Indarrak.Indar motak

Indarrak.Indar motak

. Bilatu erantzunatestuan.

al daitezkeobjektuakgabe? '

IKASKETAHELBURUAK

. Indarrek zer-nolako ondorioak eragiten dituz-ten jakitea.

. Ukipenezko indarrak eta urrutikoak bereizteaeta eguneroko bizitzako adibideak jartzea.

. Marruskadura indarrak eragiten dueneko egu-neroko bizitzako egoera bat deskribatzea.

. Presioa, grabitatea eta indar magnetikoa zerdiren azaltzea.

. Objektu pisutsuak garraiatzeko, jarrera osa-suntsuak hartzea.

[,kuez egiten dugun indarrari .,ker, pla,tilinarentormo aldalzen dugu.

MOTIBAZIOA

Azaldu ikasleei edozein jan egiteko garaian, es-fortzua murrizteko lehenengourratsa zein inda-rri egin behardiogun aurre jakitea deja.'Zenbaitindarrenarrazoiakezagutzenbaditugu -marrus-kadura, adibidez- indar gutxiago egiteko aukeraizan dezakegu.Horrekbi ondorio ditu: esfortzuamurriztea eta errendimendu hobea lortzea; ha-la, erabilitako denbora murriztu eta lortutakoonura handitu da. Adibideak jar ditzakezu, esa-te baterako, airearen marruskaduraren aurkaborrokandabilen txirrindularia bere markak ho-betuz, etab.

Balaztaren heldulekua zenbat eta indar handiagoz

sakatu, arduan eta indar handiagoz eragingo diozapatak gurpilari

[,ku batean iman bat

eta be,tean txapa bathartu eta hurbildu

.giten badituzu, elkarerakartzen dutelaiku,iko duzu.

GARAPENDIDAKTIKOA

Azalpena. 1. epigrafean, indarrek zer-nolako ondorioakeragin ditzaketen adierazten da: mugimen-dua eta deformazioa. Horretaz gainera, inda-rrek gorputzen gain eragiteko, gutxienez bigorputz behar direla esaten da. Eskatu ikasle-ei beraien esperientziak kontatzeko eta horie-tan indarra identifikatzeko.

. 2. epigrafean, ukipenezko indarrei buruz hitzegiten da. Horiek sailkatzen errazenak dira,eragina izateko bi gorputzek elkarren ondoanegon behar baitute. Nahiz eta adibide gehia-go egon, azpimarratu liburuan agertzen dire-nak eta, batel ere, marruskaduraindarrak.

. 3. epigrafean, urrutiko bi indarren berri ema-ten da: grabitate indarra eta indar magneti-koa. Hain zuzen, bi horiei buruzkoa da Zien-tzien txokoa.Esan ikasleei pentsatzeko eanolakoa izango Iitzatekeen grabitate indarrikgabeko mundua. Hitz egin denon artean horriburuz.

82 IZAKI BIZIDlINAK ETAINGlIlWNEA

1. Indarrek gorputzak mugitzea edo formal aldatzea

eragiten dute.

IndarrakellO cilla ikusi; alabama, Indarrekzer andana

eragiten dituzten jakin dezakegu.

Geldlrlk dagoen gorputza mugitzen has dadln, indaregmIbehar zaio. Gauza befa agio behar da mugitzen ari dire;,gorputzak geldltzeko era. Indarrek, bestalde,motelago mugitzea eragiten dute celo, bestela,mugimencluaren norabldea alclatzea.

Galnera,indarrekdeformazioak eraglten dltuzte.

Malguklak tuzatu agiten clira indar agiten zaielako.

Inclarrek gorputzen galo eragiteko, bi gorputz behard¡ragutxienez: batak irldar egingo clu ata besteak jasa eglngodu Indarra. Inclar batzuok ukipenez eragtten dute, atabestebatzuek, barril, urrutitik eraglten clute.

