Inleiding tot Bedryfsinligtingstelsels GBI105 (B.Com)

Inleiding totBedryfsinligtingstelsels

a k a d e m i aAkademia MSW (Maatskappyregistrasienommer: 2005/024616/08) is voorwaardelik by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding tot

31 Desember 2016 as privaat hoëronderwysinstelling geregistreer ingevolge die Wet op Hoër Onderwys, 1997, Registrasienommer: 2011/HE08/005.

Akademia is deel van die Solidariteit Beweging

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

Inleiding totBedryfsinligtingstelsels

© Kopiereg 2014

Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa)

Skrywer: Johann Smith

Onderwysontwerp, bladuitleg & taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk

’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou.

Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria

Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046

Webtuiste: www.akademia.ac.za

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers

gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie,

hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming

of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n

skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

GBI105 Inleiding tot Bedryfsinligtingstelsels

©akademia (MSW) 2014 Bladsy 1

Inhoudsopgawe

Programoorsig ......................................................................................................... 5

Inleiding ..................................................................................................................... 6

Vakleeruitkomste.................................................................................................... 7

Woordomskrywing vir evaluering .................................................................... 8

Studie-eenheid 1: Inleiding tot Bedryfsinligtingstelsels ........................... 9

1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ........................................................................................... 9

1.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 10

1.3 Verrykende bronne ............................................................................................................. 10

1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 10

1.5 Inleiding ................................................................................................................................ 11

1.6 Inligting in ŉ bedryfskonteks ............................................................................................. 11

1.7 Bronne van inligting ........................................................................................................... 11

1.8 Tipes bedryfsinligtingstelsels ............................................................................................ 12

1.9 Inligtingskwaliteit ................................................................................................................. 13

1.10 Samevatting ........................................................................................................................ 13

1.11 Selfevaluering ..................................................................................................................... 14

Studie-eenheid 2: Inligtingstegnologie-infrastruktuur ........................... 17

2.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 17




2.5 Inleiding ................................................................................................................................ 21

2.6 Rekenaarapparatuur .......................................................................................................... 22

2.6.1 Die geskiedenis van rekenaars .................................................................................... 22

2.6.2 Kategorieë van rekenaars ............................................................................................. 24

2.6.3 Rekenaarargitektuur ...................................................................................................... 25

2.6.4 Tendense in apparatuur ................................................................................................ 26

2.7 Programmatuur ................................................................................................................... 28

2.7.1 Stelselprogrammatuur ................................................................................................... 29

2.7.2 Toepassingsprogrammatuur ......................................................................................... 33



2.8 Data-hulpbronne ................................................................................................................. 34

2.8.1 Wat is ŉ databasis? ........................................................................................................ 34

2.8.2 Tradisionele lêerstelsels ................................................................................................ 35

2.8.3 Databasisbestuurstelsels (DBBS) ................................................................................ 36

2.8.4 Ontwerp van ŉ databasis .............................................................................................. 41

2.8.5 Tendense in DBBS's ...................................................................................................... 42

2.9 Netwerke en telekommunikasie ....................................................................................... 42

2.9.1 Tendense wat verband hou met telekommunikasie ................................................. 42

2.9.2 Tipes netwerke ............................................................................................................... 43

2.9.3 Kommunikasieprotokolle ............................................................................................... 44

2.9.4 Kommunikasiemedia...................................................................................................... 45

2.9.5 Netwerktoestelle ............................................................................................................. 47

2.9.6 Die internetrevolusie ...................................................................................................... 47

2.9.7 RFID ................................................................................................................................. 49

2.10 Samevatting ........................................................................................................................ 49

2.11 Selfevaluering ..................................................................................................................... 51

Studie-eenheid 3: Toepassings van bedryfsinligtingstelsels: Deel I .... 53





3.5 Inleiding ................................................................................................................................ 55

3.6 Funksionele bedryfsinligtingstelsels ................................................................................ 56

3.6.1 E-ondernemingtoepassings .......................................................................................... 56

3.6.2 Funksionele stelsels ....................................................................................................... 57

3.6.3 Menslike hulpbronbestuur ............................................................................................. 60

3.6.4 Produksiebestuur en -beheer ....................................................................................... 60

3.7 Organisatoriese stelsels .................................................................................................... 61

3.7.1 ERP-stelsels .................................................................................................................... 61

3.7.2 Programmatuur as ŉ diens ........................................................................................... 62

3.7.3 Voorsieningskettingbestuur (SCM) .............................................................................. 63

3.7.4 CRM-stelsels ................................................................................................................... 63

3.8 Toepassings in die dienstesektor .................................................................................... 65



3.8.1 Logistiek en vervoer ....................................................................................................... 66

3.8.2 Gasvryheidsbestuur ....................................................................................................... 67

3.8.3 Gesondheidsdiensbestuur ............................................................................................ 69

3.8.4 Die lugvaartsektor .......................................................................................................... 69

3.8.5 Konstruksie en eiendom ................................................................................................ 70

3.8.6 Bankdienste ..................................................................................................................... 71

3.8.7 Versekering ..................................................................................................................... 71

3.9 Samevatting ........................................................................................................................ 72

3.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 73

Studie-eenheid 4: Toepassings van bedryfsinligtingstelsels: Deel II .. 75




4.4 Inleiding ................................................................................................................................ 77

4.5 E-handel............................................................................................................................... 78

4.5.1 Die wêreldwye web (www) ............................................................................................ 78

4.5.2 Internet-sakemodelle ..................................................................................................... 80

4.5.3 Kategorieë van e-handel ............................................................................................... 82

4.5.4 Kritieke faktore vir suksesvolle e-handel en fasilitering van betalings ................... 83

4.5.5 Tendense en uitdagings in e-handel ........................................................................... 84

4.6 Besluitnemingsondersteuningstelsels ............................................................................. 85

4.6.1 Besluitneming ................................................................................................................. 85

4.6.2 Konsepte en gebruik van besluitnemingsondersteuningstelsels ............................ 87

4.7 Kennisbestuur en intelligente stelsels ............................................................................. 89

4.7.1 Die bestuur van kennis .................................................................................................. 89

4.7.2 Uitdagings van kennisbestuur ...................................................................................... 90

4.7.3 Kennis-gebaseerde DSS ............................................................................................... 90

4.8 Samevatting ........................................................................................................................ 92

4.9 Selfevaluering ..................................................................................................................... 93

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfsinligtingstelsels ................... 95







5.5 Inleiding ................................................................................................................................ 97

5.6 Bestuur van inligtingsekuriteit ........................................................................................... 97

5.6.1 Bedreigings tot inligtingsekuriteit ................................................................................. 98

5.6.2 Beheer van bedreigings en kwesbaarheid ............................................................... 101

5.6.3 ŉ Beleidsraamwerk vir die beheer van inligtingsekuriteit ....................................... 102

5.7 Etiese en sosiale uitdagings van IT ............................................................................... 103

5.7.1 Etiese en sosiale kwessies wat met inligtingstelsels verband hou ....................... 103

5.7.2 Verantwoordbaarheids- en privaatheidskwessies ................................................... 104

5.7.3 Eiendomsreg ................................................................................................................. 104

5.7.4 IT en die kwaliteit van lewe ......................................................................................... 105

5.7.5 IT-wetgewing in Suid-Afrika ........................................................................................ 106

5.8 Samevatting ...................................................................................................................... 107

5.9 Selfevaluering ................................................................................................................... 108

Afrikaans/Engels woordelys .......................................................................... 109

Selfevalueringsriglyne ...................................................................................... 114



Programoorsig

Inleiding tot

elementêre

kwantitatiewe metodes

GQM105

Studie-eenheid 1:

Basiese beginsels en

beskrywende

statistiek

Studie-eenheid 2:

Waarskynlikhede en

steekproewe

Studie-eenheid 3:

Vertrouensintervalle

en hipotesetoetsing,

Deel I

Studie-eenheid 4:

Hipotesetoetsing,

Deel II

Bedryfsetiek

GBE105

Studie-eenheid 1:

Die etiese dimensie

van sake

Studie-eenheid 2:

Teorieë oor etiek en

sake

Studie-eenheid 3:

Etiek in die

sakeomgewing

Studie-eenheid 4:

Etiese besluitneming

in sake

Studie-eenheid 5:

Die bestuur van etiese

prestasie

Ondernemings-

bestuur I

GBM105

Studie-eenheid 1:

Inleiding tot

Ondernemings-

bestuur

Studie-eenheid 2:

Die nuwe

sakeonderneming

Studie-eenheid 3:

Algemene

bestuursbeginsels

Studie-eenheid 4:

Bestuursfunksies:

Deel I

Studie-eenheid 5:

Bestuursfunksies:

Deel II

Inleiding tot

Bedryfsinligting-

stelsels

GBI105

Studie-eenheid 1:

Inleiding tot

bedryfsinligting-

stelsels

Studie-eenheid 2:

Inligtingstegnologie-

infrastruktuur

Studie-eenheid 3:

Toepassings van

bedryfsinligting-

stelsels: Deel I

Studie-eenheid 4:

Toepassings van

bedryfsinligting-

stelsels: Deel II

Studie-eenheid 5:

Die bestuur van

bedryfsinligting-

stelsels

Bedryfs-

kommunikasie

GBC105

Studie-eenheid 1:

Grondbeginsels van

bedryfs-kommunikasie

Studie-eenheid 2:

Verbale

kommunikasie in die

werksplek

Studie-eenheid 3:

Interne en eksterne

interaksie

Handelsreg

GCL105

Studie-eenheid 1:

Inleiding tot

Handelsreg

Studie-eenheid 2:

Algemene beginsels

van Kontraktereg

Studie-eenheid 3:

Kontrakte

Studie-eenheid 4:

Ander aspekte van

Handelsreg

Ekonomie

GEC105

Studie-eenheid 1:

Mikro-ekonomie:

Deel I

Studie-eenheid 2:

Mikro-ekonomie:

Deel II

Studie-eenheid 3:

Makro-ekonomie:

Deel I

Studie-eenheid 4:

Makro-ekonomie:

Deel II

Studie-eenheid 5:

Makro-ekonomie:

Deel III

BCom Ondernemingsbestuur

Eerste Jaar



Inleiding

Inligtingstegnologie het die wyse waarop ondernemings sake doen, vir altyd verander. Die

aard van ondernemings is anders as gevolg van inligtingstegnologie. Die doel van hierdie

vak is om aan die student blootstelling te gee aan die verskeidenheid stelsels, veral dié wat

met inligting verband hou, wat in ŉ sakeonderneming of ander organisasie gevind kan word.

Hierdie vak bespreek die bedryfsinligtingstelsels wat deur alle tipe organisasies van

verskillende groottes gebruik word.

Hierdie vak bestaan uit vier afdelings, opgedeel in vyf studie-eenhede. In die eerste plek

word ŉ oorsig oor bedryfsinligtingstelsels verskaf. Die tipes stelsels waarmee ŉ bestuurder in

die werksplek te doen kan kry, word kortliks genoem. Die belangrikheid van

inligtingskwaliteit word ook in die eerste afdeling bespreek.

Die tweede afdeling, wat in Studie-eenheid 2 behandel word, behels die infrastruktuur wat

nodig is vir bedryfsinligtingstelsels om te funksioneer. Hierdie infrastruktuur sluit apparatuur,

programmatuur, data, en netwerke en telekommunikasie in. Elk van hierdie aspekte word in

ŉ afsonderlike studie-eenheid bespreek.

Die derde afdeling, wat in beide Studie-eenheid 3 en 4 behandel word, behels verskillende

bedryfsinligtingstelsels en hoe dit in sakeondernemings gebruik word. Studie-eenheid 3 stel

E-ondernemings, organisatoriese stelsels en toepassings vir die dienstesektor bekend,

terwyl Studie-eenheid 4 meer gefokus is op e-handel, besluitnemingsondersteuningstelsels,

en kennisbestuur en intelligente stelsels.

Laastens, word die bestuur van bedryfsinligtingstelsels aangeraak. Studie-eenheid 5 begin

met ŉ bespreking van die bedreigings ten opsigte van inligtingsekuriteit waarmee ŉ

sakeonderneming gekonfronteer word. Daarna word die sosiale en etiese implikasies van

bedryfsinligtingstelsels bespreek.

Vir hierdie vak is die volgende handboek en bron voorgeskryf:

• Joshi, G. 2013. Management information systems. New Delhi: Oxford University

Press.

Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens

aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike

gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.

• Steyn, P.J.N. (red.) 2012. Bedryfsinligtingstelsels. Pretoria: Kraal Uitgewers.

Hierdie is die studiehandleiding vir die vak Bedryfsinligtingstelsels vir die Hoër Sertifikaat



in Rekeningkunde by Akademia. Hierdie gids is gratis beskikbaar aan alle Akademia

studente en is op die aanlyn-biblioteek beskikbaar. Vir die doeleindes van hierdie vak

moet jy die volgende afdelings bestudeer: Studie-eenheid 1.

Baie belangrik! Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die

handboek en bron soos, hierbo, aangedui, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.

Vakleeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van die vak BEDRYFSINLIGTINGSTELSELS sal jy in staat wees om jou

kennis en begrip te demonstreer van:

• Bedryfsinligtingstelsels

• Bedryfsinligtingstelselsinfrastruktuur

• Toepassings van bedryfsinligtingstelsels

• Bestuur van bedryfsinligtingstelsels

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om:

• tussen apparatuur, programmatuur, datahulpbronne, en netwerke en

telekommunikasie te onderskei en die toepassing van elk in ŉ organisasie te

omskryf.

• toepassings vir ŉ e-onderneming, ŉ organisatoriese stelsels, asook toepassings

vir die dienstesektor te bespreek.

• e-handel, bedryfsinligtingstelsels wat besluitneming ondersteun, en die bestuur

van kennis te omskryf en te verduidelik.

• ŉ strategie vir die bestuur van inligtingsekuriteit te formuleer.

• die impak wat bedryfsinligtingstelsels op die samelewing het, te analiseer.



Woordomskrywing vir evaluering

In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word

om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die

woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Omskrywing

Wanneer daar van jou

verwag word om te:

Moet jy die volgende doen:

Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou

antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

klassifiseer

Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde

items/voorwerpe behoort

Analiseer Om iets te ontleed

Evalueer Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens

Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem

Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/stelsel/ens


Studie-eenheid 1: Inleiding tot Bedryfsinligtingstelsels Bladsy 9

Studie-eenheid 1: Inleiding tot Bedryfsinligtingstelsels

1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te

demonstreer van die volgende:

• Inligting versus data binne ŉ bedryfskonteks

• Verskillende bronne van bedryfsinligting

• Tipes bedryfsinligting

• Tipes bedryfsinligtingstelsels

• Kwaliteitskontroleplan

Vaardighede


• inligting in ŉ bedryfskonteks te analiseer.

• te onderskei tussen die verskillende bronne van bedryfsinligting wat deur ŉ

onderneming benodig word.

• te onderskei tussen die tipes bedryfsinligting wat deur ŉ onderneming benodig

word.

• te onderskei tussen die tipes bedryfsinligtingstelsels wat deur ŉ onderneming

benut kan word.

• ŉ kwaliteitskontroleplan vir ŉ spesifieke onderneming se inligtingstelsel op te stel.



1.2 Voorgeskrewe handboek

Steyn, P.J.N. (Red.) 2012. Bedryfsinligtingstelsels. Pretoria: Kraal Uitgewers.

• Studie-eenheid 1

1.3 Verrykende bronne

Joshi, G. 2013. Management Information Systems. New Delhi: Oxford University Press.

• Hoofstuk 1 tot 3

In hierdie studie-eenheid kan hierdie as verrykende bron gesien word, maar dit is die

voorgeskrewe handboek vir die res van die vak (dus Studie-eenheid 2 – 5).

1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Data ŉ Versameling rou, onverwerkte feite of waarnemings.

Globalisering Die wyse waarop mense, regerings en bevolkings van

verskillende lande “nader” aan mekaar gekom het as gevolg

van verbeterde tegnologie.

Inherente

inligtingskwaliteit

Die korrektheid van data wat versamel is.

Inligting Die verwerkte vorm van data wat sin maak en vir

besluitneming gebruik kan word

Inligtingsargitektuur Die apparatuur en programmatuur wat benodig gaan word om

data te stoor en te organiseer.

Inligtingstelsel Die georganiseerde versameling van apparatuur,

programmatuur, toerusting, beleidsprosedures en mense wat

inligting stoor, prosesseer, beheer en beskikbaar maak in ŉ

organisasie.

Mededingers Ondernemings wat dieselfde produkte en dienste aan

dieselfde mark verskaf.

Pragmatiese

inligtingskwaliteit

Die waarde wat verwerkte data (inligting) vir ŉ organisasie het.



1.5 Inleiding

Die eerste studie-eenheid vir hierdie vak kom uit Steyn, P.J.N. (Red.)(2012). Hierdie studie-

eenheid verskaf ŉ inleiding tot bedryfsinligtingstelsels. Daar word gepoog om ŉ agtergrond

te skets vir die doel en aard van inligtingstelsels in moderne organisasies.

Die student sal egter ŉ baie groter agtergrond en dieper begrip van die beginsels van

bedryfsinligtingstelsels verkry, as die verrykende bronne (in hierdie geval Hoofstuk 1 tot 3 in

die voorgeskrewe handboek) ook bestudeer word.

Hierdie studie-eenheid verskaf eerstens, ŉ agtergrond oor die belangrikheid van inligting en

inligtingstelsels vir ŉ onderneming. Daarna word verskillende bronne van inligting volgens

die mikro-, mark- en makro-omgewing bespreek. In die derde plek, word ŉ opsomming van

die kategorieë van bedryfsinligtingstelsels verskaf. Hierdie is slegs ŉ oorsig – elk van hierdie

stelsels word in meer detail later in hierdie vak bespreek. Laastens, word kwaliteit van

inligting aangeraak.

1.6 Inligting in ŉ bedryfskonteks

Studiemateriaal: Steyn, P.J.N. (red) 2012: Paragraaf 1.5

Die terme “inligting”, “data”, “kennis” en “wysheid”, word dikwels verwar. Data en inligting

word as sinonieme gesien, wat tegnies nie korrek is nie. Die grootste verskil tussen data en

inligting, is die feit dat data deur ŉ verwerkingsproses moet gaan om na inligting

omgeskakel te word.

Paragraaf 1.5 in die studiemateriaal (Steyn, 2012) verskaf ŉ beskrywing van hoe data en

inligting verskil. Daar word ook ŉ oorsig gegee van hoe inligting tot die sukses van ŉ

onderneming kan bydra. Hierdie beginsels word egter in meer detail in Hoofstuk 3 in die

voorgeskrewe handboek (Joshi, 2013) bespreek. Daar word van ŉ student verwag om te kan

motiveer waarom die moderne organisasie nie sonder effektiewe bedryfsinligtingstelsels kan

oorleef nie.

1.7 Bronne van inligting

Studiemateriaal: Steyn, P.J.N. (red.) 2012: Paragraaf 1.6 tot 1.7

Dit is amper onmoontlik om te glo dat, minder as twee dekades gelede, die internet nie in

Suid-Afrika beskikbaar was om bronne te vind nie. Diensverskaffers soos Google, Twitter,

Facebook, Instagram, Bing, Wikipedia, Paypal, Amazon.com en Kalahari.net het nog nie

bestaan nie. Selfone was beperk tot een kleur LCD skerms, met agt luitone en weinig minder

funksionaliteit as die stuur en ontvang van teksboodskappe en die maak van oproepe.



Vandag kan enige iets denkbaar op die internet gevind word – van navorsing vir ŉ doktorale

studie, tot instruksies vir ŉ verskeidenheid ontwettige aktiwiteite. Tog kom hierdie

beskikbaarheid van ŉ magdom inligting met ŉ prys. Hoe meer inligting beskikbaar is, hoe

moeiliker word dit om goeie kwaliteit inligting te vind. Soekenjins (soos Google en Bing)

maak dit makliker om inligting te filter en op te spoor. Kwaliteit inligting word egter moeiliker

om te vind.

Paragraaf 1.6 in die studiemateriaal (Steyn, 2012) verskaf ŉ aantal bronne waar inligting

gevind kan word. Hierdie lys is egter beperk. Soos reeds genoem, het die beskikbaarheid

van inligting tot gevolg gehad dat enige inligting deur middel van die internet gevind kan

word. Die bronne van inligting word dus ook dikwels deur die aard van inligting beïnvloed.

Byvoorbeeld, akademiese artikels sal deur Google Scholar gevind kan word, terwyl ŉ

verskeidenheid akademiese platforms (bv. Ebsco host, Sciencedirect en Emerald) vir

dieselfde doel aangewend kan word. Wikipedia word nie deur Akademia as ŉ akademiese

bron erken nie, maar kan baie nuttig wees om aan ŉ student ŉ goeie agtergrond oor ŉ

spesifieke tema te gee. Investopedia, ŉ webtuiste soortgelyk aan Wikipedia, verskaf inligting

wat tot finansiële wetenskappe beperk is.

Dit neem soms tyd om die regte platform of bron van inligting te vind, maar sodra hierdie

bron gevind is, is dit maklik om in die toekoms soortgelyke inligting te vind.

Onthou:

Akademia ondersteun die Internasionale Open Education Resource beweging. ŉ

Verskeidenheid gratis beskikbare bronne is in Akademia se elektroniese biblioteek

beskikbaar. Daar is ook internet-skakels (links) na ŉ verskeidenheid ander gratis

handboeke en akademiese artikels. Studente word aangemoedig om van hierdie bronne

gebruik te maak. Materiaal wat deur Akademia vir ander programme ontwikkel is, word

ook aan studente beskikbaar gestel.

1.8 Tipes bedryfsinligtingstelsels

Studiemateriaal: Steyn, P.J.N. (red.) 2012: Paragraaf 1.8

Studie-eenheid 3 en 4 in hierdie begeleidingsgids verwys na ses hoofstukke in die

voorgeskrewe handboek (Joshi, 2013) wat met tipes bedryfsinligtingstelsels te make het. Die

opsomming wat dus in die studiemateriaal (Steyn, 2012) in Paragraaf 1.8 verskaf word, dien

dus slegs as ŉ oorsig van wat die student later in hierdie vak te wagte kan wees.

Die bedryfsinligtingstelsels word gekategoriseer volgens:



• Operasionele bedryfsinligtingstelsels

• Bestuursinligtingstelsels

• Inligtingstelsels wat op alle vlakke gebruik kan word

Laasgenoemde (Inligtingstelsels wat op alle vlakke gebruik kan word), word in die

voorgeskrewe handboek (Joshi, 2013) as funksionele bedryfsinligtingstelsels voorgestel.

Hoewel die ondernemingsfunksies in ander vakke in detail bespreek gaan word, volg ŉ

kort beskrywing ter inleiding hieronder.

Die aktiwiteite (dag-tot-dag, medium- en langtermyn) van ŉ onderneming kan op ŉ

verskeidenheid wyses gekategoriseer word. Moontlik die gewildste wyse waarop hierdie

kategorisering kan plaasvind, is volgens die verskillende funksies wat in ŉ onderneming

verrig word. Voorbeelde van hierdie funksies is: Produksie, bemarking, menslike

hulpbronbestuur, finansies, openbare betrekkinge en korporatiewe kommunikasie en

inligtingstegnologie. Soms word elk van hierdie funksies ŉ volledige departement in die

organisasie, maar dit hoef nie noodwendig die geval te wees nie. Dit kan, byvoorbeeld,

gebeur dat twee funksies deur dieselfde departement verrig word (byvoorbeeld bemarking

en openbare betrekkinge).

Soos wat nuwe tegnologie ontwikkel word, word nuwe bedryfsinligtingstelsels ook geskep.

Die lys in Tabel 1.1 in die studiemateriaal (Steyn 2012), sluit dus nie alle

bedryfsinligtingstelsels in nie. Ander stelsels wat ingesluit kan word, word in die handboek

(Joshi, 2013) bladsy, 9 tot 16, verskaf.

1.9 Inligtingskwaliteit

Studiemateriaal: Steyn, P.J.N. 2012: Paragraaf 1.9

Soos reeds genoem, is nie alle inligting van goeie gehalte nie. Sommige inligting kan

verkeerd wees. Die internet is vol inligting wat niks meer is nie, as blote menings of

doelbewuste leuens. Om hoë kwaliteit inligting te vind, mag dus ŉ uitdaging wees.

Dieselfde geld vir data en inligting oor kliënte wat deur ŉ onderneming versamel is.

Paragraaf 1.9 in die studiemateriaal (Steyn, 2012) verskaf ŉ inleiding tot totale

kwaliteitsbeheer (total quality management of TQM), ŉ metodologie wat gebruik word om

kwaliteit in die algemeen te verseker. Hierdie metodologie word op bedryfsinligtingstelsels

toegepas.

1.10 Samevatting

Bedryfsinligtingstelsels is ŉ versameling rekenaarargitektuur (apparatuur, programmatuur,

data en netwerktegnologie) wat gebruik word om prosesse en besluitneming in ŉ



onderneming te ondersteun. Hoewel die terme “data” en “inligting” dikwels as sinonieme van

mekaar gebruik word, is die twee konsepte verskillend van mekaar. Data is rou, onverwerke

feite. Data word deur ŉ verwerkingsproses na inligting omgeskakel. Inligting maak sin en kan

vir besluitneming gebruik word.

As gevolg van verbeterde tegnologie is dit vandag aansienlik makliker om inligting te vind as

in die verlede. Die aanbod van groot hoeveelhede inligting maak dit egter moeiliker om die

korrekte inligting in die massas te vind. ŉ Groter gesofistikeerdheid word van gebruikers

verwag om die regte bronne van inligting te vind.

Bedryfsinligtingstelsels kan in drie kategorieë ingedeel word: 1) Operasionele

bedryfsinligtingstelsels, 2) Bestuursinligtingstelsels en 3) Funksionele inligtingstelsels (wat

op verskillende vlakke gebruik kan word).

Voordat besluite op data gebaseer kan word, is dit belangrik dat die data aan die nodige

kwaliteitsvereistes voldoen. Totale kwaliteitsbeheer word benodig om te verseker dat die

data self, asook die proses waardeur data na inligting verwerk word, aan die nodige

vereistes vir pragmatiese en inherente kwaliteit voldoen.

1.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 1

Kyk na die inligting hieronder. Dink aan drie moontlike besluite wat op hierdie data

gebaseer kan word. Dink ook vir ŉ oomblik wat die gevolge sal wees as die inligting

foutief is.



Aktiwiteit 2

Vir elk van die volgende, identifiseer drie bronne wat vir jou die nodige inligting sal gee.

Probeer om bronne uit die interne, mark- en makro omgewing te verskaf waar moontlik.

1) ŉ Uitvoerende hoof van ŉ maatskappy wil weet of die bemarkingsdepartement se

nuwe bemarkingsplan suksesvol was.

2) ŉ Bemarkingsbestuurder wil weet of ŉ mededinger ŉ nuwe produk gaan bekendstel.

3) ŉ Direkteur van ŉ bank wil weet of die bank aan al die wetlike vereistes voldoen.

Aktiwiteit 3

Noem en bespreek ŉ gerekenariseerde inligtingstelstelsel vir elk van die volgende:

1) ŉ Bestuurder wil bepaal of ŉ werknemer wat van ŉ ander departement oorgeplaas is,

al die nodige opleiding gehad het.

2) ŉ Nuwe bestelling word uitgevoer en moet op ŉ rekenaarstelsel gestoor word.

3) ŉ Bestuurder wil weekliks ŉ verslag hê van die vlakke van voorraad in die

onderneming.

4) ŉ Senior bestuurder wil ŉ besluit neem wat vereis dat ekonomiese aanwysers en

interne data saamgevoeg moet word om ŉ verslag te verskaf.

Aktiwiteit 4

Identifiseer ŉ voorbeeld (wat nie in hierdie gids voorkom nie) om die verskil tussen data

en inligting aan te dui.

Aktiwiteit 5

Diereplesier Troeteldierwinkel het ŉ groot databasis van al die kliënte wat in die laaste

tien jaar aankope gedoen het. Die bestuur wil hierdie data gebruik om te bepaal watter

kliënte die meeste geld spandeer het en in watter omgewings hierdie kliënte woonagtig is.

