Self Advocacy Rapport 2005 - CRPD · 2016-06-02 · islogan tal-persuni b’diΩabiiltà ta’’‘Xejn Dwarna Ming˙ajrna’. B’dan l-islogan, il-persuni b’diΩabilità jridu

Introduzzjoni mis-Sur Joseph M. Camilleri 02

Çermen, Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’DiΩabilità

Messa©© mill-Onor Clyde Puli 04

Diskors Prinçipali mis-Sur Andrew Lee 05

Direttur, People First, RU

Diskors mis-Sinj Marthese Deguara 11

RappreΩentanta tal-Grupp FlimkieNaslu Sotto-Kumitat,

Kunsill Malti tal-Persuni b’DiΩabilità

Diskros mis-Sinj Rita Formosa 12

RappreΩentanta tal-Grupp Flimkien,

Çentru ta’ Matul il-Jum,Óal Far

Su©©erimenti u Rakkomandazzjonijiet

mis-Sinjuri Helen Attard, Anne-Marie Callus

u Mauro Farrugia 13

Membri ta’ sapport tal-Gruppi ta’ Self Advocacy

Diskors tal-G˙eluq minn Andrew Lee 15


Appendiçi 16

Biblijografija 31

Werrej

Dan id-dokument ©ie ppublikat bil-Malti,

bl-IngliΩ u fuq audio bil-Malti. Jinsab ukoll fuq

il-website tal-Kummissjoni: www.knpd.org

This document is also published in Maltese,

English and on Audio in Maltese. It is also

featured on the Commission’s website:

www.knpd.org

Self Advocacy Rapport 2005

Pubblikazzjoni

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’DiΩabilità

www.knpd.org

Din il-Publikazzjoni saret permezz ta’ fondi mill-Community

Programme to Combat Discrimination ta’ l-Unjoni Ewropea

Self Advocacy

Rapport 2005

Se

lfA

dvo

ca

cy

Ra

pp

ort2

00

52

Introduzzjoni

mis-Sur Joseph M. CamilleriÇermen, Kummissjoni

Nazzjonali Persuni b’DiΩabilità

Imma dan mhux veru.

A˙na nafu u naççettaw li

g˙andna bzonn l-g˙ajnuna

u s-sapport biex inkunu

nistg˙u ng˙ixu ˙ajja ta’

kwalità. G˙alhekk, a˙na

nirrispettaw lil persuni bla

diΩabilità. A˙na

napprezzaw ˙afna s-

sapport li a˙na ning˙ataw

minn ˙afna nies li

m’g˙andhomx diΩabilità,

nies b˙all-©enituri tag˙na,

l-a˙wa tag˙na, membri

o˙ra tal familja tag˙na,

˙bieb, reli©juΩi u sa˙ansitra

xi professjonisti li ja˙dmu

fil-qasam tag˙na.

Mela ‘Xejn Dwarna,

Ming˙ajrna!’ xi jfisser?

G˙alija, dawn il-kliem

ifissru li ˙add ma g˙andu

jie˙u deçiΩjonijiet dwari u li

jaffettwaw il-˙ajja tieg˙i

jekk, qabel ma jkellmux lili

u jaraw jien stess x’irrid.

G˙alina dawn il-kliem

huma importanti g˙ax qed

ng˙idu: Saqsi lili qabel ma

tag˙mel xi ˙a©a!

B˙ala persuna b’diΩabilità

jien ukoll ng˙id: ‘Saqsi l-

opinjoni tieg˙i fuq kollox:

x’ikel nixtieq niekol,

x’˙wejje© irrid nilbes. Jekk

se no˙or©u flimkien tini

çans nag˙zel jien ukoll fejn

se mmorru u x’se nag˙mlu.

L-istess nistg˙u ng˙idu

g˙al min jattendi ç-Çentri

ta’ Matul il-Jum. Jekk iç-

Çentru jorganizza xi attività,

il-careworkers g˙andhom

dejjem jag˙tu g˙aΩla lill-

klijienti taç-Çentri li jistg˙u

jiddeçiedu g˙alihom

infushom. Óadd m’g˙andu

jkellem lil persuni

b’diΩabilità qishom tfal

Ωg˙ar. Persuna b’diΩabilità

adulta, hija l-ewwel u qabel

kollox — adulta

L-islogan ‘Xejn Dwarna, Ming˙ajrna!’ illum sar

jing˙araf minn ˙afna persuni b’diΩabilità. Imma

meta a˙na ng˙idu: Xejn Dwarna, Ming˙ajrna’, nafu

x’qeg˙din ng˙idu? Óafna persuni li m’g˙andhomx

diΩabilità ja˙sbu li meta ng˙idu dawn il-kliem inkunu

qed ng˙idu li ma rridu lil ˙add jg˙ina. Inkunu qed

ng˙idu li rridu ninqatg˙u g˙alina we˙idna u ma

jkollniex kuntatt ma’ persuni bla diΩabilità.

Mela a˙na, l-persuni

b’diΩabilità, qed ng˙idu:

‘ISIMGÓUNA!’ g˙ax a˙na

g˙andna xi ng˙idu wkoll.

A˙na rridu nsemmg˙u

le˙inna b˙al ma jag˙mel

kul˙add. Nemmnu li

a˙na l-persuni b’diΩabilità

˙afna, ˙afna drabi nkunu

nafu x’inhu tajjeb g˙alina

u g˙alhekk l-oppinjoni

tag˙na hi importanti.

Sfortunatament, ˙afna

persuni b’diΩabilità meta

jkollhom çans jitkellmu,

jibqg˙u siekta. Forsi

g˙ax jist˙u, forsi g˙ax

jibΩg˙u, u forsi anki g˙ax

tant qatt ma kellhom çans

jesprimu l-oppinjoni

tag˙hom li huma ja˙sbu li

m’g˙andhom xejn xi

jg˙idu. A˙na, l-persuni

b’diΩabilità rridu ng˙inu lil

xulxin biex a˙na lkoll

nibdew insemmg˙u

3

le˙inna u b’hekk ikollna

vuçi qawwija f’pajjiΩna.

Fil-Kummissjoni Nazzjonali

Persuni b’DiΩabilità sa

minn dejjem emmnet fil-

kapaçitajiet tal-persuni

b’diΩabilità. G˙alhekk,

dejjem ˙e©©i©jna lill-

persuni b’diΩabilità biex

jie˙du aktar interess, u

jitkellmu fuq affarijiet li

jolqtuhom mill-viçin.

B˙al ng˙idu a˙na, kif

t˙ares lejna lkoll is-soçjetà

Maltija. Dwar servizz ta’

trasport pubbliku

aççessibbli g˙all-persuni

b’nuqqas ta’ mobilità.

Dwar servizzi ta’ l-

edukazzjoni speçjalizzati u

servizz ta’ interpretazzjoni

g˙all-lingwa tas-sinjali,

g˙all-persuni Deaf.

Servizzi tal-Braille, tag˙lim

bil-kompjuter, tag˙lim fl-

iskola u servizz ta’ mobilità

g˙all-persuni Blind.

Servizzi a˙jar ta’ tag˙lim,

servizzi ta’ sapport fil-

kommunità u servizzi ta’

matul il-jum g˙all-persuni

b’nuqqas intellettwali.

Flimkien mal-kors ‘Semma

Lehnek!’ tajjeb li nsemmu

inzjattiva tajba ˙afna li

bdiet fiç-Çentru ta’ Matul il-

Jum ta’ Óal Far. Din l-

inizjattiva bdiet fis-sena

2003, is-Sena Ewropea tal-

Persuni b’DiΩabilità u

kienet tikkonsisti f’attivitajiet

ta’ Self-Advocacy, jew

a˙jar, kif persuna

b’diΩabilità titkellem g˙aliha

nnfisha. Din l-inzjattiva se

titkellem fuqha aktar fit-tul,

is-Sinjorina Rita

Dawn iΩ-Ωew© inizjattivi

flimkien, taw bidu biex ji©i

ffurmat grupp ta’ self

advocacy mag˙mul kollu

kemm hu minn persuni

b’nuqqas intellettwali. Dan

il- grupp jissejja˙:

Flimkienaslu! Qed nie˙u

pjaçir nara ˙afna mill-

membri ta’ dan il-grupp

quddiemi fl-udjenza.

Nisperaw li kull ma jmur

dan il-grupp jissa˙˙a˙ u l-

membri tieg˙u ikomplu

jsemmg˙u le˙inhom.

Infatti, m’g˙andiex dubbju

li waqt is-seminar ta’ llum

intom se tipparteçipaw bis-

s˙i˙! Illum intom

g˙andkom, çans mhux

biss li ssemg˙u le˙inkom

mal-poplu Malti; g˙andkom

ukoll iç-çans li twasslu l-

messa©© tag˙kom lil

wa˙da mill-aktar g˙aqdiet

internazzjonali tal-persuni

b’diΩabilità li huma

rrispettati madwar id-dinja

kollha. Qed ng˙id g˙all-

g˙aqda People First, li llum

g˙andna l-unur li qieg˙ed

mag˙na d-Direttur tag˙ha,

s-Sur Andrew Lee.

Sur Lee, f’isem il-persuni

b’diΩabilità kollha f’Malta u

G˙awdex u speçjalment

f’isem dawk kollha

preΩenti, nixtieq nag˙tik

mer˙ba sinçiera u nuru l-

apprezzament u s-

sodisfazzjoni tag˙na g˙aΩ-

Ωjara tieg˙ek f’Malta u l-

parteçipazzjoni tieg˙ek

f’dan is-seminar. Mer˙ba u

grazzi.

Issa ma baqg˙ali xejn

x’ing˙id hlief li ng˙ati bidu

g˙as-Seminar ta’ llum billi

nistieden lill-ewwel kelliem

tag˙na, L-Onorevoli Clyde

Puli,Äermen tal-Kumitat tal-

Affarijiet Soçjali fi ˙dan il-

Parlament Malti, biex

jag˙mel id-diskors tieg˙u -

l-Onorevoli Puli.

Se

lfA

dvo

ca

cy

Ra

pp

ort2

00

54

Dan ig˙odd g˙all-persuni

b’diΩabiiltà kollha, ji©ifieri

dawk li g˙andhom nuqqas

ta’ mobilità, nuqqas ta’

smig˙ jew ta’ vista, kif ukoll

dawk li g˙andhom nuqqas

intellettwali.

Fil-kaΩ tal-persuni

b’diΩabilità intellettwali,

sfortunatament hemm l-

idea li dawn ma humiex

kapaçi jitkellmu g˙alihom

infushom u li g˙andhom

bΩonn min jaqbeΩ

g˙alihom fi kwalunkwe’

aspett tal-˙ajja.

IΩda fil-fatt din hi idea

Ωbaljata kif jixhdu n-numru

sabi˙ ta’ gruppi ta’ self

advocacy madwar id-dinja.

Il-People First hi eΩempju

tajjeb ta’ din it-tip ta’

g˙aqda li hi mxerrda mal-

Ingilterra kollha. Gruppi

b˙al dawn g˙amlu avvanΩi

kbar biex jag˙tu

opportunità lil persuni

b’diΩabilità intellettwali biex

isemmg˙u lehinhom.

Messa©© mill-Onor Clyde Puli

Illum iltqajna hawnhekk sabiex nag˙tu spinta lill-

islogan tal-persuni b’diΩabiiltà ta’’‘Xejn Dwarna

Ming˙ajrna’. B’dan l-islogan, il-persuni b’diΩabilità

jridu jfissru li ma jistg˙ux jittie˙du deçiΩjonijiet li

jaffettwaw ˙ajjiethom ming˙ajr ma’ huma jkunu

involuti b’mod dirett f’dawn id-deçiΩjonijiet.

daqshekk façli g˙alihom li

jitkellmu g˙alihom infushom.

Dawn jinkludu t-tfal u anke’

dawk il-persuni li n-nuqqas

intellettwali tag˙hom hu tant

sever li jkun diffiçli g˙alihom

li jirrapreΩentaw lilhom

infushom. F’dawn il-kaΩijiet,

wie˙ed jifhem li jkun hemm

bΩonn ta’ persuni o˙ra li

jaqbΩu g˙alihom, ng˙idu

a˙na l-©enituri. IΩda fl-istess

˙in, irridu noqog˙du attenti

li ma naqbdux u nassumu li

persuna ma hix kapaçi

titkellem g˙aliha nnifisha.

Min-na˙a tag˙na, a˙na l-

persuni li m’g˙andniex

diΩabilità, irridu noqog˙du

attenti li ma no˙olqux

diskriminazzjoni billi ma

nag˙tux çans lill-persuni

b’diΩabilità li jsemmg˙u

le˙inhom, jew billi ma

nag˙tuhomx is-sapport

me˙tie© biex huma jkunu

jistg˙u jag˙mlu dan.

Minbarra li jkollhom iç-çans

li jaqbΩu g˙ad-drittijiet

tag˙hom infushom, persuni

li huma membri ta’ dawn il-

gruppi jkunu qeg˙din ukoll

iwasslu l-messa©© li huma

g˙andhom il-kapaçitajiet

mehtie©a sabiex jag˙rfu d-

drittijiet tag˙hom u kif

jiddefenduhom.

Huwa inkora©©anti l-fatt li

anke’ hawn Malta beda

jkun hawn gruppi ta’ self

advocacy li fihom il-persuni

b’diΩabilità intellettwali

jistg˙u jsemmg˙u

le˙inhom. B’dan il-mod

huma jkunu jistg˙u jΩidu

le˙inhom ma’ dawk ta’

persuni b’diΩabilitajiet o˙ra

li kull ma jmur qeg˙din

dejjem iΩjed ikunu fuq

quddiem fix-xog˙ol favur

id-dritt tag˙hom g˙al

kwalità ta’ hajja a˙jar u

aktar inkluΩjoni fis-soçjetà.

Fl-istess ˙in, hu importanti

li niftakru li hemm persuni

b’diΩabilità li mhuwiex

5

Persuni li g˙andhom

‘Learning difficulties’ hija l-

fraΩi li tintuΩa fir-Renju y¬it.

Fis-snin 60 u 70 kienet

tintuΩa ˙afna l-fraΩi

‘handikappat mentalment’.

In-nies kienu jobog˙du

dawn it-termini peress li

kienu nneΩΩawhom mill-

identità u d-dinjità. Kienu

jumiljawhom kull darba li

kienu ji©u uΩati dawn il-

fraΩijiet. Il-kelma

˙andikappat ©ejja mill-

espressjoni ‘cap in hand’, li

tirreferi g˙al kif il-persuni

b’diΩabilità kienu “jitalbu”

biex jg˙ixu. Kliem b˙al dan

©ej mil-lenti medika ta’ kif

t˙ares lejn l-˙ajja ta’ l-

individwu, meta tassumi

x’se jkunu l-abiltajiet tal-

persuna sa˙ansitra qabel

ma’ l-˙ajja ta’ l-imsemmi

individwu tkunu g˙adha

lanqas bdiet. A˙na g˙aΩilna

li nibdew nissej˙u persuni

b’diΩabilità intellettwali.