2. Indarrek ukipenez eragiten dute, indar egitenduereta duena elkarrekin badaude.

Aclibidez,gurogorputzazobjektubat IgotzenocIo¡alsten Idugunean,ukipenezarl gala indar egiten, bai ata objektubatjbultzatzen ocIo bertatlk tira agiten clugunean ere. Gureeskueklzuzenean ukilzen dute objektua ~

:Ukipenezkoindarrenarteanmarruskaduraindarrakazplmarrntq

behar ditugu. Horrelako indarrak sortzen dira bi galnazalekielkar ukitzen dutenean eta batak bestearen mugimenduarl :kontra agiten dlonean. Esate baterako, bizikleta batenbalaztak'gurpllagetcliaraztendu,zapatakatahagunakelkarukltzean'

indar batekeragitenduelako.

PresiDa gainazaltakinbatengajo eragitenduenIndarkantitatea cla Hogel Ilburuk Inclar handiagoa egingodulernahaiaren galo tarnama bereko hamar liburuk baino

Horrelako Indarren bi adiblde grabltate indarra eta indarl

magnetlkoa ditugu. I.Grabitatea gorputzakLurrerantzerakartzenclltuenindarradJAirean clagoen gorputz bat, ezerk ez bacIloalisten, lucieraerorlko da.

w Indarmagnetikoarenondorioz,acliblclez,IlTIanekburdlnpartlkulak erakartzen dituzte.

InformazioosagarriaUnibertsokolau elkarrekíntzakedo indarrak.Fisika moderno-ak dioenez, Unibertsoan oinarrizko lau elkarrekintza daude.Horiek guztiak indarrak dira. Intentsitate gehienetik

hauexek e!karrekintzak: elkarre-indartsua, elkarrekintza elektromagnetikoa, el-

karrekintza nuklear ahula eta grabitazio elkarrekintza. Laure-tatik, bi nuklearrek OSOdistantzia txikira ba'karrik eragiten

Bestebiek dístantzia handira eraglten dute.Indarrenefekttíestatikoa.Indarrek gorputzetan deformazioakedo gorputzen abiaduran aldaketak eragin ditzaketela ikusidugu. Horiei efektu dinamikoak edo deformaziozkoakderitze,Baina indarrek bestelakoefektu bat ere eragin dezakete,esta-tikoa izenekoa.Efektu estatikoak gorputzei abiadura aldatzeaeragoztendie. Hala, geldirik badaude, geldirik jarraituko du-te. Hori oso garrantzitsua da arkitekturan eta ingeniaritzan,eraikuntzak eta zubiak erortzeaeragoztenbaitu.

82

.~~.~

ZIENTZIENTXOKOA

~Urrutitikeragitendutenbi indarZaldlbatekgurdibatetiktiraegitenduenean,índaregítendu eraíndarrarenondoríozgurdíarnugituagitenda. Hariulertzeaerrazada,balnaIndarrenbasteandaríabatzukzailagoakJira Ikusteko.

Esatebaterako,grabitateindarrarenondorioz,eskuan

dugunilburuaaskatzenbadugu,lucraraeroriko da

GrabitateIndarraLurrak baste

gorputzengalnurrutitik egitenduenIndarrada. Indar horrek

beheraegltendu distantziahandituahala. Horregatik,aslronautekflotatu agitendureespazioan.Lurretik

urrundaudenez.grabitaleindarratxikiagoada.

Imanekburdinazkoeraaltzalruzkoobjektuakerakartzendituzte.Objektuharíangaínurrutlkoindarbaragitendure,indarmagnetikoaizenekoaIndarhorriesker,ImanadurenapalngarríakitsatsltageratzendirahozkalÍLlkoate metallkoan

HITZ EGIN DEZAGUN

.~ Gurebizkarrarenosasuna zaintzen duguBizkarreanmotxila eramaten gurehezurrekera askosufritzendure mimikezhartzeko, dagurpilakdituztenmotxilakeramateaerapisuhandiarekindenboraluzezez ibiltzea.

Proposatuzenbaítkonponbide,eguneromateríalguztleklneskolarabideanzoazeneanbizkarreanmimkez harlzeko.

