INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA BIZNESOWE IV Tom 2: … · podstawowe typy inwestycji: rzeczowe i finansowe. Inwestycje rzeczowe ... PODSTAWOWA ROLA GPW W GOSPODARCE RYNKOWEJ Polski rynek

Redakcja

Milan Popović

Michał Błaszczyk

INNOWACYJNE

ROZWIĄZANIA BIZNESOWE

IV

Tom 2:

Innowacyjna gospodarka

Łódź 2011

Recenzent: dr Jarosław Zając

Redakcja: mgr Milan Popović, mgr Michał Błaszczyk

Publikacja dofinansowana przez Dziekana

Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego

Autorzy referatów:

Dariusz Adrianowski

Michał Błaszczyk

Małgorzata Cywińska

Agata Grabarczyk

Żaklina Jabłońska

Piotr Jabłoński

Jakub Janyst

Monika Juda

Katarzyna Kiliańska

Jakub Koziński

Kamila Leśniak

Milan Popović

Ewa Pyrzyńska

Beata Rosińska

Joanna Sobczak

Błażej Socha

Dorota Wilczyńska

ISBN: 978-83-928174-7-5

Wszelkie prawa zastrzeżone

Wydawca: Studenckie Koło Naukowe

Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”

ul. P.O.W. 3/5, 90-255 Łódź

http://www.imtech.uni.lodz.pl

e-mail: [email protected]

Przygotowanie do druku: Agata Zelga

Projekt okładki: Anna Fokczyńska

Druk i oprawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

ul. Lindleya 8, 90-131 Łódź

tel. (42) 665-58-63

http://www.wydawnictwo.uni.lodz.pl/

e-mail: [email protected]

Malwina Łańcuchowska

Spis treści

Wstęp ........................................................................................................... 5

ROZDZIAŁ I: ROZWIĄZANIA FINANSOWE ........................................ 7

Agata GRABARCZYK: Wpływ warszawskiej Giełdy Papierów

Wartościowych na innowacyjność polskiej gospodarki ............................... 9

Żaklina JABŁOŃSKA, Piotr JABŁOŃSKI, Błażej SOCHA:

Wpływ internacjonalizacji na franczyzę ................................................... 17

Jakub KOZIŃSKI: Zarządzanie przez Lean Management ...................... 23

Malwina ŁAŃCUCHOWSKA: Analiza strategiczna banków

jako narzędzie budowania strategii konkurencji ........................................ 31

Dorota WILCZYŃSKA: Ichimoku Kinko Hyo

jako strategia inwestycyjna ........................................................................ 39

ROZDZIAŁ II: INNOWACYJNA GOSPODARKA ................................ 47

Dariusz ADRIANOWSKI: Neuromarketing jako kierunek badań

nad zachowaniami konsumentów ............................................................... 49

Michał BŁASZCZYK, Milan POPOVIĆ: Zużycie paliw płynnych

w Polsce w latach 2000-2010. Modelowanie ekonometryczne ................. 57

Małgorzata CYWIŃSKA: Podejmowanie decyzji z punktu widzenia

ekonomii behawioralnej ............................................................................. 65

Monika JUDA: Formy wspierania innowacyjnych

projektów inwestycyjnych .......................................................................... 73

Katarzyna KILIAŃSKA: Klastry przemysłowe

w województwie świętokrzyskim .............................................................. 81

Kamila LEŚNIAK: Kontrola projektów

współfinansowanych ze środków Unii Europeskiej ................................... 89

ROZDZIAŁ III: ROZWIĄZANIA LOGISTYCZNE .............................. 95

Jakub JANYST, Beata ROSIŃSKA: Innowacje w biznesie

na przykładzie outsourcingu logistycznego ............................................... 97

Ewa PYRZYŃSKA: Prognozowanie mikrobiologiczne

w łańcuchu dostaw ................................................................................... 103

Joanna SOBCZAK: Outsourcing i BPO jako sposób na podniesienie

konkurencyjności firmy ............................................................................ 111

O wydawcy ................................................................................................. 119

5

Wstęp

Publikacja, którą trzymacie Państwo przed sobą jest kolejną książką z serii

„Innowacyjne rozwiązania biznesowe”. Drugi tom publikacji „Innowacyjne

rozwiązania IV” składa się z czternastu opracowań dotyczących tematyki

innowacyjnej gospodarki, napisanych przez osiemnastu autorów, będących

studentami zrzeszonymi w kołach naukowych. Opracowania zostały podzielone na

trzy działy tematyczne: rozwiązania finansowe, innowacyjna gospodarka oraz

rozwiązania logistyczne.

Część pierwszą, dotyczącą tematyki finansowej rozpoczyna praca, w której

zaprezentowano i omówiono funkcje GPW w polskiej gospodarce. Giełda papierów

wartościowych spełnia szereg istotnych funkcji, które wpływają m.in. na wzrost

gospodarczy, czy też innowacyjność polskiej gospodarki.

Kolejny artykuł ma na celu przedstawienie zasadności procesów, na podstawie

których franczyzobiorcy chętnie korzystają ze sprawdzonych ofert, natomiast

franczyzodawcy chętnie rozwijają swoją firmę w oparciu o udostępnianą licencję.

Opracowanie dotyczące Lean management ma na celu pomóc zrozumieć czym jest

Lean i na jakich zasadach się opiera. Wiedza o tej metodzie zarządzania jest bardzo

wartościowa, gdyż dobra znajomość zasad Lean, narzędzi i metod wprowadzania

a przede wszystkim zastosowanie ich w praktyce, może doprowadzić do wzrostu

wartości przedsiębiorstwa.

Prace zamykające część pierwszą dotyczą strategii finansowych: zostały omówione

wybrane metody analizy strategicznej jako narzędzia, które coraz częściej wykorzy-

stywane są w polskich bankach w procesie budowania strategii konkurencji oraz

została omówiona strategia inwestycyjna Ichimoku Kinko Hyo, jej części składowe,

podstawowa interpretacja oraz zastosowanie głównie do uzyskania podstawowej

informacji o bieżącym trendzie cen i ich zmianach.

Część drugą, dotyczącą szeroko pojętych zastosowań w nowoczesnej

gospodarce, rozpoczyna opracowanie dotyczące neuromarketingu, gdyż przedstawia

on jedną z coraz częściej wykorzystywanych metod prowadzenia badań marketin-

gowych. Dzięki neuromarketingowi firma jest w stanie lepiej zaplanować swoje

kampanie marketingowe, co przekłada się na wzrost rozpoznawalności.

Kolejna praca rozważa zbudowanie modelu ekonometrycznego opisującego zużycie

paliw płynnych w Polsce. Zostały również przeprowadzone testy parametryczne,

sprawdzające autokorelację oraz normalność reszt składnika losowego.

Celem następnego referatu jest przedstawienie podejmowania decyzji w warunkach

ryzyka i niepewności z perspektywy ekonomii behawioralnej, a zatem uwzględ-

niając człowieka i efekty z tym związane. Podejmowanie decyzji ekonomicznych

obserwowane jest nie tylko przez ekonomistów, zatem ekonomia behawioralna

łączy ze sobą zagadnienia z zakresu ekonomii oraz psychologii, biorąc w szczegól-

ności pod uwagę czynnik ludzi.

Sposób finansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej, ma wpływ na podejmo-

wane przez przedsiębiorstwo decyzje, warunkuje jego plany i zamierzenia

strategiczne. Stwarza również warunki do podejmowania kolejnych przedsięwzięć.

6

Celem przedstawionej pracy jest wskazanie dostępnych źródeł i możliwości

finansowania inwestycji przez przedsiębiorstwa.

Tematyka kolejnego artykułu przedstawia cele działalności klastrów przemysłowych

zlokalizowanych w Województwie Świętokrzyskim. Opracowanie wyjaśnia podsta-

wową terminologię klastrów, a następnie przedstawia ich klasyfikacje według

różnych kryteriów. W dalszej części artykułu podano zarówno korzyści, jak

i zagrożenia płynące z faktu przynależności podmiotu do klastra.

Część finansową kończy opracowanie, w którym poruszono ważny i aktualny

problem, przed jakimi stają beneficjenci środków unijnych, dotyczący kontroli

projektów współfinansowanych ze środków europejskich. W artykule opisano

funkcjonowanie polityki strukturalnej i regionalnej, dokonano przeglądu funduszy

unijnych, przedstawiono przykładowe cele polityki regionalnej. W dalszej części

pracy wyjaśniono na jakich zasadach beneficjenci występują po środki unijne oraz

omówiono instytucje kontrolujące i rodzaje kontroli projektów współfinansowanych.

Ostatnia, trzecia część książki obejmuje rozwiązania logistyczne. Największy

nacisk zostaje położony na tematykę outsourcingu, która stanowi jedną z dróg

odniesienia sukcesu, który mogą zawdzięczać priorytetowej funkcji jaką pełnią,

czyli dostarczeniem produktów i usług swoim klientom. Outsourcing jako innowa-

cyjna technika zarządzania daje szansę na efektywnie prosperujące przedsię-

biorstwo, oparte na racjonalnej polityce funkcjonowania.

Kolejny artykuł przedstawia definicję prognozowania mikrobiologicznego oraz

kierunki jego zastosowania. W pracy zostały scharakteryzowane modele progno-

styczne oraz najczęściej używane programy komputerowe, zostały mówione ogólne

zasady tworzenia modeli na wybranych przykładach, zwracając szczególną uwagę

na transport i przechowywanie produktów żywnościowych.

Książkę zamyka opracowanie dotyczące outsourcingu procesów biznesowych, który

w ostatnich latach nabrał szczególnego znaczenia. W pracy zostały przedstawione

wady i zalety zarówno outsourcingu jak i BPO.

Pokładamy nadzieję, iż niniejsza publikacja pozwoli pogłębić czytelnikowi

wiedzę z zakresu szeroko pojętej innowacyjności w gospodarce, oraz będzie

stanowiła źródło inspiracji do dalszych prac i badań w tym zakresie.

Składamy podziękowania za pomoc przy recenzowaniu niniejszej publikacji

Panu dr. Jarosławi Zającowi z Katedry Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu

Łódzkiego.

mgr Milan Popović mgr Michał Błaszczyk

Katedra Informatyki Ekonomicznej

Uniwersytet Łódzki

ROZDZIAŁ I

ROZWIĄZANIA FINANSOWE

9

Polski rynek kapitałowy, innowacyjność,

innowacje, gospodarka, funkcje GPW.

Agata GRABARCZYK*

WPŁYW WARSZAWSKIEJ GPW NA INNOWACYJNOŚĆ

POLSKIEJ GOSPODARKI

W ciągu ostatnich dwóch dekad polski rynek kapitałowy znacząco zmienił swój

sposób działania, a tym samym swoje oddziaływanie na środowisko zewnętrzne- polską

gospodarkę. Giełda papierów wartościowych spełnia szereg istotnych funkcji, które

wpływają m.in. na wzrost gospodarczy, czy też innowacyjność polskiej gospodarki.

Rynek giełdowy jest miejscem lokowania kapitału, jak również jego pozyskiwania często

na nowe, innowacyjne przedsięwzięcia. W poniższej pracy zaprezentowano i omówiono

funkcje GPW w polskiej gospodarce.

1. WSTĘP

Innowacyjność przyczynia się do rozwoju współczesnej gospodarki

światowej. Zdecydowanie większa grupa podmiotów utożsamia

innowacyjność z postępem naukowym i technologicznym. Jednak jest to

tylko mała część znaczenia tego pojęcia, które ma duży wpływ na mające

miejsce procesy gospodarcze. Rozważania zatem rozpocznę od

wprowadzenia często mylonych i utożsamianych ze sobą pojęć, mianowicie

innowacji i innowacyjności.

Według definicji opracowanej przez firmę doradczą Pricewaterhouse-

Coopers wynika, że innowacyjność jest to proces, w ramach którego przed-

siębiorstwo dostrzega nowe rozwiązania oraz identyfikuje niezaspokojone

potrzeby konsumentów i wykorzystuje je w celu utrzymania lub zwiększania

udziału rynkowego, zyskowności i wartości przedsiębiorstwa. Innowacja

natomiast to opracowane przez przedsiębiorstwo nowatorskie rozwiązanie,

odpowiadające na potrzeby rynku, obejmujące: nowe produkty, nowy sposób

zarządzania procesem biznesowym, nowe zastosowanie istniejącego pro-

duktu, bądź nowy sposób pozycjonowania istniejącego produktu zmieniający

percepcję konsumentów.1

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Finansów i Rachunkowości „Progress”, praca pod kierunkiem dr. Jarosława Zająca. 1 Raport przygotowany przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie oraz PwC:

„Innowacyjność polskich spółek giełdowych”, http://www.innowacyjnosc.gpw.pl/

innowacyjnosc/raporty, s. 2. 25.04.2011.

http://www.innowacyjnosc.gpw.pl/innowacyjnosc/raporty


10

2. POLSKI RYNEK KAPITAŁOWY

Podstawową jednostką każdej gospodarki są gospodarstwa domowe

oraz przedsiębiorstwa. Funkcjonują one w sferze społeczno-gospodarczej

kreowanej przez władze jednostek administracji centralnej. Między wyżej

wymienionymi podmiotami zachodzą transakcje kupna-sprzedaży, w rezul-

tacie czego część podmiotów posiada nadmiar środków pieniężnych - oszczę-

dności, a druga grupa niedobór kapitału. Podmioty posiadające oszczędności

poszukują możliwości ich korzystnego ulokowania, aby w przyszłości

uzyskać z tego tytułu określone zyski. Podmioty zgłaszające zapotrzebo-

wanie na kapitał zgadzają się zapłacić określoną cenę, procent, za udostęp-

niony kapitał. Zjawisko to doprowadziło do powstania rynku kapitałowego.

W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że rynek kapitałowy to „rynek

kapitałów średnio- i długoterminowych, na którym kapitał jest lokowany

i pozyskiwany przez emisję instrumentów finansowych o terminie trwania

dłuższym niż jeden rok.”2 Według innej koncepcji rynek kapitałowy definiuje

się jako wszystkie transakcje kupna- sprzedaży, których obiektem obrotu są

instrumenty finansowe o okresie zapadalności powyżej roku, zatem są to

przede wszystkim akcje i obligacje.3

Gospodarka, ze względu na przedmiot inwestycji wyróżnia dwa

podstawowe typy inwestycji: rzeczowe i finansowe. Inwestycje rzeczowe

mają na celu powiększenie i modernizację zasobów środków trwałych

w przedsiębiorstwie. Natomiast inwestycje finansowe dokonywane są przez

podmioty posiadające nadmiar wolnych zasobów finansowych.4 Na rynku

kapitałowym poza inwestorami występują podmioty emitujące papiery

wartościowe, czyli tzw. emitenci. Są oni użytkownikami kapitału

pochodzącego z emisji papierów wartościowych. Kapitał uzyskany w drodze

emisji instrumentów finansowych przeznaczany jest na finansowanie

działalności bieżącej i rozwojowej emitenta. Na rynku kapitałowym w ten

sposób dochodzi do zamiany kapitału oszczędnościowego na kapitał

inwestycyjny.

2 Dmowski A., Prokopowicz D., Rynki finansowe, Difin, Warszawa 2010, s. 11.

3 Dębski W., Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2005, s. 95. 4 Czekaj J., Rynki, Instrumenty i Instytucje finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2008, s. 12.

11

3. PODSTAWOWA ROLA GPW W GOSPODARCE RYNKOWEJ

Polski rynek kapitałów jest stosunkowo młodym rynkiem, powstał on

bowiem w 1992 roku. Jego najważniejszym segmentem jest Giełda Papierów

Wartościowych w Warszawie. W ciągu ostatnich dwóch dekad, całkowicie

od podstaw został stworzony w Polsce sprawnie funkcjonujący rynek

kapitałowy, z wszelkim zapleczem niezbędnym do prawidłowego działania.

Aktualnie rynek giełdowy ma ogromne znaczenie dla wielu publicznych

spółek notowanych na warszawskim parkiecie, inwestorów indywidualnych

krajowych, jak i zagranicznych oraz instytucji finansowych lokujących swoje

wolne środki na tymże rynku. Wartość publicznych emisji papierów

wartościowych, tak jak np. akcji i obligacji ma znaczący wpływ na wielkośći

znaczenie makroekonomiczne całego rynku kapitału, jako mechanizmu

alokacji wolnych środków w polskiej gospodarce.5

Rynek kapitałowy w gospodarce wolnorynkowej ma dwa zasadnicze

zadania: sprzyjać wzrostowi gospodarczemu, jak również determinować

tworzenie systemu rynkowego, również systemu finansowego. Prawidłowo

funkcjonujący rynek giełdowy to rynek posiadający takie cechy jak:

rzetelność, efektywność, płynność, przejrzystość, innowacyjność oraz

integralność.6 Wśród najważniejszych funkcji giełdy w gospodarce należy

wymienić:

alokacja kapitału;

mobilizacja kapitału;

transformacja kapitału;

wycena kapitału.

3.1. POZYSKIWANIE I ALOKACJA KAPITAŁU

Prawidłowe funkcjonowanie podmiotów gospodarczych potrzebuje

stałego zasilania w kapitały. Z punktu widzenia makroekonomicznego na

rynku kapitałowym w ten sposób dokonuje się alokacja kapitału.

Giełda papierów wartościowych zapewnia sprawny, efektywny

przepływ wolnych środków pieniężnych od podmiotów gospodarczych,

posiadających ich nadwyżkę, do przedsiębiorstw i instytucji wykazujących

5 Kulpaka P., Giełdy w gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007,

s. 153-155. 6 Al-Kaber M., Struktura funkcjonalna rynku kapitałowego i jego sprawność w gospodarce

współczesnej (na przykładzie rynku kapitałowego w Polsce), Wydawnictwo Wyższej

Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2004, s. 40.

12

zapotrzebowanie na kapitał. Naturalnym zjawiskiem na rynku kapitałowym

jest, że im większa liczba jego uczestników, tym rynek jest bardziej konku-

rencyjny i efektywny. Podmioty zgłaszające niedobór kapitałów przeznaczają

zgromadzone środki na działalność rozwojową, na finansowanie określonych

przedsięwzięć. Często spotykanym zjawiskiem jest pozyskiwanie na rynku

kapitałowym środków na sfinansowanie innowacyjnych projektów w przed-

siębiorstwach. Między innymi w ten sposób rynek giełdowy wpływa na

innowacyjność polskiej gospodarki.

3.2. MOBILIZACJA I TRANSFORMACJA KAPITAŁU

Sprawnie funkcjonujący rynek kapitałowy wpływa na mobilizację

kapitału w gospodarce. Oznacza to, że wolne środki pieniężne przemiesz-

czają się od inwestorów do podmiotów nieposiadających w danym momencie

wolnych kapitałów. Rynek giełdowy poprzez mobilizację niezagospodaro-

wanych wolnych zasobów pieniądza daje możliwość lepszego wykorzystania

tych zasobów, zarówno z punktu widzenia inwestora (niższy koszt

pozyskania kapitału obcego), jak i osoby oszczędzającej (zyski z inwestycji).

Mobilizacja kapitału polega zatem na7:

kształtowaniu decyzji inwestycyjnych inwestorów;

informowaniu o zróżnicowanych formach inwestowania na rynku;

oferowaniu usług związanych z zarządzaniem oszczędnościami;

oferowaniu przez domy maklerskie usług doradczych;

sprzedaży instrumentów finansowych, takich jak jednostki uczestnictwa

czy certyfikaty funduszy inwestycyjnych.

Na rynku papierów wartościowych poprzez funkcję mobilizacji kapitału,

następuje transformacja środków pieniężnych pochodzących z oszczędności

w inwestycje. Transformacja kapitału oznacza przyjmowanie przez kapitał

różnych postaci, jest to związane bezpośrednio z oceną ryzyka i oczekiwanej

stopy zwrotu z inwestycji. Kapitał może być ulokowany w akcjach, obliga-

cjach, instrumentach pochodnych czy też w postaci depozytu bankowego.8

Na polskim rynku papierów wartościowych istnieje możliwość

transformacji kapitału inwestycyjnego, gdyż istnieją różnego rodzaju instru-

menty finansowe. Dzięki funkcji transformacji kapitału inwestorzy mają

możliwość przemieszczania kapitałów z mniej atrakcyjnych ekonomicznie

sektorów gospodarki do tych bardziej efektywnych. Kapitał zmobilizowany

na rynku papierów wartościowych w większym stopniu wpływa na wzrost

7 Al.-Kaber M., Struktura…, op. cit., s.24.

8 Dmowski A., Prokopowicz D., Rynki..., op.cit., s. 94.

13

gospodarczy, niż kapitał zgromadzony w formie depozytów bankowych.

Wynika to z faktu, iż środki ulokowane w banku w znacznym stopniu są

przeznacza na kredyty konsumpcyjne, a tylko w niewielkim stopniu na

inwestycje.

Odwrotne proporcje są natomiast na rynku kapitałowym, większość

naszych środków jest przeznaczana na inwestycje rozwojowe przedsię-

biorstw. Ma to miejsce ponieważ na rynku kapitałowym podmioty, chcące

pozyskać kapitał, czyli emitenci muszą wskazać cel emisji, tzn. na co będą

wykorzystane środki. Aby inwestycja była dla inwestora interesująca, emitent

musi wskazać atrakcyjny dla nabywcy danego instrumentu cel emisji, czyli

taki który w przyszłości przyczyni się do wzrostu wartości akcji. Zatem na

rynku kapitałowym zdecydowana większość naszych oszczędności przezna-

czana jest na inwestycje spółek, które w przyszłości mają zaowocować

wzrostem zysków przedsiębiorstwa, a co za tym idzie wzrostem cen akcji

i w szerszym ujęciu do wzrostu gospodarczego.9

3.3. WYCENA KAPITAŁU

Na rynku papierów wartościowych dokonuje się również wycena

kapitału, poprzez codzienne notowania papierów wartościowych. Ma ona

odzwierciedlenie w kursach notowanych instrumentów finansowych. Poprzez

codzienny handel tymi instrumentami dochodzi do wyznaczenia tzw. kursu

równowagi, czyli zrównania się popytu z podażą na dany papier

wartościowy. Dzięki temu na płynnych i efektywnych rynkach kapitałowych

dochodzi do optymalnej i bieżącej wyceny kapitału w różnych sektorach

gospodarki. Daje to zatem możliwość oceny kształtowania się wyceny

kapitałów w poszczególnych sektorach gospodarczych.10

Wycena kapitału pełni dwie zasadnicze funkcje. Z jednej strony

wyznacza stopę zwrotu z inwestycji, z drugiej zaś istotne źródło informacji

dla spółki. Stanowi ocenę działań kadry zarządzającej, wszelkich decyzji

podejmowanych w przedsiębiorstwie oraz strategii rozwoju spółki.11

Bieżąca

wycena kapitału to również informacja na temat możliwych przyszłych

wpływów do spółki z emisji papierów wartościowych na rynku pierwotnym.

Determinuje również możliwe do uzyskania stopy zwrotu z inwestycji dla

kapitałodawców. Kurs giełdowy jest zatem wypadkową poglądów inwesto-

9 Kachniewski M., Majewski B., Wasilewski P., Rynek kapitałowy i giełda papierów

wartościowych, Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego, Warszawa 2008, s. 37-38. 10

Kulpaka P., Giełdy w…, op. cit., s. 56. 11

Al.-Kaber M., Struktura…, op. cit., s. 24.

14

rów na temat zarządzania danym przedsiębiorstwem. Wycena kapitału

określa również możliwe przyszłe kierunki rozwoju przedsiębiorstwa.

4. INDEKSY POLSKIEJ GIEŁDY

Indeksy giełdowe odwzorowują sytuację na giełdzie tzw. koniunkturę

giełdową. Obrazują zmiany cen instrumentów finansowych na rynku

kapitałowym. Są miernikiem kondycji rynku kapitałowego oraz służą do

porównywania sytuacji na różnych giełdach. Wszystkie giełdy obliczają

indeksy giełdowe i podają je do publicznej wiadomości, jako odzwierciedlenie

zmian kursów cen walorów w czasie danej sesji giełdowej.12

Indeksy

giełdowe, zwane też wskaźnikiem giełdy lub rynku pojawiają się zarówno na

rynku akcji, jak i obligacji.

Indeksy giełdowe pełnią kilka ważnych funkcji na rynku.

Najistotniejsze z nich to13

:

informowanie o ogólnej sytuacji na rynku giełdowym;

stanowi benchmark dla inwestorów, którzy zestawiają stopy zwrotu

z inwestycji ze stopami zwrotu z indeksu rynkowego;

stanowi instrument bazowy dla instrumentów pochodnych;

można traktować go jako tzw. portfel rynkowy.

Obecnie na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie noto-

wanych jest 18 indeksów, w tym 11 to tzw. subindeksy sektorowe. Są to:

główne indeksy: WIG20, mWIG40, RESPECT, sWIG80, WIG, WIG-PL,

WIGdiv;14

subindeksy sektorowe: WIG-BANKI, WIG-BUDOW, WIG-CHEMIA,

WIG-DEWEL, WIG-ENERG, WIG-INFO, WIG-MEDIA, WIG-

PALIWA, WIG-SPOZYW, WIG-SUROWC, WIG-TELKOM.15

Najstarszym indeksem notowanym na warszawskiej giełdzie jest

Warszawski Indeks Giełdowy (WIG). Jest notowany od początku istnienia

giełdy, czyli od 16 kwietnia 1991 roku. Indeks typu dochodowego, obejmuje

wszystkie spółki giełdowe notowane na rynku podstawowym i równoległym

12

Dębski W., Rynek finansowy…, op. cit., s. 188-189. 13

Jajuga K., Jajuga T., Inwestycje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 75. 14

http://www.gpw.pl/indeksy#indexes, 05.05.2011. 15

http://www.gpw.pl/indeksy#sectorbased, 05.05.2011.

http://www.gpw.pl/indeksy#indexes

http://www.gpw.pl/indeksy#sectorbased

15

giełdy.16

Wartość bazowa dla indeksu WIG to 1000 punktów. Indeks WIG

osiągnął rekordową wartość 6 lipca 2007 roku w wysokości 67 568,51 pkt.,

natomiast najniższą wartość odnotował 23 czerwca 1992 roku w wysokości

635,3 pkt.

16 kwietnia 1994 roku w związku z zwiększającą się liczbą

notowanych spółek zdecydowano o powstaniu kolejnego indeksu WIG20.

Jego wartość bazowa podobnie jak w przypadku indeksu WIG również

wyniosła 1000 pkt. WIG20 jest indeksem typu cenowego. Obliczany jest na

podstawie notowań cen 20 największych spółek giełdowych.

Kolejnym ważnym indeksem jest mWIG40 (przekształcony

z MIDWIG), czyli wchodzą w jego skład średnie spółki notowane na gieł-

dzie. Jest również indeksem cenowym, a spólki wchodzącego w jego skład są

wybierane na podstawie tego samego rankingu, co spółki indeksu WIG20.

Powstał 31 grudnia 1997 roku, jego wartośc bazowa wynosi 1000pkt.

Ostatnim z najważiejszych indeksów to sWIG80 (poprzednio WIRR).