A˙na nimmarkaw il-bottijiet

u mhux lill-persuni.

Diskors Prinçipali

mis-Sur Andrew LeeDirettur, People First, RU

Xtaqt nirringrazzjakom talli g˙o©obkom tistiednuni

g˙al din il-konferenza. Nispera li tkun il-baΩi g˙al

moviment ta’ self advocacy, immexxi u kkontrallat

minn persuni b’diΩabilità intellettwali.

L-istorja ta’ People First

fir-Renju Unit

Meta persuni b’diΩabilità

intellettwali bdew jo˙or©u

minn istituzzjonijiet, li fihom

kienu jdumu jg˙ixu g˙al

perjodu twil, u jid˙lu fil-

komunità, sabu li huma

bdew ikunu ttrattati ˙aΩin u

nΩammu fil-©enb tas-

soçjetà. L-ewwel darba li

bdiet tintuΩa s-self

advocacy kien fl-Istati Uniti

fejn grupp ta’ persuni


waqqfu g˙all-ewwel darba

gruppi ta’ People First.

Self advocacy hija meta

persuni b’diΩabilità

intellettwali jitkellmu

g˙alihom infushom. Self

advocacy da˙let f’dan il-

pajjiΩ meta grupp ta’

persuni mill-g˙aqda Values

Into Action g˙amlu Ωjara lill-

People First ©ewwa l-Istati

Uniti fis-snin 80.

Wie˙ed mill-persuni li mar

fuq dan il-vja©© kien Gary

Bourlet, persuna b’diΩabilità

intellettwali. Meta ©ie lura,

waqqaf l-ewwel grupp tal-

People First hawnhekk.

Minn dik in-nhar, dan il-

grupp kiber u issa hemm

gruppi mal-pajjiΩ kollu.

Hawn 161 grupp fejn

issemma’ le˙nek u gruppi

ta’ self advocacy.

Meta l-Gvern ikun se jo˙ro©

li©i ©dida li tista’ taffettwa n-

nies b’diΩabilità intellettwali,

jikkonsultaw mal-gruppi tal-

People First biex jaraw

x’na˙sbu dwarha.

L-g˙anijiet ta’ People First

People First jag˙tu support

lill-persuni b’diΩabilità

intellettwali biex jitkellmu

dwar id-drittijiet tag˙hom u

biex ji©©ieldu sabiex ikunu

inkluΩi u stmati fis-soçjetà.

People First jippromovu

l-mudell soçjali

tad-diΩabilità

Il-mudell soçjali jiffoka fuq kif

t˙ares lejn id-diΩabilità is-

soçjeta; hija s-soçjetà li trid

Se

lfA

dvo

ca

cy

Ra

pp

ort2

00

56

tinbidel biex tinkludi l-

persuni b’diΩabilità mhux

il-persuni b’diΩabilità jridu

jinbidlu biex ji©u inkluΩi fis-

soçjetà.

Jekk tg˙id lil xi persuni li

huma ma jistg˙ux jag˙mlu

xi ˙a©a g˙all-g˙oxrin sena

u huma g˙andhom g˙oxrin

sena, g˙andek g˙alfejn

tiskanta meta huma

jemmnu li ma jistg˙ux

jag˙mluha?

Il-mudell soçjali jurik li

g˙andek dejjem tibda

tiffoka fuq il-punt li l-

persuna sa tasal, forsi se

jkun hemm bΩonn ta’

support tajjeb; però tasal.

Il-People First ji©©ieled

dawk l-attitudnijiet li juru lill-

persuni b’diΩabilità daqs li

kieku hemm xi ˙a©a ˙aΩina

fina. Is-soçjetà g˙andha

bΩonn titg˙allem dwar il-

persuni b’diΩabilità u kif

ni©u inkuΩi. Il-Gvern nefaq

biljuni ta’ flus matul is-snin

fuq servizzi li ma

jog˙©buniex. Issa qed

jirrealizzaw li l-flus jistg˙u

jintuΩaw b’mod tajjeb jekk

jintefqu fuq servizzi li a˙na

verament g˙andna bΩonn.

Is-soçjetà tibbenifika meta

persuni differenti ji©u

inkluΩi u dan jg˙odd ukoll

g˙all-persuni b’diΩabilità

intellettwali. Persuni


g˙andhom kwalitajiet li

jispikkaw kif ukoll talenti

b˙al ˙addie˙or.

Ma niftakarx l-ammont ta’

kemm ©enituri li huma

membri tal-

organizzazjonijiet jg˙iduli li

t-tifel jew tifla tag˙hom ma

jistg˙ux jag˙mlu hekk.

Sikwiet dan ikun g˙aliex it-

tamiet tal-©enituri g˙at-tifel

jew tifla tag˙hom ©ew

imkissra minn

professjonisti mill-qasam

mediku jew edukattiv mill-

bidu nett malli t-tfal

jitwieldu u huma jing˙ataw

ftit kura©© ta’ x’jistg˙u

jag˙mlu t-tfal tag˙hom fil-

futur.

Nies li huma parti mill-

grupp self advocacy

- Jitg˙allmu jitkellmu

g˙alihom infushom

- Isiru jafu id-drittijiet

tag˙hom

- Jaqsmu l-esperjenzi

tag˙hom ma’ nies o˙ra


- Jitg˙allmu jesprimu l-

g˙aΩliet tag˙hom

- Ikollhom çans jerfg˙u r-

responsabilità

- Ikunu rispettati

- Jitkellmu mal-Gvern

fuq kull livell u jibdlu l-

li©ijiet

Il-gruppi ta’ self advocacy

huma l-postijiet fejn il-


intellettwali j˙ossuhom

liberi li jitkellmu dwar

affarijiet li jkunu g˙addew

minnhom. Sikwiet nies


juΩaw il-kelma bullying biex

jiddeskrivu abbuΩ fiΩiku u

emozzjonali g˙ax ma

jifhmux kliem twal b˙al

abbuΩ fiΩiku u emozzjonali.

Fil-kaΩijiet li jiena ©ejt

involut fihom, il-persuna

ma kienet qatt se titkellem

l-ewwel ma’ persuna

ming˙ajr diΩabilità

intellettwali.

In-nies jinbidlu meta ji©u

involuti mal-gruppi ta’’self

advocacy. Dawn il-gruppi

jag˙tuk il-kunfidenza u

jg˙allmuk tkun

indipendenti. Nies li kienu

jibΩg˙u anke jg˙idu

isimhom meta jkunu fi

grupp jistg˙u jaslu sabiex

jiççerjaw konferenzi li

g˙alihom jattendu ˙afna

nies.

Li tkun parti minn grupp

ta’’self advocacy t˙alli effett

fuq l-istil ta’ g˙ejxien tal-

persuni. Membri tal-People

First rnexxielhom jibdew

jg˙ixu ©o djar tag˙hom,

jiΩΩeww©u u anke jkollhom

l-impjieg tag˙hom.

7

L-aktar importanti huwa li

huma jafu x’inhuma d-

drittijiet tag˙hom u ma

j˙allux lil min

jimmanipulahom kif irid.

People First hija

organizzazjoni mmexxija

mill-persuni b’diΩabilità

nfushom.

Il-People First hija

mmexxija minn u g˙all-


intellettwali.

Il-membri, il-kumitat, u l-

˙addiema kollha huma

nies b’diΩabilità intellettwali

u dawn imexxu l-

organizzazjoni, bis-sapport

jing˙ata fejn ikun hemm

bΩonn.

Jiena d-Direttur bir-

responsabbilitajiet ta’ kull

Direttur ta’

organizzazzjonijiet o˙ra u

nit˙allas paga reali.

Nirçievi s-sapport minn tim

ta’ persuni b’˙iliet differenti

f’kull qasam.

Meta tafda r-

responsabilitajiet lin-nies u

tirrispettahom b˙ala adulti

huma jag˙rfu jerfg˙u din ir-

responsabbilità u juruk

x’jistg˙u jag˙mlu. In-nies

kultant jg˙idu li persuni


involuti fis-self advocacy

g˙andhom bΩonn biss ftit

sapport. Dan mhux vera.

Il-bΩonnijiet ta’ sapport

jonqsu meta l-persuni

jing˙ataw g˙aΩla li

jkollhom kontroll u ç-çans

li jerfg˙u r-responsabilità.

G˙ad hemm

organizzazjonijet

immexxija minn

professjonisti fir-Renju

Unit. Dawn huma tajbin

biex jippreΩentaw il-

bΩonnijet ta’ dawk li jg˙inu

imma ma jistg˙ux

jippreΩentaw il-bΩonnijiet u

l-idejat tal-persuni


Jista’ jkun hemm kunflitt

ta’ interess bejn dak li l-

carer li tkun qed tag˙ti s-

servizz ta˙seb li hu tajjeb

g˙all-persuna li qed tg˙in

u dak li l-persuna nnifisha

ta˙seb. Imma©ina tkun

g˙ext ˙ajtek kollha fuq

dak li l-©enituri ja˙sbu li hu

tajjeb g˙alik. Na˙seb

˙afna minnkom kien

ikollkom ˙ajja differenti u

ma kontux tag˙mlu nofs l-

affarijiet li g˙amiltu.

Is-suççess tal-moviment

self advocacy

Il-gruppi ta’ People First

g˙amlu differenza fil-˙ajja

ta’ nies b’diΩabilità

intellettwali fir-Renju Unit.

Qed jisimg˙una aktar

minn qatt qabel.

Fl- 2001 il-Gvern ˙are© li©i

jisimha ‘Valuing People: a

strategy for services for

people with learning

disabilities in the 21st

century’. Il-punti ewlenin

ta’ din il-li©i huma li nies


g˙andu jkollhom l-g˙aΩla u

l-kontroll, ikunu meg˙juna

sabiex ikunu indipendenti u

inkluΩi fis-soçjeta. People

First kienet involuta fil-

grupp li ˙adem mal-Gvern

biex jo˙or©u din il-li©i. Iç-

çerperson tag˙na, Carol

Lee, ing˙atat MBE g˙all-

kontribut li tat f’dan ix-

xog˙ol. Carol kienet l-

ewwel persuna b’diΩabilità

intellettwali li ing˙atat MBE.

MBE huwa unur tar-Re©ina

li ting˙ata lil nies li jkunu

g˙amlu bidla sinifikanti u

taw kontribut siewi fis-

soçjeta tar-Renju Unit.

G˙ad li kien hemm Ωviluppi

poΩittivi b˙al din il-Li©i

‘Valueing People’, il-politiçi

xorta jridu jibqg˙u ji©u

mfakkra dwar l-esperjenzi

li jiltaqg˙u mag˙hom nies

b’diΩabilità intellettwali fil-

˙ajja ta’ kuljum, g˙aliex

kultant dawn jistg˙u jinsew

! EΩempju li nista’ nag˙ti

hu l-Att Dwar il-Kapaçita

Se

lfA

dvo

ca

cy

Ra

pp

ort2

00

58

Mentali, li©i ©dida li l-Gvern

g˙adu kif da˙˙al.

L-idea kienet li tag˙mel

li©ijiet dwar x’jista’ ji©ri jekk

persuni b’di©abilità

intellettwali ma jkunux ©ew

mg˙allma sabiex jie˙du

deçiΩjonijiet huma stess.

Organizzazzjonijiet tal-

persuni b’diΩabilità kienu

ta’ l-opinjoni li din kienet

aktar iffukata fuq il-mudell

mediku, qed naraw aktar

dak li l-persuni ma jistg˙ux

jag˙mlu milli dak li jistg˙u

jag˙mlu. Fil-preΩent ˙afna


intellettwali mhumiex qed

jing˙ataw iç-çans li

jag˙mlu l-g˙aΩla u

jikkontrollaw ˙ajjithom.

Dan g˙aliex l-istaff

m’g˙andux il-˙in jew ir-

riΩorsi u l-kapaçitajiet biex

jag˙mel dan. Konna

mbeΩΩg˙in li din il-li©i

©dida se tag˙mel is-

sitwazzjoni ag˙ar g˙aliex l-

istaff u l-carers jistg˙u

jie˙du d-deçIΩjonijiet g˙al

dawn il-persuni anke jekk

ma jkunx dak li jridu l-

persuni b’diΩabilità.

G˙amilna kampanja kontra

din il-li©i. Gruppi tal-

People First bag˙atu

petizzjonijiet u ittri lill-

Gvern. Konna mistiednin

sabiex nitkellmu fil-House

of Lords dwar il-

preokkupazzjonijiet tag˙na.

Filwaqt li jiena u l-uffiçjal

inkarigat minn dawn il-

kampanji konna qed

nitkellmu ©ewwa, membri

o˙ra tal-People First kienu

qed jipprotestaw barra

b’dan il-mod:

Irbatna lil manager,

Raymond Johnson. Nies li

jippretendu li huma tobba,

social workers u ©enituri

Ωammew il-˙bula li kien

marbut bihom. Ridna

nwasslu l-messa©© meta


intellettwali ma jing˙atawx

iç-çans jitkellmu u jkollhom

jag˙mlu dak li jg˙idilhom

˙addie˙or.

Il-media ˙adet diversi ritratti

u dawn dehru f’diversi

magazines.

Meta l-li©i g˙addiet, il-

Gvern ta d-dritt lil persuni

g˙al meta deçiΩjoni tkun

ittie˙det g˙alihom, li kien

pass ‘il quddiem. Imma

fuq kollox il-moviment tad-

diΩabilità jemmen li dan

jista’ jitfa’ lura id-drittijiet tal-

persuni b’diΩabilità jekk ma

jkunx hemm edukazzjoni

tajba g˙at-tobba, nersis u

professjonisti li jkollhom

effett f’˙ajjitna. EΩempju li

nista’ nag˙ti hu ta’ ©enitur li

˙adet lit-tifla fis-sezzjoni ta’

l-Emer©enza fl-Isptar tal-

lokal tag˙ha. It-tifla tag˙ha

kellha l-mod tag˙ha ta’ kif

kienet tikkomunika. Hi

kellha kundizzjoni f’qalbha

u problemi fil-pulmun.

Bintha kellha bΩonn ta’

qalb ©dida. Pazjent ie˙or

ukoll kellu bΩonn qalb

©dida. Il-pazjent kien qrib

it-tifla tag˙ha. It-tabib

˙ares lejn it-tifla tag˙ha u l-

pazjent l-ie˙or u l-omm

setg˙et tinnota li t-tabib

kien qed jiΩen jekk din il-

qalb ©dida g˙andhiex

ting˙ata lill-persuna li

m’g˙andux diΩabilità

intellettwali jew lill-bintha li

g˙andha diΩabilità

intellettwali. Niddubita

kemm il-©enituri jistg˙u

jifhmu x’kienet qed t˙oss

din l-omm sabiex ti©©ieled

g˙al ˙ajja tat-tifla tag˙ha

fis-sezzjoni ta’ l-emer©enza

fl-isptar. Dan huwa

eΩattament dak li din l-

omm kellha tag˙mel.

