Embed Size (px)
Citation preview
Inleiding
Wat hebben we onderzocht, en waarom? De afgelopen jaren zijn er tientallen publicaties verschenen over de vele ontwikkelingen die van invloed
zijn op het beroep van de financiële professional. Termen als big data, globalisering, toenemende
complexiteit, onzekerheid en nieuwe verdienmodellen worden veelvuldig genoemd. Volgens deze
publicaties is er een vernieuwde rol en positie van de financiële professional nodig en noodzakelijk. De
professional zou proactiever, wendbaarder, flexibeler en ‘een business partner’ moeten worden.
Wat is werkelijkheid en wat is toekomstdroom in de vele voorspellingen over het beroep van financials?
Het afgelopen jaar hebben we aan bijna tweehonderd financiële professionals gevraagd hoe zij
aankijken tegen de ontwikkelingen die in onderzoek en literatuur worden beschreven. We zijn ook met
hen in gesprek gegaan over wat die ontwikkelingen betekenen voor de competenties van de financiële
professional van de toekomst.
Onderzoeksvragen
We geven in dit rapport antwoord op vier vragen:
1. Wat zijn de huidige werkzaamheden van financiële professionals?
2. Welke relevante ontwikkelingen in maatschappij en organisaties beïnvloeden de
werkzaamheden van de financiële professional en hoe doen zij dat?
3. Welke competenties heeft een financiële professional in de toekomst nodig?
4. Wat zijn de kansen en uitdagingen in het werkveld van de financiële professionals en welke
tips geven zij voor de opleiding?
Oktober 2016,
Drs. Peter Sabandar, docent en praktijkonderzoeker Bedrijfseconomie
Dr. Stephan Corporaal, associate lector Human Resource Management & Smart Industry
Sander Westenberg en Stijn Visschedijk, onderzoeksmedewerkers
Resultaten
Kenmerken van de ondervraagde financial
In het onderzoek hebben we zowel grote als
kleine organisaties bereikt. Een meerderheid
van de financiële professionals werkt in een
bedrijf met meer dan 250 werknemers.
De ondervraagde
financials komen
voornamelijk uit de
branches Zorg & Welzijn,
Overheid en Financiële
dienstverlening.
Meer dan 85% van de ondervraagde financials is
erg ervaren en heeft meer dan tien jaar
werkervaring.
Er is geen relevant verschil tussen de
antwoorden van ervaren professionals en
minder ervaren professionals.
Vrijwel alle professionals
zijn opgeleid op ten minste
hbo-niveau (98%).
Ruim twee derde van de
respondenten is controller
(een derde) of
leidinggevende (een derde).
De persoonskenmerken van de financial We hebben de financials gevraagd om op een schaal van 1 tot en met 5 een keuze te maken uit twee
tegenstrijdige persoonskenmerken. Welk kenmerk past het beste bij ze?
Conclusie:
Financials omschrijven zich opmerkelijk vaker als generalist dan als specialist.
Financials omschrijven zich opmerkelijk vaker als teamplayer dan als individualist.
Financials omschrijven zich vaker als denker dan als uitvoerder.
De werkzaamheden van de financial We hebben onze financials een vragenlijst voorgelegd met 40 werkzaamheden uit het financiële
werkveld, met de volgende vraag: waar besteed jij de meeste tijd aan?
Het blijkt dat de financiële professional de meeste tijd besteedt aan advisering, informatie uitwisselen,
het rapporteren van financiële informatie en het identificeren van risico’s. Financials besteden de
minste tijd aan veranderingsprogramma’s en bijdragen aan het strategieformuleringsproces. Ook aan
niet-financiële en informele informatie wordt weinig tijd besteed.
Top 6 werkzaamheden
waar de meeste tijd aan wordt besteed
Top 6 werkzaamheden
waar de minste tijd aan wordt besteed
1 Proactief advies geven Leiden van het strategieformuleringsproces
2 Horizontaal informatie uitwisselen binnen de
laag waarin de financieel professional
werkzaam is
Ondersteunen van het
strategieformuleringsproces
3 Rapporteren van financiële informatie Leiden van veranderingsprocessen
4 Identificeren van risico’s die samenhangen
met de bedrijfsvoering van de organisatie
Ondersteunen van veranderingsprocessen
5 Reactief advies geven Rapporteren van niet-financiële informatie
6 “Verticaal” informatie uitwisselen Verwerken van informatie van informele
systemen, bijvoorbeeld het overdragen van
normen en waarden, teambuilding, werknemers
een ‘veilig’ gevoel geven in de werkomgeving
De veertig bevraagde werkzaamheden zijn geclusterd in vijf type activiteiten. In onderstaande tabel zijn
deze clusters, inclusief de gemiddelde tijdsbesteding (1-5) opgenomen.
Met welke type activiteiten houden financiële professionals zich bezig?
Gemiddelde
(1-5)
1. Werkzaamheden m.b.t. Interne rapportages het delen en rapporteren en verwerken
van financiële data (op need to know basis)
3.51
2. Het ontwerpen en veranderen van controle systemen en het ondersteunen in het
veranderproces
3.35
3. Risico analyse; het onderzoeken van de risico’s en het onderhandelen over
verandering
3.33
4. Externe rapportage: het presenteren, voorbereiden en uitwisselen van informatie
voor derde partijen
3.25
5. Overzien en onderhouden van accounting systemen 2.68
Ontwikkelingen in het werkveld van de financial Aan de geïnterviewde financiële professionals zijn een zevental ontwikkelingen voorgelegd die in
onderzoek en vakliteratuur als belangrijk worden beschouwd voor het financiële beroep. Hieronder
volgt een toelichting van deze zeven ontwikkelingen.