Teknologia.Azaldu ikasleei ingeniariekera arkitektoek osodoezagutubehar dituztela indarrak etaindarren ondorioak,erabilerabakoitzari egitura jarri beharzaionHoriirudikatzeko,kupu1ageodesrkoenEsferaerdiformako eraikinen esta/ki crhrmakformakoelementu txjkjak elkarturik eraiki zjren.hexagonoformako era pentagolJoformaRatzendituzte. 1947an patentatu zituen RichardFuller(1895.1983) arkitekto estatubatuarrak.sabaihandiakeraiki daitezkeeuskarririk era zutaberik gabe.

Loturak

1. Nola jakingo duzu egoera jakinbatean indarren batek eraginikduen ala el?

2. Azaldu egoera hauetako bakoitzagertatzen den benetako adibidebana. Esan zein indarrek eragitenduen.

. Objektu bar deformatzea.

Getdirikdagoengorputzamugitzen hastea

. Mugitzen ari zen gorputz8geldilzea..Objektu bal aldi berean

deformatzea era mugítzenhastea.

3. []] Bilatu informazioa ata azalduadierazpen hauen esanahia..Gurpiiak presio handía dauka.. Elurraeskuaz sakatu zuen

Poesía atmosferikoa

4. Zein indarrek eragiten dute?Azaldu erantzuna.

5. Pentsatu ata azaldu.

Auto batek bat.bateanbataztatzen duenean.

pneumatíkoen arrastoa ikusí ohl

da lurzoruan. Zergatik?

% Zergatikda zailagoaautoentzatlurzoru bustian balaztatzea?

83

T~

-¡¡-

Hitz egin dezagun atalaren bidez, grabitate in.darrarekin lotutako gai bati buruz hitz egin de.zakezu, eta horrek osasunean izan ditzakeenondorio larriei buruz.

Erantzunak

1. E. A. Gorputzaren abiaduran aldaketa bategon de/aRo(azkarragomugitzen da edo no.rabidez aldatu da) edo gorputz hori defor.matzen ari delako.

2 eta 3. E. 1.

4. Si indarrek eragiten dute sokan: mutikoakegiten duenak eta neskak egiten duenak. In.dar gehien egiten ari denaren alderantz mu.gituko da. Gainera,bi haurren pisuak indarraegiten du lurzoruan.

5. .Pneumatikoaren eta errepidearen arteRomarruskadura indarra gomaren zati txikiakerauzteko gai dejaRa..Pneumatikoen eta errepidearen arteRo ma.rruskadura indarra murriztu egiten dejaRa.

IKASKETA TEKNIKAK

Adibideak jartzea informazioa buruz ikasteko la-gungarria da. Urrutiko indarren eta ukipen inda.rren arteRo desberdintasuna ikasteko, interes-garria da eguneroko bizitzako adibideak jartzea.Adibidez, burdinazko puxtarria norabidez aldadaiteke beste puxtarri batekin jo duelako edoerakarri duen iman baten ondotik pasa delako.

ZEHAR LERROAK

Osasunerako hezkuntza

Egunero ikastetxerantz abiatu aurretik, ikasleekmotxila betetzen dute. Pisua osasunerako kalte-

garria izan daiteke. Jakin behar dute pisu horihain kaltegarria ez den beste modu batera ga.rraiatu behar dutela. Adibidez, gurpilak dituz.ten motxilak erabil ditzakete, sorba Ida1'1eta ge.rrietan bigungarriak jarrita, edo saja daitezkeahalik eta pisu gutxien hartzen.

IKASKETAREN SEGIMENDUA

Egiaztatu ikasleek eguneroko bizitzako ohikoegoeretan indarren bi ondorio ezagunenak eza-gutzen dituztela (abiadura eta forma aldaketak). .Horretaz gainera, egiaztatu badakitela zein denukipen indarren eta urrutiko indarrenartekodesberd intasuna. Horretarako, indar horietakobaten eragina agertzen duten adibideak erabili:buztin zati baten deformazioa, iman bate k era.karritako iltzea, lurzorura erortzen den edalon.tzia, etab., eta egiaztatu badakitela zein inda.rrek eragiten duen eta zein motatakoa den.

83

y I

--:1: ~---