Is-sena l-o˙ra il-Goverment

Strategy Unit ˙ar©et

rapport jismu ‘Improving

the Life Chances for

Disabled People’. Ir-

rapport jg˙id li sas-sena

2020 il-persuni b’diΩabilità

kollha g˙andu jkollhom l-

istess opportunitajiet fil-

9

˙ajja daqs ˙addie˙or.

Persuni b’diΩabilità huma

involuti fl-iΩvilupp s˙i˙ ta’

din il-li©i u li jkunu

assigurati li din verament

isse˙˙. Din g˙andha l-

appo©© tal-Prim Ministru

tag˙na, Tony Blair, li jfisser

li ma tistax ma ti©rix.

Nixtieq nispiçça billi

nitkellem dwari nnifsi. L-

ewwel ˙a©a li saru jafu l-

©enituri tieg˙i ming˙and it-

tobba kien li jien mhux se

nimxi, ma kontx se

nitkellem u li kont se nkun

çappa la˙am jew kaboçça

g˙all-kumplament ta’ ˙ajti.

Niddubita jekk it-tobba

jarawni llum jekk jarawx

lilhom infushom b˙ala

falliment totali! L-iktar punti

importanti li verament

hemm il-˙tie©a li nitkellmu

fuqu hu jekk it-tobba jew il-

professuri g˙andhomx id-

dritt li jg˙idu jekk persuna

tista’ jew ma tistax tirnexxi

f’˙ajjitha.

Il-©enituri tieg˙i kellhom

ji©©ieldu g˙al dak kollu li

g˙amilt jiena f’˙ajti.

Kellhom kwistjoni mal-

Awtorità ta’ l-Eduazzjoni

Lokali li kienet

responsabbli mill-iskejjel

tan-na˙a fejn kont ng˙ix

jien dak iΩ-Ωmien. Avolja

kellhom paga baxxa,

kellhom i©ibu g˙alliem

privat sabiex jiena

nitg˙allem nikteb u naqra.

G˙alkemm kont immur l-

iskola skond kif kienet

titlob il-li©i, kont qed ni©i

edukat id-dar u msawwat l-

iskola.

Din kienet skola li kienu

jsej˙ulha ‘Special

Educational Needs

School’. Il-©enituri tieg˙i

rnexxielhom ibiddluli l-

iskola u dan kien ifisser li

kellna nibdlu d-dar u

mmorru noqog˙du f’parti

o˙ra tal-pajjiΩ.

Kien meta kont f’din l-iskola

meta l-©enituri saru jafu

b’kulle©© jismu Derwen

gewwa Wales. Kien ©o

Derwen fejn jiena tg˙allimt

kif inkun indipendenti u

ng˙atajt it-ta˙ri© sabiex

setà jkolli l-ewwel impjieg

tieg˙i. Dan kien ibbaΩΩat

fuq ir-rapport li kull student

kien jing˙ata meta jispiçça

mill-kulle©©. L-a˙˙ar ˙a©a

li kienet issir hija

esperjenza ta’ intervista li

ssir lil kull student li jkun se

jispiçça mill-kulle©© sabiex

dawn ikollhom idea ta’ kif

issir intervista fir-realtà

meta tkun qed tfittex ix-

xog˙ol. Óa©a importanti

f’dan il-punt hija li l-©enituri

tieg˙i marru kontra kull

professjonist li ltaqg˙u

mieg˙u sabiex setg˙u jaslu

s’hawn. Li kieku taw kaΩ

tal-pariri professjonali, jien

ma kontx inkun

indipendenti b˙al ma jien

illum.

Jien bdejt ninvolvi ruhi fil-

moviment tas-self

advocacy fl-1994. L-ewwel

laqg˙a tieg˙i kienet waqt

barbeque fejn kelli

diskussjoni waqt l-ikel ma’

membru dwar il-fatt g˙aliex

ma kellhomx aççess g˙al

benefiççji tag˙hom. Il-

benefiççji kellhom ikunu

sabiex jg˙inu lill-˙abib

tieg˙i li se nsejja˙lu Steve,

sabiex jag˙raf iqassam il-

flus tieg˙u. Il-©enituri

tieg˙u ˙asbu li kien aktar

a˙jar g˙alih li jonfoq flusu

fuq il-birra u sigaretti milli

fuq il-kontijiet tad-dar. Din

il-konverΩazzjoni ©eg˙litni

nirrifletti fuq ˙afna

mistoqsijiet fosthom kif

diversi nies li sirt naf matul

˙hajti setg˙u kkontrollawli

l-˙ajja tieg˙i.

Minn dan irrealizzajt kif

˙afna nies li suppost

kellhom jag˙tuni support

sabiex inkun indipendenti

fir-realtà ma ridunix inkun

indipendenti. Ìeg˙litni

nistaqsi kemm kellhom

Se

lfA

dvo

ca

cy

Ra

pp

ort2

00

510

abilità sabiex jisimg˙u u

jifhmu dak li kont qed

ng˙id, irrid u nixtieq.

Irrealizzajt li ˙afna minn

nies li kienu involuti f’˙ajti,

ma kienux qed jg˙inuni

biex nasal fejn ridt jiena,

kienu hemm sabiex

jit˙allsu u g˙all-interessi

tag˙hom. Jien ridt nies li

jg˙inuni nasal sabiex

nag˙mel l-affarijiet tieg˙i

jiena stess u mhux

jag˙mluli l-affarijiet huma

sabiex taparsi n˙ossni li

jien kelli kontroll.

Mort mal-moviment tas-self

advocacy, g˙ax ridt

na˙dem fuq aspetti li

verament kont qed in˙oss

©o fija, li kont naf

dwarhom, u li ˙assejt.

Kont qed nitkellem

f’konferenza fuqi nnifsi u

fuq dak li kien ©ara lili, u

professjonist dar fuq

supporter tieg˙i, li kien fl-

udjenza jisma’ u mhux

jissapportjani dak il-˙in u

qal ‘Kif jista’ jitkellem g˙all-


intellettwali, hu m’g˙andux

diΩabilità intellettwali’. Kien

biss meta s-support worker

qallu minn fejn bdejt li l-

professur induna li kellu

Ωball u immedjatament

˙are© mill-bini. Din kienet

˙a©a tal-mist˙ija g˙all-

organizzaturi g˙ax hu

suppost kellu jkun il-

persuna li kellu jag˙laq il-

konferenza!

Il-parir qawwi tieg˙i lil kull

persuna li g˙andha

diΩabilità intellettwali

f’Malta hi li jekk xi ˙add

jg˙idilkom li ma tistg˙ux

tag˙mlu x’˙a©a g˙aliex

intom persuni b’diΩabilità

intellettwali, tag˙tux kasha

u g˙amluha xorta wa˙da.

Jiena veru kuntent li Malta

qed tiΩviluppa l-kunçett tas-

self advocacy, g˙ax self

advocacy hija ç-çavetta

g˙al nies b’diΩabilità

intellettwali biex

issemmg˙u le˙inhom u

jkollhom id-drittijiet

tag˙hom rispettati.

Permezz ta’ self advocacy

tkunu tistg˙u taraw kemm

nies b’diΩabilità intellettwali

nistg˙u nag˙mlu u dak

kollu li nistg˙u noffru!

11

Speak Out beda bi grupp

ta xi 15-il persuna li fih

attendejna kul˙add. Konna

nag˙mlu l-laqg˙at flimkien

u sirna ˙bieb.

Il-laqg˙at saru fil-

Kummisssjoni ©ewwa

Santa Venera. Morna wkoll

fuq it-T.V. u fuq ir-radju u

tkellimna g˙alina nfusna u

fuq d-drittijiet tag˙na.

Tkellimna fuq affarijiet li

jdejquna b˙al per eΩempju

minn jiffittana u jid˙aq bina.

Il-laqg˙at vera kont

in˙obbhom kollha u meta

jsir il-˙in g˙alihom kont

nistenna b’˙erqa kbira.

Konna nibdew minn xi l-

5.30 sas-7.30.

Diskors mis-Sinj

Marthese Deguara

RappreΩentanta tal-Grupp

FlimkieNaslu Sotto-Kumitat,

Kunsill Malti tal-Persuni b’DiΩabilità

Jiena Marthese Deguara, nattendi ç-çentru l-kbir ta’ l-

adulti ta’ l-Imtarfa. Óadt gost ˙afna meta mort l-iSpeak

Out g˙ax hemm stajt nag˙mel ˙bieb ©odda. Huma

g˙enuni u jiena g˙enthom lura. Óadna ˙sieb xulxin.

Minn dan il-grupp ˙are©

grupp ie˙or li hu sotto-

kumitat g˙al persuni

b’diΩabilità intellettwali fil-

Kunsill Malti tal-Persuni

b’DiΩabilità. Dan il-grupp

mag˙mul minn 6 persuni u

niltaqg˙u darba fi 3

©img˙at. Il-laqg˙at

jog˙©buni ˙afna u nie˙u

gost immurhom. Qatt ma

nfalli. F’dawn il-laqg˙at

inΩommu l-minuti jien u

Donatella. Nitkellmu fuq

affarijiet li n˙obbu.

Nitkellmu ukoll fuq dak li

jdejjaqna. Ktibna ittra biex

fiç-çentri tag˙na ma jsirx

tipjip fil-units g˙ax dan

kontra l-li©i. Wara li ktibna l-

ittra, il-ftit careworkers li

kienu jpejpu fil-units ma

baqg˙ux jag˙mlu dan.

S’issa organizzajna disco li

fih ˙adna sehem xi 4

persuni minn dan il-grupp

u g˙amilna ˙bieb ma’

Ωg˙aΩag˙ o˙ra. Id-disco

g˙o©obni ˙afna u ˙adt

gost ˙afna mmur.

Óa mmorru ukoll ©ita lejn il-

Latvia fejn naf li se nie˙u

pjaçir u qed ng˙odd il-

©ranet.

Jien nixtieq li ma’ s˙abi

mmorru harbour cruise u

nie˙du pjaçir. G˙andna

f’mo˙˙na li aktar ‘il

quddiem norganizzaw

seminar li jkun g˙al ©id

tag˙na u nie˙du gost

flimkien.

Nixtieq li n-nies ta’

madwarna jkunu onesti

ma’ kul˙add u jie˙du ˙sieb

kul˙add.

Se

lfA

dvo

ca

cy

Ra

pp

ort2

00

512

Diskros mis-Sinj

Rita Formosa

Waqt il-laqg˙at noqog˙du

madwar mejda u nitkellmu

dwar su©©etti differenti,

b˙al sports, kif nie˙du

˙sieb il-©onna ta’ madwar

iç-Çentru u kif nag˙mlu l-

laqg˙at. Nitkellmu wkoll

dwar ix-xog˙ol li nag˙mlu

hawn fiç-Çentru, b˙al per

eΩempju tpin©ija, knitting,

çombini, cane u crafts

o˙ra. Nitg˙allmu wkoll

dwar time table adattata

g˙alina u b’hekk inkunu

nafu x’qed ji©ri fiç-çentru.

Ìieli no˙or©u b˙ala grupp

u l-a˙˙ar li ˙ri©na morna

nieklu tas-Sliema u naraw

il-˙wienet Baystreet.

Dan il-grupp ilu jiltaqa’ tliet

snin u kien beda fi Ωmien

is-sena Ewropea g˙all-

Persuni DiΩabilità. Meta

bdejna konna nitkellmu

dwar dak li nie˙du gost

nag˙mlu u dwar dak li

jdejjaqna. Darba morna fl-

Qed nitkellem f’isem il-Grupp FLIMKIEN miç-

Çentru ta’ Óal Far, fejn g˙andna Ωew© gruppi li

jiltaqg˙u darba fil-©img˙a. Dawn il-gruppi huma

mmexxija wie˙ed minn Patrick u l-ie˙or minn

Nadine, terapisti. Fil-grupp tieg˙i hemm

Charlotte, Ronnie, Yvonne, u Mariella. Xi kultant

niltaqg˙u Ω-Ωew© gruppi flimkien.

istudios tar-radju RTK, fejn

˙adna sehem fi programm

ma’ Susan Mulvaney.

Wa˙da minn s˙abi ma

setg˙etx ti©i g˙ax

m’hemmx lift u hi ma

setg˙etx titla’. A˙na konna

ktibna ittra dwar dan.

Konna g˙amilna wkoll

laqg˙a mad-direttur dwar

iç-Çentru tag˙na u

tkellimna mieg˙u dwar

affarijiet li nixtiequ nbiddlu.

Kien hemm affarijiet minn

dawn li nbidlu imma fuq

affarjiet o˙ra g˙adna qed

nistennew.

Filwaqt li nirringrazzja lil

dawk kollha li jag˙mlu

minn kollox sabiex ikollna

˙ajja a˙jar, xorta wa˙da

nixtieq insemmi xi affarijiet

fiç-Çentru u barra li baqg˙u

l-istess g˙alkemm kemm-il

darba ilmentajna dwarhom.

Fosthom nixtieq insemmi l-

aççessibilità b’bajjiet fejn

immorru ng˙umu, is-suffett

fis-sala taç-Çentru u n-

nuqqas ta’ xufier u mezz ta’

trasport modern u komdu

©ewwa ç-Çentru ta’ Óal Far.

Min˙abba n-nuqqas ta’

trasport issa spiççaw

programmi u attivitajiet

barra miç-Çentru b˙al

˙ar©iet kulturali u

edukattivi. Dan l-a˙˙ar

waqfu attivitajiet b˙al

picnics u ˙ar©iet fil-

komunità. NibΩg˙u wkoll li

din is-sena ser jieqfu wkoll

attivitajiet li tant in˙obbu

b˙al ba˙ar, mawriet g˙al

G˙awdex u cruises mal-

port kif konna nag˙mlu

qabel.

Nixtiequ wkoll xi attivitajiet

b˙al weekends G˙awdex,

fejn inkunu nistg˙u

niddevertu flimkien.

Nirringrazzjakom.

RappreΩentanta

tal-Grupp Flimkien,

Çentru ta’ Matul il-Jum,Óal Far

13

• Tajjeb li nibdew mill-punt

li hemm min jemmen li


intellettwali g˙andhom

jitkellmu g˙alihom

infushom u hemm dawk

li ma jemmnux f’dan il-

prinçipju.

• Prinçipju fundamentali

tas-self advocacy hu li

nag˙tu l-aktar

importanza lil dak li

g˙andhom x’jg˙idu l-


intellettwali nfushom.

• F’pajjiΩi fejn is-self

advocacy di©à Ωviluppa

sew, ilhom jesperjenzaw

il-benefiççji tieg˙u,

speçjalment fir-rigward

ta’ stima u kunfidenza

personali u titjib fil-

kwalità tal-˙ajja.

