il-kumunità tag˙hom. PreΩentement, f’Malta ma jeΩisti l-ebda servizz ta’ TMO.

Il-Pro©ett Mobilità u Orjentazzjoni g˙all-Persuni G˙omja u l-Persuni Neqsin mid-Dawl (MOBAVIP) huwa pro©ett parzjalment iffinanzjat mill-UE u l-g˙an tieg˙u hu li l-innovazzjoni tat-TMO ti©i ttrasferita lejn il-gΩejjer Maltin. Il-pro©ett jinkludi studju dwar il-qag˙da f’Malta tal-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl fejn g˙andu x’jaqsam it-TMO.

Metodolo©ija

Kwestjonarju bi tlettax (13)-il mistoqsija ntbag˙at lil kampjun rappreΩentattiv ta’ ˙ames mitt (500) individwu rre©istrati mal-KNPD b˙ala persuni g˙omja jew neqsin mid-dawl. Il-kwestjonarju (ara l-Appendiçi A) tfassal mill-KNPD bl-g˙ajnuna ta’ Provision Solutions li huma wa˙da mill-organizzazzjonijiet s˙ab fil-pro©ett MOBAVIP. Il-kampjun issejjes skont is-sess, l-età u l-lokalità tal-popolazzjoni tal-persuni neqsin mid-dawl u mill-mobilità rre©istrati fid-database tal-KNPD. Mill-˙ames mitt (500) kwestjonarju mibg˙uta, intwie©bu mija u tletin (130). Dan ifisser li wie©bu 26% minn dawk li rçevew il-kwestjonarju, rata li titqies b˙ala wa˙da ta’ daqs medju.

Sabiex tin©abar aktar informazzjoni dwar x’ja˙sbu u x’jafu fuq it-TMO l-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl, dan il-kwestjonarju ntbag˙at lil kampjun ta’ persuni rre©istrati b˙ala g˙omja jew neqsin mid-dawl mal-Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’DiΩabilità (KNPD).

4

RIÛULTATI U ANALIÛI

L-EWWEL PARTI:Demografija

SESSMill-130 li wie©bu l-kwestjonarju, 64 minnhom, ji©ifieri 49% ta’ dawk kollha li wie©bu l-kwestjonarju, kienu r©iel. Is-66 l-o˙ra, ji©ifieri 51%, kienu nisa. Id-differenza bejn l-g˙add ta’ r©iel u nisa li wie©bu hija Ωg˙ira ˙afna. Il-pie chart (Fig. 1) li tinsab fl-Appendiçi B tirrappreΩenta dawn il-perçentwali skont il-kriterju tas-sess.

ETÀ• L-età ta’ 3 mill-130 persuna li wie©bu

kienet bejn Ωero (0) u 9 snin – 2.3%.• L-età ta’ 2 minn dawk li wie©bu kienet

bejn 10 u 19-il sena – 1.5%.• 2 persuni o˙ra kienu bejn l-20 u d-29

sena – 1.5%.• 15 minn dawk li wie©bu kellhom bejn

it-30 u d-39 sena – 11.5%.• 20 minn dawk li wie©bu kellhom bejn

l-40 u d-49 sena – 15.4%.• 21 minn dawk li wie©bu kellhom bejn

il-50 u d-59 sena – 16.2%.

• 18 minn dawk li wie©bu kellhom bejn is-60 u d-69 sena – 13.9%.

• 30 kienu bejn is-70 u d-79 sena – 23.1%.• 15 kienu bejn it-80 u d-89 sena – 12%.• 4 minn dawk li wie©bu kellhom ’il fuq

minn 90 sena – 3.1%.Il-perçentwali ta’ hawn fuq in˙admu skont il-kategoriji tal-età u din hija r-ra©uni g˙aliex it-total tal-perçentwali jammonta g˙al aktar minn 100%.

Din l-informazzjoni hija rrappreΩentata f’bar chart (Fig. 2) li tinsab fl-Appendiçi B.

L-akbar grupp skont l-età kien tal-persuni ta’ bejn is-70 u d-79 sena, li jammonta g˙al 23.1% tat-total ta’ dawk li wie©bu. It-tieni l-akbar kategorija hija ta’ dawk bejn il-50 u d-59 sena, li jammontaw g˙al 16.2% ta’ dawk kollha li wie©bu l-kwestjonarju.

Probabbilment, l-g˙add ta’ persuni neqsin mid-dawl jikber aktar ma tkun kbira l-età. G˙al din ir-ra©uni, huma l-persuni anzjani li x’aktarx je˙tie©u t-TMO.

EDUKAZZJONI• 41.5%, (54 minn dawk li wie©bu) qalu li marru skola sal-livell

primarju.

5

• 37.7%, (49 minn dawk li wie©bu) qalu li marru skola sakemm temmew il-livell sekondarju.• 8.5%, (11 minn dawk li wie©bu) kellhom edukazzjoni post- sekondarja.• 9.2%, (12 minn dawk li wie©bu) qalu li temmew l-istudji tag˙hom f’livell terzjarju.• 3.1%, (4 minn dawk li wie©bu) stqarrew li ma marru skola qatt.

Figura 3 fl-Appendiçi B hija rappreΩentazzjoni ta’ din l-informazzjoni f’forma ta’ bar chart. Hawn jidher çar li l-livell edukattiv ta’ kwaΩi l-ma©©oranza ta’ dawk li wie©bu l-kwestjonarju kien biss it-tkomplija tal-iskola primarja. It-tieni l-akbar kategorija hija ta’ persuni li kellhom livell edukattiv ekwivalenti g˙at-tkomplija tal-iskola sekondarja. Flimkien, dawn iΩ-Ωew© kategoriji jirrappreΩentaw 79.2% tat-total tal-persuni li wie©bu l-kwestjonarju. 17.7% biss ta’ dawk li wie©bu l-kwestjonarju qalu li kellhom livell ta’ edukazzjoni ekwivalenti g˙al studji post-sekondarji jew terzjarji.

