IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUIDAFRIKA

(ORANJEVRYSTAATSE PROVINSIALE AFDELING)

Saaknommer: 3638/2001

 

In die saak tussen:

 

H.G. VAN DER WALT N.O.  Eerste Applikant

C.J. VENTER N.O.  Tweede Applikant

en

W.J. LE ROUX N.O.  Eerste Respondent

J. VOS N.O.  Tweede Respondent

CORAM: LOMBARD, R

AANGEHOOR OP: 27 MEI 2003

GELEWER OP: 31 JULIE 2003

 

Die applikante as kuratore in die insolvente boedel van Dr. Michiel Jacobus van Niekerk (hierna die insolvent genoem) het by wyse van kennisgewing van mosie op 30 Mei 2002 aansoek gedoen vir ‘n bevel met die volgende bepalings:

"1. ‘n Bevel wat verklaar dat notariële algemene verband met nommer BN7562/97, geregistreer deur die Registrateur van Aktes, BLOEMFONTEIN ten gunste van die W L LE ROUX TRUST, Trustnommer 2221/92 op 18 Junie 1997, ab initio nietig is.

2. ‘n Bevel wat die lewering van die vee uiteengesit in aanhangsels "I" en "J" hiertoe deur Dr M.J. VAN NIEKERK aan die W L LE ROUX TRUST gedurende die tydperk 1 tot 3 November 1998, tersyde stel as ‘n onbehoorlike voorkeur soos bedoel in Artikel 29 van die Insolvensiewet, Nr. 24 van 1936.

3. ‘n Bevel wat respondente gelas om die bedrag van R1 240 558,72 aan applikante te betaal.

4. ‘n Bevel wat respondente gelas om rente op die voormelde bedrag aan applikante te betaal bereken teen 15,5% a tempore morae

5. Koste van die geding."

(Oorkonde p. 2 & 3).

Op gemelde datum is die aansoek by ooreenkoms tussen die partye vir die aanhoor van mondelinge getuienis verwys en is daarna op die rol vir verhoor op 27 tot 30 Mei 2003 geplaas.

Met die aanvang van die verhoor op laasgenoemde datum is ‘n Verdere Reël 37 Notule ingehandig waarin die partye oor en weer verdere erkennings gemaak wat hulle in staat gestel het om ‘n ooreenkoms te bereik.

Die erkennings is:

"1.1 Respondente erken dat te alle tersaaklike tye hiertoe, die insolvent geen ander aanspreeklikheid teenoor die respondente gehad het dan aanspreeklikheid as borg nie;

1.2 Respondente erken dat die onderhawige vervreemding van vee deur die insolvent aan respondente plaasgevind het aan die einde van Oktober/ begin van November 1998 en ongeag die presiese datum daarvan, binne ses maande voor die sekwestrasie van die insolvent;

1.3 Respondente erken dat indien bevind word dat AANHANGSEL G tot die funderende eedsverklaring, p.58, nietig is soos applikante aanvoer, die vervreemding van die vee die effek gehad het dat respondente bevoordeel is bo ander skuldeisers van die insolvent;

1.4 Respondente erken dat die insolvent se laste die waarde van sy bates oorskry het op datum van vervreemding van die vee aan respondente of as gevolg van die vervreemding die insolvent se laste die waarde van sy bates oorskry het;

1.5 Die respondente erken voorts dat die besluit om notariële verband (vermeend of werklik) te perfekteer deur daadwerklike besit van die vee te neem einde Oktober/ begin November 1998 en die gepaardgaande besitneming gedoen is omrede:

1.5.1 Beslaglegging op die bates en selfs insolvensie van VAN NIEKERK voorsien is;

1.5.2 Besitneming deur respondent en die perfektering van die notariële verband buite twyfel te stel.

1.6 Applikante eken dat die insolvent per skriftelike stuk op 20 Julie 1998 toegestem het tot perfektering van die verbandakte deur besitname, welke besitname eers geskied het weer of steeds met die insolvent se toestemming einde Oktober/ begin November 1998."