Die bestuur wil ook graag ŉ demografiese profiel van hierdie kliënte opstel (byvoorbeeld,

die ouderdom en geslag van kliënte). Die inligting wat verkry word, sal gebruik word om

tydens ŉ nuwe bemarkingsveldtog te fokus op die mees waarskynlike kliënte.

1) Op watter wyses kan die inligting se kwaliteit verswak word?

2) Wat is die moontlike gevolge as die inligting se kwaliteit nie na wense is nie?



Belangrik:

Lees ook deur Hoofstuk 1 tot 3 in die voorgeskrewe handboek (Joshi, 2013) om ŉ

beter agtergrond oor die toepaslike konsepte waarna in hierdie vak verwys word, te

verkry.


Studie-eenheid 2: Inligtingstegnologie-infrastruktuur Bladsy 17

Studie-eenheid 2: Inligtingstegnologie-infrastruktuur


Kennis en begrip



• Apparatuur

• Programmatuur

• Data

• Netwerke en telekommunikasie

Vaardighede


• die werking van ŉ rekenaar te konseptualiseer.

• te onderskei tussen toevoer-, verwerkings-, afvoer-, primêre stoor-, en sekondêre

stoorkomponente.

• tendense in verwerking te beskryf.

• kategorieë van programmatuur te identifiseer en bespreek; die doel van en tipes

stelselprogrammatuur te bespreek en te onderskei tussen verskillende

toepassingprogrammatuur.

• die belangrikheid van ŉ databasisbestuurstelsel te motiveer; die elemente van ŉ

databasisbestuurstelsel te beskryf en ŉ databasis te ontwerp.

• die basiese komponente van ŉ netwerk te beskryf en die waarde en gevare van

netwerke en die internet vir ŉ sakeonderneming te identifiseer.




Joshi, G. 2013. Management information systems. New Delhi: Oxford University Press.

• Hoofstuk 4

• Hoofstuk 5

• Hoofstuk 6

• Hoofstuk 7


• Wikipedia-artikel1 oor die Analytical Engine. Beskikbaar by:

http://en.wikipedia.org/wiki/Analytical_engine.

• Steyn, P.J.N. 2012. (red.) Bedryfsinligtingstelsels. Kraal Uitgewers: Pretoria. Hierdie

is die studiehandleiding vir die vak Bedryfsinligtingstelsels vir die Hoër Sertifikaat in

Rekeningkunde by Akademia. ŉ Hele studie-eenheid word aan programmatuur gewy

Hierdie gids is gratis beskikbaar aan alle Akademia studente en is op die aanlyn-

biblioteek beskikbaar.

• Godin, S. 1995. Presenting digital cash. Sams Publishing. ŉ Interessante boek wat in

1995 voorspellings gemaak het oor ŉ internasionale, digitale geldeenheid.

• Wikipedia artikel oor Bitcoin, ŉ internasionale, digitale geldeenheid. Beskikbaar by:

http://en.wikipedia.org/wiki/Bitcoin




Bedryfstelsels Stelselprogrammatuur vir die bestuur van veral hulpbronne (bv.

geheue), lêers en randapparatuur.

Binêre kodes Programkodes wat slegs uit 1’e en 0’e bestaan. Word ook

masjientaal genoem.

Brug ŉ Toestel wat netwerke met dieselfde protokol verbind.

Cloud verwerking ŉ Internet-gebaseerde wyse van verwerking, waar ŉ

verskeidenheid hulpbronne, soos apparatuur, programmatuur,

1 Wikipedia word nie deur Akademia as ŉ akademiese bron geag nie. Hierdie bron mag dus nie in

werkopdragte gebruik word nie.



verwerkingskrag en inligting aan gebruikers verskaf kan word.

Datapakhuis ŉ Uiters groot versameling van data.

Deurblaaier

(Brouwser)

Programmatuur wat gebruik word om webblaaie oop te maak.

Deurgang ŉ Toestel wat netwerke met verskillende protokolle aan mekaar

verbind.

Ekstranet ŉ Netwerk soortgelyk aan ŉ intranet, maar wat vir spesifieke

buite-organisasies (soos verskaffers) oopgestel word.

Eweknie-netwerk

(Peer-to-peer

network)

Rekenaars wat direk aan mekaar verbind word, sonder ŉ

bediener.

Gedraaide draadpaar

(Twisted pair cables)

Twee geïnsuleerde koperkabels word om mekaar gedraai, en

dan word twee of meer van hierdie pare kabels weer

saamgevoeg om ŉ enkele kabel te vorm.

Grafiese gebruikers-

koppelvlak

ŉ Grafiese koppelvlak wat interaksie tussen die rekenaar en die

gebruiker moontlik maak – ŉ verbetering op teks-gebaseerde

gebruikerskoppelvlakke.

Grid-verwerking Die gebruik van ŉ groot aantal gewone rekenaars wat aan

mekaar gekoppel is om verwerking te doen om sodoende

soortgelyke prestasie as dié van ŉ superrekenaar te verkry.

Herhaler (Repeater) ŉ Toestel wat seine oor ŉ netwerk versterk en sodoende die

reikwydte van ŉ netwerke vergroot.

Hoofraam Die eerste generasie-rekenaars wat masjienvlak-taal gebruik het

vir programmering.

Hub ŉ Hub verbind komponente van ŉ netwerk aan mekaar.

Intranet ŉ Netwerk wat van internet-tegnologie gebruik maak om

kommunikasie tussen werkstasies van ŉ maatskappy moontlik te

maak. Die intranet is nie toeganklik vir iemand buite die

organisasie nie.

Lokale areanetwerk ŉ Netwerk wat toestelle oor ŉ lokale/klein area verbind.



Mikrorekenaar Die derde generasie rekenaars wat vir alledaagse gebruik

beskikbaar is aan enige iemand met basiese

rekenaarvaardighede. Hierdie rekenaars is gebruikersvriendelik

en gebruik die mees moderne programmeertale.

Mini-rekenaar Tweede generasie rekenaars, wat kleiner as hoofraamrekenaars

was, maar steeds laer-vlak programmeertale gebruik het.

Myn van data Proses waardeur inligting uit geweldige groot hoeveelheid data

verkry word.

Navraag ŉ Funksie van ŉ databasisbestuurstelsel (DBBS) waarmee data

volgens spesifieke kriteria vanaf ŉ databasis onttrek kan word.

Netwerkbedieners Rekenaars met meervoudige hardeskywe en verwerkings met

groot verwerkingskapasiteit. Bedieners word gebruik vir groot

hoeveelhede verwerking, kommunikasie of die stoor van groot

hoeveelhede data.

Ongeleide

kommunikasiemedia

Kommunikasiemedia wat nie van kabels gebruik maak nie.

Protokol Stel reëls wat kommunikasie tussen toestelle in ŉ netwerk

reguleer.

Raid-tegnologie ŉ Tegnologie wat die betroubaarheid van permanente stoor

verhoog deur meervoudige skywe te kombineer in ŉ een

(logiese) eenheid.

Randapparatuur Apparatuur wat ekstern aan die rekenaar koppel, byvoorbeeld ŉ

drukker.

Rekord ŉ Versameling van velde wat die besonderhede oor ŉ bepaalde

entiteit bevat, vorm ŉ rekord.

Relasiedatabasis ŉ Databasis waarvan die tabelle op een of ander wyse aan

mekaar gekoppel is.

Samestellers

(Assemblers)

Tweede generasieprogrammatuur wat gebruik word om basiese

instruksies na masjientaal om te skakel.

Superrekenaars Hoogs gesofistikeerde en kragtige stelsels wat gebruik word vir

take wat komplekse verwerking teen ŉ groot spoed vereis.



Switch ŉ Switch is soortgelyk aan ŉ hub, maar verrig ook ŉ aantal

netwerkbestuurstake (en is dus meer “intelligent”)

Toepassings-

programmatuur

Programmatuur wat vir die eindgebruiker ontwikkel word om ŉ

spesifieke taak te verrig.

Veld ŉ Veld is ŉ enkele feit. Die kleinste eenheid van data kan as ŉ

veld beskou word.

Verslag Verslae word gebruik om die data in ŉ tabel, of data wat deur ŉ

navraag onttrek is, op ŉ formele, wyse te vertoon.

Vorm ŉ Funksie van ŉ DBBS wat as gebruikerskoppelvlak die

gebruiker toelaat om data in te lees, te besigtig en te verander.

Wye areanetwerk

(WAN)

ŉ Netwerk wat oor ŉ groot geografiese area versprei is.

2.5 Inleiding

Hierdie studie-eenheid bestudeer die vier belangrike elemente van rekenaar-infrastruktuur,

naamlik apparatuur, programmatuur, data en netwerke.

Apparatuur (hardware) word eerstens bespreek. Hoewel daar nie na alle moontlike

apparatuur wat beskikbaar is, verwys word nie, word die werking van ŉ rekenaar as ŉ

geheel bespreek. Eerstens, word ŉ kort agtergrond oor die geskiedenis van rekenaars

verskaf. In die tweede plek word die drie kategorieë van rekenaars bespreek. Daarna word

die werking van ŉ rekenaar deur ŉ model van ŉ rekenaar voorgestel en die verskillende

apparatuur wat in ŉ rekenaar voorkom, aangeraak. In die vierde plek word twee belangrike

tendense in apparatuur en veral verwerking ondersoek.

Programmatuur word in Hoofstuk 5 in die handboek bespreek. Daar word hoofsaaklik tussen

twee oorhoofse kategorieë van programmatuur onderskei, naamlik stelselprogrammatuur en

toepassingsprogrammatuur. Stelselprogrammatuur word eerste bespreek. In die tweede

plek word toepassingprogrammatuur en die verskillende tipes programme wat direk vir

gebruikers geskryf is, behandel.

Data het ŉ onmisbare strategiese bron vir moderne organisasies geword. Hoewel

databasisse in ŉ sekere vorm reeds voor die ontstaan van rekenaars bestaan het, het

tegnologie die geleenthede wat goeie kwaliteit data inhou, drasties vermeerder. Hoofstuk 6

in die handboek bespreek datahulpbronne. Eerstens, word terminologie verduidelik. Daarna

word die nadele van tradisionele lêerstelsels bespreek. In die derde plek word



databasisbestuurstelsels (DBBS's) uiteengesit. Daar word ook aandag gegee aan die

verskillende tipes DBBS's wat beskikbaar is. Vierdens, word die vyf stappe van

databasisontwerp geïdentifiseer en bespreek. Die bestuur van ŉ databasis word ook hierby

ingesluit. Laastens, word daar gekyk na vier tendense wat met databasisse te make het.

Wanneer rekenaars en ander elektroniese toestelle aan mekaar gekoppel word, word ŉ

netwerk gevorm. Netwerke vorm ook die grondslag vir telekommunikasie. Hoofstuk 7 in die

handboek bespreek netwerke en telekommunikasie. Daar word eerstens gekyk na tendense

in telekommunikasie, gevolg deur die waarde wat netwerke vir sakeondernemings bied. In

die tweede plek word tipes netwerke bespreek. Op ŉ meer tegniese vlak word daar gekyk na

kommunikasieprotokolle, kommunikasiemedia (soos kabels en koordlose tegnologie) en

netwerktoestelle. ŉ Paar interessante verwikkelinge ten opsigte van die internet word

aangeraak. Laastens, word ŉ spesifieke tegnologie, naamlik radiofrekwensie-tegnologie

(RFID) bespreek.

2.6 Rekenaarapparatuur

Handboek: Joshi, 2013: Hoofstuk 4

2.6.1 Die geskiedenis van rekenaars

Handboek: Bladsy 75 – 77

Die handboek lys Charles Babbage as een van die baanbrekers in die ontwikkeling van

rekenaars. Babbage was wel ŉ uitvinder, maar sy bekendste uitvindsel, die Analytical

Engine, was nie in Babbage se leeftyd ontwikkel nie. Hierdie masjien, wat dieselfde

teoretiese onderbou as die moderne rekenaar gehad het, het komponente vereis wat in

daardie jare nie bestaan het nie. Dit is die moeite werd om vir interessantheidsonthalwe

meer oor hierdie onderwerp na te lees (sien bykomende bronne hierbo). Figuur 2.1 is ŉ

model van die Analytical Engine wat volgens Babbage se spesifikasies gebou is. Hierdie

toestel is tans in die Wetenskapmuseum in Londen.



Figuur 2. 1: Die Analytical Engine

(Bron: http://en.wikipedia.org/wiki/File:AnalyticalMachine_Babbage_London.jpg)

Die toestel wat as die eerste algemeendoelige rekenaar bekend gestaan het, was ENIAC.

Hierdie masjien is ontwikkel om ingewikkelde ballistiese berekeninge vir vegvliegtuie te doen

– die masjien is tydens die tweede wêreldoorlog ontwikkel. Toe die masjien uiteindelik

voltooi is, was die oorlog verby en is ENIAC vir ander doeleindes aangewend. Figuur 2.2 is ŉ

foto van ENIAC.

Figuur 2. 2: Twee programmeerders in ENIAC

(Bron: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Eniac.jpg)

Daarna het rekenaars teen ŉ duiselingwekkende spoed verbeter. ŉ Paar interessante getalle

wat in die handboek verskaf word:

• 10MB: Die grootste hardeskyf beskikbaar in 1988



• 1 000 000MB: Die grootte van ŉ 1 Terrabyte hardeskyf – vandag as eksterne

hardeskywe kommersieel beskikbaar.

• 18 maande: Die gemiddelde tyd wat dit neem vir die spoed van verwerking om te

verdubbel as gevolg van nuwe tegnologiese ontwikkeling.

• 25 000: Die hoeveelheid keer wat die werkverrigting van mikroverwerkers verbeter

het in die afgelope 30 jaar.

Tegnologie het ook veroorsaak dat rekenaars en ander tegnologiese toestelle nader aan

mekaar gekom het. Waar ŉ telefoon ongeveer twintig jaar gelede niks anders kon doen as

oproepe maak en ontvang nie (en so nou en dan boodskappe op neem), is selfone (veral

slimfone) vandag niks anders as rekenaars nie.

2.6.2 Kategorieë van rekenaars

Handboek: Bladsy 77 tot 79

Rekenaars kan hoofsaaklik in drie kategorieë verdeel word. Hierdie kategorieë, wat in die

handboek in meer detail bespreek word, word in Figuur 2.3 grafies voorgestel:

Figuur 2. 3: Kategorieë van rekenaars

(Bron: Joshi, 2013:77 – 79)

Tabel 4.1 in die handboek verskaf ŉ tydlyn van hoe die kategorieë van rekenaars ontwikkel

het van 1959 tot nou. Figuur 2.4 is ŉ foto van ŉ superrekenaar.

Mikrorekenaars

• (bv. persoonlike rekenaars)

Netwerkbedieners

Superrekenaars

• Bv. Google se bedieners



Figuur 2. 4: ŉ Superrekenaar met meer as 250 000 verwerkers – ŉ persoonlike rekenaar het een verwerker!

(Bron: http://en.wikipedia.org/wiki/File:IBM_Blue_Gene_P_supercomputer.jpg)

2.6.3 Rekenaarargitektuur


In hierdie paragraaf in die handboek word die verskillende apparatuur (hardware) bespreek.

Figuur 4.1 in die handboek is veral belangrik omdat dit aandui hoe al hierdie apparatuur

saamwerk. Hierdie figuur word ook dikwels die model van ŉ rekenaar genoem. Babbage se

ontwerp van sy Analytical engine (vroeër genoem) is reeds in 1835, 110 jaar voor ENIAC, op

hierdie beginsels gebaseer.

Enige rekenaar bestaan basies uit toevoer (input), verwerking (processing) en afvoer

(output). Om hierdie verwerking moontlik te maak word tydelike, baie vinnige geheue

(memory) gebruik, meestal ewetoeganklike geheue (random access memory – RAM). En

om die resultate van verwerking te stoor, word permanente stoor (storage) soos hardeskywe

en DVD’s gebruik.

Die verskillende apparatuur wat by elk van hierdie afdelings van die model van ŉ rekenaar

aangetref word, word in die handboek bespreek en in Figuur 2.5 opgesom:



Figuur 2. 5: Rekenaarapparatuur

(Bron: Aangepas uit Joshi, 2013: 79-84)

Die laaste element wat in hierdie paragraaf in die handboek genoem word, is RAID-

tegnologie. Hierdie is ŉ tegnologie wat gebruik word om te verseker dat data nie verlore

gaan nie. In plaas daarvan om data (soos dokumente) op ŉ enkele hardeskyf te stoor, word

die data oor verskillende hardeskywe gestoor. Hierdie tegnologie gebeur in die agtergrond

en die gebruiker hoef nie eens daarvan bewus te wees nie. Vir die gebruiker lyk dit asof data

slegs op een skyf gestoor word. Sou daar egter ŉ probleem met een van die skywe wees,

sal die data van die ander skywe herwin kan word.

2.6.4 Tendense in apparatuur


Een van die moderne tendense in veral verwerking, is die sogenaamde grid computing. ŉ

Gewone persoonlike rekenaar het gewoonlik ŉ enkele verwerker wat vir alle verwerking

verantwoordelik is. Groter rekenaars mag dalk twee verwerkers hê, terwyl superrekenaars

van ŉ groot aantal verwerkers gebruik maak.

Toevoer (Input)

•Muis

•Sleutelbord

•Raakskerm (touch screen)

•Mikrofoon

Verwerking (Processing)

•Sentrale verwerkingseenheid (SVE) (Engels: Central processing unit - CPU)

Afvoer (Output)

•Skerm

•Drukker

•Luidsprekers

Primêre geheue (Memory)

•ROM (Read only memory)

•RAM (Random access memory)

Sekondêre geheue (Secondary storage)

•Hardeskywe

•DVD's

•CD's

•Geheuestokkies (memory sticks)

•Sien ook RAID tegnologie



Grid computing gebruik egter die verwerkers van ŉ verskeidenheid rekenaars wat aan

mekaar gekoppel is. Hierdie rekenaars kan gewone persoonlike rekenaars wees wat nooit

op hul eie vir groot verwerkingstake gebruik sou kon word nie. Dit werk soos volg:

• ŉ Groot aantal rekenaars (gewone persoonlike rekenaars) is via breëband-internet

aan mekaar gekoppel. Hierdie rekenaars kan geografies verspreid wees.

• ŉ Bediener verdeel alle verwerkingstake in kleiner dele op en verdeel dit onder die

aantal rekenaars.

• Elke rekenaar voltooi die verwerking. Die rekenaar kan vir ander take gebruik word

terwyl verwerking in die agtergrond plaasvind.

• As verwerking voltooi is, word die afvoer weer na die bediener teruggestuur.

Die grootste voordeel verbonde aan hierdie vorm van verwerking, is dat resultate soortgelyk

aan dié van superrekenaars verkry kan word, sonder dat die kostes verbonde aan die

aanskaf van so ŉ rekenaar aangegaan moet word.

ŉ Tweede tendens is cloud computing. In hierdie geval verwys die term “cloud” na die

internet. Apparatuur, programmatuur en ŉ verskeidenheid ander hulpbronne word aan

maatskappye en individue beskikbaar gestel, sonder dat die nodige apparatuur aangekoop

moet word. ŉ Maatskappy kan, byvoorbeeld, ŉ hele kliëntediensstelsel op die internet stoor.

Alle verwerking word deur die bediener op die internet gedoen en die maatskappy sal slegs

die resultate daarvan kry.

Die grootste voordeel van hierdie vorm van verwerking, is dat die maatskappy nie kapitale

uitgawes hoef aan te gaan nie. ŉ Gewone rekenaar kan aan die internet gekoppel word en

die gebruiker sal dieselfde werksverrigting verkry as by ŉ organisasie wat van ŉ bediener

gebruik maak (afhangende van die spoed van die internetverbinding, natuurlik). Die voordele

en nadele van cloud computing word in die handboek bespreek en in Figuur 2.6 hieronder

opgesom:



Figuur 2. 6: Voordele van cloud computing

(Bron: Joshi, 2013:87-88)

2.7 Programmatuur


Programmatuur dui op die programme wat op ŉ rekenaar gelaai is. Sommige van hierdie

programme se afvoer is sigbaar aan die gebruiker (byvoorbeeld ŉ dokument wat met ŉ

woordverwerkingsprogram getik word). Ander is egter in die agtergrond aktief en word

dikwels nie deur die gebruikers opgemerk nie.

Daar word hoofsaaklik tussen twee tipes programmatuur onderskei: Stelselprogrammatuur

(systems software) en toepassingsprogrammatuur (application software). Figuur 5.2 in die

handboek verskaf ŉ goeie oorsig van die verskillende programmatuur en hoe dit in hierdie

twee kategorieë verdeel kan word.

Die eerste programmatuur wat geskryf is, het uit 1 en 0 tekens bestaan. Deur ŉ

verskeidenheid van hierdie kombinasies te gebruik, kon instruksies vir ŉ rekenaar gestoor

word. ENIAC is gebruik deur skakelaars aan en af te skakel (1 = aan, 0 = af). Tot vandag

word dieselfde beginsels vir programmering gebruik. Data word steeds in die vorm van 1‘e

en 0’e op ŉ hardeskyf of CD gestoor.

Die kategorieë van programmatuur word in Hoofstuk 5 in die handboek bespreek. Die

oorsigtelike verduidelikings hieronder dien slegs as ondersteuning van die handboek en

word geensins bedoel om die inligting in die handboek te vervang nie.

Kostebesparing

Beskikbaar vanaf enige plek waar die internet beskikbaar is

Voordele van grootmaat-gebruik

Groter betroubaarheid (indien betroubare diensverskaffers gebruik word)

Meestal goeie sekuriteit

Gebruik is meetbaar, wat die keuse van ŉ diensverskaffer op grond van koste en betroubaarheid makliker maak.



2.7.1 Stelselprogrammatuur


Stelselprogrammatuur behels alle programme wat die effektiwiteit van hulpbronne (bv.

apparatuur) in ŉ rekenaar beheer en bestuur. Stelselprogrammatuur maak dit ook vir die

gebruiker moontlik om toepassingsprogrammatuur (hieronder bespreek) te gebruik.

Wat stelselprogrammatuur betref, word daar ook tussen ŉ aantal kategorieë van

programmatuur onderskei. Die eerste hiervan is ŉ bedryfstelsel.

� Bedryfstelsels

Die eerste rekenaars was hoofsaaklik deur wiskundiges en ingenieurs gebruik. Die gebruik

van ŉ rekenaar was ŉ spesialiteitsgebied. Soos wat die vervaardiging van rekenaars

toegeneem en goedkoper geraak het, het daar ŉ behoefte ontstaan om rekenaars meer

algemeen te gebruik. Die probleem was dat die gebruikers nie almal elektroniese ingenieurs

was nie. Bill Gates het die speelveld in hierdie verband verander.

Gates en ŉ vriend, Paul Allen (wat later die leisels as CEO van Microsoft by Gates

oorgeneem het), het vir IBM ŉ bedryfstelsel ontwikkel. Hierdie stelsel was geskryf om

interaksie tussen ŉ gebruiker (wat Engels verstaan) en die rekenaars (wat slegs met binêre

kode, of 1’e en 0’e kommunikeer) moontlik te maak. Deur onderhandeling het Gates en Allen

die regte op die bedryfstelsel behou en het IBM slegs lisensiegelde daarvoor betaal. Hierdie

bedryfstelsel is later aangepas vir mikrorekenaars en MS Dos genoem. Dit was die begin

van Bill Gates se sukses.

Vandag is daar ŉ verskeidenheid bedryfstelsels waarvan Microsoft Windows in ŉ groot mate

die persoonlike rekenaarmark oorheers. (Apple het intussen ŉ groot deel van die mark by

Microsoft afgeneem.)

ŉ Bedryfstelsel bestuur apparatuurhulpbronne (veral geheuetoekenning aan verskillende

programme), lêers (byvoorbeeld deur middel van Windows Explorer) en randtoestelle (soos

drukkers). Hoewel Apple MAC OS X en Windows die bekende bedryfstelsels vir persoonlike

rekenaars is, is daar ŉ aantal ander bedryfstelsels wat gebruik word. Figuur 2.7 verskaf ŉ

opsomming van verskillende bedryfstelsels:



Figuur 2. 7: Verskillende bedryfstelsels

(Bron: Joshi, 2013:95-104)

� Deurblaaiers

Deurblaaiers (web browsers) is programmatuur wat gebruik word om webblaaie oop te

maak. Die bekendstes op die mark is tans Microsoft Internet Explorer, Mozilla Firefox en

Google Chrome. Eersgenoemde is gewoonlik reeds op ŉ rekenaar gelaai indien Windows op

die rekenaar gebruik word. Die ander twee (Firefox en Chrome) kan gratis van die internet

afgelaai word.

� Ander stelselbestuursprogrammatuur

Ander programmatuur wat gebruik word om die hulpbronne van die rekenaar te bestuur,

word in Tabel 5.1 in die handboek voorgestel. Wat veral van belang is, is groepware en anti-

virusprogramme – hierdie is stelselprogrammatuur waarvan die gebruikers ook kennis

behoort te dra.

� Programmeertale en -hulpmiddels

ŉ Programmeertaal is programmatuur wat gebruik word om ander programmatuur te

ontwikkel. Die eerste programme was, in vandag se terme, baie eenvoudig. Om hierdie

programme te skryf, was egter nie so maklik nie. Masjientaal (kombinasies van slegs 1’e en

0’e) was gebruik om hierdie programme te skryf.

Verdere ontwikkeling het die tweede generasie programmeertale bekendgestel. Hierdie

programmatuur was gebruik om masjientaal in basiese Engels om te skakel. Hoewel die

mees basiese instruksies steeds geskryf moes word, was dit nie vir programmeerders nodig

MS DOS

•Microsoft se eerste bedryfstelsels - teks gebaseerd

MS Windows

•Verskillende weergawes, veral vir persoonlike rekenaars gebruik

Mac OS X

•Apple se bedryfstelsel vir Apple rekenaars

Linux

•ŉ Gratis, oopbron bedryfstelsel.

Novell

•ŉ Groep netwerkbedryfstelsels

UNIX

•ŉ Netwerkbedryfstelsel wat deur Bell Laboratoriums ontwikkel is - veral bekend vir stabiliteit.



om masjientaal te verstaan nie. Hierdie programmatuur is samestellers (assemblers of

assembly language) genoem.

Derde generasie programmeertale het op samestellers gebou. Die basiese instruksies was

reeds in die programmeertaal vervat en die programmeerder het slegs nodig gehad om hoër

vlak instruksies te skryf. ŉ Eenvoudige stelling soos A:=(2+3*x)/d in ŉ derde generasie

taal, sou ŉ lys van basiese instruksies in ŉ samesteller vereis het.

Die vierde generasie programmeertale het selfs ŉ stap verder gegaan. Die taal wat hier

gebruik word, is nader aan natuurlike Engels as die vorige vlak tale. Vierde generasie

programmeertale het ook van grafiese gebruikerskoppelvlakke (graphical user interface of

GUI) gebruik gemaak. Waar ŉ derde generasietaal ŉ groot aantal kodes benodig om ŉ nuwe

skerm te skep, kan dit met die klik van ŉ muis in ŉ vierde generasietaal gedoen word.

Saam met die vierde generasietale het ŉ nuwe beginsel van objek-georiënteerde

programmeertale die lig gesien. Die tegniese detail van hierdie tale is nie belangrik vir

hierdie vak nie, maar objek-georiënteerde programmering maak die hergebruik van kode

baie makliker. Deurdat dieselfde programkode nie herhaaldelik geskryf hoef te word nie (en

dus oor en oor deur ander dele van die program of selfs ander programme gebruik kan

word) word ŉ groot hoeveelheid tyd en geld bespaar.

Figuur 2.8 hieronder wys die verskil tussen twee programmeertale: Die een is ŉ derde

generasietaal (Turbo Pascal), terwyl die tweede ŉ vierde generasietaal (Delphi) is.



Figuur 2. 8: Die verskil tussen derde en vierde generasie programmeertale

� Programmatuur vir webontwerp

HTML is die programkode wat steeds vandag die basis van baie webtuistes vorm. Hoewel ŉ

verskeidenheid programmatuur die lig gesien het, skep ŉ groot hoeveelheid van hierdie

programmatuur steeds die HTML-kode in die agtergrond. Soms vereis webtuistes groter

werksverrigting en koppeling aan databasisse. In hierdie geval sal HTML-kode nie

voldoende wees nie en word ander programkodes gebruik.



