~- SELÇUK ÜNiVERSiTESi .- "" . - .. . . ILAH lY AT FA KUL TESI

DERGi·Si

Yıl : 1994· Sayı : 5

MEVLEVi DERViŞ AHMED DEDE'NiN ET~TUHFETU'L-BEHiVVE

ADLI ESERi VE ÇEViRiSi

Prof. Or. ismet KAVAOGLU (*)

1. GiRiŞ

Eviiyo menkabelerinin kültür ta·rih1mizdeki yerine çeşitli vesile·lerle yazaflar ve menkaba yayını hazırlayanlar tarafından temas edilmiştir. Or~ ta /\sya Türk kültüründe Manas, Ergenekon v.b. gibi destan'lar geleneği~ nin. islôm dininin bu toplum ve alanlarda yayılmasından sonra menôkıb~ name türüne dönüştüğüne şah'd olmaktayız. Bu edebi tür, yeni islômi ·inanç cerceve.sinde, dıin 'ic-in çarpışan 1kişNeri ve islôm veli·lerini anlatır ve bu ulu ·kişileri yüceltir. Bu 'kişiler olağanüstü olayla·rın 'kahramanfarı ola~ mk görülür. Et~Tuhfetu'I-Behiyye ti Tarikati'I-Mevleviyye bu tür üs~

lupro bir risaledir. Menôkıbname geleneğinin Anadolu'da, Anadolu Sel­cuk'luları zamanında Eflôki ve Hacı Bektaş~ı Ve'l'i'nıln eserlerinde görüldü­ğü ve hatta Osmanlı Devleti'nin kuruluşunu ve Osman Beyi <lnlata·n yarı tarihi ·kaynaklar:a ~kadar devam ettiği malumlarıdır. ·

Bu itibar-la, burada metinde karşılaşılan konuların tarihi şeniyeti ko­~nusundo :bir hükme varılamaz. Ancak, mavlevi loiteratüründe .mslanılan ve bi'linen olaylar ve şahıslar ha·kkında bi r ~karşılaştırma ·imkanı sağlar. Bu ulu 'kişilerin yapt_ı·kları işler gösterdikleri :kerametler ve hal·k gözündeki . yerleri ıhakkında bir .kanaat sağionacağı g·ibi, o dönemin düşünce atmos~ ferıi ·konusunda da bilg·i sahibi olmaktayız.

'Bu dsaiEmin dıiğer bir özelliğ i de 'i-nsanlara öğütler verecek atı'lôki kıs~ soların an:latrlmış otmasıdır.

ll. YAZAR VE RiSALE HAKKINDA :

Elimizdeki Ar.apca yazma, Kösec Ahmed Dede'ye ·ait olan et-Tuhfe­tü 'I~Behiyye fi Tarikoti'I-Mevleviyye'dir. Bu yazma rlsale 30 varak olup, istanbul Üniversitesi Kütüphanesinde AY 3905 nurnarada 1kayıtlıdır.

'Burada tercümesi sunulan yazmanın başındaıki not şöyledti·r : "Kösec Ahmed Efendi merhumun risalesidir. Merhum derviş Ahmed Efendi eva~ hir~i ömründe Konya'ya gidip Astône-i Aliyye-i Hazret-i Mevlana'da vefat

(*) Selçuk Ü'n}versitesi ilahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi.

2 Prof. Dr. İ's-met KAYA!OÖLU

etmiştir." " ... Buna nazaran et-Tuhfetu'I-Behlyye, Kösec Ahmed'lndlr. Trabzoni Şeyh Ahmed ise Kösec Ahmed değildir."

Bu notlarda iki ayrı Mavlevi derviş olan Ahm-ed Dede'den bahsedilme'k­tedir. Ve ·bunlar daha sonra ·karıştırıl·arak, eser :kôh birine 'kôıh diğer·ine ıat­

fedilmiştir.

A. Gölpınarlı bu konuda " ... Fakat Kösec Ahmed Dede, Konya Mev­fôna Müzesi Kitaplığında 2912 noda kayıtlı bir mecmuayı 1088 zifkade (1677) de vakfetmiştir, mühründe 1056 (1646) tarihi vardır. Aynca aynı kl­tap'lıkta 4108 no da kayıtlı arapea sarf ve nahive ait bir kitabı da 1059 da (1649) vakfetmiştir." demektedir. Buradan Kösec A'hmed Dede'nin daha önce yaşadığını göstererek Trabzoni Ahmed Dede He aynı şa'hsiyet a·Jma­dığını göstermektedir (1}.

Elimizdeki vazmanın sonuna ilôve ·edilen bir ·kayıt (2) şu ifadeyi ay­nen yazmaktadır: "Kösec Ahmed Efendi (?) Konya'da Hz. Mevlôna Kü­tüphaneslnde, 2912 nurnarada mukayyed mecmuada 1082 tarihli vakıf yazısı bulunan ve 1056 tarihini taşıyan mührün sahibi olan zattır. 4018 nu­marada mukayyed kitapta 1059 tarihini taşıyan vakıf vardır. Trabzoni Şeyh Ahmed Ise, 1191 de vefat etmiştir. Huzur'un arkasında medfundur. Kitli­besi de mevcuttur. Buna nazaran et-Tuhfetu'I-Behiyye Kösec Ahmed'in­dir, Trabzoni Şeyh Ahmed ise Kösec Ahmed Dede değildir."

Bir Mevlevi derviş olan 'Kösec Ahmed'·ln 'hayatı ve :k~şHiği hak,kında

fazla ·bilgiye raslamıyoruz. Sadeddin Nüzhet (Ergun) Şeyh Gal.ip adlı ese­rinde ondan ·kısaca bahseder (3). Fakat burada Trabzoni Atımed Dede ile karıştırır. "1144 tarihinde hacc-ı şerif Icin istanbul'dao azimat edip Kon­ya'ya vusulunda ... , Çelebi Ebubekir Efendi Hazretlerinin cemal-i hake­maileriyle müşerref olur"; denme-ktedir.

Eser Mevlevıt tarihi ve liter<ıtürü için küçük bir ·kayna•k sa·yılabilir. •Bu~ r.ada ·anlatılan fantasti·k olayiann ve 'kerametlerin Efioki ve Sadreddin Ko­nevi Menkabaleri gibi kaynaklarlo mukabalesi yerinde olur. Bir menôkıb~ name türü olarak e·ıe alınması ve bu açıdan değerlendirHmesi ·lazım gel­d·iği -kanaatindeyiz.

(1) A. qölpınarlı, Şe-y>h Galip, Htisaı ü Aşk, Altın ~itaıpl'aır Yay., İstanibul 1968, s. 28 - '29; A . Gölpınarlı, Mevlana'dan sonra Me-vleıvH1ık, İnkıla.p Kitaıbevl, İst., '195~. s. 119'2.

(2) Vara'k numarası. 2:9 ola·rak gösterl!lnliştir. (3) . Sadeddin Nüzhet, Şeyh Galip, s. 26 ; 1. iKutluk, "Şeyh Galip ve as-Suhbetu's­

Safiyye", İst. Üniv. T . Dili ve Edeb1yatı Derg. C. Hii, sayı 1'-2, .1948, s .. 21.

Me-vlew Derıviş Ahmed Dede'nin IEt-Tuhfetu'l-Behiyye Adlı... 3

M ET İ N

1. Maör:i·f rumuzunun ki'litlefini ilim ve amellerle açan, avarif hazi-nelerinin a·hva·hni tkilu kali terketmekle ·keşfeden, şehvet ve arneller pisliğinden mınanları 'kendine yaklaştıran, güzel ibadet ve •hasletler­le ta-~a·k:kuk ·edenileri ünsiyet •i·klimine ulaştıran AHah'a 'hamd olsun~ Kullanndan seçtiklarine celal ve cema:l ile tecelli eden, en güzele doğru yüzünü çevirmesini sağlayan, •iclal .makamında bi·rfıiğin sırla­

rının bilg·isine mazhar kılan, sevgisinin pinariarından icirerek has kullar arasına ·k·atan Allah'ın şonı yüce olsun.

Umumi risalet bütün yaratl'klara Allah'ın peygamber gönderdiği ve ·iki yayın ucunun mesa·fesi kadar kendi·sine yaklaştıran Hz. Mu­hammed'e salat ve selam olsun. Ona mensup olmakla şerefler·in en yücesine ve oshabı olmakla :kemalin en alasına naH olan al·ine ve ashabına selam o1sun.

Şüphe yok •ki Allah'a ulaştıran en yakın yol· AHah'a dönüş yolu­dur. · Onun ·icin Hz. Peygamber "Rahman'ın cezbe'lerinden bir cezbe sekaleyn'in omeline denktir." buyurmuştur. Bir 'kimse Allah'ın vere­ceği kendinden geçme olmadan Allah'a ulaşamaz. Arif şeyhlerin ve Allah'a vasıl olan haHfelerinin yoUanndan birine süluk olmadan in-

2. sonda A:llah'dan başka bir cezbe zuhur etmez. Bunlar arasından bilhassa Mavlevi tarikatı ilahi cezbenin yolu, UbCıdiyet ôdabının mes­leği, sünnete tabi olmanın metodu ve ·riyazetle azimetıin yoludur. O­nun icin hiç, bir kimse sanmasin ki, Mevlana'nın sulOku sapıklık ve tarikatı sakatlık üzerindeydi. O bundan münezzehti. Al·lah O'nun ta­r:ikatını ·bu şeylerden korusun. Allah'ın bir velisi için kuHuğun adep­lerinden bir.i ni terketmesi, tari·katının sünnete uymanıri dışında bir ş~y olduğu tasavvur edil·ir. Kendisi Mu·hammedi şeriatın evliyasın­

dan ve ilahi edepl'i •ku~lanndandıt. O, ·büyük velayet dôiresinin sahi~ · bi ve yüce ıhi•lôfet mertebesin in varisidir. O Allah'a en güzel şeki·l·

de yaklaşmıştır. Selefte ori.flerin sultanı ve ha'lefte kutupluk liderJıi·

ğinin sohibidir. Makamının yüceliğini, şanının ve irfanının büyüklü· ğünü, kullukteki devamını ve sünnete tabi olmadak·i ihtimamını öğ­

·renmek ~steyenler ·kitaplarını müt{llaa etsinler ve menakıbını oku­sunlar. Böylece kadrini, vüceliğ•ini ve tarikinin sıhhatini bil·sinle·r.

Anlattldığına göre sal·ih alimler ve · hayırlı şeyhlerden Şeyh Sad­reddin Konevi'nin meclisinde bulunmuşlar, her bir·i Mevlana'yı sahip olduğu karametler ve 'kemalatlo övmüştür. Sonra Şeyh Sadreddin şöyle demiştir: Şeyh Ebu Yezid ei-Bistami ve Şeyh Cüneyd ei-Bağ­dadi onun vaktine erişenlerdi, . atının eğerini omuzlarda taşıyarak

4 Prot. Dr. İ'smet KAY.AIOÖLU ~~------------------------------------------------

3. orasında yürür ve iftihar ederlerdi. Çünkü günümüzde o, Muhamme­d! fakr erbabının relsidir. O'nun yüce makamını temenni eder ve Al­la-h'ın ıkendisine verdi ği velôyete gıpto· ederiz. Şeyh Müeyyedüddin Mevlôna'yı övmek ictn söylediği beyitte şöyle demiştir: "Aramızda

uluhiyetin bir sureti olsaydı, kinayeslz ve tereddütsüz derdim ki odur."

·Bundan dolayı bir risale yazd ım· ve tari·ka~ının ôddbını zlikrettim. AhiO.k. riyôzôt, mücôhedôt ve ıkerômôtından menkıbeler ·naklettim kıl, ·karşı cıkanlar karşı erkmaktan vazgeçsinler ve bunu •ikrôr etsin­ler.

Rlsô.le üc bölüm ve -bir hôtimeden oluşma'ktadır. Adını "et-Tuh· fetü'f-Behlyye fi't·Tarikatl"j-Mevleviyye" koydum. Evliyanın ·isimleri ·ile teberruk etmek icin yüce şecereslni içinde zrkrettim. Çünkü sa­tihler ztkreqildiğ·i zaman ırahmet iner. Mevlevi tarikatının ·kaynağını

ôriflerin ku~bu d'bidlerin ~ineti, yüce dlimleri·n sığmağı ve büyük ve­Illerin ıbarınağı, mavlevi h ilôfetin ve yüce postun sahibi, sıdd~klor sü­iôlesinin hüiôsası ve Bekiroğullarının süsü Ebu Bekir Çelebi efendi­den rıal<lettim. O da 'babası Şeyh Muhammed Arif Çelebi'den almış­hr. O da 'babası Sadreddin Çelebiden almıştır. O babası Şeyh Bes­törn Çelebi -Efendi, o bobası Şeyh A'bdülhal·im Çelebi Efendi, o Şeyh Hüseyin Çelebi Efendi, o Şeyh Arif Calebi Efendi (tbnü'i-Çelebi Ba­hôüddin), o Şeyh EbO Bek·ir 'b. Ferre' Çe1ebi Efendi, o Şeyh Sistom

4. Çelebi Efend'i (ei-Kebi r), o babası Şeyh Ferrah Çelebi Ef-endi, ·o ba­bası Şeyrh HusrevÇelebi Efendi (lbn Kadı Paşa), o Şeyh Cemôiedctin Çelebi Efendi, o babası Şeyh Emi.r Adil Çelebi Efendi, o Şeyh Emir •Arif (es-Sağir) ıibn Adil, o Şeyh Alim Çelebi, o şeyh Emir Adli (ei-Ke.­bir) Çelebi Efendi, o Şeyh Bahôü'I ... Miıllet Çelebi Efendi, o Şeyh Vô­cid Çelebi Efendi, o Şeyh Şeinseddin Emir Abid Çelebi Efendi, o Şeyh Celaleddin Emtr Arif Çelebi Efendi, o babası Bahôeddin Sulton Ve­led Çelebi, o Şeyh Hüsômeddin ·Efendi, o Kutbü'·I-Vôsı.ıin ve Gav­sü'I-Arifin Mevlôno Hydôvendigôr Muhammed Celôleddin, o Seyyid Serdôr Burhôneddln, o Sultônü'I-Uiemô Sahdeddin, o Şemsü':I-Eim­

me el-imôm es-Serohsi, o Şeyh Ahmed ei-Hati'bi, o Şeyh Ahmed Gazzôli,. o Şeyh Ebu 1Bekir en-Nessôc, o Şeyh Muhammed ez-Zeccôc, o Şeyh Şibli, o Şeyh Cüneyd ei-Bağdôdi, o Şeyh Sırri es-Sakati, o Şeyh Ma'ruf ei-Ker.hi, o Şeyh ıDôvOd et-Tôi, o Şeyh ei-Hobib el-Ace­mi, o Şeyh Hasan el-Basri, o Imam Ali b. Ebi Tôllb, o Seyyldü'I-A­Iem ve Şefiu 'I-Ümem Muhammed (S.A.V.l:den almıştır. ·Allah'ım, 'bi­zi onlardan faydalandır. Onların ıbereketini bizlere ver. Amin, Yô Mu In.

5.

6.