Stanowi indeks najmniejszych spółek notowanych na giełdzie. Spółki

wybierane są na podstawie tego samego rankingu co WIG20 i mWIG40, jest

to kolejnych 80 spółek w rankingu. Powstał 31 grudnia 1994 roku,

przyjmując wartość bazową 1000pkt. Podobnie jak mWIG40 również jest

indeksem cenowym. Dodatkowo dla lepszego odziwerciedlenia sytuacji

w poszczegółnych sektorach gospodarki stworzono tzw. subindeksy, obrazu-

jace sytuację w danej gałęzi gospodarczej.17

5. PODSUMOWANIE

Obecna postać polskiej gospodarki różni się znacząco od tej sprzed

okresu transformacji. Znaczący wpływ na jej zmianę i kreację miało

powstanie polskiego sprawnie funkcjonującego rynku kapitałowego. Obecne

trendy na rynkach kapitałowych oraz globalna konkurencja o inwestorów

i ich kapitał, powodują, że giełdy sięgają do tych części gospodarki, które

dotychczas nie stanowiły ich przedmiotu zainteresowania. Jako dobry

przykład może posłużyć stworzenie rynku NewConnect. Jest to platforma

alternatywnego systemu obrotu stworzona w 2007 roku z myślą o młodych,

innowacyjnych przedsiębiorstwach z branż tzw. nowych technologii.

16

Czekaj J., Rynki…, op. cit., s. 194-195. 17

Ibidem, s. 196.

16

Polska giełda wspierając innowacyjne przedsiębiorstwa wykreuje

innowacyjność dla całego polskiego rynku, jak również wzmocni jego

pozycję konkurencyjną w Europie Środkowo-Wschodniej.

BIBLIOGRAFIA

AL-KABER M., Struktura funkcjonalna rynku kapitałowego i jego sprawność

w gospodarce współczesnej (na przykładzie rynku kapitałowego w Polsce), Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2004.

CZEKAJ J., Rynki, Instrumenty i Instytucje finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2008.

DĘBSKI W., Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2005.

DMOWSKI A., Prokopowicz D., Rynki finansowe, Difin, Warszawa 2010.

KACHNIEWSKI M., MAJEWSKI B., WASILEWSKI P., Rynek kapitałowy i giełda

papierów wartościowych, Fundacja Edukacji Rynku Kapitałowego, Warszawa 2008.

KULPAKA P., Giełdy w gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.

JAJUGA K., JAJUGA T., Inwestycje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

http://www.gpw.pl/indeksy#indexes, 05.05.2011.

http://www.gpw.pl/indeksy#sectorbased, 05.05.2011.

http://www.innowacyjnosc.gpw.pl/innowacyjnosc/raporty, 25.04.2011.

INFLUENCE WARSAW EXCHANGE ON INNOVATION POLISH ECONOMY

In the past two decades, the Polish capital market has substantially changed method of

operation, and therefore its influence on the external environment-the Polish economy. Stock

Exchange serves a number of important functions which influence the economic growth or

innovativeness of Polish economy. Stock market is a place to invest capital as well as its

acquisition is often new and innovative projects. In this publication I present and discusses

the functions of the GPW in the Polish economy.

http://www.gpw.pl/indeksy#indexes

http://www.gpw.pl/indeksy#sectorbased


17

Franczyza, franchising, internacjonalizacja,

globalizacja.

Żaklina JABŁOŃSKA*, Piotr JABŁOŃSKI

**, Błażej SOCHA

***

WPŁYW INTERNACJONALIZACJI NA FRANCZYZĘ

W ostatnich latach można zauważyć dynamiczny rozwój ofert franczyzowych,

a wzrost konkurencji czuwa nad ich różnorodnością. Franczyzobiorcy chętnie korzystają

ze sprawdzonych ofert, natomiast franczyzodawcy chętnie rozwijają swoją firmę

w oparciu o udostępnianą licencję. Procesom tym sprzyja również internacjonalizacja

przedsiębiorczości, dzięki której firmy coraz szybciej stają się rozpoznawalne poza

rodzimym rynkiem. Artykuł ma na celu przedstawienie zasadności tych procesów.

1. WSTĘP

Współcześni przedsiębiorcy coraz większą wagę przypisują

wykorzystaniu aktywów niematerialnych, gdyż to one tworzą potencjał

rozwojowego biznesu. Już w 1991 roku zmiany te zauważył P. Drucker18

nazywając je procesem transformacji, przemodelowaniem społeczeństwa –

jego poglądów i wartości. Przedsiębiorstwa, które chcą tworzyć swoją

wartość muszą się koncentrować na tworzeniu potencjału rozwojowego

biznesu za pomocą aktywów niematerialnych, gdyż to one będą „motorem

rozwoju przyszłości”19

.

Ludzie, pomysły, know-how, relacje, systemy i procesy pracy

zwiększają w przedsiębiorstwach efektywność ekonomiczną, stając się

źródłem ich ukrytej przewagi. Te niematerialne wartości zmieniły sposób

prowadzenia działalności, współpracy z pracownikami, relacji z klientami,

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Ekonomii

Instytucjonalnej, doktorantka UŁ. **

Uniwersytet Łódzki, Wydział Zarządzania, Katedra Rachunkowości, doktorant UŁ. ***

Uniwersytet Łódzki, Wydział Zarządzania, Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem,

doktorant UŁ. 18

P. Drucker, Post-capitalist Society, Harper Business, New York 1993. 19

G. Urbanek, Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2008, s. 15-16.

18

a także cały sposób zarządzania.20

Twarde dane bazujące na wynikach

finansowych musiały zostać uzupełnione „miękkimi wskaźnikami”, takimi

jak: satysfakcja pracowników, czy zdolność adaptacji do nowych

warunków.21

Przedmiotem artykułu są rozważania dotyczące wpływu globalizacji na

działalność franczyzową.

2. ROLA AKTYWÓW NIEMATERIALNYCH

W przeciwieństwie do aktywów materialnych, aktywa niematerialne

mogą być wykorzystywane w różnych miejscach w tym samym czasie,

dzięki czemu ich wykorzystanie nie pociąga za sobą kosztów alternatywnych.

Cecha ta przyczyniła się do wzrostu zainteresowania franczyzą w dobie

globalizacji. Odpowiednio zarządzając licencjami franczyzowymi

przedsiębiorstwa mogą budować swoją wartość minimalizując koszty,

a często nawet osiągając dodatkowe korzyści. Natomiast licencjobiorca może

łączyć zdobyte aktywa niematerialne ze swoimi materialnymi czynnikami

produkcji, może je wykorzystywać w swojej ofercie rynkowej i tym samym

tworzyć nowe aktywa niematerialne, którymi są relacje z klientami.22

Sytuacja na polskim rynku franczyzy jest analogiczna do sytuacji

w innych krajach rozwijających się. Za punkt odniesienia w badaniu rozwoju

rynku franczyzy bierze się historię rozwoju tego rynku w Stanach

Zjednoczonych Ameryki Północnej.23

Obecnie w USA jedna na dwanaście

firm operuje w systemie franczyzowym i 63% franczyzodawców jest

zainteresowana rozwojem sieci na rynku globalnym. Analitycy i naukowcy

spodziewają się analogicznego rozwoju franczyzy w krajach rozwijających

się.24

W Polsce działa już około 400 systemów franczyzowych25

, przedsię-

20

J. Low, P. Cohen Kalafut, Invisible advantage. How intangibles are driving business

performance.

(tłum. W. Bieliński Niematerialna wartość firmy. Ukryte źródła przewagi konkurencyjnej,

Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004), s. 11-15. 21

Ibidem, s. 190. 22

G. Urbanek, Wycena…, op.cit., s. 22-23. 23

Ż. Jabłońska, P. Miszczyński Analiza franczyzy w Polsce na przykładzie branży

gastronomicznej: franczyza w kontekście teorii kosztów transakcyjnych, w: Polityka

ekonomiczna, Prace Naukowe UE we Wrocławiu nr 111, red. J. Sokołowski,

M. Sosnowski, A. Żabiński, Wydawnictwo UE we Wrocławiu, Wrocław 2010, s. 223 24

I. Alon, Global Franchising and Development in Emerging and Transitioning Markets,

“Journal of Macromarketing”, 2004,Vol 24, s.156. 25

http://www.franchising.pl, 20.05.2011.

19

biorcy chętnie wykorzystują doświadczenie dawcy licencji, a stabilna marka

zapewnia im płynne wejście na rynek minimalizując ryzyko niepowodzenia.

Dzięki franczyzie wiele polskich marek stało się rozpoznawalnych w kraju

i coraz częściej za granicą.

3. FRANCZYZA W DOBIE INTERNACJONALIZACJI

W Polsce działalność franczyzowa najczęściej jest wykorzystywana

przez franczyzobiorców, jako sposób na „sprawdzony biznes” gwarantujący

łatwiejsze zdobycie rynku oraz niższe ryzyko upadłości. Doskonale

sprawdziła się również w czasie kryzysu, co spowodowało wzrost

zainteresowania tego typu działalnością pobudzając jednocześnie działania

franczyzodawców. Zła sytuacja gospodarcza nie przyczyniła się do

osłabienia wzrostu otwieranych placówek franczyzowych, co doskonale

obrazuje rysunek 1.

Rysunek 1. Liczba placówek franczyzowych w latach 2005-2011.

Źródło: Raport o franczyzie w Polsce 2011, Profit system, 2011.

Głównym impulsem do otwierania lokali franczyzowych jest

przekonanie, że taka właśnie forma działalności pozwoli znacznie

zredukować ryzyko niepowodzenia nowego przedsięwzięcia. Aby ten

20

warunek został spełniony niezbędne jest operowanie sprawdzonym know-

how, rozpoznawalną i cieszącą się renomą marką oraz wsparciem ze strony

franczyzodawcy.

Założeniom tym przeczy przeprowadzona analiza przypadku polskich

sieci franczyzowych26

. Z przeprowadzonego badania wynika, iż

franczyzodawcy starają się wypromować swoją markę poprzez sieć lokali

franczyzowych, zamiast oferować „sprawdzony pomysł na biznes”

minimalizujący ryzyko niepowodzenia. Zaobserwować można wiele

nadużyć, które w skrajnych przypadkach dotyczą ofert franczyzowych

kierowanych przez firmy, które nie uruchomiły ani jednej jednostki

pilotażowej i tym samym nie posiadają wymaganego know-how,

rozpoznawalnej marki, a tym bardziej wiedzy jak prowadzić

franczyzobiorców. Co ciekawe, stawiane przez nich wymagania odnośnie

opłat franczyzowych nie odbiegają od bardziej doświadczonej konkurencji.

Na szczęście nie wiele osób decyduje się na wybór zupełnie niesprawdzonej

oferty. Rozwój rynku franczyzowego wymusza dynamiczne działania

franczyzodawców, którzy oferują swoją pomoc w coraz szczerszym zakresie.

Osłabienie gospodarcze zmusiło ich nawet do wyjścia naprzeciw swoim

przyszłym franczyzobiorcom partycypując w kosztach potrzebnych do

otworzenia działalności, czego przykładem może być Grupa Muszkieterów

udzielająca poręczenia w banku na 80% planowanej inwestycji. By móc

pozwolić sobie na takie udogodnienia franczyzodawcy mają świadomość

konieczności dynamicznego rozwoju w konkurencyjnym otoczeniu. Tylko

rozpoznawalna marka i atrakcyjna oferta przyciąga nowych inwestorów,

dzięki którym firma dalej się rozwija.

Mimo iż w Polsce prym wiodą zagraniczne marki (tj. Mc’Donalds,

Yves Rocher, Levi’s, Reserved) coraz więcej otwiera się rodzimych lokali,

(np. Da Grasso, Biesiadowo) które już rozpoczęły lub w niedługim okresie

planują ekspansję na zagraniczne rynki. Przedsiębiorcy szybko zauważyli jak

zdobyte przez nich doświadczenie procentuje z każdym nowym lokalem i nie

wahają się skorzystać z ofert masterfranczyzobiorców, którzy próbują

własnych sił za granicą.

26

Więcej o przeprowadzonym badaniu: Ż. Jabłońska, B. Socha Rola franczyzy w tworzeniu

aktywów niematerialnych, Zeszyty Naukowe PTE 2011.

21

4. PODSUMOWANIE

Zmiany zachodzące w kraju i na świecie zwiększają znacząco rolę

konkurencyjności. Dynamiczny rozwoju rynku, globalizacja działań

i towarzysząca temu niepewność skłaniają do wyboru sprawdzonych modeli

biznesowych, dlatego można zaobserwować wzrost zainteresowania ofertami

franczyzowymi. Szeroki wachlarz oferowanych systemów franczyzowych

sprawia, że inwestorzy mogą swobodnie dopasować ofertę do swoich

możliwości, jednak wysokość ponoszonych opłat nie zawsze idzie w parze

z czynnikami, które powinny zmniejszyć ryzyko działalności franczyzo-

biorcy, tj znana marka, lojalność klientów, stabilna pozycja na rynku.

Autorzy skłaniają się ku wnioskowi, że franczyzodawcy wykorzystują

franczyzę do budowania wartości swojej firmy kosztem franczyzobiorców.

Obecna sytuacja gospodarcza sprzyja działalności franczyzowej, a rozwój

istniejących sieci otwiera przed franczyzobiorcami nowe możliwości

i atrakcyjne warunki. Przyciągająca oferta franczyzowa zapewnia dynamicz-

niejszy rozwój dawcy licencji. Zachowanie odpowiednich proporcji byłoby

więc zdaniem autorów kluczem do satysfakcji obydwu stron i gwarantem

szybkiego wzrostu ogólnej wartości firmy.

BIBLIOGRAFIA

ALON I., Global Franchising and Development in Emerging and Transitioning Markets,

Journal of Macromarketing 2004.

BIELIŃSKI W. Niematerialna wartość firmy. Ukryte źródła przewagi konkurencyjnej,

Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004.

DRUCKER P., Post-capitalist Society, Harper Business, New York 1993.

LOW J., COHEN KALAFUT P., Invisible advantage. How intangibles are driving business

performance. (tłum. W. Bieliński Niematerialna wartość firmy. Ukryte źródła przewagi

konkurencyjnej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004).

JABŁOŃSKA Ż., MISZCZYŃSKI P., Analiza franczyzy w Polsce na przykładzie branży

gastronomicznej: franczyza w kontekście teorii kosztów transakcyjnych, w: Polityka

ekonomiczna, Prace Naukowe UE we Wrocławiu nr 111, red. J. Sokołowski, M. Sosnowski,

Wrocław 2010.

JABŁOŃSKA Ż, SOCHA B., Rola franczyzy w tworzeniu aktywów niematerialnych,

Zeszyty Naukowe PTE 2011.

Journal of Macromarketing, 2004,Vol 24.

Raport o franczyzie w Polsce 2011, Profit system 2011.

URBANEK G., Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2008.

22

ŻABIŃSKI A., Polityka ekonomiczna, Prace Naukowe UE we Wrocławiu nr 111,

Wydawnictwo UE we Wrocławiu, Wrocław 2010.

http://www.franchising.pl, 20.05.2011.

INTERNATIONALIZATION EFFECT ON FRANCHISE

In recent years, you can see the dynamic development of franchise bids, and increased

competition taking care of their diversity. Franchisees willingly benefit from the proven

offers, while the franchisor willingly develops their business based on a shared license.

Processes these also promotes the internationalization of entrepreneurship, thanks to it

companies are quickly becoming recognizable outside its home market. Article aims at

presenting the merits of these processes.

23

Lean Management, Lean Manufacturing,

Toyota Production System, Value Stream

Mapping, Performance Management Board,

Kaizen, Continuous Improvement.

Jakub KOZIŃSKI*

ZARZĄDZANIE PRZEZ LEAN MANAGEMENT

Lean Management, jako jedna z metod zarządzania, jest stosowana od lat

w przedsiębiorstwach produkcyjnych. W ostatnich latach znalazła uznanie również

w usługach i jest z powodzeniem stosowana w przedsiębiorstwach finansowych,

outsoursingowych itp. Wiedza o tej metodzie zarządzania jest bardzo wartościowa, gdyż

dobra znajomość zasad Lean, narzędzi i metod wprowadzania a przede wszystkim

zastosowanie ich w praktyce, może doprowadzić do wzrostu wartości przedsiębiorstwa.

Niniejszy referat ma na celu pomóc zrozumieć czym jest Lean i na jakich zasadach się

opiera. Przedstawia również niektóre narzędzia stosowane w tej metodologii.

1. WSTĘP

Metodologia Lean Management wywodząca się z Lean Manufaktu-

ringu to innowacyjne rozwiązanie w sektorze usługowym. O ile „szczupłe

zarządzanie” od dawna stosowane jest w przedsiębiorstwach produkcyjnych,

o tyle wprowadzanie tej metody do przedsiębiorstw usługowych jest nowością,

która podbija rynki światowe. Zastosowanie zaadaptowanych zasad, narzędzi

i procesów udoskonalających pozwala skutecznie zmniejszyć koszty,

zwiększyć wartość wytwarzanego produktu (usługi) a tym samym dopro-

wadzić do zwiększenia zysku i wartości firmy. Niniejszy referat ma na celu

zapoznanie czytelnika z metodologią lean.

2. HISTORIA METODOLOGII LEAN

Historia metodologii Lean jest dość krótka w porównaniu do bardziej

popularnych metod zarządzania. Za jej początek uważa się okres po II

Wojnie Światowej, kiedy to Kiichiro Toyoda oraz Taiichi Ohno ze znanej

dzisiaj na całym świecie firmy Toyota, opracowali system produkcji Toyota

Production System. Opracowana przez nich metoda była ulepszeniem

procesu zastosowanego przez Henryka Forda. Zredukowali oni koszty

i zwiększyli elastyczność produkcji, dzięki czemu mogli dostosować się do

ciągle zmieniającego się popytu.27


Finansów i Bankowości „Progress”, opiekun naukowy: dr Agnieszka Bukowska-

Piestrzyńska. 27

http://lean-management.pl/lean-management/143-lean-production-produkcja-bez-

strat.html, 10.05.2011.

24

Kolejnym ważnym etapem w historii był rok 1991, kiedy to trzech

naukowców z Massachussets Institute of Technology w Bostonie: James P.

Womack, Daniel Roos, and Daniel T. Jones napisali publikację pt. „The

Machine That Change the World”. W niej właśnie po raz pierwszy został

użyty zwrot „Lean Management”. W 1996 roku James P. Womack i Daniel

T. Jones wydali książkę „Lean Thinking” w której określili 5 zasad lean.

3. PIĘĆ ZASAD LEAN

Poza historią każda idea posiada swoje fundamenty. Dla lean

menagement jest to pięć zasad, których poznanie i przestrzeganie powinno

nie tylko być początkiem drogi do „zleanowania” przedsiębiorstwa czy

procesu, ale powinny stać się stałym elementem każdego procesu lean28

:

1. Określenie, które z realizowanych czynników firmy przynoszą wartość,

a które nie z punktu widzenia klienta.

2. Identyfikacja wszystkich niezbędnych kroków do zaprojektowania,

zamówienia i wytworzenia produktu wzdłuż całego łańcucha wartości

w celu określenia elementów łańcucha nie dających wartości produktowi.

3. Stworzenie łańcucha wartości tylko z czynności dających wartości

produktowi. Łańcuch ten nie może mieć żadnych zakłóceń, wstecznych

przepływów czy przestojów.

4. Rób tylko to czego wymaga klient.

5. Dąż do perfekcji poprzez ciągłe usuwanie przyczyn powstawania

odpadów.

Podsumowując powyższe zasady, można powiedzieć, że udoskonalenie

procesu zgodnie z zasadami lean polega na zrozumieniu procesu produkcji,

czy też usługi od strony klienta. Poznaniu wartości jakich ten oczekuje

i modyfikacji procesu przez pozbycie się marnotrawstwa.

Wprowadzanie zarządzenie lean nie można ograniczać jednak tylko do

kadry kierowniczej. Tylko „szeregowi pracownicy” znają tak na prawdę

proces na tyle dobrze, aby móc wskazać te elementy, które stanowią stratę,

powodują nieelastyczność produktu, czy wymienić sposoby ulepszające

proces na tyle, aby zmniejszyć np. niestabilność w ciągłości procesu

produkcyjnego.

28

P. Hines, D. Taylor, Kierunek – organizacja lean, LeanQ Centrum, Gdańsk 2003, s. 8.

25

4. STRATY, NIEELASTYCZNOŚC I NIESTABILNOŚĆ

KLUCZOWYMI ELEMENTAMI

Ponieważ wartość produktu budują tylko elementy dodatnie, istotnym

jest aby zlokalizować punkty marnotrawstwa. Należy ich wyszukiwać

w siedmiu podstawowych kategoriach. Przykładowymi „stratami” w wartości

produktu mogą być29

:

1. Nadprodukcja.

2. Okresy oczekiwania.

3. Nadmierny transport.

4. Niewłaściwy sposób wytwarzania.

5. Zbędne zapasy.

6. Ponowna obróbka (błędy).

7. Bezcelowy ruch.

4.1. NADPRODUKCJA

Bezcelowa nadprodukcja nie przynosi korzyści klientowi. Firma będzie

musiała ciągle angażować pracowników w pracę, choć mogliby być oni

przesunięci do bardziej potrzebnych procesów oraz spowoduje to nadmierne

zaangażowanie większej ilości zapasów. W rezultacie zakłócony zostanie

przepływ informacji oraz płynność w procesie. Co więcej może spowodować

dodatkowe koszty, np. magazynowania i transportu z tym związanego.30

W przedsiębiorstwie usługowym przykładem nadprodukcji może być

stosowanie zbyt wielu dokumentów. Dane dokumenty czy informacje

zamieszczane np. na 15 stronach możnaby umieścić na 2. Zmniejszy to ilość

zużywanego papieru, drukarek i zapotrzebowania na powierzchnię, na której

dokumenty są gromadzone.

4.2. OKRESY OCZEKIWANIA

W przypadku przestojów warto rozważyć trochę większy obraz całości

procesu. Założyć można, że danej fabryce samochodów pewna maszyna jest

wykorzystywana przed i po polakierowaniu danego elementu. W teorii więc,

osoba obsługująca dany proces po pierwszej obróbce czeka, aż element

zostanie przygotowany dla niej ponownie. Jest to oczywiście strata

podwójna, bo kiedy ta maszyna pracuje, maszyna lakierująca czeka 2 okresy.

Prawidłowym byłoby tutaj takie skonstruowanie łańcucha produkcji, aby

w czasie gdy element jest lakierowany, osoba obsługująca pierwszą maszynę

przygotowywała już kolejny.

29

P. Hines, D. Taylor, Kierunek..., s. 12. 30

Ibidem, s. 13.

26

4.3. NADMIERNY TRANSPORT

Nadmierny transport szczególnie może być widoczny przy

sporządzaniu dokumentacji. Wykonanie jakiegoś zlecenia może wymagać

pisemnej zgody menagera z centrali. Wysłany więc zostaje dokument, który

musi zostać podpisany i zwrócony do jednostki. Wymaga to niejednokrotnie

dużo czasu i dodatkowego nakładu kosztów na przesył. Ten sam dokument

mógłby być przesłany drogą elektroniczną i taką samą drogą wysłane

potwierdzenie podpisania. Dzięki temu zostaje usunięte nadmierne

transportowanie dokumentów, zmniejszone koszty oraz m.in. ryzyko ich

zaginięcia.

4.4. NIEWŁAŚCIWY SPOSÓB WYTWARZANIA

Niewłaściwy sposób wytwarzania wyczuć jej dość trudno. Chodzi tutaj

np. o nadmierną komplikację procesu wytworzenia danego produktu czy

usługi. Niektóre czynności są np. kilkakrotnie zatwierdzane, albo

dokumentacja jest dość szczegółowa chociaż te same dane uzyskane zostały

już w innych częściach procesu.

4.5. ZBĘDNE ZAPASY

Tworzenie pewnej ilości zapasów jest korzystne, aby usprawnić

wszystkie procesy i być przygotowanym na nieprzewidziane przestoje.

Tworzenie jednak nadmiernych zapasów niesie ze sobą koszty i ryzyko.

Gotowy produkt, jaki by nie był, z czasem traci na wartości, a jego

magazynowanie kosztuje. Dodatkowo powstaje ryzyko np. zmiennych

kursów walutowych, przez co faktycznie w momencie sprzedaży możemy

wychodzić znacznie poniżej kosztów produkcji.

4.6. PONOWNE PROCESOWANIE

W trakcie procesu pojawiają się błędy, ale powinno się je możliwie jak

najszybciej i najskuteczniej ograniczać. Błędy często bywają kosztowne,

a juz na pewno każdy z nich przynosi stratę czasu, kiedy należy go poprawić.

Większość błędów jednak w danych procesach okazuje się tymi samymi

błędami powtarzanymi przez kolejnych pracowników. Wystarczy więc na

niektóre punkty procesu zwrócić większą uwagę i przeprowadzić dodatkowe

szkolenia dla pracowników.

4.7. BEZCELOWY – NADMIERNY RUCH

Niewłaściwa organizacja stanowisk pracy powoduje stratę czasu

i energii. Jeżeli jakaś grupa pracowników musi współpracować z inną

powinny one mieć swoje stanowiska robocze możliwie jak najbliżej siebie –

ułatwi to komunikację. Jeżeli dany pracownik używa często drukarki,

27

powinny być one odpowiednio rozstawione w biurze itp. Punkt ten dotyczy

także niepotrzebnie wykonywanych czynności, jak np. nadmierne gięcie, a

potem prostowanie danego elementu w cyklu produkcyjnym.

Straty w procesie produkcyjnym poza tworzeniem kosztów same

w sobie powodują także powstawanie nieeleastyczności i niestabilności

całego procesu. Właściwe rozplanowanie procesu produkcyjnego może

wspomóc elastyczność, gdy dane zamówienie wymaga nakładu większej

ilości pracowników. Przesunięcie tych mających mniejszy zajęć w danym

momencie upłynni proces. Po za tym wspierane są ewentualne sytuacje

kryzysowe, które mogłyby wpłynąć na zaprzestanie całej produkcji.

5. NARZĘDZIA LEAN W ANALIZIE PROCESÓW

Lean Management, jako stosowana w praktyce metoda posiada

narzędzia, które umożliwiają stosowanie jej zasad w praktyce. Przykładami

takich narzędzi są Value Stream Mapping i Performance Management Board.

5.1. VALUE STREAM MAPPING

Value Stream Mapping, czyli „Mapa Strumienia Wartości” przez

szczegółowe rozpisanie poszczególnych elementów procesu ma wskazać

które z czynności wykonywanych podczas produkcji produktu czy usługi

dodają mu wartości z punktu widzenia klienta, a które wydają się być zbędne.

Standardowy VSM, przedstawiony przykładowo na rysunku 1, dzieli

się na 3 części. Pierwsza to przepływ informacji, w której wykazywany jest

proces od momentu złożenia zlecenia do czasu rozpoczęcia jego faktycznej

realizacji. Część druga, to przepływ materialny, w którym rozpisany zostaje

szczegółowo każdy etap produkcji. Trzecim elementem jest czas trwania

poszczególnych elementów procesu.

Połącznie trzech elementów VSM pozwala na zidentyfikowanie

elementów zbędnych w procesie i jednoczesną ocenę jak korzystne czasowo

staje się ich usunięcie oraz czy jest ono możliwe. Pamiętać należy, że

tworzenie VSM powinno odbywać się na najniższym szczeblu pracow-

niczym. Tylko i wyłącznie pracownik pracujący przy danym procesie może

prawidłowo ocenić każdy tworzący go element i ulepszyć proces.

28

Rysunek 1. Value Stream Mapping (VSM).

Źródło: http://www.leanmanufacture.net/Images/vsm.jpg, 10.05.2011.

5.2. PERFORMANCE MANAGEMENT BOARD

Performance Management Board jest narzędziem monitorującym. O ile

VSM ma służyć wskazaniu elementów procesu, które należy poprawić, o tyle

PMB ma wspomóc śledzenie prawidłowości przeprowadzanych zmian.