3.1% (4 persuni) mill-g˙add totali ta’ dawk li wie©bu l-kwestjonarju stqarrew li qatt ma kien marru skola. Tlieta minn dawn g˙andhom ’il fuq minn 78 sena, imma persuna wa˙da minn dawn it-tlieta li qalu li qatt ma kienu marru skola, g˙andha 43 sena.

IMPJIEG• 3.1% (4 persuni) qalu li preΩentement

kienu studenti full-time.• 1.5% (2 persuni) qalu li kienu studenti

part-time.• 13.9% (18 minn dawk li wie©bu) qalu li

kellhom impjieg full-time.• 1.5% (2 persuni) qalu li kienu impjegati

part-time.• 3.9% (5 persuni) qeg˙din ifittxu x-xog˙ol.• 7.7% (10 persuni) qeg˙din jattendu d-day

centres.• 55.4% (72 persuna) huma rtirati.• 13.1% (17-il persuna) g˙aΩlu l-kategorija

‘Kategoriji O˙ra’. Minn dawn is-17, 10.7% qalu li kienu nisa tad-dar u t-2.4% li jifdal qalu li jg˙ixu f’istituzzjoni.

L-informazzjoni ta’ hawn fuq tinsab mi©bura fil-pie chart f’Appendiçi B (Fig. 4).

Il-ma©©oranza ta’ dawk li wie©bu l-kwestjonarju, ji©ifieri 55.4% minnhom, huma rtirati. It-tieni l-akbar kategorija hija dik ta’ studenti full-time. L-etajiet tal-istudenti full-time huma bejn it-tlieta u s-seba’ snin: dan ifisser li kollha kemm huma qed jattendu l-iskola primarja.

Il-persuni li qeg˙din ifittxu x-xog˙ol huma kollha bejn it-32 u s-57 sena: tlieta huma r©iel u tnejn huma nisa.

6

IT-TIENI PARTI:X’jidhrilhom mit-TMO dawk li wie©bu l-kwestjonarju?

L-g˙an tal-mistoqsijiet mag˙mula f’din il-parti kien li tin©abar informazzjoni dwar jekk f’Malta, il-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl jafux x’inhu t-TMO u jekk ja˙sbux li dan it-tip ta’ ta˙ri© ikunx ta’ benefiççju g˙alihom, u x’ja˙sbu li huma l-ostakoli u l-˙ti©ijiet li g˙andhom ji©u indirizzati qabel ma jid˙lu g˙at-TMO.

Mistoqsija Nru 5:Jekk inti tlift id-dawl meta kbirt, iddeskrivi d-diffikultajiet li qed t˙abbat wiççek mag˙hom meta ti©i biex tivvja©©a u tmur minn post g˙al ie˙or, u kif ta˙seb li dawn id-diffikultajiet jistg˙u jing˙elbu?L-g˙an ta’ din il-mistoqsija hu li tin©abar informazzjoni dwar x’inhuma l-ostakoli li l-persuni g˙omja u dawk neqsin mid-dawl ikollhom i˙abbtu wiççhom mag˙hom meta jivvja©©aw minn post g˙all-ie˙or. Dawk li wie©bu semmew g˙add ta’ ostakoli li jfixkluhom waqt l-ivvja©©ar. Dawn il-persuni qalu li setg˙u jsemmu aktar minn ostakolu wie˙ed.

• 26.2% (34 persuna) g˙aΩlu li ma jwe©bux il-mistoqsija u ma semmew l-ebda ostakolu li jiltaqg˙u mag˙hom matul il-˙ajja ta’ kuljum.

• 0.8% (persuna wa˙da) qalet li ma kienet tiltaqa’ ma’ ebda ostakolu waqt li tmur minn post g˙all-ie˙or u fissret li dan g˙aliex g˙andha kelb jiggwidaha.

• 4.6% (6 minn dawk li wie©bu) qalu li qatt ma kienu jo˙or©u minn darhom.

• 36.9% (48 minn dawk li wie©bu) qalu li qatt ma kienu jo˙or©u minn darhom wa˙edhom u li meta jo˙or©u dejjem ikollhom persuna takkumpanjahom meta kien ikollhom bΩonn imorru minn post g˙all-ie˙or.

Minn fost il-persuni li qalu li jo˙or©u minn darhom:• 18.5% (24 persuna) semmew li t-toroq

ma kinux aççessibbli, u b’mod partikolari identifikaw il-bankini b˙ala perikoluΩi ˙afna min˙abba l-boroΩ taΩ-Ωibel u l-g˙etiebi li kienu jostakolawlhom il-mixi. Dawn kienu l-ostakoli li ssemmew l-aktar.

• 10% (13 minn dawk li wie©bu) identifikaw l-inaççessibilità g˙at-trasport pubbliku b˙ala ostakolu li jΩommhom milli jivvja©©aw b’mod aktar indipendenti.

• 3.8% (5 persuni) qalu li l-akbar ostakolu li j˙abbtu wiççhom mieg˙u fit-toroq kien it-traffiku g˙aliex kienu mwerwra li jistg˙u jisfaw imtajra mis-sewwieqa.

7

• 1.5% (2 persuni) qalu li l-fatt li ma kinux im˙arr©a fil-˙iliet g˙al g˙ejxien indipendenti, jikkostitwixxi ostakolu li jimpedihom milli jg˙ixu ˙ajja iktar indipendenti.