Mevlevıl Deııviş Ahmed Dede'nin !Et-Tuhfetu'l-Behiyye Adh... 5

Birinci Bölüm :

Zikrin telkini, tôcın giydirilmesi, Mavlevi rorikatının ve semônın ôdôbı hakkındadır. üc fa-sıl ihtiv·a eder. Birinci Fası·l, zrkrin lk~y.fiye­ti, ôdôbı, tae ve hırkanın giydirlmesine dôirdir. Bil ·ki, zik1ir tariki, as­hab yolu .He Hz. Peygamberden alınmıştır. Hivayete göre Hz. Ali Ra­sCılülla·h'o "Bana daha kolay ve Allah yonında daha üstün bir yol göster" ded·iğ·i zaman, RasOiü)ilah ona şöyle buyurmuştur: "AI'Iah'ı

zlkret." O anda kendisine tevhid 'kel·imes<ini telkin etti. Çünkü ceti.n netisieri terbiye etme·k, sadık ·kalpleri tasfiye etmek ve tobia·tı kô·ide­·ler.inden tecrid etmek, .mümkün ol·an vücudu Hnô etme·k ve gercek vücudu ıspat etmek, tevhiQ_ kelimesinin 'husus·iyetler.indendir. Onun için RasGiüllah ·ashabına nef·islerini yükseltmek ve ve·lôyet mertebe­sine cı·kormak icin bu güzel -kelfmeyi telkin ederdi. Cehris~nden ha­fıisiıne :kadar ·bütün tari'kotlarda velôyet niısbeti onunla teselsül etmiş­tir. Şeyhler başlangıçta sôli•k müridiere bunu te'l·k·in eder' ve onları bununla yetiştlı~irier. Mevlôno (Allah sırrını mukaddes etsin) bizzat sevginin tezahürü, ·birlik cezbesinin 1<oynağı olduğu icin Alla~'ın is­miyle meşgul olur ve müridiere onu tel·k·in ederdi. Çünkü cezbe os­habı nefye mu'htac deği·ldir. Allah'ın huzuruna vasıl olanlar ve iku­tupluk mertebesine ermiş olonlor, onca'k bu Ism-i A'zam .iJe meşgul · alurlor.

Muinüddtn P.ervône Mevlônô'ya sordu: Esi<i şeyhlerden her biri•nin onunla zikir yaptıkları Allah'ın Esmôi Hüsnôsındon bir ismi va·r­dır. SiZlin Esmôi Husnôdan kendisiyle ziklr yaptığınız isim hangi$ldir? Şu cevabı verdi: Biz tarikatımızda "Allah, Allah, Allah" diye zikredi­yoruz. Çün'kü Allo·h'a mensuıbuz. Mlah'dan gelip Allah'-a gidiyoruz. Allah'dan ba$kasını Alloıh icin terkediyoruz. Babam Sultônü'I-Uiemô · da Allah, AJ:Iah diyerek zikrediyordu. Ancak Mavlevi tari·katı 'Ceroe tarikatı olduğundan onda sôlik nefye muhtôc değ·ild'ir. Sade·ce on-a zatın ıismini zi'kretmesi gerek-iyor. Ancak bunu izinli Şeyh'den mu­·haıkkok telkinle olması :lazımdı-r. Çünkü te:lkin olmadan yapılan zlıkir ·semeresizdir.

Mevlônô'ya soruldu: Şeyhin telk·ini olmadon Alldh'ı z~kretmek

Allah'o ulaşır mı? Şöyle ded·i: Sô'liklerden biri devamlı All-a·h'ı zikre­d>iyordu. Fa•kat zikri fayda vermedi·. Rüyada nurun ağzından çı:kıp

toprağ-a girdiğini ·gördü. Bunu şeyhlerden birine anlattı. Şeyh ona, şeyhin tel•k.lni olmadan Allah'ı zırkrediyorsun dedi. Böyle deyince on­dan zikri tel'kin -aldı. Rüyada zi'krin ağzından cıkıp göğe yükseldiğ•f.niJ gördü. Oünkü Alla-h: "Güzel söz ona yükselir" 'buyurur. Bu hikaye He Mevlana zikredecek J<ıişinin zi'k·rıi mutlaka şeyh'ten alma:sı gerek-

6 Prof. Dr. İ'smet KAYAOGLU

tiğini, çünkü zikrin ancak bunun'la Atlah'a ulaşıp sahibine fayda sağ­layacağını anlatmak istemiştir.

Zikrin sünnete uygun olamk tetkini şöyle olur: Şeyh müridieri 7. sağ yanına oturtur, bütün günahlardan tevbe ettirir, ~yilik ve takva

ıkonuısunda ken_disinden söz alır. Yüksek sesle üç kere ~lkrederek tevhid ·kelimesi 1i·le zikretmesini telk'in ·eder. Mürid bunu olır ve zi:k­reder. Şeyh sonra el:lerini ·kO'Idırır ve ona dua eder, mürid de amin der. Ism-i celôleti telkin etmenin keyfiyeti de tevhid :kelimesini tel­ktn etme ıkeyfiyetinıin aynısıdır.

Zi·kr:in telkininden sonra Şeyh müridin alnından veya bıyıkların­

dan ·üç veya daha fazıla kıl keser. Sünnette böyle varid olmuştur . . Bunun hlkmeti, müridin dünya iHşki·Jeri ile tüm iJıişkini kesme'ktir. Mavlevi tari:katının biotı ziıkr:in telkini iıle bu şe'kiılde -yapılır.

Tôc giymenin keyfiyatine gelince; Mürid başını acar ve Şeyhin önünde diz cöker yüzünü yere koyar sonra başını şeyhin diz·ine ko­yar, sonra şeyh, şeyhlerin sils-ilesini okur, tôc ve hırka giydirm~ zi­kir telkini anında sils'ileyi okumak sunnet'-i müekkededlr. Tôc ve hırka glydirme anında şeyh silsileyi önce okur, 'zi·kir telk·ini anmdo ise sonra okur. Şeyhler stlsilesini okuduktan sonra Şeyh üç kere tekbir getirir ve tôcı müridin başına giydirir. Allah'ın kendisine ma­·nevi. tôcı vermes·ini ve fakirlik yolunda muvaffak etmesini niyet eder. Çünkü tôc ve ·~ırka giydirme anında şeyh-i kômil, müridini beşeri bütün sıfatlarından soyutlar ve ona 'Muhammedi ahiokı g·iydirir. Şeyh o ıniyet üzerine· fatihayı okur ve mürıki ·icin dua eder.

Hırka giydirmenin keyfiyatine gelince, bu da tôc giydirme key­f iyeti gibidi·r. Al')cak bunda şeyh tekbir getirmez ve müridilerini dizi

8. önünde oturtmaz. Sadece ayakta. durur. Şeyh yine şeyhlerin silsı.ıe­

sini okur, mürlde dua eder ve fatihayı ~kur. Ayakta hırkayı ono giy­dirir. Mürid zikrin telkini. tôc ve hırkQnın giydirilmesinden sonra· şey­hin elini ve diz·ini öper, sonra hazır olan tari·kat 'kardeşlerinin el·lerinl öper.

Tqc ve hırka giydirme kômil fokiriere benzemek ·için · biatın ba­şında olab'i·leceği gibi lüzumu halinde hi·lôfetin aılınması anında da ol-abilir.

lsm-·i A'zom z-ikri ada'b'ına gelince; zi·kreden · kişi bunu sesli veya gizli ve tertemiz ol~n bir yerde zi-kreder: Onun Vôctbülvücud olduğu ve benzeri hic bir şey bulunmadığı manasını mülôhaza eder; ·bütün vakitlerini zi·kre hasreder. Yirmidört saatte onu en ' az oniki bin de-

~.

9.

Mevlevi Deı.ıviş Ahmed Dede'ni-n iEt-Tuhfetu 'l-Behiyye Adlı.. . 7

fa zikreder. Sabah namazından sonra ücbin, kuşluk namazından sonra üçbin, yatsı namazından sonra üôbin ve teheccüd namazı~-' . don sonra üçbin. Ziıkredenin di'lle zi'kre devam etmesi, o 'zikri ka·l·be indirir. Kalp ·ile zi,kre devam ederse bu zikir ruha J.ner; sonra da sır­ra ·iner: Çünkü diün zi1krinden merksat kalbin zikri. ondan da ma·k·sat ' ruhun zikridir. Ondan maksat do sırrın zik:rini ·kazanmaktır.

Mevlônô şöyle der: Hakikatta meclislerimiz susma:ktır. Zi·krim;iz kalpten, ruhdan ve derundandır. Kalbin, ruhun ve sırrın Z·ikrinde dil~ lerin müda·halesi yoktur. Düşünmek kalbin zikri, aşk ruhun z·ikri ve ma'ri·fet sırnn zıikridir. Ziıkredi·ci ruhun zi•krine ulaştığı zaman .ona sema' gerekir .. Çünkü zikir ruha ulaşmadan önce sema' fayda değil zarar verir. Çünkü netiste hevoyı tahrik eder, nefsi· A•llah'tan başka~ sını sevmeye ısevkeder ve A'llah'tan gafil olmayı artırır.

Müridin tôc ve hırkayı tazim ve hürmet içinde giymesi, onlarla k-ir-lıi ve pis yerlere girmemesi gerekir. Haram olduğundan dünyevi ve şehevi işlerole uğraştığı zaman onları Cl'korması gerekir. Çünkü bunlar 'itaat ve ·salah elbisesidi·r. Allah'ın vel•ilerine emanetidir. Onun 'icrn bunlara tazim göstermek .lozımdır. Cebrôil'.in ce.nnet elbise'le~ rinden Hz. Peygambere dört tôc ve hulle getirdiğ i, RasOiüllah'ın

bunları Rôşid Halifelere, onlar da kendilerinden sonra müstehok olanlara giydirdiği söylenir. Şeyhlerde hırka ve tôc giyilmesi bu şe~ 'ki'ldedir.

Tôc ve hırka ·iki türlüdür. SOri (maddi) ve manevi, SOri, somut ·elbiseden olur. Manevi ise, ve'lôyet ve güzel ahlôk elbisesidrr. SQ.Iıik

· olon kişi manevi tôc ve hırkayı giydiğ i zaman kendisine Allah'tan hilôfet verilir. Ondan sonra· şeyh ona sCıri tôc ve hırkayı giydirir. ·lji~

lôfet ma-kamına ulaşmayanlar kômil halitelere benzeme:k için sOri tôc ve sOr! hırka g·iyerler.

ikinci Bölüm:

Mavlevi tarikatının ôdôbı ·hak'kındodır. Mesnevi ve Mevlônô'mn etiğer ·kitapl-arında zlkredi·len Mevlônô'mn zühd, takva, vera', farkr ve 'ifti'kar, bez! ve .;sôr, dünyayı terk ve Allah'tan .başkasını sevmekten

10. kalbi arın<lırma,· mevlôya kavuşmada yarış , emir·lere sanlma, yasak­lardan kacınma, her vokitte zi:kri devam etfi.rme, şehvetleri terketme, günahlardan tevbe ·etme, az yeme, ·konuşmama, az uyuma, insanla­rın eziyetlerine kotlanma, avôm ve sefi·hlerle oturmoma, toylor:la sohbetten· yüz çevirme, tefrikc ve muha-lefete yol açan yerlerde bu~ lunmakton sakınma, birlik ve beraber~iğe çqğıran yerlere ya·kın ol~

8 Prof. Dr. İsmet KAYAOGLU

ma, şeyh ve salihlere hizmet etme, şeyhin emrine teslim olma, ira­deyi şeyhin iradesine terketme, şeyhin yanında ğasiHn elinde'ki ce­naze gibi olma. şeyhin huzurunda onun -emr.i olmadı·kça namaz ve ·benzeri ibadetlerle meşgu l olmama, rütbesinde ve irşadında şeyhin­den daha üstün kimsenin olduğuna •inanmoma, bütün ahvôlda şeri­ata sarılma, bütün farzları voktin evvel·inde yerine geti·rme, bütün ibôdet ve ôdetlerde sünnete uyma, itfkat ve amel cinsinden bütün bidatlardan kaçınma, muholefetlerle nefsi öldürme ve taatlarla onu diriltme, duyulan hissedilen şeylerle ·kapatma, 'kuvvetleri ·idrokklr­dan uzaklaştırma, nefsi emellerden temizleme, netsin hazlarını ve rahatını terkederek saf bir zih·inle Allah'ın huzurunda bulunma, net­sin düşmanlıkla rı nı hatı rioma ve onu sev.meme, ibadetlere sabret­mey.i alıştırma, riyazatla eğitme, meşokkatlara da·lma, her işte i·hlas ve hakık ı •istemede kınayanların kınamolarına •kula:k asmama, her ·iş

için ·istihare yapma, şüphe·lere götüren her şüpheli şeyi terketme, 11. mübahiardan farzları bırakma, dua ve tazarruya devam etme, Al­

lah'tan hidayet bekleme, ·ibadetler 'için sevap ummayı bımkma, ·keşt ve karametler ıstemekten yüz çevirme, münkerden ve kozadan kork­ma. ço·k ağlama, dünya 'işlerine ihtimamı bırakma, omellerde tedbi­ri bırakma, .. her halde Allôh'a tevekkül etme, netisieri gafletten ko­ruma. Çünkü ınefs Al·lah'ın hadiyesidir ve korunması gerekir, her v·a­klt nefsi muhasebe etme, bütün isteklerde nefse itaat etmeme, ge­ce gündüz 1i·stiğfar etme, her sı·kıntıda Allah'tan kurtuluş isteme, her zorluk karşısında ondan yardım isteme, Alla·h'ın rahmetinden ümit kesmeme, ve ondan başkasına güvenmeme, ita·atları ertelememe, her zaman oalışma, kendi 'ibadetleııini beğenmekten sakınmo, te­mei!Jük ve tasarrufu terketme, şöhret ve tanınmadan :kaçınma, riyo­set ve ·insanların teveccühünden sa'k ınma. insanlara karışma ve ta­nışmadan uzak durma, -acizl·i ği ve mazuriyeti ızhar etme. durumu gizleme ve açığa vurmama, görünen, işitilen veya -idrak edilen bir şey kendisine . uğr-ayacak olursa onu mutlaka şu hud haletine çevir­mesi ve onu şuhud ruhu He algılaması gerekir. Her durumda r<rh­man:i teneffüsü kabul etmesi , bütün ·ahva.lde dosdoğru olması 'lôzım­dır.

Mevlevi fa·kirlerin in Alla'h'ın ·kendilerine verdiği -rızık 'konusunda tevekkül kabilinden sadece Mevlevr hônkôhlarda oturmaları, nafe­ka ve benzeri herha·ngi bir şey biriktir.memeleri gerekir. Cün'kü b i­rrktkmek tevekküle aykırıd ı r. Pişirme:leri gerek ir.