2.7.2 Toepassingsprogrammatuur


Toepassingprogrammatuur is die programmatuur wat deur die eindgebruiker gebruik word

om spesifieke take te verrig. Hierdie begeleidingsgids is in ŉ woordverwerker geskryf. Die

punte van studente sal moontlik in ŉ sigblad aan die administratiewe personeel gestuur

word, wat dit in ŉ administratiewe stelsel sal inlees. Finale uitslae sal deur middel van e-pos

programmatuur aan studente gestuur word. Hierdie is slegs ŉ paar voorbeelde van die

magdom toepassingprogrammatuur wat bestaan.

Die handboek verdeel toepassingprogrammatuur ook in kategorieë. Hierdie kategorieë sluit

besigheidstoepassingsprogrammatuur, kantoorproduktiwiteitsprogrammatuur en groepware

in. Kantoorproduktiwiteitsprogrammatuur kan selfs in nog kategorieë verdeel word, naamlik:

• Woordverwerkers (bv. Microsoft Word)

• Sigbladprogrammatuur (bv. Microsoft Excel)

• Aanbiedingsprogrammatuur (bv. Microsoft PowerPoint)

• E-posprogrammatuur (bv. Microsoft Outlook)

Die verskillende kategorieë van toepassingsprogrammatuur, insluitend die vier kategorieë

wat hierbo genoem is, word in Figuur 2.9 uiteengesit:

Figuur 2. 9: Kategorieë van toepassingsprogrammatuur

(Bron: Joshi, 2013: 104-110)

Toepassings-programmatuur

Besigheidstoepassings-programmatuur

Woordverwerkers

Sigbladprogrammatuur

Aanbiedings-programmatuur

E-posprogrammatuur

Kantoor-produktiwiteits-programmatuur

Groepware



Dit is belangrik om te besef dat hierdie lys van programmatuur nie alle programmatuur kan

bevat nie. Daar word daagliks nuwe programmatuur ontwikkel. Die toepassings wat elke dag

vir slimfone geskep word (Apps) is ook nie hierby ingesluit nie, maar vorm ŉ groot deel van

toepassingsprogrammatuur. Die doel van hierdie hoofstuk is dus slegs om ŉ oorsig van

toepassingsprogrammatuur te verskaf. Die student kan self ŉ bietjie navorsing doen om

meer inligting oor verskillende programmatuur te vind.

2.8 Data-hulpbronne


Data het oor die jare ontwikkel van bloot ŉ uitset van ŉ administratiewe proses, tot ŉ

strategiese bate. Daar is vandag ondernemings waarvan data die enigste produk is. ŉ Groot

persentasie van moderne ondernemings sal hul deure moet sluit indien hul data verlore

gaan. Dit is daarom vir enige bestuurder belangrik om oor die basiese kennis van data en

databasisse te beskik.

2.8.1 Wat is ŉ databasis?


Streng gesproke is ŉ databasis enige versameling van data wat op een of ander wyse

georganiseer is. Uit hierdie definisie is dit dan ook duidelik dat ŉ kamer vol lêers ook as ŉ

databasis geklassifiseer word. Hierdie hand-gebaseerde of tradisionele databasisse is

natuurlik nie so kragtig en nuttig soos elektroniese databasisse nie, soos later bespreek

gaan word.

Daar is egter ŉ aantal terme wat by enige databasis betrokke is. Hierdie terme word

hieronder verduidelik. Figuur 2.10 kan gebruik word om die verduideliking aan te vul.

Figuur 2. 10: Terminologie betrokke by ŉ databasis



• Veld. ŉ Veld is ŉ enkele feit. Die kleinste eenheid van data kan as ŉ veld beskou

word. In ŉ databasis waarin kliënte-inligting gestoor word, sal ŉ kliënt se naam of van

as ŉ veld gesien word. Nog voorbeelde van velde is die kliënte se telefoonnommers,

posadresse, salarisse en ouderdomme.

• Rekord. ŉ Versameling van velde wat die besonderhede oor ŉ bepaalde entiteit

bevat, vorm ŉ rekord. In die bogenoemde voorbeeld sal een kliënt (byvoorbeeld

Anton Adams) se besonderhede ŉ rekord vorm. Die rekord van Anton Adams bevat

dan ŉ verskeidenheid velde (sy naam, van, telefoonnommer, posadres, salaris en

ouderdom).

• Tabel. Alle rekords met hul velde word in ŉ tabel gestoor.

Hoewel databasisse drasties kan verskil, is daar drie eienskappe wat gewoonlik by alle

databasisse voorkom. Hierdie eienskappe word op bladsy 118 in die handboek beskryf en in

Figuur 2.11 opgesom:

Figuur 2. 11: Eienskappe van ŉ databasis

(Bron: Joshi, 2013:118)

2.8.2 Tradisionele lêerstelsels


Voordat tegnologie vir die bestuur van databasisse ingespan is, is van fisiese, papier-

gebaseerde stelsels gebruik gemaak. Later is hierdie lêers in elektroniese formaat

omgeskakel, maar steeds nie deur ŉ databasisbestuurstelsel (DBBS) bestuur nie. Die

handboek verwys na beide hierdie gevalle as daar van tradisionele lêerstelsels gepraat

word. Die handboek (bladsy 118 – 120) verskaf vyf nadele van hierdie stelsels. Die nadele

word kortliks in Figuur 2.12 opgesom.

Data handel oor plekke, objekte of 'dinge'

ŉ Databasis is ŉ logiese koherente versameling van data

ŉ Databasis het ŉ spesifieke doel



Figuur 2. 12: Tekortkominge van tradisionele lêerstelsels

(Bron: Joshi, 2013:119 – 120)

Die oplossing vir hierdie probleme is om ŉ databasis-benadering tot data te volg. Meer

spesifiek moet daar van databasisbestuurstelsels gebruik gemaak word, om data so effektief

as moontlik te stoor en beskikbaar te stel.

2.8.3 Databasisbestuurstelsels (DBBS)


Hoewel slegs groot maatskappy in die verlede van ŉ DBBS gebruik kon maak, is hierdie

tegnologie vandag vir klein ondernemings en selfs individue beskikbaar. Deur bloot ŉ

program soos Microsoft Access aan te skaf (teen relatiewe lae kostes), kan ŉ individu ŉ

databasis skep en onderhou.

Die handboek verskaf ses voordele vir die gebruik van ŉ DBBS as ŉ alternatief tot die

tradisionele wyse waarop lêer georganiseer is. Hierdie voordele word op bladsye 120 en 121

in die handboek verskaf en kortliks in Figuur 2.13 opgesom:

Figuur 2. 13: Voordele van ŉ DBBS-benadering tot data

(Bron: Joshi, 2013:120-121)

Oortollige/onnodige data (redundancy)

Tekort aan buigbaarheid (flexibility)

Swak sekuriteit

Data kan nie maklik gedeel word nie

Programdata afhanklikheid

Oortollige data word geëlimineer

Konsekwentheid van data word verseker

Die deel van data oor ŉ verskeidenheid geografiese liggings word moontlik gemaak

Standaarde kan afgedwing word

Data-integriteit word verseker

Sekuriteitsbeperkings kan op ŉ hele databasis van toepassing gemaak word



ŉ DBBS het drie funksies (sien bladsy 122 in die handboek). ŉ DBBS bestaan ook uit vier

belangrike komponente. Hierdie komponente word in die handboek op bladsy 122 tot 124

bespreek. Ter wille van verstaanbaarheid, sal skermuitdrukke van Microsoft Access gebruik

word om die komponente ook hieronder te verduidelik.

� Tabel

Tabelle is reeds hierbo bespreek. Figuur 2.14 hieronder dui aan hoe ŉ tabel in Microsoft

Access sal voorkom. Let daarop dat hierdie tabel rekords en velde het: Elke ry is ŉ rekord,

elke kolom stel ŉ veld voor.

Figuur 2. 14: ŉ Tabel in Microsoft Access

� Vorms

ŉ Vorm is ŉ gebruikerskoppelvlak wat dit vir die gebruiker moontlik maak om data in die

databasis in te lees, te sien en die verander. Figuur 2.15 hieronder dui aan hoe ŉ vorm in

Microsoft Access ontwerp word, terwyl Figuur 2.16 aandui hoe so ŉ vorm deur die gebruiker

gesien sal word.



Figuur 2. 15: Hoe ŉ vorm ontwerp word in Microsoft Access

Figuur 2. 16: ŉ Vorm in Microsoft Access soos deur die gebruiker gesien



� Navrae

ŉ Navraag (query) onttrek inligting wat aan sekere kriteria voldoen vanuit die databasis. ŉ

Navraag oor, byvoorbeeld, kelners in ŉ restaurant, kan as ŉ vraag weergegee word: “Wie is

al die kelners wat in Pretoria woon, ouer as 18 is en in Seksie A werk?”. Die kriteria in

hierdie verband is dan:

• Woonadres = Pretoria

• Ouerdom > 18

• Seksie = A

Elke kelner in die databasis word dan aan hierdie kriteria getoets. As daar aan al die kriteria

voldoen word, sal die kelner se naam vertoon word. Figuur 2.17 is ŉ navraag wat in

Microsoft Access geskep word. Figuur 2.18 dui aan hoe die uitslag van dieselfde navraag sal

voorkom indien dit uitgevoer word.

Figuur 2. 17: ŉ Navraag word in Microsoft Access geskep

Figuur 2. 18: ŉ Navraag wat uitgevoer word en sekere rekords as afvoer verskaf



� Verslae

Verslae word gebruik om die data in ŉ tabel, of data wat deur ŉ navraag onttrek is, op ŉ

formele, drukbare wyse te vertoon. Figuur 2.19 dui aan hoe ŉ verslag deur Microsoft Access

gegenereer word.

Figuur 2. 19: ŉ Verslag wat deur Microsoft Access gegenereer is

Die handboek bespreek drie van vyf tipes DBBS’e. Dit is belangrik om te besef dat ŉ enkele

DBBS in meer as een van hierdie kategorieë kan val. ŉ Relasie-DBBS kan dus ook ŉ objek-

georiënteerde DBBS wees.

ŉ Relasie-DBBS (relational DBMS) bevat tabelle wat aan mekaar gekoppel is en waar

verhoudings (relations) tussen tabelle bestaan. Hierdie tipe DBBS en die voordele daarvan

word in die handboek, bladsy 125 tot 127 bespreek. Figuur 2.20 hieronder is soortgelyk aan

Figuur 6.6 in die handboek, maar dui aan hoe die verhouding in Microsoft Access voorgestel

kan word.



Figuur 2. 20: Hoe verhoudings tussen tabelle in Microsoft Access voorgestel word

Die handboek verskaf ook ŉ kort beskrywing van objek-georiënteerde en multidimensionele

DBBS's op bladsy 127.

2.8.4 Ontwerp van ŉ databasis


Hoewel die tegniese aspekte betrokke by die ontwerp van ŉ databasis gewoonlik die werk

van ŉ IT-kundige (of ŉ span kundiges) sal wees, is dit belangrik dat die bestuurder baie nou

by hierdie proses betrokke is. Die bestuurder moet verseker dat ŉ databasis geskep word

wat aan die vereistes van die onderneming – en nie slegs die IT-personeel nie – voldoen.

Die handboek bespreek vyf stappe betrokke by die ontwerp van ŉ databasis op bladsy 127

tot 133. Slegs stap 4 en 5 (logiese ontwerp en fisiese ontwerp) is werklik IT-gebaseerde

stappe. Die res het meer te make met die aard en gebruik van die data.

Die bestuur van ŉ databasis is dikwels net so belangrik as die skep daarvan, omdat data

vinnig verouderd kan raak. Daar moet dus verseker word dat die integriteit van die data

behou word, selfs wanneer ŉ duisend werknemers op ŉ daaglikse basis aan die data moet

verander. Die handboek verskaf vyf belangrike aspekte waaraan aandag gegee moet word

op bladsy 135 tot 137. Hierdie aspekte word in Figuur 2.21 hieronder gelys:



Figuur 2. 21: Belangrike elemente om in ag te neem by die bestuur van ŉ DBBS

(Bron: Joshi, 2013:136 – 137)

2.8.5 Tendense in DBBS's


Die handboek bespreek vier tendense in databasisse op bladsy 138 tot 142. Hoewel die

konsepte van datapakhuise (data warehousing) en die myn van data (data mining) nie nuut

is nie, het die tegnologie wat daarvoor gebruik word, verander. Die tendense is:

• Datapakhuise (data warehousing): Die stoor van baie groot hoeveelhede data in ŉ

sentrale stoorplek.

• Myn van data (data mining): Die ontginning van inligting uit hierdie groot

hoeveelhede data. Daar word ook verwys na big data.

• Myn van data op die web (web mining): Die versameling en analise van bruikbare

inligting op die web.

• Aanlyn analitiese verwerking (Online analytical processing, of OLAP): Die onttrekking

van data vir spesifieke navrae uit ŉ verskeidenheid databasisse op die internet.

2.9 Netwerke en telekommunikasie


ŉ Netwerk is ŉ versameling rekenaars en ander toestelle wat aan mekaar gekoppel is. Die

ontwikkeling in telekommunikasie is hoofsaaklik te danke aan verbeterings en nuwe

tegnologie wat met netwerke verband hou.

2.9.1 Tendense wat verband hou met telekommunikasie


Die eerste rekenaars is gemaak om ingewikkelde berekeninge te doen. Vandag word

rekenaars vir ŉ verskeidenheid doelwitte aangewend. Kommunikasie is een van die grootste

Inligtingsbeleide

Databasis-administrasie

Databestuur (governance)

Data kwaliteitskontrole

Databasis-hersienning (tuning)



aanwendings van tegnologie – iets wat die eerste ontwikkelaars van rekenaars beslis nie

kon voorsien het nie.

Die handboek (bladsy 150 en 151) onderskei tussen drie kategorieë van tendense waarvan

enige bestuurder bewus moet wees. Figuur 2.22 som hierdie kategorieë op, maar verskaf

ook ŉ paar vrae wat bestuurders moet vra wanneer hierdie tendense nagevors word.

Figuur 2. 22: Tendense in telekommunikasie

(Bron: Aangepas uit Joshi, 2013:150-151)

Hoewel die vakgebied van telekommunikasie en netwerke hoofsaaklik deel van

Inligtingstegnologie vorm, is dit steeds belangrik dat enige bestuurder oor ŉ basiese

agtergrond hieroor beskik. Die handboek (bladsy 151) verduidelik wat die waarde van

telekommunikasie vir sakeondernemings is.

2.9.2 Tipes netwerke


Om ŉ basiese netwerk op te stel, is die volgende nodig:

• Rekenaars of ander toestelle

• Kommunikasiemedia (byvoorbeeld kabels of draadlose tegnologie)

• ŉ Netwerkkoppelvlakkaart (Network interface card, of NIC)

• Toepaslike netwerkprogrammatuur

Industrie-tendense

•Wat is die nuutste produkte beskikbaar?

•Is my onderneming se produkte so verouderd dat dit produktiwiteit benadeel?

•Wie is die grootste spelers in die mark?

Tegnologie-tendense

•Watter tegnologie word vir rekenaars gebruik?

•Is die verwerkers en ander apparatuur wat ek gebruik, nog relevant?

•Is die apparatuur wat my onderneming gebruik voldoende om die nuutste programmatuur te hanteer?

Besigheidstoepassingstendense

•Op watter wyses word tegnologie in ondernemings toegepas?

•Hoe word tegnologie deur my mededingers aangewend?



Moderne netwerke het egter baie meer toestelle, soos wat in die handboek (bladsy 152)

gesien kan word. Bedieners (servers) en toepaslike toerusting word ook gebruik. Hierdie

toerusting sal later bespreek word.

Die geografiese afstand wat deur ŉ netwerk gedek word, bepaal die aard van die netwerk.

Daar word hoofsaaklik onderskei tussen lokale areanetwerke (LAN) en wye areanetwerke

(WAN). Ander tipes netwerke word ook bespreek en sluit die volgende in (sien ook bladsy

154 tot 156 in die handboek):

• Eweknie-netwerk: Hierdie tipe netwerk behels rekenaars wat sonder ŉ bediener aan

mekaar gekoppel is. Twee studente wat ŉ rekenaarspeletjie wil speel en hul

rekenaars aan mekaar koppel, maak van ŉ eweknie-netwerk gebruik.

• Kliënt-bediener-netwerk: ŉ Bediener word aan ŉ verskeidenheid rekenaars

gekoppel. Hierdie bediener verrig belangrike take soos verwerking, stoor van data of

hantering van e-pos. Die hoeveelheid verwerking wat deur die ander rekenaars

gedoen word, sal afhang van die onderneming se vereistes en die wyse hoe die

netwerk opgestel word.

• Intranet: ŉ Intranet is ŉ netwerk wat van internettegnologie gebruik maak om

kommunikasie in die onderneming moontlik te maak. E-posse word intern gestuur en

toepaslike programmatuur kan deur middel van deurblaaiers oopgemaak word. ŉ

Intranet kan ook deur ŉ veilige verbinding van die internet gebruik word om takke en

werknemers wat geografies verspreid is, aan die netwerk te koppel.

• Ekstranet: ŉ Ekstranet is soortgelyk aan ŉ intranet, met die verskil dat spesifieke

organisasies (soos verskaffers) ook toegang tot die netwerk kan verkry.

2.9.3 Kommunikasieprotokolle


Die woord protokol is tradisioneel gebruik om te verwys na reël en regulasies wat die

optrede van staatsamptenare tydens diplomatieke gebeurtenisse bepaal. Hierdie term

beteken min of meer dieselfde wanneer daar van kommunikasieprotokolle gepraat word: ŉ

Stel reëls wat kommunikasie tussen toestelle in ŉ netwerk reguleer.

Protokolle kan baie tegnies raak en kan selfs as ŉ spesialisgebied gesien word. Vier

belangrike protokolle word in die handboek bespreek en in Figuur 2.23 opgesom:



Figuur 2. 23: Kommunikasieprotokolle

(Bron: Joshi, 2013:156 – 159)

2.9.4 Kommunikasiemedia


Die doel van ŉ netwerk is om rekenaars en ander toestelle aan mekaar te verbind. Hierdie

verbinding word moontlik gemaak deur kabels en ongeleide (wireless) tegnologie waarna, in

geheel, verwys word as kommunikasiemedia.

Daar kan hoofsaaklik tussen drie tipes kabels onderskei word:

• Gedraaide draadpaar (Twisted pair). Hierdie kabel lyk soos telefoonkabels. Twee

geïnsuleerde koperkabels word om mekaar gedraai, en dan word twee of meer van

hierdie pare kabels weer saamgevoeg om ŉ enkele kabel te vorm. Die kabels word

spesifiek gedraai om te vergoed vir die elektriese steurings wat deur die elektriese

stroom veroorsaak word en wat ŉ negatiewe invloed op die versending van data mag

hê. In sommige gevalle word elkeen van hierdie kabels afsonderlik geïnsuleer met ŉ

foelie-omhulsel. In hierdie geval word daar verwys na ŉ geskermde gedraaide

draadpaar (shielded twisted pair of STP) kabel. In die meeste gevalle is die kabels

•Staan vir Open systems interconnection

•Maak kommunikasie tussen netwerke moontlik, ongeag verskille in argitektuur

OSI

•Staan vir Transmission control protcol/Internet protocol

•ŉ Stel protokolle wat kommunikasie oor die internet moontlik maak

TCP/IP

•Packet Switching

•Data oor ŉ netwerk word in kleiner dele opgebreek (word pakkies genoem)

Pakkie-skakeling

•Staan vir Electronic data interchange

•Word gebruik om spesifieke data in ŉ spesifieke formaat tussen twee rekenaars (byvoorbeeld ŉ onderneming en ŉ verskaffer) te stuur

EDI



nie met hierdie foelie-omhulsel geïnsuleer nie, en word daarna verwys as ŉ

ongeskermde gedraaide draadpaar (unshielded twisted pair of UTP) kabel.

• Koaksiale kabels (coaxial cables): ŉ Koaksiale kabel bestaan uit twee geleiers: Een

in die vorm van ŉ koperdraad in die middel van die kabel, en een in die vorm van ŉ

omhulsel. Die twee geleiers word deur isolasiemateriaal geskei. Aan die buitekant

van die drie “lae” is dan ook ŉ plastiekomhulsel. ŉ Voorbeeld van so ŉ kabel is die

kabel wat vir ŉ televisie-antenna gebruik word.

• Optiese veselkabels (optical fibre cables) Optiese veselkabels bestaan uit dun,

buigbare “drade” wat van glas of plastiek gemaak is. Hierdie “vesels” word met ŉ

glasomhulsel bedek, en dan weer deur ŉ buitenste laag omhul (om die glas te

beskerm). Die sein wat deur hierdie vesels gestuur word, bestaan uit ligstrale. Omdat

lig baie verder kan beweeg as elektriese sein (sonder om versterk te word) is hierdie

kabels spesifiek geskik om hoë-volume, hoë-spoed data oor lang afstande te stuur.

Wat ongeleide kommunikasiemedia betref, word daar tussen die volgende onderskei:

• Mikrogolwe. Hierdie is inderdaad dieselfde golwe wat in ŉ mikrogolfoond gebruik

word! Dit word egter teen ander frekwensies vir kommunikasie gebruik. Die meeste

van die tipes ongeleide verbindings wat hieronder genoem word, maak van

mikrogolwe gebruik.

• Satellietkommunikasie: Hierdie medium maak gebruik van ŉ satelliet wat buite die

aarde se atmosfeer voorkom. Figuur 7.5 in die handboek verskaf ŉ eenvoudige

verduideliking hoe satellietkommunikasie werk.

• Bluetooth. Rekenaartoestelle was in die verlede koordloos gekoppel deur infrarooi

verbindings. Hierdie verbindings het ŉ hoeveelheid nadele gehad en was nie altyd

betroubaar nie. Toestelle moes, byvoorbeeld, in ŉ direkte lyn geplaas word voordat

hierdie tegnologie kon werk (soortgelyk aan ŉ televisie se afstandbeheer). Infrarooi is

mettertyd vervang met Bluetooth tegnologie. Bluetooth is ŉ kortafstand-verbinding

wat met radiogolwe werk. Bluetooth word hoofsaaklik gebruik om kommunikasie

tussen twee toestelle wat op dieselfde plek geleë is, moontlik te maak.

• WiFi: WiFi word gebruik om rekenaars toegang tot ŉ lokale areanetwerk te gee. WiFi

word veral in restaurante en op lughawens gebruik om dit vir kliënte moontlik te maak

om toegang tot die internet te verkry.

• WiMAX: WiMAX is soortgelyk aan WiFi, maar dek ŉ gebied van tot 31 myl (50 km).

WiMAX maak ook van mikrogolwe gebruik.



2.9.5 Netwerktoestelle


Soos reeds genoem, is netwerktoestelle nodig om ŉ netwerk te skep. Hierdie toestelle kan

rekenaars en drukkers wees. Om groot, stabiele netwerke te skep, is daar egter ander

toestelle ook nodig. Hierdie toestelle word in die handboek op bladsy 162 en 163 bespreek

en kortliks in Figuur 2.24 opgesom:

Figuur 2. 24: Netwerktoestelle wat vir verbindings gebruik word

(Bron: Joshi, 2013:162 – 163)

2.9.6 Die internetrevolusie

Handboek: Bladsy 164 en 165

Sien ook bykomende bronne.

Die internetrevolusie word op bladsy 163 tot 165 in die handboek bespreek. Tabel 7.2 in die

handboek verskaf die gewildste toepassings wat van die internet gebruik maak. Die internet

is besig om drasties te verander. Hoewel die tegnologie aanvanklik vir militêre gebruik

ontwikkel is, word dit vandag vir ŉ verskeidenheid toepassings aangewend. Aanvanklik het

sakeondernemings die potensiaal van die internet raakgesien (en ongelukkig oorskat – lees

Hubs en switches

•ŉ Hub verbind komponente van ŉ netwerk aan mekaar

•ŉ Switch is soortgelyk aan ŉ hub, maar verrig ook ŉ aantal netwerkbestuurstake (en is dus meer "intelligent")

Herhaler

•Repeater in Engels

•ŉ Herhaler word gebruik om seine oor netwerk media te versterk

•Maak netwerke oor groter afstande moontlik

Brug

•Bridge in Engels

•Word gebruik om twee netwerke aan mekaar te koppel

•Die netwerke moet egter dieselfde protokol gebruik

Roeteerder

•Router in Engels

•Word gebruik om netwerke te koppel, maar kan ook die beste pad bepaal waar data moet beweeg

•Is meer intelligent as ŉ brug, kom op die netwerk as ŉ afsonderlike rekenaar met programmatuur voor

Deurgang

•Gateway in Engels

•Maak kommunikasie tussen twee netwerke, met verskillende protokolle, moontlik



ŉ bietjie na oor die sogenaamde Dot com bubble). Bestaande ondernemings het van die

internet gebruik gemaak vir kommunikasie, navorsing en aanlynverkope. Nuwe

organisasies, wat ten volle internet-gebaseerd is, het ontstaan (byvoorbeeld Amazon.com en

die plaaslike kalahari.net).

ŉ Interessante ontwikkeling, is Bitcoin. Toe die internet gewildheid begin verwerf het (twintig

jaar gelede), was daar groot beloftes van internasionale elektroniese geld, wat nie aan ŉ

spesifieke land verbonde is nie. Lees gerus Seth Godin se Presenting digital cash wat in

1995 geskryf is. Hierdie verwagtinge het egter teleurgestel en vir lank was daar nooit so ŉ

geldeenheid nie. Dit het egter verander. Bitcoin is ŉ geldeenheid wat glad nie aan enige land

gekoppel is nie. Dit is moontlik om Bitcoins te koop en dan op die internet daarmee handel te

dryf. Hoewel dit vir ŉ bank moontlik is om te sien dat ŉ kliënt Bitcoins aangekoop het, is dit

moontlik om transaksies met Bitcoins te doen sonder dat enige iemand ooit weet wie die

betaling gemaak het. Dit is dus ook ŉ anonieme betaalmetode. Hoewel sommige

maatskappye wel Bitcoins as betaling aanvaar, het hierdie geldeenheid gewildheid in die

misdaadonderwêreld en diep-web (ook genoem die “donker web”) verwerf.

Meer onlangs is die internet aangewend vir politieke rewolusies, soos wat die Arabiese lente

ons geleer het. Deur sosiale media (soos Facebook en Twitter) is opstande gereël en

regerings omver gewerp.

Die diep web (ook die donker web genoem) word gebruik deur persone wat

regeringsveranderings in nie-demokratiese lande teweeg wil bring, asook geheime agente

om inligting te versprei, as gevolg van die anonimiteit daarvan. Ongelukkig word die internet

ook gebruik vir ŉ verskeidenheid kriminele aktiwiteite. Dit is vandag moontlik om enige iets,

van dwelms tot sluipmoordenaars, oor die internet te koop. Omdat transaksies met Bitcoins

nie opgespoor kan word nie, is dit dus baie moeiliker vir wetstoepassers om ontwettige

transaksies te keer.

Slegte nuus vir misdadigers!

Hoewel die diep web en Bitcoin die lewe vir misdadigers aansienlik makliker gemaak het,

is dit nie sonder foute nie. Die grootste sekuriteitsrisiko in enige onderneming (selfs dié

wat ontwettig is), is mense.

Die FBI het onlangs die vermeende stigter van Silkroad, ŉ webtuiste wat op die diep-web

dwelms wêreldwyd verkoop het, gearresteer. Ross William Ulbricht, die persoon wat

volgens die FBI die webtuiste begin het, word ook daarvan verdink dat hy

sluipmoordenaars gehuur het om mense, wat geld van hom gesteel het, te vermoor.

Time se webtuiste (www.time.com) verskaf insiggewende artikels oor die diep-web (soek



vir dark web) en hoe die Amerikaanse regering, in samewerking met ŉ groot hoeveelheid

ander lande, die diep-web oopvlek.