Mid-data ta’ hawn fuq jirriΩulta li l-parti l-kbira ta’ dawk li wie©bu ma jo˙or©ux minn darhom wa˙edhom u li dawk li jo˙or©u j˙abbtu wiççhom ma’ g˙add ta’ diffikultajiet.

Mistoqsija Nru 6:Qatt irçevejt xi forma ta’ Ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni fl-img˙oddi?Dawk li wie©bu l-kwestjonarju ©ew mistoqsija jekk fl-img˙oddi kinux ing˙ataw xi forma ta’ TMO. L-g˙an ta’ din il-mistoqsija kien li tin©abar informazzjoni dwar jekk f’Malta l-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl qattx irçevew dan it-tip ta’ ta˙ri© xi darba f’˙ajjithom.

96.2% (125 persuna) qalu li fl-img˙oddi qatt ma kienu rçevew ta˙ri© fil-mobilità u l-orjentazzjoni.3.8% (5 persuni) qalu li huma kienu ng˙ataw TMO.

Mid-data ta’ hawn fuq jidher çar li perçentwal Ωg˙ir ˙afna ta’ dawk li wie©bu kienu rçevew ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni fl-img˙oddi.

Mistoqsija Nru 7:Jekk irçevejt ta˙ri© ta’ dan it-tip, liema kienet l-istituzzjoni li pprovdiet dan it-ta˙ri©?Dawk li kienu wie©bu iva g˙all-mistoqsija ta’ qabel, ©ew mistoqsija jsemmu l-istituzzjoni li pprovdiethom bit-ta˙ri© fil-mobilità u l-orjentazzjoni.

Tlieta mill-˙amsa li kienu ng˙ataw it-TMO qalu li dan it-ta˙ri© irçevewh fir-Renju Unit.

Persuna wa˙da qalet li kienet irçeviet xi forma ta’ ta˙ri© fl-orjentazzjoni f’kamra multi-sensorja fir-Razzett tal-Óbiberija f’Malta, filwaqt li persuna o˙ra qalet li kienet t˙arr©et fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni mill-Malta Guide Dog Association.

Dan jindika li preΩentement f’Malta jeΩistu opportunitajiet limitati g˙all-g˙oti tat-TMO.

Mistoqsija Nru 8:U kif ta˙seb li dan it-ta˙ri© serviek ta’ benefiççju?Il-5 persuni li qalu li kienu ng˙ataw TMO kkummentaw dwar l-effett li ˙alla fuq ˙ajjithom dan it-ta˙ri©. Il-kummenti tag˙hom kienu dawn:• ta’ benefiççju kbir• ipprovdieni b’g˙add ta’ su©©erimenti

utli g˙all-˙ajja tieg˙i ta’ kuljum

8

• tg˙allimt il-kuluri kollha u orjentajt lili nnifsi a˙jar

• sirt aktar indipendenti• kien hemm persuna li qalet li t-TMO

rçevietu meta kienet tg˙ix fir-Renju Unit matul iΩ-Ωmien li qattg˙et fl-iskola primarja. Madankollu, issa f’Malta qed t˙ossha tibΩa’ wisq tipprattika dak li tg˙allmet, u meta to˙ro© dejjem tkun akkumpanjata minn persuna o˙ra.

It-TMO jista’ g˙alhekk ikun ta’ benefiççju kbir minkejja li fatturi o˙rajn (imsemmija ta˙t il-Mistoqsija Nru 5) jistg˙u qeg˙din iΩommu lil dawk neqsin mid-dawl milli jipprattikaw dan it-ta˙ri©.

Mistoqsija Nru 9:X’ta˙seb li g˙andu jkun ir-rwol tieg˙ek fl-g˙oti tat-Ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni?Il-persuni li wie©bu l-kwestjonarju ©ew mistoqsija x’ja˙sbu li kellu jkun ir-rwol tag˙hom fit-TMO.• 69.2% (90 minn dawk li wie©bu) ma

we©bux g˙al din il-mistoqsija.• 8.5% (11-il persuna) qalu li ma jafux xi

rwol kellu jkollhom fit-TMO.• 17.7% (23 persuna li wie©bu) qalu li

r-rwol tag˙hom kellu jkun li jirçievu t-ta˙ri©.

• 1.5% (2 persuni) qalu li r-rwol tag˙hom kellu jkun ta’ g˙alliema jew konsulenti.

• 1.5% (2 persuni) qalu li r-rwol tag˙hom kellu jkun li jipprovdu l-informazzjoni kollha rilevanti dwarhom infushom sabiex l-g˙alliema jkunu jistg˙u jag˙mlu valutazzjoni xierqa skont il-bΩonnijiet reali tag˙hom.

• 0.8% (persuna wa˙da) qalet li r-rwol tag˙ha kellu jkun li tipparteçipa fit-TMO.

• 0.8% (persuna wa˙da) qalet li r-rwol tag˙ha kellu jkun li tiΩgura li l-membri kollha ta’ organizzazzjoni mhux governattiva partikolari f’Malta jirçievu t-TMO.

Il-ma©©oranza ta’ dawk kollha li wie©bu ma kinux çerti dwar x’jirrikjedi t-TMO.