• F’Malta, is-self advocacy

irid jikber aktar biex

nibdew induqu riΩultati

taΩ-Ωerrieg˙a li Ωrajna.

Su©©erimenti u

Rakkomandazzjonijiet

mis-Sinjuri Helen Attard,

Anne-Marie Callus

u Mauro Farrugia

• Dan ifisser li rridu

ni©©ieldu kontra

opinjonijiet negattivi,

pre©udizzji u aspettativi

baxxi li ©©orr mag˙ha

d-diΩabilità intellettwali.

• Fi kliem self-advocate

IngliΩ: is-self advocacy

tfisser li taqdeΩ g˙alik

innifsek, in-nies iridu

jifhmu xi tfisser li tkun

persuna b’diΩabilità

intellettwali. T˙allix lin-

nies jaqtg˙ulek qalbek.

• Il-persuni g˙andhom

bΩonn sapport mill-

familja u dawk li huma

l-aktar viçin tag˙hom

biex ikollhom spazju

fejn irawmu l-

kunfidenza u

jiΩviluppaw l-abiltajiet

tag˙hom biex jitkellmu

g˙alihom infushom.

• Dan it-tip ta’ sapport hu

wkoll me˙tie© minn

dawk kollha li ja˙dmu

direttatament mal-


intellettwali.

• Dak li persuna titg˙allem

fi grupp tas-self

advocacy irid ikollha

spazju u opportunità

tipprattikah u tg˙ixu fil-

˙ajja ta’ kuljum biex ji©i

rinforzat aktar.

• Dan kollu jkun possibli

sakemm ikun hemm it-

twemmin baΩiku fil-˙iliet

tal-persuni b’diΩabilità

intellettwali.

• Fejn hemm gruppi li

huma bbaΩati f’a©enziji li

jipprovdu servizzi lill-

persuni b’diΩabilità, xi

˙a©a tajba hi li jsir

kuntratt mal-©enituri fejn

fih dawn jaççettaw li

jag˙tu s-sapport

tag˙hom g˙all-˙idma ta’

dawn il-gruppi. Dan

jiΩgura li l-©enituri jkunu

jafu x’inhu g˙addej fil-

grupp u jag˙tu sapport

s˙i˙.

• Dawn il-gruppi fihom

infushom mhumiex

indipendenti g˙al kollox

Membri ta’ sapport

tal-Gruppi ta’ Self Advocacy

Dan hu resumè tar-riçerka li tinsab fl-Appendiçi

Se

lfA

dvo

ca

cy

Ra

pp

ort2

00

514

min˙abba li jag˙mlu

parti minn struttura

ikbar. G˙alhekk il-

membri li jag˙tu

sapport lil dawn it-tip

ta’ gruppi jridu

joqog˙du attenti li

ja˙dmu favur l-

interessi tal-membri li

g˙andhom diΩabilità

intellettwali. F’dawn it-

tip ta’ gruppi tajjeb li

jkun hemm il-

kollaborazzjoni tat-tim

kollu ta’ l-istaff.

• Fejn jid˙lu tfal

b’diΩabilità intellettwali,

tajjeb li jsir investiment

minn kmieni. Dan

ifisser li tikber il-

possibilità li l-vuçi

tag˙hom to˙ro© b’mod

aktar s˙i˙. Fil-prattika

dan jista’ isir billi jkun

hemm parteçipazzjoni

s˙i˙a f’laqg˙at dwar il-

programm edukattiv

individwali tag˙hom li

˙a jkollu efett dirett fuq

il-˙ajja tag˙hom. Dan

jista’ ise˙˙ b’mod s˙i˙

jekk ikun hemm

sistema edukattiva li

tag˙ti baΩi soda.

• Fis-self advocacy, il-


intellettwali jitkellmu

g˙alihom infushom,

bis-sapport fejn

me˙tie©. Fis-citizen

advocacy, il-persuni

huma dejjem

meg˙juna u

rappreΩentati minn

˙addie˙or. Kemm jista’

ikun persuna g˙andha

tirrappreΩenta lilha

nnifisha. IΩda hemm

persuni li jkollhom

bΩonn ta’ sapport biex

jikkomunikaw dak li

jridu. G˙al persuni b˙al

dawn, jista’ ikun hemm

persuni indipendenti li

jkunu m˙arr©in biex

jiffaçilitaw din il-

komunikazzjoni.

• Óafna drabi, is-citizen

advocacy jiffoka fuq in-

nuqqas aktar milli fuq

il-potenzjal tal-persuna.

B’hekk, jekk ji©i

introdott f’Malta,

nenfasizzaw li g˙andu

ji©u utilizzat strettament

g˙al min aktar

jibbenefika minnu milli

mis-self advocacy.

• F’Malta di©à hawn

gruppi ta’ self

advocacy fi ˙dan

servizzi u anke wie˙ed

indipendenti. G˙ad

iridu ji©u Ωviluppati

opportunitajiet biex il-


intellettwali jkunu membri

attivi ta’ bordijiet ta’

strutturi li jag˙tu servizzi

g˙alihom stess.

• Hu importanti li din il-

parteçipazzjoni ssir ukoll

fuq baΩi internazzjonali,

speçjalment peress li

hemm pajjiΩi li di©à

g˙andhom ˙afna

esperjenza f’dan il-

qasam.

• U fl-a˙˙arnett, nag˙lqu

bil-kliem li ntqal mill-

parteçipanti stess tal-

weekend ta’ ta˙ri© g˙all-

persuni b’diΩabilità bl-

isem Xejn Dwarna

Ming˙ajrna:’‘il-persuni

b’diΩabilità kapaçi

jitkellmu g˙alihom

infushom, huma kapaçi

jie˙du r-riedni tat-

tmexxija f’idejhom u

g˙alhekk g˙andhom

ikunu huma stess li

jmexxu l-kawΩa tag˙hom

g˙al drittijiet u

opportunitajiet indaqs.’

Dan ig˙odd g˙al

kul˙add, inkluΩ persuni


15

Jien ˙adt gost ˙afna f’din

iΩ-Ωjara qasira li g˙amilt

f’Malta u nispera li nkunu

nistg˙u nkomplu nibnu

fuq iI-kuntatt li g˙amilna.

Nixtieq nispiçça billi

nawguralkhom l-isba˙

xewqat fil-˙idma

tag˙kom ta’ twaqqif ta’

grupp u organizazzjoni

ta’ self advocacy.

Mil-laqg˙at li kelli kemm

ili hawnhekk, nista’ nara

li g˙amiltu passi kbar fi

Ωmien qasir. Nispera li

tkomplu tikbru u

tissa˙˙u.

Nawgura lill-grupp tas-

self advocacy ta’ Malta u

dawk kollha li qed

jag˙tuh is-sapport

tag˙hom.

Grazzi.


Diskors tal-G˙eluq

minn Andrew Lee

L-ewwelnett, nixtieq nibda billi nirringrazzja lill-

KNPD li stednuni nitkellem f’dan is-seminar u li

laqg˙uni tajjeb ˙afna. Nixtieq ukoll nirringrazzja

lil Anne-Marie g˙all-g˙ajnuna u ta’ l-

organizzazzjoni kollha tag˙ha biex inkun nista’

nattendi laqg˙at diversi u talli urietni xi u˙ud mill-

postijiet tal-pajjiΩ sabi˙ tag˙kom.

Taqsima 1

Ûviluppi Internazzjonali –

Sfond u kuntest

Il-moviment tas-self

advocacy g˙al persuni


nistg˙u nqisuh b˙ala l-

mixja progressiva naturali

ta’ Ωew© Ωviluppi ewlenin:

il-progress ©enerali tal-

moviment tal-persuni

b’diΩabilità u l-iΩvilupp ta’

prattiçi inkuΩivi fl-

edukazzjoni u f’oqsma

o˙ra.

Is-seklu g˙oxrin ©ab

mieg˙u g˙arfien ©did min-

na˙a tal-persuni b’diΩabilità

fid-drittijiet umani, çivili u

legali, u kif dawn id-drittijiet

kienu injorati mill-gvernijiet,

l-istituzzjonijiet u s-soçjetà

kollha kemm hi. Forsi l-iktar

aspett sinifikanti min-na˙a

ta’ dan il-moviment kien li

persuni b’diΩabilità g˙arfu li

huma biss setg˙u ji©©ieldu

l-©lieda tag˙hom, ji©ifieri, li

ma setg˙ux jibqg˙u jafdaw

fil-professjonisti, l-aktar

dawk fil-qasam mediku,

biex jitkellmu f’isimhom.

Biex nag˙tu eΩempju, l-

Riçerka mis-Sinjuri Helen Attard u Anne Marie Callus

Biex le˙en il-persuni b’diΩabilità

intellettwali jinstema’

g˙aqda Disabled People’s

International (DPI) bdiet

b’dan il-mod fil-bidu tas-

snin 80. Grupp ta’ persuni

b’diΩabilità marru g˙all-

Kungress Dinji

Internazzjonali tal-Mobilità,

u meta ndunaw li l-

professjonisti ma kinux se

j˙alluhom jag˙tu l-opinjoni

tag˙hom, qabdu u telqu ‘l

barra u waqqfu l-g˙aqda

tag˙hom, illum, id-DPI.

“hija netwerk ta’ g˙aqdiet

jew assemblej nazzjonali

ta’ persuni b’diΩabilità,

imwaqqfa biex ixxerred l-

g˙arfien dwar id-drittijiet

umani tal- persuni

b’diΩabilità bis-sa˙˙a ta’

parteçipazzjoni s˙i˙a u

ugwaljanza fl-

opportunitajiet u l-iΩvilupp.”

(websajt tad-DPI)

Il-wasla ta’ g˙aqdiet ta’

persuni b’diΩabilità, ji©ifieri

g˙aqdiet immexxija minn


nnifishom, ©abet mag˙ha

g˙arfien akbar min-na˙a ta’

l-istess persuni b’diΩabilità

dwar kif is-soçjetà to˙loq

barrieri ta’ tfixkil, kif ukoll

dwar id-distinzjoni bejn

diΩabilità bijolo©ika u kif is-

soçjetà t˙ares lejn id-

diΩabilità Mike Oliver, fost

persuni o˙ra b’diΩabilità

Ωviluppa l-mudell soçjali ta’

xinhi diΩabilità tefa’ r-

responsabilità kif

g˙andhom jiΩΩarmaw dawn

l-ostakoli f’˙o©or l-istess

soçjetà. Dan il-mudell imur

kontra l-mudell mediku ta’

xinhi diΩabilità li j˙ares

lejha biss b˙ala difett u

g˙alhekk jix˙et ir-

responsabilità ollha fuq l-

individwu (Oliver 1996). Kif

jargumenta Goodley

(1997), il-filosofija tas-self

advocacy taqbel mal-

mudell soçjali ta’ xinhi

diΩabilitàbilli t-tnejn i˙arsu

lejha b˙ala xi ˙a©a li to˙ro©

mill-pre©udizzji tas-soçjetà

lejn is-self-advocates b˙ala

persuni li “qeg˙din jit˙abtu

attivament biex jiksbu l-

indipendenza tag˙hom

minkejja li s-soçjetà

ça˙˙adhom minn dawn id-

drittijiet (p374). Min-na˙a l-

o˙ra, il-mudell mediku

jenfasizza l-intellett difettuΩ

Appendiçi

ta’ persuni b’diΩabilità

intellettwali. Jekk wie˙ed

i˙ares lejha minn din il-

lenti, dawn il-persuni

jistg˙u jing˙ataw xi xorta

ta’ g˙aΩla, imma kollox

jibqa’ jdur ma’ dak li jidher

b˙ala nuqqas fl-intellett

tag˙hom u d-deçiΩjonijiet

finali ma jitti˙dux minn


Fl-istess Ωmien li persuni

b’difetti fiΩiçi, tal-vista u/jew

tas-smig˙ beda jkollhom

le˙en biex jg˙idu tag˙hom,

beda jse˙˙ tibdil fil-qasam

tas-servizzi g˙al persuni

b’diΩabilità intellettwali. Fis-

snin 50 u 60, Bank-

Mikkelsen u Nirje fl-

Iskandinavja u

Wolfensberger fl-Istati Uniti

bdew jiΩviluppaw u

j˙addmu l-prinçipji tan-

normalizzazzjoni. Dan kellu

jfisser li ‘persuni b’diΩabilità

intellettwali jing˙ataw iç-

çans li jg˙ixu ˙ajja normali’,

ji©ifieri ˙ajja ‘l barra mill-

g˙eluq ta’ l-istituzzjonijiet u

qalb is-soçjetà, fejn ikunu

jistg˙u jiΩviluppaw il-

kapaçitajiet u l-interessi

tag˙hom. Madankollu, dan

il-prinçipju kien ta’ spiss

interpretat biex ifisser li

“persuni b’diΩabilità

intellettwali jsiru normali”.

Il-prinçipju tan-

normalizzazzjoni kompla

Ωviluppa fit-teorija u fil-

prattika minn John O’Brien

li g˙araf ˙ames kwalitajiet

tajba li g˙andhom ikunu l-

punti ta’ riferenza tas-

servizzi g˙all-persuni


Dawn huma:

1. li tikber f’relazzjonijiet

2. li tag˙ti sehmek

3. li taqsam l-ambjent fejn

tkun ma’ ˙addie˙or

4. li jkollok id-dinjità ta’

rwoli ta’ valur

5. li tag˙mel l-g˙aΩliet

tieg˙ek

(O’Brien 1989, p23)

In-normalizzazzjoni kif

im˙addma l-aktar fl-

Amerika ta’ Fuq, fl-

Iskandinavja u fir-Renju

Unit wasslet g˙al titjib fil-

kwalità tal-˙ajja ta’ persuni


Óafna minnhom bdew

jo˙or©u minn

istituzzjionijiet kbar

maqtug˙in g˙alihom u

jmorru fi djar Ωg˙ar fil-

komunità, fejn setg˙u

jgawdu minn sapport

personali matul il-jum kif

ukoll jie˙du sehem

f’attivitajiet tal-komunità.

Óafna issa g˙andhom il-

kamra tag˙hom flok jorqdu

f’dormitorji, u g˙andhom

aktar kontroll fuq ˙ajjithom

fl-attivitajiet ta’ kuljum, b˙al

waqt l-ikel, x˙in imorru

jorqdu u x˙in iqumu u

x’jag˙mlu matul il-©urnata.

Óa©‘o˙ra li ˙ar©et mill-

prinçipju tan-

normalizzazzjoni kienet l-

iΩvilupp tas-sapport miç-

çittadini meta persuna li ma

jkollhiex diΩabilità tissie˙eb

ma’ persuna b’diΩabilità

intellettwali biex

tirrappreΩenta l-interessi

tag˙ha daqslikieku kienu

tag˙ha stess. Madankollu,

hemm min jg˙id li s-

sapport taç-çittadin hu

bbazat fuq il-mudell

mediku u fuq l-istess

ipoteΩi li l-persuni

b’diΩabilità intellettwali ma

jistg˙ux jitkellmu g˙alihom

infushom (Walmsley 2002).