Big data analytics en
realtime data
De hoeveelheid data en de snelheid waarmee deze beschikbaar is in
organisaties neemt toe. Het betreft zowel financiële data, —die steeds sneller
beschikbaar komt door vergaande automatisering en integratie van
bedrijfssystemen— en niet-financiële data als klantgedrag op internet en
sociale media. De financiële professional gaat naar verwachting een nog
belangrijkere rol spelen in het ontsluiten en beoordelen van de juiste data en
het omzetten van deze data tot sturingsinformatie.
Nieuwe
verdienmodellen en
innovatie
Innovaties volgen elkaar in hoog tempo op. Denk hierbij aan mogelijkheden op
het gebied van 3D-printing en artificiële intelligentie, zoals bijvoorbeeld de
zelfrijdende auto van Apple en Google. Zulke ontwikkelingen volgen elkaar in
rap tempo op en hebben invloed op huidige verdienmodellen of doen nieuwe
verdienmodellen ontstaan. De financiële professional gaat naar verwachting een
veel proactievere rol spelen bij het anticiperen op en omgaan met
verdienmodellen en innovaties in organisaties.
Duurzaamheid
Er is een toenemende druk op organisaties om verantwoordelijkheid te nemen
voor en af te leggen over milieu-, sociale en economische aspecten. Dit komt
terug bij het doorrekenen van het maatschappelijk rendement, integrated
reporting of een toenemende aandacht van de financiële professionals voor
milieu- en sociale aspecten.
Nieuwe manieren
van organiseren,
beheersing en soft
controls
De combinatie van steeds snellere en complexere ontwikkelingen in de
maatschappij, technologie en producten/diensten leidt tot een behoefte aan
organisaties met meer wendbaarheid en aanpassingsvermogen. Niet het
reduceren van onvoorspelbaarheid, maar het omgaan met onvoorspelbaarheid
staat centraal. Medewerkers zullen steeds meer moeten kunnen functioneren in
tijdelijke, flexibele en continu innoverende samenwerkingsverbanden, projecten
of dienstverbanden. De financiële professional zou een bijdrage moeten leveren
aan een meer flexibele, wendbare organisatie.
Toenemende
automatisering van
processen en
werkzaamheden
In toenemende mate worden complexe taken van de financiële professional
geautomatiseerd. Bovendien zullen geautomatiseerde systemen in organisaties
en systemen over organisaties heen steeds meer gekoppeld of geïntegreerd
worden.
Regeldruk,
governance en
compliance
De laatste jaren is de hoeveelheid regelgeving en de mate van toezicht op
organisaties toegenomen. De verhoogde regeldruk heeft invloed op manieren
van besturen, risicomanagement en de naleving van wet- en regelgeving.
Globalisering De wereld verandert snel en wordt ‘kleiner’. Dankzij het internet zijn
mogelijkheden op het gebied van export voor grote en kleine Nederlandse
bedrijven groot.
De belangrijkste ontwikkelingen voor de financiële professional
De financials zijn gevraagd om te beoordelen in hoeverre deze ontwikkelingen van invloed zijn op hun
eigen rol en de rol van de financiële afdeling waarop ze werken.
Automatisering, nieuwe manieren van organiseren en big data zijn volgens financiële professionals de
belangrijkste ontwikkelingen. Opvallend is verder de geringe invloed van duurzaamheid, toch een
breed gedragen maatschappelijk item.
Ontwikkelingen die van invloed zijn op
de rol van de financiële professional
Ontwikkelingen die van invloed zijn op
de afdeling van de financiële professional
1 Nieuwe manieren van organiseren/beheersing
en soft controls
Automatisering
2 Automatisering Big data
3 Big data Nieuwe manieren van organiseren/beheersing
en soft controls
4 Regeldruk Regeldruk
5 Nieuwe verdienmodellen Nieuwe verdienmodellen
6 Duurzaamheid Duurzaamheid
7 Globalisering Globalisering
Big data en realtime data: wat betekent dit voor de financial?
Een grote hoeveelheid financiële professionals geeft aan dat met de steeds grotere hoeveelheid
beschikbare (realtime) data betere analyses mogelijk zijn. Dit betreft analyses op zowel bedrijfs- als
sectorniveau, trendanalyses en het leggen van verbanden tussen grote hoeveelheden data. Snelle
ontwikkelingen in data-analysesoftware maken het makkelijker voor financials om data te presenteren
op een toegankelijke en vlotte manier; niet enkel beschrijvend, maar in toenemende mate
voorspellend. Zij zien in dat het steeds belangrijker is om data uit verschillende interne en externe
systemen slim aan elkaar te koppelen.
Daarnaast zien financials een verschuiving van het opstellen van financiële rapportages naar een rol als
adviseur van het management. De rapportages worden in toenemende mate geautomatiseerd door
softwarepakketten. Dit vraagt nieuwe kennis en vaardigheden van de financiële professional op het
gebied van analyse, IT-kennis, proactiviteit en een kritische houding om data goed te interpreteren. De
uitdaging zit in het omzetten van de grote hoeveelheid beschikbare data tot begrijpelijke en relevante
informatie voor het management, zowel betrouwbaar als tijdig aangeleverd.
Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling?
“Proactief bezig zijn met beschikbare informatie om bepaalde ontwikkelingen vooraf in kaart te brengen en daarop
te anticiperen.”
“Ontwikkelingen op big-datagebied betekenen dat je op een hele goede snelle manier je bronsystemen moet
kunnen ontsluiten Dat betekent dat de financiële functies op een hele snelle manier horizontaal en verticaal door de
cijfers kunnen kijken. Daar gaan we naar toe met big data. We gebruiken straks die data voor het nog beter en
sneller maken van prognoses en strategie van de organisatie(onderdelen).”
“Aangezien de hoeveelheid informatie toe zal nemen, zal er ook meer gevraagd worden van de financiële
professional. Het filteren van de bruikbare informatie zal moeilijker en tijdrovender worden.”
“Big data stelt de financial in staat om met nieuwe tools veel beschikbare data te bewerken, de hoofdlijnen te duiden
en analyses te maken. Denk hierbij aan meer dan alleen sturen op euro’s en meer op de zachte kant van een
onderneming.”
“Door de beschikbaarheid van de vele verschillende soorten data, wordt er van de controller steeds meer verlangd
dat hij analytisch inzicht heeft en ogenschijnlijk ongerelateerde zaken aan elkaar kan rijmen. De business
intelligence ontwikkelt zich zo snel, dat continu leren een vereiste is.”
Automatisering: wat betekent dit voor de financial?
Volgens financiële professionals zullen operationele werkzaamheden steeds meer verdwijnen als
gevolg van automatisering. Er vindt een taakverschuiving plaats van vastleggen van informatie naar
analyse. Dit ondanks de vervuiling in data en het feit dat veel systemen nog niet aan elkaar gekoppeld
zijn, wat routinematige handelingen vereist. Doordat grotere hoeveelheden informatie beter en
realtime beschikbaar komen zal de professional zijn toegevoegde waarde meer tonen in de rol van
business partner. Aangezien de informatie betrouwbaar dient te blijven, stijgt het aantal controles als
gevolg van automatisering.
Koppeling van systemen en integratie van data leidt tot een hogere efficiëntie. Er zal meer kennis op
het gebied van werking van automatisering gevraagd worden van de financieel professional.
Enkele financials zien ook gevaar in automatisering: het is mogelijk dat financiële (software)kantoren
het werk van de controller voor een groot deel gaan overnemen. Dit is voornamelijk een risico bij mkb-
bedrijven, die automatisch toegankelijke financiële overzichten kunnen opvragen bij zulke kantoren na
het aanleveren van hun facturen en inkoopnota’s.
Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling?
“Meer digitalisering leidt nu al tot aanpassingen van de dienstverlening: we gaan van samenstelkantoren naar meer
advieskantoren.”
“Ik hoor vaak zeggen dat de gevolgen van automatisering wel mee zullen vallen. Dat is écht een understatement:
financials die niet in staat zijn om slim gebruik te maken van allerlei moderne analysesoftware en die niet inspelen
op de impact van automatisering zullen snel door de mand vallen.”
“Als er meer gekoppeld wordt, betekend het dat er meer controles nodig zijn. Hetzelfde geldt bij automatisering. Op
het moment dat wij geen facturen meer ontvangen, niet meer hoeven te boeken en onze systemen gekoppeld zijn
aan andere systemen, dan krijg je dus automatisch dat laaggeschoolde financiële functies niet meer gevraagd
worden en de hogere financiële functies wel. Hiermee haal je ook risico’s naar binnen. Op het moment dat je jouw
systeem koppelt aan andermans systemen hangen daar risico’s mee samen. Als financial ben je verantwoordelijk en
tegelijkertijd afhankelijk van de integriteit van andermans systemen. Als daar iets niet goed is, betekent dit 'garbage
in' en vervolgens dus 'garbage out'.”
“De ontwikkelingen zorgen dat we ons steeds meer bezig moeten gaan houden met nieuwe ontwikkelingen op het
gebied van automatisering. Denk hierbij aan ontwikkelingen op het gebied van cloudservices (online) en SaaS
(software as a service: een bedrijf maakt alleen nog maar gebruik van een pakket, de aanbieder zorgt voor alles er
omheen).”
Duurzaamheid: wat betekent dit voor de financial?
Financiële professionals weten de gevolgen van duurzaamheid niet goed te benoemen. Een groot
aantal ziet dat het een belangrijke ontwikkeling is, maar men heeft moeite om de gevolgen daarvan te
duiden. Het toenemend belang van niet-financiële informatie in rapportages is de meest genoemde
invloed van duurzaamheid op de functie en rol van de financiële professional. Het doorrekenen van
duurzaamheidaspecten naar financiële waarden of maatschappelijk rendement is genoemd, die als
basis dienen voor beslissingen. Daarnaast is het vereist dat de financiële professional zijn kennis over
omgevingsfactoren vergroot. Ongeveer een kwart van de financiële professionals geeft aan dat de
invloed van duurzaamheid beperkt tot zeer beperkt is.
Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling?
“Milieu- en sociale aspecten laten zich lastig vertalen in harde cijfers. Het zal in de toekomst aan de controller zijn
om deze gegevens toch zo te verwerken in de analyses en rapportages, dat er wel degelijk naar gekeken wordt en
soms beslissingen worden genomen die tegen de korte termijndoelen ingaan, vanwege het aspect.”