Die ooreenkoms is:

"2.1 Die aansoek kan op die stukke beslis word, en mondelinge getuienis is nie nodig nie;

2.2 Die geskilpunte tans vir beregting is die volgende:

2.2.1 Is die notariële verbandakte nietig op die gronde soos in die aansoek vervat? (Dit moet klaarblyklik na die bewerings in die funderende stukke verwys  Oorkonde para 9 op p 14/15)

2.2.2 Indien nietig, of die respondente bewys het, op ‘n oorwig van waarskynlikhede dat die daadwerklike besitsoordrag van die beeste gedurende einde Oktober/ begin November 1998 geskied het in die gewone loop van besigheid en sonder die bedoeling om respondente bo ander skuldeisers te bevoordeel soos vereis in die uitsluitingsklousule tot artikel 29 van die Insolvensiewet Nr. 24 van 1936.

2.3 Indien nie bevind word dat die verband nietig is nie, moet die aansoek van die hand gewys word met koste;

2.4 Indien beide die geskilpunte soos vervat in paragraaf 2.1 hierbo in die applikante se guns bevind word, is applikante geregtig op bevele soos in bedes 1, 2, 3 en 5 van sy Kennisgewing van Mosie uiteengesit, ingesluit die kostes van twee advokate."

(Oorkonde p.214 tot p.217)

Met die aanvang van die verhoor is die Hof deur die advokate versoek om ingevolge die ooreenkoms tussen die partye die aansoek op die stukke alleen en sonder enige mondelinge getuienis te besleg  welke aansoek toegestaan is. WALLACH v LEW GEFFEN ESTATES CC 1993 (3) SA 258 (A).

Die tersaaklike agtergrond hierin is kortliks die volgende:

(i) Die insolvent se boedel is deur hierdie Hof op 22 April 1999 gesekwestreer;

(ii) Voor sy sekwestrasie en wel op 16 Januarie 1997 was die insolvent by die volgende ooreenkomste betrokke:

(a) ‘n Ooreenkoms (Aanhangsel "C") tussen Clifton Motors (Edms) Beperk en VLP Property (Edms) Beperk (die VLP Maatskappy). Volgens hiedie ooreenkoms het Clifton Motors (Edms) Beperk die motorhandelaarsbesigheid bekend as Clifton Motors en Harrismith Nissan aan die VLP Maatskappy vir ‘n bedrag van R1miljoen verkoop. Die insolvent as direkteur van laasgenoemde maatskappy het hom ingevolge Aanhangsel "C" as borg en medehoofskuldenaar vir die verpligtinge van die VLP Maatskappy verbind.

(Oorkonde pp. 2140).

(b) ‘n Ooreenkoms (Aanhangsel "D") ingevolge waarvan die trustees vir die tyd en wyl van die W L Le Roux Trust (die trust) in wese die eiendom waarop die motorhandelaarbesigheid Clifton Motors bedryf was aan die trustees vir tyd en wyl van VLP (Edms) Trust (die VLP Trust) verkoop het. Die koopprys was R3,5miljoen. Dit is gemeensaak dat die koopprys betaal is en dat die betrokke eiendom op 6 Februarie 1997 in die naam van die VLP Trust geregistreer was.

(Oorkonde pp. 41  48).

(c) ‘n Leningsooreenkoms (Aanhangsel "E") is tussen die trust en die VLP Maatskappy aangegaan ingevolge waarvan eersgenoemde ‘n bedrag van R1,7miljoen aan laasgenoemde geleen en voorgeskiet het. Ingevolge Aanhangsel "E" was gemelde lening terugbetaalbaar deur betaling van die bedrag van R200 000,00 op die laaste dag van die 12de maand wat op die datum van die voormelde transport volg, dit wil sê 6 Februarie 1997 en daarna betaling van die bedrag van R300 000,00 op die laaste dag van vyfde jaar gereken vanaf 6 Februarie 1997 (die verdere afbetalingsterme is vir huidige doeleindes ontersaaklik). Ingevolge Aanhangsel "E" het die insolvent hom ook as borg en medehoofskuldenaar vir die nakoming van die verpligtinge van die VLP Maatskappy teenoor die trust verbind. Ingevolge klousule 4.3 van Aanhangsel "E" het die insolvent onderneem om ‘n notariële verband ten bedrae van 

R2miljoen (plus 25% kosteklousule) oor al sy los bates ten gunste van die trust as sekuriteit vir die leningsbedrag te passeer.

