ISSN: 2084-5952

big

big

luminacjeI kwartalnik o iluminowanych manuskryptach 2/2012 (2)

ISSN

: 208

4-59

52Ce

na: 1

5 zł

(5%

VAT)

Mili Czytelnicy

Miło mi zakomunikować, że udało nam się wydrukować numer drugi „Iluminacji”. Krąg czytelników stale się powiększa. I tu naszym bibliofilom należą się wyjaśnienia z powodu opóźnienia drugiego zeszytu. Wynikają one z całkiem prozaicznej przyczyny. Wakacje to okres całkowitego zastoju i to zarówno w sprzedaży tego typu pism jak też zastoju w bibliotekach. I to nie tylko w Polsce ale też za jej granicami. Wiele bibliotek po prostu w tym okresie nie funkcjonuje. Stąd też i problemy z nawiązaniem jakichkolwiek kontaktów.

Ale są też i dobre wieści. Pismo budzi coraz większe zainteresowanie. Prenumeraty zamawiane są nawet za granicą. Myślę, że to dobrze wróży pismu. I mimo całkowitego spadku zainteresowania jakimkolwiek czytel-nictwem wraz z rozwojem ebooków czy audiobooków, gdzie nie trzeba nawet „wkładać tak wielkiego wy-siłku w czytanie, bo lektor wszystko wyłoży w słuchawkach”, ufam, że wkrótce nastąpi renesans czytelnictwa i pięknej książki. Redakcja może już pochwalić się dobrymi opiniami. Szczególne podziękowania pragnąłbym złożyć Pani Urszuli Kozioł z Wrocławia za jej niezwykle ciepłe słowa w 9. numerze miesięcznika „Odra”. Mam też przyjemność donieść Czytelnikom, że być może od zeszytu trzeciego powiększony zostanie skład zespołu redakcyjnego o osoby specjalistów z dziedziny historii sztuki czy innych działów. Są też propozycje Czytelników, aby od następnych wydań zaczął ukazywać się cykl artykułów związanych z historią i technikami iluminacji książki, technikami złocenia miniatur czy też paleografią. Poszukuję fachowców, którzy chcieliby podzielić się swoją wiedzą na temat manuskryptów ormiańskich, perskich, tureckich. Myślę, że warto byłoby uchylić nieco rąbka tajemnicy na temat szlachetnej oprawy książki. Nadal zachęcamy instytucje zajmujące się wszelką dzia-łalnością związaną z książką do zamieszczania reklam w magazynie.

A tymczasem zapraszam do lektury drugiego zeszytu. Zeszyt nr 3 ukaże się już wkrótce, bez takiego długiego oczekiwania. Może uda się wydać go jeszcze w listopadzie.

Emil Mizgalski

Od redakcji

luminacjeI

Zachêcamy Czytelników do prenumeraty kwartalnika. Cena za roczn¹ prenumeratê wynosi – 60,00 PLN.Cena za pozostałe 3 numery do koñca roku z przysyłk¹ na adres – 45,00 PLN.Cena za 2 ostatnie numery roku z przysyłk¹ na adres – 30,00 PLN.DANE WYDAWNICTWA PODANE W STOPCE REDAKCYJNEJ

Przy prenumeracie prosimy o dokładny adres wysyłki oraz dane do faktury:nazwisko, imiê, dokładny adres z kodem, NIP, telefon.

PRZEDA¯ NUMERU ARCHIWALNEGONumer archiwalny 1/2012 mo¿na nabyæ w wydawnictwie w cenie 13,00 PLN (plus koszt przesyłki 2,30 PLN list zwykły). Dane znajduj ¹ siê w stopce redakcyjnej.

PRENUMERATA

Wydawnictwo oferuje swoje us³ugi odnośnie ekspertyz iluminowanych manuskryptów, starych map, starych zapisów nutowych oraz tłumaczeñ z jêzyków antycznych: łaciny, greki, hebrajskiego, starocerkiewnosłowiañskiego, staroniemieckiego oraz jêzyków no-wo¿ytnych z angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, czeskiego, słowackiego.