2.9.7 RFID


Radiofrekwensie-tegnologie is ŉ vorm van koordlose kommunikasie wat vir veral

voorraadbeheer gebruik word. Hoewel die tegnologie redelik eenvoudig is, bied dit heelwat

moontlikhede vir ondernemings. Die toerusting word in diepte in die handboek bespreek

(bladsy 166), asook ŉ bietjie meer tegniese detail oor hoe die tegnologie funksioneer.

Figuur 7.6 in die handboek verskaf ŉ oorsig van hoe RFID werk.

Die voordele wat deur RFID-tegnologie gebied word, is soveel as wat daar toepassings is.

Dit kan gebruik word vir sekuriteit (veral in Suid-Afrika), voorraadbeheer en selfs identifikasie

van verlore kinders in ŉ groot area (soos ŉ pretpark). Dieselfde tegnologie word gebruik om

te verhoed dat gesteelde goedere ŉ winkel verlaat.

2.10 Samevatting

Rekenaarinfrastruktuur bestaan hoofsaaklik uit apparatuur, programmatuur, data, en

netwerke en telekommunikasie.

Apparatuur behels al die fisiese komponente van ŉ rekenaar. Hoewel rekenaars reeds in

1835 gekonseptualiseer is, het die werklike vordering eers in 1945 met ENIAC begin.

Vandag is rekenaars baie kleiner, maar kragtiger as ooit. Rekenaars kan, volgens

verwerkingskrag, in drie kategorieë verdeel word: 1) Mikrorekenaars, 2) Netwerkbedieners

en 3) superrekenaars.

Die model van ŉ rekenaar is ŉ konseptuele beskrywing van hoe ŉ rekenaar werk. Elke

rekenaar bestaan uit toevoerkomponente, verwerking en afvoerkomponente, asook primêre

en sekondêre stoorspasies wat vir verwerking gebruik kan word. Twee belangrike tendense

in apparatuur en veral verwerking, is grid computing en cloud computing.

Stelselprogrammatuur is die programme wat dit moontlik maak vir ŉ rekenaar om effektief

gebruik te kan word. Hierdie programmatuur sluit die volgende in: 1) bedryfstelsels

2) bedryfstelsels vir netwerke, 3) deurblaaiers, 4) ander bestuursprogrammatuur,

5) programmeertale en -hulpmiddels, en 6) programmatuur vir webontwikkeling.

Toepassingsprogrammatuur kan verdeel word onder 1) Besigheidstoepassings-

programmatuur, 2) kantoorproduktiwiteitsprogrammatuur en 3) Groepware.

Kantoorproduktiwiteitsprogrammatuur kan weer verdeel word tussen (onder andere):



1) Woordverwerkers, 2) sigbladprogrammatuur, 3) aanbiedingsprogrammatuur,

4) e-posprogrammatuur.

Tradisionele lêerstelsels was oneffektief en het plek gemaak vir elektroniese databasisse.

Elektroniese databasisse bied ŉ verskeidenheid voordele vir organisasies.

Databasisbestuurstelsels (DBBS's) word gebruik om elektroniese databasisse op te stel, te

bestuur en inligting aan gebruikers te verskaf. ŉ Tipiese DBBS bevat tabelle, vorms, navrae,

en verslae. Relasie-, objekgeoriënteerde en multidimensionele DBBS's is spesiale tipes

DBBS's wat beskikbaar is.

Om ŉ databasis te ontwerp, moet vyf stappe gevolg word: 1) Beplan die data, 2) spesifiseer

die vereistes, 3) konseptuele ontwerp, 4) logiese ontwerp en 5) fisiese ontwerp. Om ŉ

databasis te bestuur, is daar vyf belangrike elemente wat in ag geneem moet word:

1) Inligtingsbeleide, 2) databasisadministrasie, 3) databestuur, 4) datakwaliteitsversekering,

5) databasishersiening.

Tendense in die bestuur van data sluit in: 1) Datapakhuise, 2) myn van data, 3) myn van

internetdata en 4) aanlyn analitiese verwerking (OLAP).

ŉ Netwerk word geskep wanneer twee of meer rekenaars en/of ander toestelle aan mekaar

gekoppel word. Netwerke bied groot geleenthede vir ondernemings om beter te

kommunikeer en produktiwiteit te verhoog. Daar kan onderskei word tussen ŉ 1) lokale

areanetwerk, 2) wye areanetwerk, 3) kliëntbedienernetwerk, 4) eweknie-netwerk, 5) virtuele

private netwerk, 6) intranet, en 7) ekstranet.

Kommunikasieprotokolle sluit in: 1) OSI, 2) TCP/IP, 3) Pakkieskakeling, en 4) EDI. Geleide

kommunikasiemedia sluit in 1) gedraaide draadpaar, 2) koaksiale kabels en 3) optiese

veselkabels. Ongeleide kommunikasiemedia sluit in:1) Mikrogolwe, 2) Satelliet, 3) ongeleide

WANs, 4) Bluetooth, 5) WiFi en 6) WiMAX. Om rekenaars aan mekaar te koppel, kan ŉ

verskeidenheid van toestelle gebruik word, insluitend hubs en switches, herhalers, ŉ brug, ŉ

roeteerder en deurgange.

Die internet het ŉ rigting ingeslaan wat alle verwagtinge oortref het. Die iternet word vir ŉ

verskeidenheid positiewe en negatiewe doelwitte aangewend. RFID-tegnologie is ŉ

koordlose tegnologie wat vir ŉ verskeidenheid doelwitte aangewend kan word soos, onder

andere, voorraadbeheer, sekuriteit en ander vorme van identifikasie.



2.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 6

Doen die eerste drie van die vier kritiese vrae aan die einde van Hoofstuk 4 in die

handboek.

Aktiwiteit 7

Beantwoord die vier kritiese vrae aan die einde van Hoofstuk 5 in die handboek.

Aktiwiteit 8

Die elf (11) hersieningsvrae (conceptual review questions) aan die einde van Hoofstuk 6

kan jou help om te bepaal of jy die hoofstuk onder die knie het. Beantwoord nou die

tweede kritiese vraag aan die einde van Hoofstuk 6.

Aktiwiteit 9

Die elf (11) hersieningsvrae aan die einde van Hoofstuk 7 kan jou help om te bepaal of jy

die hoofstuk onder die knie het. Beantwoord nou die drie kritiese vrae aan die einde van

Hoofstuk 7.



Notas


Studie-eenheid 3: Toepassing van bedryfsinligtingstelsels: Deel I Bladsy 53

Studie-eenheid 3: Toepassings van bedryfsinligtingstelsels: Deel I


Kennis en begrip



• Funksionele bedryfsinligtingstelsels

• Organisatoriese stelsels

• Toepassings van bedryfsinligtingstelsels vir dienste

Vaardighede


• te beskryf hoe bedryfsinligtingstelsels vir elk van die ondernemingsfunksies

aangewend kan word.

• te beskryf hoe ŉ ERP-stelsel die verskillende ondernemingsfunksies kan

ondersteun en effektiwiteit kan bevorder.

• te verduidelik wat SCM- en CRM-stelsels is en die waarde van elk vir die

onderneming te beskryf.

• die aktiwiteite wat deur ondernemings in verskillende dienste-industrieë verrig

word, te beskryf en aan te dui hoe ŉ bestuursinligtingstelsel hierdie aktiwiteite

behoort te ondersteun.





Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende hoofstukke bestudeer:

• Hoofstuk 8

• Hoofstuk 9

• Hoofstuk 10


Steyn, P.J.N. 2012. (Red.) Bedryfsinligtingstelsels. Kraal Uitgewers: Pretoria. Hierdie is die

studiehandleiding vir die vak Bedryfsinligtingstelsels vir die Hoër Sertifikaat in

Rekeningkunde by Akademia. ŉ Hele studie-eenheid word aan programmatuur gewy.

Hierdie gids is gratis beskikbaar aan alle Akademia studente op die aanlyn-biblioteek.




E-aankope Enige aankope wat deur middel van internettegnologie

gedoen word.

E-kommunikasie Kommunikasie wat deur middel van die internet en

netwerktegnologie plaasvind, byvoorbeeld e-pos en

videokonferensie.

E-onderneming ŉ Onderneming wat deur inligtingstegnologie en die internet

bemagtig word om ŉ verskeidenheid ondernemingsfunksies te

ondersteun. In sommige gevalle word daar ook na

ondernemings wat slegs op die internet ŉ teenwoordigheid

het, as e-ondernemings verwys.

E-posbemarking ŉ Vorm van direkte bemarking wat deur middel van e-pos met

bestaande of moontlike kliënte kommunikeer.

ERP-stelsel

(Enterprise resource

planning)

ŉ Bedryfsinligtingstelsel wat van ŉ gesentraliseerde databasis

gebruik maak en toepassings oor verskillende departemente

integreer.

Kliëntediensbestuur- ŉ Stelsel wat alle funksies van kliëntediensbestuur integreer



stelsel om die skep en bestuur van verhoudings in ŉ onderneming so

effektief moontlik te maak.

Kliëntelojaliteits-

program

ŉ Program wat belonings aan kliënte toeken op grond van die

aard en grootte van transaksies wat hul met die onderneming

aangaan.

Kliënteraakpunte Gevalle waar ŉ kliënt met die onderneming in kontak kom.

SPAM Elektroniese gemorspos

Toepassings-

diensverskaffer

ŉ Organisasie wat toepassings ontwikkel en beskikbaar stel.

Voorsieningsketting-

bestuurstelsel

ŉ Bedryfsinligtingstelsel wat die verskillende fases,

departemente en rolspelers van die voorsieningsketting in een

stelsel met ŉ gesentraliseerde databasis integreer.

3.5 Inleiding

Die eerste kategorie van bedryfsinligtingstelsel wat bespreek gaan word, is dié wat volgens

ondernemingsfunksie gekategoriseer kan word. ŉ Aantal ondernemingsfunksies word

bespreek en die wyse waarop hierdie funksies deur bedryfsinligtingstelsels ondersteun word,

word uitgelig. Die funksies wat aangespreek word, sluit in: Bemarking, verkope en

verspreiding, materiaalbestuur, finansies, menslike hulpbronbestuur en produksiebeplanning

en -beheer.

Organisatoriese stelsels (enterprise systems) is bedryfsinligtingstelsels wat regoor

verskillende departemente van ŉ onderneming geïntegreer is. Hierdie stelsel bevat ŉ enkele,

sentrale databasis wat deur verskillende toepassings gebruik word. Hoofstuk 9 in die

handboek bespreek eerstens ERP-stelsels. Daarna word ERP-stelsels wat as ŉ diens op die

internet gelewer word, bespreek. In die derde plek, word stelsels vir die voorsieningsketting

aangeraak met ŉ spesifieke verwysing na e-aankope. Laastens, word

kliëntediensbestuurstelsels (CRM-stelsels) behandel.

Diensondernemings het ander behoeftes ten opsigte van die bestuursinligtingstelsels

(management information systems of MIS) wat die ondernemings se aktiwiteite moet

ondersteun. Hoofstuk 10 in die handboek beskryf kortliks wat die eienskappe van ŉ diens (in

teenstelling met ŉ produk) is. Daarna word ŉ aantal dienste-industrieë beskryf. Vir elk van

hierdie industrieë word die belangrikste aktiwiteite van ŉ onderneming in die industrie

uitgelig en grafies voorgestel.



3.6 Funksionele bedryfsinligtingstelsels


Die handboek verwys na hierdie hoofstuk as E-ondernemingtoepassings. Die term

e-onderneming kan egter verwarrend wees omdat dieselfde term dikwels gebruik word om te

verwys na ondernemings wat slegs in die kuberruimte bestaan. Dit is dus belangrik om te

verstaan wat Joshi (2013) met die term bedoel: ŉ Onderneming wat toenemend sy funksies

op ŉ elektroniese wyse en deur middel van tegnologie verrig – op enige plek en tyd.

ŉ Verskeidenheid van die ondernemingsfunksies word bespreek – ŉ aantal funksies word

saam in die eerste paragraaf gegroepeer, maar daar word ook volledige paragrawe aan

ander funksies (soos Menslike hulpbronbestuur en Produksie) spandeer.

3.6.1 E-ondernemingstoepassings


E-ondernemingstoepassings verwys, in hierdie geval, na die gebruik van inligtingstegnologie

en veral die internet om sakebedrywighede te ondersteun. Die drie toepassings wat hier

onder bespreek word, is nie beperk tot spesifieke funksies nie. Die drie toepassings moet

dus nie as afsonderlik van die res van die hoofstuk gesien word nie, maar as ŉ inleiding.

Figuur 8.1 in die handboek verskaf ŉ opsomming van die ondernemingsfunksies wat in die

res van die hoofstuk bespreek word.

Die drie E-ondernemingstoepassings is:

• Transaksieverwerkingstelsels: Hierdie is moontlik die oudste en bekendste

bedryfsinligtingstelsel. Transaksieverwerkingstelsels, soos die naam aandui,

outomatiseer transaksies. Elke onderneming handel daagliks ŉ aantal transaksies af.

Deur hierdie transaksies elektronies te laat plaasvind, word ŉ databasis geskep. Die

data in hierdie databasis kan van groot nut wees vir die onderneming om,

byvoorbeeld, verkopesyfers te verkry.

• E-kommunikasie: Met die koms van die internet was dit skielik moontlik om ŉ brief

binne sekondes, in plaas van weke, na enige plek in die wêreld te stuur. Dit was dus

ŉ logiese stap dat ondernemings hierdie tegnologie met ope arms sou ontvang.

Vandag bestaan ŉ verskeidenheid van e-kommunikasietoepassings soos e-pos,

videokonferensietegnologie en VOIP-telefoontegnologie (voice over the internet

protocol).

• E-samewerking: Internettegnologie maak dit moontlik vir groepe wat geografies

verwyderd is, om saam te werk.



3.6.2 Funksionele stelsels


Funksionele bedryfsinligtingstelsels is daardie stelsels wat vir spesifieke

ondernemingsfunksies gebruik word. Daar is natuurlik ondernemingsfunksies wat nie in

hierdie hoofstuk genoem word nie. Die belangrikste bedryfsinligtingstelsel en die

ondernemings wat daardeur ondersteun word, word egter aangeraak.

� Bemarking

Die bemarkingsfunksie kan van bedryfsinligtingstelsels op ŉ verskeidenheid wyses gebruik

maak. Omdat bemarkingsafdelings baie nou met moontlike, voornemende en bestaande

kliënte werk, is dit belangrik dat kontak met hierdie mense en ondernemings behoorlik

bestuur word. Die handboek skei die bemarkingsfunksie van die verkope- en

distribusiefunksie. Hou egter in gedagte dat hierdie twee funksies dikwels as een gesien

word in ondernemings. Die verskillende wyses waarop bedryfsinligtingstelsels bemarking

kan ondersteun word van bladsy 184 tot 187 in die handboek bespreek, en in Figuur 3.1

opgesom:

Figuur 3. 1: Bemarkingstoepassings

(Bron: Joshi, 2013:184 – 187)

•ŉ Stelsel help verkoopspersoneel om die verkoopsproses (van ŉ verwysing tot by die finale transaksie) so vlot en suksesvol as moontlik te laat verloop

•Sien Figuur 8.3 in die handboek vir ŉ voorbeeld

Bestuur van moontlike kliënte, verwysings en geleenthede

•Hierdie stelsel fasiliteer massas e-pos aan bestaande of moontlike kliënte

•Word gebruik vir advertensies (wat ongelukkig ook as gemorspos of SPAM gesien kan word) of nuusbriewe (waarvoor kliënte toestemming gee voordat hulle dit ontvang)

E-posbemarking

•Om deur ŉ soekenjin raakgesien te word wanneer ŉ internetgebruiker ŉ sekere sleutelwoord intik, moet die webtuiste op ŉ spesifieke wyse aangepas word.

Soekenjinoptimalisering (SEO)

•Enige kommunikasie of transaksie tussen die kliënt en die onderneming word aangeteken. Sodoende kan inligting oor die kliënt se kommunikasie- en koopgedrag versamel en ontleed word.

Rekeninginligting



� Verkope- en verspreidingstoepassings

Wanneer ŉ kliënt besluit om wel ŉ produk of diens te gebruik, word ŉ toepassing benodig

om hierdie transaksie te voltooi. ŉ Transaksie behels die verwerking van die bestelling, die

opstel van ŉ faktuur en die logistieke reëlings betrokke by die versending van die produk.

Die handboek verduidelik hierdie tipe bedryfsinligtingstelsels op bladsy 187 tot 189. Kyk

veral na Figuur 8.7. Hierdie is al die funksies wat so ŉ stelsel (of stelsels) sal moet verrig.

� Materiaalbestuurstoepassings

Met materiaalbestuur word daar in hierdie afdeling verwys na grondstowwe wat vir produksie

benodig word. Dieselfde beginsels kan egter ook vir voorraadbestuur van kleinhandelaars

toegepas word.

Die belangrikste oorweging by materiaalbestuur is om ŉ balans tussen te veel en te min

voorraad te vind. Indien te veel voorraad aangekoop word, is daar onnodige kostes betrokke

by die berging van hierdie voorraad. Indien daar te min voorraad is, sal produksie

onderbreek word (of kleinhandelaars kan ŉ verlies aan verkope ondervind).

Bedryfsinligtingstelsels is dus ontwikkel om hierdie uitdaging aan te spreek. Net-betyds (just-

in-time of JIT) voorraadstelsels moniteer die voorraadhoeveelhede. Wanneer die

voorraadhoeveelheid ŉ gespesifiseerde vlak bereik, word nuwe voorraad onmiddellik bestel.

Die aanname wat egter gemaak word, is dat die aankoop en aflewering van voorraad altyd

dieselfde tyd sal neem. Hierdie metode kan probleme veroorsaak, indien ŉ skielike industrie-

wye tekort aan voorraad opduik.

Figuur 8.9 in die handboek verskaf ŉ vloeidiagram van al die prosesse betrokke by die

bestuur van grondstowwe of voorraad. Hierdie prosesse moet deur ŉ bedryfsinligtingstelsel

aangespreek word. Daar bestaan egter reeds stelsels wat ŉ verskeidenheid van hierdie

funksies verrig. Hierdie stelsels en funksies word in die handboek op bladsy 191 tot 192

bespreek en kortliks in Figuur 3.2 hieronder opgesom:



Figuur 3. 2: Bedryfsinligtingstelsels vir materiaalbestuur

(Bron: Joshi, 2013:191 – 192)

� Finansies en rekeninge

ŉ Hele handboek kan geskryf word oor bedryfsinligtingstelsels vir finansies. Die finansiële

funksie is egter ook onlosmaaklik verbind aan ŉ verskeidenheid ander

bedryfsinligtingstelsels omdat die winsmotief die hoofdoel van onderneming is. Alle funksies

moet dus die finansiële funksie ondersteun.

Die handboek beskryf vier bedryfsinligtingstelsels wat die finansiële funksie ondersteun.

Hierdie lys is egter nie volledig nie en daar kan ŉ groot hoeveelheid ander stelsels bygevoeg

word. Sommige rekenaarprogrammatuur kombineer ook verskillende stelsels.

Bedryfsinligtingstelsels vir die finansiële funksie word in die handboek op bladsy 195 tot 199

bespreek en kortliks in Figuur 3.3 hieronder opgesom:

Figuur 3. 3: Bedryfsinligtingstelsels vir die finansiële funksie

(Bron: Joshi, 2013:197 – 199)

Vooruitskatting en beplanning

•Beantwoord twee vrae: Wanneer moet voorraad aangekoop word? Hoeveel voorraad moet aangekoop word?

•Neem ŉ verskeidenheid faktore in ag om hierdie besluite te neem

Voorraadaankope

•Vereenvoudig versoeke vir kwotasies, tabuleer kwotasies volgens verskaffers, produkte en pryse en hanteer bestellings

•Sien Figuur 8.11 in die handboek vir voorbeelde

Voorraadbeheer

•Beheer die beweging van voorraad na en vanaf die pakhuis

Transaksieverwerkingstelsels vir die algemene grootboek

•Dag-tot-dagtransaksies word aangeteken

•Data kan gebruik word vir bestuursinligtingstelsels en besluitnemingondersteuningstelsels

Begrotings

•Help met die opstel en bestuur van begrotings oor verskillende departemente en funksies

Belastings en verslaggewing volgens wetgewing

•Die wet vereis sekere vorme van verslaggewing. ŉ Bedryfsinligtingstelsel kan hierdie verslae genereer volgens alle transaksies wat aangeteken is.

Finansiële analise

•ŉ Verskeidenheid analises bestaan om die finansiële welstand van die onderneming te bepaal. ŉ Bedryfsinligtingstelsel kan hierdie berekeninge doen met transaksiedata wat ingelees is.



� Bestuur van vaste bates

Vaste bates behels langtermynbeleggings, grond en gebou, voertuie en toerusting.

Sommige van hierdie bates word benodig om die onderneming te bedryf. Groot

ondernemings skaf dus dikwels ŉ groot hoeveelheid van hierdie vaste bates aan. Omdat

vaste bates gewoonlik baie duur is, is daar ŉ behoefte om hierdie bates effektief te bestuur

om soveel as moontlik nut, vir so lank as moontlik, daaruit te kry.

Daar bestaan bedryfsinligtingstelsels wat die bestuur van vaste bates vergemaklik.

3.6.3 Menslike hulpbronbestuur


Die bestuur van menslike hulpbronne verdien ekstra aandag. Die belangrikheid van hierdie

funksie word veral gesien in ondernemings met groot hoeveelhede werknemers. Dit is nie

vreemd vir ŉ groot organisasie (soos ŉ nasionale bank) om 30 000 werknemers in diens te

hê nie. Twee belangrike funksies word deur die menslike hulpbronbestuursafdeling (MHB-

afdeling) verrig: Algemene MHB-funksies en salarisse.

ŉ MHB-stelsel moet die MHB-departement op ŉ verskeidenheid wyses ondersteun.

Figuur 8.18 in die handboek verskaf ŉ aanduiding van hoe kompleks die MHB-funksie

werklik is. Van die aanstelling en opleiding van nuwe personeel en bevorderings, tot verlof

en lenings aan personeel, vorm deel van hierdie funksie.

Die wyse waarop ŉ bedryfsinligtingstelsel die MHB-funksie ondersteun, word in die

handboek op bladsy 199 tot 200 bespreek.

Die betaling van salarisse is ŉ spesiale afdeling van MHB. Dit plaas ook ŉ groot

verantwoordelikheid op die salarisadministrateur omdat daar met soveel geld gewerk word.

Die salarisfunksie behels die berekening van salarisse, berekening en oorbetaling van

belastings en ander aftrekking en neem in sommige gevalle die verantwoordelikheid vir

verlof en oortyd van die algemene MHB-funksie oor. Dit is belangrik om te onthou dat

salarisse (payroll) deel is van die MHB-funksie en nie afsonderlik funksioneer nie.

Die handboek beskryf op bladsy 199 – 202 hoe bedryfsinligtingstelsels die salarisfunksie kan

ondersteun.

3.6.4 Produksiebestuur en -beheer


Sommige ondernemings verrig dienste (sien Hoofstuk 10 in die handboek). Ander koop

produkte by produsente of groothandelaars aan om weer te verkoop. Daar is ook

ondernemings wat gemoeid is met die vervaardiging van nuwe produkte. Hierdie



ondernemings het ŉ reuse uitdaging ten opsigte van die beplanning van die

produksieproses. Sommige vervaardigingsondernemings is 24-uur per dag besig met

vervaardiging om tred te hou met die vraag na hul produk.

Om produksie behoorlik te beplan is nie maklik nie. Om hierdie rede kan die nodige

bedryfsinligtingstelsels baie nuttig aangewend word. Kyk na Figuur 8.21 in die handboek.

Hierdie figuur verskaf ŉ aanduiding van alles wat in die produksiefunksie in ag geneem moet

word. Dit is ook by produksie duidelik hoe verskillende funksies oorvleuel: Produksie

oorvleuel, onder andere, met voorraadbeheer, menslike hulpbronbestuur en finansies.

Die handboek beskryf hoe bedryfsinligtingstelsels die produksiefunksie kan ondersteun op

bladsy 202 tot 205.

3.7 Organisatoriese stelsels


Organisatoriese stelsels (Enterprises systems) is bedryfsinligtingstelsels wat oor alle

funksies en op alle vlakke van die onderneming funksioneer. Wanneer organisasies klein is,

word daar van ŉ verskeidenheid programme gebruik gemaak om dag-tot-dag aktiwiteite te

verrig. Wanneer die onderneming egter groei, ontstaan ŉ behoefte om verskillende stelsels

te integreer tot een groot organisatoriese stelsel.

3.7.1 ERP-stelsels


Organisatoriese hulpbronbeplanningstelsels (enterprise resource planning systems of ERP

systems) is ŉ versameling programmatuur wat regoor die onderneming gebruik word, maar

met mekaar geïntegreer is. Die belangrikste eienskap van hierdie stelsel is die feit dat die

verskillende programme met mekaar geïntegreer is, wat die deel van data en transaksies

moontlik maak.

Figuur 9.1 in die handboek verskaf ŉ goeie opsomming van hoe ŉ ERP-stelsel funksioneer.

Dit is maklik om te sien waarom so ŉ geïntegreerde stelsel voordelig vir ŉ onderneming is.

Wanneer ŉ onderneming met groot hoeveelhede data werk, gebeur dit maklik dat data

gedupliseer word. Dit word onmoontlik vir een departement om te weet wat ŉ ander

departement doen, wat kan lei tot foute en misverstande wat tot frustrasie van personeel en

kliënte kan lei. Hierdie probleem word grootliks deur ŉ ERP-stelsels ondervang omdat daar

van een, gesentraliseerde databasis gebruik gemaak word. Die handboek verskaf ŉ aantal

voordele en uitdagings van ERP-stelsels. Hierdie voordele en uitdagings word in Figuur 3.4

hieronder opgesom:



Figuur 3. 4: Voordele en uitdagings van ŉ ERP-stelsel

(Bron: Joshi, 2013: 215 – 218)

ERP-stelsels is voortdurend besig om te verander. Die handboek bespreek kortliks ŉ aantal

tendense wat ten opsigte van ERP-stelsels aangetref kan word. Die eerste hiervan, is die feit

dat ERP-stelsels toenemend buigbaar word. Moderne programmatuur maak dit moontlik vir

ŉ onderneming om die stelsel in ŉ groot mate by die onderneming se behoeftes aan te pas.

ŉ Tweede tendens is die gebruik van die internet as ŉ sentrale deel van die ERP-stelsel.

Kommunikasie tussen die onderneming en ander rolspelers vind veral baat hierby. ŉ

Onderneming kan, byvoorbeeld, ŉ ERP-stelsel met dié van ŉ verskaffer integreer om

dienslewering vinniger en meer effektief te maak. ŉ Derde tendens behels die byvoeg van

mobiele tegnologie by ERP-stelsels. Hierdie tendense word in die handboek bespreek op

bladsy 218 tot 220.

3.7.2 Programmatuur as ŉ diens


Tradisioneel is ERP-stelsels as ŉ produk aan ŉ onderneming verkoop. Met die

bekendstelling van cloud verwerking, is dit deesdae vir ondernemings moontlik om teen ŉ

maandelikse of jaarlikse tarief, toegang tot ŉ ERP-stelsel te “huur”. Alle programmatuur word

op die internet gestoor. Die onderneming kan dan kies watter komponente van die stelsel

benodig word. Toegang tot die program word dan verkry deur ŉ deurblaaier of ŉ koppelvlak

wat deur die diensverskaffer beskikbaar gestel word.

Die voordele hiervan is legio. ŉ Kleiner onderneming kan nou ook toegang tot ŉ goeie ERP-

stelsel hê sonder om die groot aanvangskostes te betaal. Dit is nie eens nodig vir ŉ

onderneming om oor ŉ IT-departement te beskik nie. Sou die onderneming besef dat die

Voordele

•Eenvormigheid in die organisasie

•Eenvormigheid in die inligtingsargitektuur

•ERP-stelsels is agente vir verandering

•Verbeterde ondersteuning vir besluitneming

•Effektiewe bedrywighede

•Meer effektiewe verbindings met die buitewêreld

Uitdagings

•Implementering kan uitdagend wees

•Hoë insetkostes

•Opbrengs op belegging (return on investment - ROI) neem tyd

•Weerstand teen verandering

•Onbuigbaarheid



programmatuur nie aan hul behoeftes voldoen nie, kan die diens eenvoudig gestaak word.

