Imperijalizam Borba za premoć u svetu

Početak Prvog svetskog rata

Kolonijalizam i imperijalizam • Imperijalizam je, uprošeteno rečeno, proces u kome jedna država sa

nadmoćnom vojnom snagom i razvijenom tehnologijom, nameće

svoju kontrolu nad zemljom, resursima i stanovništvom manje

razvijenog regiona.

• Ovaj proces bio je najdinamičniji u vremenu od sredine 80-tih godina

XIX veka do 1914. godine, periodu nazvanom „novi imperijalizam“.

Na kraju ovog perioda pod vlašću Evropljana bilo je 85% sveta i

oko 450 miliona ljudi.

• Kolonijalna carstva, nastala u doba imperijalizma, bila su proizvod

Druge industrijske revolucije i prednosti koju je Evropa imala u

odnosu na ostatak sveta kada je u pitanju tehnologija i naoružanje.

• U ovom periodu neke stare kolonijalne sile poput Španije gube svoje

posede, a pojavljuju se nove države sa kolonijalnim apetitima

(Nemačka i Italija).

Svet 1800. godine

Svet 1914. godine

Nezavisnost Latinske Amerike

• U periodu od 1800-1850. godine politička karta Latinske Amerike se u potpunosti menja.

• Prva nezavisna država je Haiti. Oslobodio se francuske vlasti 1804. godine.

• Pod vođstvom Simona Bolivara od španske vlasti se oslobađaju Venecuela, Kolumbija i Ekvador. Od njih se 1821. stvara Velika Kolumbija.

• Po rukovodstvom Hoze de San Martina nezavisnost dobijaju Ujedinjena provincija La Plata (Argentina) 1816. godine; Čile 1818. i Peru 1821.

• Meksiko je proglasio nezavisnost 1821. godine.

• Španiji od kolonijalnih poseda ostaju samo Kuba i Portoriko.

• Brazil proglašava nezavisnost od Portugala 1822. godine. Lisabon je zvanično priznao nezavisnost Brazila 1825.

Latinska Amerika

Oslobodioci Latinske Amerike

Simon Bolivar Hoze de San Martin

“Jagma za Afrikom”

Afrika 1880. godine Afrika 1900. godine

Britansko kolonijalno carstvo -Velika Britanija je na početku XX veka bila je najmoćnija država na svetu.

-Posedovala je kolonijalno carstvo površine 34 miliona km2. (oko trećine sveta).

-Kolonijalni posed omogućio joj je svetski primat na političkom, ekonomskom i trgovačkom planu. London je bio finansijski centar sveta.

Najvažnije kolonije u Africi bile su: Egipat (protektorat od 1882);

Sudan, Uganda, Rodezija, Kenija, Nigerija,

Francuska imperija -Francuska imperijalna osvajanja podstaknuta su gubitkom Alzasa i Lorene u ratu sa Prusijom 1871. godine.

-Tokom 80-tih godina XIX veka šire kolonijalni posed na Severnu, Zapadnu i Centralnu Afriku.

-Francuska je u svom posedu imala: Alžir (od 1830); Tunis 1881. godine; Francusku Zapadnu Afriku (Senegal, Obala Slonovače, Mauritanija, Mali, Niger...)

-Francuska Ekvatorijalna Afrika: Čad, Centralnoafirčka Republika, Gabon.

-Madagaskar

Nemačke kolonije 1900.godine -Kamerun i Togo postaju kolonije Nemačke 1884. godine.

-Iste 1884. godine Nemačka je dobila protektorat nad Jugozapadnom Afrikom (oblast u dolini reke Orandž-današnja Namibija).

-Nemačka je dobila protektorat nad Istočnom Afrikom 1885. godine. Ovaj kolonijalni posed obuhvatao je današnji Burundi, Ruandu i deo Tanzanije.

-

Male države-kolonijalne imperije Italija

• Italija je ušla u kolonijalnu trku 1885. osnivanjem Eritreje u Istočnoj Africi.

• Posed je proširila 1889. godine pripajanjem dela današnje Somalije.

• Želja Italije bila je da osvoji Abisiniju (današnja Etiopija).

• Rat je započeo 1894 i završen je porazom Italije kod Adue 1896.

Belgija, Portugal i Španija

• Belgija je držala u svom posedu Kongo. U početku Kongo je bio lični posed kralja Leopolda, a od 1908. u vlasti belgijske države.

• Portugal je posedovao Angolu i Mozambik.

• Španiji je u posedu ostao deo Maroka, Rio Oro...

Kolonije u Aziji • Najvažnija kolonija u Aziji bila je Indija. Od

1858. godine pod upravom britanske krune.

• Britanci drže i Burmu i Malaju.

• Francuska je posedovala Indokinu (Tonkin, Anan , Kambodža i Laos).

• SAD od 1898. i pobede u ratu protiv Španije poseduje Filipine.

• Holandija ima pod kontrolom Indoneziju.

• Japan je od Kine osvojio Tajvan 1895. godine, aod 1910. anektirao je Koreju.

• Nemačka je na Dalekom istoku imala koloniju Kjau-Čao (1898)

• -Na Pacifiku Nemci su držali Maršalska (1885), Marjanska i Karolinška ostrva (1889) , Bizmarkov arhipelag, deo ostrva Nova Gvineja (1884) i Samou 1899. godine.

Kolonije u Aziji

Multipolarna Evropa sa kraja XIX veka (Koncert sila) transformiše se tokom prve decenije XX veka u bipolarnu (savezi-Centralne sile i Antanta).