Fir-realtà ji©i li persuni


jibbenefikaw mis-sapport

ta’ persuni li m’g˙andhomx

diΩabilità jew ta’ persuni

o˙ra b’diΩabilità intellettwali

(fi kliem ie˙or sapport minn

min hu b˙alek).

Madankollu, din il-kwistjoni

to˙ro© ‘il barra mill-ambitu

ta’ dan l-istudju u a˙na

nirrikkmandaw li tkun

diskussa f’laqg˙at o˙ra.

Wa˙da mill-konsegwenzi

tal-wasla tal-moviment tal-

persuni b’diΩabilità kienet

it-talba biex persuni

b’diΩabilità jibdew jie˙du l-

edukazzjoni formali

tag˙hom billi jkunu inkluΩi

fi skejjel normali u mhux fi

skejjel speçjali maqtug˙in

g˙alihom. Il-Konferenza

Dinjija dwar l-Edukazzjoni

g˙al BΩonnijiet Speçjali li

saret f’Salamanka fi Spanja

fl-1994 affermat il-˙tie©a li l-

gvernijiet jassiguraw li t-tfal

b’diΩabilità jkollhom aççess

g˙al edukazzjoni ta’ kwalità

tajba u li jkunu inkluΩi fis-

sistemi edukattivi normali.

L-Istqarrija ma˙ru©a mill-

Konferenza tag˙raf ukoll is-

sehem importanti li jridu

jag˙tu t-tfal b’diΩabilità u l-

©enituri tag˙hom

(UNESCO 1994).

F’xi pajjiΩi, persuni


bdew igawdu wkoll mill-

benefiççji ta’ edukazzjoni

regolari, kif ukoll bdew

ikollhom l-opportunità li

jid˙lu g˙al korsijiet fl-

edukazzjoni g˙olja u

jiΩviluppaw il-˙iliet u l-

kapaçitajiet tag˙hom. Bis-

sa˙˙a ta’ dawn l-

opportunitajiet ©odda, issa

qeg˙din jag˙rfu li

g˙alkemm il-kwalità ta’

˙ajjithom issa hija a˙jar

minn dik ta’ dawk li ©ew

qabilhom, g˙ad

m’g˙andhomx rajhom

f’idejhom.

Il-Bidu tal-Moviment

tas-Self-advocacy

Fis-snin 60, fl-IΩvezja bdew

jing˙aqdu gruppi tas-self

advocacy immexxija minn


intellettwali. G˙axar snin

wara, tfaççaw gruppi simili

fl-Istati Uniti u l-Kanada. L-

ewwel grupp tas-self

advocacy fil-Kanada

twaqqaf bl-istess mod li bih

twaqqfet id-Disabled

People’s International.

Grupp ta’ persuni


marru g˙al konferenza li

suppost kellha tkun

g˙alihom. Madankollu,

huma ˙assew li l-mazz kien

f’idejn il-professjonisti.

G˙alhekk telqu ‘l barra u

ffurmaw l-g˙aqda tag˙hom

bl-isem People First

(Schoultz, b.d.). L-ewwel

grupp tas-self advocacy fl-

Ingilterra twaqqaf fl-1984.

Illum insibu g˙aqdiet b˙al

People First u gruppi o˙ra

tas-self advocacy fl-

Iskandinavja kollha, fl-Istati

Uniti, fil-Kanada u fir-Renju

Unit, kif ukoll fl-Awstralja,

New Zealand, il-Ìermanja,

il-Messiku u l-Ìappun, fost

pajjiΩi o˙ra. Dawn l-

g˙aqdiet joffru g˙add kbir

ta’ servizzi, fosthom gruppi

ta’ sapport, korsijiet ta’

ta˙ri©, konferenzi, bulettini

u pubblikazzjonijiet o˙ra

b’tag˙rif li jista’ jinqara u

jinftiehem minn persuni

b’diΩabilità intellettwali. Id-

definizzjoni ta’’self

advocacy skond People

First hi:

• li titkellem g˙alik

innifsek

• li tiddefendi drittijietek

• li tag˙mel l-g˙aΩliet

tieg˙ek

• li tkun indipendenti

• li tkun responsabbli

g˙alik innifsek

(Aspis, 1997)

Aktar minn hekk, Goodley

(2000) jg˙aqqad is-self

advocacy individwali mas-

“self advocacy“kollettiva...li

tiddefendi lilek innifsek

wa˙dek u flimkien ma’ (u

g˙al) o˙rajn”. (p7)

Dawn l-g˙aqdiet jilqg˙u

wkoll membri li jkunu

persuni bla diΩabilità u li

ma jkollhomx vot iΩda li

jkunu ta’ g˙ajnuna g˙al

membri b’diΩabilità. Insibu

xorta differenti ta’ gruppi ta’

self advocacy. Hemm

dawk, b˙al People First, li

huma awtonomi, ji©ifieri li

mhumiex marbuta ma’

g˙aqdiet o˙ra. O˙rajn

˙ar©u minn g˙aqdiet ta’

©enituri jew professjonisti

(b˙all-Mencap) jew huma

bbaΩati fuq is-servizzi li

joffru, ji©ifieri huma miftu˙a

g˙al persuni b’diΩabilità

intellettwali li juΩaw servizzi

speçifiçi. Valuing People, il-

kampanja tad-Dipartiment

tas-Sa˙˙a fir-Renju Unit

biex tiΩviluppa s-servizzi

f’dan il-qasam tag˙raf il-

˙tie©a ta’ persuni

b’diΩabilità intellettwali li

jing˙ataw aktar g˙aΩla u

kontroll b˙ala prijorità

ewlenija. Din il-kampanja

allokat £1.3m fis-sena g˙al

tliet snin biex gruppi ta’

sapport ikunu jistg˙u

jiΩviluppaw (Dipartiment

tas-Sa˙˙a 2001). Parti

minn dawn il-fondi ntuΩaw

biex jitwaqqfu Learning

Disability Partnership

Boards fir-Renju Unit kollu,

li jservu ta’ forum biex l-

awtoritajiet lokali, dawk li

jipprovdu s-servizzi u


intellettwali jkunu jistg˙u

ja˙dmu flimkien. Persuni


jag˙tu sehemhom b˙ala

membri ta’ bordijiet u

kumitati nazzjonali u statali

fl-Istati Uniti (Schoultz b.d.)

Dawn il-gruppi differenti ta’

self advocacy kollha jis˙qu

fuq l-importanza li persuni


jrabbu stima lejhom

infushom, jibnu kunfidenza

u jsiru jafu xi jridu. Ng˙idu

a˙na, it-twemmin u l-valuri

ta’ Inclusion International

huma mfissra hekk:

• li l-ewwel ma int

persuna

• li tkun kapaçi tie˙u

deçiΩjoni

• li temmen fil-valur

tieg˙ek b˙ala persuna

• li ©©ieg˙el nies o˙ra

jemmnu fik b˙ala

persuna

(ILSMH 1994, p4)

L-istess, is-Self-advocacy

Action Pack jag˙ti

dawn it-twe©ibiet g˙all-

mistoqsija “Xinhi s-self

advocacy?”

• Self-advocacy tfisser li

titkellem g˙alik innifsek

• Persuni jiltaqg˙u fi

gruppi u klassijiet tas-

self advocacy u

jitkellmu fuq bosta

affarijiet differenti

• Li titg˙allem titkellem

g˙alik innifsek ma’

persuni o˙ra jg˙inek

tikseb il-kunfidenza

me˙tie©a biex ikollok

rajk f’idejk

(Dipartiment

g˙all-Edukazzjoni

u l-Óiliet 2001, p24)

B˙al ˙afna o˙rajn, dawn iΩ-

Ωew© pubblikazzjonijiet

huma mmirati lejn persuni


Kitbiet b˙al dawn i˙addmu

lingwa ˙afifa, jevitaw kliem

tekniku u sentenzi

kkomplikati, u aktarx

ikollhom ˙afna stampi li

jg˙inu biex ifissru l-kitba

a˙jar. Hemm g˙aqdiet ukoll

li ˙ar©u CDs kollha stampi

li jistg˙u jintuΩaw

f’pubblikazzjonijiet g˙al u

minn persuni b’diΩabilità

intellettwali.

Óafna g˙aqdiet jo˙or©u

edizzjonijiet aççessibbli tal-

pubblikazzjonijiet tag˙hom

biex jg˙addu informazzjoni

importanti lil persuni


Hekk, “It’s Your Choice”

hija pubblikazzjoni li tg˙in

persuni jitg˙allmu aktar

dwar l-g˙aΩliet li

g˙andhom jag˙mlu (Values

into Action 2001), waqt li

“My Life” hija gwida

mfassla g˙al persuni


dawn isiru jafu aktar dwar

is-servizzi li jie˙du

(Cattermole & Blunden

2002). Mencap ˙ar©u

gwida g˙al kitba

aççessibbli bl-isem “Am I

Making Myself Clear?”

(Mencap 2000) waqt li l-

websajt tag˙hom (flimkien

ma’ o˙rajn ta’ g˙aqdiet

o˙ra) fiha verΩjoni ˙afifa

biex taqraha. Persuni


ukoll ˙ar©u

pubblikazzjonijiet. People

First g˙andhom lista twila

ta’ pubblikazzjonijiet, waqt

li individwi b’diΩabilità

intellettwali ˙ar©u kotba

dwar ˙ajjithom, b˙al dak

miktub minn Jason

Kingsley u Mitchell Levitz

(1994), Ωew© Ωg˙aΩag˙

Down’s.

Dawn il-pubblikazzjonijiet

jistg˙u jintuΩaw minn


intellettwali li jafu jaqraw, kif

ukoll minn konsulenti, nies

li j˙arr©u u persuni bla

diΩabilità li jg˙inu u li huma

mid˙la ta’ gruppi tas-self

advocacy.

Is-Sehem ta’ Persuni

Bla DiΩabilità

Is-self advocacy tag˙ti

le˙en lil persuni

b’diΩabilità, u preçiΩament

lil dawk li g˙andhom

diΩabilità intellettwali, billi

t˙addem is-slogan ‘Xejn

dwarna ming˙ajrna’. IΩda

tag˙ti wisa’ wkoll biex

persuni bla diΩabilità jag˙tu

sehem importanti. Fil-

gruppi tas-self advocacy

issib persuni bla diΩabilità li

jag˙tu pariri ming˙ajr ma

jkollhom dritt g˙all-vot.

Is-sehem ta’ persuni bla

diΩabilità f’g˙aqdiet ta’

persuni b’diΩabilità kien u

g˙adu jag˙ti lok g˙al

diskussjopni b’mod

©enerali. Drake (1997)

isostni li waqt li mhux

f’waqtu li persuni bla

diΩabilità jitkellmu f’isem

persuni b’diΩabilità, ta’ l-

ewwel jistg˙u jag˙tu

sehem importanti billi joffru

riΩorsi, servizzi, tag˙rif u

g˙ajnuna o˙ra mitluba

minn tat-tieni.’Madankollu

din l-g˙ajnuna g˙andha

tkun bla rbit u

“m’g˙andhiex tg˙arraq il-

prinçipji u l-iskopijiet tal-

gruppi tal-persuni

b’diΩabilità… hu

aççettabbli g˙al persuni

bla diΩabilità li jing˙aqdu

ma’ persuni b’diΩabilità

biex jg˙addu kelma... fl-

opinjoni tieg˙i

m’g˙andhomx jippruvaw

jinfluwenzaw nies f’isem

persuni b’diΩabilità”. (p644)

Meta ta˙dem ma’ persuni

b’diΩabilità intellettwali, l-

argument idur fuq ir-riskju li

persuni bla diΩabilità jie˙du

r-riedni tas-self advocacy

f’idejhom, ming˙ajr ma

jag˙tu widen g˙at-t˙assib

u l-fehmiet ta’ membri li

jkollhom diΩabilità

intellettwali; hemm ukoll il-

periklu li jkunu protettivi

ΩΩejjed. Goodley (1997)

jistqarr li l-konsulenti jridu

jag˙rfu li xog˙olhom

g˙andu jkun parti

“minn qafas politiku li

jg˙addi s-setg˙a lil

˙addie˙or. G˙alhekk biex

wie˙ed jifhem kif is-self

advocacy tkun attwata

b’mod li tag˙ti s-setg˙a lill-

membri tag˙ha, hu

me˙tie© li wie˙ed jag˙ti

kas ta’ xi jkunu jridu tassew

il-membri bis-sa˙˙a ta’ min

ikun qed jg˙inhom.”

(pp374-5)

Dan jassigura li l-gruppi

tas-self advocacy ikunu

tassew gruppi ta’ persuni

b’diΩabilità. Aktar u aktar,

dan il-mudell ja˙dem fuq il-

premessa ta’ l-

interdipendenza, ji©ifieri li

n-nies jiddependu minn

xulxin u li kul˙add, b’modi

u manjieri differenti,

g˙andu bΩonn nies o˙ra.

Hekk, fi gruppi tas-self

advocacy, il-persuni

b’diΩabilità g˙andhom

mnejn ikunu jiddependu xi

ftit jew wisq mill-˙iliet

organizzattivi ta’ persuni

bla diΩabilità; il-gruppi tas-

self advocacy bl-akbar

esperjenza jkollhom bΩonn

inqas g˙ajnuna minn

o˙rajn li jkunu g˙adhom

kemm bdew. Bil-maqlub,

persuni bla diΩabilità

jiddependu mill-persuni

b’dizabilità intellettwali biex

ifasslu l-a©enda u jaraw

xinhuma l-prijoritajiet tal-

grupp, billi ˙add daqshom

infushom ma jaf xi j˙asseb

l-aktar lil persuni


F’g˙ajnejn xi w˙ud, xi


intellettwali jistg˙u ma

jkunux kapaçi jag˙tu

sehemhom. Imma din il-

fehma li ma jistg˙ux

jitkellmu f’isimhom jew li

mhumiex kapaçi jie˙du

deçiΩjoni ma taqbilx mal-

prinçipji tas-self advocacy.