Met die tradisionele ERP-stelsels sou so ŉ besluit miljoene rande se verliese beteken. Sewe

belangrike voordele van hierdie vorm van lewering van ŉ ERP-stelsel, word in die handboek

op bladsy 221 bespreek.

3.7.3 Voorsieningskettingbestuur (SCM)


Voorsieningskettingbestuur (Supply chain management of SCM) behels die bestuur van ŉ

produk (of diens) vanaf die grondstowwe wat aan die onderneming verskaf word, tot die

finale lewering van die produk aan die kliënt. Dit behels dus ŉ netwerk van rolspelers en

aktiwiteite wat by die skep en lewering van ŉ produk betrokke is.

Omdat daar soveel funksies van ŉ onderneming by SCM betrokke is, is behoorlike integrasie

tussen hierdie funksies of departemente van kritieke belang. Suksesvolle SCM sal ses

belangrike doelwitte nastreef. Hierdie doelwitte word in die handboek op bladsy 222

genoem.

Figuur 9.4 in die handboek verskaf ŉ beskrywing van die belangrikste komponente van

SCM. Dit sluit die SCM-lewensiklus, die tegnologie wat benodig word en die belangrikste

rolspelers in. Die programmatuur wat hiervoor gebruik word, speel ŉ belangrike rol om te

verseker dat lewering vinnig en effektief plaasvind. Die belangrikste eienskap van hierdie

programmatuur is natuurlik om te verseker dat die verskillende stappe, rolspelers en

aktiwiteite behoorlik geïntegreer word. Een bottelnek in hierdie proses sal die hele proses

vertraag en die effektiwiteit van die onderneming in geheel beïnvloed.

Nog ŉ term wat in die handboek bespreek word (bladsy 224) is e-aankope (e-procurement).

E-aankope verwys na die gebruik van die internet om aankope vir ŉ onderneming te doen.

Hoewel gewone internetaankope wel ŉ vorm van e-aankope is, strek hierdie term baie

verder. Dit behels die integrasie van verskaffers in die onderneming se stelsels om te

verseker dat bestellings betyds en korrek geplaas en gelewer word.

E-aankope, asook die nuutste tendense in CRM-stelsels, word in die handboek op bladsy

226 en 227 bespreek.

3.7.4 CRM-stelsels


Kliëntediensbestuurstelsels (customer relationship management of CRM-stelsels) bestuur ŉ

onderneming se verhoudings met kliënte. ŉ Kliënt se verhouding met ŉ onderneming is ŉ



ingewikkelde konsep vir sommige bestuurders. Die feit dat die onderneming uit ŉ groot

hoeveelheid mense bestaan, maak verhoudings soms moeilik.

ŉ Onderneming se verhouding met kliënte bestaan uit drie fases. Hierdie fases word in

Figuur 9.5 in die handboek verskaf. Die verskillende punte in die waardeketting waar hierdie

verhouding veral geraak word, word in Figuur 9.6 in die handboek uiteengesit. Dit is tydens

hierdie vyf aksies waar die onderneming ŉ geleentheid gebied word om verhoudings met

kliënte te bou, maar ook die gevaar staan om skade aan verhoudings te berokken.

CRM-stelsels is programmatuur wat daarop toegespits is om die verhoudings tussen die

onderneming en kliënte te bestuur. ŉ Volledige, effektiewe CRM-stelsel sal tipies uit vier

belangrike aspekte bestaan: Outomatisering van verkoopsprosesse, bemarking,

lojaliteitsprogramme en kliëntediens. Hierdie vier aspekte is met mekaar geïntegreer en

skakel almal met ŉ sentrale databasis. Sien Figuur 9.7 in die handboek vir ŉ grafiese

voorstelling.

Elkeen van die vier aspekte van ŉ CRM-stelsel word in die handboek op bladsy 229 tot 232

bespreek. Die voordele van ŉ CRM-stelsel behoort vanselfsprekend te wees. Vyf voordele

word in die handboek op bladsy 232 tot 233 bespreek en in Figuur 3.5 hieronder grafies

opgesom:

Figuur 3. 5: Voordele van ŉ CRM stelsel

(Bron: Joshi, 2013: 232 – 233)

Tabel 9.3 in die handboek verskaf ŉ opsomming van vier tendense in CRM-stelsels. Dit dui

ook aan oor watter funksionaliteit hierdie stelsels beskik en watter waarde dit vir

sakeondernemings inhou. Hierdie tendense is operasionele, analitiese, samewerkende en

web-gebaseerde CRM-stelsels.

Verbeterde toegang tot kliënte-inligting

Vinniger kliëntediens

Besigheidsprosesse is meer vaartbelyn

Verbeterde vermoëns om vooruitskattings te maak

Die stelsel is oral beskikbaar



3.8 Toepassings in die dienstesektor


Hoewel daar sekere ooreenkomste tussen die verkoop van produkte en die verkoop van

dienste is, is daar sekere kernverskille wat verskillende benaderings vereis. Daar is ook

gevalle waar die grens tussen produkte en dienste vaag raak. Byvoorbeeld, indien ŉ

motorwerktuigkundige ŉ motor herstel, kan dit as ŉ diens gesien word, maar in die meeste

gevalle moet die motorwerktuigkundige onderdele aankoop wat in die motor geïnstalleer

word. Die kliënt moet afsonderlik vir hierdie onderdele betaal en die motorwerktuigkundige

maak gewoonlik ŉ wins daarop. Word daar in hierdie geval ŉ diens gelewer, of ŉ produk

verkoop? Voordat inligtingstelsels vir die dienstesektor bespreek word, is dit dus belangrik

om eers presies te verstaan wat ŉ diens is.

Die eienskappe van ŉ diens word in die handboek op bladsy 244 en 245 bespreek.

Figuur 3.6 hieronder stel hierdie eienskappe grafies voor.

Figuur 3. 6: Eienskappe van ŉ diens

(Bron: Joshi, 2013: 244 – 245)

Diensbestuurstelsels (service management service of SMS) is bedryfsinligtingstelsels wat

gebruik word om die diensproses-lewensiklus te ondersteun. Hierdie lewensiklus beskryf

hoe ŉ diens ontstaan, gelewer word en die stappe wat geneem moet word nadat die diens

gelewer is. Die diensproses-lewensiklus bestaan uit vyf stappe. ŉ Behoorlike SMS sal al vyf

hierdie stappe ondersteun. Figuur 10.1 in die handboek dui aan hoe ŉ SMS die vyf stappe

van die diensproses-lewensiklus ondersteun.

Die res van hierdie studie-eenheid gaan bestuursinligtingstelsels (management information

systems of MIS) vir spesifieke diensondernemings bespreek. Hoewel elke onderneming

verskil, behoort hierdie beskrywings ŉ goeie oorsig te gee hoe elke industrie se SMS's

funksioneer.

ŉ Diens is nie tasbaar nie

ŉ Diens en die verskaffer van daardie diens kan nie geskei word nie

ŉ Diens kan nie gestoor word nie

Diensprestasie is nie konstant nie



3.8.1 Logistiek en vervoer


Logistiek en vervoer is dikwels ŉ industrie wat onderskat word. As dit egter nie vir hierdie

industrie was nie, sou min ander sakeondernemings kon funksioneer. Feitlik alle

kleinhandelaars is afhanklik van hierdie industrie om hul produkte te kan lewer – die

produkte moet tog by hul winkels afgelewer word om verkoop te kan word. Pos- en

koerierdienste is afhanklik van vervoer om hul diens aan kliënte te lewer. (Sommige

posdienste is vervoermaatskappye in eie reg.)

Die uitdaging van vervoermaatskappye is die feit dat hulle bates en werknemers op ŉ

konstante basis geografies oor die land en soms wêreld verspreid is. Om hierdie

ondernemings suksesvol te bestuur, kan in ŉ reuse uitdaging ontaard.

Die handboek (bladsy 247) verskaf ŉ lys van die verskillende aktiwiteite wat deur ŉ logistieke

en/of vervoeronderneming verrig moet word. In die geval van groot, of selfs mediumgrootte

ondernemings, word ŉ MIS benodig om hierdie aktiwiteite te ondersteun, asook om die

nodige data uit hierdie aktiwiteite te onttrek om besluitneming moontlik te maak. Hierdie

aktiwiteite word ook grafies in Figuur 10.2 in die handboek voorgestel.

Het jy geweet?

ŉ Paar interessante feite oor UPS, waarskynlik die grootste koerierdiens in die wêreld:

Datum gestig: 28 Augustus, 1907

Omset vir 2012: $54.1 biljoen

Werknemers: 397 600

Kliënte: 8.8 miljoen daagliks!

Volume pos: 4.1 biljoen pakkies en dokumente afgelewer in 2012

Dit is dus duidelik dat ŉ onderneming soos hierdie nooit sal oorleef sonder ŉ effektiewe MIS

wat logistieke en vervoer ondersteun nie.

Vir meer feite, besoek gerus UPS se webtuiste by:

http://www.pressroom.ups.com/Fact+Sheets/UPS+Fact+Sheet



3.8.2 Gasvryheidsbestuur


Die gasvryheidsindustrie in die wêreld is ŉ reusagtige industrie. In die laaste dekade of twee

(en veral na die 2010 sokker wêreldbeker) het Suid-Afrika se gasvryheidsindustrie dramaties

gegroei. Die bestuur van ŉ drie-slaapkamergastehuis verskil egter drasties van dié van ŉ

reeks hotelle regoor die land of wêreld.

Die verskillende aktiwiteite betrokke by gasvryheidsbestuur word in die handboek op bladsy

251 verskaf. Figuur 10.5 in die handboek stel ook hierdie aktiwiteite grafies voor.

ŉ Interessante voorbeeld is die aanlyn-besprekingswebtuiste, Booking.com

(www.booking.com). ŉ Kliënt kan deur meer as 412 000 eiendomme soek in ŉ groot

verskeidenheid van lande. Die bespreking kan direk deur die webtuiste gemaak word.

Booking.com fasiliteer ook die besprekings. Wanneer ŉ kliënt ŉ bespreking gemaak het en

die datum van verblyf het verstryk, word die kliënt gevra om ŉ resensie oor die spesifieke

hotel of gastehuis te skryf. Sodoende word daar verseker dat die persoon wat kommentaar

oor die verblyf lewer, wel ŉ kliënt was.

Verder het die webtuiste ŉ groot hoeveelheid bykomende opsies wat soektogte vergemaklik.

Die resultate van ŉ soektog kan gefilter word volgens stergradering, prys, of afstand van die

bestemming. Die resultate kan ook gesorteer word volgens dieselfde kriteria.

Indien toestemming verkry is, sal die webtuiste ook gereeld met kliënte kommunikeer en

voorstelle maak. Figuur 3.7 verskaf ŉ skermuitdruk van ŉ soektog op Booking.com en

Figuur 3.8 vertoon die e-pos wat deur Booking.com gestuur is – voorstelle wat gebaseer is

op vorige soektogte van die kliënt.



Figuur 3. 7: ŉ Soektog wat op die hotelbesprekingswebtuiste, Booking.com, gedoen is

Figuur 3. 8: ŉ E-pos wat Booking.com aan ŉ kliënt stuur

(Die inhoud van die e-pos word gebaseer op die kliënt se vorige soektogte of besprekings)



3.8.3 Gesondheidsdiensbestuur


ŉ Mens dink nie altyd aan ŉ hospitaal of ŉ dokter se spreekkamer as ŉ sakeonderneming

nie. In Suid-Afrika is dit egter die geval vir alle mediese praktyke wat nie deur die staat besit

word nie. Hierdie ondernemings moet deur dienslewering ŉ wins toon.

Wanneer ŉ mens aan ŉ hospitaal dink, is sekere funksies ooglopend. Daar moet mediese

personeel wees (spesialiste, verpleegpersoneel, ensovoorts). Mediese toerusting moet

aangekoop en onderhou word. Daar moet ook administratiewe personeel wees, maar daar is

ook funksies waaraan ŉ mens nie dadelik dink nie. Daar moet spyseniering gedoen word vir

pasiënte. Bloed moet in ŉ bloedbank bewaar word en waar tekorte is, moet die bloed

aangevul word. Beddegoed moet gewas word – ŉ funksie wat amper nader aan die

gasvryheidsindustrie is as aan die mediese industrie.

Bladsy 254 verskaf ŉ kort beskrywing van al die funksies wat deur ŉ MIS in hierdie industrie

ondersteun moet word. Figuur 10.7 in die handboek stel hierdie funksies grafies voor. Elke

praktyk en hospitaal is egter uniek en hierdie funksies kan verander volgens die behoefte

van die spesifieke praktyk.

Lees Gevallestudie 10.4 in die handboek

Indië is bekend vir hul relatief goedkoop, dog effektiewe mediese diens aan buitelanders.

Daar is ŉ groot aantal pasiënte uit ontwikkelde lande wat mediese prosedures in Indië laat

doen, bloot omdat dit in hul eie lande onbekostigbaar is.

Dit is dus interessant om ŉ gevallestudie oor Indië se mediese industrie te lees. Die

antwoord op die eerste vraag (waarom hospitale se MIS belangriker is as dié in sommige

ander industrieë), is redelik ooglopend – ŉ fout op ŉ kliënt se mediese rekords kan die

verskil tussen lewe en dood beteken.

3.8.4 Die lugvaartsektor


Dit is amper onmoontlik om te dink aan ŉ tyd toe vakansiebesprekings sonder die internet

gedoen moes word. Vandag kan ŉ kliënt ŉ vliegtuigkaartjie op die internet bespreek nadat

hy/sy dit met die pryse van elke moontlike ander lugdiens vergelyk het. Lugdienste spaar

ook groot hoeveelhede kostes omdat hierdie besprekingstelsels personeel vervang het.

Die bespreking van kaartjies is egter slegs een funksie van ŉ onderneming in die

lugvaartindustrie. Ander funksies, van finansiële bestuur tot vliegtuigonderhoud, word op



bladsy 257 in die handboek verskaf en in Figuur 10.8 in die handboek opgesom. Soos wat

die geval is met die gesondheidsorgindustrie, kan ŉ fout in die lugvaartindustrie

(byvoorbeeld ten opsigte van vliegtuigonderhoud) katastrofiese gevolge vir kliënte hê. Om

hierdie rede is dit juis belangrik vir ondernemings in hierdie industrie om ŉ effektiewe MIS te

implementeer.

Figuur 3.9 hieronder verskaf ŉ skermuitdruk van Kulula, ŉ laekoste lugredery in Suid-Afrika,

se aanlynbesprekingskoppelvlak.

Figuur 3. 9: Hoe ŉ bespreking met Kulula gemaak word op hulle webtuiste

3.8.5 Konstruksie en eiendom


Om ŉ huis, kantoorblok, wolkekrabber of stadion te bou, vereis meer as net ŉ messelaar en

ŉ paar bakstene. Hoe groter die projek, hoe meer veranderlikes en aktiwiteite moet in ag

geneem word. Die boumateriaal moet aangekoop word, maar as alle boumateriaal vir ŉ

20-verdiepinggebou op een slag afgelewer word, sal die stoorspasie ŉ probleem wees. Daar

is wetlike aspekte wat in ag geneem moet word: van eiendomsregte tot bouregulasies. Daar

is verkope wat gedoen moet word (om byvoorbeeld die kantoorruimte uit te huur).



Die handboek beskryf die funksies wat by ŉ onderneming in hierdie industrie betrokke is.

Hierdie inligting word op bladsy 258 tot 261 in die handboek verskaf en opgesom in Figuur

10.9 (ook in die handboek).

Het jy geweet?

Suid-Afrika se eiendomsmark het dramaties gegroei in die laaste twee dekades. Volgens

southafrica.info, Suid-Afrika se toerisme-webtuiste, was hierdie industrie R4.9 triljoen

werd in 2012.

3.8.6 Bankdienste


Terwyl die mediese en lugvaartindustrieë se MIS foutloos moet wees om lewens te beskerm,

is bankdienste se MIS kritiek vir ŉ ander rede – daar word met groot hoeveelhede geld

gewerk.

Die verskillende dienste wat deur banke gelewer word, moet deur ŉ MIS ondersteun word.

Dienste word egter gekompliseer deur die deurlopende behoefte aan sekuriteit. Om

bankdienste na die internet uit te brei, is, byvoorbeeld, baie moeiliker as om advertensies op

die internet te plaas. Die oomblik wat kliënte deur hul rekenaars of selfone toegang tot hul

banksake kan verkry, is daar misdadigers regoor die wêreld (met verskillende vlakke van

rekenaarkennis) wat ook hul hande op banke se data sal wil kry.

Die finansiële sy is ook nie die enigste aspek van bankdienste wat ondersteun moet word

nie. Banke moet besluite maak oor die wyse waarop geld belê word, fasiliteite vir takke moet

opgerig, bestuur en onderhou word, en dan moet al die ander funksies van ŉ tipiese

sakeonderneming (soos bemarking, kommunikasie, inligtingstegnologie en logistiek) steeds

verrig word.

ŉ Klein hoeveelheid van die funksies wat deur ŉ bank verrig word, word in die handboek op

bladsy 261 en 262 verskaf en in Figuur 10.10 grafies voorgestel.

3.8.7 Versekering


In Suid-Afrika word versekeringsmaatskappy, net soos banke, as finansiële diensverskaffers

gesien en moet hulle as sodanig registreer. Daar is dus ŉ verband tussen die

versekeringsindustrie en bankwese. Versekering is egter ŉ meer gespesialiseerde industrie.

Waar banke ook versekering kan bied, sal versekeraars selde bankdienste aan kliënte bied.



Die aktiwiteite in ŉ tipiese versekeringsonderneming word in Figuur 10.11 in die handboek

verskaf en op bladsy 262 tot 266 bespreek.

3.9 Samevatting

Hierdie studie-eenheid het gefokus op ŉ groot verskeidenheid bedryfsinligtingstelsels. ŉ

E-onderneming, soos in hierdie konteks verstaan, dui op ŉ onderneming wat toenemend

afhanklik geword het van tegnologie en ŉ groot hoeveelheid funksies deur middel van

tegnologie verrig. Transaksieverwerkingstelsels, e-kommunikasie en e-samewerking is

voorbeelde van hoe tegnologie in alle afdelings en ondernemingsfunksies aangewend kan

word.

Bedryfsinligtingstelsels ondersteun die ondernemingsfunksies op ŉ verskeidenheid wyses.

Bemarking word ondersteun op die gebiede van 1) potensiële kliënte, verwysings en

geleentheidsbestuur, 2) e-posbemarking, 3) soekenjin-optimalisering, en 4) rekeningbestuur.

Ander funksies wat deur bedryfsinligtingstelsels ondersteun word, sluit in: 1) verkope en

verspreiding, 2) materiaalbeplanning (op die gebied van vooruitskatting en beplanning,

aankope, en voorraadbeheer), 3) finansies (op die gebied van transaksieverwerking vir die

algemene grootboek, begrotings, belasting en verslaggewing volgens wetlike vereistes, en

finansiële berekeninge), 4) vaste batebestuur, 5) menslike hulpbronbestuur (op die gebied

van algemene MHB en die spesialisgebied van salarisse), en 6) produksiebeplanning

en -beheer.

ERP-stelsels bevat ŉ sentrale databasis wat deur ŉ verskeidenheid, geïntegreerde

toepassings in die onderneming gebruik word. Die toepassings het elk ŉ eie funksie en doel,

maar word in so mate gebruik dat ander funksies die data wat gegenereer word, kan

gebruik. Hoewel ERP-stelsels (en die implementering daarvan) nie sonder uitdagings is nie,

word hierdie uitdagings deur die voordele van so ŉ stelsel oorskadu.

ERP-stelsels wat deur die internet as ŉ diens beskikbaar gestel word, het die bykomende

voordeel dat die ondernemings wat daarvan gebruik maak, nie die aanvangskoste van

tradisionele ERP-stelsels hoef te betaal nie. Die bestuur van ŉ onderneming se

voorsieningsketting (SCM) word ook vergemaklik deur die toepaslike ERP-stelsel. ŉ

Belangrike aspek betrokke by SCM, is e-aankope, wat alle aankope insluit wat deur die

onderneming met behulp van internettegnologie gemaak word.

Kliëntediensbestuur (CRM) is ŉ ander belangrike aspek van ŉ onderneming wat deur ERP-

stelsels ondersteun word. ŉ CRM-stelsel kombineer toepassings betrokke by die

outomatisering van die verkoopsproses, lojaliteitsprogramme, bemarking en kliëntediens.



Die feit dat hierdie toepassings ŉ sentrale databasis deel, maak kliëntediens makliker en

meer effektief.

Die dienste-industrie het spesifieke behoeftes vir die MIS wat gebruik word. Elke dienste-

onderneming het ŉ stel aktiwiteite wat verrig moet word. Hierdie aktiwiteite moet deur ŉ MIS

ondersteun word om te verseker dat dit vlot verloop. Die inligting wat deur die MIS versamel

word, kan ook vir besluitneming gebruik word. Industrieë wat in die dienstesektor val, sluit in:

1) Logistiek en vervoer, 2) gasvryheidsbestuur, 3) gesondheidsorgbestuur, 4) die

lugvaartsektor, 5) konstruksie en eiendom, 6) bankdienste en 7) die versekeringsektor.

3.10 Selfevaluering

Aktiwiteit 10

Die hersieningsvrae (concept review questions) aan die einde van Hoofstuk 8 in die

handboek behoort ŉ aanduiding te gee of jy die inhoud van die hoofstuk onder die knie

het.

Beantwoord nou die kritiese vrae aan die einde van Hoofstuk 8:

• Vraag 2 hoef nie beantwoord te word nie.

• Vir Vraag 4 hoef jy slegs een of twee BIS-verslae te verskaf.

Aktiwiteit 11

Die hersieningsvrae aan die einde van Hoofstuk 9 behoort ŉ aanduiding te gee of jy die

inhoud onder die knie het.

Beantwoord nou die kritiese vrae aan die einde van Hoofstuk 9:

• Jy hoef nie Vraag 3 te beantwoord nie.

Aktiwiteit 12

Beantwoord die kritiese vrae aan die einde van Hoofstuk 10:

• Jy hoef nie Vraag 3 te beantwoord nie.



Notas


Studie-eenheid 4: Toepassing van bedryfsinligtingstelsels: Deel II Bladsy 75

Studie-eenheid 4: Toepassings van bedryfsinligtingstelsels: Deel II


Kennis en begrip



• E-handel

• Besluitnemingsondersteuningstelsels

Vaardighede


• basiese konsepte, sakemodelle, kategorieë en tendense van e-handel te beskryf.

• kritiese suksesfaktore en uitdagings van e-handel te identifiseer.

• besluitneming, tipe besluite en besluitnemingstegnieke te beskryf.

• basiese besluitnemingsondersteuningstelsels (DSS-funksionaliteit) te omskryf.

• kennis, kennisbestuur en kennis-bestuurstelsels te omskryf.

• uitdagings betrokke by die bestuur van kennis te bespreek.

• kunsmatige intelligensie en bedryfsinligtingstelsels wat daarop baseer is, te

identifiseer en te bespreek.




Joshi, 2013. Management information systems. New Delhi: Oxford University Press.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer:

• Hoofstuk 11

• Hoofstuk 12

• Hoofstuk 13




Besluitnemings-

ondersteuningstelsels

Bedryfsinligtingstelsels wat besluitneming van ŉ onderneming

se bestuur ondersteun.

Besluitnemings-

vertakkingsanalise

ŉ Tegniek wat gebruik word om ŉ vertakkingsdiagram met

moontlike uitkomste van besluite en die waarskynlikhede van

sodanige uitkomste op te stel. Dit word gebruik om tussen

alternatiewe opsies te kies.

Data-

visualiseringstelsels

ŉ Spesifieke vorm van ŉ DSS wat data in ŉ formaat verskaf

wat makliker is om te interpreteer.

Digitale inhoud Elektroniese inhoud soos nuus, films en musiek waarmee

aanlyn handel gedryf kan word.

Domeinnaam Die deel van die webadres (URL) waardeur die webtuiste

geïdentifiseer kan word, byvoorbeeld www.akademia.ac.za

E-handel Die gebruik van die internet om transkasies uit te voer.

Elektroniese

fondsoorplasing

Oordra van geld vanaf een bankrekening na ŉ ander deur

middel van internetbankdienste (electronic funds transfer –

EFT).

Geografiese

inligtingstelsels

ŉ DSS wat geografiese data gebruik om land- en padkaarte te

skep en te vertoon.

Myn van data Analise van ŉ groot hoeveelheid data.

Onderneming tot

onderneming

ŉ Vorm van e-handel waar een onderneming produkte en

dienste aan ŉ ander onderneming (in plaas van aan ŉ



e-handel verbruiker) lewer.

Onderneming tot

verbruiker e-handel

ŉ Vorm van e-handel waar ŉ onderneming produkte en

dienste direk aan die verbruiker lewer.

Optimaliserings-

analise

ŉ Tegniek waarmee die beste moontlike waarde vir ŉ

spesifieke veranderlike gevind kan word, gegewe ŉ aantal

beperkings en kontekste.

Sake-analise Die vaardighede, tegnologie, toepassings en gebruike vir

deurlopende ondersoek van geskiedkundige prestasiedata

van ŉ onderneming om beplanning vir die toekoms te

ondersteun.

Sake-intelligensie Die versameling van data, inligting en selfs kennis van ŉ

verskeidenheid bronne en die aanwending daarvan vir

besluitneming.

Sensitiwiteitsanalise ŉ Tegniek wat gebruik word om die effek van verskillende

veranderings aan een veranderlike op ander veranderlikes te

meet.

Sosiale netwerk ŉ Webtuiste/netwerk wat mense met soortgelyke

belangstellings aan mekaar verbind.

Uitkomsanalise ŉ Tegniek wat meet tot watter mate ŉ uitkoms bereik sal word,

gegewe ŉ spesifieke besluit.

Uitvoerende

ondersteuningstelsels

ŉ Kombinasie van DSS- en MIS-funksionaliteit om ŉ stelsel te

vorm wat die uitvoerende bestuur van ŉ onderneming kan

ondersteun.

Verbruiker tot

verbruiker e-handel

ŉ Vorm van e-handel waar verbruikers produkte en dienste

aan mekaar lewer.

4.4 Inleiding

E-handel verwys na die gebruik van die internet om saketransaksies te doen. Hierdie studie-

eenheid sal e-handel bespreek. Daar sal eerstens na die wêreldwye web (www) gekyk word

en tegnologie wat daarby betrokke is, sal kortliks beskryf word. Tweedens, sal die kategorieë

van e-handel, gebaseer op die wyse waarop verbruikers en ondernemings betrokke is,

bespreek word. In die derde plek, word kritieke faktore nodig vir suksesvolle e-handel



geïdentifiseer en elektroniese betaalmetodes aangeraak. Vierdens, word tendense in

e-handel, asook die uitdagings ten opsigte van e-handel bespreek.

Besluitnemingsondersteuningstelsels (DSS) is ŉ spesiale, gevorderde bedryfsinligtingstelsel

met die spesifieke doel om besluitneming te ondersteun. ŉ DSS is oor die algemeen meer

gesofistikeerd as ŉ MIS. Hoofstuk 12 verskaf ŉ agtergrond oor besluitneming in

ondernemings, asook die verskillende tegnieke wat vir besluitneming gebruik word. Daarna

word DSS in meer detail bespreek. Die verskillende wyses waarop sigbladprogrammatuur,

OLAP en die myn van data aangewend kan word vir besluitneming, word uiteengesit.

Laastens, word uitvoerende ondersteuningstelsels (ESS) kortliks aangeraak.

Hoofstuk 13 bespreek die bestuur van kennis en intelligente stelsels. Daar word eerstens na

die konsep van kennis en die bestuur daarvan gekyk. In die tweede plek word die uitdagings

betrokke by die bestuur van kennis bespreek. Laastens, word kunsmatige intelligensie en vyf

tegnologieë of stelsels wat van kunsmatige intelligensie gebruik maak, ondersoek.