“Deze ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid nemen behoorlijk toe. In het verleden schreef je
businesscase over bijvoorbeeld nieuwbouwactiviteiten. Het ging dan puur over financiën. Tegenwoordig moet je ook
een businesscase schrijven over ‘wat draagt dit gebouw bij aan de maatschappij’. Of heb je nagedacht over
milieueffecten en dergelijken.”
“Ik acht het doorrekenen van maatschappelijk rendement voor mij van toegevoegde waarde voor de samenleving, de
onderneming, het financeteam en voor mezelf als erg belangrijk. Ook ik heb hier zelf vele gedachten en ideeën
over. Dit moet wel altijd passen in de denkwijze, visie en missie van een onderneming. De controller heeft ook een
verantwoordelijkheid om traditionele denkwijzen te doorbreken.”
“De toenemende aandacht voor duurzaamheid levert veel ideeën op die ook doorgerekend moeten worden om een
duurzame, maar ook financieel goede keuze te kunnen maken.”
Nieuwe verdienmodellen: wat betekent dit voor de financial?
Nieuwe verdienmodellen en innovatie worden door financiële professionals vooral geassocieerd met
automatisering. Zij zien diverse nieuwe verdienmodellen ontstaan door automatisering. Een voorbeeld
hiervan is een machinebouwbedrijf dat traditioneel machines maakt en verkoopt, maar nu de belofte
verkoopt van continue efficiencyverbetering van productieprocessen. Door de analyse van de
machinedata kan het machinebedrijf namelijk het productieproces steeds vernieuwen.
Een ander voorbeeld dat wordt genoemd is mass customisation: producten en diensten kunnen dankzij
automatisering steeds beter op maat worden gemaakt. Dit vereist veel van een organisatie op het
gebied van wendbaarheid en leanmanufacturing. Dat heeft volgens financiële professionals tot gevolg
dat planning- en controlcyclussen steeds minder voorspelbaar en meer kortcyclisch worden.
Nieuwe verdienmodellen worden door financiële professionals ook in verband gebracht met een
verdere verschuiving van routinematige naar niet-routinematige werkzaamheden. Advies- en
analytische werkzaamheden, anticiperend vermogen, ondernemende geest en sociale vaardigheden:
dat zijn de gebieden waarop de financieel professional van toegevoegde waarde kan zijn voor de
organisatie.
Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling?
“Er ontstaan steeds vaker meerdere stromen van geld en informatie die multidisciplinair afgewogen moeten worden.
Dat vereist van de financial dat hij nóg meer samenwerkt met bijvoorbeeld marketing, management en productie.”
“Ik zal niet alleen moeten kunnen reageren op nieuwe verdienmodellen en innovaties, maar mijn bedrijf zal daar
proactief advies in moeten geven. Alleen op die manier ben ik van écht toegevoegde waarde als financial controller.”
“Nieuwe verdienmodellen zullen gaan ontstaan. Het is aan financials om de baten en laten proactief in kaart te
brengen. Dat betekent dat financiële professionals proactief opsporen en nieuwe kansen en bedreigingen
identificeren.”
Nieuwe manieren van organiseren/beheersing en soft controls: wat betekent dit voor de financial?
Over één ontwikkeling zijn financiële professionals het vrijwel allemaal met elkaar eens: organisaties
veranderen steeds sneller en organisaties zullen steeds sneller en flexibeler moeten inspelen op hun
omgeving. De financiële professional kan niet achter blijven: hij moet als ‘kritische vriend’ van het
management kunnen adviseren over keuzes op operationeel, tactisch én strategisch niveau. De financiële
professional moet steeds sneller kunnen schakelen en kunnen werken met uitdagingen of projecten die
kortdurend zijn en veelal onvoorspelbaar. In dat opzicht noemen financials vooral het verdere
toenemende belang van risicomanagement alsmede het vermogen om te kunnen gaan met systemen,
processen en strategische keuzes die minder stabiel en beheersbaar zijn en juist meer dynamisch en
onvoorspelbaar.
Het tweede gevolg van steeds sneller veranderde organisaties en omgevingen is businesskennis. Kunnen
adviseren over verdienmodellen en nieuwe uitdagingen vereist een grondige kennis van aanwezige
processen, capaciteiten en talenten in organisaties. Financiële professionals moeten in staat zijn om met
niet-financials in gesprek te gaan, moeten anderen kunnen adviseren en overtuigen over kosten/baten
van verschillende scenario’s en zij moeten in staat zijn om ‘vage’ ideeën concreet te maken en vervolgens
door te rekenen.
Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling?
“Wendbaarheid van een organisatie is naar mijn mening succesbepalend nu en in de nabije toekomst. Als financiële
professional is het van belang om hier gericht bij te ondersteunen c.q. verbeterpunten binnen de organisatie ‘bloot
te leggen’.”
“De processen binnen de werkzaamheden moeten worden aangepast aan de ontwikkelingen in de core business. De
markt verandert elke dag, je moet jezelf daarop kunnen aanpassen. Anders organiseren, beheersen en veel
flexibeler werken. Dit houdt in dat je je taken moet aanpassen zodra de core business van het bedrijf verandert.”