Na wspominanej tablicy powinny być zamieszczane elementy służące

ocenie efektów wprowadzonych zmian, a więc np. wielkość produkcji na

przestrzeni czasu, jak również kolejne pomysły na usprawnienia, zadania do

zrealizowania czy postawione cele itp.

Tablica taka powinna być wyraźnie podzielona na sektory, w których

każdy powinien być zapełniany nowymi danym związanymi z ulepszeniami

związanymi z procesem. Przykład podziału PMB przedstawia rysunek 2.

29

Rysunek 2. Performance Management Board.

Źródło: Opracowanie własne.

6. CONTINUOUS IMPROVEMENT/KAIZEN

Zgodnie z piątą zasadą Lean ciągłe udoskonalanie jest niezbędne.

Zasada ta pokrywa się z japońską ideologią Kaizen, co w dosłownym

tłumaczeniu znaczy „dobra zmiana”31

.

Ważnym jest zrozumienie, iż bez ciągłego udoskonalenia procesu

i dbałości o wprowadzone zmiany metodologia Lean traci sens. Ideą Lean

jest powiem takie zarządzanie przedsiębiorstwem, aby „drobnymi

kroczkami” dochodzić do większego celu, bez potrzeby większych

gwałtownych restrukturyzacji. Często też jako zastępstwo takiej właśnie

element Continuous Improvement (CI) zostaje stosowany. Niestety bez

ciągłego, nieprzerwanego procesu ulepszania może to spowodować nie tylko

brak ulepszeń w procesie, ale wręcz pogorszenie istniejącego stanu.

6.1. DZIESIĘĆ ZASAD KAIZEN

Tak, jak Lean opiera się na pewnych zasadach, tak filozofia Kaizen do

której odnosi się CI ma swoje. Zasady te są niepodważalnymi fundamentami

spajającymi cały proces Lean w całość. Prezentuje je rysunek 3.

Rysunek 3 Performance Management Board.

Źródło: A. Krzysztofek, Filozofia Kaizen w: Forward no 6, SKN Progress, Łódź 2010, s. 10.

31

A. Krzysztofek, Filozofia Kaizen w: Forward no 6, SKN Progress, Łódź 2010, s. 8.

30

Wymienione 10 zasad musi być stosowanych bezwzględnie zawsze

przy ulepszaniu procesu. Pominięcie którejkolwiek może spowodować, że

proces faktycznie nie ulegnie ulepszeniu.

7. PODSUMOWANIE

Lean, choć nie jest metodą nową dopiero teraz nabiera rozpędu

i popularności. Stosowany już wcześniej w produkcji szczególne uznanie

zyskuje ostatnio w przedsiębiorstwach usługowych, także na rynku polskim.

Dzięki swoim prostym, w samej strukturze zasadom, jest dość łatwo

rozumiany jako sposób na udoskonalenie przedsiębiorstwa. Stosowanie

odpowiednich narzędzi spowoduje nie tylko zadowolenie kadry

zarządzającej, ale i pracowników oraz klientów – tych w rzeczy samej

w pierwszej kolejności. Choć samo wprowadzenie lean do firmy nie jest

proste i szybkie, to może doprowadzić do podniesienia jej wartości.

BIBLIOGRAFIA

HINES P., TAYLOR D. Kierunek – organizacja lean, LeanQ Centrum, Gdańsk 2003.

IMAI M. Gemba Kaizen. Zdroworozsądkowe, niskokosztowe podejście do zarządzania MT

Biznes Sp. z o.o., Warszawa 2006.

KRZYSZTOFEK A. Filozofia Kaizen w: Forward no 6, SKN Progress, Łódź 2010.

MATUSZEK J., KOŠTURIAK J., GREGOR M., CHAL J., KRIŠT'AK J. Lean Company

Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2003.

http://lean-management.pl, 10.05.2011.

http://www.leanmanufacture.net, 10.05.2011.

LEAN MANAGEMENT

Lean Management as a management method is applied for years in manufacturing

companies. Recently, is recognized also in services and is successfully used in financial

firms, outsourcing, banking, etc. Knowledge about this management method is very

valuable, because a good knowledge of Lean principles, tools and apply methods in practice

may lead to growth of value company. This paper will help you understand what Lean is and

on what terms it is based. Also describes some of the tools used in this methodology.

http://lean-management.pl/

http://www.leanmanufacture.net/

31

Analiza strategiczna banków, strategie

konkurencji, analiza SWOT, metody

portfelowe.

Malwina ŁAŃCUCHOWSKA*

ANALIZA STRATEGICZNA BANKÓW JAKO NARZĘDZIE

BUDOWANIA STRATEGII KONKURENCJI

W niniejszej pracy zostały omówione wybrane metody analizy strategicznej jako

narzędzia, które coraz częściej wykorzystywane są w polskich bankach w procesie

budowania strategii konkurencji. Referat zawiera krótką charakterystykę każdej z metod

oraz wykaz obszarów w którym dana analiza znajduje najlepsze zastosowanie. Znaczenie

analizy strategicznej w zarządzaniu bankami w następnych latach będzie dalej rosło,

głownie ze względu na postępujące procesy globalizacji i internacjonalizacji.

1. WSTĘP

Wybór właściwej dla specyfiki danego banku strategii konkurencji

poprzedzony jest szeregiem badań i analiz. Doświadczenie pokazuje, że

instrumenty analizy finansowej są często niewystarczające podczas

sporządzania całościowej oceny działalności podmiotu. Konieczne okazuje

się również ustalenie pozycji rynkowej przedsiębiorstwa w stosunku do

rywali, jak również analiza potencjalnego wpływu otoczenia na bieżącą

i przyszłą pozycję banku. Dlatego narzędziami coraz częściej wykorzysty-

wanymi w procesie budowania, czy też modyfikacji strategii konkurencji są

analizy strategiczne, które ułatwiają ocenę różnych wymiarów działalności

przedsiębiorstwa bankowego oraz otoczenia w którym prowadzi ono

działalność32

.


Finansów i Bankowości „Progress”, praca pod kierunkiem dr hab. Doroty Czechowskiej,

prof. nadzw. UŁ 32

Marcinkowska M., Ocena działalności instytucji finansowych, Difin, Warszawa 2007,

s. 553-554.

32

2. ISTOTA ANALIZY STRATEGICZNEJ BANKU

Analiza strategiczna jest postępowaniem badawczym, które daje

możliwość dokonania oceny realizowanej przez dany podmiot strategii

zarządzania, jak również pozwala określić dalsze kierunki rozwoju,

z uwzględnieniem zmian zachodzących w otoczeniu33

. Przeprowadzana

analiza musi być zatem dostosowana do specyficznej sytuacji badanego

podmiotu i powinna uwzględniać takie czynniki jak: atrakcyjność sektora

w którym działa podmiot, poziom konkurencji w tym sektorze, wielkość

firmy, zaplecze technologiczne itp.

3. WYBRANE METODY ANALIZY STRATEGICZNEJ

3.1. ANALIZA MOCNYCH I SŁABYCH STRON (SWOT)

Analiza SWOT należy do jednych z metod planowania strategicznego.

Istota tej metody badawczej sprowadza się do określenia mocnych i słabych

stron analizowanego podmiotu oraz ustalenia jakie szanse z otoczenia można

wykorzystać a z jakimi zagrożeniami należy się liczyć34

. W literaturze

przedmiotu nie zostały określone konkretnie definicje mocnych i słabych

stron organizacji. Pojęcia te należy definiować w odniesieniu do sytuacji

konkretnego podmiotu. Mocnymi stronami organizacji mogą być np.:

unikalne zasoby, wyszukane umiejętności oraz inne czynniki, które

pozwalają na wyróżnienie się na tle konkurencji i budowanie na tej bazie

strategii. Jako słabe strony uznaje się natomiast zwykle te obszary

działalności, które opóźniają rozwój i obniżają efektywność organizacji, np.:

niska jakość świadczonych usług, zła sytuacja finansowa itp.

W zdefiniowaniu mocnych i słabych stron podmiotu pomocne są dwa

narzędzia diagnostyczne: lista obszarów strategicznych, istotnych z punktu

widzenia prowadzonej przez podmiot działalności oraz opis najlepszego

konkurenta35

. Druga część analizy SWOT obejmuje określenie szans

i zagrożeń jakie tkwią w otoczeniu organizacji. Ma to na celu ustalenie

relacji, zależności pomiędzy danym podmiotem a jego otoczeniem oraz

zaplanowanie działań, które pozwolą na wykorzystywanie szans jakie niesie

otoczenie oraz eliminację mogących pojawić się zagrożeń. Na tym etapie

analizy otoczenie organizacji powinno zostać podzielone na dwie części:

33

http://kpgipr.ue.poznan.pl/lis/Lis_AS1w_zao.pdf, 1.05.2010. 34

Krupski R. (red)., Zarządzanie strategiczne. Koncepcje. Metody., Wydawnictwo

Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1998, s. 143. 35

Obój K., Strategia sukcesu firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998,

s. 161-162.

33

analizę istotnych kontrahentów podmiotu na rynku tzw. analiza

stakeholders36

oraz analizę funkcjonalną37

.38

. W praktyce możemy spotkać

się z różnymi metodami analizy SWOT. Na uwagę zasługuje na pewno

analiza przeprowadzona w formie skwantyfikowanej, która pozwala

zobrazować sytuację badanego podmiotu na wykresie.

3.2. METODY PORTFELOWE

Metody portfelowe mają na celu prostą i skuteczną ocenę

konkurencyjności konkretnych produktów bądź usług. W ramach analizy

przeprowadzanej przy wykorzystaniu tychże metod organizacja traktowana

jest jak zbiór produktów na różnych rynkach, co pozwala przygotować dla

każdego z nich odmienny plan działania i rozwoju. Dzięki metodom

portfelowym można nie tylko opracować ogólną strategię konkurencji ale

również mechanizm alokacji zasobów oraz kontroli podejmowanych

działań39

.

3.3. MACIERZ BOSTON CONSULTING GROUP (MACIERZ BCG)

W analizie produktów przy wykorzystaniu macierzy BCG główny

nacisk kładziony jest na kwestie związane z generowaniem bądź

absorbowaniem przez nie gotówki. W metodzie badawczej wykorzystuje się

dwa kryteria: udział produktu w rynku40

oraz tempo wzrostu rynku na którym

podmiot prowadzi działalność41

. Wskazane powyżej mierniki wpływają

w głównie mierze na realizowane przez firmę przepływy pieniężne netto42

.

W przypadku gdy macierz BCG wykorzystywana jest do analizy

banków, udział w rynku określany jest jako iloraz wartości sprzedanych

produktów43

do ich ogólnej wartości w całym sektorze bankowym. Z uwagi

na fakt, że dane te są z reguły trudno dostępne, w praktyce wykorzystuje się

uproszczenie polegające na wyliczaniu udziału w rynku na podstawie

wartości bilansowych konkretnych pozycji44

.

36

np.: dostawcy, odbiorcy, organizacje rządowe itp. 37

podział otoczenia ze względu na odmienne obszary funkcjonowania np.: rynek,

technologia, polityka itp. 38

Obój K., Strategia..., op.cit., s. 165-168. 39

Ibidem. 40

wskaźnik konkurencyjności. 41

miara atrakcyjności. 42

Marcinkowska M., Ocena...,op.cit., s. 557. 43

udzielonych kredytów, przyjętych depozytów, uruchomionych kart kredytowych itp. 44

Ibidem.

34

Rysunek 1. Macierz produktów według Boston Consulting Group

Strzałki oznaczają kierunki przepływu strumieni pieniężnych

Źródło: Penc J., Strategie zarządzania. Perspektywiczne myślenie. Systemowe działanie,

Agencja Wydawniczo-Poligraficzna „Placet”, Warszawa 1999, s. 180.

W analizowanej macierzy wyróżniamy cztery charakterystyczne

pozycje45

:

Pozycja „gwiazdy”– wysoki udział w rynku wraz z wysokim tempem

wzrostu; w produkty takie należy stale inwestować, tak by ich rozwój

był tożsamy z rozwojem rynku,

Pozycja „dojnej krowy” – niskie tempo wzrostu oraz wysoki udział

w rynku; główne źródło dochodów dzięki temu, że na słabym rynku

podmiot ma bardzo silną pozycję,

Pozycja „znaki zapytania” – niski udział w rynku przy wysokim

tempie wzrostu; podmiot nie dysponuje odpowiednim potencjałem

konkurencyjnym ale działa na bardzo atrakcyjnym rynku; należy

wyselekcjonować produkty, które można przekształcić w gwiazdy

a z reszty zrezygnować,

Pozycja „psa” – niski udział w rynku oraz niskie tempo wzrostu;

z takich produktów należy jak najszybciej zrezygnować, gdyż

inwestowanie w ich rozwój nie przyniesie żadnych efektów.

45

Penc J., Strategie zarządzania. Perspektywiczne myślenie, systemowe działanie, Agencja

Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1999, s. 181.

35

3.4. MACIERZ GE (MACIERZ MCKINSEYA)

Macierz GE nazywana jest także macierzą McKinseya lub macierzą

atrakcyjności sektora bądź atrakcyjności rynku (Business - Industry

Attractiveness Matrix). Koncepcja tej macierzy została opracowana w latach

siedemdziesiątych przez General Electric we współpracy z konsultantami

z firmy McKinsey. Podczas analizy produktów dążono do wyeliminowania

słabych stron i uproszczeń metody BCG46

.

Podstawowymi kryteriami macierzy są: atrakcyjność branży,

definiowana przez czynniki zewnętrzne, oraz siła konkurencji, tj. pozycja

konkurencyjna firmy, opisywana przez czynniki wewnętrzne. Atrakcyjność

branży zależy w głównej mierze od: rozmiaru rynku, tempa wzrostu rynku,

struktury konkurencji, ekonomiki skali, technologii, sezonowości oraz

szeregu czynników społecznych i środowiskowych. Natomiast na siłę

konkurencji oddziaływują np.: marketing, struktura asortymentu produktów,

prestiż, zasoby finansowe, jakość, obsługa klientów, kompetencje kadry

kierowniczej47

. Macierz General Electric została przedstawiona na

poniższym rysunku.

Rysunek 2. Macierz General Electric

Źródło: Opracowane na podstawie Gospodarowicz A. (red), Zarządzaniem bankiem

komercyjnym, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 27.

46

Gierszewska G., Romanowska M., Analiza Strategiczna Przedsiębiorstwa, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 3. 47

Gospodarowicz A. (red), Zarządzaniem bankiem komercyjnym, Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 27.

36

Pozycja, jaką zajmuje strategiczna jednostka biznesu (SJB)

odwzorowana jest na macierzy GE kołami, których obszar jest

proporcjonalny do wielkości danej branży. W klasycznej macierzy GE można

wyróżnić trzy podstawowe pola możliwych strategii: wzrost oraz budowę,

utrzymanie a także żniwa, wycofanie48

. Analiza bazująca na macierzy GE

znajduje zastosowanie przede wszystkim w dużych i średnich organi-

zacjach49

. W połączeniu z oceną atrakcyjności danego sektora umożliwia ona

wybranie takiej strategii, która daje możliwość generowania jak najwyższej

wartości firmy.

3.5. MACIERZ ARTHURA D. LITTLE’A (ADL)

Koncepcja macierzy ADL bazuje na założeniu, że zdolność danego

produktu do generowania zysku dla przedsiębiorstwa uwarunkowana jest

dwoma czynnikami: pozycją konkurencyjną przedsiębiorstwa oraz stopniem

dojrzałości branży (sektora). Produkt ma tym większy potencjał do

przynoszenia zysku, im silniejsza jest jego pozycja konkurencyjna. Ponadto,

zdolność ta jest determinowana poprzez fazę cyklu życia danego produktu.

Twórcy macierzy ADL wyróżniają następujące fazy życia produktu:

narodziny (rozruch), wzrost, dojrzałość i starość. Głównym źródłem sukcesu

rynkowego organizacji są innowacje produktowe oraz produkty z dojrzałych

lub schyłkowych sektorów, gdy zajmują w nich silną pozycję50

.

Zgodnie z macierzą ADL można wyodrębnić następujące pozycje

konkurencyjne organizacji na rynku51

:

Dominującą – umożliwia kontrolowanie zachowań rywali (głównie

w odniesieniu do strategii).

Silną – organizacja jest w stanie realizować własną politykę przez

dłuższy czas bez zagrażania zajmowanej pozycji.

Korzystną – przedsiębiorstwo ma duże szanse na realizacje wybranej

strategii przez dłuższy czas, z zachowaniem zajmowanej pozycji.

Do obrony – podmiot może kontynuować działalność, ponieważ wyniki,

jakie osiąga są satysfakcjonujące; dodatkowo może korzystać z tolerancji

najsilniejszych rywali.

Słabą (marginalną) – organizacja osiąga słabe wyniki i zajmuje znikomą

pozycję na rynku; może przetrwać, jeśli wdroży plan naprawczy.

48

Krupski R., Zarządzanie...,op.cit., s. 156. 49

Penc J., Strategie...op.cit., s. 185. 50

Gierszewska G., M. Romanowska, Analiza...,op.cit., s. 189. 51

Penc J., Strategie...op.cit., s. 186-187.

37

Rysunek 4. Macierz ADL

Źródło: Gierszewska G., Romanowska M., Analiza Strategiczna Przedsiębiorstwa, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 190.

Macierz ADL daje zarządowi przedsiębiorstwa cenną wskazówkę na

temat obszarów działalności organizacji, które należy rozwijać i kontynu-

ować a z których firma powinna zrezygnować. Opisywane narzędzie okazuje

się bardzo pomocne podczas procesu formułowania strategii działania52

.

4. PODSUMOWANIE

Ponieważ metody portfelowe służą do analizy zdywersyfikowanych,

dużych organizacji najlepiej sprawdzają się w odniesieniu do analizy

startegicznej banków uniwersalnych. Ponadto, postępujące procesy inter-

nacjonalizacji i globalizacji polskiej bankowości sprawiają, że znaczenie

analizy startegicznej w ząrzaniu bankami będzie dalej rosło. Istotne jest

jednak aby zarządzający bankami nie tylko korzystali z macierzy już

istniejących ale również opracowyali nowe narzędzia dostosowane do

obecnej sytuacji sektora bankowego.

Bank ma możliwość sformułowania właściwej startegii konkurencji

dopiero po przeprowadzeniu analizy strategicznej, gdyż wymaga to oceny

mocnych i słabych stron, zagrożeń, oczekiwań z otoczenia itp. W praktyce

wykorzystywane są zwykle trzy podstawowe startegie konkurencji: startegia

lidera kosztowego, zróżnicowania i startegia koncentracji.

52

Penc J., Strategie... op.cit., s. 188.

38

BIBLIOGRAFIA

GIERSZEWSKA G, ROMANOWSKA M., Analiza Strategiczna Przedsiębiorstwa, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000.

GOSPODAROWICZ A., (red), Zarządzaniem bankiem komercyjnym, Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa 2000.

KRUPSKI R., (red), Zarządzanie strategiczne. Koncepcje. Metody., Wydawnictwo Akademii

Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1998.

MARCINKOWSKA M., Ocena działalności instytucji finansowych, Difin, Warszawa 2007.

OBÓJ K., Strategia sukcesu firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998.

PENC J., Strategie zarządzania. Perspektywiczne myślenie, systemowe działanie, Agencja

Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1999.

http://kpgipr.ue.poznan.pl/lis/Lis_AS1w_zao.pdf, 01.05.2010.

STRATEGIC ANALYSIS AS A TOOL FOR BUILDING A COMPETITIVE STRATEGY

IN THE BANKING SECTOR

Today banks operate in a highly dynamic and competitive environment. Achieving good

sales results is no longer a guarantee of success. To survive in the market banks have to be

able to find and maintain a competitive advantage. Therefore the management teams are

more and more eager to use strategic analysis in the process of building competitive

strategies. Furthermore, the importance of strategic analysis in the management of banks will

continue to grow as a result of globalization and internationalization.

39

Ichimoku, Ichimoku Kinko Hyo, Tenkan

Sen, Kijun Sen, Chikou Span, Senkou

Span A, Senkou Span B, chmura Ichimoku.

Dorota WILCZYŃSKA*

ICHIMOKU KINKO HYO, JAKO STRATEGIA

INWESTYCYJNA

Praca przedstawia strategię inwestycyjną Ichimoku Kinko Hyo. Opisane zostały jej

części składowe, podstawowa interpretacja oraz zastosowanie. Technika ta służy głównie

do uzyskania podstawowej informacji o bieżącym trendzie cen i ich zmianach.

1. WSTĘP

Obecnie w literaturze można znaleźć wiele opisów różnych strategii

inwestycyjnych, które w teorii przynosić mają niebagatelne zyski. Większość

z nich opiera się na mniej lub bardziej skomplikowanej analizie – technicznej

lub fundamentalnej. Bez wątpienia trudno byłoby sobie wyobrazić ich

implementację bez komputera, arkusza kalkulacyjnego, czy specjalistycznego

oprogramowania. Wszystko to ma na celu przewidzieć przyszłe ceny,

wyprzedzić rynek i umożliwić zarobienie pieniędzy: dużych pieniądzy.

Z perspektywy wygląda to trochę jak wróżbiarstwo, jednak w rzeczywistości

są to tylko metody statystyczne o różnym stopniu prawdopodobieństwa

realizacji.

Współczesny inwestor to człowiek inteligentny, wyedukowany – zatem

z naturalną zdolnością do komplikowania rzeczy prostych i tworzenia

niewyobrażalnie trudnych z tych nieco bardziej złożonych. Z tego właśnie

względu zauważyć można nowy trend upraszczający – reprezentowany

między innymi przez strategię inwestycyjną Ichimoku Kinko Hyo. Jest

technika wynaleziona przed II Wojną Światową. Jej autorem jest japoński

dziennikarz Ichimoku Sanjin. Obecnie zdobywa ona coraz większą


Finansów i Rachunkowości Progress, opiekun naukowy: dr Rafał Wolski.

40

popularność na rynkach finansowych. Stosunkowo łatwo można ją

zaimplementować. Używana jest do handlu akcjami, opcjami, walutami,

indeksami, towarami, a także instrumentami pochodnymi. Samo słowo

Ichimoku oznacza „jedno spojrzenie”, natomiast rysunek stworzony za

pomocą tej metody tłumaczy się jako „jedno spojrzenie na wykres ceny

równowagi” lub również jako „ujęcie panoramiczne rynku”53

. W niniejszej

pracy przedstawiony zostanie zarys tej strategii wraz z krótkim opisem

poszczególnych wskaźników.

2. ZARYS STRATEGII ICHIMOKU

Strategia Ichimoku Kinko Hyo składa się z pięciu liniowych

komponentów:

1. Tenkan Sen;

2. Kijun Sen;

3. Chikou Span;

4. Senkou A;

5. Senkou B.

Powyższych pięć elementów w odniesieniu do poziomu ceny tworzy

różne formacje. Część z nich zostanie zaprezentowana w dalszej części

pracy. Do analizy tej strategii wykorzystane zostaną dane o dziennym

interwale czasowym.

W metodzie Ichimoku istotne są następujące liczby: 9, 26 i 52. Są one

używane od początku jej istnienia. Nie zabrania to ich zmiany, jednak

większość analiz dokonywana była na tych pierwotnych wartościach. Mają

one bowiem swoje znaczenie54

:

9 sesji – w czasach, gdy obrót miał miejsce również w soboty było to

dokładnie półtora tygodnia. Obecnie jej znaczenie może być dość zastana-

wiające, jednak Japończycy tej liczbie przypisują szczególne znaczenie.

53

http://bossa.pl/index.jsp?pager=false&layout=print&page=0&news_cat_id=210&news_

id=541, 15.05.2011r. 54

Patel M., Trading with Ichimoku clouds: the essential guide to Ichimoku Kinko Hyo

technical analysis, Hoboken 2010, New York, s. 5, 13, 19, 28.

http://bossa.pl/index.jsp?pager=false&layout=print&page=0&news_cat_id=210&news_%20id=541


41

26 sesji – jest to średnia liczba sesji w miesiącu, również w czasach, gdy

miały one miejsce 6 dni w tygodniu.

52 sesje – średnia liczba sesji w czasie dwóch miesięcy, analogicznie

w przypadku 6 dniowego tygodnia obrotu.

Nie bez powodu wybrane zostały powyższe liczby. Dają one bowiem

spojrzenie szersze w najistotniejszych dla inwestora przedziałach czasowych.

Niektórzy inwestorzy na użytek własnych badań oraz do celów inwesty-

cyjnych zmodyfikowali powyższe cyfry dostosowując je do 5-dniowego

tygodnia pracy giełd. Niemniej jednak większość badań i analiz dokonywana

jest przy wykorzystaniu danych z 9, 26 i 52 sesji.

3. TENKAN SEN

Tenkan Sen jest pierwszym z pięciu wskaźników strategii Ichimoku.

Reprezentuje on krótkoterminowe zmiany cen. Wzór za pomocą którego

można wyliczyć jego wartość jest następujący:

2

)( LLHHTS

(1)

TS – wartość Tenkan Sen dla okresu 9 dni łącznie z ceną dzisiejszą;

HH – najwyższa wartość cen akcji w tym samym okresie, ang. Highest High;

LL – najniższa wartość cen akcji w tym samym okresie, ang. Lowest Low.

W tej technice wykorzystuje się ceny minimalne i maksymalne zamiast

cen zamknięcia. Według autora lepiej odzwierciedla to krótkoterminowe

zmiany wartości waloru. Często jest też linia Tenkan Sen używana jest jako

punkt minimalizowania strat (ang. stop loss). Charakteryzuje się kilkoma

cechami55

:

powinien wskazywać ten sam kierunek, który wskazywany jest przez

trend: im bardziej jest on stromy, tym silniejszy jest trend;

jeżeli cena znajduje się powyżej linii, wskazuje to wzrost ceny

(ang. bullish seniment);

55

Ozimczuk K, Ichimoku – Japońska strategia inwestycyjna, Bollet Books, Warszawa

2010, s. 31-32.

42

jeżeli cena znajduje się poniżej linii, wskazuje to na spadki ceny

(ang. bearish sentiment);

jeżeli linia ma płaski charakter, wskazywać to może na konsolidację;

krótkoterminowo wskaźnik ten może stanowić swoistą linię wsparcia lub

oporu dla ceny.

4. KIJUN SEN

Drugi z pięciu wskaźników reprezentuje średnioterminowe zmiany cen.

Oparty jest on na średniej ruchomej z 26 sesji (łącznie z bieżącą). Opisywany

jest przez wzór56

:

2

)( LLHHKS

(2)

KS – wartość Kijun Sen dla okresu 26 dni łącznie z ceną dzisiejszą;

HH – najwyższa wartość cen akcji w tym samym okresie, ang. Highest High;

LL – najniższa wartość cen akcji w okresie, ang. Lowest Low.

Jej znaczenie jest podobne do znaczenia linii Tenkan Sen. Wartości cen

najwyższych i najniższych zostają uśrednione. Daje to nieco szersze, bardziej

poglądowe spojrzenie na kształtowanie się cen, poprzez „wygładzenie” linii.

Ponadto przecięcie linii ceny może nieść ze sobą następujące informacje:

krótkoterminowe (kilka sesji) przecięcie linii ceny i powrót do pozycji w

trendzie oznacza silny trend i zachowanie jego kierunku;

średnioterminowe (kilkanaście sesji) przebicie linii ceny świadczy

o słabnącej sile trendu;

brak powrotu po przecięciu linii ceny – oznacza zmianę kierunku trendu.