Mistoqsija Nru 10:X’ta˙seb li g˙andek bΩonn tkun taf tag˙mel qabel ma tibda ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni?Il-persuni li wie©bu l-kwestjonarju ©ew mistoqsija jekk kinux jistg˙u ja˙sbu f’xi ˙ti©ijiet li kellhom ji©u kkunsidrati qabel ma jid˙lu g˙at-TMO. Din il-mistoqsija kienet immirata biex tin©abar informazzjoni dwar jekk il-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl jarawx jekk hemmx xi ˙ti©ijiet li kellhom jindirizzaw qabel ma jid˙lu g˙at-TOM. Setg˙u jsemmu aktar minn bΩonn wie˙ed. Dawn li ©ejjin huma t-twe©ibiet mog˙tija:

9

• 56.92% (74 minn dawk li wie©bu) ma we©bux g˙al din il-mistoqsija.

• 18.5% (24 minn dawk li wie©bu) qalu li ma kinux jafu.

• 3.1% (4 persuni) wie©bu li ma kellhom l-ebda ˙ti©ijiet li kien hemm bΩonn li jindirizzaw qabel ma jibdew it-TMO, u li kienu jistg˙u jibdew it-ta˙ri© ming˙ajr dewmien.

• 3.1% (4 persuni) qalu li kien me˙tie© li jsiru jafu a˙jar x’kien jirrikjedi dan it-ta˙ri© min˙abba li dehrilhom li ma kellhomx tag˙rif biΩΩejjed dwaru.

• 3.1% (4 persuni) qalu li je˙tie© li jkunu vvalutati kif jixraq minn g˙alliem tal-Mobilità u l-Orjentazzjoni.

• 1.5% (2 minn dawk li wie©bu) qalu li je˙tie© li jsirilhom eΩami mediku qabel jibdew dan it-ta˙ri©.

• 1.5% (2 persuni) qalu li kienu je˙tie©u assistenza personali sabiex ikunu jistg˙u jie˙du sehem fit-ta˙ri©.

• 3.1% (4 minn dawk li wie©bu) qalu li kien je˙ti©ilhom jit˙arr©u fil-˙ila komunikattiva tag˙hom qabel ma jibdew jit˙arr©u fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni.

• 3.9% (5 persuni) qalu li l-ewwel kienu je˙tie©u ta˙ri© f’kompetenzi li g˙andhom x’jaqsmu mal-g˙ajxien ta’ kuljum sabiex qabel xejn jiksbu l-˙iliet me˙tie©a biex jo˙or©u minn darhom indipendentement.

• 3.9% (5 persuni) kienu je˙tie©u t-trasport biex jaslu sal-post fejn kien se jsir it-ta˙ri©.

• 0.8% (persuna wa˙da) qalet li setg˙et tipparteçipa biss f’dan it-ta˙ri© skont x’˙in kienu se jsiru s-sessjonijiet tat-ta˙ri©.

• 0.8% (persuna wa˙da) qalet li qabel kollox il-persuna g˙ama jew il-persuna nieqsa mid-dawl kien me˙tie© li jiddeçiedu jekk iridux li jsiru indipendenti qabel ma attwalment jiddeçiedu li jipparteçipaw fit-TMO.

Din id-data turi li l-parti l-kbira ta’ dawk li wie©bu ˙assew il-˙tie©a li jit˙ejjew qabel ma jibdew it-TMO.

MistoqsijaNru 11:Liema minn dawn ta˙seb li jiffurmaw parti mit-ta˙ri© fil-mobilità u l-orjentazzjoni?Wie©eb Iva jew Le.Din il-mistoqsija saret biex isir mag˙ruf a˙jar jekk il-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl humiex konxji ta’ x’inhu t-TMO. Intalbu jiktbu ‘iva’ jew ‘le’ ˙dejn kull fraΩi:

Bastun abjad – 68 mill-130 li wie©bu qalu li l-bastun abjad jag˙mel parti mit-TMO. Dan ifisser li 52.3% biss ta’ dawk li wie©bu

10

kienu attwalment jafu li l-bastun abjad huwa strument uΩat b˙ala parti mit-TMO.Persuna gwida li tara – 53 (jew 40.8% minn dawk kollha li wie©bu) qalu li persuna gwida li tara kienet tag˙mel parti mit-TMO. Attwalment, dan kien il-kaΩ. Il-fatt li 40.8% biss wie©bu li dan kien il-kaΩ, ifisser li l-parti l-kbira ta’ dawk li wie©bu ma jafux li persuna gwida li tara tag˙mel parti mit-TMO.

Klieb gwida – 49 minn dawk li wie©bu qalu li l-uΩu ta’ kelb gwida jag˙mel parti mit-TMO. Dan ifisser li 37.7% biss jafu li t-TMO jinvolvi l-klieb gwida – kif fil-fatt hu. Il-bqija ta’ dawk li wie©bu ma ja˙sbux li l-klieb gwida jag˙mlu parti mit-TMO.Il-kura tal-kelb gwida – 30 persuna, ji©ifieri 23.08%, qalu li t-TMO jinvolvi l-kura tal-kelb gwida. Dan ifisser li 76.9% ta’ dawk li wie©bu ja˙sbu li l-kura ta’ kelb gwida ma tag˙milx parti mit-TMO – meta fil-fatt dan mhux il-kaΩ.

It-tag˙lim tal-Braille – dan ma jag˙milx parti mit-ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni. 21 persuna qalu li t-tag˙lim tal-Braille huwa fil-fatt parti mit-TMO. Madankollu, il-ma©©oranza ta’ dawk li wie©bu, ji©ifieri 83.8% qalu li t-tag˙lim tal-Braille m’huwiex parti minn dan it-ta˙ri©.