12. Teheccüd namazı oniki ;rekottı r. işrôk namazı dört. kuşluk na-mazı da ·se:kiz rekattır. Şeyh fakirlerini her sabah namazından sonra hônkôh'ta· toplamalı ve oturarak i şrak vaktine kadar ism-i Celôli zik-

f·

Mevlev·i Deıwiş Ahmed Dede'nin Et-Tuhfetu'l-Beh~yye Adlı... 9

retmel'i, paz·artesi ve Cuma gecelerinde yatsı namazından sonra da aynı işi ·yapmalıdır. Haftada bir ·sem'a meclisi onlara düzenlemeli, her cuma sohbet ve nasihat icin on ları toplamalr, tari•kat ôdôbını ve hakikat sırlarını onl·ar·a an:latmolı . ism-i Celôl zikrini 'bi:tirdi•kten son­~a "AIIahü Ekber kebiran velhamdü lillôhi kesiran ve sübhônallahi bükraten ve asilan ve sallallahü alô cemi"ilenbiya ve'I-Mürselin ve'l~ hamdü llllôhi rabbilôlemln" demeJıid.i·r. Sonra orada bulunanlardon · biri Kur'ôn'dan bir aşır okur. Ondan sonra· şeyh ellerini ka,ldımrak şu duayı okuma·lıdır:

"Seyyide'I-Kevneyn ve RasQI~'s-Sekaleyn, Habib-1 Huda Mu~ hammed ei-Mustafô (S.A.V.)'in pôk, ınutahhor, münevver, şerif, latif, ruhi nazifleri icin, ôl ve ashôb hazretlerinin ervôh-ı tayyıbelerl için, hususan cihôr yôr-i güzin ve hazret-i imôm Hasan, Ali ve imam Hü~ seyin rıdvônüllôhi aleyhlm ecmein ervahları için, ve şühedôyi ~eşt-1 Kerbelô ervohları için ve cemi en bi yayı izôm ve . evllyôyı kirôm ve meşôyıhi zevi'l-ihtirôm ve'l-U'Iemôyı'I-Fihôm ervôhı şerifleri için ve ale'l husus hazretl Sultônil ulemô ve mişkôtı nurfl ihtida ve hazreti seyyid Burhôneddin Mu hakkik et-Tirmizi ve hazreti kutbll aktab el

13. ahyar ve ğavsil evliya el-ebrôr Mevlôna Hüdôvendigôr ervahı toyyl~ beleri için ve hazreti zinnurll mübin ve'l felekil yakin eş-Şeyh Şe~ seddin et-Tebrizi ve hozreti şeyh Hüsômeddin Çelebi ve hazretl sa­hibül mecd ve's su'dud Burhôneddin Sultan Veled ervahı şerifleri için ve tarikat-ı Mavieviyeden güzerôn eden çelebiyon ve meş6yihi kirôm vel fukara hazretlerinin ervohı tayyibeleri için ve seccôde ni­şin olon kerametlu ve şerafetlu çelebi efendi hazretlerinin sefômet-1iğl icin ve padişah-ı alempenohın selômeti icin ve bu mecliste hazır olan ihvan-ı ehll safanın husul-i meramları Icin ve ashab-ı hayrat ve . hasanat ervahları icin ve huccac-ı Beytillôhi'I-Horam ve asakjr-i is­lôm'ın selameti icin, hastaların şifası, medyumların edası ve mah~ pusların halôsı bütün ehli iman ve rızôi rohmôn Için el-Fatiha mc.-ossalavat."

Fatiha okunur sonra "ruh-i pôk-i Muhammed Mustafa ra salavOt;. sırr-ı pôki Muhammed Mustafa rô salavôt, fahri alem Muhammed Mustafa ra salavôt, Allahümme . sa'm ve selilm ala seyyldlna Mu~ hammed ve ala ôli seyyidina Muhammed, Azamat-i Hudô rô tekbir, Allahü Ekber Allahü Ekber la ilôhe illailah Vallohü Ekber, Allahü Ek­ber ve 'lillôhil hamd, essalatü vesselamü aleyke ya RasUiallah, es­salatü vesselamü aleyke ya Nebiyyallah, essalatü vesselamü aley­ke ya Habiballah, essalatü vesselômü oleyke ya seyyidel evveline ve'I-Ahirin ve selamün ale'I-Enbiya ve'l-Mürselln ve'I:-Hamdü Jillôhl Rabbi'I-Aiemin."

10 Prof. Dr. İsmet KAYlAOGLU

14. Söylendiğine göre, Hz. Peygamber Mi·rac gecesinde cennet el-bise'lerl giyinmiş bir suret görür ve beğenir, Cebrôil'e, bu gece çok suretler gördüm ama ~ic ·bfri bu suret kadar hoşuma gitmedi. acaba bir ne'binin ruhu mu. 'bir velinin ruhu mu diye sorar. Cebrôil şöyle der: O EbO 1Bekir es-Sıddi·k'in en ·büyük oğullarından bir·inin ruhônl suretidir ~~ onun adı Celôleddi·n'dir, şerıiatta ve tarikatta ·kamil ve mÜ'kemme.l olacak. varlığı ile dini tecdid edecek, alemi· nuru lle nur­·landıracak, senin hadislerinin haki.katleri ve Kur'ôn 'ın in~eliklerin­den söz edece'k insanlara •Allah ' ı tanıtacak, sOret ve siret bakımın­don senin gibi olaca•ktır. Hi c bir peygamber yoktur ki, ümmetinden . bir benzeri olmasın, O, ümmetinden sa,na ·benzeyend·~r.

RosOiülla'h Ml'rac'dan dönünce EbO Bekr'e ve ashabına bu müj­deyi verdi. Buna çok cok sevindiler.

Sultan Ve·led'in şöyle dediği söylenir: Babam Hüdôvendlgôrı

bast hal'inde gördüm, makamının üstünlüğü ve yüce'lıiğ.inln büyüklü­ğünü bana açıklomasını Jstedıim. Şöyle dedi: Enbiya ile evUyamn makamları b;rbirinden üstündür, su.ıtanü'I-Enbi-yanın ma'kamı ·hepsi­nin makamından üstündür, i'ki kô'inat sultamnın nurunun va·ris•J ola­nın ma·kamkırı da nurun voris~ olmayan evl iyanın · makamlarından

15, hlc şüphesiz ıüstündür. Ben Rahmenın 'habibinin ve O'nun mazharı­nın, Ha·kkın sevglllsinin, O'nun merğubunun, nurunun varislyim.

'Bundan dolayı Mevlônô, çocukluğunda ·kerametler.le desteki en- · miş harikuladeiiklerle yönlendiri-lmiştıl. Sultanülülemô şöyle qemişt·i: Oğ·lum Celôleddin cocuk ·Iken .komşu çocuklarıyla beraberdi. Çocuk­:lardan biri diğer.ine. "gel bu damdan ötekine atlayalım" dedi. Mev­:lôno o cocuğun sözünü duymuş, şöyle demiştir: Damdan dama at­.J.omak ·ked·lnln -işidir. Gelin göğe yükselelim. Gözden ıkayboluncaya

:kadar göğe yükseldi. Çocuklar, Sultanülulemanın yanına gelip du­rumu haber veri·nce onlara mahzun olmayın, o ge·lece·k dedi. O an­da Mevlana ·yüzü değişmiş olarak ge'ldi. Çocuklar nereye gittiğıin i ·sordular. Şoyle dedi: O anda yeşil elbise giyinmiş üc adam bana göründü; ·yanınızdan aldılar ve göklerde dolaştırdılar, melekOtun ·acaıipl.rk·ler·~ni ve ceberrutun garaipH·klerini gösterdi:ler. Ayrılığıma

üzülmeseydiniz ve habomın sevgisi o'lmasaydı bu süfli aleme dön-mezdim. ·

Sultanütu·lema yine şöyle demiştir: Oğlum Ce'lôleddin 'beş yaşın­

da iken •inscmlorın evliyası, cinierin ebrarı ve meleklerin gezginleri ona z.ahir olmuştur. :Bunlar kendi-sine gayb erlerinin ahvalini arze­der, velôyet sı·r'larını ono keşfeder ve ruhani sıfatları öğreti·rle.rdi.

Onun icin cok kücÜ'k yaşta nef.si değ·işm:iş ve sfkıntı duymuştur. Öy-

Mevlev.i DeiiVlş Ahmed Dede'ni-n Et-Tuhfetu'l-Behlyye Adlı. . . 11

le b"ir: yerde karar •kı lmadan devaml ı yer değiştirmıiştir . . Bunun Icin kendisini gözeten, ve kiskananların gözünden saklayan bi·r hizmetçi olmak üzere kendisine hizmetc·i tayin edildim.

16. Na·kledildiğine göre babası Sultanülülema •lle ·beraber Boğdad'a geldiğinde Mustansırıyye medreses·ine inmişlerdi. Henüz altı yaşın­

da idi. Medresenin kapıları gece -kapanırdı. Mev.lôna gece yarısı ab­dest icin ıbrık alır ve Medresenin kapısına yöneHr<fi. Ona. kapı açılır ve dışarı çıkardı. Dicleye gider, ıbrığı doldurur ve abdest almaları •icin babasına getirir-di. ıKapıcı bu durumu görmüş ve bazılarına on~ !atmıştı. Haber Sultanülulema'ya ulaşınca ·kapıcıyı 'çağırdı ve ona şöyle dedi: Bu sırrı artık ·~tmseye söy.leme y~ksa ·helak ~lurısun .

Mevlana bu zatıi ke·limeler ve .ilah( teyidler yanında zahi·ri ve oo­tıni ilimleri babası Sultanülulema'dan tahsil etm iş, zamanında eşS'iz

ve a·kranından ü-stün oluncaya kadar yükselmişti r . Sultonülulema vefat edince ölümünü T·irmiz'de Seyy.id Burhôneddin et-Tirmizi keş­

fetm iş ve Mevlana'nın yanına ge1mek fstemiştıi·r. Bununla beraber uykuda Sultanüiulemanın kendisine: "Oğlum Hüdôvendigôr, Kon­ya'da garip kaldı. Yanına git ve beraber ol benden aldığın emanet! ona ver" dediğini görmüştü . Burhaneddin Tirmizi de Sultanülulema­nın halifesi idi. Samedi .cezbenin S'ahi·bi ve ehad~yyet teceiHyatının mazharı 'idt Anadolu'ya gitti. Konya'ya vardı . O zaman Mevlônô Larende'de 'bulunuyordu, Mektubu ona gönderdi ve Konya'ya ca-

17. ğırdı. Mektubu alıneo davetini ·kabul etti ve hemen Konya'Ya geldi. Beraber oldu ve terbiy.esi a:ltına girdi. Dokuz sene beraber ·kaldı ve sonra Seyyid onu halvete ·soktu. Bir testti su ve birkaç arpa ekmeği verdi. Halvet hücresinin kapısını taşla ördü ve camurla sıvodı. Kırk gün ona görünmedi. Sonra döndü ve ıkapıyı açtı. Baktı kıl Mevlôna namaza dcrlmış ve k·lmsenin mevcut olup olmadığını farketmeyeceık kadar kendinden geçmiştir. O durumda görünce çıktı ve kapıyı taş ve çamurla ördü. Kırk gün da·ha ona görünmedi. Tekr.ar döndüğün­de Mev·lanô'nın· yine namaca daldığını gördü, te·kror kı rk gün ara­dan ayrı kaldı. Döndüğünde Mevlôna'nın namazdan ayrıldığı ve ken­dine geld iğini gördü. Mevlana, Şeyh 'Burha!)eddin'in yanına geldiğ ini

görünce tazim ve takdir •ile ·karşı·ladı, ondan sonra şeyh ona emene­ti verdi, kutup olarak hatife tayin etti, sonra Kayseri'ye gitmek üze­re kendisinden izin istediyse de Mevlana ·izin vermedi, oma o, Mev­lana'nın iz·ni olmadon gitti. Sineği yolda tözekledl, mübarek ayağı yaralandı, Mev:Ian~'nın yanına döndü ve ona: "Ey gözümün nuru! Niçin bana izin vermedin de ayağım kınldı" dedi. Mevlônô ayağ ını

mübarek eliyle sıvaz.ladı ve o·nında· iyi:leşti. Mevlônô ona şöyle dedi: Nicin bizden uzak olmak ·istiyorsun? Şeyh şöyle dedi: AHah'a. hamd

12 Prof. Dr. İsme·t KAyı.AOÖLU

olsun · muradım yeri·ne geldi·, Velôyetinin namı etrafa yayılacak, Al­lah'ın arslanlarından bir a·rslan yanına gelecektir. İki arslan bir ara-

18. da olmaz. Bu sözı.e Şamseddin et-Tirmizi'r:ıin ge.lişine işaret etti. Bu­nun üzerine Mevlôna, ona hicret icin izfn verdi. .Ondan sonra Şeyh Burhôneddin, Kayseri'ye yöneldi. Ölünceye kadar orada ·kaldı .

Mevlônô'nın Şems lle biroraya gelme'sine gelince; Bu konuda ·işin gerçeği şudur: Mevlôna hiç bir zaman Şems'in müridi veya onu irşad eden biri değildir. Mevlônô'nın yüceliğin'! ve üstün"lüğünü bil­meyenler Mevlôna'nın · Şems'in müridi ve müsterşid1· olduğunu ileri sürerJer, bu nasıl olabilir? Halbuki Mevlôna onunla bir ar.aya gel­meden önce velayet~n en üstün mertebesine ulaşmış, :kutup1uk ma­k-amına yükselmiş, ariflerin bütün 'kemalatını cemetmiş, nebi ve ra­süllerlın ohlaktyla ah'la·klanmıştır. Şemsle bir araya gelmeden önce, tarikat ada'bıylo müridieri terbiye ed·lyor ve sôliklere 'ha·kikat sır·ları­

nı öğretiyordu. Al imierin giri·ft meselelerini çözüyor, ôriflerin ahva­•Jin:in müşkillerini keşfediyordu.

Şamseddin Tebrizi de Mevlônô'nın ne müridi ne de kendis·inı i

irşôd edendir. Böyle bir şey nasıl olabi.lir ·ki? Çünkü Mevlônô ·lle bir oraya gelmeden önce mal ve makam sahibiydi. Tam 'bir şuhOd He Allah'a vasıl olmuştu . Arifler, sohbetini anlamaktan ve vôsıllor mo­

·komını Idraktan ooi·z olmuşlardır. ikisi dost ve arkadaştır. Bi·ri diğe­rinde zati sevg:i ve ilahi tel·if ile fenô bulmuştu. Ha·l !kın on'lora ya·kış­mayan şeyle·r söylemes·lnin · sebebi, onların kodrini bilmemeleri ve evliyaya korşı edepslzlikleri, !niuka·rrebleriın mahremi·yetini çiğneme

19. cesareti göstermelerindendir. Nakledildiğine göre, Mevlana'nın mec­lisinde bir adam ôh çekmiş; Mevlôna da sebebini sormuş, o da, Şems Tebriz! ile beraber olmadığına ôh çektiğini söylemiş, Mevlônô ona: "Her kılının başında bin tane Şems bulunan biriyle beraber bulunu­yorsun" demiştir. Adam Mevlôıno'nın huzurunda edeps1zl·ik yaptığın­dan cok utanmış ve altı ay hastalanmıştır. AHah'ın veli·leri hakkın­da edepsizHğin zararını ·gör.