56


technical analysis, Hoboken, New York2010, s. 9.

43

5. CHIKOU SPAN

Wskaźnik Chikou Span jest linią cen opóźnioną o 26 okresów57

. Daje

ona możliwość bezpośredniego porównania ceny dzisiejszej z tą sprzed

26 sesji. Jeżeli znajduje się ona pod linią trendu daje sygnały spadkowe.

Natomiast jeżeli jej położenie jest ponad linią ceny daje sygnały wzrostowe.

Zbliżenie obu linii oznacza nic innego, jak konsolidację w bieżącym okresie.

6. KUMO CLOUD

Chmura Kumo złożona jest z dwóch linii Senkou Span A i Senkou

Span B. Przestrzeń między nimi tworzy wzmiankowaną chmurę.

W zależności od położenia linii względem siebie chmura przybiera różne

znaczenie. Jednak w pierwszej kolejności przedstawiony zostanie sposób

wyznaczania powyższych linii.

Senkou Span A – jest to linia obliczana dla 26 sesji ex ante

z włączeniem dzisiejszej według następującego wzoru58

:

2

SenKijunSenTenkanASpanSenkou

(3)

Senkou Span B – jest to linia obliczana na podstawie 52 sesji ex post

dla 26 sesji ex ante (łącznie z dzisiejszą) według wzoru59

:

2

LowLowestHighHighestBSpanSenkou

(4)

57

Średnia liczba sesji w miesiącu. 58


technical analysis, Hoboken 2010, New York, s. 27. 59

op cit. s. 28.

44

Interpretacja stworzonej w ten sposób chmury jest następująca60

:

jeżeli cena znajduje się powyżej chmury, jest to sygnał wzrostowy (ang.

bullish sentiment);

jeżeli cena znajduje się poniżej chmury, jest to sygnał spadkowy

(ang. bearish sentiment);

gdy cena znajduje się w chmurze oznacza to, że w tym momencie rynek

znajduje się w trendzie bocznym;

jeżeli linia Senkou A znajduje się ponad Senkou B – tendencja wzrostowa

na rynku;

jeżeli linia Senkou A znajduje się poniżej Senkou B – tendencja

spadkowa na rynku;

linie Senkou A i B na równym poziomie – konsolidacja na rynku.

Dzięki powyższym wskaźnikom, można otrzymać spójny obraz rynku.

Metoda Ichimoku Kinko Hyo służy do wykrywania głównego trendu na

rynku. Na wykresach łatwo dostrzec poziomy wsparcia i oporu (linia 1 na

Rysunku 1) oraz chwilowe zmiany trendu na rynku (krótkoterminowe

przecięcie linii Tenkan Sen i Kijun Sen dnia 18 kwietnia 2011 roku na

Rysunku 1).

W połączeniu wszystkich wskaźników otrzymać można 3 sygnały

opisane powyżej. Jeżeli występują one w tym samym czasie można dokonać

transakcji.

Na ryzunku zostały oznaczone (1,2,3,4):

Linia 1: Tenkan Sen

Linia 2: Kijun Sen

Linia 3: Chikou Span

Obszar zacieniowany (4): zakres chmury: Senkou Span A i B.

60

Ozimczuk K, Ichimoku – Japońska strategia inwestycyjna, Bollet Books, Warszawa

2010, s. 37-38.

45

Rysunek 1. Strategia Ichimoku przedstawiona na wykresie UER/USD na

wykresie dziennym w dniu 5.05.2011 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ozimczuk K, Ichimoku – Japońska strategia

inwestycyjna, Bollet Books, Warszawa 2010.

Jak zostało to przedstawione na rysunku 1 można spodziewać się

kontynuacji trendu wzrostowego kursu EUR/USD w kolejnych sesjach.

Strategia Ichimoku tylko z pozoru wydaje się skomplikowana. Jednak

dzięki swojej skuteczności nabiera ona coraz większej popularności nie tylko

na rynku polskim ale również rynkach ogólnoświatowych. Niestety

niedostępna jest jeszcze rozbudowana literatura na ten temat. Prawdą jest, iż

można znaleźć w Internecie wiele artykułów poświęconych strategii

inwestycyjnej Ichimoku Kinko Hyo, jednak nieliczne z nich są wystarczająco

rozbudowane oraz wolne od błędów merytorycznych. Ponadto, w momencie

pisania niniejszego artykułu dostępna była zaledwie jedna pozycja książkowa

w języku polskim.

2

1 3

4

46

BIBLIOGRAFIA

OZIMCZUK K, Ichimoku – Japońska strategia inwestycyjna, Bollet Books, Warszawa 2010.

PATEL M., Trading with Ichimoku clouds: the essential guide to Ichimoku Kinko Hyo

technical analysis, Hoboken, New York 2010.

http://bossa.pl/index.jsp?pager=false&layout=print&page=0&news_cat_id=210&news_

id=541, 15.05.2011.

INVESTING STRATEGY – ICHOMOLU KINKO HYU

Ichimoku was invented before World War II by journalist from Tokyo – Ichimoku Sanjin

(real name Goichi Hosoda). From that time was becoming increasingly popular till got to

today's financial market. Nowadays it is used virtually on all financial markets, from stocks,

bonds, currencies, indexes, options, until the commodities. Word Ichimoku means ‘one

glance’, a figure created by this technique called: Ichimoku Kinko Hyo can be translated as

‘one look at the chart price equilibrium’ or ‘panoramic shot’.



ROZDZIAŁ II

INNOWACYJNA

GOSPODARKA

49

Neuromarketing, badania marketingowe,

konsument, mózg, etyka.

Dariusz ADRIANOWSKI*

NEUROMARKETING JAKO KIERUNEK BADAŃ NAD

ZACHOWANIAMI KONSUMENTÓW

Neuromarketing jest jedną z coraz częściej wykorzystywanych metod prowadzenia

badań marketingowych. Postęp technologiczny umożliwia stosowanie nowoczesnych

narzędzi pozwalających badać zachowania konsumentów, a zwłaszcza ich preferencje

i wybory. Dzięki neuromarketingowi przedsiębiorstwo jest w stanie lepiej zaplanować

swoje kampanie marketingowe, co przekłada się na wzrost rozpoznawalności. Badania

neuromarketingowe spotykają się z dużą aprobatą ze strony korporacji, które

przeznaczają na nie ogromne sumy pieniędzy. Istnieje również pogląd, że badania nad

mózgiem konsumenta są nieetyczne i niebezpieczne dla zdrowia człowieka, co może

stanowić w przyszłości barierę ich implementacji.

1. BADANIA MARKETINGOWE

Badania marketingowe są funkcją wiążącą konsumenta, klienta i opinię

publiczną z kierownikiem działu marketingu za pomocą informacji. Infor-

macja umożliwia wskazanie i określanie marketingowych szans i zagrożeń,

pozwala tworzyć i oceniać działania marketingowe. Za pośrednictwem

informacji można monitorować wyniki marketingu i ułatwić zrozumienie

pojęcia marketingu jako procesu. Badania marketingowe definiują niezbędne

informacje, projektują metody ich gromadzenia, tworzą proces zbierania

danych i analizują otrzymane wyniki61

.

Początkowo badania marketingowe były bardziej nastawione na

odkrywanie technik zwiększających sprzedaż niż na poznawanie konsu-

mentów. Z biegiem czasu zaczęto zdawać sobie sprawę, jak ważna jest

wiedza na temat swoich klientów. W marketingu wykorzystuje się wiele

technik badań marketingowych, których celem jest poznanie klientów,

* Studenckie Koło Naukowe Progress działające przy Katedrze Finansów, Bankowości

i Ubezpieczeń Uniwersytetu Łódzkiego, opiekun naukowy refeartu dr hab. Krystyna

Iwińska-Knop, prof. UŁ. 61

Churchill G. A., Badania marketingowe, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa

2002, s. 26.

50

rynków i oceny efektywności stosowanych działań marketingowych. Badacze

stosują obserwacje, ankiety, wywiady zogniskowane, kwestionariusze, ekspe-

rymenty, badania z utajnionymi klientami i wiele innych. Tradycyjne metody

badawcze w małym stopniu przewidują prawdziwe zachowania konsu-

mentów, są w stanie dostarczyć jedynie tylko część informacji niezbędnych

marketerowi do podejmowania decyzji rynkowych62

.

2. NEUROMARKETING

2.1. DEFINICJA NEUROMARKETINGU

Za twórcę i badacza, który docenił istotę neuromarketingu uważa się

Geralda Zaltmana. Neuromarketing definiowany jest jako ogół sposobów

pomiaru aktywności mózgu człowieka powiązanych z bodźcami marketingo-

wymi, wśród których wymienić należy: produkt, markę, opakowanie, cenę,

dystrybucję i promocję. Jest to gałąź nauki, w ramach której bada się reakcje

poznawcze i emocjonalne konsumentów na bodźce marketingowe. Należy

jednak zauważyć, że neuromarketing nie jest traktowany jako odmiana

marketingu, ale jest kierunkiem jego rozwoju, bazującym na wynikach badań

innych dyscyplin63

.

Neuromarketing to proces odgadywania preferencji konsumenta przy

wykorzystaniu badań mózgu. Używając nowoczesnych technik badawczych,

z łatwością można określić jak reaguje mózg człowieka na czynniki, które

kształtują jego zachowania, wybory i preferencje w stosunku do określonych

marek. Poza tym, neuromarketing wspiera tworzenie komunikacyjnego

przekazu i procesu sprzedaży przy wykorzystaniu konkretnych technik oraz

rozwija klasyczne metody marketingowe64

.

Głównym powodem wzrostu znaczenia tej dziedziny badań jest

zbliżenie się do ogromnych zasobów wiedzy o markach i produktach,

zapisanej w pamięci utajonej konsumentów. Człowiek codziennie nieświa-

domie korzysta z tej wiedzy podejmując decyzje zakupowe. Obecna nauka

dysponuje nowoczesnymi technologiami, pozwalającymi mierzyć zmiany

aktywności mózgu, a co za tym idzie, obserwować mechanizmy podejmo-

wania decyzji konsumenckich. Neuromarketing umożliwia pokazanie tego

62

Kotler P., Marketing od A do Z, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004, s. 18. 63

Mruk H., Sznajder M., Neuromarketing, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego

w Poznaniu 2009, s. 122. 64

http://www.megapedia.pl/neuromarketing.html, 05.05.2011.

http://www.megapedia.pl/neuromarketing.html

51

jak konsumenci reagują na badany produkt i komunikację marketingową mu

towarzyszącą. Może on również określić co dla nich jest ważniejsze: kolor

opakowania czy kształt, a w reklamie: muzyka czy obraz. Potrafi wychwycić

sygnały, które zaważą na decyzji klienta, mimo, że on sam nie będzie o tym

wiedział.

2.2. ZAKRES BADAWCZY NEUROMARKETINGU

Neuromarketing zajmuje się teorią podejmowania decyzji przez czło-

wieka, będącą wynikiem nieuświadomionych sobie mechanizmów zacho-

dzących w jego mózgu. Neuromarketing skupia się na ocenie i analizie

bodźców zewnętrznych najskuteczniej pobudzających mózg do podjęcia

decyzji o zakupie konkretnego produktu oraz sposobie, w jaki należy go

aktywować, żeby konsument podjął pożądaną decyzje o zakupie.

Zatem, neuromarketing można rozumieć jako spojrzenie na zachowania

nabywców przez pryzmat wiedzy o funkcjonowaniu jego mózgu. Szansa

poznania reakcji mózgu na produkt, markę czy przekaz reklamowy pozwala

na wzbogacenie obecnej wiedzy dotyczącej zachowań konsumentów. Dzięki

tym badaniom, istnieje możliwość lepszego poznania ludzi jako konsu-

mentów, co ma znaczenie w zarządzaniu przedsiębiorstwem, kreowaniu jego

strategii oraz budowaniu relacji międzyludzkich. Badania nad mózgiem

konsumenta mogą być wykorzystywane w tworzeniu oferty, która w lepszy

sposób spełni oczekiwania klienta. Dostarczenie przez firmę klientowi

oczekiwanej oferty sprawi, że bardziej prawdopodobnym będzie wybranie

przez niego danej firmy niż firm konkurencyjnych. Czyli takie badania mogą

zwiększać zarówno skuteczność, jak i efektywność wydatków przedsię-

biorstwa65

.

Zdając sobie sprawę z tego, że na markę reaguję część mózgu

odpowiedzialna za emocje, można skupić się tylko na emocjach w pozycjo-

nowaniu marki. Wiedząc jaki jest sposób kierowaniu wzroku, można poprzez

odpowiedni układ informacji na plakatach łatwiej dotrzeć do podświado-

mości człowieka. Dokonując obserwacji zachowań ludzkich, można

zwiększać efektywność wydatków na komunikację66

.

Neuromarketing zajmuje się bezpośrednią analizą reakcji psychofizjo-

logicznych konsumentów, co powoduje zmniejszenie ingerencji osób

65

Mruk H., Marketing – zagadnienia współczesne, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań

2008, s. 32. 66

Ibidem, s. 36.

52

poddanych badaniu w otrzymane wyniki. Firmy takie jak Coca-Cola, Procter

& Gamble, General Motors, Eastman Kodak, Bank of America, Nestle,

Unilever, Ford, Mercedes-Benz przeznaczyły już ponad półtora miliarda

dolarów na badania rozwojowe śledzące przebieg podstawowych procesów

w zachowaniach konsumentów67

.

3. WYNIKI BADAŃ NAD MÓZGIEM CZŁOWIEKA

Neuromarketing pozwala nam poznać przyczyny różnic pomiędzy

wynikami badań a rzeczywistością, pokazuje, jakie czynniki mogły wpłynąć

na chociażby mniejszą sprzedaż niż zakładano. Do tej pory około 75%

nowych produktów wprowadzanych na rynek ginie wśród pozostałych

produktów tej samej kategorii, nie zostaje zauważonych przez konsumentów.

Neuromarketing skutecznie zapobiega nieudanym premierom nowych

produktów oraz eliminuje kampanie reklamowe, które mogłyby okazać się

chybionymi. Nowoczesne badania, pomimo ich kosztowności, mogą

pozytywnie wpłynąć na budżety przedsiębiorstwa, ponieważ uniemożliwiają

marnotrawstwo budżetów reklamowych.

Poddając ocenie nasze fale mózgowe możemy dowiedzieć się, że:

jesteśmy w stanie opisać reklamę z dokładnością do ułamka sekundy,

jesteśmy zdolni sprecyzować sceny powodujące u nas najsilniejsze

emocje, największe zaangażowanie i podniecenie,

potrafimy określić reakcje na obraz, dźwięk, słowa, efekty specjalne

stosowane w przekazach,

możemy poznać wpływ reklam i kampanii konkurencji na wspólnych

konsumentów.

Na podstawie badań fal mózgowych można polecić najtrafniejszy

podkład muzyczny, sposób pokazania brandingu i opakowania, najbardziej

przekonywującą narrację czy wskazać wersję zakończenia reklamy, która

najsilniej przykuje uwagę widza.

W efekcie badań zauważalne staje się, że myślenie emocjonalne góruje

nad racjonalnym. Jeśli istnieje możliwość żebyśmy coś dostali, to chcemy to

jak najszybciej, pomimo tego, że może się to wiązać z mniejszymi

korzyściami. Również dlatego marki, które kładą duży nacisk na emocje

wygrywają. Obecnie daje się zauważyć, że coraz częściej sprzedają się

67

http://neuroresearch.pl/pl/Czym_jest_neuromarketing, 05.05.2011.

http://neuroresearch.pl/pl/Czym_jest_neuromarketing

53

emocje, a nie cechy produktu. Niestety w tym przypadku istnieje ryzyko

wywołania negatywnych emocji u odbiorcy. Według badań w odpowiedni

sposób silnie nacechowana emocjonalnie marka może wywoływać podobne

uczucia jak wiara i ideologia. Istnieje również przekonanie, iż posiadanie

wspólnoty klientów i umacnianie więzi łączących ich z marką to przyszłość

marketingu68

.

Reasumując nasuwają się trzy główne myśli wynikające z badań nad

naszymi mózgami:

1. Przyszłość należy do marek nacechowanych emocjami.

2. Większość decyzji zakupowych podejmujemy w oparciu o emocje.

3. Nie istnieje pojęcie „racjonalnego konsumenta”.

4. NEUROMARKETING A ETYKA

Neuromarketing wzbudza zarówno pozytywne emocje związane

z zachwytem nad nowymi technologiami, jak i negatywne – bo czy etycznym

jest wiedzieć więcej o preferencjach człowieka niż on sam wie? Czy metody

stosowane przez neuromarketing są bezpieczne dla zdrowia człowieka?

Należy tutaj zwrócić szczególną uwagę na aspekt wykorzystania zebranych

danych, co budzi kwestie sporne. Wiedza o upodobaniach konsumenta może

pomóc lepiej wybrać sposób komunikacji z nim, ale może też manipulować

jego umysłem. Ale jeżeli produkt nie będzie dobry, to nawet najlepsza rekla-

ma nie sprawi, że klient kolejny raz po niego sięgnie. Inaczej jest w przy-

padku budowania marki, kiedy to wspomniane wcześniej metody pomagają

zwiększyć oddziaływanie emocjonalne, przychylne temu procesowi.

Dzięki neuromarketingowi buduje się wizerunek korporacji, które przy

pomocy nowoczesnych techniki, często manipulacyjnych, nakłaniają go do

dokonywania zakupów. Zastosowanie tych technik nie wpływa bezpośrednio

na mózg, tylko polega natomiast na odczytaniu jego aktualnego stanu

związanego z pobudzeniem, bądź jego brakiem w kontakcie z określonym

produktem lub przekazem. Ważnym jest stwierdzenie, że technika ta umoż-

liwia precyzyjny pomiar efektów reklamy, przez co staje się ona bardziej

skuteczna69

.

68

http://www.symetria.pl/files/neuromarketing.pdf, 05.05.2011. 69

http://www.biznes2biznes.com/?strona=b2b-info&kat=13&id=210, 05.05.2011.

http://www.biznes2biznes.com/?strona=b2b-info&kat=13&id=210

54

5. NEUROMARKETING A BIZNES

Neuromarketing wykorzystywany jest na różnych rynkach, zwłaszcza

w działaniach komunikacyjnych. Specjaliści od neuromarketingu pomagają

handlowcom poznać tajemnice preferencji konsumentów przy robieniu

zakupów. Badania te umożliwiają efektywne opracowanie strategii i komuni-

kacji marketingowej. Dzięki nim lepiej przygotowuje się przekazy rekla-

mowe i trafia się do właściwych grup docelowych70

.

Przeprowadzenie analizy neuromarketingowej na grupie sprzedawa-

nych przez daną firmę produktów pozwala na wykorzystywane w określeniu

efektywności emitowanych lub drukowanych reklam. Analiza reakcji

konsumentów może pomóc sprecyzować wnioski odnoszące się do prawidł-

owości stosowanych znaków towarów. Zatem korzyści jakie może odnieść

przedsiębiorstwo można sprowadzić do71

:

obniżenia kosztów prowadzenia i planowania kampanii marketing-

owych,

analizy reakcji na konkretne formy prezentacji reklamy,

rozwoju metod analizy efektywności reklamy,

precyzowania wniosków dotyczących pozycjonowanie marki

w umyśle konsumenta,

pokazania, która forma reklamy jest odbierana przez klienta

negatywnie i zniechęcająco do zakupu produktu.

Marketing i reklama jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na

wielkość przychodów ze sprzedaży. Jeśli posiadamy większą wiedzę na

temat efektywności istnienia danej reklamy, tym większe korzyści odnosi jej

twórca. Neuromarketing pozwala ograniczyć koszty i racjonalnie zarządzać

kampaniami reklamowymi.

6. PERSPEKTYWY NEUROMARKETINGU

Zagadnienie neuromarketingu jest bardzo skomplikowane i daleko

jeszcze do poznania całej prawdy o budowie komórek układu nerwowego,

powiązaniach jego struktury z zachowaniem organizmu i jego możliwościami

70

http://naszymzdaniem.dlastudenta.pl/artykul/Neuromarketing_malzenstwo_nauki_z_bizn

esem,13209.html , 05.05.2011. 71



55

poznawczymi, relacjach pomiędzy stanami mózgu a stanem wewnętrznym

myśli, wrażeń i radości, a co się z tym wiąże, poznania prawdziwych

przyczyn podejmowania decyzji przez człowieka. Stosowane badania

neuromarketingowe nad mózgiem są nadal prymitywne, ale mają szanse

wraz rozwojem techniki i technologii.

Ciągły rozwój technologii i komputeryzacja daje nadzieję na ulepszanie

istniejących i tworzenie coraz to nowocześniejszych narzędzi badających

mózg człowieka, co pozwoli na lepsze zrozumienie struktury mózgu

i tworzenie procesów w nim zachodzących, co z kolei może się przełożyć na

tworzenie adekwatnej strategii marketingowej i większe sukcesy rynkowe

firm.

Zapowiada się rewolucja w ekonomii i lepsze zrozumienie człowieka,

nie tylko klienta. Jesteśmy więc na początku długiej drogi do zrozumienia

siebie72

.

BIBLIOGRAFIA

CHURCHILL A., Badania marketingowe, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa

2002.

KOTLER P., Marketing od A do Z, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004.

MRUK H., Marketing – zagadnienia współczesne, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań

2008.

MRUK H., SZNAJDER M., Neuromarketing, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego

w Poznaniu 2009.

http://www.megapedia.pl/neuromarketing.html, 05.05.2011.

http://neuroresearch.pl/pl/Czym_jest_neuromarketing, 05.05.2011.

http://www.symetria.pl/files/neuromarketing.pdf, 05.05.2011.


http://naszymzdaniem.dlastudenta.pl/artykul/Neuromarketing_malzenstwo_nauki_z_biznese

m,13209.html , 05.05.2011.


72

Mruk H., Sznajder M., Neuromarketing, op.cti., s. 39.

http://www.megapedia.pl/neuromarketing.html

http://neuroresearch.pl/pl/Czym_jest_neuromarketing

http://www.symetria.pl/files/neuromarketing.pdf



56

NEUROMARKETING AS THE DIRECTION OF RESEARCH

ON CONSUMER BEHAVIOR

Neuromarketing is one way of conducting marketing research. Technological advances

allow the use of ever more modern tools that allow us to study the behavior of consumers,

their preferences and choices. Through the use of neuromarketing, the company can better

plan their marketing campaigns, which will bring him to greater profits and increased

visibility. Neuromarketing research meets the huge approval from corporations that are

increasingly spent on these studies huge amounts of money, but there exist also a second

group, which believes that research of the consumer's brain is unethical and dangerous to his

health.

57

Paliwa płynne, zużycie paliw, modelowanie

ekonometryczne.

Michał BŁASZCZYK*, Milan POPOVIĆ

*

ZUŻYCIE PALIW PŁYNNYCH W POLSCE W LATACH

2000-2010. MODELOWANIE EKONOMETRYCZNE

Niniejsze opracowanie rozważa zbudowanie modelu ekonometrycznego opisującego zużycie paliw płynnych w Polsce. Początkowy model jest addytywnym modelem jedno-równaniowym, zakładającym dziewięć zmiennych objaśniających. Na podstawie prze-kształceń oraz odrzuceń zmiennych statystycznie nieistotnych, ostateczny model jest modelem wykładniczym, składającym się z czterech zmiennych objaśnianych. W końco-wej części pracy zostały przeprowadzone testy parametryczne, sprawdzające autokore-lację oraz normalność reszt składnika losowego.

1. WSTĘP

Paliwa płynne są niezwykle specyficznym dobrem. Zużycie paliw

płynnych w Polsce, a dokładniej mówiąc oleju napędowego, benzyny oraz

LPG systematycznie wzrasta. Biorąc pod uwagę ten fakt oraz fakt

nieustannie wzrastających ich cen, niewątpliwie możemy zaliczyć je do

koszyka dóbr podstawowych, które nie posiadają realnego substytutu. Słowo

„realnego” zostało użyte w tym kontekście ponieważ inne metody

napędzania pojazdów mechanicznych znajdują się w bardzo wczesnej fazie

rozwoju i nie mogą być traktowane jako konkurencja dla paliw płynnych.

Celem niniejszej pracy jest stworzenie modelu ekonometrycznego

zużycia paliw płynnych w Polsce. Oprócz zmiany cen, w modelu jako

zmienne endogeniczne użyte zostaną dodatkowo takie informacje jak liczba

aut osobowych oraz ciężarowych, liczba kilometrów autostrad oraz dróg

ekspresowych a także średni wiek zarejestrowanych samochodów.

Model zużycia paliw płynnych w Polsce oparty został na 40 obserwa-

cjach kwartalnych w latach 2000 – 2010. Ze względu na charakter niektóre

dane są szacunkowe. Wynika to między innymi z faktu że danych takich jak

zużycie paliwa nie sposób policzyć, a niektóre jak choćby wiek samochodów

osobowych i ciężarowych, podawane są wyłącznie w ujęciu rocznym. Dodat-

kowo ze względu na fakt znacznych zmian w konsumpcji między okresami

letnim i zimowym niezbędne stało się dodanie zmiennych sezonowych.

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Informatyki

Ekonomicznej, doktorant Uniwersytetu Łódzkiego.

58

2. PODSTAWY EKONOMICZNE MODELU

Jak zostało wspomniane wcześniej paliwa płynne możemy traktować

jako dobra podstawowe. W związku z tym zmiany poziomu cen nie

wpływają w bardzo znacznym stopniu na ich zużycie. Jednakże niewąt-

pliwym jest fakt iż bardzo wysoki wzrost cen powoduje iż część kierowców

jeździ mniej, a co za tym idzie poziom konsumpcji spada. Nie należy również

zapominać o możliwości korzystania z komunikacji miejskiej, pociągów czy

też autobusów. Kolejnymi zmiennymi objaśniającymi są liczby zarejestro-

wanych samochodów. Zależność jest w tym przypadku dość oczywista, bo

jak wiadomo popyt napędza podaż. Podział na auta osobowe i ciężarowe

wynika z faktu iż ta druga kategoria jest wykorzystywana przede wszystkim

w celach transportowych w związku z czym zużycie paliw jest tu dużo

wyższe niż w przypadku samochodów osobowych. Wraz ze wzrostem liczby

kilometrów dróg ekspresowych oraz autostrad teoretycznie konsumpcja

powinna spadać co spowodowane jest mniejszym spalaniem pojazdów

poruszających się po nich, niekiedy nawet o 30% w stosunku do dróg

tradycyjnych. Ostatnią zmienną jest średni wiek samochodów. Jej zastoso-

wanie można tłumaczyć założeniem że im bardziej wiekowe auto tym mniej

ekonomiczny jest w nim silnik co przekłada się na większe spalanie. Ze

względu na znaczne różnice w zużyciu paliwa w sezonach zimowym

i letnim, w którym ze względu na urlopy znacząco ono wzrasta, konieczne

okazało się dodanie do modelu sezonowości. Dzięki temu uwzględniamy

wyższe zużycie paliwa w okresie letnim (kwartał 3), które spowodowane jest

wyjazdami wakacyjnymi, a także dużo niższe zużycie w okresie zimowym

(kwartał 1), spowodowane utrudnionymi warunkami atmosferycznymi.

3. ŹRÓDŁA DANYCH

Uzyskanie danych do modelu okazało się trudne ze względu na

przyjęcie kwartału jako podstawowej jednostki w szeregach czasowych. Jako

że większość dostępnych danych opisuje zjawisko w odstępach rocznych,

dotarcie do bardziej szczegółowych odpowiedników okazało się nie lada

wyzwaniem.