Wydawnictwo zachêca równie¿ do umieszczania ogłoszeñ w sprawie sprzeda¿y i kupna starych ksi¹¿ek, manuskryptów i map.

Format reklam Wymiary (mm) Ceny reklamy (netto)

IV strona ok³adki 206 x 297 (+2 mm spady) 3 000

II, III strona ok³adki 206 x 297 (+2 mm spady) 2 800

ca³a strona 206 x 297 (+2 mm spady) 2 500

Junior Page 134 x 189,5 (+2 mm spady) 1 700

1/2 strony (pion) 102 x 297 (+2 mm spady) 1 300

1/2 strony (poziom) 206 x 145 (+2 mm spady) 1 300

1/3 strony (pion) 73,5 x 297 (+2 mm spady) 950

1/3 strony (poziom) 206 x 92 (+2 mm spady) 950

1/4 strony (pion) 102 x 145 650

1/4 strony (poziom) 206 x 70 650

6 modu³ów 114,5 x 124 840

4 modu³y 114,5 x 82 560

3 modu³y 53,5 x 124 lub 175 x 40 420

2 modu³y 53,5 x 82 lub 114,5 x 40 280

1 modu³ 53,5 x 40 140

Wymiary i ceny reklam

luminacjeI kwartalnik o iluminowanych manuskryptach 1/2012 (1)

ISSN

: 208

4-59

52Ce

na: 1

5 z³

(5%

VAT)

luminacjeI

472/2012

big

big

TTredakcja: Redaktor naczelny: Emil MizgalskiRedaktor: Emil MizgalskiEmail: emilmi@wp.plReklama: emilmi@wp.pl

siedziba redakcji: ul. Senatorska 13/27; 58-316 Wałbrzychtel./fax: 74 841 80 92tel. kom. 502 280 310

wydawCa: WYDAWNICTWO I BIURO TŁUMACZEÑ BIBLIOPOLAEMIL MIZGALSKIul. SENATORSKA 13/2758-316 WAŁBRZYCH

adres do korespondencji:WYDAWNICTWO I BIURO TŁUMACZEÑ BIBLIOPOLAEMIL MIZGALSKIul. SENATORSKA 13/2758-316 WAŁBRZYCHKonto bankowe: mBank: 09114020040000340251755066

Projekt grafi czny, skład, łamanie:Drukarnia POLDRUK s.c.

Strona internetowa:www.bibliopola.com.pl

Copyright by BIBLIOPOLA

druk:Drukarnia POLDRUK s.c.Józef Grzywa, Marek Kawkaul. Wrocławska 39 a58-309 Wałbrzych

Nakład: 3000 egz.

Okładka: Karta z Graduału Raciborskiego.Redakcja nie odpowiada za treść reklami ogłoszeń. Opinie wyrażone na łamach „Iluminacji” przez autorów nie zawsze muszą być zgodne z poglądami redakcji. Materiałów nie zamówionych nie zwracamy.

4

8

10

15

18

22

33

37

40

46

Spis treści

16 2113

naJwiÊKsZy KOran Z KaBulu(Osi¥GniÊCie naJwiÊKsZeGO marZenia) w imiÊ wsZeCHmOCneGO allaCHaRahmatullah Ahmaditłumaczenie z angielskiego - Emil Mizgalski

rewindyKOwane Karty Gradua£u raCiBOrsKieGOEmil Mizgalski

krÓtko o wydarzeniacH ze Świata manuskryPtÓwEmil Mizgalski

Średniowieczne iluminacje z arcHiwum katedry w santiago de comPostela: ‘tumBo a’ i jego znaczenieprof. Xosé M. Sáncheztłumaczenie z angielskiego: Emil Mizgalski

121 zaPieraj¥cycH decH miniatur simona Beninga, CZyli GOdZinKi da COstaEmil Mizgalski