Şem·s'in Mevlôna ile bir araya gelmesinin sebebi şudur: Şems sevgisinin maiharı ve ehadiyet cezbe·sinin matl·aı. :idi. Onun icin on­do ooalp haller ve -ga'ri·p sırlar ortaya çıkmış ~ı. şeyhi Ebu Be·kir .. ~ ...... et-Tebrizi bunları keşfedememiş ve ona şöyle demiştir: Ey Şems, sona memleketlerde dolaşmak ve ufuklarda yüzme'k ·icin izin verdim. Umulur ki, bu halleri sona keşfedecek bir arkadaşlo bulu­şursun . Şems kendisine bu halleri· keşfedecek bi-r -arkadaş bulmak icin dolaştı . Her tara.fı doloştt ve her taraf'(] gitti. Ama ahvalini ·keşfe­

decek kimse 'bulamadı. Karşılaştığı ve ahvalini arzettiği ar·iflerin

Mevlev·i Det'viş Ahmed Dede'n'i-n Et-'I'uhfetu'i-Behıiyye Adlı.. . 13

hepsi kendisıi.ne bu ahvali keşfedemeyeceğini ve hakikatını onlaya­mayacağını söyledi. Şems rabbine yalvorıyor ve dHeğinl ondan is­tiyordu. Münôcatında bir gün şöyle dedi: AUah'ım, has ·ktdkınndon

·kimse durumu keşfedeb iliyor mu ve konuşmamı a-nlayabiHyor mu? 20. O anda gayb aleminden kendisi·ne bir ses geldi: Durumunu ıkeşıtede­

cek ve konuşmanı an·ıayacak birini istiyorsan A·nadoluya git. O.royo. gitti. Vilôyetleri dolaştı, akşam vakti Konya'ya vardı, Şekerfur·uş ·ha-. nında konakladı. Mevlôna velôyet nuru ile Şems'in Şekerfuruş ho­nında konakladığını keşfettl, sabahleyin onu karşılamak içıin medre­seden çıktı, hana gitti, her taraftan ta•rika·t mensup'ları e·l;ini öpme·k ioin etrafına toplanmıştı. Hana girdi ve safasında oturdu, ka·rşı ta-·

~- raftakl safada Şems oturdu. Şems Mavıana'ya bakınca velôyet nu- .. ru ile gayb aleminden kendisine tarif edilen k•iı?i olduğunu on1adı.

ikisi birbirini tanıyıneo btr araya geldi.ler. ıBiraz duraklamadan sonro · Şems başını .murakabeden kaldırdı . Mevlôna'ya sordu: "EbQ Vezld ei-Bistôml'nln" Sübhône ma a'zama şani ve leyse fl cübbeti siva· allahi" = (AIIah'ım benim şonım ne yücedlr. Cü'b'bemln altında Al­lah'dan başkası yoktur.) sözü ile Peygamberimizin "Kalblml şehvet kaplıyor da her gün yetmiş defa ıstlğfar ediyorum" sözü hak·kında

ne dersin?" dedi.

Mevlônô da şöyle ded·l: "Ebu Vezid kamil evliyadan ve vasıl arifierdendir. Lakin mahdut bir makamı vardır ve onu aşomomıştır. Makamının üstündekinin azametini bilmemiş ve sırlarını keşfetme­

miştir. Bunun için ırıakamının en üstün, derecesinin en yüksek oldu~ ğunu sanmıştır. Makamının azameti ona egemen oimuş ve istldadı onu ihata edememiştir. Hatta makamının azametinde aklı koybol· muş ve nefsi sürçmüştür. O makamın hükmüyle de yüce kellmelerle konuşmuştur.

21. Ama Hz. Muhammed, yüce makamıara terakki etme kuvveti ve ilahi sırları kabullenme istldadının genişliği -sebebiyle bir makmna yükseldikçe, ondan daha üstün bir makama yükselrnek ·tçln çalışır·

dı. O makamda kalmaktan dolayı Allah'a istiğfar ederdi. Her lstiğ-- .

farda bir makamdan diğer makama terakki etmiştir. Günde yetmiş defa lstiğfar ediyor ve yetmiş makama yükseliyordu."

Bu cevaptan son.ra tokalaşıp ·kucaklaştılar. Sonra Mevlônô · Şems'in etin'i tuttu ve hücresine götürdü. Kırk gün oradan çrkmadı­.ıar. Üç ay koldıkları da söylen~r. Bu süre zarfında yly·IP içmediıler ve abdest bozacak bir şey yapmadılar. Yanlarına Sultan Veled ve Se­·lôhaddin'den başkası girmedi. Bu süre Içinde sırların sohbeti ve nur­• ların tecelliyatını müşohede lle meşgüldül.e-r. Selôhaddıin şöyle de•

14 Prof. Dr. İsmet KAYAOGLU

di: Hüoren•in ·icinden bazan ruhani-lerin ·kelimeler-in-i •işitir, ama mana­larını anlamazdım. Bu süre sonunda -hücreden çrkınca değirmen gi­bi Semôa başladılar. MeVIônô'nın Hk semô'ı idi. .Su halvet ve bu sema'dan ·sonra Şems, Mevlôna nezdinde arkadaş ·ve cocukların­dan daha sevimli ve daha değerliydi. Her zaman onunla beraberdi. 'Herkesle sohbeti bır-aktı ve başkasına bakmadı. Hatta o zaman söy­lediği bütün şii'rlerd·e Şems'·in ·adını z.ikretti. Onu ·bu şekilde çok se­verdi.

Mev~ônô'nın yücel·iği ve değerinin büyük-lüğü konusundo- da 22. Şems şöyle demiştir: Ari·fler iki kısımdır. Ahiret ehJ.i ve hak ehli, Ahi­

ret ehH, Şibli gibidir, hak ehli de Mevlônô gibidir. Ben Mevlônô'da bono ve üçe yeterli olacak şeyleri bUldum. Bu üçün kim olduklarını sordular. Bunların Selôhaödin, Hüsômeddin ve Sultan Veled oldu­ğunu söyledi. Mevlôna ile buluşmasaydım bir çok kemô.lottan mah­rum olurdum. 'Bizi birbirimizden ayırmaması·r.ıı Ali'Cih'don dilerim. Ba­zan Şems şöyle diyordu: Alemde Mevlônô'nın sırrı gizli kolm ış ve mahlukattan k·imse. onu keşfetmemiştir.

Üçüncü Bölüm : Kutupluğuna, mükôşefelerine ve ·kerametlerine dôirdir.

Mevlônô, memleketlerin ·kutuplannın kutbu ve kulların tümü içiın blr :rahmetti. :Bugüne kadar bir takım insanlar onun şir'ôt deni­zinden kana ·kano icmiş, bazılorı da hayatında ve ölümünden sonra velôyet nurundan pay almışlardır.

Kutupluğuna şunlar delôlet ediyor: Arkadaşlarından biri zama­nında islôm'ın şöhretıilnin ve ôlemin düzeninin selef zamanındakin­den daha mükemmel olduğunu söylemiş ve buna hamdetmi~ti. Mev­lônô şöyle dedi: Bugünlerde islôm'ın şohreti ve alemin nizarnı an- . cak benden olmuştur. Çünkü ben alemde mus'ka gi'biyim. Yaşadı­ğım müddetce onda ne 'bir fitne olur, ne de bir afete uğror. Şöyle

devam etti : israiloğulları z.amamndo deve tek başına çölde yoyılır ve hiç bir yabani hayvan ona dokunmazdı. Boynunda bir muska ası­lıydı. Muska boynundo kaldığı müddetçe ona hiç bir şey o~madı,

ama musko k·aybolunoa yırtıcı hayvanlar onu parcaladı. Ben göç­tükten sonra a!lemin hal·ini· göreceksiniz. Ölümünden sonra söyledi-

23. ği gibi oldu. Al·imler orasında fitne, hükümdarlar arasında ve insan­lar arasında tefriko ortoyo· ctktı.

Kutupluğunu gösteren bir olay daha: Sultan Veled anlatıyor:

Bir gün Mevlôno halvette idi. Aniden yeşil elbise g iyinmiş üç asker belirdi. To'zimle Mev.lôrıô'ya selôm verd:irler. Edep'le oturup onunla ·konuştular. Onlar·a, böyle münasip ve makul Olduğunu söyledi. Ar­dından onlar kayboldu'lar. K·imler olduğunu sordum, kırkiardandır,

Meıvlev<i Del'lviş Ahmed Dede'ntn 1Et-Tuhfetu'l-Beh1yye Adlı... 15

dedi. Onlardan biri ölmüş, yerine birini bede'l istemeye gelmişler. Sekkö'yı benden istediler. ben de onu kendilerine verdim. Ondan sonra Sekkô'yı evimizde görmedim. Dostlarımız onu şehirde aradi­lar, ·bulamadılar. Mevlöna'mn ölümünden sonr·a cocuklarını ziyaret icin ge•ldi. Durumlarını anlattı, sonra da kayboldu.

A·bdöl-ı K·irôm'dan olduğunu da şu olay gösteriyor: Dostion onu bir gecede kırk meclise davet etmişler, hepsine de olur demiş. Son­ra o gece sabaha kadar ha·lvette i badetle · meşgul olmuş, aynı za­manda davet edenlerin hepsinin evine de gitmiş, o gece onlarla sa­baha kadar oturmuş. o m eel isierden her bi·rinde de ayakkubını·n te­ki·nıi bırakmış. mecJi.slerin ehlinden her biri o gece Mevlônô'nın yan-~larında geceled·iğini iddia etmiş, akşamdan sabaha kadar onlarda ık-almış, şöyle yaptığını ve şöyle konuştuğunu anlatmış, bıraktığı

ayakkabısının tek·ini göstermiş, sonm o aya'kkabıları parcalamış­

lar, ashabından her biri teberrük için onlardan. bir porça yanına a·l­mış, biri hastalandığı zaman ayakkabı parcasını suya koyar, o su­dan içirir ve hasta iyi'feşirmiş. Gebe k·adına takılır ve kadın rahatlık­ta doğum yapar:mış, bu şek·ilde her derde deva olurmuş.

24. Goyb erierinden olduğunu da şu olay gösteriyor:. Çok zengin ve varlıklı bir zatın o yıl•la·rda malları azalmıştır. Sebebini sorunca Mev­lônô şöyle demiştir: Sebebi şudur: Frenokiere bir tioaret icin g•ider­ken yolda Al'lah'ın velilerinden birinin uyuduğunu gördün, ona i·ltifat etmedin ve tükürüp geçtin. işte geri·lemenin ve mallarının azalması­nın sebebi budur. Onun için tek!rar frenklere ticaret icin gitmen ve veliyi görüp ondan af dilemen gereık·ir. · .Su söz karşısında. şaşırıp

'kalmış ve Mevlana'ya şöy:le demişti•r: Frenk memleketlerıi•ne bir da­ha gidip onunlo bi·r araya gelinceye kadar onun nezdinde benim icin şefaatta bulunabilir misiniz? Mevlônô almaz, ona gidip benden selam ~öylemen ve of dilemem lazım, dedi. Sonra mübarek elini du­vara vurdu. O anda A·lloh ona bir kapı actı. Bu zato şu kapıdan bak, dedi. Baktığında o velinin hala yoldo uyuduğunu gördü. Sonra frenk memleketlerine gitti ve o velinin yanına vordı. Ha.ıa yolda uyuduğu­:nu gördü. Yonında bekledi. Uyanınca kendis·ine Mev.lôna'nın seld­mını söyledi, bağışlanmasını istedi. O veli kendisine şöyle dedi: Mev­ıana Hüdôvendigôr'ın hatırı için seni bağışladım. Sonro ona şöyle

dedi: BO'k bakalım, ne görüyorsun? Bakınca Mevlônô'mn o velinin yanında sema ile meşgul olduğunu gördü. Şu beyltieri okuyorQu:·

"Tanrı acıyan bir sultandır, Her tarz ono uygundur. ister aktk ·ister la'! ol. istersen tarlada kesek ve taş parçası ol. Seni ister bir mü'min arasın, isterse seni bir kôfir yıkasın. Bunu söyle; git ister sıddık ol, istersen frenk.

16 Prof. Dr. İsmet KAYAOÖLU

25.- Ondan sonra bu zat Konya'ya gelip bütün mallarını· fok'irlere do-ğıtmış ve Mevlôno'nın müridi olmuştur. Ölünceye kadar onun hizme­tinde bulunmuştur.

Mükôşefelerinden biri de şudur: Muinüddin Pervane, Mev.Jôna'­ya bir ziyafet vermiş, Şeyh Sadreddin ve diğer alim ve şeyhleri ca·­ğırmış, ·hepsi g~lmiş ·ama Mevlônô gelmemişti. Alimlerden biri Sad­reddin Konevi'ye şöy.le dem;·ş~ir: Mevlônô gelip bir şey konuşacak olurs-o ona muhalefet et ve bu mecl iste sustur. Konevi ona şöyle cevap verdi: Bu niyetten vazgee ve bu iddiayı bırak . Sen Mevlôna ile münazaraya güç yetiremezsin. Çün'kü o ledünni ilmin sahibi ve .i.fohi güç •ile desteklenmiştir. Onlar böyle konuşurken Mevlônô mec­!lise ge·ldi ve şöyle dedi: Ben Ldoilôhe iHallah Muhammed Rasulüllah diyorum dedi. Mecl-istekHer şaşırdılar ve o alim Mevlônô'nın ayak­larına kapandı, niyet ve iddiasından istiğfor etti.

Kerametlerinden biri de şudur: Fahrünnisa adında bir kadın var­mış, zühd ve takvodo Raıbiatü'I-Adeviyye g i-biymiş, bir çok ·keramet­ler·i ve acaip haller·i zahir olmuş, kadın- erke'k bir çok ta·lebeleri varmış, çok zaman MeV·Iônô'nın meclisine gelirmiş. Bu kadında bif aro Kôbe'yi z•lyaret etme arzusu bel:irmiş, kend isinden izin almak

·ıcin Mevlônô'ya gelmiş. Kadın konuşmadan önce Mevlônô onu gö­rür görmez, "Umulur ki, Allah bana bu yıl Kôbe'yi ziyaret etmeyi na-

26. sip etsin" demiş ve başka söz söylememiştir. O gece Fahrünnisa Mevlônô'nın evinde kalmış, teheccüd namazından sonra Mevlônö büyük bir cezbeye kapılmış, bu esnada· Fahrünnisa'yı cağırm.ış, o gelince boşının üstüne ba•kmasını söylemiş, o da ba·kınca başının

üstünde Köbe'nln dolaştığı-nı görmüş, bir feryod basmış ve kendi­sinden geçmişt·i·r. işte o anda Mevlönö şu şi·iri söylemiş :

"Ka'be bir putun etrafında tava-f ediyor. Ey Tanrı, bu ne biçim put, ne biçim bir belô ve afettir? Ay onun yonında bir inci, bağlı kı-sıık bir yuvarlak . ...... onun şekerine konan sinek ......... ?