Dane dotyczące zużycia paliw płynnych pochodzą z oszacowań

kwartalnych, dokonanych przez Polską Organizację Przemysłu i Handlu

Naftowego (POPiHN), a także danych rocznych Głównego Urzędu Statysty-

cznego (GUS). Dane o cenach paliw płynnych uzyskane zostały z archiwum

dziennych notowań grupy Lotos, które następnie zostały zagregowane do

danych kwartalnych. Cena nie uwzględnia marży stacji benzynowych, którą

59

można traktować jako stałą. Dane dotyczące liczby samochodów osobowych

i ciężarowych są danymi szacunkowymi, otrzymanymi na podstawie danych

rocznych, pochodzących z Roczników statystycznych Głównego Urzędu

Statystycznego. Liczby kilometrów dróg krajowych i autostrad zostały znale-

zione w Rocznikach Statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego, oraz

oszacowań na podstawie danych Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych

i Autostrad. Średni wiek samochodów osobowych i ciężarowych został

otrzymany na postawie przedziałowych danych o wieku pojazdów w Polsce,

pochodzących z Roczników statystycznych Głównego Urzędu Statysty-

cznego. Dodatkowo zostało przyjęte założenie, iż wiek samochodów jest

niezmienny w ciągu roku kalendarzowego.

4. MODEL TEORETYCZNY

By móc przedstawić opis stochastycznej zależności omawianego

problemu użyty zostanie jednorównaniowy w którym między zmienną

objaśnianą, a zmiennymi objaśniającymi zachodzi związek liniowy postaci :

= – + + + + + + + + +

gdzie:

– zużycie paliw płynnych

, , , , , , – parametry strukturalne modelu

, – parametry strukturalne modelu dla zmiennych sezonowych

– średnia cena paliw płynnych

– liczba zarejestrowanych samochodów osobowych

– liczba zarejestrowanych samochodów ciężarowych

– liczba kilometrów dróg ekspresowych

– liczba kilometrów autostrad

– średni wiek zarejestrowanych samochodów osobowych

– średni wiek zarejestrowanych samochodów osobowych

– zmienna związana z sezonowością występująca w kwartale I – zima

– zmienna związana z sezonowością występująca w kwartale III - lato

– zmienna losowa

t = 1,2, ... ,40 –obserwacje.

Rozważany model teoretyczny uwzględnia wszystkie zmienne opisane

w podstawach ekonomicznych, a także wyraz wolny oraz składnik losowy.

W tym miejscu należałoby się dodatkowo zastanowić nad zasadnością użycia

tego pierwszego. Jako że wyraz wolny w tym przypadku reprezentowałby

stałe zużycie paliw płynnych w gospodarce, niezależne od którejkolwiek

60

zmiennej występującej w modelu, a można przyjąć założenie, iż takowe nie

występuje, pomijamy wyraz wolny. W ten sposób model przyjmuje następu-

jącą postać:

= – + + + + + + + + +

5. ESTYMACJA MODELU

Oszacowania parametrów w powyższym modelu zostały dokonane za

pomocą klasycznej metody najmniejszych kwadratów w programie Gretl

w wersji 1.9.5.

Model 1: Estymacja KMNK, wykorzystane obserwacje 2000:1-2009:4 (N = 40)

Zmienna zależna:

Współczynnik Błąd stand. t-Studenta wartość p

514,401 181,026 2,8416 0,00787 ***

-0,000554821 0,000148257 -3,7423 0,00074 ***

0,000535625 0,000365049 1,4673 0,15238

3,86826 1,35413 2,8566 0,00758 ***

4,65684 1,01179 4,6026 0,00007 ***

4,26812 169,597 0,0252 0,98008

403,819 208,532 1,9365 0,06197 *

-572,331 72,0672 -7,9416 <0,00001 ***

270,693 70,5453 3,8372 0,00057 ***

Średn.aryt.zm.zależnej 5297,150 Odch.stand.zm.zależnej 763,6448

Suma kwadratów reszt 928606,1 Błąd standardowy reszt 173,0752

Wsp. determ. R-kwadrat 0,999189 Skorygowany R-kwadrat 0,998980

F(9, 31) 4244,162 Wartość p dla testu F 2,47e-45

Logarytm wiarygodności -257,8088 Kryt. inform. Akaike'a 533,6175

Kryt. bayes. Schwarza 548,8174 Kryt. Hannana-Quinna 539,1133

Autokorel.reszt - rho1 0,186582 Stat. Durbina-Watsona 1,550626

Po dokonaniu pierwszej estymacji parametrów modelu kształtuje się on

w następujący sposób:

= + + +

+ + + +

Jak można zauważyć, znaki przy oszacowaniach parametrów nie

odpowiadają założeniom teoretycznym. Oznaczałby to że wzrost ceny

powoduje wzrost jego zużycia. Ponadto, paliwo jako dobro podstawowe

61

nie powinno w tak znaczącym stopniu od niej zależeć. Kolejnym zaprze-

czeniem teorii jest spadek zużycia przy wzroście liczby zarejestrowanych

samochodów osobowych. W związku z powyższym zachodzi podejrzenie iż

zależność między zmiennymi może mieć postać nieliniową.

Po uwzględnieniu powyższego założenia przekształcamy model do

postaci potęgowej. Prezentuje się on w następujący sposób:

= – * * * * * * * * *

W następnym kroku dokonujemy logarytmowania, otrzymując

ponownie model liniowy:

= – + + + + +

+ + + + )

Oszacowanie parametrów powyższego modelu za pomocą klasycznej

metody najmniejszych kwadratów dało następujące wyniki:

Model 2: Estymacja KMNK, wykorzystane obserwacje 2000:1-2009:4 (N = 40) Zmienna zależna:


0,131326 0,147586 0,8898 0,38041

0,695133 0,285283 2,4366 0,02076 **

-0,153547 0,247587 -0,6202 0,53968

-0,00944733 0,0963647 -0,0980 0,92253

0,17516 0,101835 1,7200 0,09539 *

0,0160332 0,744927 0,0215 0,98297

-0,671151 0,638001 -1,0520 0,30095

-0,102912 0,0191282 -5,3801 <0,00001 ***

0,0569464 0,0166499 3,4202 0,00177 ***





Logarytm wiarygodności 75,84341 Kryt. inform. Akaike'a -133,6868

Kryt. bayes. Schwarza -118,4869 Kryt. Hannana-Quinna -128,1910


Obserwując otrzymane parametry modelu, można wnioskować iż odpo-

wiadają one wcześniej ustalonym założeniom teoretycznym. Najmniej istotną

zmienną okazał się średni wiek samochodów osobowych, co odnajduje

odzwierciedlenie w rzeczywistości gdyż założenie że im starszy pojazd, tym

więcej paliwa zużywa okazuje się nie zawsze mieć swoje uzasadnienie.

62

W związku z powyższym, każdorazowo dokonujemy oszacowań parametrów

klasyczną metodą najmniejszych kwadratów, w każdym kolejnym kroku

pomijając najmniej istotną zmienną. Kolejno zostają odrzucane następujące

zmienne: średni wiek samochodów osobowych, długość dróg ekspresowych,

liczba samochodów ciężarowych, cena oraz średni wiek samochodów

ciężarowych. Ostatecznie, oszacowania mają postać:

Model 7: Estymacja KMNK, wykorzystane obserwacje 2000:1-2009:4 (N = 40)

Zmienna zależna:


0,472353 0,0102199 46,2188 <0,00001 ***

0,138687 0,0266254 5,2088 <0,00001 ***

-0,113871 0,0156262 -7,2872 <0,00001 ***

0,0611955 0,0155759 3,9289 0,00037 ***





Logarytm wiarygodności 73,88816 Kryt. inform. Akaike'a -139,7763

Kryt. bayes. Schwarza -133,0208 Kryt. Hannana-Quinna -137,3337


Wszystkie zmienne otrzymane z powyższej estymacji są istotne. Zatem

otrzymujemy ostateczny model zużycia paliw płynnych w Polsce w postaci:

= + +

+ )

co w rezultacie daje model postaci:

= * * * *

Biorąc pod uwagę wielkość skorygowanego o stopnie swobody

współczynnika determinacji R2, który informuje o tym, jaka część zmien-

ności zmiennej objaśnianej została wyjaśniona przez model i który wynosi

niemal 100% można uznać iż otrzymany model końcowy jest bardzo dobrze

dopasowany do rzeczywistości.

63

Wykres 1: Empiryczne i wyrównane wartości zmiennej objaśnianej

Źródło: Opracowanie własne (Gretl).

Ze statystyki Durbina-Watsona wynoszącej 0,76 przy wartościach

krytycznych odczytanych z tablic dla 5% poziomu istotności, n = 40, k = 4:

dL = 1,2848; dU = 1,720 możemy wnioskować, iż ponieważ DW < dL,

odrzucamy hipotezę zerową o braku autokorelacji i przyjmujemy, że

w modelu występuje dodatnia autokorelacja.

Wykres 2: Rozkład reszt modelu końcowego.

Źródło: Opracowanie własne (Gretl).

64

Ponadto, sprawdzona została normalność rozkładu reszt składnika

losowego za pomocą testu Doornika - Hansena (1994). Stawiając hipotezę

zerową mówiącą iż, dystrybuanta empiryczna posiada rozkład normalny

otrzymano rozkład Chi-kwadrat(2) = 0,416 z wartością p 0,81210. Na tej

podstawie nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej, co dokładnie

widać na wykresie 2.

6. PODSUMOWANIE

Z powyższych rozważań wynika, iż zużycie paliw płynnych w Polsce

jest uzależnione od liczby samochodów osobowych, liczby kilometrów

autostrad a także znaczący wpływ na sezonowość. Pokazuje ona zależność

ujemną w okresie zimowym (kwartał I) oraz dodatnią w okresie letnim

(kwartał III). Potwierdza to w pełni rozważania teoretyczne.

BIBLIOGRAFIA

Milewski R., Kwiatkowski E., Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2005.

Welfe A., Ekonometria. Metody i ich zastosowanie, PWE, Warszawa 2003.

Roczniki statystyczne GUS, lata 2002 – 2010.

http://www.popihn.pl, 15.05.2011.

http://www.stat.gov.pl, 15.05.2011.

http://www.gddkia.gov.pl, 15.05.2011.

http://www.lotos.pl, 15.05.2011.

ECONOMETRIC MODELING OF LIQUID FUELS CONSUMPTION IN POLAND

IN YEARS 2000-2010

This paper considers the construction of the econometric model describing the

consumption of liquid fuels in Poland. The initial model is an additive model with one

equation, assuming nine explanatory variables. On the basis of transformation and rejection

of statistically insignificant variables, the final model is an exponential model, consisting of

four variables expounded. In the final part of the paper were conducted parametric tests,

viewing autocorrelation and normality residual random component.

65

Efekt posiadania, efekt utopionych kosztów,

ekonomia behawioralna, ekonomia ekspe-

rymentalna, paradoks Allaisa, podtrzy-

mywanie status quo, teoria oczekiwanej

użyteczności, teoria perspektywy.

Małgorzata CYWIŃSKA*

PODEJMOWANIE DECYZJI Z PERSPEKTYWY

EKONOMII BEHAWIORALNEJ

Współcześnie interdyscyplinarność nauk jest coraz bardziej powszechna.

Podejmowanie decyzji ekonomicznych obserwowane jest nie tylko przez ekonomistów,

ale również matematyków, statystyków, psychologów, socjologów... Co więcej ekonomia

z dziedziny czysto teoretycznej wkroczyła w obszar eksperymentalny poprzez rozwi-

nięcie nowej dziedziny tzw. ekonomii eksperymentalnej. Ekonomia behawioralna

natomiast łączy ze sobą zagadnienia z zakresu ekonomii oraz psychologii, biorąc

w szczególności pod uwagę czynnik ludzi. Celem referatu jest przedstawienie

podejmowania decyzji w warunkach ryzyka i niepewności z perspektywy ekonomii

behawioralnej, a zatem uwzględniając człowieka i efekty z tym związane.

1. ISTOTA EKONOMII BEHAWIORALNEJ

1.1. ZARYS HISTORYCZNY EKONOMII BEHAWIORALNEJ

Ekonomia behawioralna ze względu na swoją interdyscyplinarność nie

jest pojęciem łatwo definiowalnym. Jest to dziedzina, która w celu lepszego

zrozumienia decyzji ekonomicznych wykorzystuje badania naukowe

czynników ludzkich oraz społecznych. Źródeł ekonomii behawioralnej

należy doszukiwać się już w osiemnastym wieku, chociaż jako odrębna

nauka wyłoniła się dopiero w drugiej połowie dwudziestego wieku, gdy

zaczęto porównywać psychologiczne modele podejmowania decyzji pod

wpływem ryzyka i przypadkowość z ekonomicznymi modelami zachowania

racjonalnego. Do wybitnych prekursorów ekonomii behawioralnej należy

zaliczyć m.in.: Amosa Tversky’ego, Daniela Kahnemana, Garego Beckera,

* Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne; Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-

Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe „Progress”, opiekun naukowy: dr hab. Monika

Marcinkowska, prof. nadzw. UŁ.

66

Herberta Simona oraz Maurice’a Allaisa. Przełomowym momentem

w historii ekonomii behawioralnej było przyznanie w 2002 roku nagrody

Nobla Danielowi Kahnemanowi za „wcielanie wglądu w badania

psychologiczne do nauk ekonomicznych, szczególnie dotyczących ludzkich

osądów i podejmowania decyzji w warunkach niepewności”73

oraz

Vernonowi L. Smithowi za „za ustanowienie eksperymentów laboratoryjnych

narzędziem empirycznej analizy ekonomicznej, szczególnie do badania

alternatywnych mechanizmów rynkowych”74

.

1.2. ZAGADNIENIA EKONOMII BEHAWIORALNEJ

Ekonomia behawioralna koncentruje się przede wszystkim na

wykrywaniu i obserwacji anomalii rynkowych, które pozwalają na

modyfikację neoklasycznych modeli ekonomicznych. W ekonomii

behawioralnej istotną uwagę poświęca się trzem aspektom: heurystyce

(umiejętność wykrywania i kojarzenia ze sobą nowych faktów, które są

pomocne w dochodzeniu do poznania nowych prawd75

), framingowi (wpływ

ukazania problemu na proces podejmowania decyzji) oraz niewydajności

rynkowej (objawiająca się poprzez anomalie, które zaistniały

w przeciwieństwie do racjonalnych oczekiwań i wydajności rynkowej). Do

zagadnień ekonomii behawioralnej należą zatem: teoria perspektywy, niechęć

do straty, tendencja do status quo, framing kognitywny, kotwiczenie, efekt

dyspozycji oraz posiadania, koszty utopione, instynkty stadne, lepkość cen,

efekt kalendarza i wiele innych. W pracy tej zostaną omówione jedynie

niektóre z tych zagadnień związane z podejmowaniem decyzji w warunkach

ryzyka i niepewności.

2. PODEJMOWANIE DECYZJI W WARUNKACH

RYZKA I NIEPEWNOŚCI

2.1. TEORIA OCZEKIWANEJ UŻYTECZNOŚCI

Zgodnie z założeniami neoklasycznej teorii pojęcia oczekiwanej

użyteczności używa się w stosunku do warunków pewności. Teoria

oczekiwanej użyteczności von Neumanna i Morgensterna zakłada jednak

73

"for having integrated insights from psychological research into economic science,

especially concerning human judgment and decision-making under uncertainty"

http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/index.html, 07.05.2011. 74

"for having established laboratory experiments as a tool in empirical economic analysis,

especially in the study of alternative market mechanisms", http://nobelprize.org/nobel

_prizes/economics/laureates/2002/index.html, 07.05.2011. 75

Słownik Języka Polskiego, hasło: heurystyka, http://www.sjp.pl/co/heurystyka, 07.05.2011.

67

możliwość określenia oczekiwanej użyteczności alternatyw zawierających

określone konsekwencje oraz ich prawdopodobieństwo, na podstawie

porównania loterii76

. Należy jedynie spełnić cztery warunki racjonalności:

warunek kompletności, przechodniości, ciągłości oraz niezależności. Jeżeli

warunki te są spełnione to preferencje decydenta mogą być prezentowane za

pomocą funkcji użyteczności określonej w zbiorze wyników.

Maksymalizacja oczekiwanej funkcji użyteczności prowadzi do wyboru

alternatywy najbardziej preferowanej77

.

Tabela 1.Paradoks Allaisa.

Alternatywy

Etap

pierwszy

A otrzymać na pewno 100 tysięcy dolarów

B z prawdopodobieństwem 98% otrzymać 500 tysięcy dolarów

z prawdopodobieństwem 2% nic nie otrzymać

Etap

drugi

C z prawdopodobieństwem 1% wygrać 100 tysięcy dolarów

z prawdopodobieństwem 99% wygrać 1 dolar.

D z prawdopodobieństwem 0,98% otrzymać 500 tysięcy dolarów

z prawdopodobieństwem 99% otrzymać 1 dolar

z prawdopodobieństwem 0,02% nic nie otrzymać

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Eber N., Willinger M., L’économie

expérimentale, La Decouverte, Paris 2005, s. 36.

Teoria oczekiwanej użyteczności nie jest jednak wolna od krytyki.

Jednym z najsłynniejszych paradoksów podważających założenia tej teorii

zaprezentował Maurice Allais. Sformułował on dwie pary wyborów, które

prezentuje Tabela 1. W pierwszym etapie należy wybrać pomiędzy

alternatywą A i B, a w drugim między C i D. Zdecydowana większość osób

badanych wybrała odpowiedzi A i D, co jest sprzeczne z warunkiem

niezależności. Ludzie preferują A niż B, gdyż alternatywa A oferuje pewność

otrzymania wysokiej kwoty oraz D niż C, ze względu na porównywalne

(stosunkowo niskie) prawdopodobieństwa otrzymania nagrody, przy czym

w przypadku alternatywy D jest ona dużo wyższa.

76

„Loteria jest formalnie określona jako dowolny rozkład prawdopodobieństwa na znanym

skończonym zbiorze wyników.” Tyszka T., Decyzje. Perspektywa psychologiczna

i ekonomiczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2010, s. 196. 77

Tyszka T., Decyzje. Perspektywa psychologiczna i ekonomiczna, op.cit, s. 196-199.

68

2.2. TEORIA PERSPEKTYWY

W roku 1979 Kahneman i Tversky78

zaproponowani teorię

perspektywy będącą alternatywną do powszechnie stosowanej teorii

oczekiwanej użyteczności. Wyodrębnia ona dwie fazy podejmowania

decyzji79

:

fazę edytowania – polegającą na umysłowej analizie sytuacji w oparciu

o kodowanie wyników (ustalenie punktu odniesienia, zwykle jest nim

bieżący stan posiadania, wynik sformułowania problemu bądź wynik

oczekiwań), upraszczanie (łączenie prawdopodobieństw towarzyszących

identycznym wynikom), oddzielanie (oddzielanie wyników pewnych od

obarczonych ryzykiem), pomijanie (usuwanie elementów wspólnych

alternatyw);

fazę oceny – obejmującą ocenę wartości (opisaną funkcją wartości

odpowiadającą funkcji użyteczności w teorii oczekiwanej użyteczności,

definiowaną na zmianach w zasobach (nie na końcowych poziomach

bogactwa jak teoria oczekiwanej użyteczności), w taki sposób, że punkt

odniesienia determinuje czy otrzymany wynik jest oceniany jako strata

czy zysk) oraz ocenę szans (opisaną funkcją wag decyzyjnych, polegającą

na przypisaniu wagi określonemu wynikowi, charakteryzującą się między

innymi następującymi własnościami: wagi zdarzeń przeciwnych nie

sumują się jak zwykle prawdopodobieństwa, rzadkie zdarzenia mają

większy wpływ na wybory niż wynikałoby to z samej wartości (małego)

prawdopodobieństwa, skrajnie rzadkie zdarzenia traktuje się jako

niemożliwe, a zdarzenia bardzo prawdopodobne jako pewne).

Teoria perspektywy, zdaniem Tadeusza Tyszki, wydaje się być

najbardziej realistyczną teorią wyboru w warunkach ryzyka. Podobnie jednak

jak większość teorii wystawiona jest na krytykę w oparciu o paradoksy

i efekty, które podważają przyjęte aksjomaty. W dalszej części zapoznamy

się z niektórymi z nich.

2.3. PODTRZYMYWANIE STATUS QUO

Dążenie do podtrzymywania status quo wynika z niechęci do zmian.

Ludzie wolą podejmować ponownie takie same decyzje, aby oszczędzić czas

i inne koszty, gdyż odczuwają niepewność w związku z jej skutkami. Warto

też zwrócić uwagę, że podtrzymywanie status quo wiąże się zazwyczaj

78

Teoria ta została opublikowana w książce pod tytułem: „Prospect theory: An analysis of

decision under risk” (ang. „Teoria pespektywy: Analiza decyzji pod wpływem ryzyka”). 79

Tyszka T., Decyzje. …, op.cit, s. 211-220.

69

z biernością. Jeśli otoczenie zewnętrzne nam coś narzuca, zastrzegając, że

możemy się wycofać po wykonaniu pewnego ruchu, np. wypełnienia

formularza, większość osób nie podejmuje działań, aby przywrócić poprzedni

stan, ale pozostaje w nowym.

Tabela 2. Eksperyment Samuelsona i Zeckhausera.

Opis sytuacji

Dwa miesiące temu zapisałeś się na listę oczekujących u dilera volvo na samochód.

Popyt na ten model przekracza podaż, a diler ma niewielki wpływ na to, jakie rodzaje

samochodów otrzymuje z fabryki. Konsumenci z listy oczekujących podają dilerowi

swoje preferencje dotyczące koloru i rodzaju samochodu. Kiedy przybywa zamówiony

samochód, diler wzywa pierwszego z listy klienta, który zamówił dany kolor i rodzaj

samochodu. W twoim zamówieniu zażądałeś modelu z klimatyzacją i radiem stereo.

Ponieważ jednak klienci rzadko zamawiają radio stereo, aby przyspieszyć dostawę,

zgodziłeś się na każdy z sześciu kolorów, w jakich przychodzą auta.

Zakończenie 1 Zakończenie 2

Dwa dni temu zadzwonił diler i powiedział,

że otrzymał cztery auta spełniające twoje

wymagania. Masz wybór między autami

następujących kolorów:

czerwony,

metaliczny niebieski,

jasnobrązowy

biały.

Dwa dni temu zadzwonił diler i

powiedział, że ma dla ciebie auto

(spełniające twoje wymagania) w kolorze

czerwonym. Kiedy uregulowałeś

należności i przybyłeś do dilera po odbiór

samochodu, ku swojemu zaskoczeniu

dowiadujesz się, że przez czysty

przypadek tego ranka diler otrzymał trzy

dalsze auta w trzech innych kolorach.

Masz wybór między autami

następujących kolorów:

czerwony,

metaliczny niebieski,

jasnobrązowy

biały.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Tyszka T., Decyzje. Perspektywa psychologiczna

i ekonomiczna, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2010, s. 269-270 [za:]

Samuelson W., Zeckhauser R., Status quo bias in decision making [w:] Journal of Risk and

Uncertainty, 1(1), Kluwer Academic Publihers, Boston, 1988, s. 7-59.

William Samuelson i Richard Zeckhauser80

przeprowadzili badanie,

w którym zaprezentowano dwa możliwe zakończenia pewnej sytuacji dwóm

grupom osób (zob. Tabela 2). Wyniki wskazały, że osobom, które otrzymały

informację, że ich samochód będzie czerwony częściej decydowały się na

zakup samochodu w tym kolorze niż osoby z drugiej grupy (odpowiednio

80

Samuelson W., Zeckhauser R., Status quo bias in decision making [w:] Journal of Risk

and Uncertainty, 1(1), Kluwer Academic Publishers, Boston, 1988, s. 7-59.

70

79% oraz 50%). Podobnie ludzie postępują w wielu przypadkach, nie zdając

sobie z prawy, że ktoś decyduje za nich.

2.4. EFEKT POSIADANIA

Efekt posiadania związany jest z podtrzymywaniem status quo, jednak

w tym wypadku nie jest on ustalany przez czynniki zewnętrzne, a przez

poprzednio podjęte decyzje. Polega on na tym, że „za dobra, które są już

wcześniej w naszym posiadaniu (i z których mielibyśmy zrezygnować),

żądamy znacznie więcej, niż skłonni jesteśmy za nie oferować, kiedy dopiero

myślimy o ich nabyciu.”81

Inaczej możemy do nazwać niechęcią do

rezygnacji z rzeczy posiadanej. Badanie przeprowadzone przez Dana

Ariely’ego oraz Ziva Carmona82

wykazało, że te same (trudno dostępne)

bilety na mecz koszykówki miały inną wartość dla osób, które je posiadały

i dla osób, które chciały je nabyć. Należy zaznaczyć, że osoby posiadające

bilety wygrały możliwość ich zakupu (po z góry określonej cenie) w loterii,

w której brali udział wszyscy uczestnicy badania. Przed losowaniem średnia

cena biletu, za jaką osoby byłyby skłonne go kupić wynosiła 170 dolarów,

natomiast średnia cena biletu, za którą osoby wylosowane były skłonne go

odsprzedać wynosiła 2400 dolarów, czyli ponad 14 razy więcej. Potwierdza

to, że poczucie wartości danej rzeczy wzrasta po jej nabyciu.

2.5. EFEKT UTOPIONYCH KOSZTÓW

Podejmujemy pewną decyzję zakładając, że przyniesie ona zysk, przed

ukończeniem projektu okazuje się jednak, że z pewnością przyniesie on

straty. Innymi słowy „utopiliśmy” pieniądze w nierentownej inwestycji.

Pomimo świadomości przyszłej straty i tak ludzie odczuwają potrzebę

ratowania włożonych pieniędzy. Stąd też bierze się nazwa efektu utopionych

kosztów. „Z ekonomicznego i racjonalnego punktu widzenia fakt poniesienia

dotąd pewnych nakładów nie powinien mieć żadnego wpływu na decyzję

o kontynuowaniu lub zaprzestaniu działania – niezależnie od tego jak

wysokie były te nakłady.”83

W praktyce jest jednak inaczej, nie tylko w sferze

nakładów pieniężnych. Efekt ten jest również zauważalny w sferze

prywatnej. Wyobraźmy sobie sytuację: student zapisany na studia w trybie

jednolitym po trzech latach orientuje się, że to nie jest kierunek dla niego. Co

robi? Kontynuuje jeszcze studia przez dwa lata czy decyduje się na

przyznanie, że stracił trzy lata i odchodzi bez tytułu? Kalkulując te dwie

perspektywy w pierwszej z nich w rezultacie student „traci” pięć lat

otrzymując tytuł i zawód, w którym zapewne nie będzie pracował. W drugim

81

Tyszka T., Decyzje. …, op.cit, s. 271. 82

Ariely D. Potęga irracjonalności, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2009, s. 163-175. 83

Tyszka T., Decyzje. …, op.cit, s. 275.

71

przypadku „traci” trzy lata i może podjąć inną aktywność. Z racjonalnego

punku widzenia powinien wybrać drugą opcję, zgodnie z efektem utopionych

kosztów wybierze pierwszą.

3. PODSUMOWANIE

Podejmowanie decyzji w warunkach pewności jest bardzo rzadkie.

Zazwyczaj decyzje podejmowane są w warunkach niepewności lub ryzyka.