Pierwsza PrzePysznie iluminowana niemiecka BiBlia Prezentacja Biblii wacława na zamku lokeť (Łokieć)Emil Mizgalski

ewangeliarz sŁucki – rękopis czterech ewangelii, zabytek piśmiennictwa białoruskiego z końca XVi wiekuks. Andrzej Konachowicz

codeX rotundus wielkie dzieło sztuki w malutkim formacieEmil Mizgalski

PragaKrystyna Szykuła

reklama, ogŁoszenia

luminacjeI

32/2012

Ten kartulariusz niewątpliwie posiada najlepszą kolekcję obrazów monarchów kastylijsko-leońskich z okresu dwunastego i trzyna-stego wieku. Został on spisany w latach trzydziestych dwunastego wieku przez biskupa – a od roku 1120 arcybiskupa – Diego Gel-mireza. Proces tworzenia dzieła dzielił ze skarbnikiem Bernardem. W pierwszym okresie od 1129 do 1134 powstało 40 foliów. Pozo-stałe są późniejszymi dodatkami. Dzisiaj można udokumentować cztery opracowania, za każdym razem obejmujące nowe mate-riały królewskie. To, co nas interesuje najbardziej, to fakt, ze ko-pię każdego dyplomu monarchów poprzedza jego miniatura, od Alfonsa II Czystego do Alfonsa X Mądrego.

Pierwsza iluminacja, jaką znajdujemy w kompilacji, jest ważna i związana ze św. Jakubem. Przedstawiony jest na niej moment Inventio i biskup Iria-Flavia o imieniu Teodomiro, który dokonał od-krycia grobu apostoła. Jest to piękna i pieczołowicie sporządzona miniatura. Widoczny jest na niej anioł trzymający w ręku światło i wskazujący biskupowi drogę do grobowca. Takie wyobrażenie jest mocno związane ze średniowieczną tradycją odkrycia grobu św. Jakuba. Możemy przeczytać o tym w tekstach np. Concordia z Antealtares. Archiwum posiada także inne rysunki sporządzone czerwonym i złotym atramentem jak „crismones” (monogramy Chrystusa, paleochrześcijańskie przedstawienia w sztuce średnio-wiecznego, romańskiego lub gotyckiego Chrześcijaństwa – przyp. tłumacza), oraz kopie królewskich pieczęci zwanych „rotas”.

Szczególnie piękna jest kolekcja miniatur przedstawiających władców Kastylii i Leon oraz królowe i księżniczki w okresie środ-kowego Średniowiecza. W niniejszym artykule przedstawiamy fantastyczne miniatury królowej Urraki oraz kluczowych postaci średniowiecznej historii półwyspu jak Alfons VI, król Fernando II. Królowie na dokumentach zazwyczaj przedstawiani są w pozycji siedzącej z atrybutami władzy oraz z dokumentami nadaniowymi w rękach – symbolem znaczenia kartulariusza. Władza królewska związana jest z powstaniem kościoła w Santiago.

POLITYCZNE ZNACZENIE “TUMBO A”

Znaczenie Tumbo A i jego opracowanie jest bardzo złożone. Rozważając polityczny, społeczny i gospodarczy wzrost, jakich doświadczał kościół w Santiago w pierszych trzydziestu latach dwunastego wieku; od prałatury rozwinął się pierwszy „projekt archiwum” dla „tezaurusa” Composteli poprzez gromadzenie, sortowanie i kopiowanie dokumentów niezbędnych dla zacho-wania potęgi instytucji. W tym celu należało wytworzyć szereg kartulariuszy z dokumentami królewskimi, papieskimi oraz osób

cesarz alfons Vi. Tumbo a.

archivo de la catedral de santiago de

compostela. tumBo acopyright © cabildo

de la catedral de santiago de

compostela. derechos reservados. Prohibida la reproduccion total

o parcial. edicion autorizada.

copyright © kapituła katedry santiago de

compostela. wszelkie prawa zastrzeżone.