Kerometlerinden biri de şudur: Nokledi!.ldiğine göre, Şeyh Bed­reddin et-Tebrizi ·'kimya ve diğer ilimiere saıhipmiş. Hükümdarlar onunla sohbet etmek istermiş ·ama kendisi red edermiş, Mevlônô'­nın evsof ve menokıbını duyunca Konya'ya gelmiş, Mevlônô'ya gid-ip sohbetinde ·bulunmuş . Bi-r gün Sultan Veled'e şöyle demiş: Mevlô­nô'ya söyle, izin verirse ono fakiriere yedir:mek icin her gün bi·n sul­tani altın ,yapayım. Sulton Veled bunu Mevlönö'yo na·kletmiş, amo Mevlônô cevap olarak hiç bir şey söylememiş, Şeyh Bedreddin da­ha sonra Mevlônô'nın yanına gel•ince ona şöyle demiş: Sübhonallah. Bu tuho·f blır durumdur. Ben fa·kirlerin gönlünden fitne tozunun git-

Mevlev'd DerıViş Ahmed Dede'nin Et-Tuhfetu'l..;Behiyy.e Adlı... 17

2.7. masi icin a·ltını toprak yapma·k istiyorum; biri gelmiş toprağı ikisl·r yapıyorum, demiş, fitn~nin uykuda olduğunu ve onu uyandırana Al­lah'ın Icineti olacağını duymamış mı? Sonra şöyle demiştir: Kimya ~ömürle elleri ve yüzleri •karalama· sanatı değildir. Halbuki kimya şu.

direğe "altın ot" deyince, altın olmasıdır. Bu sözle direk som altın

olmuş, orada hazır olanlar hayıret etmiş, Bedreddin cığ·lııi< kopar_mış

ve bayılıp yere düşmüş, ayılınca sözlerinden istlğfar etmiş ve Mev­·lônô'nın sadık mürid·lerinden oi.muştur. Sonra Mevlônô direğe ses­lenere'k "Ey mübarek, sana altın ol, demedim, astma dön dedim"

. demiş, o da eski ıha.line dönmüştür. Sonra şu şiiri söylemiş: • '

~ "Beni bir tama'kar kılığında bilmeyin. Biz . altını yaratanın sırrı-

nı bilmekteyiz. Dünya sattanatı ve altın sana yoldaş olmasın. Can ver, ·sarhoşlar bi ı: n azar için ...... .............. .. ..... "

Kerametlerinden biri de şudur: Na'kledildiğ.lne göre Mevlônô bir gün sema 'halindeydi. DeNişlerden Kemôl Kavvô·l kendıi kend~·ne

"Acaba bugün Mevlônô bana ne ikram edecek" diye düşünmüş, O arada Mevlônô ıbir avuç toprak a.lıp onun tef inin içine atmış ve "al, bu sana . yeter, gözün doysun" demiş, tef oniden altın la dolmuş, arkasından şu gazel·i söylem iş:

, "Ey aşıkları Ey aşık'lari Ben toprağı cevher yaparım. Ey Sazan­delerı Ey sazendeler! Sizin tefinizi attınla doldururum."

Kemô·l Kavvol ömrünün sonundo •kör olmuş, bu . düşünce ile ed e- . bi terkettiği için .AJ.Iah'o istiğfar ediyormuş.

Ölüleri diriitme konusundaki 'k-erametlerine gelince, şöyle nak- · 28. ·!edilir: Hamza en-Nôyi (Neyci Hamza) ölmüş, Mevlônô'ya ha·ber ver­

mişler, yıkanacağı zornan bono hober verin demiş, teneşire koyun­ca Mevlônô'ya haber vermişler, gelmiş ve eliyle kula·ğını tutmuş,

, kol'k ey Hamza en-Nôyl, sana thtiyacım var, demiş, derha·l Hamza dilli'lmiş ve kalkmış, neyi ulıp üflemiş ve şarkı söylemiş. Musiki ma­kamında güzel şarkı söylermiş,· üç gün üç gece ney üflemiş, bu sü­re ·icinde Mevlana sema !ile meşgul olmuş imiş, semadon cıkıp ken­dine gelince Homza en-Nôyi'nin de canı çıkmış ve ölü olarak yere y~kı~mış . Bunu Mevlônô'ya haber verince, Allah'ın . emri böy.leymiş

emri yerine gelmiş, onu gömün demiş.

Tayy-i mekôn ·konusundaki ·kerametlerine gelince, ·karısı nakle­diyor: Bir gece Mevlônô evden kaybolur, korısı onu arar fa·kat evde bulama·z. Uykudan -uyanınca onu ayakları tozlu ve ayakkabisında

(F.: 2)

18 Prof. Dr. İsmet ·KAyı.AOGlKJ

kırmızı kumların bulunduğunu namazda görür. Sebebini sorunc_a Mevlônô şöyle cevap verir: Mekke'nin hareminde Allah'ın yelHerin­den biri vGrdı, ona gittim. Bu kum Hicaz kumudur. Mevlônô bunu söyleyince. onun en kısa zamanda bu kadar uza·k mesa·feyi nasıl yü­rüdüğünü "düşündüm. O do hemen oklımdan geeenieni anladı ve şu mısrayı söyledi :

"~rmişler, gönül misôli ufuklara yolcu'luğa çıkarlar"

imdot isteyenlerin imdadıno koşması konusunda da şu kere­metini Kadı ei-Kürdl ei-Konevi naklediyor: Gencliğ·imde ticaret icin iskenderiye'ye gittim, gemimiz karaya otu•rdu. Halk Allah'ın veHie-

29. rinden yardım istedi. ~Kurban ve adaklar adadı, ben de Mevlônô'dan yardım istedim ve ona yüksek sesle "Ey Mevlönô; gel bizi buradan kurtar" diye seslendim, hemen deniz tarafından göründü, geminin yanına geldi, ipleri·nden tutup deryıize çekti. Sonra yel·kenleri açtık ve rüzgar sürükledi ve kısa bir zamanda Lazk-iye'ye vardık. O zaman gemide bulunan herkes gemiyi Mevlônô'-nın kurtardığrnı gördü. Ge­miden çıkıp Mevlônô'nın ziyaretine gittiğ·imizde şöy~e dedi: Size hiz­mette benıi mazur görün. Orada durumunuz nasıldı, Allah'a hamdol­sun o belôdan Allah'ın izniyle kurtuldunuz. Sonra Şu beyiti söyled,i:

"Bize belô ulaşıyordu, fakat iyilikle geçip gitti."

Dördüncü Bölüm : Onun ahlakı, mücahedeleri, riyazatı, müridierine ve

başkalarına nasihatları hokkrndadır. Üç fasıldan oluşur. Birinci Fasrl, üstün vasıflar ve Muhammed! ahiO'kla muttosıf oluşu­na dôirdir. Şamseddin Tabrizi şöyle ·der: "Aiimler peygamberlerin varisleridir", hadisinin sırrını anlama·k ve peygamberlerin ahlakına

muttali olma·k isteyenler MeVIônô'ya baksrnlar. Çünkü o Peygam­berlerin ahlakının ma~harı ve ·bu zamanda siretlerinin toplamıdı-r.

Mlihammedl ahla'kta dünyada benzeri· olmadığı gibt ledünni i~imler­de ve i"lôhi maôr.ifte de onun eşi yoktur. Günümüzde cennet onun rızasına ve cehennem onun gazabına bağlıdır. Ben ıMevlônô'nın bü-

30; tün ahvaHni bilemi,yorum. Allah'ın vel•ileri ona erişmek isterler. Çün­,kü o veli"lerin k·alplerinin sevgilis·idir. Bütün yaratıklar onun sevgisiyle sarhoştur. O, manalar denizinin dalgıcıdır. Mevlônô'nın

yüce kelimeler·le ifade ettiği bu manalan ariflerden kimse bulama­mıştır.

Mevlônô, AHa'h'a k-arşı son derecede edep sahibidir. Ezan okun­duğunu duyar duymaz meşgul olduğu dünyevi ve bütün basit işlerini bıra-ktığı, diz çöktüğü yahut ayağa· kalktığı ve ezon bitineeye kadar sünnete uygun olamk ezanı dinlediği an1atı.ıır. Ezandan sonm ne

MevleVIi [)erviş Ahmed Dede'nin Et-Tuhfetu'l-Behiyye Adlı. .. 19 ·

mütala<J ile, ne de sohbetle meşgul olurdu. Namaz kılmak dışında bir iş yapmazdı . Allah'a karşı utancından ayaklarını uzatmaz ve yan ge~ip yozmazdı. Yemes·i, icmes·i, bütün hareketleri ve sus·ı<uriluğu sünnete uygundur.

Yaşayan ve ölmüş bütün evliyaya 'karşı edepli davranırdı. Bedred·­din Çelebinin odasına girdiği ve Haıkim Senôi'nin ilôhiname kitabı­nı a-rk<Jsında bımktığını görünce ona, yatı p i·lôhinôme'yi arkaoda bırakıyorsun, Allah'ın velisinin kitôbına karşı böyle edep dışı . da•v­ranman doğru olur mu? Çünkü k•itabına korşı edepl·i olma·k' kendi­ne karşı ede·pli olmanın aynısıdır, dediği söylenir.

Küçüklüğünde aHmlere karşı edebi konusunda da şöyle söyle­nir: Şemfeddin es-Semer·kandl anlatıyor: Mevlônô dokuz yoşınday­dı . ANmlerle. tartışıyor ve onları yeniyordu. Anca·k eectel ehlinin ga­lip geld·ikleri z<Jmon "bunu kabul etmiyoruz" dediıklerıl• g•ibi onlara "bunu kabul etmiyorum" demezdi. Ona ta-rtışma esnasında a-limler

31. "bunu kabul etmiyoruz" diyorlar ve galip geliyorlar, sen ise onlarla tartışıyor ve "bunu kabul etmiyorum" demeden ga·lip iken kerıd+nl mağlup glbt göste·riyorsun, dedim. Bana, onlar, benden daha yaşlı­dır, onlara ga·flp gelmek icin "bunu kabul etmiyorum" nasıl diyebi­'liorim? Bu edebe aykırıdır, dedi.

Mevlônô sabırlı ve dayanıklı idi. insanların eziyetler~ne kotla~ nırdı. Bir gün sema halindeydi. Bir sarhoş gelmiş, sema yapmış ve Mevlônô'nın üzerıine düşüp semôsını enge'llem lş. müridler; onun yaptığına engel olup. sema yerinden cıkarmak istemişler. Mevlônô anlam "O Içki içmiş, siz sarhoş olmuşsunuz, onu bırakınız", demiş, Onla·r da, "bu Hıristiyan'dır",demişler, Mevlônô onlara, korkmayın, ·demiş, ondan sonra ıcıerine büyük bir konku girmiş ve onu o du­rumda bırokmışlar, o onda sarhoş kendine gelmiş ve Mevlônô'mn önünde müslüman olmuştur. Sonra da ona mürid olmuştur.

'Bütün lnsanla·ro karşı a·ıcak gönüllüydü. Nokledlldiğ ine göre Hıristiyan memlekette rahip·ler~n büyüğü ve bilgini Mevlônô'nın ah­lôk. keromet ve şemôilini duymuş, görmek istemiş ve z·iya.reti icin rahipler Konya'·ya gelmişlerdi. Papaza, Hırı.stiyanların bi,ri "işte bu gelen Mevlônô'dır" demiş, onu görünce edeple yönelmiş, yanına v.anncaya kador yedi defa yeri öpmüş, Mevlônô da popazın yaptığı­nın aynısını yapmıştır. Velôyetlniın nurları popaza zahk olmuş, etk•isi d•ltında ·kalmış. irad·esi dışında yüzünü Mevlônô'nın ayağı altına koy:­muş, cemaatlyle beraber müslüman olmuştur. Bu da a·lcak gönüllü­lüğünün berekatiyle olmuştur.

20 Prof. Dr. İ:s:met IKAJYI.AOGLU

32. . Miskinlere ve fakirlsre cok şe~katı-i ydl. Şöyle na·kledilir: Mulnüd· <:lin Pervône onu ve mürldlerini evine yemeğe .çağırmış, o do· daveti­ni kabul etmiş ve mür-idleriyle beraber sarayın kapısına gitmiş, bü­tün müridieri · iceri girince-ye kadar kapıda beklemiş, sonro kendisi girmiştir. Hüsômedd·in bunun sebebini sorunca şöyle demişHr: Ka­pıcı bazı müridieri tanımayıp g1rmekten alıkoyabi.ıi-r. Bütün mürid·le­rln girmesi ici·n kapıda bekledim ve kapıcının on·lan engeı·ıemes~ni

Önledim.

Yeratı'kiara karşı cak merhametli ve şefkatl'i idi. Şöy~e na·kled.i­lir: Neflsüddin es-Sivösi'ye ıi'l~i dirhem verereık bununla bir ekmek alıp kendisine ·geti·rmesini söylemiş, ekme.ği getirince onu a'lmış, yo­•la koyulmuş ve bir horaıbeye girerek orada doğum yapmış b'ir köpe-

. ğe onu yedirmiş. Nefisüddin onu g·izlıice a·rkadon izlemiş, kendisini izled·iğini anlayınca Nefısüddin'e. şöyle demiş: Bu köpek yedi gün­d·ür . b~r şey yememiş, şefkotiıiden dolayı yavrularından aynlmamış, onun iCi·n kendisine acıdım ve o ekmeğ·i ona yedıird:im . Çünkü Hz. Peygamber "Merhamet edenlere Allah da rahmet eder, yerdekilere merhamet edin, gökteki size rahmet eder" buyurmuştur. Nokleden kişi şöyle söylüyor: Bu sözü söylediği zaman ağiadım ve iki ayağını öptüm. Siz şefikat gösterilmes·l ı!Cizım olmayon şeylere de şefka-t gös-

33. ter:iyorsunuz, dedim. Şöyle dedi : Şefkatlerinin çokluğu ·sebebiyle· Alkı·h'·m erieri bütün yaratıklora merhamet ederler. Dostkınna do ör;ıcelikle merhamet ederler.

. Mev'Jdnô tam bir tevekkül, itminon ve yaki-n sah~blydıl. Şöyle

nakledHi-r: Her gün h·izmetcisine evinde bir şey olup olmadığtnı so­rar, bir şey bulunmadığı cevabını aldığı zaman çok sev·inı~r ve Al·lah'a şükrederek "Bugün. evimiz Rasulüllah'ın evi gibidir" derdi. Bugün• :Jük bize yeteeek birşeylerin bulunduğuny öğ.renince de mahzun otur ve "Bugün evimizden Flravn'ııi ·evinin kokusu geiiyor" derdıi•. Şu tam tevekkülüne ve sünnete t<ım bağlılığına bakınız ..

Zühd, iffet ve vera sahibrydi. Zoruret onu dünyaya ve onun gös­terişıler·ine teşvik etmezdi. Ashabında·n bir~nin kendisine biorcok di· narlar hediye ettiği anlatıl ır. Ama doğrudan 'kendisine veremediği

Icin gizlice hücresinin bir köşesine bımkır. Mevldnô onları görür a.ma hatırı kırılmasın d•iye geri vermez. Gece olunca mürldlere oıt­·lorı · yola atmalarını söyler, onlaor da . atarlar ama, bu· işe de şaşınr-1-ar. Nicin 'bun'ları bl.ze vermiyor di-ye kendi· kendilerine söylenirler. Mevlônô bunların oklından geçenleri anlar ve şöyle der: Muhabbe· t>ln şartı iflsanın sevd iğine en ·sevimli şeyi vermes id~r. Benim yanım· da dünyadan ve Jcindek:il~rden daha kötü bi·r şey yoktur. Sen kötü

Mevlevıi Deıwiş Afuned Dede'nin iEt-TUhfetu'l-Beh~yye Adlı. .. 21

gördüğüm şeyi dostlarıma nasıl veri,rim. ÖzeJii·kle bu dostlar saıli:k­lerden olursa, onlara bunu na·sı:ı veririm. Nite'kim Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Elini vicdanına koy, kendin için yapmak istedi· ğin şeyi kardeŞin Için de yap."