Oznacza to, że z pewnym prawdopodobieństwem (które jesteśmy w stanie

oszacować bądź nie) dana decyzja przyniesie określone skutki. Teoria

oczekiwanej użyteczności zakłada, że przy wyborze kierujemy tym, co

w przyszłości przyniesie nam wyższą wartość. Teoria pespektywy

uwzględnia fazę edycji możliwych opcji wyboru względem samych siebie

i przyjętego punktu odniesienia oraz przypisanie wag. Tym samym wydaje

się być bliższa praktycznemu podejmowaniu decyzji przez nasz mózg. Obie

te teorie zakładają jednak, że człowiek postępuje racjonalnie w swoich

działaniach. Różnego rodzaju anomalie, paradoksy i efekty udowadniają, że

to założenie nie zawsze jest poprawne. Ekonomia behawioralna

wykorzystując podejście eksperymentalne stara się badać zjawiska

ekonomiczne z naszego otoczenia, które pozwolą na udoskonalenie teorii

w celu lepszego odzwierciedlania rzeczywistego przebiegu zdarzeń,

uwzględniając zwłaszcza element ludzi w procesach ekonomicznych. Nie jest

ona jednak jedyną, gdyż nurt behawioralny rozwija się również w dziedzinie

finansów, rachunkowości, teorii gier, itd. Podobnie warto również

zainteresować się takimi nowymi dziedzinami nauk jak: neuroekonomia,

neurofinanse czy neuromarketing. Rola człowieka w procesach ekono-

micznych staje się coraz bardziej brana pod uwagę.

BIBLIOGRAFIA

ARIELY D. Potęga irracjonalności, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2009.

EBER N., WILLINGER M., L’économie expérimentale, La Decouverte, Paris 2005.

SAMUELSON W., ZECKHAUSER R., Status quo bias in decision making [w:] Journal of

Risk and Uncertainty, 1(1), Kluwer Academic Publishers, Boston, 1988.

Słownik Języka Polskiego, hasło: heurystyka, http://www.sjp.pl/co/heurystyka, 07.05.2011.

TYSZKA T., Decyzje. Perspektywa psychologiczna i ekonomiczna, Wydawnictwo Naukowe

SCHOLAR, Warszawa 2010.

http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/index.html, 07.05.2011.

http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/index.html, 07.05.2011.

72

BEHAVIORAL ECONOMICS PERSPECTIVE IN DECISION MAKING

Nowadays interdisciplinary of studies is more and more widespread. Different types of

scientists are interested in decision making. What is more economy is no longer a theoretical

study thanks to development of experimental economics. Behavioral economics associate

economy and psychology to show human impact on economics processes. The aim of this

article is to present decision making under risk and uncertainty in the perspective of

behavioral economics. It requires a presentation of the expected utility hypothesis and the

prospect theory, as well as the examples of anomalies: the paradox of Allais, the endowment

effect, the effect of sank costs and the status quo effect. Both of this theories are based on

assumption of rationality, on contrary the effects confirm the human irrationality. The

experiments of behavioral economics try to improve neoclassical models and theories by

adding a human factor to the analysis.

73

Innowacje, źródła finansowania inwestycji,

fundusze strukturalne

Monika JUDA*

FORMY WSPIERANIA

INNOWACYJNYCH PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH

Bez nowatorskich rozwiązań i innowacyjności nie ma rozwoju. Te jednak stanowią

dość potężną kategorię kosztów, które dla większości firm są barierą nie do przekro-

czenia. Zarówno przedsiębiorcy jak i instytucje otoczenia biznesu powinny więc zwrócić

uwagę na dostępność zewnętrznych źródeł finansowania innowacji.

Sposób finansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej, ma wpływ na podejmo-

wane przez przedsiębiorstwo decyzje, warunkuje jego plany i zamierzenia strategiczne.

Stwarza również warunki do podejmowania kolejnych przedsięwzięć. Celem pracy jest

przedstawienie dostępnych źródeł i możliwości finansowania inwestycji przez przedsię-

biorstwa. Badanie form finansowania będzie opierało się na ustaleniu, które źródła

finansowania mają charakter dominujący a które uzupełniający.

1. WSTĘP

Podstawą rozwoju przedsiębiorstw, a tym samym całej gospodarki

światowej są innowacje i zaawansowane technologie. Oprócz elastyczności

i zaangażowania w realizowane projekty innowacyjne, wdrażanie przez

przedsiębiorstwa nowoczesnych technologii wymaga nie tylko wiedzy

technicznej, ale również znajomości zagadnień ekonomicznych, prawnych,

rynkowych oraz kompetencji zarządczych. Jednak rozwój przedsięwzięć

innowacyjnych wymaga nieraz dużych nakładów finansowych. W związku

z tym tworzenie i utrzymywanie potencjału innowacyjnego wymaga od

przedsiębiorstw pozyskiwania odpowiednich zasobów, w tym środków

finansowych. Poza środkami własnymi, pomocą rodziny, istnieje szereg

innych możliwości finansowania przedsięwzięć innowacyjnych, czy też

finansowania prac nad nowa technologią, w wyniku, czego powstają nowości

rynkowe.

* Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach,

Wydział Zarządzania i Administracji, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT, praca pod

kierunkiem dr Edyty Łyżwy.

74

2. ISTOTA INNOWACJI

Innowacyjność jest zazwyczaj postrzegana, jako sposób wzmacniania

długoterminowego trendu rozwojowego i wypracowywania przewagi

konkurencyjnej. Tematyka ta jest także poruszana w pracach Unii

Europejskiej od wielu lat.

Pojęcie „innowacja” definiowane jest na płaszczyźnie ekonomicznej,

socjologicznej oraz w dziedzinie nauk technicznych. Typową definicję

innowacji podał J. A. Schumpeter, według niego innowację należy definiować

jako zdobycie nowych źródeł surowców oraz wprowadzenie nowej organi-

zacji84

.

3. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI

Finansowanie inwestycji to kwestia nie tak łatwa jak się wydaje. Nawet

w przypadku potrzeby zorganizowania małych sum istnieje wiele możliwości

do wyboru. Z pewnością w czasie kryzysów finansowanie inwestycji jest

jednym z trudniejszych przeszkód na drodze działalności i rozwoju firm.

Finansowanie to gromadzenie albo pozyskiwanie kapitału (środków

pieniężnych), zaś inwestowanie to jego efektywne wydatkowanie. Środki

pieniężne konieczne do zrealizowania inwestycji, zwane kapitałem finan-

sowym, mogą pochodzić z różnych źródeł85

. W teorii i praktyce stosuje się

różne klasyfikacje środków finansowych. Na rysunku 1 przedstawiono formy

finansowania innowacji. Podstawowym kryterium klasyfikacji metod

finansowania przedsiębiorstw jest źródło pochodzenia kapitału

dopływającego do firmy i prawo własności kapitału86

. Pierwszy podział to

finansowanie wewnętrzne i zewnętrzne. Za wewnętrzne źródła finansowania

uznaje się środki wypracowane przez firmę w trakcie działalności.

Finansowaniem zewnętrznym będą natomiast kapitały obce np. kredyt

bankowy, leasing itd. czy też pozyskanie dodatkowego wspólnika czy

udziałowca. Wewnętrzne i zewnętrzne źródła finansowania dostarczają

przedsiębiorstwu kapitał, który może być kapitałem własnym

przedsiębiorstwa i kapitałem obcym. Kapitał własny jest to udzial własny

inwestorów w firmie czyli środków wniesionych do firmy przez właścicieli.

84

J. A. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczeg, PWE, Warszawa 1999, s. 7. 85

A. Michalak, Finansowanie inwestycji w teorii i praktyce, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 2007, s. 66. 86

J. Bednarz, E. Gostomski, Finansowanie działalności gospodarczej, Wydawnictwo

Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 2008, s. 31.

75

Zaś kapitał obcy to zobowiązania przedsiębiorstwa wobec różnych

podmiotów. Najbardziej klasycznym przykładem finansowania inwestycji za

pomocą kapitału obcego jest kredyt bankowy zaś większą elastyczność

w finansowaniu zakupu składników inwestycyjnych zapewnia leasing87

.

Trzecia klasyfikacja dotyczy podziału kapitału na długoterminowy

i krótkoterminowy. Kapitały własne zaliczamy do kapitałów

długoterminowych, natomiast kapitały obce można zaliczyć w zależności od

czasu na jaki zostały udostępnione na długoterminowe – z terminem zwrotu

powyżej 1 roku, krótkoterminowe np. zobowiązania i kredyty

krótkoterminowe.

Rysunek 1. Źródła kapitału

Źródło: A. Michalak, Finansowanie inwestycji w teorii i praktyce, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 2007, s. 67.

87

A. Michalak, Finansowanie, op.cit., s. 34.

Kapitał własny Kapitał obcy

zewnętrzny

zwrotny bezzwrotny

kredyty Środki

budże-

towe Emisja

dłużnych

papierów

warto-

ściowych

leasing

wewnętrzny zewnętrzny

Wkłady

założycielskie

Emisja

akcji/

udziałów

Nadwyżki

finansowe

Odpłatne

udostępnian

ie majątku

Wyprzedaż

zbędnego

majątku

Odpisy

amortyz

acyjne

Kapitał

Środki

z

fundus

zy

celeow

ych

Środki

budżeto

we

Wyprzeda

ż

zbędnego

majątku

Środki z

funduszy

celeowych

76

Koszt kapitału jest najważniejszym czynnikiem, który pomaga podej-

mować odpowiednie decyzje przy planowaniu inwestycji. Zazwyczaj pro-

jekty innowacyjne postrzegane są jako niewygodne dla potencjalnych źródeł

finansowania88

.

4. WSPARCIE INWESTYCJI O WYSOKIM POTENCJALE

INNOWACYJNYM

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka ma na celu wsparcie

rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw oraz konkurencyjności polskiej

gospodarki. W ramach PO IG dotowane będą przedsięwzięcia innowacyjne

w skali kraju lub na poziomie międzynarodowym. Program ma ułatwić

dostęp do finansowania innowacyjnych projektów podejmowanych przez

małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP). Z działań wdrażanych przez PARP

w ramach POIG mogą korzystać przedsiębiorcy i instytucje otoczenia biznesu.

Na projekty innowacyjne dla działania 4.4 zostało przeznaczonych

1,4 mld EUR, z czego 1,207 mld Euro pochodzi z Europejskiego Funduszu

Rozwoju Regionalnego (EFRR) – budżet Komisji Europejskiej89

.

Poziom i wysokość wsparcia wynosi od 30% do 70% wartości kosztów

kwalifikowanych (mikro i małych przedsiębiorstw 50-70%; średnich

przedsiębiorstw 40-60%; duże przedsiębiorstwa 30-50%) zgodnie z Mapą

Pomocy Regionalnej na lata 2007-2013, przy czym90

:

całkowita wartość projektu nie może przekroczyć 50 milionów euro,

wartość wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem w ramach

projektu wynosi nie mniej niż 8 milionów złotych i nie więcej niż 160

milionów złotych.

88

P. Głodek, M. Gołębiowski, Finansowanie innowacji w małych i średnich przedsię-

biorstwach, Vademecum Innowacyjnego Przedsiębiorcy, tom II, 2006, s. 9. 89

http://www.pi.gov.pl/Finanse, 06.05.2011. 90

http://vento.net.pl/, 07.05.2011.

77

5. INNE FORMY FINANSOWANIA INWESTYCJI

5.1. KREDYT BANKOWY

Najbardziej znaną formą finansowania inwestycji za pomocą kapitału

obcego jest kredyt bankowy. Jego celem jest finansowanie potrzeb

rozwojowych jak i działalności bieżącej91

. Udzielanie kredytu polega na

postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych na dany cel

zaś kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami w ustalonym

terminie92

.

Oprócz kredytów bankowych możemy wyróżnić inne pozabankowe

źródła pozyskiwania kapitałów:

krótkoterminowe pożyczki zaciągane bezpośrednio na rynku,

faktoring, jako krótkoterminowe finansowanie dostaw towarów i usług,

franchising,

leasing jako źródło środków finansowych na inwestycje.

5.2. POŻYCZKI

Kolejnym instrumentem służącym finansowaniu pomysłów innowa-

cyjnych są pożyczki na innowacje, których udziela Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości (PARP). Program pożyczek na innowacje jest reali-

zowany ze środków krajowych a jego celem są działania polegające na

stworzeniu odpowiednich warunków dla osiągnięcia większej konkuren-

cyjności polskich przedsiębiorstw. Program wspiera inwestycje związane

z przygotowaniem i uruchomieniem, a także z wytwarzaniem pionierskich

lub udoskonalonych materiałów, wyrobów, urządzeń, usług, procesów lub

metod, przeznaczonych do wprowadzania na rynek. Głównie pożyczki

udzielane w ramach programu przeznacza się na finansowanie wydatków

takich jak: zakup i wdrożenie wyników prac badawczo-rozwojowych, zakup

licencji, zakup środków trwałych oraz zakup usług doradczych93

.

91

W. Sasin, Kredyt, leasing czy dzierżawa, Framax, Skierniewice 1993, s. 10. 92

I. Heropolitańska, Kredyty, pożyczki i gwarancje bankowe, Twigger, Warszawa 2000, s. 26. 93

http://www.parp.gov.pl, 08.05.2012.

78

5.3. LEASING

Leasing jest nową formą obrotu środkami trwałymi odbiegającą od

trzech głównych form obrotu gospodarczego: kupna-sprzedaży, dzierżawy,

najmu.

Nowym elementem jest tu zastosowanie form dzierżawy lub najmu

w odniesieniu do użytkowania środków trwałych, alternatywnie w stosunku

do kupna94

. Obrót środkami trwałymi charakteryzuje się tym, że zamiast

dotychczasowego wynajmowania dóbr przy pomocy przedsiębiorstw

trudniących się nie tylko pośrednictwem, to również przedmiotem transakcji

są dobra produkcyjne95

. Leasing oznacza upoważnienie przez właściciela

składników majątkowych, udzielonych na podstawie umowy danej firmie do

korzystania z tych składników w ustalonym okresie w zamian za uzgodnienie

opłaty96

.

5.4. FAKTORING

Faktoring97

jest formą finansowania należności od odbiorców, która nie

należy do kredytów, ponieważ umowa faktoringowa nie powoduje powstania

zobowiązania98

. Faktor zobowiązuje się na podstawie umowy do ciągłego

nabywania na zasadzie sesji - wszelkich należności dostawcy z tytułu

realizowanych przez niego dostaw. Faktor nabywca na własność faktury,

noty obciążeniowe i płaci za nie w uzgodnionym czasie99

.

Podmiotami związanymi z faktoringiem są100

:

faktorant,

faktor,

dłużnik.

94

J. Grzywacz, M. Burżacka-Majcher, Leasing w przedsiębiorstwie, SGH, Warszawa 2007. 95

Ibidem. 96

W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 1996, s. 203. 97

Dla uproszczenia, w niniejszym opracowaniu zostanie opisany faktoring klasyczny. 98

K. Kreczmańska-Gigol, Faktoring w teorii i praktyce, Wydawnictwo Helion, Gliwice

2007, s. 13. 99

J. Grzywacz, Faktoring, Difin, Warszawa 2005, s. 35. 100

L. Stecki, Factoring w praktyce bankowej, TNOiK, Toruń 1995, s. 23.

79

5.5. FRANCHISING

Franchising jest to udzielanie przez jedną osobę (franczyzera) drugiej

osobie (franczyzantowi) zezwolenia, które upoważnia franczyzanta do

prowadzenia działalności handlowej pod znakiem, towarem lub nazwą

firmową franczyzera101

. Franchising może nie wywołać decydujących zmian

w strukturze działalności, jeżeli wyrobry produkowane w ramach zawartej

umowy franczyzingowej skierowane zostaną na nowe rynki, a dotychcza-

sowa produkcja będzie utrzymana. Celem takich umów może być też

etapowe wycofywanie się z działalności w nisko wydajnych segmentach, co

z czasem spowoduje ich likwidacje102

. Ze względu na charakter działalności

gospodarczej wyróżniamy103

: franchising przemysłowy (produkcyjny),

franchising handlowy (towary), franchising usługowy, franchising mieszany.

6. PODSUMOWANIE

Innowacje to szansa dla przedsiębiorców na realizację własnych,

ambitnych marzeń i pomysłów. Na skuteczne konkurowanie na rynku. Na

budowanie wzrostu wartości firmy w długim okresie a w krótszej

perspektywie – na osiąganie dodatnich wyników finansowych. W warunkach

dynamicznego rozwoju gospodarki rynkowej coraz częściej zachodzi

potrzeba sięgania po zarówno typowe, jak i alternatywne źródła finansowania

inwestycji. Szczególnie w momencie zaostrzenia warunków pozyskania

kapitału, a jednocześnie zachwiania się płynności finansowej, przedsię-

biorstwa sięgają po dostępne na rynku formy wspierania inwestycji. Także

możliwość finansowania innowacyjnych projektów za pomocą dotacji jest

szansą dla wielu przedsiębiorstw na realizację inwestycji.

BIBLIOGRAFIA

ANTONOWICZ A., Franchising: uwarunkowania i perspektywy rozwoju, Novae Res-

Wydawnictwo Innowacyjne, Gdynia 2010.

BEDNARZ J., GOSTOMSKI E., Finansowanie działalności gospodarczej, Wydawnictwo

Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 2008.

BIEŃ W., Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 1996 .

101

A. Tokaj-Krzewska, Franchising: strategia rozwoju małych firm w Polsce, Difin,

Warszawa 1999, s. 12. 102

A. Antonowicz, Franchising: uwarunkowania i perspektywy rozwoju, Novae Res-

Wydawnictwo Innowacyjne, Gdynia 2010, s. 21. 103

L. Stecki, Franchising, Dom Organizator, Toruń 1994, s. 100.

80

GŁODEK P., GOŁĘBIOWSKI M., Finansowanie innowacji w małych i średnich

przedsiębiorstwach, Vademecum Innowacyjnego Przedsiębiorcy, tom II, 2006.

GRZYWACZ J., Faktoring, Difin, Warszawa 2005.

GRZYWACZ J., BURŻACKA-MAJCHER M., Leasing w przedsiębiorstwie, SGH,

Warszawa 2007.

HEROPOLITAŃSKA I., Kredyty, pożyczki i gwarancje bankowe, Twigger,Warszawa 2000.

KRECZMAŃSKA-GIGOL K.., Faktoring w teorii i praktyce, Wydawnictwo Helion,

Gliwice 2007.

MICHALAK A., Finansowanie inwestycji w teorii i praktyce, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 2007.

SASIN W., Kredyt, leasing czy dzierżawa, Framax, Skierniewice 1993.

SCHUMPETER J. A., Teoria rozwoju gospodarczeg, PWE, Warszawa 1999.

STECKI L., Factoring w praktyce bankowej, TNOiK, Toruń 1995.

STECKI L., Franchising, Dom Organizator, Toruń 1994.

TOKAJ-KRZEWSKA A., Franchising: strategia rozwoju małych firm w Polsce, Difin,

Warszawa 1999.

http://www.pi.gov.pl/Finanse, 06.05.2011.

http://vento.net.pl/, 07.05.2011.

http://www.parp.gov.pl, 08.05.2011.

SUPPORTING INNOVATIVE FORMS OF INVESTMENT PROJECTS

Without an innovate solutions and innovation there is no development. These made a

kind of cost category for all firms are don’t a barrier crossing. Both businessman and

business organizations ought to pay attention to accessibility outsider spring finance

innovation. The method of financing current business and investment has an impact on

decisions taken by the company, determines its strategic plans and intentions. It also creates

the conditions for making further ventures. Aim of the paper is to present the available

resources and investment opportunities provided by the companies. The study is based on

determining which funds are dominant and which are complementary.

81

Klastry przemysłowe, klastry innowacyjne,

inicjatywa klastrowa, Województwo

Świętokrzyskie,

Katarzyna KILIAŃSKA*

KLASTRY PRZEMYSŁOWE W WOJEWÓDZTWIE

ŚWIĘTOKRZYSKIM

Artykuł traktuje o tematyce klastrów przemysłowych. W pierwszej jego części zostaje

przedstawiony teoretyczny aspekt istnienia klastrów, zostaje wyjaśniona podstawowa

terminologia. Następnie przedstawione zostają klasyfikacje klastrów według różnych

kryteriów. W klasyfikacji szczególna uwagę zwraca się na podział klastrów ze względu

na sposoby powstawania innowacyjnych rozwiązań. W dalszej części artykułu podano

zarówno korzyści, jak i zagrożenia płynące z faktu przynależności podmiotu do klastra

oraz przedstawiono cele działalności klastrów zlokalizowanych w Województwie

Świętokrzyskim.

1. KLASTRY PRZEMYSŁOWE- PODEJŚCIE TEORETYCZNE

Lata dziewięćdziesiąte XX wieku były okresem gwałtownego rozwoju

teorii dotyczącej klastrów przemysłowych. Wówczas zainteresowanie

koncepcją klastrów znacznie wzrosło. Większość krajów tworzących

Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju przeprowadzały badania,

mające na celu zidentyfikowanie istniejących klastrów, a także przesłanek

i uwarunkowań ich powstawania i rozwoju. W Polsce również podejmowane

są prace badawcze, na podstawie których można określić stan klastrów,

ocenić ich działalność, a także określić ich wpływ na rozwój danego regionu.

W ujęciu M. Portera, klastry przemysłowe to geograficzne koncentracje

powiązanych ze sobą przedsiębiorstw, wyspecjalizowanych dostawców,

usługodawców, przedsiębiorstw w powiązanych gałęziach przemysłu oraz

* Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach,

Studenckie Koło Naukowe Procent, opiekuni referatu: dr M. Leszczyński, dr E. Łyżwa.

82

instytucji stowarzyszonych (np. uniwersytetów, agencji standaryzacji oraz

stowarzyszeń handlowych) w szczególnych obszarach, które konkurują, ale

również współpracują104

.

Klastry mogą być rozumiane również jako przestrzenna koncentracja

przedsiębiorstw, instytucji i organizacji wzajemnie powiązanych rozbudo-

waną siecią relacji o formalnym, jak i nieformalnym charakterze, opartych

o wspólną trajektorię rozwoju jednocześnie konkurujących i kooperujących

w pewnych aspektach działania. Klaster jest więc ponadbranżową siecią

formalnych i nieformalnych powiązań pomiędzy producentami, ich dostaw-

cami i odbiorcami, instytucjami sektora nauki i techniki. Klaster charakte-

ryzuje się intensywnymi przepływami informacji i wiedzy oraz poziomem

jednoczesnej konkurencji i kooperacji105

.

Można zauważyć, iż najczęściej podkreślanym czynnikiem

charakteryzującym klastry jest bliskość geograficzna podmiotów go

tworzących. Jednak wątpliwości budzi już sam fakt, iż pojęcie „bliskości” nie

jest definiowane przez autorów definicji klastra. Wobec tego jest ono

pojęciem względnym, które przez różne osoby może być rozumiany

odmiennie. Warto zastanowić się, czy klaster przemysłowy może być

tworzony jedynie przez podmioty zlokalizowane w jednym powiecie,

województwie? Otóż na to pytanie póki co nie ma odpowiedzi. Są bowiem

klastry w całości położone na terenie jednego województwa, ale są również

takie, które obejmują zasięgiem dwa i więcej regionów.

Zanim powstanie klaster, zwykle pojawia się inicjatywa klastrowa.

Należy ją rozumieć jako świadome, zorganizowane przedsięwzięcie mające

na celu w sposób usystematyzowany wpływać na potencjał rozwoju klastra.

W inicjatywie zaangażowani są kluczowe podmioty przyszłego klastra.

Inicjatywa klastrowa jest formą mobilizacji, integracji grupy podmiotów.

Służy przede wszystkim definiowaniu wspólnych celów i ukierunkowaniu

konkretnych działań prorozwojowych. W pierwszej kolejności inicjatywę

klastrową należy traktować jako mniej lub bardziej sformalizowane forum

spotkań, debaty, definiowanie potrzeb klastra i kierunków jego rozwoju.

Większość tego typu inicjatyw przybiera formę projektu i jest przekształcana

w bardziej formalne struktury w ciągu 2-3 lat.

104

M. E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 42. 105

A. Bąkowski, A. Siemaszko, M. Snarska- Świderska, Jak zostać regionem wiedzy

i innowacji, Wyd. Twigger, Warszawa 2007, s. 214.

83

2. KLASYFIKACJA KLASTRÓW

Klastry można klasyfikować na wiele sposobów, biorąc pod uwagę

różne wyznaczniki. Istnieją więc różne rodzaje klasyfikacji struktur

klastrowych, dokonane w oparciu o kilka, nie zawsze rozdzielnych,

kryteriów. Do najczęściej uwzględnianych w literaturze podziałów klastrów

należy zaliczyć:

zasięg terytorialny klastra, w zależności od lokalizacji i zasięgu

wzajemnych powiązań pomiędzy firmami, można wyróżnić klastry

o zasięgu regionalnym, lokalnym, krajowym i międzynarodowym.

znaczenie technologii, ze względu na poziom zaawansowania

technologicznego branży, w której specjalizują się firmy w klastrze,

wyróżniamy klastry wysokich, średnich lub niskich technologii.

pozycja konkurencyjna, klastry będące liderami rynkowymi oraz

klastry posiadające przeciętną lub słabą pozycję konkurencyjną.

zdolność do tworzenia miejsc pracy, klastry o rosnącym, stabilnym

lub malejącym poziomie zatrudnienia106.

Szczególną grupą wśród klastrów są te, określane mianem

innowacyjnych. Firmy, które je tworzą charakteryzują się wysokim stopniem

specjalizacji. Jednocześnie produkują produkty i oferują usługi względem

siebie komplementarne. Innowacyjne klastry przemysłowe, od tych

ujmowanych tradycyjnie różnią się tym, że podmioty tworzące klaster

współpracują ze sobą, mają wspólny cel: rozwój, który osiągają dzięki

bazowaniu na infrastrukturze i generowanej wiedzy. Klastry te pobudzają

innowacje dzięki temu, że skupiają w sobie wiele podmiotów stosujących

różne technologie, które mogą wspólnie zostać rozwinięte i udoskonalone.

Znanym i ważnym podziałem klastrów innowacyjnych jest klasyfikacja

dokonana przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. OECD ze

względu na sposób powstawania innowacji, wyróżnia następujące rodzaje

klastrów107

:

oparte na wiedzy, które w sposób bezpośredni wykorzystują efekty

badań przeprowadzanych w ośrodkach publicznych, jak i niepubli-

106

J. Mertl, S. Skowroński, Łódzki klaster przedsiębiorczości – szansa na rozwój

gospodarczy, [w:] G. Gromada, M. Matusiak, M. Nowak (red.), Innowacje i przedsię-

biorczość dla przyszłości, Raport SOOIPP 2006, s. 192. 107

B. Mikołajczyk, A. Kurczewska, J. Fila, Klastry na świecie. Studia przypadków, Difin,

Warszawa 2009, s. 26.

84

cznych. W takich strukturach rozwijają się firmy innowacyjne,

należące do sektora wysokich technologii. Najważniejsza jest dla nich

ścisła kooperacja z placówkami B+R.

oparte na korzyściach skali, wdrażanie innowacji jest przepro-

wadzane w sposób szczegółowo zaplanowany, a zmiany z uwagi na

wysokie koszty reorganizacji przedsiębiorstw są w większości

przypadków wprowadzane na stałe.

uzależnione od dostawcy, działalność jest nakierowana na import

technologii w postaci gotowych produktów bądź półproduktów.

Firmy funkcjonujące w takich klastrach nie posiadają specjalistycz-

nych komórek B+R.

wyspecjalizowanych dostawców, skupiają blisko siebie różnych

dostawców, odbiorców i użytkowników. Specjalizują się w innowa-

cyjnych produktach, które dystrybuują bezpośrednio do użytkow-

ników.

3. KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z ISTNIENIA KLASTRÓW

Funkcjonowanie klastrów z jednej strony wpływa dodatnio na

konkurencyjność i siłę ekonomiczną danego regionu, z drugiej strony przez

uczestnictwo w klastrze podmioty realizują własne cele. Głównym celem

nawiązywania współpracy między firmami jest osiąganie efektu

synergicznego. Firmy dążą do współpracy w klastrze, ponieważ umożliwia to

dostęp i pozwala to na uzupełnienie potrzebnych aktywów. Zróżnicowanie

aktywów, jak: kadra pracownicza, kanały dystrybucji, technologie sprawia,

że nie jest możliwe, aby jedna firma była w stanie prowadzić działalność we

wszystkich obszarach lepiej od konkurencji. Stworzenie i rozwinięcie

aktywów we własnym zakresie jest procesem żmudnym, długotrwałym,

trudnym i pochłaniającym dużo nakładów finansowych. Dlatego też

funkcjonowanie w strukturze klastra pozwala uniknąć w pewnym stopniu

niepotrzebnych kosztów i ryzyka108

. Najczęściej przytaczane w literaturze

korzyści i zagrożenia wynikające z funkcjonowania firmy w klastrach zostały

ujęte w tabeli 1.

108

A. Szerenos, Motywy tworzenia i rozwoju klastrów przemysłowych w dobie globalizacji

[w:] Z. Olesiński, A.Predygier (red.), Miscellanea Oeconomicae, Akademia Świętokrzyska,

Kielce 2006, s. 41.

85

Tabela 1. Korzyści i zagrożenia funkcjonowania podmiotów w klastrze.

Zagrożenia dla firm

wchodzących w skład klastra

Korzyści dla firm

wchodzących w skład klastra

- Utrata umiejętności adaptacji, bazowanie

na pierwotnych założeniach (skostnienie),

- Pojawienie się nowych technologii, które

nie mogą być wdrożone przez podmioty

w klastrze,

- Zbyt wąska specjalizacja,

- Przerost struktury, nieefektywność

wybranej formy organizacyjnej,

- Poddanie się syndromowi grupowego

myślenia,

- Pojawienie się substytutów produktów

wytwarzanych w klastrze.

- Wspólne promowanie wizerunku i marki

klastra i jego podmiotów,

- Wspólne doradztwo finansowe i prawne,

- Większa wiarygodność firmy wobec

partnerów biznesowych,

- Większy wpływ na otoczenie (lokalny

lobbing),

- Większa efektywność działania,

- Optymalizacja kosztów prowadzonej

działalności (koszty transportu, badań

eksperymentalnych)

- Szybszy przepływ wiedzy i informacji

- Lepsza pozycja konkurencyjna w kraju

i za granicą.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie J. Cygler, Alianse strategiczne, Difin, Warszawa

2002, s. 82., B. Plawy (red.), Klastry gospodarcze jako czynnik rozwoju regionu, Państwowa

Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości, Łomża 2008, s. 86.

4. KLASTRY W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM

W Województwie Świętokrzyskim istnieje sześć klastrów przemysło-

wych, działających w różnych branżach i sektorach gospodarki. Poniżej

przedstawione zostały główne cele, jakie postawiono do zrealizowania

klastrom świętokrzyskim.

Grono Targowe Kielce zostało utworzone w dniu 24 września 2007

z inicjatywy Miasta Kielce i Grupy inicjatywnej, której liderem są Targi

Kielce sp. z o.o. Struktura klastra jest bardzo rozbudowana, w jego skład

wchodzą podmioty związane z turystyką, hotelarstwem, wystawiennictwem,

promocją, doradztwem, a także poligrafią i in. Grono ma na celu podniesienie

konkurencyjności firm działających w obszarze organizacji i obsługi imprez

targowo-kongresowych oraz usług towarzyszących, a także wzmacnianie

powiązania między lokalnymi firmami i otoczeniem instytucjonalnym.

Grono realizuje przyjęte cele poprzez podejmowanie działań na rzecz

tworzenia i utrzymania korzystnych warunków rozwoju gospodarczego oraz

wspieranie inicjatyw gospodarczych członków, podejmowanie i prowadzenie

działalności gospodarczej, oraz organizowanie spotkań integrujących

środowisko członków klastra. Dzięki efektywnej pracy całego klastra Kielce

86

zyskały dobry wizerunek i stały się największym po Poznaniu ośrodkiem

targowym w Polsce109

.

Klaster biomasa Świętokrzyska została rozpoczęta 24 kwietnia 2003

roku przez 27 uczestników podpisaniem „Porozumienia o Współpracy”. Do

inicjatywy należą przedstawiciele największych w regionie świętokrzyskim

zakładów ciepłowniczych, plantatorów roślin energetycznych oraz jednostek

samorządu terytorialnego, zaś liderem jest ŚCITT.

Celem jest zorganizowanie współpracy pomiędzy podmiotami

zainteresowanymi produkcją, pozyskiwaniem i przetwarzaniem biomasy dla

potrzeb energetyki. Jest on realizowany poprzez organizację szkoleń dla

rolników, popularyzacji wiedzy na temat upraw wierzby energetycznej,

modernizację i adaptację urządzeń w Elektrociepłowni Kielce do spalania

biomasy, zakup kotła opalanego biomasą w celu produkcji „zielonej energii

elektrycznej”, organizację działań informacyjnych: spotkań, seminariów,

wyjazdów studialnych do Danii, Szwecji i Finlandii110

.

Grono odlewnicze KOM-CAST utworzone zostało w Starachowicach

21 marca 2006 roku.111

Klaster tworzy 26 przedsiębiorstw odlewniczych

z województw: świętokrzyskiego, podkarpackiego i lubelskiego, którzy mają

wytwarzać komponenty przy pomocy innowacyjnych technologii. Do pod-

miotów gospodarczych współpracujących w ramach klastra należą m.in.

odlewnie, zakłady obróbki cieplnej, cynkownie. podejmują działania mające

na celu rewitalizację swego majątku oraz wdrożenia nowoczesnych technik

i technologii, co stawia tą branżę w gronie najbardziej rozwojowych i pro-

innowacyjnych gałęzi regionalnej gospodarki.

Świętokrzysko-Podkarpacki Klaster Budowlany INNOVATOR

tworzą podmioty z województw: Świętokrzyskiego i Podkarpackiego.

Wspólne cele: zbudowanie mechanizmów umożliwiających i ułatwiających

uzyskanie dostępu do wiedzy, oraz transfer i wdrażanie najnowszych

osiągnięć technologicznych są realizowane sukcesywnie dzięki wymianę

doświadczeń, tworzenie powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami w celu

realizacji większych projektów budowlanych, co skutkuje wzrostem

atrakcyjności terenów inwestycyjnych112

.

109

http://www.targikielce.pl/_biuro_pras/grono_targowe_zaprasza.pdf, 01.05.2011. 110

http://klasteroze.it.kielce.pl/?id=6, 01.05.2011. 111

http://pio.wrota-swietokrzyskie.pl/web/guest/379, 01.05.2011. 112

http://www.klaster-innowator.pl/pl/o_projekcie, 01.05.2011.

87

Klaster Medycyna Polska Południowy Wschód został zawiązany

w 2007 roku przez sieć podmiotów medycznych, uzdrowiska i firmy z branży

około medycznej z pięciu województw południowo-wschodniej Polski:

małopolskiego, śląskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. Podmioty przyjęły wspólną misję: tworzenie skoordynowanej opieki

medycznej, świadczenie kompleksowych świadczeń medycznych oraz usług

turystyki medycznej przy zastosowaniu najnowocześniejszych metod

i innowacyjnych technologii113

.

Klaster Turystyki i Rozwoju Regionalnego „Słońce Regionu”

założony w Kielcach 2007 roku, zrzesza przedsiębiorców, jednostki

samorządu terytorialnego oraz jednostki badawczo-rozwojowe. Jego

koordynatorem jest Instytut Rozwoju Regionalnego Stowarzyszenia

Inicjatyw Europejskich114

.

Celem jest wdrożenie nowoczesnych technologii w sektorze turysty-

cznym w Województwie Świętokrzyskim. Podmioty zrzeszone w klastrze

budują współpracę i atmosferę zaufania w realizacji wspólnych celów

biznesowych, prowadzą wspólną promocję i marketing.

5. WNIOSKI

Klastry spełniają funkcję pośrednią, łączącą świat biznesu i nauki.

Klastry przyczyniają się do zwiększenia transferu wiedzy do firm, wywołują

pojawianie się nowych pomysłów, idei, a także generują innowacje. Pozwala

to na stymulowanie rozwoju regionów i całych gospodarek krajowych, przez

co poprawiają ich pozycję konkurencyjną. Na przestrzeni kilkunastu

ostatnich lat zauważa się, że władze publiczne dostrzegają płynące z funkcjo-

nowania klastrów dla społeczności lokalnych i rozpoczynają podejmować

działania, mające wspierać klastry.

Dotychczasowa działalność klastrów nie przyniosła znaczącej poprawy

innowacyjności regionu, jednak umocniła jego pozycję konkurencyjną.

Wynika to z faktu, iż klastry w województwie napotykają na szereg

trudności, gdyż innowacyjność i przedsiębiorczość są stosunkowo słabo

rozwinięte. To klastry mają za zadanie pobudzić społeczność i funkcjonujące

w województwie firmy do tego, by zdobywać tak teoretyczną, jak i prak-

tyczną wiedzę na temat przedsiębiorczości i innowacji.

113

http://www.medcluster.pl/pl/o-klastrze.html, 01.05.2011. 114

http://pio.wrota-swietokrzyskie.pl/web/guest/377, 01.05.2011.

88

BIBLIOGRAFIA

BĄKOWSKI A., SIEMASZKO A., SNARSKA- ŚWIDERSKA M., Jak zostać regionem

wiedzy i innowacji, Wyd. Twigger, Warszawa 2007.

CYGLER J., Alianse strategiczne, Difin, Warszawa 2002.

MERTL J., SKOWROŃSKI S., Łódzki klaster przedsiębiorczości- szansa na rozwój

gospodarczy, [w:] G. Gromada, M. Matusiak, M. Nowak (red.), Innowacje i przedsię-

biorczość dla przyszłości, Raport SOOIPP 2006

PLAWY B. (red.), Klastry gospodarcze jako czynnik rozwoju regionu, Państwowa Wyższa

Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości, Łomża 2008.

MIKOŁAJCZYK B., KURCZEWSKA A., FILA J., Klastry na świecie. Studia przypadków,

Difin, Warszawa 2009.

PORTER M. E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001.

SZERENOS A., Motywy tworzenia i rozwoju klastrów przemysłowych w dobie globalizacji

[w:] Olesiński Z., Predygier A. (red.), Miscellanea Oeconomicae, Akademia Świętokrzyska,

Kielce 2006.

http://www.targikielce.pl/_biuro_pras/grono_targowe_zaprasza.pdf, 01.05.2011.

http://pio.wrota-swietokrzyskie.pl/web/guest/379, 01.05.2011.

http://www.klaster-innowator.pl/pl/o_projekcie, 01.05.2011.

http://klasteroze.it.kielce.pl/?id=6, 01.05.2011.

http://www.medcluster.pl/pl/o-klastrze.html, 01.05.2011.

INDUSTRIAL CLUSTERS IN THE PROVINCE ŚWIĘTOKRZYSKIE

This article applies to issues of industrial clusters. The first part is presented the

theoretical aspect of the existence of clusters, the basic terminology is explained. Then,

setting out the rankings of clusters according to various criteria. The classification of special

attention is paid to the distribution of clusters due to the emergence of innovative ways. In

the remainder of the article are both benefits and risks associated with the fact of belonging

to a cluster entity and presents goals for clusters located in Voivodeship Świętokrzyskie.

89

Kontrola projektów, fundusze unijne,

projekty współfinansowane, polityka struk-

turalna, polityka regionalna, cele polityki

regionalnej.

Kamila LEŚNIAK*

KONTROLA PROJEKTÓW WSPÓŁFINANSOWANYCH

ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ

W niniejszym opracowaniu podjęto ważny i aktualny problem, przed jakimi stają

beneficjenci środków unijnych, dotyczący kontroli projektów współfinansowanych ze

środków europejskich. W części wprowadzającej opisano funkcjonowanie polityki

strukturalnej i regionalnej. Dokonano przeglądu funduszy unijnych, jak również

przedstawiono przykładowe cele polityki regionalnej. Rozdział drugi poświęcony został

projektom, jako narzędziom wykorzystywanym do pozyskiwania środków europejskich.

Wyjaśniono czym jest projekt i na jakich zasadach beneficjenci występują po środki

unijne. W części trzeciej omówiono instytucje kontrolujące oraz rodzaje kontroli pro-

jektów współfinansowanych.

1. POLITYKA STRUKTURALNA UNII EUROPEJSKIEJ

1.1. FUNKCJONOWANIE POLITYKI STRUKTURALNEJ

Polityka Strukturalna jest najważniejszym instrumentem skracania

dystansów rozwojowych poszczególnych części wspólnoty europejskiej.115

Proces integracji europejskiej jest bezpośrednio związany z zapewnieniem

społecznej i ekonomicznej spójności Unii Europejskiej. Pierwsze przesłanki

powstania polityki strukturalnej pojawiły się w Traktacie Rzymskim

ustanawiającym Wspólnotę Gospodarczą. Powstanie w 1968 roku. Komisji

Europejskiej Dyrekcji Generalnej Polityki Regionalnej było kolejnym

ważnym wydarzeniem determinującym powstawanie polityki. Ostatecznie

systemowa polityka regionalna na poziomie wspólnotowym powstała

w latach siedemdziesiątych. Powołano wówczas Europejski Fundusz Roz-

* Doktorantka Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi,

kierunek Zarządzanie; Koło Naukowe TIAL Uniwersytet Łódzki; opiekun naukowy:

prof. dr. hab. Łukasz Sułkowski. 115

http://www.europejskiefunduszestrukturalne.yoyo.pl/geneza.htm, 07.05.2011.

http://www.europejskiefunduszestrukturalne.yoyo.pl/geneza.htm

90

woju Regionalnego, który do dnia dzisiejszego stanowi podstawowy filar

wdrażania polityki strukturalnej. Całokształt działań prowadzony jest jednak

w oparciu o następujące fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Spo-

łeczny, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, Europejski

Fundusz Rozwoju Regionalnego. Ponadto, istnieje także Fundusz Spójności

będący instrumentem finansowym Unii Europejskiej, jednakże nie należący

do funduszy strukturalnych.116

Wdrażany jest on bowiem na poziomie

wybranych państw a nie regionów. W latach 2000-2006 istniały cztery

fundusze strukturalne – trzy wymienione powyżej oraz Finansowy Instru-

ment Orientacji Rybołówstwa. Na skutek reformy polityki spójności w latach

2007-2013 zostały już tylko dwa fundusze strukturalne: Europejski Fundusz

Społeczny oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Do głównego

nurtu programowania włączono także Fundusz Spójności, podlegający

w latach 2007-2013 podobnym zasadom jak fundusze strukturalne. Fundusze

wspierające rybołówstwo oraz rolnictwo włączono odpowiednio do Wspólnej

Polityki Rybackiej i Wspólnej Polityki Rolnej. Europejski Fundusz Orientacji

i Gwarancji Rolnej zastąpiono Europejskim Funduszem Rolnym na rzecz

Rozwoju Obszarów Wiejskich. Natomiast Finansowy Instrument Orientacji

Rybołówstwa zastąpiono Europejskim Funduszem Rybackim117

.

1.2. POLITYKA REGIONALNA JAKO ELEMENT POLITYKI STRUKTURALNEJ

Polityka regionalna jest ważnym elementem polityki strukturalnej.

Jednakże w szerszym ujęciu można ją uznać jako politykę strukturalną, gdyż

około 90% środków unijnych przeznaczonych na politykę strukturalną

związanych jest właśnie z potrzebami regionalnymi118

. Co do zasady,

polityka strukturalna ma zasięg horyzontalny, natomiast polityka regionalna

odnosi się do konkretnych regionów. Na gruncie przepisów traktatowych nie

ma klarownej definicji „polityki regionalnej”, gdyż w żadnym z traktatów

wprost nie użyto tego pojęcia119

. Jednakże „polityka regionalna to zarówno

instrument solidarności finansowej, jak i potężna siła napędowa integracji

społecznej i gospodarczej. Solidarność ma przynieść namacalne korzyści

regionom i obywatelom, którzy, w porównaniu ze średnią dla całej Unii

Europejskiej, znajdują się w gorszej sytuacji. Dążenie do spójności opiera się

na przekonaniu, że na zmniejszeniu dysproporcji dochodów i dobrobytu

między krajamii regionami skorzystają wszyscy.”120

Przyczyny dysproporcji

116

http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/Podstawowe+informacje/, 07.05.2011. 117

http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_regionalna_Unii_Europejskiej, 07.05.2011. 118

http://www.wse.waw.pl/aa%20materialy%20dydaktyczne/E_Europejskie_fundusze_w_

polityce_regionalnej_Polski_Sawicka.pdf, 07.05.2011. 119

http://www.ppr.pl/artykul-polityka-regionalna-unii-europejskiej-100351.php, 07.05.2011. 120

http://europa.eu/pol/reg/index_pl.htm, 08.05.2011.

http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/Podstawowe+informacje/

http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_regionalna_Unii_Europejskiej

http://europa.eu/pol/reg/index_pl.htm

91

w regionach mogą wynikać z długofalowych trudności wywołanych odda-

leniem geograficznym, zmianami społeczno-gospodarczymi lub połączeniem

tych dwóch czynników naraz. W następstwie społeczeństwo jest zubożałe,

jakość szkolnictwa niska, bezrobocie wysokie, a infrastruktura niewydolna.

Trudna sytuacja niektórych spośród państw Unii wynika częściowo

z dziedzictwa gospodarki centralnie planowanej.

1.3. CELE POLITYKI REGIONALNEJ

Prześledziwszy cele polityki regionalnej łatwo można zauważyć, że są

one modyfikowane w różnych okresach programowania, co wynika ze

zmieniających się potrzeb w regionach w poszczególnych okresach

programowania. Dla przykładu w latach 1988-1992 reformowano Wspólną

Politykę Rolną, zajmowano się zwalczaniem długotrwałego bezrobocia,

pomocą w zatrudnianiu młodych ludzi, czy też wspierano rozwój regionów

słabo rozwiniętych, przygranicznych, dotkniętych upadkiem przemysłu121

.

W latach 1994-1999 część celów polityki regionalnej się pokrywa, ale

dochodzi przystosowanie siły roboczej do zmian w systemie produkcji.

W latach 2000-2006 położono nacisk na wsparcie regionów w rozwoju,

odbudowę upadających gałęzi gospodarki oraz modernizację rynku pracy.

W obecnej perspektywie 2007-2013 obowiązują trzy cele polityki: konwer-

gencja, konkurencyjność regionalna i zatrudnienie oraz europejska współ-

praca terytorialna. Beneficjenci, aby pozyskać środki unijne występują

z wnioskami o dofinansowanie ich projektów, projekty jednak muszą

realizować cele polityki strukturalnej lub regionalnej.

2. PROJEKTY JAKO NARZĘDZIE W POZYSKIWANIU

ŚRODKÓW UNIJNYCH

2.1. PROJEKTY UNIJNE

Projekt unijny jest przedsięwzięciem opisanym we wniosku o dofinan-

sowanie, realizowanym w ramach programu operacyjnego, będącym

przedmiotem umowy o udzieleniu wsparcia między beneficjentem a insty-

tucją wdrażającą, instytucją pośredniczącą lub instytucją zarządzającą122

.

Beneficjenci w odpowiedzi na konkursy ogłaszane na stronach ww. insty-

tucji, składają wnioski, w których opisują planowane przedsięwzięcia, ich

cele, zamierzone działania i zakładane rezultaty możliwe do osiągnięcia

dzięki wsparciu środków europejskich. Aby projekt uzyskał dofinansowanie,

121

http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_regionalna_Unii_Europejskiej, 08.05.2011. 122

http://roefs.pl/regionalne-osrodki-efs/slownik/, 08.05.2011.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_regionalna_Unii_Europejskiej

http://roefs.pl/regionalne-osrodki-efs/slownik/

92

musi oczywiście spełniać kryteria określone w dokumentacji konkursowej.

Niezbędnym jest, aby projekt rozwiązywał konkretny problem. Specyfika

wniosków o dofinansowanie jest różna w zależności od rodzaju przedsię-

wzięcia. Projekty dzielą się na tzw. projekty twarde i projekty miękkie.

Projekty twarde, to projekty infrastrukturalne czyli realizacja przedsięwzięć

o charakterze inwestycyjnym, np. budowa, modernizacja i rewitalizacja

budynków, remont, zakup sprzętu, maszyn i pomocy dydaktycznych123

.

Natomiast projekty miękkie, to projekty związane z działaniami związanymi

z rozwojem zasobów ludzkich, np. przedsięwzięcia społeczne, szkolenia,

nowe kierunki studiów, badania itd.

2.2. ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI WSPÓŁFINANSOWANYMI

Standardowo proces realizacji projektu dzieli się na fazy: np. fazę

inicjacji, planowania, realizacji projektu i jego zakończenia124

. Standardy

zarządzania projektami precyzują sposób podejścia do realizacji projektu,

określają procedury związane z jego realizacją, a także podają, tzw. dobre

praktyki, których stosowanie wspiera skuteczne osiąganie celów projektu.

Metodyki projektowe tworzone są w sposób uniwersalny, tj. niezależnie od

dziedziny, której projekt dotyczy. Przykładowe metodyki zarządzania

projektami współfinansowanymi, to np.: PMI, PMBOK, PRINCE2, Project

Management, ect. Niestety wielu beneficjantów środków unijnych nie

korzysta z metodyk projektowych, co w wielu przypadkach przysparza

błędów na etapie ich realizacji.

3. KONTROLA PROJEKTÓW WSPÓŁFINANSOWANYCH

3.1. PODMIOTY KONTROLUJĄCE

Kontroli projektów współfinansowanych w ramach środków unijnych

mogą dokonać zarówno instytucje krajowe jak i Instytucje Wspólnoty125

. Do

instytucji kontrolnych w Polsce zaliczane są instytucje uczestniczące

w procesie wdrażania programu, czyli instytucje Zarządzające, Pośredni-

czące, Certyfikujące. Ponadto, Urząd Kontroli Skarbowej, Prezes Urzędu

Zamówień Publicznych, NIK oraz inne organy, takie jak np. prokuratura albo

podmioty zlecone do przeprowadzenia audytu. Natomiast, jeśli chodzi

123

http://eu.progressinvestment.eu/index.php?option=com_content&task=view&id=48&Item

id=58, 08.05.2011. 124

http://pl.wikipedia.org/wiki/Projekt_(zarz%C4%85dzanie), 08.05.2011. 125

http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/dzialaniapromocyjne/Documents/Ulotka_2008.pdf,

08.05.2011.

93

o kontrole Wspólnoty należą do nich Komisja Europejska, Europejski Urząd

ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), a także Europejski Trybunał

Obrachunkowy.

3.2. RODZAJE KONTROLI PROJEKTÓW WSPÓŁFINANSOWANYCH

Projektodawcy realizując projekty współfinansowane mogą spodziewać

się kontroli prawidłowości realizacji projektu, czyli zgodności ich działań

z zapisami wniosku o dofinansowanie, czy też postanowieniami umowy

o dofinansowanie. Kontrole te przeprowadza zazwyczaj Instytucja

udzielająca wsparcia. Innym rodzajem kontroli jest kontrola wyrywkowa,

gdzie kontrolującym jest organ kontroli, który nie uczestniczy w systemie

wdrażania programów operacyjnych i jest funkcjonalnie niezależny od

Instytucji Zarządzającej, Pośredniczącej czy też Wdrażającej. Podczas tych

kontroli sprawdzane są wyrywkowo poniesione przez beneficjenta wydatki

kwalifikowane. Czynności sprawdzające dotyczą tylko niektórych projekto-

dawców wybranych na podstawie metodologii określonej przez instytucje

kontrolujące. Organem, które przeprowadza tego typu kontrole w Polsce jest

Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej realizujący swoje kontrole za

pomocą Urzędów Kontroli Skarbowej. Kontrole instytucji Unii Europejskiej

oraz uprawnionych organów nieuczestniczących bezpośrednio we wdrażaniu

funduszy są następnym rodzajem kontroli projektów. Kontrole te realizowane

są przez instytucje unijne albo organy krajowe. Przedmiotem ich kontroli jest

np. prawidłowość w zakresie stosowania prawa zamówień publicznych, czy

też prawidłowość gospodarowania środkami publicznymi.

4. PODSUMOWANIE

Jak wynika z niniejszego opracowania realizacja projektów

współfinansowanych nie jest sprawą prostą, co powoduje, że na każdym

etapie wdrażania projektu możliwe jest popełnienie błędu. Na straży

poprawności wydatkowania środków unijnych stoi szereg instytucji

kontrolujących. Poznanie przykładowych nieprawidłowości osób zajmu-

jących się tematyką realizacji projektów współfinansowanych pozwala

uświadomić sobie, gdzie można popełnić błąd po to aby uniknąć podobnych

błędów w przyszłości, podczas realizacji podobnych przedsięwzięć.

94

BIBLIOGRAFIA

http://www.europejskiefunduszestrukturalne.yoyo.pl/geneza.htm, 07.05.2011.

http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/Podstawowe+informacje/, 07.05.2011.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_regionalna_Unii_Europejskiej, 07.05.2011.

http://www.wse.waw.pl/aa%20materialy%20dydaktyczne/E_Europejskie_fundusze_w_polit

yce_regionalnej_Polski_Sawicka.pdf, 07.05.2011.

http://www.ppr.pl/artykul-polityka-regionalna-unii-europejskiej-100351.php, 07.05.2011.

http://europa.eu/pol/reg/index_pl.htm, 08.05.2011.

http://roefs.pl/regionalne-osrodki-efs/slownik/, 08.05.2011.

http://eu.progressinvestment.eu/index.php?option=com_content&task=view&id=48&Itemid

=58, 08.05.2011.

http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/dzialaniapromocyjne/Documents/Ulotka_2008.pdf,

08.05.2011.

AUDITS OF PROJECTS CO-FINANCED BY THE EUROPEAN UNION

The following study contains significant and current issue, which matters beneficiaries

of union funds and concerns audits of projects co-financed by The European Union. In the

first chapter, the functioning of structural and regional policy is described. There is the

review of union funds, as well as, chosen aims of regional policy. The second part describes

projects, as a tool that is used in order to gain European funds. Furthermore, the definition of

the project is explained and on what basis beneficiaries apply for union funds. Last chapter

includes the information about controlling institutions and the description of the audit’s rules

on which it is performed.

ROZDZIAŁ III

ROZWIĄZANIA

LOGISTYCZNE

97

Biznes, prognozowanie, outsourcing,

logistyka.