reprodukcja w całości czy też w części

zabroniona. uzyskano zgodę na edycję.

królowa urraka. Tumbo A.

archivo de la catedral de santiago de

compostela. tumBo acopyright © cabildo

de la catedral de santiago de

compostela. derechos reservados. Prohibida la reproduccion total

o parcial. edicion autorizada.

copyright © kapituła katedry santiago de

compostela. wszelkie prawa zastrzeżone.

reprodukcja w całości czy też w części

zabroniona. uzyskano zgodę na edycję.

teodomiro, biskup iria odnajduje grobowiec apostoła. archivo de la catedral de santiago de compostela. tumBo acopyright © cabildo de la catedral de santiago de compostela. derechos reservados. Prohibida la reproduccion total o parcial. edicion autorizada. copyright © kapituła katedry santiago de compostela. wszelkie prawa zastrzeżone. reprodukcja w całości czy też w części zabroniona. uzyskano zgodę na edycję.

luminacjeI

16 2/2012

szlachetnie urodzonych. Z całej tej dokumentacji do naszych czasów przetrwało tylko „Tumbo A”. „Kościół w Santiago przekształcił się w niezależne biskupstwo de iure , z nadania przyznanego przez papieża Urbana II w 1095 roku na synodzie w Clermont. Od tego momentu, szczególnie zaś z chwilą przybycia nowo mianowanego biskupa Diego Gelmireza w 1100 roku, wzrost znaczenia był nieza-przeczalny. W 1120 biskupstwo zostało już prowincjonalnym arcybiskupstwem starożytnej prowincji Merida. W roku 1124 definitywnie została potwierdzona metropolia. Gelmirez wkładał wiele swoich wysiłków nie tylko w utworzenie arcybiskupstwa ale też o prymat na calym półwyspie i prześcignięcie swoimi wpływami biskupstw Braga i Toledo. Jest to okres niebywałego wzmocnienia władzy Composteli na całym półwyspie. Niemniej takiemu wzmocnieniu politycznego znaczenia musi też towarzyszyć wzmocnienie podstaw własnej po-tęgi, procesu troski o fundamenty, które pozwalałyby na ziemską promocję. I takie podstawy znajdują się w dokumentach. W tym celu należało odnowić poparcia i różne rodzaje dokumentów. Niektóre z nich były pisane ledwie czytelnym pismem wizygockim z IX czy X wieku;, inne z kolei znajdowały się w bardzo kiepskim stanie.

I prawdopodobnie Gelmirez w pierwszej trzydziestce lat dwunastego wieku wraz ze skarbnikiem Bernardem opracowali – mówiąc dzisiejszym językiem - pierwszy „projekt archiwalny” dla Composteli; proces selekcji dokumentów, kopiowania, iluminowania i dekoro-wania. Jest to proces, który dotyczył dokumentów królewskich, pontyfikalnych czy nadań rycerskich dla Kościoła. Ze wszystkich tych dokumentów do naszych czasów przetrwało tylko Tumbo A. Ale dzięki tym tekstom, listom i przecudownym iluminacjom można dziś prześledzić polityczny proces ewolucji diecezji Santiago

***Inne manuskrypty zawierają obrazy, dekoracje, rysunki ...ale ten wolumin razem z Codexem Calixtinus (przedstawianym w “Iluminacjach 1/2012) stanowią jądro średniowiecznego archiwum katedry Santiago de Compostela. Istnieją takie sytuacje, których nie sposób zrozu-mieć bez zrozumiemnia związków z kontekstem, w jakim były tworzone i które przywołują nam piękne obrazy z historii średniowiecza kościoła Santiago w tamtej epoce.

Bibliografia i źródła.- LÓpEz ALsINA, Fernando, “El Cartulario medieval como fuente histórica, el Tumbo A de la Catedral de Santiago de Compostela”, in GAI, Lucia (ed.), Atti del Convegno Interna-zionale di Studi Pistoia e il Camino de Santiago: una dimensione europea nella Toscana medioevale, Perugia, 1984, pp. 93-117.