34. Mevlana zekat ve sadokayı almaz, dostlanndan ha.Jis olan he.-diyeden amaçsız ve Hletsiz olanı kabul ederdi. Sadece Allah icin bir sebep olduğu zaman hediyeyi alırdı . Dostlarından biri kendisine bir miktar incir 'hedi·ye etmiş, o da "bu güzel bir incirdir ama Içinde bir anormallik vardır'' demiş, kabul etmeyerek ona iltifat etmemiştir. Adam inoirler:i a·Jmış gitmiş, daha ·sonra tekrar dönmüş ve aynı in­ciır.Jeri getirmiş ve Mevlönô'nın ~nü_ge koymuş, bu defa "Bu incirele bir anormallik yoktur" demiş ve ondan yemiş . Sonıra hizmeteiye mecliste bulunan müridiere dağıtmasını söylemiş. Ama adam hu­zurdan ayrılınca, ona 'bu ·iŞin sırrını sormuşlar. O da şöyle demiş : ineiri arkadaşımın bahçesinden i·Z!insi.z olarak almıştım . Gel'irken· onunla korşılaşmadım, sahibine pa.rasını vermeden önce buraya ge­tirdim. Onun icin ıMevılôna bunu I<'Obul etmecik Amo yanınd'an çı:kıp

gidince sahibiyle kaırşılaştım, · parasını verdim. ve buray-a getiırdıtm.

Onu kabul etti. . .

Insanların en cömerti idi. Biri kendisinden bi-r şey istediği za­man elindeki bütün dinar ve dirhemlerıi verirdi. Yanında dinor veya dirhem bulunmazsa ono yo S'arığını veya cübbesini veya ayakkabı­sını verirdi. Yahutta bunların dışında giydiğ·i bir elbisesini 'verirdi. Şöyle n01kledi J.iır: Bir gün namo'Z kı·lıyordu. ıBir hırsız gelip seecade­sini · ayaklarının altında·n çaldı ve götürdü. Mevlônö'mn seecadesini · ayaklorımn oltından caldığını Mecdüddin e·I-Meraği'ye haber verdi-

35. ler. Mecdüddin hırsızm arkasından koştu ve ya.koladı, azorlayıp sec­cadeyi ondan aldı. Mevlônô bunu öğrenince şöyle dedi: Seccadeyi ondan almamatıydın. Onu bir zoruretten dola,yı almıştır. Onu kendi-

:sfnden para ile satın a~lman ve kendi·sini bağışlama·ı:ı uygun olurdu. Çünkü Allaıh bağışloyanl·arı ve ;ıhson sahiplerini seve:r. Onu bulman · ve lütuf ve ihson i·le gönlünü alman gerekir. işte bu Mu'hammedi bir ahlaktır. Ancak Muhammedi hHöfete va,ris olan kimseler bu a'h'lôko sahip ·olur.

Mevlana fnsanl·ann en cesuru Allah düşmanlannın amansız düşmanı, A'İiah'ın sözünü üstün krla~n bir kişiydi. Şöyle noklediHr:. Biırgün Mevlônö Celaleddin yanında güze1 aıtlar olan, ei-Kassab'a gider ve bana falan atı eğerle . der, o da eğerler ve kendisine ·geti­rir. Mevlônô ona biner ve ·kıble 'ta-rafına doğru yönelir gider. Akşam ol·unca dö'ner. Bu durum üç gün böyle devam eder. Sabah gid.er ak-şam döner. Ardında şu beyti söyler: · ·

22 Prof. Dr. İsmet KAY:AOÖLU

"Ey işaretle uğraşan güruh, O cehennem köpeği, cehenneme dönüp gitti"

Arkasındçın "Zalimlerin kökü kesildi, Hamd A'IQmlerin Rabbi olan Al­lah'adır" der. Celôleddin onun heybatinden bunu sormaya cesaret

36. edemedim. Bir kaç gün sonra, bir kafile Şam'dan geldi. Bazı kimseler Hülôgu'nun Şam'a büyük bir ordu gönderip onu kuşattığını söyledi­ler. Halk onu defedemedi. Bunun üzerine Mevlônô Hüdôvendigôr gelip onlarla beraber Hülagu askerlerine karşı savaşınca düşmanın askerleri yenildL Celôleddin ei-'Kassôb bu haber·i öğrenince Mevlô­nô'nın yanına gitti. O da ei-Kassôb gelir gelmez şu beyti söyledi:

"O atlı, orduyu zafere ulaştırdı. Dindarlar içinde kalbi gören Sultan kimdir?"

Beşinci Bölüm : Mevlônô'nın riyazatı hakkındadır. Yetişkinliğinden ölü-

müne ·kadar Mevlana riyazatla meşgul olmuş, çocukluğun­

da ve yaşlılığında onu bımkmomıştır. Sulton Veled anlatıyor: Bo­bom Hüdôvendigôr'ın şöyle dediğin'i işittim: Beş yaşımda iken net­sim öldü. Ben de ömrümün sonuna doğru bu riyazat ile nefsini zorlaş­tırma, ona muhalefet edip ·rahatını terketme ve ona meşakkatlar

yüklemenin sebe'bi nedi·r? dedim. Şöyle dedi: Ey Bahaeddin. Nefis hilekör ve gaddardır, hissi ve gizl'i hileleri vardır. Korkarım ki, nefis başını kaldırır ve yapacağını yapar, onun icin en iyisi kişinin ölün­ceye kadar riyazatla meşgul dlmasıdır.

37. Şöyle devam. etti: Yed·i yaşında idim, sabah namazı kılıyor ve Kevser suresin·i okuyup ağlıyordum. Allah bana teceHi etti ve aklım başımdan gitti. Aklım başıma geldiğinden gaybten bir ses bana "Ey Celaleddin. Seni müşahede makamından kıldım, bugünden sonra senden mücôhede istemiyorum." O inoyetle şükür seedesine kapan­dım. Şimdi o inayetin bir ·şükrü olara.k, çetin riyaza~ ve mücahede­lerde ·bulunuyorum. Bana uyanlara süiOk ydlunu kolaylaştırmak is­t iyorum. Sonra şu i·ki beyti okudu:

"ŞuhOd aleminde gönüf ve can oteşe benzedi, Bana başı boş şekilde yüzünü gösterdi. Güç yolları sona erdlrmişim ·artık,

Kendilerine yolu kolayladım." Gece uyumayıp günler ve geceler boyu uykusuz kalarak yap­

tığı riyazatı hakkında Muhnmmed ei-Hôdim şöyle der: Kırk sene Mevlônô i'le beraber kaldım. Yalnızlığında ne bir yatok ne bir yastık gördüm. Hiçbi-r gece uyumak veya 1stirahat etmek fç~n uzandığını

görmedim. Geceleri devamlı ibadet ederdi.

Mevlev!i. Derviş A'hmed Dede'nin Et-Tuhfetu'l-Behiyye Adlı.. . 23

Ashabıyla sema, ibadetlerle meşgul olup, gece- gündüz on gün uyumndılm, uykusuzluktan ·ashabı zayıf düştüler. Uyumadı~ları ;için zayıf düştüklerini ve kendisine karşı edepten. dolayı uykusuz kal­dı~lannı anladı. Onlara acıdı, sırtını duvara dayadı. dizlerıini dFkti, başını .dizlerine ·koydu ve ashabına uyumalarını söyledi. On1or uyu­yunca da kal·kıp sabaha kadar nama·zla meşgul oldu. O esnada şu beyltieri söyled-i:

,"Ben gönlü kırık dışında hepsi uyudular, beni uyku tutmadı. Biz gece boyunca gözümüzle felekleri :saydık,

Gözümüzden uyku o derece gitti ki, bir daha geri gelmedi. ı. Uykum senin her ayrılığının zehrinden gözlerini yummadı ve

öldü."'

38. Ac. susuz ve uykusuz ·kalarak yaptığı riyazat hakkında da şöyle anlatılır: Çocukluğunda oruç tutor ve bazan üç günde, bazan dört günde, bozan yedi günde -if'tor ederdi. Yi·ne bir defasında kırk günde bir ifta.r ettiğ·i oldu. Bazı yriia-r Ramaza-nı iki iftarla tutardı . Çoğu y~l­

lar Bayrom gününe kodor Ramazanda iftar etmezdi. Şems..ıi Tabri­zi Şam'dan dönüp i'kinci defo Mevlônô onunla bir araya geldiğinde onunla berober 'holvete girdi, altı ·av iftor etmedi. Kırk yıl geceleyin mi·desi·ne yiyecek girmediğini söyledi.

Sultan Veled an11atıyor: Mevlônô'nın tarik·atının ne olduğu so­rulduğunda; bunun yemeyi terketmek ve açlık olduğunu söyledi. Yedi gün sema ile meşgul olup hiç iftar etmediği de söylenfr. Semô bitince ashabından bazılan ona yiyecek getıirdi ve önüne koydu. Yemeğe baiktı ve "Ey nefsim, Allah'ın kelômını dinle ve aclığa sab­ret ve şu yemekten yeme, aksi halde gerçekte bu yemek seni yer" dedi ve ondan yemedi, açlık, açlık, yine açlık, dedi. Sonra şu bey­tl söyledi:

"Eğer bir ·kez o nur yiyeceğini ye~sen,

Tandır ekmeğine toprak ~saçarsın (yemezsin)."

· 39. Mücôhedeleri hak'kında yine şöyle anlatılır: Kışın sağuğunda sa~-

baha kadar medresenin damında namaz kılardı. ŞiddetH soğuktan

ayokkabısı ayaklonno yapışırdı. Hizmetçi ayakkabılarını cıkarırken

oyaklorının derisi varılır, tabanı cotlar ve kanlar akordı. Ashabı ona ağlarken kendisi "Sevenin sevgiliyi izlemesi vaciptir, çünkü sevgi­limiz Hz. Muhammed en uzun gecelerde, mağfiret dilemek için de­ğil Allah'ın ilimetlerine şükretmek için ayakları şişinceye kadar na­maz kılardı . Çünkü Allah geçmiş ve gelecek günahlarını bağışlamış­tır."

24 Prof. Dr. İstMt KA'Y':AOGLU

Yine şöyle naktediHr: Kışın Medresenin avlusunda namaz kılar

ve taş üzerinde secde ederd'i. Secdenin uzunluğu ve göz yaşlarının çokiluğu sebebiyle göz yaşları donmuş ve alnı donari göz yaşianylo toşa y.apışmış ve sabaha kadar secde halinde böyle kalmış, ashabı onu bu durumda görünce taşa sıcak su dökmüşler, buzlar erimiş, o da secdeden başını kaldırmı~ır.

Namqzda bir, ik·i ve daha fazla gün kaldığı anlatılır. Cuma gü­nü Kale mescidine gitm iş ve imamla- beraber cuma namazı ·kılmış namazda kendinden geçmiş, şu'hOd deni~ine dalmış ve ertesi Cuma'­ya kadar kıyamda kalmıştır. Gelecek Cuma'da ruku'yo gitmiş, gelen pazartesi günü de namazını tomorİIIamıştır. Namazını bitirince ha­mama gitmiş, içeri girmiş, hamamdan Cl'kınca medreseye gitm1ş, üc gün üç gece sema ile meşgul olmuştur. Nam·az küçük yavrusuna

40. şefkatli ol·an anne gibidir, ona sütünden, loti-f ve leztiz yi·yeceklerden verir, her türlü yemekten kendi kendine yiyecek yaşa gel~nceye kıa­dar tedrici olaro'k onu : büyütür, namaz da böyledir. Kişi namaza de­vam eder ve ikmaline ça·lışırsa türlü teyizlere mazhar olur. Böylece ona batini kuwet hasıl olur, Alila·h'don her türlü hal ona sunulur ve müşahede makamlarında yü-ksel'ir, demiştir. Sonra şu beyitleri söy­ledi: .

"Tanrımız secde et ve yaklaş buyurdu. Bizim vücud seederniz ruhumuzun yaklaşması oldu. Eğer bu harap zindandon kurtulmak istiyorsan, Dosta isyan etme. Secde et ve yaklaş."

Cezbeler kazanmak ·icin sema ile mücahedeleri hakkında do şöyle anlatılır: Şeyh Nureddin sünnet düğününe onu çağırmış. da­veti kabul ederek onun evine gitmiş, orada semaya boŞ'Iamış, on altı gün aralıksız sernova devam etmiştir. Bu süre ictnde ne yemiş,

ne icmiş, ne bir iş yapmış, sadece semoya devam etmiştir. Onye­dinci gün yemek istemiş ve ondan yemiş, gelen bütün· yemekleri yemiş, oradakiler buna hayret etmiş, hayretlerini ·keşfederek şöyle

demiş: Eh'lulloh Hz. Musa'nın asa·sı gibidirler, bir halette ne yer ne içerler, bir halette de bir nefeste on iki bin si'hirbazın sihrini yutar­·lar. Sonra sema'ya başlamış ve günlerce devoin etmişNr.

Bahôeddin ei~Bohrt şöyle der: Mevlôıiô ile beraber l·lgın k·oplı­

calorıno gittik On gün havuzda kaldı ve ondan çıkmadı. Bu arada 41. hiçbir şey yemedi. Havuzdan çıkınca Türklerden biri ono bir kop yo~

ğurt getirdi'. Sarımsak döğüp içine ka·tma:lonnı söyledi. Onlar da bu­nu yaptılar. O yoğurdun hepsini yedi. Sonra kırk gün sema ile meş­gul oldu ve bu süre içinde hic bir şey yemedi.

Mevlevl Deıwlş A'hmed Dede'D:l.:n !Et-Tuhfetu'l-Bebiyye Adlı.. . 25

Müşahede ile olao mücahedelerine gelince, şöyle anlatılır: Bir gün hamama gitm iş, su kazonına girm iş, üç gün ıcınde oturmuş,

Hüsameddin Çelebi yanına gidip oradan cıkmasını rica etmiş, çık­tığında Hüsameddin onun vücudunun son derece zayıfladığını gör­müş, yemek getirmiş ve ondan yemesini istemiş, vücudunuz cok zayıflamış bu yemekten yemenizi rica ederim, ctemlş. Mevlana ono şöyle demiş : Yüce Allah'ın bokışı ile TOr dağı yerinden oynayıp pa­ramparça olmuştur. Celôl teceltilerinin güneşiyle üc gün iclnde vü­cuduma on yedi defa tecelli edince vücırdum nasıl sarsılmasın, de<H. Ondan sonra yedi gün sema yaptı.

Yine şöyle no·kledrlir: Kış günü medresenin havuzuno girmiş ,

havuzun oluğu altında üc gün üc gece oturmuş, bu SÜ'fe IC'inde ono kimse bir şey d iyememlş, üc gün sonunda Hoca Bohaeddln cesaret edip ona; "Efendimiz, bu günde soğuk su insanın vücuduna zarar verir, korkanmkl. size de zarar verir" demiş, O da "soğuğun zaroo havassa değfl, avama"dır, demiş. Sonra havuzdon crkıp yedi gün sema ile uğraşmış. Bu esnada cok ·güzel şiirler ve beliğ gazeller söylemişti r.