(Oorkonde pp. 49  56).

(iii) Die algemene notariële verband is op 18 April 1997 formeel geregistreer (Oorkonde Aanhangsel "G" pp. 58  93).

(iv) Paragraaf (a) van die aanhef of voorrede van die verbandakte (Aanhangsel "G") lees as volg:

"Whereas

(a) The mortgagor (die insolvent) is indebted to THE W L LE ROUX TRUST, I TRUST NO 2221/92 (hereinafter with its assigns called "the creditor" in die sum of R1 700 000,00 (ONE MILLION SEVEN HUNDRED THOUSAND RAND) (The initial capital debt) being in respect of an amount due and owning by the mortgagor to the creditor in respect of monies lent and advanced and paid in full by the creditor to the mortgagor on 6 FEBRUARY 1997, the capital amount of the actual loan being R1 700 000,00 (ONE MILLION SEVEN HUNDRED THOUSAND RAND)."

(Oorkonde p.59).

(v) Dit is gemeensaak dat die hoofskuld soos hierbo omskryf, te wete ‘n lening van R1,7miljoen deur die trust aan die insolvent op 6 Februarie 1997 gemaak, nooit bestaan het nie, maar dat ‘n skuld ten bedrae van R1,7miljoen wel bestaan het  VLP Maatskappy was dit aan die trust verskuldig vir welke skuld die insolvent homself as borg en medehoofskuldenaar teenoor laasgenoemde verbind en ook onderneem het om ‘n notariële verband ten bedrae van R2miljoen oor al sy los bates ten gunste van die trust ter versekering van sodanige verpligting te passeer.

Die eerste en heel moontlik beslissende vraag is of in al die omstandighede die notariële verbandakte (Aanhangsel "G") ongeldig is al dan nie.

Mnr. Van der Merwe, wat saam met mnr. Zietsman, namens die applikante opgetree het, het as vertrekpunt aangevoer dat ‘n saaklike reg deur ‘n verband verleen aksessoor van aard is en vir sy bestaan afhanklik is van die bestaan van 

die verskuldigheid wat deur die verband verseker word en waaroor die verband as sekuriteit dien  indien geen sodanige skuld bestaan nie, is die verband nie geldig of afdwingbaar nie. Hy het onder andere na THIENHAUS N.O. v METJE & ZIEGLER LTD AND ANOTHER 1965 (3) SA 25 (A) verwys waarin in wese bevind is dat vir die geldigheid van ‘n verband dit nie noodsaaklik is dat die skuld wat dit dek daarin beskryf hoef te word nie en dat waar die ware ooreenkoms tussen die partye, per ongeluk, nie akkuraat in die skriftelike stuk (verbandakte) wat dit moet boekstaaf, weergegee word nie 

"...... it is clear that the Romans did not allow the true agreement between the parties to be prejudiced by a slip of the pen or other inaccurate expression."

per De Villiers, AR in WEINERLEIN v GOCH BUILDINGS LTD 1925 AD 282 op 289.

In die onderhawige geval kan daar geen sprake wees van ‘n "slip of the pen" nie aangesien die verbandnemer (die trust) se prokureurs die skuld in die verbandakte willens en wetens so bewoord het en is die trust gevolglik teenoor die applikante daaraan gebonde, aldus die betoog. Hy het voorts gesubmitteer dat paragraaf (b) van die aanhef of voorrede van die verbandakte (Aanhangsel "G") met paragraaf (a) daarvan saamgelees moet word wat daarop neerkom dat dit slegs na die R1,7miljoen vir geld geleen en voorgeskiet deur die trust aan die insolvent kan verwys, met ander woorde, dit word kontempleer dat die verbandgewer (die insolvent) van tyd tot tyd verdere bedrae mag verskuldig raak wat by implikasie enige verpligting wat by die registrasie van die verband bestaan het, uitsluit. Dit kan dus nie vertolk word om te verwys na die borgskuld wat op daardie stadium ‘n identifiseerbare skuld was en wat alreeds bestaan het nie  dit kan nie nou by die agterdeur as ‘n hoofskuld (‘n toekomstige skuld) ingebring word nie  so is geargumenteer.