“Nieuwe vaardigheden worden gevraagd, customer intelligentie en flexibiliteit. Systemen zullen zichzelf vullen. Wil
je als financial de directie en het management ondersteunen bij het besturen en beheersen van alle financiële,
economische en strategische doelstellingen, dan moet je zorgdragen voor een transparante en overzichtelijke
omgeving. Hierin moet je continue processen verbeteren c.q. optimaliseren om aansluiting te verkrijgen met de
behoeften van de buitenwereld en dit binnen de onderneming snel te kunnen vertalen.”
“Soft controls zijn meer op het menselijk handelen gericht. Sturen met soft controls betekent niet dat afspraken niet
hoeven te worden nagekomen. Soft controls zijn gericht op een breed scala van gedrag beïnvloedende maatregelen
die zicht richten op de innerlijke wereld van medewerkers. De leiderschapsstijl zal hierdoor gaan veranderen en veel
meer gericht zijn op het welzijn van medewerkers. Dit is niet enkel voor de financiële afdeling van toepassing, maar
zal integraal voor de gehele organisatie belangrijk gaan worden.”
Regeldruk: wat betekent dit voor de financial?
Financiële professionals ervaren in zeer sterke mate dat de laatste jaren de hoeveelheid regelgeving en
de mate van toezicht op organisaties is toegenomen. Deze toenemende druk heeft invloed op
manieren van besturen, naleving van wet- en regelgeving en risicomanagement. Dit vraagt —zo
zeggen de financiële professionals— veel tijd en zal in de toekomst alleen nog maar meer tijd vragen.
Een groot aantal ondervraagden geeft aan dat de steeds wijzigende wetgeving het beroep ook weer
uitdagend maakt: het dwingt je tot continue verdieping in het vakgebied en een continue zoektocht
naar nieuwe best practices. De financial zal zich op die manier ontwikkelen tot een expert met
diepgaande kennis. Eén van de professionals zei: “De jaarrekening van 2015 ziet er weer anders uit
dan de jaarrekening 2016. Dit betekent veel voor de medewerkers, zoals het feit dat je geen
traditionele boekhouders meer hebt, maar dat wij iemand vragen die continu bijleert.”
Financiële professionals achten het verder van belang om de grotere hoeveelheid aan data —
gecombineerd met de toenemende mate van regels— op een goede manier te verwerken in hun
processen. Fouten worden steeds harder bestraft en organisaties staan onder toenemende druk om
fraude en fouten actief te voorkomen. “Alles draait tegenwoordig om regelgeving. Tegenwoordig is er
bijna geen ruimte voor fraude, door schandalen in het verleden zijn de regels veel scherper en
toepasselijker”.
Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling?
“Tijd reserveren voor deze toenemende regeldruk is essentieel. Je processen en procedures moet je zodanig
inrichten dat je aan de voorkant al rekening kunt houden met deze toenemende regeldruk. Door het aan de
voorkant goed te regelen voorkom je aan de achterkant herstelwerk. Dit herstelwerk kost vaak veel extra tijd.”
“Het is soms lastig bij te houden welke informatie allemaal aangeleverd dient te worden voor organisaties als CBS,
de overheid en andere externe partijen. Aan de ene kant is dit een goede beweging, het maakt alles wel zo
transparant, echter geeft het ook een veel grotere druk op de controller, voor het geval dat er iets mis zou gaan
binnen de organisatie, wat afgedekt had moeten worden door interne controles.”
“Het is de rol van de financieel professional onder meer om altijd vanuit een objectieve, positief-kritische houding
zaken te beoordelen, ongeacht welke governance- en complianceregels gelden. De tendens is wel dat het steeds
meer richting ‘form over substance’ gaat, dan dat er feitelijk naar de inhoudelijke afweging wordt gekeken.”
Globalisering: wat betekent dit voor de financial?
Globalisering is, net als duurzaamheid, een trend waarvan een groot aantal professionals zeggen dat
zij belangrijk is, maar waarvan de gevolgen moeilijk te overzien zijn. Een groot aantal van de financiële
professionals denkt dat globalisering in toenemende mate zal vereisen dat men goed kan
samenwerken met internationale bedrijven. Bijvoorbeeld met leveranciers of partners in de supply
chain, met internationale klanten of met internationale moederbedrijven. Volgens financiële
professionals vereist dat kennis van internationale wet- en regelgeving, maar vooral het vermogen om
te kunnen gaan met een uiteenlopend pakket aan eisen, verwachtingen en stijlen van communiceren.
Iets dat daarbij een aantal keren als voorbeeld werd genoemd zijn de verschillende planning- &
controlsystemen van internationale organisaties.
Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling?
“Door de opkomst van handel via het internet zal er sneller gehandeld dienen te worden door de financiële
professional. Dit betekent dat de financiële professional goed door moet hebben wat er zich wereldwijd en in de
branche afspeelt.”
“Globalisering betekent nogal wat voor een financiële professional: hij zal om moeten gaan met de verschillende
eisen die internationale leveranciers en klanten stellen aan bijvoorbeeld subsidieaanvragen, control manieren en
financiële rapportages.”
Competenties van de financiële professionals van de toekomst We hebben de financiële professionals een aantal competenties voorgelegd die volgens onderzoek en
vakliteratuur nodig zijn om goed om te kunnen gaan met de ontwikkelingen zoals beschreven in de
vorige hoofdstukken.
Competenties naar belangrijkheid
1. Het bijdragen aan de realisatie en implementatie van systemen die continue financiële
sturingsinformatie mogelijk maken (realtime data).