Xi persuni g˙andhom

mnejn li ma jkunux marru

˙lief fi skejjel maqtug˙in

g˙alihom jew ikunu daqu

biss xi servizzi g˙all-adulti

g˙omorhom kollu. Dawn l-

ambjenti mhumiex dawk

ideali biex wie˙ed jit˙arre©

fil-˙iliet me˙tie©a g˙as-self

advocacy. Mill-banda l-

o˙ra, jekk wie˙ed ikollu

x’jaqsam ma’ xi grupp tas-

self advocacy, ikollu çans

akbar li jiΩviluppa dawn il-

˙iliet. Kif jg˙id Schoultz

(b.d.):

“G˙al ˙afna nies ...

movimenti tas-self

advocacy swew biex

tawhom il-kunfidenza

me˙tie©a, g˙enuhom isiru

indipendenti, u tawhom l-

opportunità biex jitg˙allmu

dwar u jag˙tu sehemhom

lill-komunitajiet u l-pajjiΩi

tag˙hom.” (p1)

G˙alhekk, l-imbuttatura

biex il-gruppi tas-self

advocacy jibdew

jiΩviluppaw xi drabi trid ti©i

minn persuni bla diΩabilità

li jkunu lesti li jag˙tu lil


intellettwali l-opportunità

biex jibdew jistmaw lilhom

infushom, biex isiru jafu xi

jridu u biex jiΩviluppaw

dawk il-˙iliet li jg˙inuhom

ikunu parti u jag˙tu

sehemhom fi grupp,

jorganizzaw attivitajiet,

jitkellmu fil-pubbliku u ˙iliet

o˙ra me˙tie©a biex imexxu

grupp tas-self advocacy.

F’dawn iç-çirkostanzi

persuni bla diΩabilità jridu

joqog˙du attenti li jkunu

qeg˙din fil-grupp biss biex

jag˙tu l-pariri u s-sapport

tag˙hom, ming˙ajr ma

jie˙du f’idejhom ir-riedni

tal-grupp, ukoll jekk dik ma

tkunx l-intenzjoni tag˙hom.

Simone Apsis, IngliΩa li

temmen fis-self advocacy,

u li dak li g˙amlet iservi ta’

eΩempju g˙al persuni o˙ra

b’diΩabilità intellettwali, hija

kittieba mag˙rufa li kitbet

g˙al ©urnali ta’ presti©ju

b˙al Disability & Society. Hi

taf sew kemm hu façli g˙al

persuni bla diΩabilità li

jispiççaw biex jikkontrollaw

gruppi li suppost ja˙dmu

fuq il-prinçipju tas-self

advocacy. Hi ssostni li hu

importanti li persuni bla

diΩabilità ma jag˙tux biss

ta˙ri© fis-self advocacy u fil-

˙iliet ta’ kif titkellem fil-

pubbliku. G˙andhom ukoll

juru lill-persuni b’diΩabilità

intellettwali kif id-drittijiet

tag˙hom qeg˙din ikunu

injorati u kif g˙andhom

i©ibu l-bidla f’˙ajjithom billi

jisfidaw is-sistema. (Aspis

1997)

B˙al Goodley, hi ssostni

wkoll kemm hu importanti

g˙al persuni bla diΩabilità li

huma mid˙la tal-moviment

tas-self advocacy li

g˙andhom iΩommu

quddiem g˙ajnejnhom l-

istorja twila ta’ oppressjoni li

g˙addew minnha persuni

b’diΩabilità intellettwali, ˙tija

tas-soçjetà u l-istituzzjonijiet

tag˙ha. G˙al Ωmien twil lil

dawn in-nies kienu j˙arsu

lejhom b˙ala persuni li ma

kinux kapaçi jitg˙allmu,

aktar milli g˙ax kellhom

diffikultajiet biex jitg˙allmu.

G˙alhekk huwa tassew

importanti li persuni bla

diΩabilità li ja˙dmu f’dan il-

qasam g˙andhom ikunu

sensittivi u dejjem lesti li

jag˙tu lil persuni b’diΩabilità

intellettwali iç-çans li jsiru

kapaçi jiddefendu lilhom

infushom u li jg˙inuhom

jiΩviluppaw il-˙iliet biex

jag˙mlu dan, jekk ikun

hemm bΩonn.

Fl-a˙˙ar, ejjew nisimg˙u xi

kummenti ta’ xi self-

advocates:

• Is-self advocacy tfisser

li tkun kapaçi titkellem

g˙alik innifsek u li

jkollok il-kunfidenza

biex tkun kapaçi

tag˙milha


li t˙ossok kunfidenti u li

jkollok rajk f’idejk


li taqbeΩ g˙alik

innifsek; in-nies

g˙andhom jifhmu

x’ji©ifieri tkun persuna li

jkollha diffikultajiet biex

titg˙allem. T˙allux in-

nies ibaxxulkom il-

moral.”

(Id-Dipartiment

ta’ l-Edukazzjoni

u l-Óiliet 2001, p28)

Taqsima 2:

L-IΩviluppi f’Malta

Il-persuni b’diΩabilità

f’Malta g˙amlu passi kbar

‘il quddiem biex jistqarru

drittijiethom u jitkellmu

f’isimhom stess. Il-kisbiet

tag˙hom la˙qu l-qofol waqt

tmiem il-©img˙a ta’ ta˙ri©

bl-isem “Xejn Dwarna

Ming˙ajrna” li kien sar fl-

2003. F’dak it-tmiem il-

©img˙a, sittax-il persuna

b’diΩabilitajiet fiΩiçi u

sensorji differenti ˙adu

sehem f’seminars u

werkxops immexxija minn

persuni b’diΩabilità. Il-

persuni involuti kienu

ltaqg˙u f’kors bl-isem ta’

“Semma’ Le˙nek”

organizzat mill-

Kummissjoni Nazzjonali

Persuni b’DiΩabilità (KNPD)

li g˙andha l-g˙an li tg˙in

attivisti b’diΩabilità

jiΩviluppaw ˙iliet fis-self

advocacy. Kienu marru

wkoll g˙al laqg˙a ta’ Sinj

Jacqui James, attivista

IngliΩa b’diΩabilità li

temmen b’ru˙ha u ©isimha

fis-setg˙at li g˙andhom

jing˙ataw il-persuni

b’diΩabilità. Minbarra

persuni b’diΩabilità, marru

g˙al-laqg˙a ©enituri u

rappreΩentanti ta’ g˙aqdiet

non-governattivi (NGOs) u

n˙asset il-˙tie©a li persuni

b’diΩabilità jkollhom forum

fejn jistg˙u jiddiskutu.’Kif

qalet wa˙da li ˙adet

sehem:

“F’dan is-seminar rajna

kemm hu importanti li


jing˙aqdu biex jassiguraw

li jkun hemm qbil fuq id-

drittijiet fundamentali tal-

persuni b’diΩabilità, u li

dawn id-drittijiet ikunu

rikonoxxuti u rrispettati.” Hi

Ωiedet tg˙id: “Dan it-tmiem

il-©img˙a juri li persuni

b’diΩabilitajiet differenti

jistg˙u ja˙dmu flimkien

biex jie˙du deçiΩjonijiet

importanti u fl-istess ˙in

jie˙du pjaçir.”

(KNPD 2003, p2)

B’riΩultat ta’ din il-laqg˙a u

t-tmiem il-©img˙a

“Xejn Dwarna Ming˙ajrna”,

˙are© b’mod çar il-bΩonn li

persuni b’diΩabilità jkunu

mda˙˙lin direttament fid-

deçiΩjonijiet li jittie˙du

dwarhom. In˙asset ukoll il-

˙tie©a li aktar g˙aqdiet ta’


g˙andhom ja˙dmu id f’id

ma’ l-NGOs fil-qasam tad-

diΩabilità. Dan wassal biex

tnieda l-Kunsill Malti ta’

Persuni b’DiΩabilità

(MCODP) li fih hemm


intellettwali u o˙rajn

b’diffikultajiet ta’ sa˙˙a

mentali fuq il-bord tar-

rappreΩentanti.

Tid˙ol is-self advocacy

Waqt li ©enituri ta’ persuni

b’diΩabilità intellettwali u ta’

persuni b’diffikultajiet ta’

sa˙˙a mentali, flimkien

mal-qraba, ˙adu sehem fil-

korsijiet “Semma Le˙nek”,

l-ebda persuna b’diΩabilità

intellettwali ma kienet

˙adet sehem

personalment f’xi kors

qabel ma twaqqaf l-

MCODP. Madankollu,

sakemm dan twaqqaf

f’nofs is-sena 2003, di©à

kienu ttie˙du xi passi biex

titmexxa ‘l quddiem l-idea

tas-self advocacy. Fl-2002,

bi t˙ejjija g˙as-Sena

Ewropea tal-Persuni

b’DiΩabilità fl-2003, grupp

tas-self advocacy g˙al


intellettwali kien propost

b˙ala pro©ett pilota g˙al

dawk li jattendu s-servizzi

taç-Çentru ta’ Matul il-Jum

ta’ Óal Far. Dan il-pro©ett

mexa ‘l quddiem bil-

kollaborazzjoni tal-KNPD,

ta’ l-Assistent Direttur

responsabbli g˙as-Servizzi

ta’ Matul il-Jum, iç-Çentru

ta’ Óal Far, kif ukoll bl-

g˙ajnuna tat-terapisti tat-

ta˙dit u l-lingwa mid-

DiviΩjoni tas-Sa˙˙a li

ja˙dmu Óal Far. Intg˙aΩlu

tnax-il klijent biex

jg˙aqqdu l-grupp. Il-kriterji

g˙all-g˙aΩla tal-persuni

kienu dawn:

• il-kapaçità li

jikkomunikaw

• il-personalità tag˙hom

• il-grad ta’ motivazzjoni.

Qabel ma twaqqaf dan il-

grupp, it-terapisti tat-ta˙dit

kienu jmexxu gruppi ta’

komunikazzjoni mal-klijenti

li kienu juΩaw is-servizzi ta’

matul il-jum. G˙alhekk, is-

self advocacy kienet

meqjusa b˙ala tkomplija

tax-xog˙ol ta’ dawn il-

gruppi. Matul il-©img˙a, l-

assistenti soçjali li ja˙dmu

fiç-Çentru ta’ Matul il-Jum

setg˙u jkomplu jsegwu x-

xog˙ol li kien isir fil-gruppi

waqt l-attivitajiet ta’ kuljum

fit-taqsimiet taç-Çentru. Il-

grupp kien jitmexxa minn

terapista tat-ta˙dit u l-

lingwa anzjan. Careworker

kienet mag˙Ωula biex

jattendu mal-grupp u n˙ass

li din kellha tattendi g˙al-

laqg˙at kollha biex il-grupp

ikun jista’ jikber u jevolvi

flimkien. B’hekk ikun iΩjed

façli li tinΩamm il-

kunfidenzjalità, g˙alkemm

kien hemm l-iΩvanta©© li

meta l-careworker soçjali

jew it-terapista jkunu bil-

frank jew morda, kien ikun

diffiçli li l-grupp jiltaqa’.

Il-grupp kellu s-sapport ta’

rappreΩentant tal-KNPD u

ta’ l-Assistent Direttur

responsabbli mis-Servizzi

ta’ Matul il-Jum. Vidjos u

kotba uΩati minn gruppi

tas-self advocacy barra

minn Malta kienu

ppreΩentati b˙ala linji

gwida u g˙ajnuna g˙at-

twettiq tal-pro©ett. Dawn

kellhom ji©u adattati g˙as-

sitwazzjoni kulturali Maltija,

li fir-realtà toffri nuqqas ta’

sapport f’˙afna aspetti tal-

komunità. Hekk, xi drabi

dak li kien ji©i diskuss fil-

gruppi ma kienx isib il-

kunsens tal-©enituri d-dar

jew tal-careworker fiç-

Çentru. G˙alhekk kien

hemm il-˙tie©a ur©enti li l-

©enituri u l-membri tal-

komunità ji©u edukati fl-

istess ˙in biex dak li kien

qed isir fil-gruppi jsib is-

sapport neçessarju. Meta

twaqqaf il-grupp pilota,

saret laqg˙a mal-©enituri u

l-qraba tal-parteçipanti biex

isiru jafu aktar dwar l-

g˙anijet tal-grupp u kif kien

qed ja˙dem. Din kienet

opportunità li serviet biex il-

©enituri u l-qraba ji©u

kkonsultati dwar il-

bΩonnijiet u x-xewqat tal-


L-g˙an ewlieni tal-grupp

kien li j©ib ‘il quddiem l-

idea tas-sikurezza fil-

persuni b’diΩabilità kif ukoll

il-˙iliet fil-komunikazzjoni

soçjali. Kollox kien idur ma’

metodi ta’ assessjar

kontinwu b’enfasi fuq il-

˙iliet ta’ komunikazzjoni

verbali u non-verbali, li kien

xog˙ol it-terapista. Sar

ukoll l-assessjar ta’ ˙iliet

soçjali skond il-˙tie©a ta’ l-

individwu u l-grad ta’

motivazzjoni li kellu. Il-miri

a˙˙arin kienu jvarjaw

skond il-˙ila ta’ l-individwu

u l-grad ta’ diffikultà ta’ kull

su©©ett. Is-su©©etti

mag˙Ωula kellhom

x’jaqsmu mal-˙ajja ta’

kuljum tal-membri tal-

grupp, kemm fiç-Çentru kif

ukoll id-dar.

Billi dan il-pro©ett pilota

kien suççess, il-gruppi

nfirxu maç-çentri ta’ Matul

il-jum kollha u komplew

jitmexxew minn terapisti

tat-ta˙dit. It-tabella t’hawn

isfel turi l-g˙add ta’ gruppi

li qed ja˙dmu f’Malta f’kull

çentru u l-g˙add ta’

membri f’kull grupp.

G˙aldaqstant b˙alissa

hemm 62 persuna

b’diΩabilità intellettwali li

qeg˙din jattendu f’sitt

gruppi differenti. Kollha

qeg˙din jimxu fuq l-istess

prinçipju, ji©ifieri li jg˙inu u

jtejbu l-kapaçità ta’ dawn il-

persuni biexi jitkellmu

f’isimhom dwar id-drittijiet

tag˙hom. Dawn il-gruppi

jag˙mlu laqg˙at kull

©img˙a fiç-çentri l-kbar u

darba fix-xahar f’Pembroke

fejn hemm çentru ta’ matul

il-jum Ωg˙ir.

Dawn il-gruppi ja˙dmu

skond iç-Çentru li jkun,

ji©ifieri jduru mal-˙ti©ijiet

differenti ta’ kull grupp li

jattendi çentru partikulari.