Mnr. Kemp, namens die respondente, het onomwonde toegegee dat die beskrywing van die skuld in die verbandakte histories en andersins verkeerd is aangesien die lening van R1,7miljoen alreeds op 6 Februarie 1997 aan die VLP Maatskappy betaal is  sodanige verkeerde beskrywing doen egter, volgens hom, geen afbreuk aan die geldigheid van die verband nie. Ter ondersteuning van sy standpunt het hy sterk op THIENHAUS gesteun en beklemtoon dat met die verwysing na "slip of the pen" bloot bedoel is dat die verkeerde beskrywing van die skuld in die verbandakte geen afbreuk kan doen aan die gemeenskaplike bedoeling van die partye nie, met ander woorde, die Hof se benadering was dat 

die wanbeskrywing van die skuld in die verbandakte nie effek gegee het aan die gemeenskaplike bedoeling van die partye nie  " the true agreement between the parties."

Aangesien THIENHAUS myns insiens van kardinale belang hierin is, word dit sinvol geag om die feite kortliks te herhaal.

Ene Gerrit Merjenberg (GM) het te alle tersaaklike tye twee maatskappye beheer, te wete G Merjenberg (Pty) Ltd (GM Ltd) en The Batchelors (Pty) Ltd (Batchelors). Eersgenoemde maatskappy het ‘n bedrag geld aan eerste respondent, Metje & Ziegler Ltd (M&Z) geskuld vir welke skuld GM hom as borg en medehoofskuldenaar teenoor M&Z verbind het. Hy het ook in sy hoedanigheid as alleen direkteur van Batchelors laasgenoemde maatskappy as borg en medehoofskuldenaar teenoor M&Z vir die skuld van GM Ltd verbind. As sekuriteit vir laasgenoemde borg het Batchelors onderneem om ‘n verband ten gunste van M&Z oor sy vaste eiendom te laat registreer. Die verband wat wel geregistreer was, het egter aangetoon dat dit ten aansien van ‘n skuld van GM aan M&Z was en nie GM Ltd nie  ‘n fout wat deur die transportbesorger wat die nodige dokumente vir die registrasie van die verband moes voorberei, begaan is, alhoewel hy behoorlike opdragte van die partye gehad het. Met ander woorde, die skuld wat deur die verband verseker moes word, was as gevolg van ‘n fout deur die transportbesorger verkeerdelik in die verbandakte vir soverre dit die identiteit van die hoofskuldenaar aangaan, beskryf.

In THIENHAUS word, onder andere, daarop gewys dat 

(a) Statutêr daar geen vereiste is dat ‘n verband ‘n beskrywing van die oorsprong of aard van die verpligting of skuld wat daardeur verseker word, hoef te bevat nie. Met ander woorde, dit is nie ‘n faktor wat essensieel vir die geldigheid van die verband is nie (p.30EF).

(b) Die ware doel ("real object") van ‘n verband is om vir die wêreld daar buite kennis te gee dat ‘n spesifieke onroerende eiendom van die skuldenaar die onderwerp van ‘n vordering ten gunste van ‘n spesifieke krediteur is  sodanige kennis vind deur die registrasie van ‘n verband in die Akteskantoor plaas (p.31H).

(c) Dit is egter nie noodsaaklik vir die wêreld daar buite om die bedrag of aard of oorsprong van die verskuldigheid waarvoor die verband geregistreer is, te weet 

nie (p.31H32A).

In THIENHAUS verklaar Williamson AR, onder meer:

"There is no authority, statutory or otherwise, that has been quoted in this matter or that I have been able to trace, which in so many words requires as an essential of the validity of a mortgage bond over immovable property, in so far as it is an instrument constituting an hypothecation, any description of the details of the origin or nature of the obligation to be secured. ..... In my view it would be an undue attention to formality to hold that a defect relating to the form of a bond purely as an instrument of debt could in itself destroy the validity of the bond as a dead of hypothecation. If the defect in form is such that it renders the obligation to be secured under the bond nonexistent, then of course the hypothecation itself could be affected." 