Lobijar favur Aççessibilità A˙jar – dan, fil-fatt, jitqies b˙ala parti mit-TMO u 44 (33.8%) minn dawk li wie©bu taw twe©iba tajba. Il-bqija ta’ dawk li wie©bu (66.2%) ma ja˙sbux li l-lobijar favur aççessibilità a˙jar attwalment jag˙mel parti mit-TMO.It-tag˙lim tal-kompjuter – dan m’huwiex ikkunsidrat b˙ala parti mit-TMO. Tlieta u tletin persuna, ji©ifieri 25.4% taw twe©iba ˙aΩina u qalu li t-tag˙lim tal-kompjuter kien fil-fatt jag˙mel parti mit-TMO. Is-97 persuna li jifdal (74.6%) taw twe©iba tajba u qalu li t-tag˙lim tal-kompjuter kien fil-fatt jag˙mel parti mit-TMO.

It-tag˙lim ta’ metodi ©odda kif tmur minn post g˙al ie˙or – 59 minn dawk li wie©bu qalu li t-tag˙lim ta’ metodi ©odda kif wie˙ed imur minn post g˙al ie˙or kien jag˙mel parti mit-TMO. Dan ifisser li 45.4% tal-g˙add totali ta’ dawk li wie©bu taw twe©iba tajba u qalu li t-tag˙lim ta’ metodi ©odda kif tmur minn post g˙al ie˙or jag˙mel parti mit-TMO filwaqt li l-bqija (54.6%) wie©bu ˙aΩin meta qalu li t-tag˙lim ta’ metodi ©odda kif tmur minn post g˙al ie˙or ma kienx parti mit-TMO.

Kollox ma’ kollox, il-parti l-kbira tal-mistoqsijiet ma kinux twie©bu b’mod tajjeb.

11

Mistoqsija Nru 12:F’liema aspetti ta˙seb li t-Ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni jista’ jkun lilek ta’ g˙ajnuna?Saret mistoqsija dwar liema aspetti minn ˙ajjithom il-persuni li wie©bu l-kwestjonarju kienu ja˙sbu li t-TMO seta’ jg˙inhom. Seta’ ji©i mmarkat aktar minn aspett wie˙ed. Dawn kienu t-twe©ibiet:• Edukazzjoni:20.8% (27 persuna) qalu li t-TMO seta’

jg˙inhom f’dan l-aspett ta’ ˙ajjithom.• Impjieg:30.8% (40 persuna) qalu li t-TMO seta’

jg˙inhom f’dan l-aspett.• Attività rikreattiva:43.1% (56 persuna) qalu li t-TMO seta’

jg˙inhom f’dan l-aspett.• Id-dar:53.8% (70 persuna) qalu li t-TMO seta’

jg˙inhom f’dan l-aspett.• Aspetti o˙ra:• 4.6% (6 persuni) g˙aΩlu l-kategorija

‘Aspetti O˙rajn’.

Minn fost is-sitta li g˙aΩlu l-kategorija ‘Aspetti O˙rajn’:

• 2 qalu li t-TMO seta’ jkun ta’ g˙ajnuna g˙al attivitajiet sportivi.

• 2 qalu li t-TMO seta’ jg˙inhom meta jmorru jixtru.

• Persuna wa˙da qalet li t-TMO seta’ jkun ta’ benefiççju kbir g˙aliha fl-ivvja©©ar minn pajjiΩ g˙al ie˙or.

• Persuna o˙ra mmarkat il-kategorija ‘Aspetti O˙rajn’ iΩda ma speçifikatx f’liema attività dan it-tip ta’ ta˙ri© seta’ jkunilha ta’ benefiççju.

Mid-data mi©bura, l-akbar g˙add ta’ dawk li wie©bu qalu li t-TMO huwa ta’ benefiççju mill-aqwa matul il-˙in li jqattg˙u f’darhom. Meta din il-figura titqabbel mal-etajiet tal-persuni li wie©bu, jirriΩulta li l-ma©©oranza tal-persuni (68.2%) g˙andhom ’il fuq minn 50 sena. Dan ifisser li x’aktarx dawn il-persuni partikolari huma interessati fl-aspetti tad-‘Dar’ u l-‘Attività Rikreattiva’ aktar milli fl-aspetti tal-‘Impjieg’ u l-‘Edukazzjoni’.

Mistoqsija Nru 13:X’miΩuri o˙ra g˙andhom jittie˙du biex f’Malta ji©i Ωgurat li l-persuni g˙omja jkunu jistg˙u jutilizzaw bl-a˙jar mod possibbli t-Ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni?Intalbu kummenti dwar il-miΩuri li kellhom jittie˙du fuq livell nazzjonali sabiex il-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl ikunu jistg˙u jipprattikaw it-TMO, li kieku dan it-tip ta’ ta˙ri© kellu jing˙ata:

12

• 46 minn dawk li wie©bu (35.4%) dehrilhom li ma kien hemm ebda problemi li kellhom ji©u indirizzati.

Óafna semmew aktar minn miΩura wa˙da li kellha tittie˙ed:• 26 persuna (20%) qalu li kien me˙tie©

li t-toroq isiru aktar aççessibbli sabiex il-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl ikunu jistg˙u jimxu fihom ming˙ajr periklu. L-ostakoli li ssemmew kienu: paviment im˙attab, boroΩ taΩ-Ωibel mitfug˙a fit-toroq, traffic lights li m’humiex mg˙ammra bis-sinjali awdjo, ˙adid tat-twieqi bbuzzat ’il barra (pregnant windows) u arbli tad-dawl fin-nofs. Il-bΩonn ta’ toroq aktar aççessibbli kien il-kumment li ssemma l-aktar minn dawk li wie©bu.