- LÓpEz ALsINA, Fernando, Los Tumbos de Compostela. Tipologías de los manuscritos y fuentes documentales, Madrid, 1985, pp. 27-41.- LÓpEz FERREIRO, A., Historia de la Santa A.M. Iglesia de Santiago de Compostela, vols. I, III y IV, Santiago de Compostela, 1899-1901.- LuCAs ÁLvAREz, Manuel, Tumbo A de la Catedral de Santiago, Santiago de Compostela, 1998.- MONtERO DíAz, Santiago, “La miniatura del Tumbo A de la Catedral de Santiago”, Boletín de la Universidad de Santiago, ańo 5, nº 17 (1933), pp. 167-189.- PORtELA pAzOs, Salustiano, Anotaciones al Tumbo A de la catedral de Santiago, Santiago de Compostela, 1949.

król león fernando ii. Tumbo A. archivo de la catedral de santiago de compostela. tumBO acopyright © cabildo de la catedral de santiago de compostela. derechos reservados. Prohibida la reproduccion total o parcial. edicion autorizada. copyright © kapituła katedry santiago de compostela. wszelkie prawa zastrzeżone. reprodukcja w całości czy też w części zabroniona. uzyskano zgodę na edycję.

luminacjeI

172/2012

PIERWSZA PRZEPYSZNIE ILUMINOWANA NIEMIECKA BIBLIA PREZENTACJA BIBLII WACŁAWA NA ZAMKU LOKEŤ (ŁOKIEĆ)

EMIL MIZGALSKI

luminacjeI

22 2/2012

folio 210r. deuteronomium, 31:16-22.Powtórne przekazanie mojżeszowi przykazań Bożych na górze Horeb i schowanie tablic do arki Przymierza.

folio 214r. Początek księgi jozuego. inicjał „u” (Und es gesthath noch dem tode…). scena przedstawia czarnego orła rzeszy, którego głowę wieńczy cesarska korona i mitra. Przed orłem stoi jasnobrązowy lew. na jego głowie znajduje się czeska korona królewska. inicjał jest wpisany w ramkę, której tło wypełnia złoto. sam inicjał wypełnia kolor niebieski.

luminacjeI

232/2012

PRA GA

Praga Bohemie metropolis, Biblioteka uniwersytecka wrocław, sygn. 4858-a.

KRYSTYNA SZYKUŁA

PRA GA – widok, 1562, jeden z unikatów kartografi cznych zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu.

Mili Czytelnicy

Miło mi zakomunikować, że udało nam się wydrukować numer drugi „Iluminacji”. Krąg czytelników stale się powiększa. I tu naszym bibliofilom należą się wyjaśnienia z powodu opóźnienia drugiego zeszytu. Wynikają one z całkiem prozaicznej przyczyny. Wakacje to okres całkowitego zastoju i to zarówno w sprzedaży tego typu pism jak też zastoju w bibliotekach. I to nie tylko w Polsce ale też za jej granicami. Wiele bibliotek po prostu w tym okresie nie funkcjonuje. Stąd też i problemy z nawiązaniem jakichkolwiek kontaktów.