(p.32CE)

en later:

"In the present case there was at all material times an enforceable claim in existence which the bond was intended to secure. With or without rectification the debtor company before liquidation could never have been heard to say "I am not bound by this bond because the debt which gave rise to my obligation as surety has been described as a debt, admittedly by mistake, due by a different persona to the one for which I agreed to stand surety.

It would have been a clear case of the parties to the transaction being completely    ad idem    as to all the essentials of their agreement, but the    written instrument incorporating that agreement failing, merely by accident, accurately to record that agreement."

(p.32H  33A).

en nog later:

"Suffice it to say that the mortgagor company was bound under the bond, without any rectification thereof, in terms of its true contract as surety for the specified debts of G. Merjenberg (Pty) Ltd., despite the error in the description of the person whose debts were guaranteed thereby. That bond, without rectification, also duly conveyed notice to the world, on its registration, of the existence of a security held by the first respondent over the specified property. The world at large was also notified of the existence of a suretyship obligation of R70,000 on which the mortgagor was liable to the mortgagee  a valid and binding obligation despite the error in the description of the original debtor. That misdescription could in no material way mislead or prejudice any person acquiring, as a result of the registration of he bond, knowledge of the existence of the charge upon the particular property hypothecated; it was, in fact, irrelevant to the creation by the bond of a real right over the property in favour of the mortgagee. In those circumstances it was not necessary for any steps to be taken by way of rectification for the bond to bring into being a valid jus in re aliena as security for the payment of a debt indubitably and undisputedly due by the mortgagor. That real right was in existence at the moment of liquidation; it did not require to be brought into existence thereafter."

(p.34AD).

en ten slotte:

"On liquidation there was a validly registered bond over adequately described property, the parties were properly described, the extent of the obligation secured was stated and further the nature of the mortgagor’s liability  that of a surety and coprincipal debtor  was set out, albeit possibly unnecessarily; the necessary ancillary obligation intended to be secured was in existence and creditors had not been prejudiced in any manner by the error in the bond. In those circumstances the bond, in my view, effectively hypothecated the property to the first respondent for the obligation intended to be secured. In the record there is some suggestion that the bond is voidable for other reasons; that may be so. But, it is not invalid as a security merely because of the error in issue." (My beklemtoning deurgaans)

(p.34H  35A) 

Dat die feite in THIENHAUS van die huidige verskil behoef geen betoog  in eersgenoemde was slegs die identiteit van die hoofskuldenaar per ongeluk verkeerdelik in die verbandakte beskryf terwyl in die onderhawige geval die skuld sowel as die identiteit van die hoofskuldenaar verkeerdelik beskryf is en dit nadat die verbandgewer (die trust) se prokureurs daarop attent gemaak is. Die groot en deurslaggewende verskil tussen die twee waarop Mnr Van der Merwe baie sterk steun, is dat daar tans geen sprake van ‘n "slip of the pen" kan wees nie aangesien prokureur Balden se getuienis dit ontsenu. Wat hy egter uit die oog verloor of miskien doelbewus nie raaksien nie is die gemeenskaplike bedoeling van die partye hierin, m.a.w. wat was die ware ooreenkoms tussen die partye  dit is immers die hoeksteen waarop THIENHAUS benader en beslis is.

Ten einde die ware ooreenkoms tussen die partye vas te stel, moet, onder meer, in gedagte gehou word dat:

(i) ‘n Notariële verband in wese dieselfde instelling as ‘n gewone verband is, met dien verstande dat slegs besitneming ‘n saaklike sekuriteitsreg aan die verbandnemer verleen.

(ii) Die kontrakte  Aanhangsel "C", "D" en "E" aldrie op 16 Januarie 1997 deur die onderskeie partye onderteken is en dat hulle een globale transaksie tussen die betrokke partye boekstaaf  hulle is ingewikkeld, groot bedrae geld is ter sprake  hulle is ineengeweef en vorm ‘n integrale eenheid.

(iii) Die partye uitdruklik beoog het om ten minste die insolvent se verskuldigheid ingevolge sy borgskap ten opsigte van die lening aan VLP Maatskappy deur die notariële verband te verseker (Oorkonde Aanhangsel "E" klousule 4.3 op p.52)  terloops in klousule 4.3 word die trust se prokureurs versoek om by SentraalOos Koöp, synde die huidige notariële verbandhouer, aansoek te doen vir toestemming tot die registrasie van die onderhawige verband, welke toestemming klaarblyklik verkry was.