4.5 E-handel

Handboek: Joshi, 2013: Bladsy 271 – 290

Nota: Vir die doeleindes van hierdie vak is dit nie nodig om die laaste twee bladsye van

Hoofstuk 11 in die handboek (e-handel in Indië) te bestudeer nie. Dit is egter ŉ

interessante paragraaf wat ŉ goeie agtergrond oor e-handel in ontwikkelende lande kan

bied.

E-handel behels enige transaksies wat deur middel van die internet gedoen word.

4.5.1 Die wêreldwye web (www)


Dit is belangrik om die verskil tussen die internet en die www te verstaan. Die internet is ŉ

netwerk van netwerke (duisende of selfs miljoene rekenaars wat aan mekaar gekoppel is).

Die www is ŉ groot verskeidenheid programmatuur en gebruike van hierdie netwerke om die

deel van inligting moontlik te maak.

Om die www te verstaan, is veral die volgende vier komponente belangrik:

• URL: URL is die afkorting vir Uniform Resource locator. Wanneer daar na die URL

van ŉ webtuiste verwys word, behels dit die adres wat in ŉ deurblaaier ingetik word.

Die internet bestaan uit miljoene dokumente – as daar nie ŉ gestruktureerde wyse

was waarop toegang tot hierdie dokumente verkry kon word nie, sou dit onmoontlik



gewees het om sodanige dokumente te vind. Die "adres" van elke dokument op die

internet, word die URL genoem. ŉ Voorbeeld van ŉ URL is:

http://www.akademia.ac.za/registreer.html. Die volgende is belangrik ten opsigte van

hierdie URL:

o Die http://www dui die wyse waarop toegang tot die webtuiste verkry word,

aan. (https://www dui op ŉ veilige (secure) verbinding.

o Die akademia.ac.za dui op die domein se naam. Dit is die naam wat deur die

organisasie (in hierdie geval Akademia) gekies is, waarmee gebruikers

toegang tot die webtuiste kan verkry.

o /registreer.html dui die spesifieke blad van die webtuiste aan. Hierdie blad is

ŉ lêer wat op Akademia se bediener gestoor is.

Figuur 4.1 hieronder dui aan hoe ŉ URL in ŉ deurblaaier (in hierdie geval Mozilla

Firefox) ingelees word.

Figuur 4. 1: ŉ URL in Mozilla Firefox

• HTTP: HTTP staan vir hypertext transfer protocol. Http is ŉ protokol wat aandui hoe

dokumente oor die internet oorgedra word. Https is die beveiligde weergawe van

http.

• HTML: HTML staan vir hypertext markup language. Hierdie is ŉ universeel-

aanvaarde "programmeertaal" vir webbladsye. Enige deurblaaier sal ŉ dokument wat

in HTML geskryf is, kan vertoon. Hoewel hierdie die mees algemene taal is waarin

webtuistes geskryf word, is dit nie die enigste nie. Ander tale word in samewerking,

of in plaas van, HTML vir sekere webtuistes gebruik. Figuur 4.2 hieronder verskaf ŉ

voorbeeld van HTML kode.



Figuur 4. 2: ŉ Voorbeeld van HTML-kode van ŉ werklike webblad

• CGI: CGI staan vir common gateway interface. CGI-standaarde word gebruik om

veral data in databasisse met webbladsye te integreer.

4.5.2 Internet-sakemodelle


Soos wat die internet, tegnologie en die samelewing verander het, het die wyses waarop

sake oor die internet gedoen word, ook verander. Figuur 4.3 is ŉ skermuitdruk van hoe

amazon.com se webtuiste lank gelede gelyk het. Figuur 4.4 daarna is ŉ skermuitdruk van

hoe die webtuiste vandag daar uitsien.



Figuur 4. 3: Amazon.com se eerste webtuiste

(Bron: http://www.techmynd.com/wp-content/uploads/2011/12/classic-amazon-500x335.jpg)

Figuur 4. 4: Amazon.com se huidige webtuiste

(Bron: www.amazon.com)

Die sakemodelle waarop e-handel gebaseer word, het ook verander. Die handboek (bladsy

276 tot 279) beskryf ŉ aantal van hierdie sakemodelle. Die sakemodelle word kortliks in

Figuur 4.5 hieronder opgesom.



Figuur 4. 5: Nuwe internet-sakemodelle

(Bron: Joshi, 2013: 276 – 279)

4.5.3 Kategorieë van e-handel


Daar word hoofsaaklik tussen drie kategorieë van e-handel onderskei, gebaseer op die

partye wat by ŉ transaksie betrokke is. Die wyse waarop verbruikers en ondernemings by

e-handel betrokke is, bepaal hierdie kategorieë. Die kategorieë is:

• Onderneming na verbruiker: In hierdie kategorie is ŉ sakeonderneming wat ŉ

produk of diens direk aan die verbruiker verskaf. ŉ Voorbeeld hiervan is die Suid-

Afrikaanse kalahari.net, kulula.com en Computicket.

• Onderneming na onderneming: In hierdie kategorie is sakeondernemings wat

dienste of produkte aan ander sakeondernemings lewer.

•Webtuistes soos Google, Yahoo! en Bing maak kommunikasie en die vind van inligting moontlik. Deurdat miljoene gebruikers van hierdie dienste gebruik maak, kan die maatskappye ŉ inkomste deur advertensies op hul webtuistes verdien.

Inligtingsportale

•Sosiale netwerke is aanlyngemeenskappe wat ŉ sosiale behoefte van gebruikers vervul.

•Ondernemings kry ŉ groot hoeveelheid kosbare data uit hierdie netwerke wat geteikende bemarking makliker maak.

Sosiale netwerke

•Die verkoop van digitale produkte en dienste.

•Byvoorbeeld films, musiek en vooropgestelde kontrakte.

Digitale inhoud

•Die verskaf van vermaak oor die internet

•Byvoorbeeld radiostasies, films, musiek, televisie en aanlynrekenaarspeletjies.

Vermaak

•Ondernemings kan hul produkte en dienste op ŉ aanlyn-platform te koop aanbied.

•Deur ŉ eenmalige, jaarlikse of maandelikse fooi, kan handelaars meer blootstelling en ander voordele verkry.

Handelsdienste

•Individue kan produkte en dienste koop en verkoop op die internet.

•Geld kan gemaak word deur advertensies.

•Bv. Gumtree en Junkmail se aanlynweergawe

Geklassifiseerde diens



• Verbruiker na verbruiker: In hierdie kategorie sal verskillende verbruikers van ŉ

onderneming aan mekaar produkte en dienste verkoop. Die onderneming dien slegs

as ŉ fasiliteerder van hierdie transaksies. ŉ Interessante voorbeeld is Booking.com

wat voorheen genoem is. Booking.com maak dit moontlik vir reisigers (kliënte) om

besprekings te doen by hotelle (ook kliënte van Booking.com). Booking.com, die

onderneming, kry ŉ kommissie op die transaksie.

4.5.4 Kritieke faktore vir suksesvolle e-handel en fasilitering van betalings


Die Dot Com borrel het ons geleer dat ŉ sakeonderneming op die internet nie outomaties

suksesvol sal wees nie. Inteendeel, om ŉ onderneming slegs op die internet te hê, is dikwels

moeiliker as om ŉ fisiese winkel te hê. Die handboek (bladsy 280 tot 284) verskaf ŉ aantal

kritieke faktore wat nodig is om ŉ suksesvolle onderneming op die internet te bedryf. Hierdie

faktore word kortliks in Figuur 4.6 hieronder opgesom:

Figuur 4. 6: Kritieke faktore wat bydra tot die sukses van e-handel

Kredietkaarte is verreweg die gunsteling wyse waarop betalings op die internet gedoen

word. Daar is egter ander alternatiewe wyses waarop betalings gedoen kan word. Die

Die regte inkomstemodel

•Die manier hoe die onderneming gaan geld maak, moet realisties en duidelik gedefinieer word.

Hoë internetpenetrasie

•Die teikenmark moet toegang tot die internet hê en dit gereeld vir aankope gebruik.

E-handel portale

•Die webtuistes waardeur produkte en dienste verkoop word, moet dinamies wees (kan verander volgens behoeftes en nuwe produkte), maklik navigeerbaar wees en ŉ professionele indruk van die onderneming skep.

Inhouds- en katalogusbestuur

•Nuwe produkte en dienste moet gereeld op die webtuiste aangebring word. As inligting op die webtuiste verouderd raak, skep dit ŉ slegte beeld van die onderneming en veroorsaak ŉ verlies aan inkomste. Gereelde opdatering van inligting en produkte is van kritieke belang vir sukses.

Gebruikersprofiele en sekuriteit

•Gebruikers moet op die webtuiste kan registreer om toekomstige aankope makliker te maak, sook om verbruikersgedrag te moniteer.

•Omdat daar aanlynbetalings gedoen word, is dit van kardinale belang dat kliënte se bank- en kredietkaartbesonderhede beskerm word.

Werksvloei en uitvoer van bestellings

•Die uitvoer van bestellings moet sover moontlik geoutomatiseer word. Dit is van kritieke belang dat bestellings so gou as moontlik uitgevoer word.

Samewerking en logistiek

•Goeie samewerking met verskaffers en verspreiders/vervoer is belangrik om te verseker dat bestellings uitgevoer kan word.



meeste Suid-Afrikaanse banke verskaf debietkaarte aan tjekrekeningkliënte wat vir internet-

aankope gebruik kan word. Sommige ondernemings stuur fakture aan kliënte, wat dan

bankoorplasings (Electronic funds transfer of EFT) kan doen. ŉ Ander betalingswyse wat,

byvoorbeeld, deur Kulula.com gebruik word, is secured instant payment of SID, wat in

samewerking met die kliënt se banke ŉ EFT-betaling deur die verskaffer se webtuiste kan

doen. Figuur 11.3 in die handboek verskaf ŉ oorsig van die verskillende betalingsmetodes

wat in e-handel gebruik word.

4.5.5 Tendense en uitdagings in e-handel


Soos reeds genoem is e-handel voortdurend besig om te verander. Eerstens, is dit nodig vir

ondernemings om op hoogte te bly van verwikkeling in sekuriteit, omdat kriminele netwerke

en kuberkrakers voortdurend probeer om nuwe wyses te vind om kliënte se geld te steel.

Nuwe tendense in e-handel word in die handboek op bladsy 285 en 286 bespreek.

Figuur 11.4 in die handboek verskaf ook ŉ opsomming hiervan.

Daar was heelwat lesse te leer uit die groot aantal e-handelondernemings wat met die draai

van die eeu bankrot gespeel het. Sommige van die uitdagings wat tot sulke ondernemings

se ondergang gelei het, is vandag steeds ŉ probleem. Hierdie uitdagings word in die

handboek op bladsy 288 tot 290 bespreek en in Figuur 4.7 hieronder opgesom:

Figuur 4. 7: Uitdagings ten opsigte van e-handel

(Bron: Joshi, 2013: 287 – 290)

Ongetoetse sakemodelle

•Daar is steeds ŉ groot aantal e-handelondernemings wat met hul sakemodelle eksperimenteer. Hierdie ondernemings het nie ŉ wyse waarop geld op ŉ deurlopende basis op die langtermyn verdien kan word nie.

Vereiste om sakeprosesse aan te pas

•Prosesse soos aankope, logistiek en berging is anders in e-handelsondernemings as in ander ondernemings. Hierdie en ŉ verskeidenheid ander prosesse moet aangepas word.

Kanaalkonflikte

•Winkelverkope en aanlynverkope verskil. Daar is soms moeilike besluite wat geneem moet word ten opsigte van pryse en voorkeur wat aan hierdie kanale gegee moet word.

Wetlike aspekte

•Die geografiese verspreiding van kliënte maak wetlike aspekte moeilik.

•Algemene kontraktereg, belastings en kriminele gedrag is maar ŉ paar voorbeelde van die kompleksiteit van wetlike aspekte op hierdie gebied.

Sekuriteit en privaatheid

•Sekuriteit is een van die grootste uitdagings in e-handel. Die onderneming en kliënte se persoonlike besonderhede en geld moet beskerm word teen kuberkrakers.



4.6 Besluitnemingsondersteuningstelsels


Elke onderneming, ongeag die grootte, word daagliks deur ŉ verskeidenheid besluite

gekonfronteer. Sommige van hierdie besluite behels minder belangrike aktiwiteite en, indien

die verkeerde besluit geneem word, is die skade minimaal.

Ander besluite kan tot reuse winste en verliese, of selfs die ondergang van die onderneming

lei. Dit is spesifiek vir hierdie tipe besluite wat besluitnemingsondersteuningstelsels (decision

support systems of DSS) ontwikkel is.

4.6.1 Besluitneming


Besluitneming is ŉ baie belangrike onderwerp in die sakeomgewing. ŉ Verskeidenheid

tegnieke en hulpmiddels is beskikbaar om besluitneming in ŉ onderneming te ondersteun.

Voordat die wyse waarop bedryfsinligtingstelsels in hierdie verband aangewend word,

bespreek kan word, is dit belangrik om ŉ agtergrond oor besluitneming te verkry. Hierdie is

slegs ŉ inleiding tot besluitneming – om meer oor hierdie onderwerp te leer kan

bestuursbronne wat op besluitneming gefokus is, geraadpleeg word.

Die eerste aspek wat aangeraak word in die handboek (bladsy 301 tot 305) is die aard van

besluite wat deur bestuur geneem kan word. Waarom is dit belangrik? Eers wanneer die

aard van besluitneming ten volle begryp word, kan die nodige besluitnemingstelsels

ontwikkel word om daardie besluite te ondersteun. Dit sal ŉ mors van tyd en geld wees om ŉ

DSS te ontwikkel sonder om te verstaan watter besluite in ŉ onderneming geneem word.

Besluite in ŉ onderneming kan gekategoriseer word volgens die:

• doel van besluitneming,

• die vlak van programmeerbaarheid en

• die kennis oor die uitkoms van die besluit.

Hierdie drie kriteria vir die kategorisering van besluite word in die handboek bespreek. Daar

word ook spesifieke kategorieë van besluitneming onder elk bespreek (sien handboek,

bladsy 301 tot 305) en word in Figuur 4.8 hieronder opgesom:



Figuur 4. 8: Kategorieë van besluite

(Bron: Joshi, 2013: 301 – 305)

Kyk na Figuur 12.2 in die handboek om te sien hoe die risiko’s van die verskillende tipes

besluite daar uitsien. Daar bestaan ook verskillende metodes om die risiko en beloning van

sekere besluite te bepaal. Daar is ook wyses om risiko self te bepaal deur veral twee vrae in

ag te neem:

• Wat sal die skade wees as iets verkeerd loop?

• Wat is die waarskynlikheid dat dit wel gaan verkeerd loop?

Indien ŉ spesifieke besluit ŉ 70% kans het om verkeerd te loop, maar die skade is nie

noemenswaardig nie, dan is dit makliker om die besluit te neem. As ŉ ander besluit ŉ 3%

kans het om verkeerd te loop, maar die skade behels die sluit van die onderneming en

bankrotskap van die eienaars, is selfs 3% moontlik ŉ té hoë risiko om te neem.

Wanneer daar spesifiek gekyk word na die keuse tussen verskillende alternatiewe

(handboek, bladsy 305 – 308), is daar ook ŉ aantal tegnieke beskikbaar. ŉ Voorbeeld van

verskillende alternatiewe wat oorweeg word, kan wees:

As die onderneming R100 000 in Maatskappy X belê, sal die opbrengs 35% wees.

As die onderneming dieselfde geld in die bank belê sal die opbrengs 7% wees.

Indien die R100 000 in Maatskappy Y belê sal word, is die opbrengs 50%. Daar is

egter ander faktore wat ook in ag geneem moet word by elke opsie. Watter

beleggingsmoontlikheid is die beste vir die onderneming?

Die handboek bespreek drie tegnieke om tussen alternatiewe te besluit:

•Strategiese beplanningsbesluite

•Bestuursbesluite vir beheer/kontrole

•Operasionele besluite

Doel van besluitneming

•Gestruktureerde/programmeerbare besluite

•Ongestruktureerde/nie-programmeerbare besluite

Vlak van programmeerbaarheid

•Besluitneming onder sekerheid

•Besluitneming onder risiko

•Besluitneming onder onsekerheid

Kennis oor die uitkomste



� Uitkomsanalise

Hierdie tipe analise (pay-off analysis in Engels) veronderstel dat daar sommige

omstandighede (genoem states of nature) is wat buite die onderneming se beheer is. Die

besluit wat geneem moet word, is egter binne die onderneming se beheer. ŉ Matriks word

opgestel om die uitkomste vir elke kombinasie (besluit en states of nature) te meet. Die

matriks behoort ook, indien van toepassing, die status quo (indien die maatskappy geen

besluit neem nie) se uitkomste bevat.

Kyk na Tabel 12.4 in die handboek en die verduideliking wat daarna volg om te verstaan hoe

die uitkomste vir elke kombinasie bereken word. Die keuse wat die beste verwagte uitkoms

sal lewer, moet dan gekies word.

� Beslissing-vertakkingsanalise

ŉ Vertakkingsdiagram (decision tree) word gebruik om alle moontlike alternatiewe aan te dui.

Die gevolge van besluite en die waarskynlikhede dat daardie gevolge wel kan plaasvind,

word in ŉ vertakkingsdiagram aangedui. ŉ Voorbeeld word in die handboek (Figuur 12.3)

verskaf om hierdie konsep te verduidelik.

� Optimaliseringstegnieke

Hierdie tegnieke veronderstel dat alle alternatiewe en hulle uitkomste bekend is vir die

besluitnemer. Daar word dan van ŉ verskeidenheid wiskundige tegnieke (bv. lineêre

programmering, dinamiese programmering en kapitaalbegrotings) gebruik gemaak om die

beste moontlike besluit te neem.

4.6.2 Konsepte en gebruik van besluitnemingsondersteuningstelsels


Besluitnemingsondersteuningstelsels (DSS) is rekenaarargitektuur en -programmatuur wat

besluitneming ondersteun. Dit is belangrik om DSS van bestuursinligtingstelsels

(Management information systems of MIS) te onderskei. Hierdie onderskeid word duidelik

gemaak in Tabel 12.6 in die handboek.

DSS is meer gevorderd as MIS. Eersgenoemde is gebaseer op groot hoeveelhede data wat,

met die hulp van gevorderde analises, moeilike besluite kan ondersteun.

� Sake-analise (BA) en sake-intelligensie (BI)

Hierdie twee konsepte (business analysis en business intelligence) moet ook van mekaar

onderskei word. Bladsy 310 in die handboek beskryf hierdie onderskeid. Kortliks kom dit

daarop neer dat BA ŉ sterk analitiese aanvulling tot BI is. ŉ Spesifieke hulpmiddel ten

opsigte van BI, is OLAP (Online analytical processesing). Hierdie konsep is reeds vroeër



kortliks aangeraak, maar word in detail in die handboek (bladsy 310 tot 312) bespreek. Nog

ŉ hulpmiddel vir BI is geografiese inligtingstelsels (geographic information systems of GIS)

en datavisualiseringstelsels (data visualization systems of DVS). Beide hierdie stelsels word

op bladsy 312 in die handboek beskryf.

� Die gebruik van DSS

Soos reeds genoem, bestaan daar ŉ groot verskeidenheid programmatuur wat

besluitneming kan ondersteun. Dit is egter moontlik om met ŉ gewone sigbladtoepassing

(byvoorbeeld Microsoft Excel) die nodige modellering te doen om besluitneming te kan

ondersteun. Die handboek bespreek vier wyses waarop ŉ sigblad aangewend kan word om

datamodellering vir DSS-doeleindes te doen. Hierdie wyses word in die handboek op bladsy

313 tot 317 behandel en in Figuur 4.9 hieronder grafies voorgestel:

Figuur 4. 9: Modellering met ŉ sigblad as DSS

(Bron: Joshi, 2013: 313 – 317)

Die myn van groot hoeveelhede data is ook ŉ kragtige wyse om besluitneming te

ondersteun. Dit is egter van groot belang dat hierdie goeie kwaliteit data is en dat die

analitiese prosesse of tegnieke wel korrekte afvoer verskaf.

Wat is uitvoerende ondersteuningstelsels?

Daar is nou al verwys na MIS en DSS. Uitvoerende ondersteuningstelsels (Executive

support systems of ESS) verwys na stelsels wat deur die uitvoerende bestuur van ŉ

onderneming gebruik word. Dit behels ŉ kombinasie van MIS en DSS se funksionaliteite

om die bestuur van die organisasie in staat te stel om strategiese besluite te neem. ŉ Kort

beskrywing van ESS – en die funksionaliteit daarvan – word in die handboek op bladsy

318 tot 319 bespreek.

"Wat-as" analise

Sensitiwiteitsanalise

Doelwitanalise

Optimaliseringsanalise



4.7 Kennisbestuur en intelligente stelsels

Handboek: Joshi, 2013. Hoofstuk 13

4.7.1 Die bestuur van kennis


Daar is reeds verwys na terme soos data en inligting, en hoe data deur ŉ verwerkingsproses

in inligting omgeskakel kan word. Kennis is egter ŉ meer abstrakte konsep. Dit het meer te

make met ŉ persoon se ervaring as konkrete data. Hoe lyk kennis in ŉ onderneming dan?

Kennis kan moeilik wees om te "sien". Dit manifesteer in die gedrag van personeel, omdat

hulle die entiteite is wat kennis besit, maar kennis kan ook op skrif (papier of elektronies)

geplaas word. Die handboek, waarop hierdie begeleidingsgids gebaseer is, bevat kennis wat

oor jare versamel is. In ŉ onderneming sal kennis dus dikwels die vorm van beleide, beste

praktyk en besigheidsoplossings aanneem.

Om kennis in laasgenoemde vorms te bestuur word kennisbestuurstelsels (knowledge

management systems of KMS) ingespan. ŉ KMS is ŉ spesiale vorm van ŉ

bedryfsinligtingstelsel waardeur ŉ onderneming waarde kan skep uit die kennis wat dit besit.

Soos met enige bedryfsinligtingstelsel is dit nie ŉ vereiste dat ŉ KMS op IT gebaseer is nie,

hoewel dit meestal wel die geval is. Bladsy 327 en 328 in die handboek verskaf ŉ kort

beskrywing van wat kennis, kennisbestuur en ŉ KMS is.

Kennisbestuur bestaan uit hoofsaaklik vier stappe. Hierdie stappe vorm die kern van

Figuur 13.1 in die handboek en word in meer detail bespreek op bladsy 329 tot 330 in die

handboek. Die vier stappe van kennisbestuur word ook in Figuur 4.10 hieronder opgesom.

Figuur 4. 10: Die vier stappe van kennisbestuur

(Bron: Joshi, 2014: 329 – 330)

Verkryging van kennis

Stoor van kennis

Deel en verspreiding van kennis

Toepassing van kennis



Daar word ook onderskei tussen verskillende kategorieë van KMS. Hierdie kategorieë is:

• Organisatoriese kennisportale

• Kennis-werkstelsels

• Intelligente tegnieke

Hierdie kategorieë, met beskrywings, IT-hulpmiddels en die doel van elk, word in Tabel 13.1

in die handboek uiteengesit. Spesifieke IT-hulpmiddels wat deur internasionale maatskappye

beskikbaar gestel word, word in Figuur 13.2 in die handboek uitgebeeld.

4.7.2 Uitdagings van kennisbestuur


Behalwe vir die abstrakte aard van kennis (wat dit soms moeilik maak om te bestuur), is

daar ook ŉ aantal ander uitdagings wat met kennisbestuur gepaard gaan. Drie van hierdie

uitdagings word op bladsy 331 tot 333 in die handboek bespreek en kortliks in Figuur 4.11

hieronder opgesom. Sien ook die laaste studie-eenheid (Studie-eenheid 5) in hierdie gids vir

ander kwessies wat die bestuur van inligting oor die algemeen beïnvloed.

Figuur 4. 11: Uitdagings betrokke by die bestuur van inligting

(Bron: Joshi, 2013: 331 – 333)

4.7.3 Kennis-gebaseerde DSS


Soos voorheen genoem, is ŉ besluitnemingsondersteuningstelsel ŉ bedryfsinligtingstelsel

wat besluitneming ondersteun. Daar is egter ŉ aantal DSS wat spesifiek op kennis gebaseer

is. Hierdie stelsels word in Hoofstuk 13 in die handboek bespreek.

Om personeel se ondersteuning te kry

• Personeel is nou betrokke by die versameling en gebruik van kennis. Dit is dus van kritieke belang dat personeel kennisbestuur goedgesind is en dat dit nie bloot op hulle afgedwing word nie.

Opdatering van die kennisbasis

• ŉ Onderneming se kennis verouder baie vinnig en moet gedurig opdateer word. Hierdie proses kan tyd neem en geld kos.

• Lees ook die gevallestudie (Exhibit 13.2 in die handboek)

Te veel data

• Te veel data kan inligtingsoorlading (information overload) veroorsaak. Kennisbestuur moet die waardevolle kennis in ŉ oorvloed van inligting vind.



� Kunsmatige intelligensie

Hierdie tipe DSS is moontlik die bekendste onder die algemene publiek. Om rekenaars soos

mense te laat optree, het die verbeelding van skrywers, filmvervaardigers en IT-kenners

aangegryp. Dit is ook ŉ veld waarin heelwat geëksperimenteer word. Daar is reeds

alledaagse voorbeelde van rekenaars wat op ŉ "intelligente" wyse optree. Webtuistes wat

voorstelle aan kliënte maak op grond van hul vorige soektogte of bestellings is ŉ voorbeeld

hiervan. Kunsmatige intelligensie word veral gebruik in die wetenskap, die mediese en

opvoedingsvelde. ŉ Kort beskrywing van kunsmatige intelligensie word in die handboek op

bladsy 333 en 334 verskaf. Die meeste van die DSS’s wat hieronder bespreek word, is op

een of ander vorm van kunsmatige intelligensie gebaseer.

� Ekspertstelsels

Waar ŉ onderneming dikwels komplekse probleme na ŉ kenner verwys, is daar sekere

probleme wat deur programmatuur opgelos kan word. Hierdie programmatuur is

gespesialiseerd en verrig dieselfde taak as ŉ kenner. Ekspertstelsels, soos wat hierdie

programmatuur bekend staan, is ŉ spesiale vorm van kunsmatige intelligensie.

Ekspertstelsels, die komponente van ŉ tipiese ekspertstelsel en die toepassing daarvan,

word in die handboek op bladsy 334 tot 337 bespreek. ŉ Voorbeeld van hoe ŉ ekspertstelsel

inkomstebelasting bereken, word in Figuur 13.2 in die handboek verskaf.

� Neurale netwerke

Neurale netwerke neem kunsmatige intelligensie ŉ stap verder as ekspertstelsels. Waar

laasgenoemde met gestruktureerde probleme en data werk (byvoorbeeld die berekening van

belasting), sal neurale netwerke meer komplekse probleme hanteer. Neurale netwerke word

so genoem vanweë die ooreenkomste tussen hierdie stelsels en die wyse waarop die brein

werk, en maak veral gebruik van patroonherkenning om probleme op te los. Neurale

stelsels werk deur groot hoeveelheid data en moet eers "geleer" word voordat dit probleme

kan oplos.

Neurale netwerke word op bladsy 337 in die handboek bespreek.

� Fuzzy logic stelsels

Hierdie stelsel is ŉ gevorderde DSS en poog om probleme op dieselfde manier as mense te

benader. Waar terme soos ŉ werknemer se salaris, ŉ kliënt se ouderdom en afstand in

kilometer tussen dorpe maklik is vir ŉ rekenaar om te "verstaan", word abstrakte terme soos

groot, warm en goed moeiliker om vooraf te programmeer. Fuzzy logic maak dit moontlik om

sulke subjektiewe terme in wiskundige berekeninge en voorspellings te gebruik sodat

besluite steeds op data geneem kan word. Vir ŉ meer volledige beskrywing van fuzzy logic,



verwys na bladsy 337 en 338 in die handboek. Die voorbeeld in Exhibit 13.3 in die handboek

behoort ook by te dra tot ŉ beter begrip van die konsep.