Sukobi interesa Velikih sila uoči Prvog svetskog rata

• Sukobljavanja Velikih sila bila su brojna:

- Velika Britanija i Francuska sukobljavale su se oko kolonija u Africi i južnoj Aziji.

- Velika Britanija i Rusija su u sukobu oko Persije i centralne Azije.

- Rusija i Austro-Ugarska sukobljavaju se zbog uticaja na Balkanu.

- Austrougarska i Italija rivali su za uticaj na Jadranskom moru.

- Italija i Francuska spore se oko posedovanja Severne Afrike.

Ujedinjenje Nemačke 1871. godine i Weltpolitik Nakon ujedinjenja Nemačka postaje ključna država na evropskom kontinentu.

Najvažnija ličnost države je “gvozdeni kancelar” Oto fon Bizmark.

Bizmark kreira sistem evropskih saveza:

-Trojecarski savez 1873 (Nemačka, Austrougarska, Rusija)

-Bizmark inicira stvaranje Dualnog saveza sa Austorugarskom 1879, a 1882. godine priključuje se Italija - Trojni savez.

-Tokom 1881. godine obnovljen Trojecarski savez, a 1887. Nemačka sklapa Ugovor o reosiguranju sa Rusijom.

-Francuska je popuno izolovana.

• Bizmark je smenjen od strane cara Vilhelma II

1890. Počinje nemačka Weltpolitik • Bizmarkova Evropa počinje da se ruši sklapanjem

saveza između Rusije i Francuske 1894. godine. • Franuska i Velika Britanija sklapaju Srdačnu

Antantu 1904. godine. • Velika Britanija i Rusija sklapaju sporazum 1907. • Okretanje Velike Britanije ka Francuskoj i Rusiji

bilo je motivisano brojnim razlozima: rastući uticaj Nemačke u Turskoj, jačanje nemačke mornarice i rivalstvo na moru; ekonomsko jačanje Nemačke.

Rusko-japanski rat 1905.godine • Ruska ekspanzija prema severnoj Kini i Koreji

sudarila se sa ambicijama Japana.

• Rat je započeo Japan 1904. godine.

• Japanci su nakon višemesečne opsade krajem 1904. osvojili Port Artur.

• Najveća kopnena bitka bila je kod Mukdena 1905-pobedu su odneli Japanci.

• Mir je potpisan u Portsmutu (SAD) 1905.

• Japan je dobio pravo protektorata nad Korejom (anektirao je 1910.)

Prva marokanska kriza

• Kriza je izbila 1905. godine.

• Razlog za izbijanje krize bilo je francusko-nemačko rivalstvo oko Maroka.

• Kriza je bila prvi test britansko-francuskog saveza.

• Na konferenciji u Alhesirasu 1906. godine potvrđena je kvazi-nezavisnost Maroka, ali je dominantan uticaj pripao Francuskoj.

• Jedini saveznik Nemačke tokom krize bila je Austrougarska.

Aneksiona kriza 1908/9.

• Kriza je izbila nakon pripajanja Bosne i Hercegovine od strane Austrougarske.

• Kriza je poremetila odnose između Austrougarske i Rusije i dodatno pogoršala odnose Beča i Beograda.

• Uoči Aneksione krize Turska je prolazila kroz unutrašnja previranja-Mladoturska revolucija 1908. godine.

Agadirska kriza 1911. godine i Italijansko-turski rat u Libiji 1911/1912 -Druga marokanska (Agadirska ) kriza izbila je nakon što je Francuska proglasila protektorat nad Marokom.

-Nemačka je reagovala slanjem bojnog broda u luku Agadir.

-Kriza je završena bez rata, ali sa pojačanim tenzijama između dva bloka sila.

-Italija je napala Tursku u jesen 1911. godine. Nakon pobede u ratu dobila je u posed Libiju.

Prvi balkanski rat

• Balkanski savez činile su: Srbija, Crna Gora, Bugarska i Grčka.

• Rat protiv Turske savez je započeo napadom Crne Gore oktobra 1912. godine.

• Turska je bila gotovo u potpunosti izbačena sa Balkana: linija Enos- Midija.

• Balkanske države znatno proširile svoju teritoriju.

• Stvorena nova država na Balkanu-Albanija.

• Mir je sklopljen u Londonu maja 1913. godine

Drugi balkanski rat

• Drugi balkanski rat počeo je juna 1913. godine. • Sklopljen je savez Srbije, Grčke, Crne Gore,

Rumunije protiv Bugarske. Savezu se priključila i Turska.

• Avgusta 1913. je sklopljen mir u Bukureštu: - Bugarska je izgubila sve dobitke iz Prvog

balkanskog rata - Srbija i Grčka su podelile Makedoniju - Rumunija je dobila Dobrudžu - Turska je povratila Jedrene.

Balkan uoči Prvog svetskog rata

28. jun 1914. godine

Evropa ulazi u Prvi svetski rat • Austrougarska je 23. jula postavila ultimatum

Srbiji. Rat je objavila 28. jula. • Nemačka je 1. septembra objavila rat Rusiji, a

nakon dva dana i Francuskoj. • Velika Britanija je objavila rat Nemačkoj 4.

avgusta. • Austrougarska je objavila rat Rusiji 6. avgusta. • Osmansko carstvo pristupa Centralnim silama

avgusta 1914. • Japan je objavio rat Nemačkoj 23. avgusta i

Austorugarskoj 25. avgusta.