42. Riyazat ve mücahedeleri bu şekilde hoıii<uladeler ve keromet-lerle olmuştur. i1lôhi ·Iradeye itaat olarak her vaktin ha.k!kını verirdi. Bazan namaıla meşgul olur, bazan sema, bazan müşa'hedelerle uğ­

raşırdı. Hasılı , Allah'a 'her tü rlü ya klaşmaktan ·hôli olmazdı.

Altıncı Bölüm : Mevlônö'nın cocukloflrta, dostlarına, itoatı , ve şerJ-.

ata muhalefeti bırakmalarına dair nasihatlarıdır. Nasihatların­

dan birinde şöyle dediği nokledil-i r: Sultan Veled Bahoeddin'e şöyle demiştir: ihlôs suresini biliyor musun?, deyince, evet demiş, Oku de­.m i ş, o da okumuş. Ondan sonra Me.vlônô şöyl,e demiş: YOce ANoh bu surede oğ lunun, babasının, annesinin, ortak ve benzerinin bu­lunmadığını buyurmuştur. Allah'ın erler-i bu şek ilde olurlar. Allah'­tan başkasına nisbetleri olmaz. Nesabine güvenme. Mevlöiıô'nın oğ­luyum, de'tfıp ibadetlerde tembell ik yapma. Çünkü nesep uhrevi de­rece'lere seni yü.kseltmez. Yüce Allah Kur'an'da "O gün aralannda nesepler yoktur ve birbirlerine bir şey sormaztar" buyurmuştur. Gü-cünün yettiği kadar riyazot ve taatla meşgul ol. ·

Asha'bı bu nas~hattan ağladı ve şöyle dediler: Ahirette çocukla- · ırınız sizden yararlanmayaco·kllarsa, ah irette ·Jşlerlmiz nasıl olur? Şöyle ded+; Ümldln'lzi kesmeyın ve benden ümitsiz~lğe düşmeyin. Çünkü Allah'ın Izniyle dünyada sizi Alloh'ın marifetine ve ahirette

43. cennete ·ulaştırırım. Riyazatlarda tembel ve itaatlarda ihmatkdr ol-. maması icin oğula bu nasihatları yaptım, 'çünkü Allah tembel kişiyi

dost edlnmez, dedi. ·

26 Prof. Dr. İ'smet KAY'AOGLU

Ashabına y-aptığı· nasihatlardan biri de şudur: Biri size gelip falan kişi ha:kkınızda şöyle şöyle söylüyor, diyecek olsa, onun bu sözünü yedi şeki'lde tevil etmeniz gerekir. Sözü hiç bir şekilde tevil edilemiyorso, ona "söylediglnln sırrını o bizden daha Jyi bilir" deyin ve. kimseye buğzetmeyin, kardeşsiz de kalmayın, çünkü kusursuz k·ardeş ara·yan kişi kordeşsiz kalır. Sonra şu beyti söyledi:

"Var, hüzünlü bir can aynasıdır, Artık hiç bir aynanın üzerinde candan söz etmeğe kalkışma."

Ashabına yaptığı nasihatlardan biri de şudur: Oruç tutunuz, çünkü oruc gaybın anahtarlorındandır, ·ac ka:ıın, çünkü açlık hikme­tin bulutu, .ka-lbin nuru, kulluğun kapısı, ihlasın yolu ve yakinin tar­·lasıdır. Gece gündüz cok nafi'le namaz kılın, böylece dünya ve ahi­rette bütün mzulorınız yerine geJıi.r. Bütün kuşlar ve yabani hayvon­lar ancak kendilerine mahsus tesbihleri terkett-ikleri icin onları av­cı!lar avlamO'ktadır. Namaz kılmayan k'işinin evinin damı üzerinde uçan her kuş mutla·ka O·vcıJ.arın ağına düşer. Faırz namazlur avam ve havas 'bütün müslümanlar icin farzdı.r. Müslüman olan k·işi bun­·lardan bir şey teırketmez. Ama yüce Allah'o özel yakınlık kazanmak isteyen kişinin farzl·arı terketmediği gibi nafileleri de terketmemesi gerekir.

44. Sulton Veled'e şöyle nasihat etti: Sana Hak (AJıla'h) Sübhane ve Teôlô'yı göstermemi ister misin? Evet, dedi. Şu şartla olur: Yirmi­dört saatin yirmiiki·sini yeme, içme, uyuma ve diğer alışkonlıkla·r ie'in iki saatinıi de tam bir cehd ve ciddiyetli AHah'o ibadet icin ayırman ve belli günden sonra yirmi saatini sayılan işler, dört saatini de Rabbin icin ayırma-n gere·kir. Bu şekilde :ibôdet ve murakabede iler­'lersin. Ve yirmidört saati az- çok Rabbin ve diğer işler ici·n harcor­sın. Nihayet Rabbi11 icin yirmi sa-ati, diğer işlerin için de dört saati horcarsın. işte o zama·n kullukta Allah'dan gofil olmaz, daima mu­rakobe ve huıurda olursun, ruhaniyetinle yüksek huzura ulaşır ve süfli tabiatın kayıtlarından kurtulursun .. Böylece ma·ksuda ulaşır­

sm~ Tıpkı yüce Allah'ın Hz. MOso'ya "Benim icin, istediğim gibi ol, sana senin istediğin gibi olayım" dediği gibi olursun.

Yine şöyle nasihat etmişUr: 'Bi·r gene diğer bi·r gence sövmüş, diğeri ona "Bana ne kadar söversen, sana bin katı olsun", demiş, o anda Mevlônô ·yanlarına gelmiş ve ona "Hayır, hayır, ey genç, gel bana söv ki, benden sana hiç bir sövme olmaz" demiş. Aralarını

45. bu·lmok ·icin bu sözlerini söylediğ'inden ve kuru . bi-r iddia oimadığın­da·n ·onları etk'ilemiş, ikisi· de gelmiş, ayaklarına kapanmış, tevbe edip huzurunda borışmış'lor.

iMevlevıi Der-Viş .Aiımed Dede'ni n !Et-Tuıhfetu'1-.Beh1yye Adlı.. . 27

Nasihatlarından biri daha: Cennetin ydlunda çO'k meşakkatlor

vardır. Cennet yoluna giırmek isteyenler o meşa·kkoUara katlanmalı

ve sabretnıel'idir . Görüyor musunuz, insan fani dünyada mal mül·k elde etmek isteyip, yolculuk yapmaz, yorulup uyku ve istirahatı terk­etme meşakk·atine katlanmazsa, servet ve mal sahibi olobiNr mi?. Aynı şekilde cennete girmek ve ateşten kurtulmak isteyen bir kişi­nin yemeyi, icmeyi·, rahatı ve uykuyu terketmesi, cennete gtrmek ve Ha'kla buluşabilmek icin nefsin isteklerini yerine getirmemesi ge­rekir. Seven kişiye hay.ret ediyorum ki, nasıl uyuyor. Ha·lbuıki seven kıiş"i-ye uyumak ha;ramdır. ·

Molotyalı Şemseddin'e yaptığı bir nasihatı Şemseddi·n şöyle a·n­latır: Bana dönerek şöyle dedi: Seni son derece seviyorum, ancak sen de bir tek kusur vardır, ondan seni kurtarmasını ve senden gi­dermesini Allah'dan di'liyorum. O da şudur: Batıl bir hayal lle Al­lah'ın varlığının bütün varlıklarda mevcut olduğunu hayaQ ediyor ve

·batı! hayel in arkasından g'idıiyorsun, -bu sana yakışmaz. Sonra şu beyti· söyledi:

"Bu attarlar çarşısında, Eli boştar gibi oraya buraya koşma, Bil"isinin dükkô.na sen de gir artık, Şeker, dükkanında bulunmaktadır."

Bu sözlerle naslhatı dinledikten . sonra tevbe ettim ve o hayalden 46. vazgectim. Ondan sonra gönlüm rahatladı ve =kalbim açıldı ve kôi­

notta Hakk 'ın vahdan•iyetinin nurlarını müşa·hede ettim.

Nasihatlanndan birini de Şamsedd in e·I-Mard·ini nakledlyor: Yı­k·anmak icin hamama gittim, yolda karşıdan Mevlônô'mn geldiğ ini

gördüm, yıkanmadan önce onunla bir araya gelmeyi edebe aykırı ·

gördüm. Yolumu değiştirip başka bir yola girdim, o yolda do kendi-.siyle karşılaştHn . Yanına gittim ve elini 'öptüm. Bana "Niçin yolunu değiştirdin?" dedi. Bllldiğiniz gibi· yıkanmak vacip olduğu icin, dedim. Bu görünüşte bi·r edepti:r, ama gerçekte bu benden kocma1kıtlr. Hiç bir halde benden kaçmak coiz deği'ldir. Cün'kü Allah erlerinin ba:kış ı hamam suyundon aşağı değ'ildıir. Bôtın ın cünüplüğünden temlzlen­meye gücü yeten kişi , öncelikle zo'hirin cünüplüğünden temizlenme­lidir; dedi, sonra şu beyti söyledi:

"Pislik bizim ırmağımızda tatlı su oluverir, Sinek bizim ayranımızda ·anka olur, doğan olur,"

Nasihatianndan biri : Müridin, asrında,· · şeyhinden daha büyük kimsenin bulunmadığına inanması gerekir.

28 Prof. Dr. İSınet KAYAıOÖLU

Yine Mevlônô blr defasında Hüsômeddin Çelebi'nin bahçesinM deydi. Orada sabahtan a:kşama kadar sema ıi'fe meşgul oldu. Sema­yı bitirdi ve şöyle dedi:

"Gellniz, geliniz, azim ve sabır kemerini tekrar kuşanınız." Son­ra şöyle dedi: Bugün yoldan bir cemaat ge·lecek ve bizden helilla is­teyecektlr. Helva pişi·rin. Pişirince de cemaat geldi. Onlara helva

47, getirdl'ler. Mevlônô on~a.ra helôl ve hoş olarak Allah'ın verdiği rızık­tan yiyin, aman .Miah'ın erlerkıden bir· şey isteyece:kseniz, onlordon dünya isteklerıini istemeyin. Benden helva isted'iğiniz zaman nefes­leriniz her türlü hastalığa şifa olacak şe'kilde Peygamber aleyhisse­lôm .gibi olmayı benden lsteseydiniz, Allah aşkı ha'k•kı icin, o istedi­ğiniz yerine gelirdi. Alllaıh ·erlerinden helva istemeyin, onun yerıine o nefesleri isteyıiniz ki, onlarla müşkHierinl·z cözülsün, kalb ve ruhla­rınızın gıdası verilsin dedi. Cemaat ondan özür diledi ve kendisine mürid oldular.

ıBir nasilhatı da'ha·: Hz. Peygamber Ya:hudilerin kalesine saldır­

dı, kuşattı ama kaleyi fethedemedi. Ashabına "kulluğun edep'jerin­den bir edebi terkettiğiniz için kale fethedilmedi. Farz ve sünnet iba• detlerinizi kontrol ediniz" dedi. Kontrol ed·ince, akşam namazı ab­destinde misvakı terketti'kie-rini anicrdılar, ondan tevbe etliler ve ·kusurlarından. özür dilediler. Ertesi gün kaleyi fethettıi·ler. Kul·laro · kulluk meselesi çok mühim olunca, sôliklerln farz ve sünnetlerden hic bir şeyi terketmemeleri gereki·r ki netisierinin kalesini fethetmek onlar ·icin kolay olsun. Çünkü kulluğun adeplerinden bi:rini ter.ket­me·k sôliki yolundan alıkoyar. Ve maksuduna· ermesini engeller.

Bir nasihat daha : Büyük şeyhlerden bazıları müridiere soru sorma kapısını açtılar ve bunu onla-r icin côiz gördü'ler. Ama ben Hz. Peygamber'in sünnetini ihya etmek ve mümkün olduğu kadar ·soru sormdktan kacın" sözü ile ome! ederek müridierime ve dostla·

48. rıma soru sorrna kapısıını kapadım. Sonra Hz. Peygamber şöyle bu­yurmuştur: "EIIeriniz ve alın terinizle kazandıklarınızdan yiyin" Sô­lik•in, sanat öğrenmesi, helôı ve 'hoş ola·ndan yemesi, ha-k sahipleri­nin rızasını alması ve helôl etmelerini istemesi, gercek halifeden ta­rikatı alması, gece- ·gündüz riyozatla uğraşması lazımdır.

Nasihatlarından birinde de Sultan Veled Bahaedd+n'e şöyle de­di: Düşmanının sana dost olmasını isNyorsan .onu kır.k gün 'haytrla an ve anmanın etk'isi kalbine kadar işlesin. O zaman kalpten onu seversiri, o da beni sever. · iki taraf b'ı.rbirini sevmiş olur. Çünkü Ra­s(HüHdh "Kalpten Kalbe yoj vardir" . buyl!rmuştıır. Aynı şek-ilde Es-

M~levi Der-viş Ahmed Dede'nin Et-'I'Uıhfetu'i-Behıiyye Adlı.. . 29

môi Hüsnôdan birine devam etme·kle Alla'h sevgisi meydana gelir, zik irle kalp temizliği oluşur. Zikirde bir yol izlemelisin ki, sevgi. zevk ve temizliğin gün'begün arts ın .

Nasihatlarından biri de şöyle nak1ediHr: Su'ltan Veled'ln kend'i sarığın ı Itina ile · sardığı "'e düzeni icin aşırı uğmştığı naklediHr. Mevlônô onun sarığının düzeniyle cok meşgul olduğunu görün~e

şöyle dedi: Saçmalamayı ve sonğmla bu kadar uğraşmavı bırak,

cünkü gençliğinde sarığ ı rnın düzeniyle cok uğraştığım Icin uzun sü­re 1-!ızırla biraraya. gelemedim:

ı- Bir nesihatta ashabına şöyle ded iği kaydedilir: Sôtı.klerden biri 49. Allah'a uzun yıllar Ibadet etmiş ve meşakkatli riyazat yapmış, sonra

·kendi kendine sormuş : Ben k•imim ve sen ·kimsi~? Nefsi ona sen sensin, ben de benim, dedi. Sonra uzun yıllar Ka'be'nln hizımetinde bulundu ve çalıştı . Meşakkat•ı ibadetler yaptı. Sonra nefsine Sen kimsin? Ben kimim? dedi: Birinci cevabın aynısını aldı. Sonra en 'büyük ıriyazatları yaptı ve en ·büyük mücahedelerde bulundu. Yine Sen kimsin? Ben kimim? diye sorunca, birinci cevabın aynısını atd~. Nihayet yeme ·icmeyi az~ttı ve oruç tuttu, şeyhlerin adabıyla adep­lendi ve sülukunun sonuna geldi. Sonra nefslne, Ben .klml ı:n? Sen kimsin? diye sordu. O· zaman nefsi şöyle cevap verdi: Ben de sen de sensin. Onun icin ey dostlarım, alca'k nefse rahat vermemen·ız,

onu kendinize dost bilmemeniz, ·aclık nefse raha·t vermemenlz, onu kendinize dost bilmemeniz, açlık ve susuzlu'k ve şeyhlere tabi .PI­moksızın , n'efsln sahibine 1itaat ed·eceğinıi sanmamanız IClzımdır. Son­ra . şöyle dedi: lştahı olmadan sôlikin yemek yemesi ono günah ola­rak yeter.