� Genetiese algoritmes

Genetiese algoritmes benader probleme op ŉ evolusionêre wyse. Dit word gebruik vir

komplekse probleme met duisende moontlike oplossings. Deur al die moontlike oplossings

vir ŉ probleem te evalueer, word die beste oplossing gekies. As ŉ gevorderde vorm van

kunsmatige intelligensie, is genetiese algoritmes aanvanklik gebruik om miljoene jare op die

aarde te simuleer. Dit kan egter ook met groot sukses in die sakeomgewing aangewend

word. Genetiese algoritmes word op bladsy 338 in die handboek bespreek.

� Intelligente agente

Intelligente agente is programmatuur wat in die agtergrond op ŉ rekenaar of netwerk

bedrywig is, sonder enige menslike interaksie. Hierdie programmatuur verrig spesifieke,

herhaaldelike take vir ŉ gebruiker, proses of toepassing. Hierdie is ook ŉ vorm van

kunsmatige intelligensie wat, soos hierbo genoem, gebruikersgedrag kan dophou en

voorstelle van produkte of dienste maak. Intelligente agente word op bladsy 339 in die

handboek bespreek.

4.8 Samevatting

E-handel is ŉ belangrike vorm van sake doen vir ŉ onderneming. Hierdie kanaal verskil egter

van dit waaraan ondernemings gewoond is en moet dus met sorg aangepak word. URL,

http, html en cgi is belangrike konsepte om te verstaan, indien ŉ onderneming betrokke raak

by e-handel. Nuwe sakemodelle sluit in: 1) Inligtingsportale, 2) sosiale netwerke, 3) digitale

inhoud, 4) vermaak, 5) handelsdienste, en 6) geklassifiseerde dienste. E-handel kan ook

ingedeel word as 1) onderneming tot verbruiker, 2) onderneming tot onderneming en 3)

verbruiker tot verbruiker e-handel.

Om sukses met e-handel te behaal is die volgende van kritieke belang: 1) die regte

inkomstemodel, 2) hoë penetrasie van die internet, 3) e-handelsportale, 4) inhouds- en

katalogusbestuur, 5) gebruikersprofiele en sekuriteit, 6) werksvloei en uitvoer van

bestellings, en 7) samewerking en logistiek. Om suksesvolle e-handel te bewerkstellig, is dit

ook belangrik dat ŉ onderneming se bestuurspan van die verskeidenheid uitdagings wat

daarmee gepaard gaan, bewus is.

ŉ Besluitnemingsondersteuningstelsel (DSS) is ŉ bedryfsinligtingstelsel wat besluitneming

ondersteun. Bestuurders word daagliks deur ŉ verskeidenheid besluite gekonfronteer wat

gekategoriseer kan word volgens die doel van besluitneming (bv. strategiese,

bestuurskontrole en operasionele besluite), vlak van programmeerbaarheid (bv.



gestruktureerde en ongestruktureerde besluite) en kennis van die uitkomste (bv.

besluitneming onder sekerheid, besluitneming onder risiko en besluitneming onder

onsekerheid). Tegnieke wat vir besluitneming gebruik kan word, sluit uitkomsanalise,

besluitnemingsvertakkings en optimaliseringstegnieke in.

OLAP en die myn van data is tegnieke wat deur DSS gebruik word. ŉ Sigblad kan ook as ŉ

DSS aangewend word deur “wat-as” analises, sensitiwiteitsanalises, doelwitanalises en

optimaliseringsanalises uit te voer. Uitvoerende ondersteuningstelsels (ESS) gebruik ŉ

kombinasie van MIS- en DSS-tegnologie en tegnieke om die uitvoerende bestuur van ŉ

onderneming te ondersteun.

Die bestuur van kennis is moeiliker as die bestuur van data, juis as gevolg van die abstrakte

aard van kennis. Kennisbestuur bestaan uit vier belangrike stappe, naamlik 1) verkryging

van kennis, 2) stoor van kennis, 3) verspreiding van kennis en 4) toepassing van kennis. Die

drie grootste uitdagings van kennisbestuur behels die betrokkenheid van personeel,

opdatering van die kennisbasis en invloed van ŉ oormaat data.

Kunsmatige intelligensie behels rekenaars en programmatuur wat soos ŉ mens "dink" en

optree. ŉ Verskeidenheid tegnologieë of stelsels word op kunsmatige intelligensie gebaseer,

byvoorbeeld ekspertstelsel, neurale netwerke, fuzzy logic, genetiese algoritmes en

intelligente agente.

4.9 Selfevaluering

Aktiwiteit 13

Beantwoord die drie kritiese vrae aan die einde van Hoofstuk 11.

Aktiwiteit 14

Beantwoord die eerste drie kritiese vrae aan die einde van Hoofstuk 12:

• Vraag 4 hoef nie beantwoord te word nie, behalwe deur studente wat wel in ŉ

uitvoerende posisie by ŉ onderneming werksaam is.

Aktiwiteit 15

Beantwoord die drie kritiese vrae aan die einde van Hoofstuk 13.



Notas


Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfsinligtingstelsels Bladsy 95

Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfsinligtingstelsels


Kennis en begrip



• Bestuur van inligtingsekuriteit

• Etiese en sosiale uitdagings van inligtingstegnologie

Vaardighede


• bedreigings ten opsigte van inligtingsekuriteit te identifiseer en aan te dui hoe

hierdie bedreigings bestuur kan word.

• die elemente van ŉ beleidsraamwerk vir inligtingsekuriteit uiteen te sit.

• te verduidelik hoe inligtingstegnologie kwessies soos privaatheid, etiek, wetgewing

en kwaliteit van lewe beïnvloed.

• die belangrikste bepalings van die Elektroniese Transaksie- en Kommunikasiewet

uit te lig.





• Hoofstuk 17

• Hoofstuk 18

Wetgewing: Elektroniese transaksie- en kommunikasiewet, 2003. Dit is verkrygbaar in pdf-

formaat by: Electronic Communications and Transaction Act (no 25 of 2002):

http://www.gov.za/documents/index.php?term=transaction&dfrom=&dto=&yr=0&tps%5B%5

D=1&subjs%5B%5D=0


• Steyn, P.J.N. (Red.) 2012. Bedryfsinligtingstelsels. Pretoria: Kraal Uitgewers.

Paragraaf 3.8 in hierdie gids bespreek inligtingsekuriteit.

• Electronic Communications and Transaction Act (no 25 of 2002)




Digitale

handtekening

Elektroniese ekwivalent van tradisionele geskrewe

handtekeninge om die egtheid van ŉ dokument te bevestig

Enkripsie Die omskakeling van data na geheime kode wanneer dit oor ŉ

netwerk gestuur word om dit onleesbaar te maak vir enige

iemand wat die data onderskep.

Herhaaldelike

stresbesering

ŉ Besering wat veroorsaak word as iemand vir lang tydperke

in ŉ ongemaklike posisie voor en met ŉ rekenaar werk.

Inligtingsekuriteits-

beleid

ŉ Bewusmaking van personeel in die onderneming oor hoe

inligting hanteer moet word en hoe inligtingsekuriteit verseker

kan word.

Intellektuele eiendom Enige eiendom wat die produk van iemand se kreatiwiteits- of

skeppingsvermoë is.

IT-sekuriteitsoudit ŉ Proses waardeur die akkuraatheid en integriteit van

programmatuur, datatoevoerprosesse en uitvoer bepaal word.



Kopiereg Die wetlike regte van die skepper of eienaar van intellektuele

eiendom wat die eienaar beskerm teen ander wat die eiendom

probeer kopieer of reproduseer.

Kuberkraker ŉ Persoon wat onregmatige toegang tot ŉ rekenaar of netwerk

verkry, of probeer verkry.

Risiko-analise Die proses waardeur moontlike verliese en die

waarskynlikheid beraam word, dat gebeurtenisse sal

plaasvind, wat tot hierdie verliese sal lei.

Verantwoordbaarheid Die verantwoordelikheid van ŉ persoon of onderneming om

verslag te kan gee oor aspekte waarvoor hulle

verantwoordelikheid aanvaar het.

5.5 Inleiding

Vandat inligtingstelsels in ondernemings geïmplementeer is, het nuwe uitdagings ten opsigte

van die bestuur daarvan ontstaan. Die aard van ondernemings het verander, en so ook die

wyse waarop hierdie ondernemings bestuur moet word.

Hoofstuk 17 in die handboek bespreek kwessies wat met die bestuur van inligtingsekuriteit

te make het. Eerstens, word aspekte wat inligtingsekuriteit bedreig, geïdentifiseer. Daarna

word die wyses waarop hierdie bedreigings vermy of bestuur kan word, bespreek. Derdens,

word ŉ beleidsraamwerk en aspekte wat daarin vervat moet word, voorgestel.

Hoofstuk 18 raak die etiese en sosiale kwessies ten opsigte van IT aan. Daar word begin

deur kwessies wat spesifiek met inligtingstelsels te make het, uit te lig. Die kwessie van

verantwoordbaarheid, sowel as intellektuele eiendom en privaatheid en hoe IT ŉ mens se

kwaliteit van lewe beïnvloed word bespreek. Laastens, word wetgewing wat spesifiek op IT

van toepassing is, bespreek.

5.6 Bestuur van inligtingsekuriteit


Toe die eerste rekenaars vervaardig is, was die gevaar van datadiefstal nie ŉ oorweging nie.

Die groot behoefte aan sekuriteit is eers raakgesien toe kuberkrakers (hackers) inligting

begin steel het. Mettertyd is sekuriteitsmaatreëls aangepas om ondernemings en individue

se inligting te beskerm. Vandag is inligtingsekuriteit ŉ belangrike studieveld. Hierdie

paragraaf gaan poog om ŉ kort inleiding en agtergrond tot die veld van inligtingsekuriteit te

bied.



5.6.1 Bedreigings tot inligtingsekuriteit


Daar is ŉ verskeidenheid faktore wat die veiligheid van inligting bedreig. Hierdie faktore word

in Tabel 17.1 in die handboek opgesom. Elk gaan kortliks hieronder bespreek word, maar

word in meer detail in die handboek, op bladsy 423 tot 429 bespreek.

� Kuberkrakers

ŉ Kuberkraker (hacker) is ŉ persoon wat onregmatige toegang tot ŉ rekenaar of ŉ netwerk

verkry. Organisasies met sensitiewe inligting wat vir die kuberkraker finansiële waarde het, is

veral kwesbaar. Alle kuberkrakers word egter nie deur geld gemotiveer nie (hoewel geld

moontlik die mees algemene motiveerder is). Groepe soos Anonymous het ander, sosiale

doelwitte in gedagte. Hierdie groep is baie losweg gegroepeer (en het nie leiers wat amptelik

vervolg kan word nie). Hulle sal skade aan webtuistes en netwerke aanbring, indien hulle glo

dat die eienaar van sodanige netwerk gekeer of gestraf moet word. Dit is egter belangrik om

te onthou: Ongeag die motivering, is dit ontwettig in die meeste lande om sonder

toestemming toegang tot ander se inligting te verkry.

Die algemene idee van ŉ kuberkraker is ŉ persoon wat agter ŉ rekenaar in ŉ klein kamertjie

sit, wat deur verskillende kodes alles probeer om toegang tot ŉ netwerk te verkry. Hierdie is

slegs een wyse waarop dit gedoen kan word. Ander moontlikhede word in Tabel 17.2 in die

handboek aangedui. ŉ Spesifieke voorbeeld wat veral Suid-Afrikaners raak, is wanneer

individue bedrieg word om hul aantekenbesonderhede vir internetbankdienste aan

kuberkrakers te verskaf.

Wat doen banke om hul kliënte te beskerm?

Kuberkrakers en ander kriminele raak toenemend gesofistikeerd in hul pogings om

mense se geld te steel. Byvoorbeeld: ŉ Kliënt van ŉ bank kry ŉ e-pos wat hom aanmaan

om onmiddellik op die bank se webtuiste aan te teken en seker te maak dat sy geld nog

veilig is. Die e-pos verskaf dan ŉ (verkeerde) skakel na die webtuiste. Die kuberkrakers

het dan ŉ presiese replika van die bank se webtuiste geskep. Die kliënt is dan heeltemal

onbewus dat hy sy hoogs vertroulike aantekenbesonderhede op ŉ kuberkraker se

webtuiste intik, die inligting deur die kuberkraker ontvang word en dat sodanige

kuberkraker volledige toegang tot die kliënt se bankinligting het.

Dit is natuurlik die kliënt se verantwoordelikheid om nie so liggelowig te wees nie. Banke

bespaar groot hoeveelhede geld, indien kliënte eerder van internetbankdienste gebruik

maak as van takke, en het derhalwe ŉ verantwoordelikheid om, sover as moontlik, kliënte



teen kuberkrakers te beskerm. Hier is ŉ paar voorbeelde van stappe wat banke neem:

• Nedbank verskaf spesiale programmatuur wat kliënte se rekenaars beveilig vir die

duur van ŉ internettransaksie, selfs al is daar sogenaamde spyware op die

rekenaar gelaai.

• Nedbank verskaf gereelde waarskuwings aan kliënte wat op hul internetbankdiens

aanteken om nie op enige skakels te klik wat in ŉ e-pos gestuur word nie. Hulle

maak dit ook duidelik dat hulle nooit ŉ kliënt se aantekenbesonderhede sal vra

nie.

• FNB maak gebruik van ŉ stelsel genaamd verify Visa: Hierdie stelsel word deur

sekere handelaars op die internet gebruik om sekuriteit te verseker. Wanneer die

kredietkaartbesonderhede ingesleutel is, word die kliënt na ŉ verdere

verifiëringsblad geneem. Dan word ŉ sms na die kliënt gestuur. Die sms bevat ŉ

spesiale kode wat die kliënt op die webtuiste moet insleutel. Wanneer verify Visa

op ŉ kliënt se kaart geaktiveer word, kry die kliënt ŉ geleentheid om ŉ persoonlike

boodskap vir hom- of haarself te skryf. Hierdie boodskap sal altyd op die verify

Visa blad vertoon word – sodoende kan die kliënt verseker wees dat die blad

inderdaad ŉ FNB-blad is en nie vervals is nie.

• Die meeste banke maak dit onmoontlik vir iemand om betalings op

internetbankdienste te maak, sonder dat die ontvanger van die geld op die stelsel

gelaai is. Hierdie begunstigde kan nie gelaai word sonder dat ŉ sms (met ŉ

spesiale kode) aan die kliënt gestuur word nie. Dit is dus nodig vir ŉ kuberkraker

om toegang tot beide die kliënt se internetbankdiens en selfoon te verkry (iets wat

ongelukkig met tye gebeur).

• Sommige banke maak gebruik van stelsels wat dit moeilik maak vir onwettige

programmatuur (spyware) om te "lees" wat die gebruiker insleutel deurdat die

aantekenbesonderhede op ŉ sleutelbord op die skerm self getik word (deur op die

regte knoppie te klik). Die knoppies op die skerm word ook rondgeskommel sodat

dit nie op dieselfde wyse as ŉ gewone sleutelbord voorkom nie, met die hoop dat

dit die spyware verder sal verwar.

� Skadelike programmatuur

Sommige skadelike programmatuur (malicious software) se doel is meestal bloot om skade

aan te rig. Kuberkrakers gebruik egter ook soms van hierdie programme om toegang tot ŉ

rekenaar te verkry. Die motiverings om sulke programmatuur te skep en te versprei, verskil

ook. Vir sommige individue is dit ŉ persoonlik prestasie om so iets reg te kry, soms word dit



gebruik vir weerwraak en soms selfs deur regerings om gevaarlike vyande se

inligtingstelsels te saboteer.

Hierdie programme sluit in:

• Virusse: Virusse is programme wat deur besmette draagbare media (byvoorbeeld

geheuestokkies) van een rekenaar na ŉ ander oorgedra word. Met ŉ wyer definisie,

kan al die onderstaande programme eintlik as virusse geïdentifiseer word. Die woord

"virus" is egter ontwerp voordat daar soveel onderskeid gemaak is tussen die

verskillende skadelike programmatuur. ŉ Virus kan dus, met ŉ wyer definisie, as ŉ

versamelwoord vir skadelike programmatuur gesien word.

• Trojaanse perde. ŉ Trojaanse perd is ŉ skadelik program wat as iets nuttigs

voorkom. As dit egter oopgemaak word, word die program op die rekenaar

geïnstalleer en rig skade aan (of dit gee toegang aan kuberkrakers).

• Wurms. ŉ Wurm is ŉ program wat homself oor ŉ netwerk dupliseer. Een van die

bekendste voorbeelde hiervan, was die Melissa virus. Hierdie virus het homself

gedupliseer deur middel van Microsoft Word. Wat hierdie virus so gevaarlik gemaak

het, was die feit dat sekere regeringsdepartemente in die VSA ook daarmee besmet

is. Sommige van hierdie rekenaars het vertroulike inligting gehad. In ŉ gesamentlike

poging van die FBI en ander wetstoepassers, is die verspreider van hierdie virus

gevang en tot tien jaar tronkstraf gevonnis.

• Spyware. Hierdie programmatuur is veral gewild onder kuberkrakers, maar kan selfs

deur maatskappye (oneties) gebruik word om gebruikersgedrag te moniteer. Hierdie

programmatuur maak notas van alles wat ŉ gebruiker op sy of haar rekenaar doen.

Dit sluit die kodes wat ŉ gebruiker vir internetbankdienste of kredietkaartaankope

gebruik, in. Die meeste anti-virusprogramme is egter nou ook daarop gefokus om

spyware te identifiseer.

ŉ Interessante gevallestudie word in die handboek op bladsy 428 verskaf (Exhibit 17.3). Dit

behels virusse wat geskep is om as wapens in ŉ sogenaamde kuberoorlog tussen regerings

(in hierdie geval tussen Israel en Iran) te gebruik.

� Interne bedreigings

Een van die grootste bedreigings van inligtingsekuriteit, is mense. Personeel kan, doelbewus

of as gevolg van nalatigheid, die onderneming se inligting blootstel aan ŉ verskeidenheid

bedreigings. Dit maak nie saak hoe goed ŉ netwerk se sekuriteitstelsel is nie – as ŉ

personeellid se aantekenbesonderhede (gebruikersnaam en wagwoord) in die verkeerde

hande beland, is die stelsel kwesbaar.



Een van die belangrikste wyses waarop hierdie probleem opgelos kan word, is ŉ goed

geformuleerde sekuriteitsbeleid, opleiding en bewusmaking van personeel om die beleid te

volg en monitering van die implementering van hierdie beleid.

5.6.2 Beheer van bedreigings en kwesbaarheid


ŉ Verskeidenheid maatstawwe wat ŉ onderneming kan neem om sekuriteit te beveilig, word

in die handboek op bladsy 429 tot 435 verskaf. Hierdie maatstawwe word in detail in die

handboek bespreek en word kortliks in Figuur 4.12 hieronder opgesom.

Figuur 4. 12: Maatstawwe om bedreigings tot inligtingsekuriteit te beheer

(Bron: Joshi, 2013: 429 – 435)

•Programmatuur wat toegang tot die netwerk beperk. Ondersoek word outomaties ingestel voordat programmatuur toegang tot die netwerk verkry.

•Tegnieke wat deur ŉ firewall gebruik word, word op bladsy 430 in die handboek bespreek.

Firewall

•Alle data wat buite die netwerk beweeg, word in so mate verander dat dit onleesbaar is. ŉ Sleutel om hierdie data in geheime kode om te skakel, word gebruik en is op die sender en ontvanger se rekenaars. As die data onderskep word, is dit onleesbaar vir die persoon wat dit onderskep het.

Enkripsie

•Hierdie is nie ŉ geskandeerde kopie van ŉ persoon se handtekening (soos soms verkeerdelik gedink word) nie.

•ŉ Betroubare organisasie, as ŉ derde party, plaas ŉ handtekening op ŉ dokument as ŉ persoon op ŉ knoppie klik. Sodoende kan bevestig word dat die dokument deur ŉ gebruiker "geteken" is.

Digitale handtekening

•Deur wagwoorde en beskerming van die fisiese apparatuur, kan fisiese toegang tot die stelsel beperk word.

Fisiese toegangsbeheer

•Hierdie programmatuur word ontwikkel om virusse te identifiseer en uit te vee voordat skade aan ŉ stelsel aangerig kan word.

Anti-virus programmatuur

•Deur rugsteun kan data beskerm word indien ŉ hardeskyf breek.

•Deur RAID-tegnologie kan die invloed van een gebreekte hardeskyf beperk word.

•Metodes word in Tabel 17.3 in die handboek verskaf.

Rekenaarstelsels wat minder geneig is om te faal

•Word op bladsy 435 in die handboek bespreek

Ander sekuriteitsmaatstawwe



5.6.3 ŉ Beleidsraamwerk vir die beheer van inligtingsekuriteit


Soos reeds genoem, is dit belangrik dat daar ŉ duidelike beleid is wat aandui hoe

inligtingsekuriteit in die organisasie benader word. ŉ Beleid is ŉ dokument wat beginsels,

riglyne en reëls bevat, wat die optrede van personeel bepaal. ŉ Sekuriteitsbeleid sal dus

aandui hoe personeel moet optree om inligtingsekuriteit te verseker.

Aspekte wat in ag geneem word in hierdie raamwerk, word in die handboek op bladsy 435

tot 440 verskaf en kortliks hieronder opgesom:

• Inligtingstelsel-beheermaatreëls: Hierdie maatreëls verseker die akkuraatheid,

geldigheid en egtheid van alle aktiwiteite in die inligtingstelsel.

• Risiko-analise: Vrae soos die volgende moet gevra word: Wat sal gebeur as ŉ

ongemagtigde persoon toegang tot ons data verkry? Wat sal gebeur as die gebou

afbrand en al die rekenaars vernietig word? Wat sal gebeur as ŉ personeellid kwaad

is vir die onderneming en wil wraak neem? Wat is die waarskynlikheid dat enige van

die bogenoemde sal gebeur? Risikobestuursprosesse wat deur ŉ onderneming

gevolg kan word, word in Tabel 17.4 verskaf.

• Sekuriteitsbeleid. ŉ Beleid moet opgestel word om personeel se gedrag ten opsigte

van inligtingsekuriteit voor te skryf. Hierdie beleid is egter nutteloos as dit slegs in ŉ

lêer geliasseer word en niemand daarvan bewus is nie. Deurlopende opleiding en

bewusmaking is dus van kardinale belang.

• Rampbeheerplan. Hoe lank na ŉ aardbewing, brand of ander natuurramp sal die

onderneming weer ten volle operasioneel wees? Vir sommige organisasies is die

antwoord op hierdie vraag "nooit", bloot omdat hulle geen rampbeheerplan het nie.

Daar is ondernemings wat in rampbeheer spesialiseer en teen ŉ maandelikse of

jaarlikse fooi sal verseker dat die onderneming gereed is om enige ramp te trotseer.

ŉ Goeie voorbeeld is ŉ Suid-Afrikaanse maatskappy. Die betrokke maatskappy se

hele kantoorblok het een nag afgebrand. Hulle het egter ŉ goeie rampbeheerplan in

plek gehad. Toe personeel die oggend by die werk opdaag, was die onderneming

reeds operasioneel. Personeel kon in tente buite die onderneming kliënte telefonies

bedien. Daar was selfs koffie beskikbaar en spesiale t-hemde is gedruk om

personeel se moraal hoog te hou.

• IT-sekuriteitsoudit. ŉ Oudit moet (verkieslik deur ŉ gespesialiseerde, eksterne

onderneming) gedoen word om inligtingsekuriteit te verseker. Hierdie oudit moet op ŉ



gereelde basis gedoen word. Tabel 17.5 verskaf riglyne waardeur ŉ onderneming

teen kubermisdaad beskerm kan word.

5.7 Etiese en sosiale uitdagings van IT

Handboek: Joshi, 2013, Hoofstuk 18

Inligtingstegnologie het teen ŉ geweldige spoed verbeter. Hierdie vordering word

grappenderwys met die ontwikkeling van voertuie in dieselfde tydperk vergelyk. Intel se

uitvoerende hoof, Paul Otellini, het gesê dat, as voertuie teen dieselfde tempo as rekenaars

ontwikkel het, ŉ motor vandag 756 000 kilometer per uur sou kon ry, 42 500 kilometer per

liter sou gebruik en 30c (teen vandag se wisselkoers) sou kos.

As motors (en ander industrieë) nie kon bybly nie, is dit dus nie vreemd dat die samelewing,

wetgewing en etiese kodes ook sukkel om tegnologiese vordering in ag te neem nie. Suid-

Afrika se eerste wetgewing ten opsigte van elektroniese kommunikasie het eers in 2003 in

werking getree. Hoofstuk 18 in die handboek beskryf die etiese en sosiale impak en

uitdagings van inligtingstelsels en IT in die algemeen.

5.7.1 Etiese en sosiale kwessies wat met inligtingstelsels verband hou


Die handboek verskaf veral drie belangrik aspekte wat IT beïnvloed en daardeur beïnvloed

word. Hierdie kwessies is:

• Wetlike kwessies. Wetgewing moet aangepas word om IT-verwikkelinge in ag te

neem. In sommige gevalle moet wetgewing wat voor die koms van IT geskryf was,

gebruik word om uitspraak te gee in sake waar IT betrokke is.

• Privaatheidskwessies. Die meeste privaatheidsriglyne is geskryf voordat die

internet bestaan het. In Suid-Afrika het elke mens die reg op privaatheid, maar die

Internet – en inligting wat doelbewus deur individue oor hulself op die internet

geplaas word – maak die definisie en implikasies van privaatheid moeilik. Is

internetgebruikers geregtig op privaatheid? Mag regerings (sonder hul toestemming)

toegang tot internetgebruikers se data verkry om terrorisme te bekamp?

• Etiese kwessies. IT het ŉ hele nuwe reeks etiese vrae laat ontstaan. Is dit eties om

die internet te gebruik om vertroulike inligting oor ŉ organisasie uit te lek, indien die

organisasie met onwettigheid besig is? As ŉ werknemer van die huis af werk, mag hy

of sy die werk se rekenaar gebruik vir persoonlike e-posse?



Hierdie kwessies word in Tabel 18.3 in die handboek opgesom. ŉ Interessante gevallestudie

word in die handboek verskaf (Exhibit 18.4).

5.7.2 Verantwoordbaarheids- en privaatheidskwessies


Wanneer ŉ IT-stelsel nie doen wat dit veronderstel is om te doen nie, kan die skade groot

wees. Dink byvoorbeeld aan ŉ bank wat data verloor as gevolg van ŉ tegniese probleem, of

masjinerie wat skade of beserings aanrig as gevolg van tegniese probleme. Daar is ŉ vraag

oor wie verantwoordelikheid vir die skade moet aanvaar.

Exhibit 18.6 in die handboek verskaf ŉ voorbeeld van ŉ Indiese programmatuurontwikkelaar

wat ŉ stelsel vir ŉ bank in Indonesië sou ontwikkel. Toe die programmatuur nie betyds

ontwikkel is nie, is die kontrak summier beëindig, maar in plaas van bloot ŉ terugbetaling

van die $662 000, het die bank ŉ bykomende $10 miljoen vir skadevergoeding geëis. Vrae

wat ontstaan is: Hoe is hierdie bedrag bereken? Hoe word die skade wat direk uit die laat

lewering spruit, bepaal en onderskei van skade wat in elk geval sou plaasvind? Hierdie vrae

se antwoorde is nie voor die hand liggend nie. Die vrae wat hierbo gevra word, is ook slegs

enkele voorbeelde van hoe moeilik IT-verantwoordbaarheid is.

Kwessies ten opsigte van verantwoordbaarheid word op bladsy 453 tot 455 in die handboek

bespreek.

Die idee dat geen persoon meer geregtig is op privaatheid nie, is besig om toenemend pos

te vat. Privaatheidskenners sê dat, sodra ŉ persoon van die internet gebruik maak, sy of

haar kanse om totale privaatheid te geniet, feitlik nul is. Nog ŉ sentiment is dat mense nie

werklik ŉ behoefte het aan totale privaatheid nie (en daarom graag aspekte van hul lewe op

sosiale netwerke deel), maar wel ŉ behoefte het aan beheer oor watter inligting deur ander

besit word. Kliënte het selde ŉ probleem om persoonlike inligting aan ŉ bank te verskaf,

maar is ontnugter as hul name en telefoonnommers deur die bank aan buite-organisasies

verkoop word. Exhibit 18.7 in die handboek bespreek privaatheid en die internet in meer

detail.