IΩda kollha jsegwu l-istess

regoli kif ©ej:

• G˙andhom ir-

responsabilità li jsibu u

jorganizzaw post/

kamra fejn issir il-

laqg˙a

• Jiftiehmu l-˙in g˙al kull

laqg˙a

• L-attendenza tinΩamm

b’mod li tkun

aççessibbli g˙al

kul˙add b˙al, ng˙idu

a˙na, jittie˙ed ritratt

minflok jitniΩΩlu l-

ismijiet

• Kull membru g˙andu

sehem u

responsabilitajiet

differenti. Ng˙idu a˙na,

wie˙ed biex iΩomm il-

˙in, ie˙or iΩomm l-

ordni waqt id-

diskussjoni u r-rispett

bejn il-membri

• Is-su©©ett g˙ad-

diskussjoni aktarx

jing˙aΩel mill-istess

membri

• Fil-bidu tal-laqg˙a

jing˙ad fil-qosor xi jkun

©ara fil-laqg˙a ta’ qabel

• Waqt il-laqg˙a ti©i

diskussa xi ˙a©a li tkun

©rat fiç-Çentru

• Il-problemi personali

ji©u diskussi wkoll waqt

il-laqg˙a u l-grupp

jissapportja billi jag˙ti

kura©© lil kull membru

u wkoll billi kull

su©©eriment jing˙ata l-

piΩ mist˙oqq. Instab li

meta jing˙ata kura©©

biex joqg˙od fuq is-

su©©eriment ta’

˙addie˙or, dan jg˙in

biex dak li jkun

Çentru Nru ta’ facilitators Nru ta’ Kemm

membri ilhom ja˙dmu (snin)

Óal Far 2 12 2.5

M’Scala 2 1 2

Santa Venera Grupp1 2 11 2

Grupp 2 2 12 1

Mtarfa 2 12 2

Pembroke 2 4 1

jitg˙allem mill-

esperjenza. Hekk, wara

li kellhom esperjenza

negattiva waqt ˙ar©a

b’dg˙ajsa, il-grupp

kiteb ittra b’lista ta’

lmenti lis-sidien tad-

dg˙ajsa u kull membru

ffirma biex juri s-

sapport tieg˙u.

Dawn il-gruppi jitmexxew

b’modi differenti, l-aktar fil-

manjiera kif jitpo©©ew il-

mistoqsijiet. Ng˙idu a˙na,

huwa importanti li ma jsirux

˙afna mistoqsijiet f’daqqa.

Huwa aktar ta’ benefiççju li

t-tag˙rif jing˙ata jew

jintalab biçça biçça. Huwa

essenzjali wkoll li wie˙ed

ifittex ir-reazzjoni tal-

persuni g˙at-tag˙rif

mog˙ti, biex wie˙ed ikun

çert li jkun inftiehem. Il-

pariri u l-g˙ajnuna qatt

m’g˙andhom ikunu nieqsa

fi gruppi b˙al dawn. L-g˙an

hu li l-persuna b’diΩabilità

ting˙ata sapport biex

tiΩviluppa l-˙iliet li jg˙inuha

torganizza l-ideat. Dan

jg˙odd l-aktar g˙al persuni

kbar b’diΩabilità intellettwali

li qatt ma jkunu gawdew

minn xi programm

edukattiv. Hu importanti

wkoll li wie˙ed joqg˙od

attent g˙al-livelli ta’

kapaçitajiet differenti,

kemm tkun ing˙atat ta˙ri©

jew edukazzjoni l-persuna,

kif ukoll l-ambjent soçjali u

kulturali ta’ fejn tkun

trabbiet. Dawn kollha

jwasslu g˙al riΩulati

differenti ma’ kull grupp.

Min-na˙a l-o˙ra, wie˙ed

m’g˙andux jissottovaluta l-

kapaçità tal-membri tal-

grupp li jitkellmu f’isimhom,

u wkoll wie˙ed irid joqg˙od

attent li l-membri bla

diΩabilità tal-grupp ma

jimponux l-a©enda

tag˙hom fuq il-grupp kollu.

Kif kien diskuss fit-taqsima

ta’ qabel, l-g˙ajnuna tal-

persuni b’diΩabilità trid

ting˙ata ‘... fil-kwadru

politiku ta’ xi ˙add li jkun

qed jg˙addi s-setg˙a lil

˙addie˙or’

(Goodley 1997, p374)

Ta’ min jinnota li dawn il-

gruppi g˙adhom immexxija

minn membri li joffru s-

sapport tag˙hom b’mod

professjonali. Waqt li dan

jassigura li l-membri tal-

grupp ikunu qeg˙din

jing˙ataw l-g˙ajnuna

me˙tie©a, wie˙ed irid

joqg˙od attent mis-

so©©ettività tal-

professjonisti involuti, kif

©ie diskuss fit-taqsima ta’

qabel. G˙alhekk, kif se

jiΩviluppaw dawn il-gruppi

j˙oll u jorbot mill-fehmiet u

l-attitudni tal-professjonisti

iktar milli tal-persuni

b’diΩabilità.

Il-©enituri u dawk li jie˙du

˙sieb persuni b’diΩabilità

wkoll kellhom x’jaqsmu ma’

l-iΩvilupp ta’ dawn il-gruppi.

F’Malta, fejn ir-rabtiet tal-

familja huma qawwija g˙al

kul˙add, din il-

parteçipazzjoni hija

importanti. Wara kollox,

dawn ir-rabtiet jin˙assu

qawwija wkoll g˙al ˙afna

persuni b’diΩabilità Maltin li

jistrie˙u fuq l-g˙ajnuna tal-

familji tag˙hom f’˙afna

aspetti ta’ ˙ajjithom, kif

jo˙ro© minn riçerka li saret

mill-KNPD (Callus & Bezzina

2004). Il-©enituri u dawk li

jie˙du ˙sieb persuni

b’diΩabilità ikunu mistiedna

regolarment biex jattendu

g˙al sessjonijiet partikolari,

skond ma jiddeçiedi l-grupp.

IΩda l-istedina mhux dejjem

tintlaqa’ minn kul˙add. Hekk,

g˙al laqg˙a partikolari,

marru biss Ωew© ©enituri.

Tajjeb li niftakru li xi ©enituri

jistg˙u jkunu anzjani u

jsibuha iebsa li jmorru g˙al-

laqg˙at. Ji©u wkoll

organizzati werkxops g˙all-

©enituri u g˙al dawk li jie˙du

˙sieb persuni b’diΩabilità

biex jitkompla xi xog˙ol li jsir

fil-laqg˙at, l-aktar meta l-

membri tal-grupp iqajmu

kwistjonijiet li jolqtu l-©enituri

u l-kura li ting˙ata. Dan isir

biex ikun assigurat li jkun

hemm sapport sod u

kostruttiv.

Aktar minn hekk, ta’ min

jinnota li s-soçjetà Maltija

g˙andha tendenza li tkun

wa˙da patrijarkali, l-aktar

fejn jid˙lu t-tfal u dawk li

jitqiesu b˙ala li mhumiex

kapaçi jfendu g˙al rashom,

fosthom persuni b’diΩabilità

intellettwali. Dan ji©ri g˙al

Ωew© ra©unijiet: id-daqs

çkejken ta’ pajjiΩna (li

jag˙milha façli biex in-nies

iΩommu kuntatt ma’ xulxin)

u t-tradizzjoni nisranija

qawwija (il-biçça l-kbira tal-

popolazzjoni t˙addan ir-

reli©jon Kattolika). Dawn iΩ-

Ωew© fatturi jwasslu biex in-

nies ma jag˙mlux differenza

bejn li tg˙in lil xi ˙add u li

tag˙mel xi ˙a©a g˙al xi

˙add, li tfisser li xi nies

jibqg˙u inkapaçi aktar milli

jsiru kapaçi li jag˙mlu xi

˙a©a.

F’dan il-kwadru, b˙ala parti

mill-g˙anijet u mill-kisbiet

mil˙uqa mill-gruppi f’dan iΩ-

Ωmien tal-bidu, wie˙ed isib

dan li ©ej dwar il-persuni

b’diΩabilità:

• Ta’ spiss jitkellmu

f’isimhom fuq il-

kwistjonijiet u l-problemi

tag˙hom fil-laqg˙at tal-

kunsilli lokali

• Óadu sehem f’bosta

programmi tar-radju

• IrrappreΩentaw lilhom

infushom fil-Parlament

Malti tal-Persuni

b’DiΩabilità

• Óadu sehem f’ta˙ditiet

dwar oqsma ta’

diΩabilità organizzati

mill-KNPD

• Ûviluppaw il-kapaçità li

jag˙mlu l-g˙aΩliet

tag˙hom, kemm fid-

deciΩjonijet li jittie˙du

fiç-Çentri ta’ Matul il-

Jum, kemm id-dar kif

ukoll fil-komunità.

Quddiem dawn l-

g˙aΩliet, l-g˙arfien

tag˙hom jissa˙˙a˙ u

jaslu biex jibdew

jistaqsu: “G˙aliex?”

minflok ma jaççettaw

kollox kif ikun

• Qeg˙din jag˙rfu li

g˙andhom dritt

jistaqsu u li hu

impiortanti li jsibu l-

persuna proprja biex

jistaqsuha mistoqsijiet

partikolari. Ng˙idu

a˙na, meta kienu

qeg˙din jippruvaw

isibu post fil-Belt, sabu

pulizija u staqsewh

g˙at-tag˙rif li riedu;

biex ikunu jafu n-numru

ta’ karozza tal-linja li

riedu jaqbdu, sabu

xufier u staqsew lilu

• Qeg˙din jiΩviluppaw il-

˙iliet tag˙hom biex

i˙ollu l-problemi u biex

jikkomunikaw ma’

˙addie˙or

• IppreΩentaw ir-riΩultati

ta’ studju ta’ riçerka

dwar ix-xewqat u t-talbiet

ta’ persuni b’diΩabilità

intellettwali.

(Attard & Callus 2003)

Barra minn dan kollu, il-

passi li g˙amlu l-gruppi

wasslu biex il-membri jkunu

iktar jafu xi jridu fil-˙ajja ta’

kuljum u sa˙˙ewlhom il-

kapaçità li jie˙du

deçiΩjonijiet g˙alihom

infushom. Hekk, fi grupp

minnhom, il-membri

rnexxielhom jie˙du azzjoni

meta ddiskutew il-kwistjoni

tat-trasport fiç-Çentru

tag˙hom, in-nuqqas ta’ nies

fil-post u l-problema tal-palk

li hemm fis-sala tag˙hom. Il-

grupp irnexxielu jikseb xi

xorta ta’ riΩultat fit-tliet

kaΩijiet. Deher artiklu

f’gazzetta lokali dwar l-

ilmenti fuq dan iç-Çentru

partikolari. Ta’ min ikun jaf li

kemm il-klijenti kif ukoll il-

©enituri kienu di©à

semmg˙u le˙enhom biex

jilmentaw. In-nuqqas ta’

progress f’dawn il-

kwistjonijiet ma kienx

min˙abba li l-persuni

b’diΩabilità intellettwali ma

kinux kapaçi jitkellmu

f’isimhom, iΩda kien ˙tija

tad-dewmien burokratiku li

s-soltu nassoçjaw ma’ kull

organizzazzjoni tal-gvern.

Il-progress li sar f’dawn il-

gruppi tas-self advocacy li

˙ar©u miç-Çentri ta’ Matul

il-Jum wassal biex isir kors

bl-isem ta’ “Semma’

Le˙nek” g˙al persuni


Minbarra li kompla max-

xog˙ol li kien sar fil-gruppi,

il-kors kellu l-g˙an li

jkompli jwessa’ l-˙iliet

komunikattivi tal-

parteçipanti biex dawn

ikunu jistg˙u jil˙qu il-midja.

Ómistax-il persuna ˙adu

sehem fil-kors. Dan li ©ej

huwa ftit milli kellhom xi

jg˙idu dwaru:

“A˙na kien ikollna seba’

mitt sena biex niltaqg˙u

b˙ala grupp, mhux biss

g˙ax niltaqg˙u ma’

˙biebna, imma wkoll g˙ax

insibu ç-çans li nitkellmu u

nfissru dak li n˙ossu, u

naqsmu bejnietna dak li

ji©ri d-dar, fiç-Çentri u fuq

ix-xog˙ol. G˙allmuna wkoll

na˙sbu u nitkellmu dwar

drittijietna u li m’g˙andniex

g˙alfejn ng˙idu iva g˙al

kull ma jg˙idulna”.

Dawk li ˙adu sehem f’dan

il-grupp urew ix-xewqa li

jkomplu jiltaqg˙u wara

tmiem il-kors u g˙al dan il-

g˙an g˙aΩlu ˙ames

persuni biex

jirrappreΩentawhom u

jorganizzaw xi attivitajiet.

Dan il-grupp Ωg˙ir qieg˙ed

jiltaqa’ minn Ωmien g˙al

Ωmien bil-g˙an li jwaqqfu

grupp tas-self advocacy bl-

g˙ajnuna ta’ persuni bla

diΩabilità.

Il-Fehmiet dwar

is-Self-advocacy f’Malta

L-isforzi ta’ persuni


jitkellmu f’isimhom u

ja˙dmu biex jie˙du

drittijiethom ma jistg˙ux

jirnexxu ming˙ajr il-

kollaborazzjoni tal-familji

tag˙hom, ta’ dawk li

ja˙dmu mag˙hom u tas-

soçjetà kollha kemm hi. Sa

llum, g˙ad ma saret l-ebda

riçerka fost il-membri tal-

familji u fost il-pubbliku.

IΩda l-KNPD st˙arr©et il-

fehmiet ta’ l-NGOs tad-

diΩabilità u ta’ dawk li

jag˙tuhom servizz. Il-

fehmiet ta’ l-g˙aqdiet li

ja˙dmu fil-qasam tad-

diΩabilità f’Malta ivarjaw bil-

kbir fuq din il-kwistjoni: min

hu favur b’ru˙u u ©ismu,

o˙rajn g˙ad m’g˙andhomx

opinjoni çara, u xi w˙ud

isostnu li persuni


mhumiex kapaçi jidhru

f’isimhom biex jie˙du

deçiΩjonijiet dwarhom

infushom.

L-opinjoni ta’ dawn ta’ l-

a˙˙ar tin©abar f’dan il-

kliem:

“In˙ossu li persuni ta˙t l-

età u dawk li g˙andhom

diΩabilità intellettwali

m’g˙andhomx jitg˙abbew

bir-responsabilità li

jittrattaw u jissieltu huma

g˙al ˙wejji©hom”.

Isostnu wkoll li g˙andha

ssir distinzjoni bejn l-età u

l-kapaçità tal-persuni

kkonçernati. L-età tpo©©i

limiti kemm fuq il-

possibilitajiet naturali kif

ukoll fuq dawk ©uridiçi

dwar xi ˙add li jie˙u

deçiΩjoni g˙alih innifsu.

O˙rajn urew din il-fehma:

“...je˙tie© li dawn il-fatturi

ji©u diskussi fil-qafas ta’

seminar li jsir g˙al dan il-

g˙an, u fejn jinstemg˙u l-

fehmiet kollha tal-©enituri,

tal-professjonisti u ta’ min

jie˙u ˙sieb persuni

b’diΩabilità intellettwali”.

IΩda hawn ukoll ma nsibu l-

ebda ˙jiel li l-persuni


infushom g˙andhom ikunu

inkluΩi.

In-na˙a l-o˙ra tal-munita

wkoll g˙andha minn le˙en

ir-realtà. Hekk, silta mill-

istatut ta’ fondazzjoni

partikolari tag˙tina dawn l-

g˙anijiet ewlenin:

a) Biex ta˙dem

f’kollaborazzjoni ma’

individwi b’diΩabilità ta’

kull età, mal-familji u

mal-komunità, waqt li

tmexxi’‘l quddiem

g˙aΩliet personali

mg˙arrfa tajjeb biex

jipprovdu u jwasslu

g˙al ˙ajja bi skop.

b) Biex tmexxi ‘l quddiem

l-idea li kull persuna,

ukoll jekk b’diΩabilità,

tista’ tag˙ti sehemha

fil-komunità.