Nasihatlarının birini de Bedreddin Çelebi naklediyor: Mevlônö eliyle bir kağıt yozomk elime tutuşturdu. Kağıtta şunları yazmıştı:

Şunu bil ki, sôlik içtn temizli·k ve ka-lp huzuru ancak susması halin­de hasıi olur, ama sen susarsqn 'helôko ·yaklaş~r. gam. keder ve ko­tılığa maruz kalırsın. Bunun sebebi·ni biliyor musun? S_ebeb~ şudur:

Yüce Allah Kuluna tecelli edip gözünden perdeyi ko ldırdığı ve -hu-50. zuruna u laştırocağı zaman. 'konuşmak ve sohbet etmek ona yarar,

susmak da ona zoror verıir, oma vusuldan' önce sa·ıik çok konuşmak­ton dolayı makamdan düşer, meramdon uzakloşır: SCllikin konu,şma­

sı bir bakıma ipek böceğlnin koZ!a örmesi grbldir. Böoek bi-r ev ör­düğünü saiıır ve kendisine yarayoca·k bir iş yaptığını zanneder. Hal­buk·i hiç de öyle deği'ldir. Cünkü aydınlık dünyayı karanlık, genl·ş

·alemi dar ve hotl·f yapar. Salik''in konuşmo-sı da böyledi·r. Onu yük-

30 Prof. Dr. İsmet KAYAOÖLU

sek makamdan uzaklaştım ve en aşağı mertebeye hapseder. Son­ra şu ·iki beyti söyledi:

"Tarak gibi değiilm Bütün diller, her şeyi gösteren birer ôylne, Ama benim işlerimi açıklamadığı sürece, Gizli yardımlardan söz edip konuşuyorum"

Arkadaşlarıma tavsiyed·e buluna-ra.k şöyle demişti r: Kendinizden olmayanla·rla oturup katkmayın. Bu konuda onlar icin dua ederek şöyle demiştir: Allah siz·i zoh;r kazadan ve büyük kurtlardan koru­sun. Za·hir kaza ve büyük kurtların ne olduğunu sordular. Bun1arın

•kendi·lerıinden olmayan yabancılar olduğunu söyledi. Sonra şu beyti söylemişUr:

"Iyi olmayon dosttan el-aman, Ey oy yüzlüler, iyi bir dost söğüt gibidir."

·A'IIah aşkına, Allah aşkına birli·k olunuz. Sizden dlanlarla be­-raber sevgi, ittifak ve ·ittihad ile birlik o·lunuz. Zira- Hz. Peygamber "Cemoat, rahmet, ayrılık ozaptır," buyurmuştur. Yine "En hayırlınız ülfet eden ve kendisiyle ülfet edilendlr" buyurmuştur.

Hôtime

Mevlônô'nın nesebi, doğumu ve ahirete intikali hakkındadır:

Nesebl: Sultanü'l-U!ema 'nın oğludur. O do Hüseyin el-Hatibi'-

51. nin, o da Ahmed ei-Hatibi ei-'Belhi'nin, o da Muhammed b. Mev­dud'un, a da ibn Sôbit'in, o da: ibn Sit'·in, o da ibn Mazhar'ın , o da lbn Hommad'ın, o da ibn Abdurrahman'ın , o da ibn Ebi Bek·r es-Sıd­dtk'ındır. Alla'h hepsinden razı olsun. Hüseyin ei-Ha.tibl anne tarafın­'dan seekin ve RosOlüllah'a kadar nesebi uzamrdı. Mevlônô da sec­k·in olmuş, ama nesep yönünden şöhreti Peygambere nisbetle olma­mamıştır.

Doğumu Ise, B~lh şehrinde olmuştur. Hicri 604 yılının 6 Rabiul­evvel ayında olmuştur. Belh'de 6 sene kalmış , sonra babası Sultanül Ulemô ile Anadoluya göc etmiş, Konya'da ikamet · etmiş ve ölümüne kadar orada ka l mıştır. Öldüğünde 68 yaşında idi.

Ölümü de şöyle olmuştur: Hastalandığında yer yedi· gün şiddet­le sorsılmış. evler ve binalar yıkı l mış ve her gün gitti'kçe zelzele şid.­

·detlenmiştir. Halk onun yanına gitmiş ve bunun önlenmesini ondan ·istemişler, o anda şöyle demiştir: Zavallı yer yağlı lokmo istiyor, onun icin harsket etmiştir, ona fokmasının verilmesi gere·kir, bunu söylediği anda zelzele durmuş ve yer sükOnete kavuşmuştur.

Mevlevt\ Derviş Ahmed Ded·e'nin Et-Tuhfetu'i-Beh!iyye Adlı .. . 31

Şeyh Sadreddin ve diğer alimierin onu ziyaret icin gitti'k~eri ve 52. Şeyh Sadreddin'in ona "geçmiş olsun." Bu sizin derecelerinizin yük­

sekliğindendir. Size Allah'dan sıh'hat dileriz, çünkü siz alimierin ru­husunuz, dediği zik-rediiir.

Mevlônô şöyle demi·ştir: Artık bu günden sonra geemiş olsun, her şey sizin olsun, artık ôşı,k ile maşuk arasında kı ldan bir gömlek­ten başka bi·r şey kalmamıştır. O gömleği cıkarmalmını ve nuru nu­ra ·kavuşturmalarını istemez misin•iz?

Bu söz üzerin~ Şeyh Sadreddin ve arkadaşları son derece r-üzüldüler. O anda Mevlônô şu iki beyiti söyl·edi:

·"Sen ne bilirsin? Benim içimde nasıl bir şôh dostum olduğunu .

Benim altın süslü yanağıma bakma, demir gibi bir ayağq sahi­bim.

O bizi gülyüzle yaratan Sultona binlerce aferin (şükür) derim."

Nakledildiğtne göre bütün arkadaşlarını yanına top1amış ve on­lara şöyle demiştir: Ölümüme üzülmeyin, bu foni dünyadan intika.­•imden de korkmayın. Ruhaniyet bakımından ben sizinle beraberim, sadece ci•smaniyet bakımından sizden aynlıyorum. Çünkü Hüseyin ei-Mansur ·ei-Hallac yüz elli sene sonm Feridüddin Attôr'ı lrşôd et­miştir. Hangi halda olursanız beni unutma·yınız ve hatı·rlayınız kt,

:herhangi bir surette size zahir olayım, .sizi destekleyey·im ve hakka irşad edeyim. Çünkü Allah'ın büyük veUieri hayatlannda olduğu gl­bi ölümlerinde de tasarruf ederler.

Ashabının kendisinden sonra yerine hllôfete birini tayin etme­ler•inl istemiş, Hüsômeddin Cele'bi· seccôdemin üzerinde haHfemdir, demiş. Üc defa aynı şeyi sormuşla.r, hepsine cevap olarak da "Ha-

53. lifem . Hüsômeddin Çe'iebi'dir" demrştir: Sultan Veled'ıj· ni cin tıaHfe tayin etmiyorsun? demişler. O pehlivandır, tayin ve tavsiyeye ihti­yacı yok; demiŞtir. Namazını kim krldırsın? demlşfer. Sadreddin Ko-nevi demiştir. ·

Hastalığının yedi gün olduğu, üc gün hiç konuşmadığı ve kim­senin de onunla konuşmadığı nakledilir. Hüsameddin anl·attr: Son gün . orada güzel yüzlü bir gencin göründüğü, Mevlônô'nın onun icin ayağa kaiktığı ve ona yöneldiği, arkadaşlanndan yatağını koldır­

malarını istediğ'ini naklleder. Ben de o gence hizmet ioin gitmiştim. Kimsin ve necisin? dedim. O da ben Az.ralllm, Mevlônô'ya geldim, emrlni bekliyorum dedi. Mevlônô bunun üzerıne:

32 Prof. Dr. İsmet KAYAOGLU

"Ey canım daha çok yaklaş, daha yaklaş, Sultanımın katında uydum benim"

dedi ve "Sana ne emredillrse yap, inşaallah beni sabredenlerden bulacaksın" dedi. Sonra ashabına kazanı su doldurmalarını istedi. Dokfurdular ve yanına getirdiler, aya~larını ic l·ne koydu, göğsünü ve ·alnını ısiatıyor ve şöyle diyordu:

"Eğer mü'min Isen, öylece mü'min ölmek ne totlıdır. Eğer köfirsen, kôfir olarak ölmek ise ne acıdır" dedıl· ve şu ru-

bôlyi söyledi:

"Gönül, senden uzakta, hakkinda kötü d~şündü,

0 ... , senden uzakta, kendi acizliğinden ... ... oldu. Hasta gönlün ağzı,_ kendi acılığını sana. yükler, Şeker, senden uzakta sana haset eder."

Bu ruba~yi söylediği anda bütün a·rkadaş1arina gitmelerini söy-54. ledi. Ağladılor. Ashabım ben+ şu tara·fa çekiyorlar, Şamseddin Teb­

ri~i ise beni o tor<)fa çağırıyor. Allah'ın da'vetcisine icabet edin ve ono inanın, o tora·fa gitmem ve Allah'ın da~vetcistne ica·b~t etmem gerekir. Da·vete Icabet etti. Cenôb- ı t;ia-kk'a vasıl oldu. Pazar güriü gurOb va·kti Cumôdelôhiren~:n beşinde 672 hicri yılında öldü. Hüküm, Bir ve Kahhôr olan Allah'ındır. 'Biz Allah'dan geldik ve O'na dönece­ğ'iZ.

·lhtiyôruddin'in şöyle haber verdiği nakledilmiştir: Mevlönô'nın cesedini teneşire ·koydukları ve yıkadıklan vakit hazır olanlar yıkan­

dığı suyu icmiş·ı er ve onun suyundan bir damla bile yere düşmemiş­tir. Tıpkı ashab Hz. Peygamber'in yıkandığı suyu içti'kieri gibi. Elimi ~evlônô'nı.n göğsüne koyduğum vakit büyük bir tepki ·i1e hareket etti. Istemeyerek büyük btr cığlık kopardım. Sonra yüzümü göğsüne koyup ağladım, o onda sağ eliyle ·kuloğımı tuttu, ·neredeyse aklımı kocırıyordum. Sonra gaybten bir sesin "Haberiniz olsun, Allah'ın vetllerine bir korku yoktur, mü'minler ölmezler, belki bir yerden baş­ka bir yere nakledllirler" dediğ ini işittim.

Hasto1andığı haberi her tarafa yayı ldı. Halk ve hükümdar lar köy ve şehl~lerden ziyaretine geldiler. Nefsi mutmain ve razı olara-k All-oh'a dönünce, cenazesinde hükümdarla,r, ileri gel·enler, şeyhler,

allmler, cocukla-r ve kadınl·ar; Hıristiyan ve Y'O•hCıdiler ve sayılama­

yaca'k . kadar muhtelif · inciıcıara mensup k·iş-Ner ve topluluklar katı l­dılar.

Mevlevıi Derviş Ahmed Dede'nln Et -Tuhfetu'I-Behiyye Adlı... 33

Her kavim kendile~ine mahsus adet ve merasimi yaptı. Müslü· 55. manlar onları kı lıç ve sopalarla kovaladılarsa da gitmediler. Netice­

de bu durumu Muinüddin Pervaneye arzettile'r. Muinüddin onlara "Bu olaydan size ne oldu?" diye sormalarını istedi. Mevlana ille ne münasebetin-iz vardır? O Allah'ın veli-lerinden salih, müttaki ve mü'­mi·n bir kimsedir, niçin cenazesine gelip müslümonlarla çekişiyorsu­

nuz? diye sorulunca, şöyle dediler: Bu salih adamda biz, peygam­berlerimizin ahlakını ve saılihler·imizin vasıflarını gördük. Yüce zatı

hakikat güneşinin doğuşu ve bütün alemin ziyası idi. Bütün eşyanın neşmü neması ondan olurdu. Acizlere ya-rdım eder ve mu'htaçları

desteklerdi. Böyle bir hakikat güneşin·i hangi zerre aramaz?

Ondan sonra bir papaz gelip şöyle dedi: Hz. Mevlana dünyada bir ekmek gibi idi. Hangi kişi ekmekten müstağni olabllıir? Ayrılığı­

na nasıl sabreder ve cenazesi.:ıde bulunmaz?

Ondan sonra, on·ları kendi hallerine bıraktılar. BÜtün grupla·ra adet ve uygulamalarını yaıpma·larma ıtz-i·n verdile.r. Bazı ip-rı -kit-aplarını oku­makta meşgul oldu, bazılorı kasideler okudu. (Bir kelime okunamadı) bazıları göğsünü dövüyor ve yaka larını yırtıyor, başlann-a toprak saçı­yordu. Yirmi yerde cemaatin durduğu ve ~aarif ehlinin düzenlediği

56. mersi·yel·eri okuduğu rivayet edilir. Erkeklerin mırıltıları, kadınların

a·llh vahlan, co"Cuklarrn ağiaşmaları ve atların kişnemeleri sebebiy­le o gün sanki kıyamet kopmuştu. Toprağa vermek ioin cenazeyi sabahleyin cıkarmış, ama ancak a·kşamdan sonra mezara ulaştır­mışlaırdı . Tabut altı defa kınımıştı ve yenilemişlerdi. Ceı:ıazesiriii mu­sallaya koydukları ve Şeyh Sadreddin, vasiyyeti gereği, namazını ·kılmak icin Imamlığa yaklaşınca büyük bir cığlık koparmış, yere yı­kılmış, sonra kal·kıp tek·rar namaza başlamış ve yeniden cığlık ko­pa•rarak yere yıkılmıştır. Ni·hayet kalkmış ve namazı tamamlamıştır.

Çığ·lık koparmasının sebebi sorulunca şöyle demiştir: Birinci çığlı­ğın sebebi şudur: Mevlôna bono "Ey Şeyh, cenaze namazı mı kılı­

yorsun?" dedi. Bu sözün heybeti karşısında dayanamadım ve çiğlı­

ğı bastım . ikinci çığlığın sebebi de şudur: Havaya baktığım zaman ruhanilerden 'saflar gördüm, ona.namaz kı'lmak icin gelmişlerdi. San­ki onlar ei-Gara ehll olup kendisine üzülüp ağlıyorlardı. Bu duru­mun dehşetinden cığlı·k kopordım. Sonra Şeyh üzülür ve şöyle di­yordu: Mevlana dünyaya geldi, halkdan· yüce kodrini ve ma·kamının üstünlüğünü kimse bilmeden göçtü gitti. Babası Sultanüluılema'nın

yanıbaşına gömdüler. Üzerine türbe bina edilmesini ve ve. kubbesl-

(F.: 3)

34 fuof. Dr. ıİ'S'm.et K.AY,AOÖLU

nin yü'kselmesın·ı vasiyyet etmiş ve şöyle demiştirr: Uza·ktan kubbe­mi görüp bana fatiha okuyan kimseye kıyamet günü şefaat ederim ve cennete koyanm. Allahım bana şefaatci kıl ve onun zümresine ilhak et. Amın, ·bi hurmeti seyyidilmürselin, ono ve hepsine salôt ve selôm olsun.