(iv) Die insolvent die volmag verleen het om die verband, soos dit lui, te passeer.

(v) Prokureur Balden te alle saaklike tye namens die insolvent, die VLP Maatskappy en VLP Trust opgetree het terwyl die trust se prokureurs die verbandakte (Aanhangsel "G") voorberei en aan Balden vir goedkeuring en ondertekening deur die insolvent gestuur het.

(vi) Aangesien Balden nie met die bewoording van die notariële verbandakte tevrede was nie, het hy dit onder dekking van ‘n skrywe gedateer 19 Maart 1997 teruggestuur. Die skrywe lees, onder meer, as volg:

"b. Soos blyk uit die aangehegte afskrif van die Leningsooreenkoms gesluit tussen die W L le Roux Trust en VLP Property (Eiendoms) Beperk op 16 Januarie 1997, word hierdie Verband gepasseer deur Dr M J van Niekerk eintlik as Borg vir die verpligtinge van VLP Property (Eiendoms) Beperk en behoort die skuldoorsaak dus die van ‘n Borg te wees. Die bedrag van die Notariële Verband behoort R2 miljoen te wees en die kosteklousule 25%.

d. Die Notariële Verband is veronderstel om te wees oor al Dr M J van Niekerk se los bates veral sy vee en implemente.

e. Die Notariële Verband het eintlik geensins betrekking op die besigheid van VLP Property (Eiendoms) Beperk nie.

f. Skrywer het die vrymoedigheid geneem om die konsep Verband wat u aan ons gestuur het vlugtig na te gaan en in potlood sekere veranderings, skrapings ens. aan te bring.

Ons sien uit op ontvangs van ‘n heropgestelde Notariële Verbandakte so spoedig gerieflik." (My beklemtoning)

(Oorkonde WleR7, p.167168).

(vi) Die "Notariële Verband dokumente" is egter op 4 April 1997 aan Balden, sonder wysiging, vir ondertekening deur die insolvent gestuur en 

"aangesien ek nie vir die W L le Roux Trust opgetree het nie, het ek die verband dokumente laat teken deur Van Niekerk en het ek weer op 16 April 1997 die getekende verband dokumente aan Snyman & Kie teruggestuur."

(Oorkonde para 2.4, p.163164).

Met ander woorde, die insolvent en sy prokureur het besef dat die notariële verbandakte nie die ware bedoeling van die partye weergee nie, maar het nogtans daartoe "toegestem" en is dit gevolglik geregistreer terwyl beide partye op die waarskynlikhede geweet het dat die primêre onderliggende skuldoorsaak daarin nie korrek beskryf was nie aangesien die ware bedoeling van die partye soos in Aanhangsel "E" beliggaam, nie akkuraat weergegee is nie.

(vii) Die insolvent ingevolge paragraaf 4.1 van die notariële verbandakte 

hereby mortages to and in favour of the creditor generally all the mortgagor’s movable property ....." (Oorkonde p.65).

(viii) Paragrawe 1.5 tot 1.6 van die Verdere Reël 37 Notule as volg lees:

"1.5 Die respondente erken voorts dat die besluit om notariële verband (vermeend of werklik) te perfekteer deur daadwerklike besit van die vee te neem einde Oktober/ begin November 1998 en die gepaardgaande besitneming gedoen is omrede:

1.5.1 Beslaglegging op die bates en selfs insolvensie van VAN NIEKERK voorsien is;

1.5.2 Besitneming deur respondent en die perfektering van die notariële verband buite twyfel te stel. 

1.6 Applikante eken dat die insolvent per skriftelike stuk op 20 Julie 1998 toegestem het tot perfektering van die verbandakte deur besitname, welke besitname eers geskied het weer of steeds met die insolvent se toestemming einde Oktober/ begin November 1998."

(Oorkonde p.215216).

Met ander woorde die partye het ingevolge hul ooreenkoms (Aanhangsel "E") oor en weer "presteer"  die trust wou die losgoed (vee) vir die borgskuld in besit neem terwyl die insolvent dit vir dieselfde borgskuld oorhandig het. Die posisie 

kon miskien anders gewees het as die insolvent op daardie stadium alreeds die huidige standpunt ingeneem het.