• 19-il persuna (14.6%) semmew il-fatt li lil dawk li ma kinux neqsin mid-dawl kellu jing˙atalhom ta˙ri© aktar intensiv dwar l-g˙arfien tal-bΩonnijiet tal-persuni b’diΩabilità. Il-kummenti marbutin ma’ dan il-punt sa˙qu li kien importanti li n-nies li jaraw ikollhom g˙arfien tal-˙ti©ijiet u d-diffikultajiet li l-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl ikollhom i˙abbtu wiççhom mag˙hom waqt li jkunu qed jimxu fit-toroq.

• 17-il persuna (13.1%) semmew il-˙tie©a ta’ aktar aççessibilità g˙at-trasport pubbliku. Il-persuni neqsin mid-dawl

jilmentaw li jsibuha diffiçli ˙afna juΩaw it-trasport pubbliku g˙al diversi ra©unijiet fosthom il-fatt li ma jistg˙ux jaraw in-numru tal-karozza tal-linja u allura ma jkunux jafu fejn tkun sejra x-xarabank. Issemma wkoll kif xi sewwieqa jwaqqfu x-xarabank tag˙hom f’nofs ta’ triq flok ta˙t il-bankina fuq il-bus stop u b’hekk il-persuni neqsin mid-dawl ma jkunux jistg˙u jiddeterminaw meta tal-linja tkun waslet fid-destinazzjoni fejn ikunu jridu jinΩlu.

• 3 persuni (2.3%) minn fost dawk li wie©bu semmew il-˙tie©a ta’ infurzar a˙jar tar-regolamenti tat-traffiku. Ilmentaw li jibΩg˙u jo˙or©u wa˙edhom ming˙ajr gwida g˙aliex kienu mwerwra mill-possibilità li jittajru minn xi karozza u li s-sewwieqa ma jiqfulhomx biex i˙alluhom jaqsmu t-triq – lanqas fuq iΩ-zebra crossing.

• 3 persuni (2.3%) qalu li biex ikunu jistg˙u jipparteçipaw fit-ta˙ri© fil-mobilità u l-orjentazzjoni, kienu qabel xejn je˙tie©u assistenza personali biex ikunu jistg˙u jwettqu x-xog˙ol tad-dar.

• 2 persuni (1.5%) qalu li mat-TMO kienu je˙tie©u ta˙ri© fil-˙iliet me˙tie©a g˙all-˙ajja ta’ kuljum biex jitg˙allmu kif iwettqu x-xog˙ol tad-dar b’mod indipendenti – xog˙ol b˙all-˙asil tal-˙wejje©, façendi, tisjir u i©jene personali. Ta˙ri© f’˙iliet b˙al dawn li kienu me˙tie©a g˙all-©estjoni tal-˙ajja ta’ kuljum, flimkien mat-ta˙ri©

13

fil-mobilità u l-orjentazzjoni, jg˙in lill-persuni neqsin mid-dawl jg˙ixu ˙ajja indipendenti kemm f’darhom kif ukoll barra minn darhom.

• 3 persuni (2.3%) semmew il-fatt li sabiex it-TMO ji©i kkomplimentat, kien me˙tie© li jing˙ata ta˙ri© fl-uΩu tal-Braille biex il-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl ikollhom aççess akbar g˙all-informazzjoni. Barra dan, il-materjal ippubblikat g˙andu wkoll ikun disponibbli bil-Braille.

• 3 persuni (2.3%) qalu li l-g˙add ta’ spazji g˙all-ipparkjar riΩervati g˙al min g˙andu l-ba©© il-ka˙la (il-blue badge) g˙andu jiΩdied sabiex il-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl ikunu jistg˙u jsibu aktar g˙ajnuna ming˙and membri tal-familja jew persuni o˙ra biex jakkumpanjawhom u je˙duhom fejn je˙ti©ilhom imorru.

• 4 persuni (3.1%) qalu li l-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl imisshom jag˙mlu uΩu akbar mit-teknolo©ija li g˙andha rwol importanti fit-tkabbir tal-indipendenza tag˙hom billi t-teknolo©ija tg˙in lil dawn in-nies jikkomunikaw ma’ aktar persuni. Dawn l-erbg˙a semmew ukoll il-fatt li o©©etti intiΩi g˙all-uΩu mill-persuni g˙omja g˙andhom jitra˙˙su sabiex aktar persuni g˙omja u persuni neqsin

mid-dawl ikunu jistg˙u jifil˙u j˙allsu g˙alihom u jag˙mlu uΩu minnhom.

• Persuna wa˙da (0.8%) semmiet il-fatt li l-magni tal-banek g˙andhom ikunu aktar aççessibbli g˙all-istudenti g˙omja u neqsin mid-dawl.

• Persuna o˙ra (0.8%) qalet li g˙andha titwaqqaf organizzazzjoni mhux governattiva g˙all-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl li xog˙olha jkun li tillobbja favur il-bΩonnijiet ta’ dan il-grupp ta’ nies.

14

KONKLUÛJONI

Minn dan l-istudju jo˙ro© li g˙add Ωg˙ir ˙afna ta’ persuni g˙omja u neqsin mid-dawl irçevew ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni. Fil-fatt, 96.2% qatt ma rçevew TMO matul ˙ajjthom.