2. Het nemen van initiatieven met betrekking tot advisering bij nieuwe business uitdagingen.
3. Het verbinden en integreren van financiële en niet-financiële feiten naar sturingsinformatie.
4. Het omgaan met toenemende onvoorspelbaarheid in bijvoorbeeld productieplanning,
afzetmogelijkheden of kosten.
5. Het continu vertalen van omgevingsontwikkeling naar financiële prognoses en
toekomstverkenningen.
6. Het beoordelen in hoeverre andere verdienmodellen beter zijn dan de bestaande verdienmodellen.
7. Het leiden van of bijdragen aan veranderingsprocessen in een organisatie.
8. Het adviseren over niet-financiële sturingsinformatie zoals maatschappelijk rendement.
Grootste uitdagingen en bedreigingen volgens financials Wat zijn de grootste uitdagen in het vakgebied? De financiële professionals geven antwoord.
Uitdagingen
1. De tijd dat een hbo- of wo-diploma genoeg is, is voorbij; life long learning wordt essentieel.
Financials beschrijven dit als bij blijven met alle ontwikkelingen, kunnen inspelen op veranderingen in
de markt en kunnen vertalen naar de organisatie. Dit roept om competenties als flexibiliteit,
wendbaarheid en leervermogen. Het betekent sneller en beter inspelen op organisatieontwikkelingen
en ontwikkelingen in het vakgebied, om van toegevoegde waarde te zijn voor de organisatie.
“Dat betekent flexibel zijn en blijven. Dat betekent doorlopend blijven investeren in je eigen
ontwikkeling met behulp van opleidingen en cursussen. Een hbo- of wo-diploma is niet langer genoeg”
2. De financiële professional zal minder tijd met cijfers bezig zijn en meer met de ontwikkelingen
binnen het bedrijf.
Veranderingen gaan steeds sneller in de markt. Het is cruciaal voor bedrijven dat de juiste analyses en
interventies op tijd en doordacht worden aangedragen, om eventuele koerswijzigingen in te zetten.
“Door de snelle veranderingen in de governance, ontwikkelingen in datacommunicatie, maar ook de
legitimiteit en identiteit van organisaties (dit geldt zeker voor de woningcorporaties) dient de financial
een proactieve houding te hebben, conceptueel te kunnen denken en ook in staat te zijn om zijn of
haar visie ‘over de bühne’ te brengen.”
3. Bijdragen aan verandering en innovatie.
Volgens financiële professionals past de controller van morgen verdienmodellen aan zodat ze bij de
actualiteit passen met betrekking tot regelgeving en het omarmen van innovatieve systemen.
“Zorgen dat ze mee kunnen gaan in de steeds meer flexibelere marktomgeving. Blijf betrokken bij het
bedrijfsproces en stel jezelf de vraag ‘waarom doen wij wat wij doen?’”
Bedreigingen
1. De impact van automatisering is enorm: dat biedt kansen én belangrijke bedreigingen.
Advies en analyses worden gestandaardiseerd door opkomende technologische mogelijkheden,
waardoor de klant veel zelf kan doen.
“Automatisering is te zien als zowel een kans als bedreiging. Kans: automatisering leidt ertoe dat je
sneller kunt anticiperen op bepaalde ontwikkelingen. Tevens verkleint het de kans op fouten, mits de
automatisering goed is ingericht. Bedreiging: alles wordt complexer. Het gevaar dreigt dat mensen met
minder leervermogen de dupe worden van de snelle trend van automatisering.”
2. Toenemende regelgeving houdt ons van het werk af.
Regelgeving/producenten: door toenemende en steeds complexere wet- en regelgeving komen
financials niet aan andere dingen toe, zoals het leren van en slim gebruik maken van allerlei handige
data-analyticssoftware.
3. De tijd van de traditionele rekenmeesters is voorbij.
Advies geven omvat meer dan alleen cijfers. Het vereist verbindingen leggen, op mensen afstappen,
vertalen van complexe informatie naar toegankelijke taal. Politieke skills. “Dat is eng voor een
traditionele rekenmeester.”
Tips voor de opleiding volgens financials
1. Investeer nog meer in soft skills: niet alleen de trucs, maar het vormen van de stevige, sensitieve en
initiatiefrijke bedrijfseconoom.
Opleidingen zouden nog meer moeten investeren in het aanleren van vaardigheden. Het gaat daarbij
om:
1. het leren aanvoelen van de business;
2. klanten interviewen om informatie te verkrijgen en dan vooral ‘doorvragen’;
3. sociale vaardigheden, zoals het slim beïnvloeden van klanten, reageren op veranderde
omstandigheden en sensitief zijn voor onverwachte ontwikkelingen.
Bied geen losse lessen communicatie, maar bied uitdagend onderwijs waar vaardigheden en kennis zijn
geïntegreerd.
2. Leg minder focus op productiebedrijven, en meer op zorg, overheid etc.
Bij hoger economische opleidingen wordt veel aandacht besteed aan productiebedrijven, maar
dergelijke bedrijven vereist veel specifieke kennis die niet van toepassing is voor andere sectoren.
Ongeveer 80/90% van de studenten heeft daar later niets mee te maken. De tip van financials is om
meer aandacht te besteden aan de sectoren dienstverlening en (semi-)overheid.