(ix) In paragraaf 1.1 van die Verdere Reël 37 Notule word dit erken dat:

"..... die insolvent geen ander aanspreeklikheid teenoor die respondente gehad het dan aanspreeklikheid as borg nie."

(Oorkonde p.214).

(x) Desondanks die wanbeskrywing van die insolvent se skuld in die notariële verbandakte, die wêreld daar buite geensins benadeel is nie  die Akteskantoor sê nog steeds dat die skuldeiser (die trust) ‘n voorkeurreg oor die "movable property of every description" van die insolvent tot ‘n maksimum bedrag van R1.7 miljoen kan verwerf.

Uit bogemelde is dit myns insiens duidelik dat voor en na verlyding tot by die perfektering van die notariële verband die partye deurentyd onder die indruk was dat dit die insolvent se borgskuld teenoor die trust dek  hulle het geweet dat daar geen ander skuld tussen hulle was nie  die geldigheid van die insolvent se borgverpligting teenoor die trust was nooit in geskil nie, so ook dat dit die enigste verpligting was wat die insolvent teenoor die trust gehad het.

Dit is eweneens duidelik dat die "fout" hierin vanweë die onvermoë en/of onkunde en/of gebrek aan ondervinding of selfs doelbewuste optrede van die betrokke transportbesorger om die ware ooreenkoms tussen die partye in die notariële verbandakte weer te gee, ingesluip het. (Dit kan net volledigheidshalwe en in alle billikheid opgemerk word dat die werklike rede vir sodanige optrede nie uit die stukke blyk nie  miskien was die transportbesorger van oordeel dat ‘n korrekte beskrywing van die skuld in elk geval ontersaaklik/oorbodig was en/of dat die bewoording in elk geval wyd genoeg was om die borgskuld te dek.

Die volgende vraag is nou of hierdie Hof moet toelaat dat die klaarblyklike gemeenskaplike bedoeling van die partye deur die betrokke transportbesorger se optrede ongedaan gemaak moet word of is daar ruimte om dit onder "or other inaccurate expression ..... or any mistake of omission or of commission however trivial" tuis te bring? (WEINERLEIN (supra).

Die gemeenskaplike bedoeling van die partye is myns insiens hierin so oorweldigend (terloops daar is geen getuienis of suggestie van enige handeling en/of optrede van enige van die partye wat onversoenbaar daarmee was nie) dat die "Romans" ook nie sou toelaat dat "the true agreement between the parties (herein) be prejudiced" deur die betrokke transportbesorger se optrede nie.

Die Hof is gevolglik van oordeel dat die notariële verbandakte  Aanhangsel "G"  nie nietig en/of ongeldig is nie en dat die aansoek van die hand gewys moet word met koste. Mnr Kemp het aan die hand gedoen dat die koste die koste van ‘n senior advokaat sal insluit  ‘n benadering waarmee akkoord gegaan word.

Alhoewel dit streng gesproke die einde van hierdie verrigtinge is, ag ek dit nogtans sinvol om baie kortliks die posisie asof Aanhangsel "G" ongeldig is, in oënskou te neem m.a.w. 

"of die respondente bewys het, op ‘n oorwig van waarskynlikhede dat die daadwerklike besitsoordrag van die beeste gedurende einde Oktober / begin November 1998 geskied het in die gewone loop van besigheid en sonder die bedoeling om respondente bo ander skuldeisers te bevoordeel soos vereis in die uitsluitingsklousule tot artikel 29 van die Insolvensiewet Nr 24 van 1936." (Oorkonde para 2.2.2 op p. 217)

Die advokate was dit eens dat vir die vraag of die besitsoordrag van die beeste in die gewone loop van besigheid geskied het ‘n objektiewe toets toegepas word en vir die vraag of dit sonder die bedoeling om respondente bo ander skuldeisers te bevoordeel ‘n subjektiewe toets geld.