It-TMO ftit li xejn jafu bih il-persuni g˙omja u neqsin mid-dawl. L-g˙omja j˙ossuhom esposti g˙all-periklu fit-toroq Maltin. It-TMO huwa importanti ˙afna iΩda m’huwiex biΩΩejjed biex lill-persuni g˙omja u neqsin mid-dawl i˙ajjarhom jo˙or©u barra minn darhom. Li kieku dawn kellhom jing˙ataw ta˙ri© fil-mobilità u l-orjentazzjoni, probabbilment g˙add minnhom xorta jibqg˙u ma jo˙or©ux minn darhom min˙abba li fit-toroq i˙ossuhom mhedda mill-perikli. G˙andhom jittie˙du l-miΩuri me˙tie©a biex it-toroq Maltin isiru anqas perikoluΩi u aktar aççessibbli g˙al kul˙add. Persuna g˙amja li t˙arr©et fil-mobilità u l-orjentazzjoni meta kienet tattendi l-iskola primarja (meta kienet tg˙ix fir-Renju Unit) qalet li f’Malta ma tipprattikax it-TMO g˙aliex t˙oss li t-toroq ta’ Malta huma partikolarment perikoluΩi. Ġie ssu©©erit ukoll li b˙ala mod kif it-toroq isiru anqas perikoluΩi, g˙andu jkun hemm infurzar a˙jar tar-regolamenti tat-traffiku.

Il-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl semmew g˙add ta’ ostakoli li jfixkluhom meta jkunu mexjin fit-toroq minn post g˙al ie˙or. G˙add sostanzjali ta’ dawk li wie©bu l-kwestjonarju (36.9%) qalu li qatt ma jo˙or©u minn darhom wa˙edhom u meta jkunu barra minn darhom, dejjem ikollhom mag˙hom persuna o˙ra takkumpanjahom.

L-ostakolu li ssemma l-aktar (18.5%) huwa t-toroq inaççessibbli, b’mod partikolari min˙abba g˙amara tat-triq li timblokka l-passa©©i, l-arbli tad-dawl, l-g˙etiebi, il-pavimenti m˙attba u l-boroΩ taΩ-Ωibel im˙ollija f’nofs il-bankini. Dawn il-persuni j˙ossuhom fil-periklu min˙abba dan kollu u jibΩg˙u li jaqg˙u u jwe©©g˙u.

Issemmiet ukoll l-inaççessibilità g˙at-trasport pubbliku: 10% minn dawk li wie©bu jidhrilhom li dan huwa ostokolu li jimpedihom milli jivvja©©aw. Min˙abba li ma jistg˙ux isuqu l-karozza, dawk il-persuni g˙omja u neqsin mid-dawl li jistg˙u jo˙or©u minn darhom, jiddependu ˙afna mit-trasport pubbliku biex imorru minn post g˙al ie˙or u g˙aldaqstant jag˙mel ˙afna sens li t-trasport pubbliku jkun aççessibbli

15

g˙all-a˙˙ar biex ikun jista’ jintuΩa minn dan il-grupp ta’ nies.Issemmiet ukoll il-˙tie©a ta’ ta˙ri© fl-g˙arfien dwar il-bΩonnijiet ta’ persuni b’diΩabilità. Intqal li l-persuni mog˙nija bid-dawl g˙andu jkollhom g˙arfien a˙jar tal-bΩonnijiet tal-persuni g˙omja u ta’ dawk neqsin mid-dawl meta jkunu qed jimxu fit-toroq. Aktar minn Ωieda fl-g˙arfien dwar il-bΩonnijiet ta’ persuni b’diΩabilità, g˙andha ti©u kkunsidrata l-˙tie©a ta’ Ta˙ri© fl-Ugwaljanza tan-Nies b’DiΩabilità li jkun jiffoka fuq id-drittijiet tal-persuni b’diΩabilità aktar milli fuq id-diΩabilità tag˙hom.

Dawk li wie©bu l-kwestjonarju semmew ukoll il-˙tie©a ta’ assistenza personali. L-assistenza personali tg˙in lill-persuni g˙omja u neqsin mid-dawl ila˙˙qu max-xog˙ol tad-dar. G˙add ta’ dawk li wie©bu semmew il-˙tie©a li j˙ossu l-persuni g˙omja u dawk neqsin mid-dawl biex jing˙ataw ta˙ri© fil-˙iliet ta’ kuljum. Ta˙ri© b˙al dan jg˙allem lil dawn in-nies isiru kapaçi jag˙mlu l-façendi tad-dar, isajru u jie˙du ˙sieb l-i©jene personali tag˙hom.

G˙add ta’ persuni g˙omja u neqsin mid-dawl semmew il-˙tie©a ta’ ta˙ri© fil-Braille. Jekk jitg˙allmu l-Braille, dawn il-persuni jkunu qed ikabbru l-aççess tag˙hom g˙all-informazzjoni. Barra minn hekk,

g˙andu ji©i inkora©©it l-uΩu tat-teknolo©ija fost il-persuni g˙omja u dawk neqsin mid-dawl u dan g˙andu jinkludi l-uΩu tal-kompjuter, l-internet u t-telefons çellulari li jkunu mag˙mula apposta g˙all-uΩu minn persuni g˙omja u nieqsa mid-dawl. Ġie ssu©©erit li o©©etti b˙al dawn jitra˙˙su fil-prezz sabiex jikber l-g˙add ta’ persuni g˙omja u persuni nieqsa mid-dawl li jkunu jistg˙u jixtruhom. Issemma wkoll li l-magni tal-banek g˙andhom ikunu aktar aççessibbli g˙all-uΩu mill-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl, min˙abba li jekk dawn in-nies ikunu jistg˙u juΩaw dawn il-magni ming˙ajr l-g˙ajnuna ta’ ˙add, tkun tkabbret l-indipendenza tag˙hom.

Ġiet issu©©erita wkoll il-˙tie©a ta’ aktar spazji g˙all-ipparkjar riΩervati sabiex, meta l-persuni g˙omja u neqsin mid-dawl ikunu akkumpanjati minn qrabathom jew minn persuni o˙ra, dawn ikunu jistg˙u jipparkjaw il-karozzi tag˙hom.