5.7.3 Eiendomsreg


Intellektuele eiendom en die beskerming daarvan is niks nuuts nie. Vir meer as ŉ eeu het

uitvinders reeds patente geregistreer. Die internet skep egter nuwe uitdagings ten opsigte

van die beskerming van intellektuele eiendom.



Twee kwessies verdien spesiale aandag: Kopiereg en patente. Streng gesproke het enige

persoon wat iets skryf, kopiereg op die oomblik wat die skryfwerk voltooi is. Alle ander

maatstawwe wat geneem word, is bloot om die kopiereg te beskerm. Waar kopiereg bestaan

op die skryf van nuwe materiaal (soos musiek, boeke en selfs die inhoud van ŉ webtuiste),

behels patente die registrasie en beskerming van ŉ nuwe uitvinding. Die vraag ontstaan: Is

programmatuur ŉ uitvinding of iets wat geskryf word? Dit lyk of die konsensus is dat

kopiereg eerder as patentereg, op die ontwikkeling van programmatuur van toepassing is.

Bladsy 457 tot 458 bespreek die stand van sake in die VSA en Indië ten opsigte van die

patentereg en kopiereg van programmatuur.

Wat is die geval in Suid-Afrika?

Suid-Afrika het wetgewing ten opsigte van elektroniese kommunikasie en transaksies. Dit

is ŉ goeie idee om bewus te wees van die bepalings van hierdie wetgewing om te sien

hoe dit transaksies op die internet, kopiereg en patentereg beïnvloed.

5.7.4 IT en die kwaliteit van lewe


Tegnologie het nuwe moontlikhede gebring. Mense kan langer lewe as gevolg van

verbeterings in mediese tegnologie; die tydsduur om ŉ brief oorsee te stuur het van weke na

sekondes (per e-pos) verander en die kostes verbonde aan oproepe na ander lande het

drasties verminder.

Tog is daar ŉ aantal uitdagings wat tegnologie aan mense se persoonlike lewens bied.

Hierdie uitdagings word op bladsy 458 tot 460 in die handboek bespreek en kortliks in Figuur

4.13 hieronder opgesom.



Figuur 4. 13: Wyses waarop rekenaars kwaliteit van lewe kan beïnvloed

(Bron: Joshi, 2013: 457 – 460)

5.7.5 IT-wetgewing in Suid-Afrika

Die handboek verskaf ŉ kort oorsig van IT-wetgewing in Indië. Suid-Afrika het in 2002 die

Elektroniese Kommunikasie- en Transaksiewet bekend gestel. Hierdie wet is bedoel om

kwessies ten opsigte van IT wat nie deur vorige wetgewing gedek word nie, te reguleer.

ŉ Paar aspekte wat in hierdie wetgewing aangeraak word, sluit in:

• Die skryf en verspreiding van virusse: Die skryf van ŉ virus en die verspreiding

daarvan word in hierdie wet gekriminaliseer. Wanneer ŉ persoon ŉ virus skryf en die

ontvanger daarvan "afpers" om geld te betaal voordat die virus verwyder sal word, is

die maksimum straf selfs groter.

• Dit is ontwettig om gemorspos te stuur as die pos nie aan sekere vereistes voldoen

nie. Enige gemorspos wat gestuur word, moet aan twee vereistes voldoen: Dit moet

aan die ontvanger ŉ geleentheid gee om nie verdere kommunikasie te ontvang nie (ŉ

versoek wat gehoorsaam moet word) en die sender moet, op versoek, aan die

ontvanger bekend maak waar hulle die ontvanger se inligting vandaan gekry het.

• Die gebruik en geldigheid van elektroniese handtekeninge word gereguleer.

•IT het persoonlike interaksie tussen personeel verminder

Werksplek interaksie en kultuur

•Omdat werknemers dikwels van die huis af kan werk, word die grense tussen werks- en gesinslewe minder duidelik.

Gesin, werk en ontspanning

•Tegnologie het ŉ groot hoeveelheid nuwe poste geskep, maar ook ŉ groot hoeveelheid werk oortollig gemaak.

Verlies aan werk

•Rekenaarverwante beserings kan veroorsaak word deur vir lang tye roetinewerk op rekenaars te doen.

Gesondheidsrisiko's



• Die prosedures en vereistes waaraan aandag gegee moet word voordat enige

iemand se rekenaar vir kriminele ondersoeke gekonfiskeer kan word.

Dit sal ŉ goeie idee wees om deur hierdie wetgewing en moontlike bylae en aanpassings

daarvan te lees om sodoende te weet wat ŉ rekenaargebruiker se regte en

verantwoordelikhede is.

5.8 Samevatting

Saam met die voordele wat bedryfsinligtingstelsels en IT, in die algemeen, vir ondernemings

bied, het daar ook ŉ groot hoeveelheid uitdagings ten opsigte van die sekuriteit van inligting

ontstaan. Aspekte wat inligtingsekuriteit bedreig, sluit in: 1) kuberkrakers, 2) skadelike

programmatuur, en 3) interne bedreigings. Wyses waarop hierdie bedreigings teëgewerk

kan word, sluit in: 1) ŉ firewall, 2) enkripsie, 3) digitale handtekeninge, 4) fisiese

toegangsbeheer, 5) anti-virusmaatreëls, 6) rekenaarstelsels wat minder geneig is om te faal

en 7) ander sekuriteitsmaatreëls. ŉ Sekuriteitsbeheer-beleidsraamwerk sal tipies bestaan uit

1) inligtingstelselbeheermaatreëls, 2) gereelde risiko-analises, 3) ŉ sekuriteitsbeleid, 4) ŉ

rampbeheerplan, en 5) ŉ IT-sekuriteitsoudit.

Etiese en sosiale kwessies ten opsigte van stelsels sluit wetlike, privaatheids- en etiese

kwessies in. IT en die internet bied spesifieke uitdagings ten opsigte van

verantwoordbaarheid en die beskerming van privaatheid in. Kopiereg en die beskerming van

patente word bemoeilik wanneer programmatuur ter sprake is.

Inligtingstegnologie en die wyse waarop ondernemings daarby aanpas, het ŉ invloed op

mense se kwaliteit van lewe. Hierdie is veral sigbaar op die volgende gebiede: 1) interaksie

by die werksplek en die organisatoriese kultuur, 2) persoonlike lewe: gesin, werk en

ontspanning, 3) verlies aan werk en gesondheid. Die wyse waarop IT in die mens se

daaglikse lewe geïntegreer is, het ook ŉ behoefte aan nuwe wetgewing laat ontstaan. In

Suid-Afrika is daardie wetgewing die Elektroniese Kommunikasie- en Transaksiewet wat in

2002 vir die eerste keer bekendgestel is.



5.9 Selfevaluering

Aktiwiteit 16

Beantwoord die vier kritiese vrae aan die einde van Hoofstuk 17. Vraag 3 verwys na

Indiese maatskappye. Dieselfde geld egter vir Suid-Afrikaanse maatskappye – jy kan die

vraag uit hierdie oogpunt benader.

Aktiwiteit 17

Beantwoord die kritiese vrae aan die einde van Hoofstuk 18. Jy hoef slegs die eerste

twee vrae te beantwoord.



Afrikaans/Engels woordelys

Afrikaans Engels

Aanlyn analitiese verwerking Online analytical processing (OLAP)

Bedryfsinligtingstelsels Business information systems

Bedryfstelsels Operating systems

Besluitnemingsondersteuningstelsels Decision support systems (DSS)

Besluitnemingsvertakking Decision tree

Bestuursinligtingstelsel Management information system (MIS)

Binêre kodes Binary codes

Brug Bridge

Cloud verwerking Cloud processing

Data Data

Data visualiseringstelsels Data visualisation systems (DVS)

Datapakhuis Data warehouse

Deurblaaier Browser

Deurgang Gateway

Digitale handtekening Digital signature

Digitale inhoud Digital content

Domeinnaam Domain name

E-aankope E-procurement

E-handel E-commerce

Ekonomiese bestelhoeveelheid Economic order quantity

Ekspertstelsels Expert systems

Elektroniese fondsoorplasing Electronic funds transfer (EFT)



Enkripsie Encryption

E-onderneming E-business enterprise

Eweknie-netwerk Peer-to-peer network

Gedraaide draadpaar Twisted pair cables

Genetiese algoritme Genetic algorithm

Geografiese inligtingstelsels Geographical information systems (GIS)

Globalisering Globalisation

Grafiese gebruikerskoppelvlak Graphical user interface (GUI)

Grid-verwerking Grid processing

Herhaaldelike stresbesering Repetitive stress injury

Herhaler (of versterker) Repeater

Hoofraam Main frame

Inherente inligtingskwaliteit Inherent information quality

Inhoudsbestuur Content management

Inligting Information

Inligtingsargitektuur Information architecture

Inligtingsekuriteitsbeleid Information security policy

Inligtingstelsels Information systems

Intellektuele eiendom Intellectual property

Intelligente agente Intelligent agents

IT sekuriteitsoudit IT security audit

Kennis Knowledge

Kennisbasis Knowledge base

Kennisbestuurstelsels Knowledge management systems



Kliëntediensbestuur Customer relationship management (CRM)

Kliëntlojaliteitsprogram Customer loyalty programme

Kliënteraakpunte Customer touch-points

Koaksiale kabels Coaxial cables

Kopiereg Copyright

Kuberkraker Hacker

Kunsmatige intelligensie Artificial intelligence (AI)

Lokale areanetwerk (LAN) Local area network

Masjientaal Machine language

Mededingers Competitors

Mikrorekenaar Microcomputer

Mini-rekenaar Minicomputer

Myn van data Data mining

Navraag Query

Netwerkbedieners Network servers

Neurale netwerke Neural networks

Objek-georiënteerde programmering Object oriented programming

Onderneming na onderneming e-handel Business to business e-commerce

Onderneming na verbruiker e-handel Business to consumer e-commerce

Ongeleide media Wireless media

Oopbron programmatuur Open-source software

Opbrengs op belegging Return on investment (ROI)

Optimaliseringsanalise Optimization analysis

Portaal Portal



Pragmatiese inligtingskwaliteit Pragmatic information quality

Programmatuur Software

Protokolle Protocols

Rekord Record

Risiko-analise Risk assessment/ Risk analysis

Roeteerder Router

Sake analise Business analysis (BA)

Sake-intelligensie Business intelligence (BI)

Samestellers Assemblers

Sensitiwiteitsanalise Sensitivity analysis

Sigblad Spreadsheet

Soekenjinoptimalisering Search engine optimization (SEO)

Sosiale netwerke Social networks/networking

Superrekenaars Super computers

Toepassingsdiensverskaffer Application service provide (ASP)

Toepassingsprogrammatuur Application software

Uitkomsanalise Pay-off analysis

Uitvoerende ondersteuningstelsels Executive support systems (ESS)

Veld Field

Verantwoordbaarheid Accountability

Verbruiker na verbruiker e-handel Consumer to consumer e-commerce

Verslag Report

Voorsieningskettingbestuur Supply chain management (SCM)

Vorm Form



Webblad Web page

Webtuiste Web site

Wêreldwye web Word wide web (www)

Woordverwerker Word processing

Wye areanetwerk (WAN) Wide area network



Selfevalueringsriglyne

Riglyne: Aktiwiteit 1

Daar is nie ŉ spesifieke antwoord vir hierdie vraag nie. Die inligting wat verskaf is, is ŉ

begroting van ŉ bloemiste. Volgens hierdie begroting is die onderneming besig om ŉ wins

te maak. Hierdie wins kan vir ŉ verskeidenheid doelwitte aangewend word. Miskien kan dit

herbelê word om die onderneming uit te brei; miskien kan die eienaar van die wins vir

homself neem. ŉ Ander besluit wat geneem kan word, is om die salaris wat in die

begroting voorkom, te verhoog. Indien hierdie inligting egter foutief is, sal die onderneming

finansiële probleme ondervind. Die onderneming mag dalk ŉ kleiner wins gemaak het as

wat die begroting aangedui het en omdat die bedrag wat as wins aangedui is nie meer

beskikbaar is nie, sal die onderneming met ŉ kontantvloeiprobleem sit.

Foute kan insluip as daar uitgawes in die onderneming is wat nie in die begroting voorkom

nie, of as die inkomste minder is as wat die begroting aandui. Dit is natuurlik ook moontlik

dat die inkomste in werklikheid meer is as wat die begroting aandui, waarvan die gevolge

nie so sleg sou wees nie.


Hierdie aktiwiteit het nie ŉ korrekte of verkeerde antwoord nie. Die volgende kan as ŉ

riglyn dien.

1) Daar is ŉ verskeidenheid bronne wat hierdie inligting kan verskaf. Die bemarkingsplan

(intern) kan vergelyk word met die uitslag van marknavorsing (mark) en die finansiële

state van mededingers (mark). Indien die resultate van die bemarkingsplan nie is wat

verwag is nie, kan inligting oor die toestand van die ekonomie (makro) miskien lig

daarop werp. Tydens ŉ resessie is mense minder geneig om geld te spandeer. Die

mededingers se finansiële state sal miskien ŉ aanduiding kan gee of hulle ook

swakker presteer het as wat verwag is.

2) Hierdie is moeiliker om lank voor die tyd te bepaal, omdat die inligting wat met nuwe

produkbekendstellings verband hou, gewoonlik baie vertroulik is. Die bestuurder kan

egter die media dophou (mark). Jaarverslae van mededingers (mark) kan dalk ook ŉ

aanduiding gee van wat die mededingers beplan. As daar egter wetgewing bestaan

(makro) wat die bekendstelling van die produk verbied, of die mededinger dwing om sy

voornemens bekend te maak, sou dit die bestuurder ŉ vinnige aanduiding kon gee oor

die moontlikhede van die bekendstelling.



3) Die direkteur sal natuurlik begin deur na al die nodige wetgewing te kyk (makro).

Hierdie wetgewing sal die vereistes stel. Dan moet die direkteur na ŉ verskeidenheid

prosedures in die onderneming gaan kyk. Dit kan gedoen word deur notules (intern),

die visie, missie en doelstellings van die onderneming (intern) en ŉ verskeidenheid

ander interne bronne. Die bestuurder kan dan ook gaan kyk na wat ander banke doen

(mark).


1) Menslike hulpbronbestuurstelsels

2) Transaksieverwerkingstelsel

3) Inligtingsverslaggewingstelsels

4) Uitvoerende Inligtingstelsel


Enige voorbeeld kan gebruik word solank die volgende teenwoordig is:

1) Die voorbeeld van data het geen waarde nie. Die definisie van data (data is ŉ

versameling rou, onverwerkte feite of waarnemings) moet ingesluit wees.

2) Die voorbeeld van inligting moet 1) op die data gebaseer wees, 2) ŉ verwerkte

weergawe van die data wees, 3) sin maak en 4) vir besluitneming gebruik kan word.

Dit is belangrik om die definisie van inligting in ag te neem: Inligting is die verwerkte

vorm van data wat sin maak en vir besluitneming gebruik kan word.


1) Hierdie vraag het nie ŉ spesifieke antwoord nie. Die volgende is egter van belang:

• As die databasis nie in die laaste tien jaar gereeld hersien is nie, is die kanse goed

dat die inherente kwaliteit daarvan afgeneem het. Dit is, byvoorbeeld, moontlik dat

sommige kliënte se kontakbesonderhede verander het. ŉ Ander voorbeeld is dat

die rede waarom sommige kliënte tien jaar gelede aankope gedoen het, nie

vandag meer geldig is nie. Die finansiële posisie van kliënte kon ook intussen

verander het.

• Dit is moontlik dat foute met die insleutel van die data kon ontstaan. Daar moet

vrae gevra word oor die wyses waarop data versamel is en hoe (en deur wie) dit

ingesleutel is. As die persoon wat die data versamel het, nie gemotiveerd was om



die kwaliteit van die data te verseker nie (byvoorbeeld ŉ student wat nie besef hoe

belangrik die inligting vir bestuur kan wees nie), is daar ŉ moontlikheid van swak

inherente kwaliteit.

• As die tipe data wat versamel is nie gebruik kan word om die bestuur se vrae te

beantwoord nie, besit die inligting ook nie goeie pragmatiese kwaliteit nie. As

kliënte, byvoorbeeld, nie gevra is om hul fisiese adresse te verskaf nie, kan die

bestuur nie die nodige antwoorde op hul vrae kry nie. As daar inligting oor ŉ kliënt

se huwelikstatus is, sal hierdie inligting (selfs al is dit korrek) nie waarde hê vir die

vrae wat bestuur vra nie

2) Die volgende behoort genoem te word:

• Verkeerde besluite word geneem: As die bestuur groot bedrae geld aan ŉ

bemarkingsveldtog spandeer, kan al hierdie geld vermors word indien die regte

teikenmark nie bereik word nie.

• Geleentheidskoste: Die bestuur verloor nie net die geld wat aan die

bemarkingsveldtog spandeer is nie. Die onderneming het nie die regte teikenmark

bereik nie – indien die regte teikenmark bereik is, sou die onderneming se verkope

kon styg en sy markaandeel vergroot. Hierdie geleentheidskoste gaan dus ook

verlore. Die bestuur kon ook moontlik ŉ tendens in die mark raakgesien het deur

die inligting te bestudeer. So ŉ tendens kon miskien ŉ vraag na ŉ nuwe produk

geïdentifiseer het, wat tot ŉ splinternuwe mark kon lei. Sonder hoë kwaliteit

inligting sal dit egter nie gebeur nie, en verloor die onderneming hierdie moontlike

inkomste.

• Koste verbonde aan die soek en/of herstel van foutiewe of verlore inligting. As die

databasis nie gereeld op datum gehou is nie, sal die bestuur eers personeel moet

aanstel om die nodige inligting op te spoor. Hieraan is kostes verbonde.

Riglyne: Aktiwiteit 6 (Hoofstuk 4)

Waak teen die versoeking om kort “ja” of “nee” antwoorde te verskaf. Die vrae vereis

kritiese denke – iets wat tyd neem.

Net ŉ nota oor vraag 1 in die handboek: Die woord convergence dui of die samevoeging

van tegnologie, soos wat telefone en rekenaars saamgevoeg is om slimfone te skep.




Vir vraag 1 is dit belangrik dat jy ŉ bietjie navorsing doen en dit dan met jou kreatiwiteit

kombineer. Wat sal programmatuur in die toekoms kan doen? Dink veral aan

programmatuur wat nie slegs op ŉ rekenaar gebruik word nie, maar op ŉ slimfoon en

ander huishoudelike toestelle. (Sal ŉ yskas en ŉ stoof resepte kan voorstel of kos

bestel?)

Vraag 4 is ook ŉ interessante vraag. Oopbron (open source) programmatuur is gratis,

maar tog is die algemeenste bedryfstelsels en toepassingsprogrammatuur daardie

waarvoor betaal word. Waarom is dit die geval?


Daar is reeds aan die begin van die studie-eenheid genoem dat data ŉ belangrike

strategiese hulpbron is. Hierdie kritiese vraag wil bepaal of jy saamstem. Indien jy wel

saamstem, moet jy aandui waarom jy dink dit so is. Wat van ander hulpbronne, soos geld

en geboue? Kan ŉ mens regtig in data belê? Hoe kan ŉ mens geld maak uit data (sonder

om oneties op te tree en dit te verkoop)?


Vraag 1 (kritiese vrae) is ŉ drastiese stelling. Dink mooi voordat jy hierdie vraag

antwoord. Daar word van jou verwag om te probeer raai wat rekenaars sou gewees het,

indien netwerke nie bestaan het nie. Sou dit bloot slegs vir berekeninge gebruik kon

word?

Vraag 3 behels verskillende wyses waarop rekenaars en telekommunikasie ons

persoonlike lewens en verhoudings beïnvloed het. ŉ Goeie vraag om hier te vra is:

Kommunikeer ons meer of minder? Dit is ŉ interessante vraag, veral gesien in die lig van

sosiale netwerke waaraan ons soveel tyd spandeer.


Om die eerste vraag te beantwoord, kan jy begin met ŉ argument wat aandui tot watter

mate jy met die stelling saamstem en/of verskil. Onthou, jy hoef nie altyd ten volle te

verskil of ten volle saam te stem nie. Bespreek dan die redes vir jou mening. Onthou dat

jou mening egter op feite gebaseer moet wees.




Die eerste vraag maak ŉ stelling wat dalk eenvoudig lyk. As ERP-stelsels nie kritiek was

vir moderne ondernemings nie, waarom word dit dan as deel van hierdie vak aangebied?

Dink egter vir ŉ oomblik aan kleinsakeondernemings. Is ERP-stelsels kritiek vir hierdie

ondernemings?

Die laaste vraag raak aan ŉ tema wat vir sommige dienspersoneel ŉ sensitiewe saak is.

Daar word dikwels gesê: Die kliënt is altyd reg. Die waarheid is dat kliënte soms verkeerd

kan wees en dat dit meer skadelik vir ŉ onderneming is om hierdie kliënte te probeer

behou as om hulle te laat gaan. Moet ŉ sakeonderneming egter steeds kliënt-

georiënteerd wees?


Een van die eienskappe van ŉ diens is juis die feit dat dit nie konsekwent is nie. Om dus

konsekwente kwaliteitskontrole toe te pas, is ŉ uitdaging. Tog kry ondernemings dit soms

reg. Een voorbeeld van hoe ŉ bestuursinligtingstelsel hiermee kan help, is die reël dat

elke navraag binne 24 uur beantwoord moet word. Die stelsel sal kan bepaal hoe lank ŉ

werknemer neem om ŉ navraag te beantwoord en, indien hierdie tyd langer as die

voorgeskrewe 24 uur is, kan ŉ bestuurder outomaties in kennis gestel word. Dink nou aan

nog wyses hoe ŉ MIS- kwaliteitskontrole in ŉ dienste-onderneming kan verseker.


Vraag 1 behels die verandering wat ŉ tradisionele onderneming sal moet maak om met

e-handelondernemings te kan meeding. Sommige van hierdie veranderinge behels

praktiese of tegnologiese aspekte, terwyl ander meer strategies van aard is.

Vraag 2 hou verband met bemarking deur middel van die internet sonder om spesifiek

internetverkope tot gevolg te hê.

Vraag 3 is ŉ interessante vraag: Toe die internet, met die draai van die eeu, nuwe

geleenthede ten opsigte van e-handel gebied het, was daar ŉ mate van histerie in die

mark om hierdie geleentheid so gou as moontlik te ontgin. ŉ Groot aantal ondernemings

het misluk. Die vraag is waarom dit gebeur het, asook wat gedoen kan word om so ŉ

mislukking te verhoed.




Met Vraag 1 word daar van jou verwag om met die stelling saam te stem of te verskil (of

beide). Dit is egter belangrik dat jou voorbeelde (en dalk teorie) jou mening ondersteun.

Vraag 2 vereis ŉ mate van toepassing van teorie op spesifieke besluite. Vraag 3 is

interessant – dit handel oor wie eintlik verantwoordelik is vir sake-intelligensie: Is dit ŉ IT-

of algemene sake-aangeleentheid?


Vraag 1 behels ŉ tema wat in hierdie begeleidingsgids en in die handboek aangeraak is,

naamlik die rede waarom dit so moeilik is om kennis te versamel en te bestuur. Daar is

reeds gesê dat kennis meer abstrak as data en inligting is (wat natuurlik nie jou enigste

antwoord vir hierdie vraag mag wees nie). Jy kan dalk aan ŉ paar ander redes dink

waarom dit moeilik is om kennis te versamel en te bestuur. Dink aan die aard van kennis,

maar ook aan die aard van die onderneming en bedrywighede daarin.

Vraag 2 behels die debat oor die plek van kennisbestuur. Is dit ŉ IT-funksie, of ŉ suiwer

bestuursfunksie? Dieselfde tipe vraag is in Hoofstuk 12 gevra. Is jou antwoorde by

Hoofstuk 12, Vraag 2 dieselfde as vir hierdie vraag?

Vraag 3 vereis van jou om ŉ bietjie meer navorsing te doen oor verskillende stelsels en

dan te probeer bepaal watter beperkings hierdie stelsels het.


Vraag 1 brei uit op ŉ stelling wat vroeër gemaak is ten opsigte van die bedreiging wat

personeel vir inligtingsekuriteit inhou. Daar word van jou verwag om hierop uit te brei deur

voorbeelde te verskaf.

Vraag 2 is ŉ vraag wat dikwels gevra word: Waarom ontwerp mense virusse? Watter

voordeel kan hulle daaruit kry, veral as die virus nie geskep word om aan iemand toegang

tot ŉ rekenaar te gee nie?

Vraag 3 laat jou dink oor die rede waarom soveel ondernemings nie ŉ rampbeheerplan in

plek het nie. As jy by ŉ onderneming werksaam is, vind uit of die onderneming so ŉ plan

het. Dit mag jou dalk help om hierdie vraag te beantwoord.

Vraag 4 vereis van jou om na te dink oor die IT-sekuriteitsbeleid. Dit mag dalk help om

met ŉ IT-administrateur in ŉ maatskappy te gesels om hierdie vraag te kan beantwoord.



Aktiwiteit 17 (Hoofstuk 18)

Vraag 1 vereis van jou om die voordele en nadele van IT op mense se lewens te

kontrasteer en dan te besluit of jy met die stelling saamstem.

Vraag 2 vra indirek die vraag: Is die idee van privaatheid enigsins versoenbaar met die

internet?

Inleiding tot Bedryfsinligtingstelsels (GBI105)

Handboeke: Joshi, G. 2013. Management information systems. New Delhi: Oxford University Press.

Steyn, P.J.N. (red.) 2012. Bedryfsinligtingstelsels. Pretoria: Kraal Uitgewers.

Inligtingstegnologie het die wyse waarop ondernemings sake doen, vir altyd verander. Die aard vanondernemings is anders as gevolg van inligtingstegnologie. Die doel van hierdie vak is om aan diestudent blootstelling te gee aan die verskeidenheid stelsels, veral dié wat met inligting verband hou,wat in ’n sakeonderneming of ander organisasie gevind kan word. Hierdie vak bespreek diebedryfsinligtingstelsels wat deur alle tipe organisasies van verskillende groottes gebruik word.

Hierdie vak bestaan uit vier afdelings, opgedeel in vyf studie-eenhede. In die eerste plek word ’noorsig oor bedryfsinligtingstelsels verskaf. Die tipes stelsels waarmee ’n bestuurder in die werksplekte doen kan kry, word kortliks genoem. Die belangrikheid van inligtingskwaliteit word ook in dieeerste afdeling bespreek.

Die tweede afdeling, wat in Studie-eenheid 2 behandel word, behels die infrastruktuur wat nodig isvir bedryfsinligtingstelsels om te funksioneer. Hierdie infrastruktuur sluit apparatuur, programmatuur,data, en netwerke en telekommunikasie in. Elk van hierdie aspekte word in ’n afsonderlike studie-eenheid bespreek.

Die derde afdeling, wat in beide Studie-eenheid 3 en 4 behandel word, behels verskillendebedryfsinligtingstelsels en hoe dit in sakeondernemings gebruik word. Studie-eenheid 3 stelE-ondernemings, organisatoriese stelsels en toepassings vir die dienstesektor bekend, terwyl Studie-eenheid 4 meer gefokus is op e-handel, besluitnemingsondersteuningstelsels, en kennisbestuur enintelligente stelsels.

Laastens, word die bestuur van bedryfsinligtingstelselsaangeraak. Studie-eenheid 5 begin met ’n besprekingvan die bedreigings ten opsigte van inligting sekuriteitwaarmee ’n sakeonderneming ge konfronteerword. Daarna word die sosiale en etieseimplikasies van bedryfsinligting stelsels bespreek.

a k a d e m i aAkademia MSW (Maatskappyregistrasienommer: 2005/024616/08) is voorwaardelik by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding tot

31 Desember 2016 as privaat hoëronderwysinstelling geregistreer ingevolge die Wet op Hoër Onderwys, 1997, Registrasienommer: 2011/HE08/005.

Akademia is deel van die Solidariteit Beweging

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

Documents

Inleiding tot Bedryfsinligtingstelsels GBI105 (B.Com)