3. Planning- en controlcyclus 2.0: realtime data, advies en integrale sturing.
Vroeger leerden studenten om jaarplannen, jaarbudgetten en jaarrekeningen te maken. Dit is nog
steeds een essentiële vaardigheid, maar deze wordt aangevuld door realtime, toegankelijke financiële
overzichten die (lijn)managers kunnen informeren en overtuigen. Bovendien wordt het veel belangrijker
dat studenten om kunnen gaan met onverwachte ontwikkelingen: de traditionele planning- en
controlcyclus wordt minder star en meer dynamisch.
4. Leren omgaan met zeer complexe organisatievraagstukken (veel informatie; veel tegenstrijdige
belangen; veel organisatievraagstukken; beroep doen op veel verschillende skills).
Een financial moet de business beter leren kennen en kunnen omgaan met toenemende complexiteit.
Dat leer je niet alleen met een vak Bedrijfskunde of Verandermanagement, maar door te werken met
business cases, door de integratie van losse vakken in praktijkgerichte situaties en het kunnen omgaan
met tegenstrijdige informatie. Het is van belang dat zij niet alleen leren werken volgens vaste
stappenplannen of netjes gepresenteerde informatie.
5. Automatisering: slim combineren en gebruiken van systemen voor realtime en begrijpelijke
managementinformatie.
Studenten moeten leren hoe zij grote hoeveelheden data omzetten in correcte informatie, op welke
manier ze data helder kunnen visualiseren en hoe ze data uit verscheidene bronnen kunnen
combineren.
Verantwoording: hoe hebben we het onderzoek aangepakt?
Onderzochte professionals We hebben een vragenlijst gestuurd naar 195 financiële professionals (46% respons), voornamelijk uit
Oost- en West-Nederland, met vragen over hun huidige werkzaamheden en hun verwachtingen voor de
toekomst van het finance vakgebied. De bevraagde groep financials bestond uit professionals in de rol
van controller, treasurer, financieel administrateur, en planning en control professionals.
Ook hebben we verdiepende interviews afgenomen met 23 financiële professionals, om tot kwalitatieve
resultaten te komen.
Daarnaast hebben we 15 opdrachtgevers van de financiële professionals —de ‘finance business
partner’— ondervraagd. De finance business professionals waren leidinggevenden van de financiële
afdelingen, directeuren of leden van het managementteam die verantwoordelijk waren voor de
financiële functie. De antwoorden verschilden nauwelijks van de overige financiële professionals; deze
zijn dan ook niet apart gerapporteerd.
Onderzoeksinstrument De financiële professionals zijn ondervraagd middels de ‘finance monitor’: een onderzoeksinstrument
bestaande uit een aantal gesloten vragen en een gestructureerd interviewprotocol. De interviews zijn
afgenomen door studenten als onderdeel van hun stage en afstuderen.
De finance monitor bestaat uit vier onderdelen:
1. Een aantal algemene vragen over de te interviewen financiële professional en zijn organisatie
(grootte organisatie, werkervaring etc.) en een persoonstypering van de te interviewen
financiële professional (generalist/specialist, creatief/rationeel etc.). Dit zijn de belangrijkste
contingentiefactoren en persoonsfactoren die de rol en opvattingen van een financiële
professional beïnvloeden volgens het onderzoek van Verstegen, Mol & Geerkens (2007).
2. Een verkenning van de huidige werkzaamheden van de financiële professional. Deze
werkzaamheden worden verkend met de vragenlijst zoals ontworpen door Verstegen, Mol &
Geerkens (2007).
3. Een toekomstverkenning waarin de financiële professional wordt gevraagd om te reageren op
een aantal door ons aangegeven trends in de financiële sector. Zij zijn gevraagd hoe die
ontwikkelingen volgens hen hun werkzaamheden als financiële professional beïnvloeden.
De ontwikkelingen zijn: nieuwe manieren van organiseren, automatisering, big data, regeldruk,
nieuwe verdienmodellen, duurzaamheid en globalisering.
4. Een verkenning van een aantal competenties die in de literatuur worden geassocieerd met de
financiële professional van de toekomst.
Literatuuronderzoek
Onderdeel 3 en 4 van het onderzoeksinstrument zijn opgesteld op basis van een analyse van artikelen
uit zowel vakbladen als wetenschappelijke tijdschriften. In deze literatuurstudie is gezocht naar
artikelen die verschenen zijn in de periode 2003-2015 over de toekomst van de financiële
professie/controllers, de werkzaamheden van financiële professionals/controllers en de competenties
van financiële professionals/controllers. Daarnaast zijn een aantal kernartikelen gebruikt van voor
2005, waarnaar in actuele artikelen veel werd verwezen.
De volgende vakbladen zijn doorzocht:
Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie
Tijdschrift Administratie
Tijdschrift Controlling
Controllers Magazine
Management, Control & Accounting (MCA)
Finance & Control
Executive Finance
Journal of Management Control
Management Accounting Research
Journal of Applied Management Accounting Research.
Daarnaast is gebruik gemaakt van enkele visiedocumenten over de financiële professional die de
afgelopen jaren zijn verschenen, zoals het visiedocument over het beroep van de Financieel
Professional van de Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) en het rapport
Wendbaar in een duurzame economie van de Verkenningscommissie hoger economisch onderwijs. De
zoektocht resulteerde in 55 artikelen. De literatuur is gecodeerd middels het programma Atlasti en de
geraadpleegde literatuur is openbaar beschikbaar.
Conclusies
Werkzaamheden en ontwikkelingen Er is een kloof tussen huidige en toekomstige werkzaamheden: de financiële professional draagt in de
praktijk nog weinig bij aan de strategische besluitvorming en veranderingsprocessen.