Kien hemm persuna li ssu©©eriet li g˙andha titwaqqaf organizzazzjoni mhux governattiva (NGO) mill-persuni g˙omja u l-persuni nieqsa mid-dawl. Ta’ min jinnota li preΩentement di©à jeΩistu madwar seba’ NGOs attivi lokali ta’ u g˙al persuni neqsin mid-dawl. Fid-dawl ta’ dan, il-KNPD t˙oss b’çertezza li m’g˙andhiex titwaqqaf NGO ©dida b’konnessjoni ma’ diΩabilita’ viΩwali

16

iΩda jidhrilha li l-organizzazzjonijiet eΩistenti g˙andhom jag˙mlu sforzi akbar biex jikkombinaw il-forzi tag˙hom u ja˙dmu g˙alenija g˙all-ksib ta’ g˙anijiet ta’ benefiççju reçiproku.Persuna partikolari qalet li qabel ma jid˙lu g˙al kwalunkwe ta˙ri©, il-persuni g˙omja u l-persuni neqsin mid-dawl g˙andhom jing˙ataw is-sostenn me˙tie© li jwassalhom biex jirrealizzaw li huma jistg˙u jit˙arr©u u ji©u mg˙allmu kif jg˙ixu ˙ajja indipendenti minkejja l-fatt li huma persuni g˙omja jew neqsin mid-dawl.

It-TMO huwa importanti u je˙tie© li jkun hemm fondi g˙alih, flimkien ma’ mezzi biex it-toroq u l-ambjent ta’ barra d-dar isiru aktar aççessibbli g˙all-persuni g˙omja u neqsin mid-dawl li jg˙ixu f’Malta.

17

APPENDIÇI A: Kwestjonarju

1. Sess: Ra©el: Mara:

2. Età (numru ta’ snin):

3. Indika l-livell tal-edukazzjoni tieg˙ek:

primarju sekondarju

post-sekondarju terzjarju

4. X’inti preΩentement:

student/a full-time

student/a part-time

impjegat/a full-time

impjegat/a part-time

qed infittex impjieg

qed nattendi d-day centre

irtirat/a

Kategoriji o˙ra:

Mobilità u Orjentazzjoni g˙all-Persuni G˙omja u Neqsin mid-Dawl

STUDJU: IL-QAGÓDA F’MALTA TAL-PERSUNI GÓOMJA U L-PERSUNI NEQSIN MID-DAWL FEJN GÓANDU X’JAQSAM IT-TAÓRIĠ FIL-MOBILITÀ U L-ORJENTAZZJONI

5. Jekk inti tlift id-dawl meta kbirt, iddeskrivi d-diffikultajiet li qed t˙abbat wiççek mag˙hom meta ti©i biex tivvja©©a u tmur minn post g˙al ie˙or, u kif ta˙seb li dawn id-diffikultajiet jistg˙u jing˙elbu. Kummenti:

6. Qatt irçevejt xi forma ta’ Ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni fl-img˙oddi? Kummenti:

Jekk jog˙©bok immarka t-twe©iba tieg˙ek hekk: ✗

18

7. Jekk irçevejt ta˙ri© ta’ dan it-tip, liema istituzzjoni pprovdiet dan it-ta˙ri©? Kummenti:

8. U kif ta˙seb li dan it-ta˙ri© serviek ta’ benefiççju? Kummenti:

9. X’ta˙seb li g˙andu jkun ir-rwol tieg˙ek fl-g˙oti tat-Ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni? Kummenti:

10. X’ta˙seb li g˙andek bΩonn tkun taf tag˙mel qabel ma tibda ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni? Kummenti:

11. Liema minn dawn ta˙seb li jiffurmaw parti mit-ta˙ri© fil-mobilità u l-orjentazzjoni? L-uΩu ta’ bastun abjad:L-uΩu ta’ persuna gwida tara: L-uΩu ta’ kelb gwida: Il-kura tal-kelb gwida: It-tag˙lim tal-Braille: Lobijar g˙al aççessibilità a˙jar: It-tag˙lim tal-uΩu tal-kompjuter: It-tag˙lim ta’ metodi ©odda biex iΩΩur:lill-˙bieb jew tfittex kumditajiet lokali:

12. F’liema aspetti ta˙seb li t-Ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni jista’ jkun lilek ta’ g˙ajnuna?

Edukazzjoni/Ta˙ri©

Impjieg

Attivitajiet Rikreattivi

Fid-darAspetti O˙rajn: speçifika:

13. X’miΩuri o˙ra g˙andhom jittie˙du biex f’Malta ji©i Ωgurat li l-persuni g˙omja jkunu jistg˙u jutilizzaw bl-a˙jar mod possibbli t-Ta˙ri© fil-Mobilità u l-Orjentazzjoni? Kummenti:

19

APPENDIÇI B: Grafika

Figura 1. Is-sess tal-persuni li wie©bu

Figura 2. L-età tal-persuni li wie©bu

5

10

15

20

25

30

G˙add ta’ persuni

Età skont il-kategoriji

Ir©iel Nisa

20

Figura 3. Il-livell tal-edukazzjoni tal-persuni li wie©bu

Figura 4. Il-qag˙da ekonomika tal-persuni li wie©bu

%

Livell

Impjieg

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’DiΩabilitàÇentru Óidma Soçjali, Istitut Vincenzo Bugeia, Santa VeneraTelephone: 2278 8555Fax: 2278 8490SMS only: 7978 8555Email: helpdesk@knpd.org www.knpd.org

Primarju Sekondarju Post-sekondarju Terzjarju Xejn

Student/a full-time Student/a part-time Impjegat/a full-time Impjegat/a part-time Ifittxu x-xog˙ol Jattendu day centre Irtirati Kategoriji o˙ra