ç) Biex tassigura li l-

©enituri, min jie˙u

˙sieb persuni

b’diΩabilità u l-individwi

jkollhom sehem fl-

ippjanar, fit-tfassil, fit-

t˙addim u fil-

konsiderazzjoni tal-miri

u l-g˙anijiet kollha.

Fondazzjoni o˙ra tinsisti

fuq l-istess prinçipji:

“...a˙na favur is-self

advocacy g˙al persuni

b’diΩabilità intellettwali, billi

nemmnu li din tag˙ti

setg˙at lil din il-parti tal-

popolazzjoni li g˙al Ωmien

twil ma kellhiex le˙en. L-

iΩvilupp tas-self advocacy

f’Malta ifisser li persuni

Maltin b’diΩabilità jistg˙u

jibbenefikaw minnha wkoll,

bl-istess mod kif swiet ta’

©id g˙al bosta snin g˙al


intellettwali f’pajjiΩi o˙ra”.

Hemm g˙aqdiet o˙ra li

g˙ad m’g˙andhomx idea

çara dwar xi tfisser eΩatt is-

self advocacy. Huma

j˙ossu li kienet saret

diskriminazzjoni meta

ntg˙aΩlu l-gruppi fiç-Çentri

ta’ Matul il-Jum. Ma

setg˙ux jifhmu sewwa

liema kriterji t˙addmu biex

saret l-g˙aΩla.

KonkluΩjonijiet u

Su©©erimenti

Waqt li jidher li hemm min

ja˙lef bis-self advocacy

daqskemm hemm min ma

jemminx fil-prinçipji tag˙ha,

ta’ min jisma’ dak li

g˙andhom xi jg˙idu l-

membri tal-gruppi tas-self

advocacy infushom. Kif

rajna fl-ewwel taqsima,

dawk li jg˙ixu fil-pajjiΩi fejn

is-self advocacy ilha

stabbilita jafu xinhuma l-

vanta©©i, l-aktar fejn jid˙ol

it-tis˙i˙ tal-kunfidenza u l-

˙idma g˙al kwalità a˙jar ta’

˙ajja g˙al persuni


F’Malta g˙adna ma

˙assejniex l-effett s˙i˙ ta’

dawn il-benefiççji billi l-idea

tas-self advocacy g˙adha

qieg˙da tag˙mel l-g˙eruq.

Dan ifisser li trid tibqa’

g˙addejja l-©lieda kontra l-

fehmiet negattivi, kif ukoll

kontra l-istigma u l-

aspirazzjonijiet baxxi li

g˙adhom marbuta mad-

diΩabilità intellettwali, kif qal

fl-ewwel taqsima membru

ta’ grupp tas-self

advocacy:

“Is-self advocacy tfisser li

taqbeΩ g˙alik innifsek; in-

nies g˙andhom jifhmu

x’ji©ifieri li tkun persuna li

jkollha diffikultà biex

titg˙allem. T˙allux xi

nies ibaxxulkom il-moral.”

(Id-Dipartiment ta’ l-

Edukazzjoni u l-Óiliet 2001,

p28)

G˙alhekk, il-membri tal-

gruppi tas-self advocacy

g˙andhom bΩonn is-

sapport tal-©enituri u l-

qraba tag˙hom, kif ukoll ta’

dawk li ja˙dmu mag˙hom

mill-qrib. G˙andhom bΩonn

iktar wisa’ biex jiΩviluppaw

il-kunfidenza fihom

infushom u jkollhom

rajhom f’idejhom. Ma jiswa

xejn li tipprattika xi ˙a©a fi

˙dan grupp biex imbag˙ad

l-esperjenza tar-realtà tkun

xort’o˙ra. Il-˙iliet li l-persuni


jitg˙allmu fil-gruppi tas-self

advocacy iridu jkunu

pprattikati fil-˙ajja ta’

kuljum u b˙alissa mhumiex

jing˙ataw wisa’ biΩΩejjed

biex dan isir.

Fil-kaΩ ta’ gruppi tas-self

advocacy li jduru fuq is-

servizzi, jista’ jsir xi xorta ta’

kuntratt mal-©enituri li fih

jiddikjaraw is-sapport

tag˙hom g˙al programmi

b˙al dawn. Dan di©à qed

isir f’xi NGOs hawn Malta.

Dan jassigura li l-©enituri

jkunu jafu fiex jikkonsisti l-

programm u ma

j˙ossuhomx mhedda bih.

Iservi wkoll li jkun hemm

kollaborazzjoni u tkomplija

min-na˙a tal-©enituri li

jkunu jafu sew x’qed

jag˙mlu wliedhom. Dawn

il-gruppi g˙andu jkollhom l-

g˙ajnuna ta’ tim ta’

professjonisti biex jag˙tu l-

opinjoni meqjusa tag˙hom

fil-qasam li ja˙dmu fih.

Hekk ng˙idu a˙na,

psikologu jista’ jid˙ol aktar

fil-fond fi kwistjonijiet

personali u emozzjonali.

Hu kruçjali wkoll li jsir

ta˙ri© adattat g˙all-

careworker u li jkun hemm

kooperazzjoni s˙i˙a mal-

familji u l-©enituri. Ûieda fir-

riΩorsi materjali tista’ tkun

ta’ g˙ajnuna kbira biex il-

gruppi jitmexxew a˙jar, l-

aktar fejn jid˙lu su©©etti

aktar astratti.

L-investiment li jsir fi tfal

b’diΩabilità intellettwali hu

ta’ importanza kbira. Aktar

ma persuna tid˙ol kmieni fi

grupp tas-self advocacy,

aktar se jkollha çansijiet li

ssir kapaçi li tirrappreΩenta

lilha nnifisha. G˙alhekk

dawn it-tfal g˙andhom

jit˙allew ikunu attivi f’case

conferences, fl-assessjar u

fil-laqg˙at dwar il-

programmi edukattivi

individwali tag˙hom, fil-

laqg˙at fejn isir l-ippjanar

g˙all-bidla, kif ukoll f’kull

laqg˙a o˙ra fejn ikunu se

jittie˙du deçiΩjonijiet li

jkunu se jeffettwawlhom

˙ajjithom.

G˙al dak li hu sapport min-

na˙a taç-çittadini hawn

Malta, fondazzjoni

minnhom qalet dan li ©ej

f’bulettin tag˙ha:

“li tilqa’ b’idejha miftu˙a l-

iΩvilupp ta’ programm ta’

sapport min-na˙a taç-

çittadin biex dawk il-


intellettwali serja li ma

jkunux jistg˙u jitkellmu

f’isimhom ikunu jistg˙u

jgawdu mis-servizzi ta’

çittadin indipendenti li jkun

jista’ jirrappreΩenta l-

interessi tag˙hom

daqslikieku kienu l-interessi

tieg˙u”.

Ta’ min jinnota li l-enfasi

f’din is-silta qieg˙da fuq

rappreΩentanza g˙al dawk

li ftit g˙andhom çans

jitkellmu f’isimhom jekk

mhux bl-g˙ajnuna ta’

sapport qawwi. Jekk

jing˙atalhom iç-çans, ˙afna


intellettwali jkunu lesti li

jie˙du ç-çans li jitkellhom

f’isimhom stess. Mill-

konsultazzjonijiet u mir-

riçerki limitati li saru, ˙are©

li mhumiex qeg˙din

jing˙ataw biΩΩejjed

opportunitajiet. Wie˙ed ma

jistax jag˙milha fatta li


intellettwali u dawk li jg˙ixu

jew ja˙dmu mag˙hom

g˙andhom l-istess miri.

Lanqas jista’ wie˙ed jg˙id li

kul˙add g˙andu l-istess

punt ta’ tluq. Wie˙ed jista’

jitkellem dwar qasma

importanti li tifred Ωew©

gruppi b’mod sottili: dawk

li ji©©ieldu g˙ad-drittijiet ta’

persuni b’diΩabilità billi

jikkonçentraw fuq in-

nuqqas ta’ kapaçità, u

dawk li min-na˙a l-o˙ra

jis˙qu fuq il-kapaçitajiet.

G˙andna niffukaw fuq kif

nie˙du sehem ilkoll b’mod

kostruttiv billi nag˙tu s-

setg˙a lil min imexxi ‘l

quddiem dawn id-drittijiet,

iktar milli li nie˙du s-setg˙a

a˙na billi ninda˙lu.

Nistg˙u nag˙tu s-sapport

tag˙na b’˙afna modi.

Jistg˙u jsiru user-groups

f’g˙aqdiet governattivi u

mhumiex li jag˙tu servizz lil


intellettwali. Dawk li jag˙tu

s-sapport g˙andhom ikunu

kapaçi jirrappreΩentaw it-

t˙assib ta’ persuni

b’diΩabilità intellettwali billi

jie˙du ˙atriet b˙ala membri

fuq bords mani©erjali, kif

isir fir-Renju Unit u fl-Istati

Uniti (ara Taqsima 1). Hu

importanti wkoll li n˙arsu l-

eΩistenza ta’ gruppi ©odda

u indipendenti tas-self

advocacy g˙ax dan hu

Ωvilupp promettenti li

jist˙oqqlu kull

inkora©©iment.

Il-persuni li ˙adu sehem fit-

tmiem il-©img˙a ta’ ta˙ri©

bl-isem Xejn Dwarna

Ming˙ajrna bag˙tu dan il-

messa©©:

“Il-persuni b’diΩabilità

g˙andhom il-˙ila li jitkellmu

g˙alihom infushom u li

jmexxu l-kwistjonijiet

tag˙hom, u g˙alhekk iridu

jsemmg˙u l-inçertezzi u d-

diffikultajiet dwar id-drittijiet

tag˙hom u l-opportunitajiet

indaqs”.

(KNPD 2003, p2)

Meta wie˙ed jara l-bidla li

©ab il-moviment tas-self

advocacy f’pajjiΩi o˙ra kif

ukoll il-progress li sar s’issa

hawn Malta, m’hemm l-

ebda ra©uni g˙ala persuni


m’g˙andhomx jid˙lu f’dan

il-kuntest u fil-moviment

tad-drittijiet tal-persuni

b’diΩabilità.

Se

lfA

dvo

ca

cy

Ra

pp

ort2

00

530

Biblijografija

Aspis S (1997) “Self-advocacy

for People with Learning

Difficulties: does it have a

future?” in Disability Society,

Vol 12, No 4.

Attard & Callus (2003)

Speaking Up for Ourselves:

persons with intellectual

disability in Malta have their say

www.knpd.org.

Beamer S and Brookes M

(2001) Making Decisions: best

practice and new ideas for

supporting people with high

support needs to make

decisions. London: Values Into

Action.

Brooke J and Harris J (2000)

Pathways to Citizen Advocacy:

what advocacy is about.

London: British Institute of

Learning Disabilities.

Callus and Bezzina (2004)

Research about the major

concerns of people with

disability and their families

Malta: KNPD.

Campbell J and Oliver M (1996)

Disability Politics:

understanding our past,

changing our future. London:

Routledge.

Cattermole M and Blunden R

(2002) My Life: a person-

centred appraoch to checking

outcomes for people with

learning difficulties.

Kidderminster: British Institute

of Learning Disabilities.

Curtis C (1984) “The Changing

Role of the People First

Advisor” in American

Rehabilitation, April 1984.

Department of Health (2001)

Valuing People: a new strategy

for learning disability for the 21st

century. London: The

Stationary Office Ltd.

Drake, R.F. (1997) “What Am I

Doing Here? ‘Non-disabled’

people and the Disability

Movement” in Disability

Society, Vol 12, No 4.

Finlay, M & Lyons E (1998)

“Social Identity and People with

Learning Difficulties:

implications for self advocacy

groups” in Disability Society,

Vol 13, No 1.

Garner P and Sandow S (eds)

(1995) Advocacy, Self-

Advocacy and Special Needs.

London: David Fulton.

Goodley D (1997) “Locating

Self-advocacy in Models of

Disability: understanding

disability in the support of self-

advcoates with learning

difficulties” in Disability &

Society, Vol 12, No 3.

Goodley D (2000)

Self-Advocacy in the Lives of

People with Learning

Difficulties. Buckingham: Open

University Press.

Gray B and Jackson R eds

(2002) Advocacy & Learning

Disability. London: Jessica

Kingsley.

ILSMH (1994) The Beliefs,

Values and Principles of Self-

Advocacy. Belgium: ILSMH.

Ippoliti C, Peppey E & Depoy E

(1994) “Promoting Self

Determination for Persons with

Developmental Disabilities” in

Disability & Society, Vol 9, No 4.

Kingsley, J and Levitz, M (1994)

Count Us In: growing up with

Down Syndrome. New York:

Harvest Original.

KNPD (2003) Indaqs May 2003

No. 18.

Mencap (2000) Am I Making

Myself Clear?: Mencap’s

guidelines for accessible

writing. London: Mencap.

O’Brien J (1989) What’s Worth

Working For? Leadership for

better quality human services.

Georgia: Responsive Systems

Associates

O’Brien J (1996) The Priniciple

of Normalisation. USA: Oxford

House.

31

Oliver M (1996) Understanding

Disability: from theory to

practice. London: Macmillan

People First Information Pack

Revans L (2001) “People with

Learning Difficulties in from the

Cold” in Community Care, 29

March to 4 April 2001.

Shoultz B (n. d.) “The Self

Advocacy Movement”

published on http://

web.syr.edu.

Department for Education and

Skills (2001) Self-Advocacy

Action Pack. London:

Department for Education and

Skills.

UNESCO (1994) The

Salamanca Statement and

Framework for Action on

Special Needs Education.

Geneva: UNESCO.

Values Into Action (2001) It’s

Your Choice. London: Values

Into Action.

Walmsley J (2002) “Principles

and Types of Advocacy” in B

Gray and R Jackson Advocacy

and Learning Disability.

London: Jessica Kingsley.

Wolfensberger W (1975) The

Origin and Nature of our

Institutional Models. USA:

Human Policy Press.

Websajts

Asist: http://www.asist.co.uk

Down Syndrome Association: http://www.downs-syndrome.org.uk

Mencap: http://www.mencap.org.uk

People First: http://www.peoplefirst.org.uk

Inclusion Europe: http://www.inclusion-europe.org

Inclusion International: http://www.inclusion-international.org

Se

lfA

dvo

ca

cy

Ra

pp

ort2

00

532

Documents

Self Advocacy Rapport 2005 - CRPD · 2016-06-02 · islogan tal-persuni b’diΩabiiltà ta’’‘Xejn Dwarna Ming˙ajrna’. B’dan l-islogan, il-persuni b’diΩabilità jridu