De professionals denken dat nieuwe manieren van organiseren, beheersen en soft controls een
ontwikkeling is die de grootste invloed gaat hebben op het beroep van de financiële professional. De
financiële professional zal over voldoende kennis (zowel intern als extern) van de business moeten
beschikken om het management te kunnen voorzien van adviezen op operationeel, tactisch en
strategisch niveau. Opvallend is dat de financiële professional hier in zijn huidige werkzaamheden de
minste tijd aan besteedt (ondersteunen van het strategieformuleringsproces en
veranderingsprocessen).
Financiële professionals besteden veel tijd aan het geven van advies, maar zijn daar niet altijd goed op
voorbereid.
Effectief adviseren betekent verbindingen leggen, op mensen afstappen, vertalen van complexe
informatie naar toegankelijke taal. Politieke skills. “Dat is eng voor een traditionele rekenmeester.”
Financiële informatie blijft essentieel, de financiële professional besteedt weinig tijd aan niet-financiële
info en soft controls.
Expertkennis over financiële kennis wordt niet minder, maar juist belangrijker; onder andere door snel
veranderende wet- en regelgeving. Die snel veranderende kennis doet een groot beroep op het
aanpassingsvermogen en het continu blijven leren.
Ontwikkelingen en competenties Van de financiële professional wordt verwacht dat hij het management kan voorzien van toegankelijke
realtime sturingsinformatie op basis van een grote hoeveelheid (big) data. Vervolgens moet hij
daarover een stevig adviesgesprek kunnen voeren.
Deze ontwikkeling sluit aan bij twee competenties waarvan financials vinden dat deze belangrijk zijn
voor de financiële professional: het nemen van initiatieven met betrekking tot advisering bij nieuwe
business uitdagingen en het verbinden en integreren van financiële en niet-financiële feiten naar
sturingsinformatie.
Fors toenemende automatisering van werkzaamheden, traditionele werkzaamheden worden
overgenomen door slimme systemen.
Niet-complexe taken worden geautomatiseerd en verdwijnen. Daardoor vindt een verschuiving plaats
van niet-complexe naar complexe taken. Gevolg hiervan is dat er een groter beroep gedaan wordt op
de analytische vaardigheden van de financiële professional. De competentie Het verbinden en
integreren van financiële en niet-financiële feiten naar sturingsinformatie sluit hier bij aan.
Opvallend is verder dat de competentie Het continu verbinden van omgevingsontwikkeling naar
financiële prognoses en toekomstverkenningen als minder belangrijke competentie wordt gezien, daar
waar deze competentie wel van belang is voor de analytische vaardigheden van de financiële
professional.
Nieuwe manieren van organiseren, beheersen en soft controls
Van de financiële professional wordt verwacht dat hij kan omgaan met continue veranderende eisen en
tegengestelde belangen: agile organiseren en het doorbreken van de traditionele PDCA-cyclus wordt
hiervoor gevraagd. De competentie Het nemen van initiatieven met betrekking tot advisering bij nieuwe
business uitdagingen, die wordt gezien als een belangrijke competentie, sluit daar goed bij aan.
Opvallend is verder dat de competentie Het bijdragen aan de realisatie en implementatie van systemen
die continue financiële sturingsinformatie mogelijk maakt (realtime data) als belangrijkste competentie
wordt aangegeven. Deze competentie kan niet expliciet worden gekoppeld aan de werkzaamheden van
de financiële professional of de ontwikkelingen die van invloed zijn op het financiële beroep.
Uitdagingen
Uitstekende kennis van business, sterk omgevings-sensitief zijn en vertaling van (omgevings-
)ontwikkelingen naar scenario’s en prognoses
Al jaren wordt in onderzoek en vakliteratuur het toenemend belang van de financiële professional als
businesspartner genoemd. Die omslag is daadwerkelijk aan het plaatsvinden volgens financials. Nieuwe
software en grote hoeveelheden beschikbare data maakt het mogelijk om de rol van businesspartner
steeds beter te gaan vervullen en steeds sneller veranderende organisaties dwingen de financiële
professional om een omslag te maken om proactief, snel en toegankelijk advies te geven aan diverse
stakeholders in de organisatie. En dat vereist, volgens de financiële professionals zelf, échte en
grondige kennis van de business en omgeving.
De controller moet out-of-the-comfortzone: de tijd van de rekenmeesters is voorbij.
Advies geven omvat meer dan alleen cijfers, wordt door veel financiële professionals benadrukt. Het
vereist verbindingen leggen, op mensen afstappen, vertalen van complexe informatie naar
toegankelijke taal. Politieke skills. “Dat is eng voor een traditionele rekenmeester”, aldus veel
respondenten. Het onderwijs heeft een belangrijke rol om de nieuwe type financial te vormen.
Er is een grote kloof tussen de dagelijkse realiteit en de gewenste taken van de financiële professional.
De impact van financiële professionals blijft achter bij hun eigen verwachtingen: nog nauwelijks wordt
er aandacht besteed aan het bijdragen aan veranderingsprocessen, strategische processen of niet-
financiële beslissingen. Dat is anders dan dat de professionals graag zien. Volgens hen is er maar één
oplossing: nóg meer tijd vrijmaken voor het begrijpen, meedraaien, beïnvloeden en adviseren van de
diverse stakeholders. De tijd van een ‘bureaubaan’ is voorbij.