Mnr Van der Merwe het aangevoer dat by die toepassing van die objektiewe toets die vraag op die basis dat die notariële verband ongeldig is, benader en beoordeel moet word, want 

"ons kom mos net by die punt uit as u ons gelyk gee op die verband  dan is die objektiewe feit mos nou die verband is nie geldig nie  objektief gesproke was daar nie ‘n geldige verband vir die besitname van die vee nie  subjektief het hulle dalk gedink daar is een, maar dit is presies wat subjektief beteken", 

so is betoog.

Mnr Kemp se benadering was dat al wat die objektiewe toets behels, is om die gewone sakeman in die posisie van die skuldeiser (trust) en die skuldenaar (insolvent) op daardie tydstip d.w.s. ten tyde van die perfektering en oorhandiging van die vee te plaas en om dan te vra of hy of sy verbaas is dat die trust vir die perfektering van die verband gevra en die insolvent die vee oorhandig het  dit moet in die lig van die gebeure en omstandighede wat daardie handeling(e) voorafgegaan het, beoordeel word. Dieselfde beginsel geld by noodweer  die vraag is hoe sou ‘n redelike persoon in die betrokke dader se posisie opgetree het  die vraag is nie of hy of sy geregtig was om die aanvaller te dood nie  laasgenoemde kon’n waterpistool wat netsoos ‘n regte pistool gelyk het op hom/haar gerig het, die toets is nie hoe die redelike persoon sou opgetree het as dit ‘n waterpistool was nie. 

Na my oordeel is daar substansie in hierdie betoog. Dit is myns insiens onrealisties en regtens onaanvaarbaar om die optrede van die gewone sakeman op die tersaaklike stadium te beoordeel op sy of haar kennis dat die betrokke verband ongeldig is m.a.w. ex post facto. Die feite en omstandighede hierin is welbekend en verg geen herhaling nie  die partye was te alle saaklike tye regsverteenwoordig en het geweet dat die borgskuld deur die verband verseker moes word  niemand het iets in die geheim of op bedrieglike wyse gedoen of probeer doen nie. In die omstandighede was daar niks vreemd, snaaks en/of ongewoon vir die partye om by perfektering op te tree soos wat hulle wel gedoen het nie  m.a.w. dit het in die gewone loop van sake geskied.

Vir soverre dit die vraag of die vervreemding sonder die bedoeling van die insolvent om die respondente bo ander skuldeisers te bevoordeel geld ‘n subjektiewe toets m.a.w. die vraag is of die insolvent dit ooit pertinent oorweeg het en dit is ‘n feitlike vraag.

"In order to determine whether the debtor had the requisite intention it is necessary to enquire whether the debtor actually applied his mind to the matter. If there was no application of mind by the debtor to the question of whether in fact he was conferring a preference, it can hardly be said that he had an intention to do so. There is no room for treating as an intention to prefer `a culpable or reckless disregard of the possibility that the disposition might have the effect of preferring one creditor above another’. An actual intention is required  not simply the fact that objectively viewed the debtor ought to have realised that a preference would occur if the disposition is made."

(My beklemtoning)

Per Zulman AR in COOPER AND ANOTHER NNO v MERCHANT TRADE FINANCE LTD 2000 (3) SA 1009 (SCA) op 1029CD. Sien ook die dicta van die geleerde Appèlregter in paragrawe 1315 op p.1030.

Die feite hierin spreek weereens vir sigself en verg geen herhaling nie. Ek volstaan deur op te merk dat daar geen suggestie nog minder enige getuienis is dat die insolvent hetsy voor of tydens die oorhandiging van die beeste dit doelbewus oorweeg het om daarmee die trust bo ander krediteure te bevoordeel.

Die respondente het myns insiens op ‘n oorwig van waarskynlikhede aangetoon dat die fisiese oorhandiging van die beeste aan die trust in die gewone loop van besigheid en sonder die bedoeling van die insolvent om hulle bo ander skuldeisers te bevoordeel, plaasgevind het.

Die bevel van hierdie Hof is dat applikante se aansoek van die hand gewys word met koste wat die koste van ‘n senior advokaat insluit.

 

D.J. LOMBARD, R

 

Namens Applikante: Adv. C.H.G. van der Merwe SC, P. Zietsman i.o.v. McIntyre & Van der Post

 

Namens Respondente: Adv.K.J. Kemp SC i.o.v. Honey & Vennote Ing.