Ale są też i dobre wieści. Pismo budzi coraz większe zainteresowanie. Prenumeraty zamawiane są nawet za granicą. Myślę, że to dobrze wróży pismu. I mimo całkowitego spadku zainteresowania jakimkolwiek czytel-nictwem wraz z rozwojem ebooków czy audiobooków, gdzie nie trzeba nawet „wkładać tak wielkiego wy-siłku w czytanie, bo lektor wszystko wyłoży w słuchawkach”, ufam, że wkrótce nastąpi renesans czytelnictwa i pięknej książki. Redakcja może już pochwalić się dobrymi opiniami. Szczególne podziękowania pragnąłbym złożyć Pani Urszuli Kozioł z Wrocławia za jej niezwykle ciepłe słowa w 9. numerze miesięcznika „Odra”. Mam też przyjemność donieść Czytelnikom, że być może od zeszytu trzeciego powiększony zostanie skład zespołu redakcyjnego o osoby specjalistów z dziedziny historii sztuki czy innych działów. Są też propozycje Czytelników, aby od następnych wydań zaczął ukazywać się cykl artykułów związanych z historią i technikami iluminacji książki, technikami złocenia miniatur czy też paleografią. Poszukuję fachowców, którzy chcieliby podzielić się swoją wiedzą na temat manuskryptów ormiańskich, perskich, tureckich. Myślę, że warto byłoby uchylić nieco rąbka tajemnicy na temat szlachetnej oprawy książki. Nadal zachęcamy instytucje zajmujące się wszelką dzia-łalnością związaną z książką do zamieszczania reklam w magazynie.

A tymczasem zapraszam do lektury drugiego zeszytu. Zeszyt nr 3 ukaże się już wkrótce, bez takiego długiego oczekiwania. Może uda się wydać go jeszcze w listopadzie.

Emil Mizgalski

Od redakcji

luminacjeI

Zachêcamy Czytelników do prenumeraty kwartalnika. Cena za roczn¹ prenumeratê wynosi – 60,00 PLN.Cena za pozostałe 3 numery do koñca roku z przysyłk¹ na adres – 45,00 PLN.Cena za 2 ostatnie numery roku z przysyłk¹ na adres – 30,00 PLN.DANE WYDAWNICTWA PODANE W STOPCE REDAKCYJNEJ

Przy prenumeracie prosimy o dokładny adres wysyłki oraz dane do faktury:nazwisko, imiê, dokładny adres z kodem, NIP, telefon.

PRZEDA¯ NUMERU ARCHIWALNEGONumer archiwalny 1/2012 mo¿na nabyæ w wydawnictwie w cenie 13,00 PLN (plus koszt przesyłki 2,30 PLN list zwykły). Dane znajduj ¹ siê w stopce redakcyjnej.

PRENUMERATA

Wydawnictwo oferuje swoje us³ugi odnośnie ekspertyz iluminowanych manuskryptów, starych map, starych zapisów nutowych oraz tłumaczeñ z jêzyków antycznych: łaciny, greki, hebrajskiego, starocerkiewnosłowiañskiego, staroniemieckiego oraz jêzyków no-wo¿ytnych z angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, czeskiego, słowackiego.

Wydawnictwo zachêca równie¿ do umieszczania ogłoszeñ w sprawie sprzeda¿y i kupna starych ksi¹¿ek, manuskryptów i map.

Format reklam Wymiary (mm) Ceny reklamy (netto)

IV strona ok³adki 206 x 297 (+2 mm spady) 3 000

II, III strona ok³adki 206 x 297 (+2 mm spady) 2 800

ca³a strona 206 x 297 (+2 mm spady) 2 500

Junior Page 134 x 189,5 (+2 mm spady) 1 700

1/2 strony (pion) 102 x 297 (+2 mm spady) 1 300

1/2 strony (poziom) 206 x 145 (+2 mm spady) 1 300

1/3 strony (pion) 73,5 x 297 (+2 mm spady) 950

1/3 strony (poziom) 206 x 92 (+2 mm spady) 950

1/4 strony (pion) 102 x 145 650

1/4 strony (poziom) 206 x 70 650

6 modu³ów 114,5 x 124 840

4 modu³y 114,5 x 82 560

3 modu³y 53,5 x 124 lub 175 x 40 420

2 modu³y 53,5 x 82 lub 114,5 x 40 280

1 modu³ 53,5 x 40 140

Wymiary i ceny reklam

luminacjeI kwartalnik o iluminowanych manuskryptach 1/2012 (1)

ISSN:

2084

-595

2Ce

na: 1

5 z³

(5%

VAT)

luminacjeI

472/2012

big

big