Jakub JANYST*, Beata ROSIŃSKA

*

INNOWACJE W BIZNESIE NA PRZYKŁADZIE

OUTSOURCINGU LOGISTYCZNEGO

Outsourcing stanowi jedną z dróg odniesienia sukcesu, który mogą zawdzięczać

priorytetowej funkcji jaką pełnią, czyli dostarczeniem produktów i usług swoim

klientom. Aby dostosować się do zmiennych warunków otoczenia firma powinna

wdrażać innowacyjne rozwiązania. Outsourcing stanowi jedną z dróg osiągania większej

efektywności organizacji, pozwala na to, aby przedsiębiorstwo skupiało się na funkcjach

najbardziej istotnych, a nie na obszarach kosztochłonnych, którymi zajmują się

wyspecjalizowane jednostki na zewnątrz, dzięki czemu są one realizowane szybciej

i efektywniej. Outsourcing to innowacyjna technika zarządzania. Daje ona szansę na

efektywnie prosperujące przedsiębiorstwo, oparte na racjonalnej polityce

funkcjonowania.

DEFINICJA ORAZ PODZIAŁ OUTSOURCINGU

Określenie outsourcing wywodzi się z amerykańskiego środowiska

biznesowego i jest połączeniem trzech słów: outside, resource i using.

Outside oznacza „na zewnątrz”, resource „zasoby”, zaś using to

„zastosowanie”. Zestawienie tych wyrazów daje nam początkowy zarys tego

czym jest outsourcing – można go określić jako korzystanie z zasobów

zewnętrznych. Najczęściej w słowniku języka polskiego zdefiniowany jest

jako wyodrębnienie126

.

W dobie ciągle rozwijającej się gospodarki przedsiębiorstwa zadają

sobie pytanie, czy konieczne jest wykonywanie pewnych zadań przez nie we

własnym zakresie, albo powierzenie ich wyspecjalizowanym firmom. Ideą

outsourcingu jest przekazywanie zadań, z których można zrezygnować lub są

wykonywane taniej i często lepiej poza komórką macierzystą.

Przedsiębiorstwo skupia się wtedy tylko na swojej specjalizacji, w której

* Politechnika Świętokrzyska, Koło Naukowe „ZIPPER”, opiekun naukowy referatu:

dr inż. Bożena Kaczmarska. 126

Jonkis A., Jaroszyński J., Outsourcing logistyczny, Logistyka, 6/2008.

98

posiada przewagę konkurencyjną. Z założenia takie działania powinny

odciążyć firmę od obszarów, w których nie ma przewagi konkurencyjnej

i stanowią one działalność pomocniczą lub poboczną. Współpraca między

zleceniodawcą i zleceniobiorcą powinna być ścisła i długookresowa, często

już na poziomie projektowania produktu i powinna wiązać się z udzielaniem

szczegółowych informacji i wskazówek dotyczących danej usługi czy

wykonania zamawianego elementu.

Na poniższym rysunku przedstawiono obszary, w których może

występować outsourcing:

Rysunek 1. Obszary występowania outsourcingu w przedsiębiorstwach.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Kopczyński T., Outsourcing w zarządzaniu

przedsiębiorstwami, PWE, Warszawa 2010, s. 80.

Głównymi czynnikami, które przemawiają za wprowadzeniem

outsourcingu w przedsiębiorstwie są127

:

uzyskanie redukcji i kontroli kosztów;

możliwość koncentracji przedsiębiorstwa na działalności, w której

posiada przewagę konkurencyjną;

127

Jonkis A., Jaroszyński J., Outsourcing logistyczny…, op.cit.

OUTSOURCING

Logistyka:

- transport i

dystrybucja

- zarządzanie zapasami

- magazynowanie

Finanse:

- rachuba płac

- krótkoterminowe inwestycje

- rozrachunki

- prowadzenie ksiąg

Produkcja:

- produkcja komponentów

- pakowanie - montaż produktów

- projektowanie

komponentów i produktów

Marketing:

- promocja (reklama) - public relations

- badania marketingowe

Zarządzanie zasobami

ludzkimi:

- rekrutacja i selekcja

- zatrudnianie (czasowe, biznesing)

- szkolenia

Systemy i technologie

informatyczne:

- instalacja i utrzymywanie

systemów informatycznych

- dostawa sprzętu i jego utrzymanie

- szkolenia związane z

technologią informatyczną - integracja systemu, rozwój

specjalnych aplikacji

99

perspektywa wykorzystania funduszy, które były zaangażowane

w działalność nie mającej kluczowego charakteru;

sposobność przeniesienia zasobów na inne cele;

dostępność do najlepszych rozwiązań w obszarze technologii, narzędzi i

metod zarządzania.

Wyżej wymienione przyczyny mają decydujące znaczenie przy

wprowadzeniu tej innowacyjnej koncepcji zarządzania w struktury jednostki

gospodarczej.

ETAPY WPROWADZANIA OUTSOURCINGU

Przy wdrożeniu outsourcingu w firmie ważna jest jej wielkość, branża,

obszary które będą wyszczególnione w organizacji, co prowadzi ostatecznie

do harmonii oraz uporządkowania w przedsiębiorstwie. Możemy wyróżnić

następujące wprowadzania outsourcingu128

:

Etap 1. Analiza sytuacji

Konieczne jest wyznaczenie komponentów, produktów, usług albo

całych obszarów działalności, obniżenia kosztów, polepszenia jakości

produktów bądź usług. Możemy wyróżnić między innymi trzy obszary

organizacji:

Działalność zasadnicza - to obszar w firmie dzięki której

przedsiębiorstwo uzyskuje przewagę konkurencyjną. Celem

przedsiębiorstwa jest utrzymanie jego silnej pozycji.

Działalność pomocnicza - są to strategiczne funkcje, ale nie mające

większego wpływu na rozwój organizacji.

Działalność uboczna - funkcje o bardzo małym znaczeniu strategicznym.

Dzięki takiej ocenie firma może podjąć decyzje o wyborze funkcji, które

powinny być zlecone przedsiębiorstwom zewnętrznym.

128

Kopczyński T., Outsourcing jako innowacyjna technika zarządzania przedsiębiorstwem,

Nowoczesne zarządzanie przedsiębiorstwem – IV Konferencja naukowa, Politechnika

Zielonogórska Instytut Organizacji i Zarządzania, Zielona Góra 1999.

100

Etap 2. Wybór potencjalnych dostawców

Przy wyborze kooperanta ważne jest, aby rozważyć warunki, które

powinien spełnić, aby nawiązać współpracę. Jest to ważne ze względu, iż

zleceniobiorca staje się częścią firmy ponieważ uczestniczy w jej działalności

oraz rozwoju produktów.

Etap 3. Obsługa procesu outsourcingu

Na tym etapie zachodzi wiele zmian dotyczących struktury organizacji,

komunikacji wewnątrz przedsiębiorstwa oraz pracowników. Następuje

przeprojektowanie procesów oraz wzbogacenie ich o nowe technologie oraz

zwiększone zaangażowanie pracowników.

Od samego początku proces outsourcingu powinien być kontrolowany,

dzięki czemu można monitorować sytuację i na bieżąco wprowadzać

udoskonalenia.

OUTSOURCING LOGISTYCZNY

Celem outsourcingu logistycznego jest przekazanie w outsourcing

pewnych funkcji związanych z logistyką. Można określić to jako współpracę,

dzięki której będą realizowane funkcje logistyczne będą przekazywane do

operatora logistycznego. Ponieważ ta kooperacja realizowana jest w ramach

umowy, outsourcing logistyczny nazywany jest również logistką

kontraktową. Najczęściej do usług, które są oddawane w ramach

outsourcingu logistycznego należą129

:

transport,

spedycja,

obsługa celna,

pakowanie i paletyzacja,

znakowanie towarów,

obsługa opakowań zwrotnych,

129

http://zarzadzanie-produkcja.wip.pl/zarzadzanie-zapasami-/outsourcing-procesow-

logistyki-i-magazynowania, 15.05.2011.

101

magazynowanie,

usługi finansowe (fakturowanie, obsługa płatności i ubezpieczeń),

optymalizacja systemów informacyjnych,

tworzenie raportów i analiz oraz prognozowanie,

projektowanie wewnętrznych systemów logistycznych i magazynowanie,

tworzenie strategii łańcucha dostaw,

inne.

Zakres funkcji logistycznych przekazywany w outsourcing może być

zróżnicowany i polegać na organizacji transportu bądź całościowym

zarządzaniu łańcuchem dostaw. Można podzielić go na organizacje

transportu oraz logistykę wewnątrz zakładową, w tym na planowanie

systemów i dostarczanie surowców, magazynowanie oraz kontrolę.

ZALETY I WADY KORZYSTANIA Z OUTSOURCINGU

Zazwyczaj w organizacji występują pewne korzyści po zastosowaniu

outsourcingu, takie jak130

:

skoncentrowanie na działaniach strategicznych,

zaoszczędzenie czasu,

zredukowanie kosztów związanych z obszarami wyłączonymi poza

przedsiębiorstwo,

dostęp do nowych technologii,

zredukowanie zatrudnienia i zobowiązań finansowych,

wzrost odpowiedzialności wykonawców działań.

W outsourcingu występują również wady na polu nieporozumień

z kooperantem. Występuje ryzyko, że kooperant:

nie dostarczy produktu lub nie wykona usługi zgodnie z umową,

130

Kopczyński T., Outsourcing jako innowacyjna technika …, op. cit.

102

usługa nie zostanie wykonana prawidłowo lub produkty będą

dostarczone w mniejszej ilości,

usługa zostanie wykonana niezgodnie z terminem.

Takie zdarzenia mogą prowadzić do napięć lub do przerwania

współpracy między firmami. Ostatecznie jednak przewaga zalet nad wadami

wyraźnie wskazuje nad słusznością zastosowania outsourcingu

w przedsiębiorstwie.

BIBLIOGRAFIA

DEMBIŃSKA-CYRAN J., Outsourcing jako narzędzie Lean Managment, Ekonomika

i Organizacja Przedsiębiorstwa, 4/1996.

JONKIS A., JAROSZYŃSKI J., Outsourcing logistyczny, Logistyka, 6/2008.

KOPCZYŃSKI T., Outsourcing jako innowacyjna technika zarządzania przedsiębiorstwem,

Nowoczesne zarządzanie przedsiębiorstwem – IV Konferencja naukowa, Politechnika

Zielonogórska Instytut Organizacji i Zarządzania, Zielona Góra 1999.

KOPCZYŃSKI T., Outsourcing w zarządzaniu przedsiębiorstwami, PWE, Warszawa 2010.

PIERŚCIONEK Z., Strategie rozwoju firmy, PWN, Warszawa 1996.

http://zarzadzanie-produkcja.wip.pl/zarzadzanie-zapasami-/outsourcing-procesow-logistyki-

i-magazynowania, 15.05.2011.

LOGISTICS OUTSOURCING AS AN EXAMPLE OF INNOVATION IN BUSINESS

The purpose of business is to succeed, which is due to the priority function they perform,

which is provide products and services to it’s customers. To adapt to changing

environmental conditions the company should implement innovative solutions. Outsourcing

is one way of achieving greater efficiency in the organization, allows company focused on

the most important functions, not costly areas dealt with by specialized units on the outside,

so that they are implemented quickly and effectively. Outsourcing is an innovative

management technique. It gives a chance for a viable business efficiently, based on a rational

policy of operation.

103

Prognozowanie mikrobiologiczne, łańcuch

żywnościowy, modele prognostyczne.

Ewa PYRZYŃSKA*

PROGNOZOWANIE MIKROBIOLOGICZNE W ŁAŃCUCHU

DOSTAW

W artykule przedstawiono definicję prognozowania mikrobiologicznego oraz kierunki

jego zastosowania. Scharakteryzowano modele prognostyczne oraz najczęściej używane

programy komputerowe. Omówiono ogólne zasady tworzenia modeli na wybranych

przykładach, zwracając szczególną uwagę na transport i przechowywanie produktów

żywnościowych.

1. WPROWADZENIE

Jednym z podstawowych założeń nowoczesnej mikrobiologii jest fakt,

iż wzrost mikroorganizmów jest funkcją żywności jako środowiska.

Dominować będą te mikroorganizmy, które najlepiej potrafią dostosować się

do życia w określonych warunkach.

Określenie reakcji mikroorganizmów na czynniki determinujące ich

wzrost, umożliwia przewidywanie ich zachowania w żywności na podstawie

obserwacji dokonanych w przeszłości131

.

Prognozowanie mikrobiologiczne znane jest od wielu lat, jednak

dopiero w ostatnich kilkunastu latach zyskało na popularności jako narzędzie

mogące pomóc w ustaleniu zagrożeń podczas produkcji i dystrybucji

produktów żywnościowych. Modele prognostyczne mogą wskazać punkty

krytyczne, dzięki czemu producenci i dostawcy są w stanie wprowadzić

działania korygujące, a co za tym idzie zmniejszyć ewentualne zagrożenia dla

zdrowia konsumenta.

* Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Wydział Towaroznawstwa, doktorantka UEK.

131 Kołożyn-Krajewska D., Sikora T., Zarządzanie bezpieczeństwem żywności, Wyd. C.H.

Beck, Warszawa, 2010.

104

2. ISTOTA PROGNOZOWANIA MIKROBIOLOGICZNEGO

Prognozowanie mikrobiologiczne, inaczej mikrobiologia progno-

styczna (z ang. predictive microbiology) to dyscyplina naukowa, znajdująca

się na pograniczu mikrobiologii żywności, matematyki oraz ekonometrii,

która „zajmuje się opracowywaniem modeli matematycznych reakcji

drobnoustrojów na określone warunki środowiskowe oraz weryfikacją ich

zastosowania do przewidywania wzrostu, przeżywalności oraz inaktywacji

mikroorganizmów w żywności”132

.

Techniki modelowania są dla mikrobiologów szansą, pozwalającą im

na szybkie określenie reakcji mikroorganizmów na zmieniające się warunki

w żywności. Modele prognostyczne mogą być zastosowane do:

przewidywania okresu przydatności do spożycia,

prognozowania bezpieczeństwa mikrobiologicznego produktów przy

zmianie składu lub technologii produkcji,

obiektywnej oceny konsekwencji ewentualnych niezgodności

w procesie produkcyjnym i przechowywaniu żywności,

tworzenia baz dla opracowywania przewodników, norm, kryteriów,

wyznaczania limitów krytycznych parametrów w krytycznych punkach

kontrolnych w systemie HACCP,

jako narzędzie edukacyjne dla pracowników przemysłu i handlu133

.

3. MODELE PROGNOZOWANIA MIKROBIOLOGICZNEGO

Początkowo mikrobiologia prognostyczna była nauką czysto

empiryczną. Pierwszy model został opracowany w roku 1922 przez

Esty & Meyer134

. Za pomocą logarytmiczno-liniowego modelu opisana

została śmierć populacji zarodników Clostridium botulinum typu A,

poddanych działaniu odpowiednio wysokiej temperatury. Model ten jest

wciąż stosowany przez firmy produkujące żywność puszkowaną o niskiej

kwasowości w celu oszacowania optymalnych warunków termicznych

procesu utrwalania. Model ten pokazuje, że w danej temperaturze względny

wskaźnik śmiertelności bakterii jest stały w czasie. Innymi słowy, procent

populacji komórek inaktywowanych w jednostce czasu jest stały.

132

http://www.cbr.edu.pl/slownik.php, 19.04.2011. 133

Ibidem. 134

J. Baranyi, T.A. Roberts, Predictive Microbiology – Quantitative Microbial Ecology,

Culture, 2004.

105

Z kolei Scott (1936) dowiódł, że wskaźnik śmiertelności (specific death

rate) mikroorganizmów, zależny od aktywności wody, jest wyrażony

bezwymiarową liczbą mieszczącą się w przedziale od 0 (suchy) do

1 (mokry). Relację tę wciąż wykorzystuje się w teorii termicznej inaktywacji.

Zakłada się, że logarytm ze wskaźnika śmiertelności (specific death rate)

zmniejsza się w sposób liniowy, jeśli temperatura wzrasta135,136

.

Obecnie mikrobiologiczne modele prognostyczne można zaklasyfi-

kować do jednej z dwóch grup: modeli probabilistycznych lub modeli

kinetycznych.

Modele probabilistyczne oparte na prawdopodobieństwie, stosowane

są w odniesieniu do bakterii przetrwalnikujących, szczególnie Clostridium

botulinum, których nawet najmniejszy wzrost jest niebezpieczny. Modele te

konstruowane są w oparciu o założenie, że pojedynczy przetrwalnik

C. botulinum rozwinie się i wyprodukuje toksyny w żywności. Do tego

rodzaju modelowania wykorzystuje się różne metody analizy regresji.

Modele kinetyczne opracowywane są głównie dla nieprzetrwal-

nikujących patogenów, szczególnie tych, które są niebezpieczne dopiero

w momencie przekroczenia pewnego progu wzrostu. Opisują one matema-

tycznie zmiany w populacji mikroorganizmów w czasie, a także wpływ

warunków środowiska na kinetykę ich wzrostu, szczególnie okres trwania

fazy lag (fazy pierwotnego zahamowania – inaczej adaptacyjnej) iczas

regeneracji. Modelowanie może być prowadzone w sposób bezpośredni lub

z wykorzystaniem funkcji matematycznych137,138

.

4. KOMPUTERYZACJA MODELI PROGNOSTYCZNYCH

Prace nad modelami prognostycznymi dla mikrobiologii żywności

pozwoliły na utworzenie programów komputerowych, które pozwalają na

szybkie określenie stanu mikrobiologicznego badanych produktów. Prace

135

T. A. McMeekin, J. Olley, D. A. Ratkowsky., T. ROSS, Predictive microbiology:

towards the interface and beyond, International Journal of Food Microbiology 73 (2002). 136

J. Baranyi, T.A. Roberts, op. cit. 137

A. N. Psomas, G-J. Nychasa, S. A. Haroutounianb, P. N. Skandamis, Development and

validation of a tertiary simulation model for predicting the growth of the food

microorganisms under dynamic and static temperature conditions, Computers and

Electronics in Agriculture, Vol. 76, 2011. 138

D. Kołożyn-Krajewska, T. Sikora, op.cit.

106

rozpoczęły się jednocześnie w USA i Wielkiej Brytanii. Stopniowo

gromadzone wyniki badań stworzyły w efekcie potężną bazę, z której

obecnie korzystać może każdy.

W roku 1988 dzięki Ministerstwu Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności

Wielkiej Brytanii opracowany został program Food MicroModel™. Pozwala

on na natychmiastowe określenie stanu mikrobiologicznego żywności, pod

kątem występowania następujących patogenów: Aeromonas hydrophila,

Bacillus cereus, B. subtilis, Campylobacter, Clostriudium botulinum,

Escherichia coli, Listeria monocytogenes, Salmonella, Staphylococcus

aureus, Yersinia enterocolitica139,140

. W 2003 roku program ten został

przekształcony w Growth Predictor141

.

W tym samym czasie Amerykanie (ASDA ARS) opracowali PMP142

Jest to pakiet modeli, które mogą być używane do prognozowania wzrostu

i inaktywacji patogenów w różnych warunkach środowiskowych. Prognozy

te są jednak dokładne tylko dla określonych szczepów bakterii oraz

warunków ich wzrostu (np. rodzaj pożywki bakteryjnej, żywności). Dla

pozostałych szczepów i warunków środowiska prognozy muszą być odpo-

wiednio zwalidowane. PMP składa się z czterech sekcji:

1) Modele wzrostu,

2) Modele nietermicznej inaktywacji,

3) Modele inaktywacji za pomocą promieniowania gamma,

4) Modele probabilistyczne dla Clostridium botulinum143,144

.

W wyniku połączenia programów Food MicroModel oraz PMP powstał

ComBase145

. Dzięki owocnej międzynarodowej współpracy bazy danych

zostały umieszczone w internecie, dzięki czemu każda zainteresowana osoba

może z nich skorzystać. Ma to prowadzić do lepszego zrozumienia problemu

bezpieczeństwa żywności. Lata gromadzenia danych sprawiły, że aktualnie

baza dysponuje kilkudziesięcioma tysiącami krzywych wzrostu i przeżywa-

lności szerokiego wachlarza drobnoustrojów mogących powodować psucie

się żywności146

.

139

Ibidem. 140

J. Baranyi, T. A. Roberts, op. cit. 141

Przez FSA (Food Standards Agency), sponsorowany przez Institute of Food Research. 142

ang. Pathogen Modelling Programme. 143

D. Kołożyn-Krajewska, T. Sikora, op. cit. 144

http://pmp.arserrc.gov/PMPOnline/AboutPMP.aspx, 03.05.2011. 145

ang. Combined Database of Microbial Responses to Food Environments. 146

http://www.combase.cc, 08.05.2011.

107

„To jak kreowanie wirtualnego świata dla każdego rodzaju żywności,

którą spożywany oraz każdej bakterii wywołującej psucie się żywności.

Świat ten możemy kreować poprzez wprowadzenie do bazy takich danych jak

temperatura, pH czy zawartość soli – wszystkich parametrów istotnych dla

danego artykułu spożywczego podczas jego wytwarzania, dystrybucji,

przechowywania i sprzedaży „147

.

Udostępnione dane mogą być wykorzystywane w celu ułatwienia

podejmowania decyzji w zakładzie produkcyjnym, takich jak zmiana

receptury, zmiana parametrów produkcji czy wydłużenie lub skrócenie

terminu przydatności do spożycia.

Do przeprowadzenia modelowania przy użyciu programu ComBase

potrzebne są następujące dane:

temperatura (w zakresie wzrostu lub inaktywacji bakterii),

pH,

zawartość NaCl [%],

aktywność wody,

zawartość CO2 [%],

zawartość azotanów w przeliczeniu na NO3 [ppm],

czas trwania danego etapu,

początkowa liczba baterii,

stan fizjologiczny148

.

5. ZASTOSOWANIE PROGNOZOWANIA

MIKROBIOLOGICZNEGO W ŁAŃCUCHU DOSTAW

Mikrobiologia prognostyczna może posłużyć do przewidzenia

wystąpienia zanieczyszczeń, które mogą pojawić się w żywności. Na

podstawie studiów literaturowych można stwierdzić, iż najczęściej badanymi

produktami są mięso i jego przetwory. Wynika to z faktu, iż produkty te

należą do łatwo psujących się, a co za tym idzie, niosących dość duże

zagrożenie dla zdrowia konsumentów. Modele prognozowania

mikrobiologicznego mogą być jednak zbudowane dla każdego produktu

147

Dr Jozsef Baranyi , http://www.foodqualitynews.com/Food-Alerts/Virtual-safety,

08.05.2011. 148

K. Godlewska, D. Kołożyn-Krajewska, Prognozowanie mikrobiologiczne w łańcuchu

żywnościowym, Przemysł Spożywczy, 2/2008.

108

żywnościowego. Aby skonstruować taki model za pomocą jednego

z opisanych wcześniej programów (np. ComBase) potrzebne jest określenie

poszczególnych ogniw łańcucha żywnościowego „od pola do stołu”, gdzie

początkowym punktem może być uprawa zbóż na paszę dla zwierząt,

natomiast końcowym zakup produktu finalnego przez konsumenta i jego

spożycie (dla mięsa). Łańcuch ten w zależności od rodzaju produktu, dla

którego tworzony jest model, może być różnej długości. Podstawą jest

określenie rodzaju bakterii, dla której buduje się model, a także

wprowadzenie do programu danych wymienionych w pkt. 4. Po

przeanalizowaniu łańcucha dostawy określa się punkty, w których istnieje

największe prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń mikrobiolog-

gicznych149

. Produkcja i dystrybucja produktów żywnościowych wymaga

bowiem określonych warunków higieniczno-sanitarnych. Przykładowo w

przypadku mięsa największe zagrożenie namnażania się niekorzystnej

mikroflory może występować w trakcie przechowywania i transportu

gotowego wyrobu do punktów sprzedaży oraz z tych punktów do domu

konsumenta. Najczęstszą przyczyną nieprawidłowości jest nieodpowiednia

temperatura, w wyniku czego patogeny mają idealne warunki rozwoju, co

skutkuje wystąpieniem zatrucia pokarmowego. W takim wypadku produkt

spożywczy musi zostać wycofany ze sprzedaży. Dzięki modelom

prognostycznym producent czy dostawca jest w stanie ocenić stopień

zagrożenia w poszczególnych ogniwach łańcucha i zwrócić większą uwagę

na punkty krytyczne. Jeśli stosuje się zalecenia GHP, GMP oraz HACCP,

możliwość wystąpienia zatruć pokarmowych jest niewielka150

.

Należy również zwrócić uwagę na fakt, iż prognozowanie

mikrobiologiczne można zastosować w celu analizy ryzyka wystąpienia

zagrożeń w punktach żywienia zbiorowego (restauracje, bary, itp.).

Szczególnie ważne w takich miejscach są warunki przechowywania

gotowych dań. Produkty te są często magazynowane zbyt długo,

w nieodpowiedniej temperaturze. Jedynie rygorystyczne przestrzeganie

wymogów sanitarno-higienicznych może ustrzec przed wystąpieniem

w lokalach gastronomicznych masowych zatruć pokarmowych.

6. PODSUMOWANIE

Prognozowanie mikrobiologiczne jest dziedziną nauki stosunkowo

nową. Mimo że rozwinęła się na szczeblu akademickim, daje obecnie

149

Za pomocą programu. 150

K. Godlewska, D. Kołożyn-Krajewska, op. cit.

109

możliwość przewidywania zagrożeń mikrobiologicznych również

przedsiębiorcom. Pozwala producentom i dostawcom zoptymalizować koszty

wytworzenia i transportu produktów żywnościowych. Należy jednak

pamiętać o tym, iż ma się do czynienia z modelami prognostycznymi. Mają

one jedynie sygnalizować miejsca, w których istnieje większe zagrożenie

wystąpienia zanieczyszczeń mikrobiologicznych. Otrzymane prognozy

należy w odpowiedni sposób zweryfikować, w celu uzyskania najlepszych

efektów.

Z drugiej strony możliwości Internetu pozwalają na kreowanie

wirtualnego świata dla poszczególnych produktów żywnościowych i bakterii

chorobotwórczych. Pozwala to na zwiększenie świadomości zarówno

producentów i dostawców, jak również konsumentów, na temat

bezpieczeństwa zdrowotnego żywności.

BIBLIOGRAFIA

BARANYI J., ROBERTS T.A., Predictive Microbiology – Quantitative Microbial Ecology,

Culture, 2004.

GODLEWSKA K., KOŁOŻYN-KRAJEWSKA D., Prognozowanie mikrobiologiczne

w łańcuchu żywnościowym, Przemysł Spożywczy, 2/2008.

KOŁOŻYN-KRAJEWSKA D., SIKORA T., Zarządzanie bezpieczeństwem żywności,

C.H. Beck, Warszawa, 2010.

MCMEEKIN T.A., OLLEY J., RATKOWSKY D.A., ROSS T., Predictive microbiology:

towards the interface and beyond, International Journal of Food Microbiology 73 (2002).

PSOMAS A. N., NYCHASA G-J., HAROUTOUNIANB S. A., SKANDAMIS P. N.,

Development and validation of a tertiary simulation model for predicting the growth of the

food microorganisms under dynamic and static temperature conditions, Computers and

Electronics in Agriculture, Vol. 76, 2011.

http://www.combase.cc, 08.05.2011.

http://www.cbr.edu.pl, 19.04.2011.

http://www.foodqualitynews.com/ Food-Alerts/Virtual-safety, 08.05.2011.

http://www.ifr.ac.uk/safety/comicro/Culture_25.pdf, 19.04.2011.

http://pmp.arserrc.gov/PMPOnline/AboutPMP.aspx, 03.05.2011.

110

PREDICTIVE MICROBIOLOGY IN A FOOD DELIVERY CHAIN

The article presents definition of predictive microbiology and fields of its

implementation. Models of predictive microbiology and commonly used computer

programmes are characterized. Basic rules of models formation are presented. The author

focuses on transportation and storage of food products.

111

Outsourcing, konkurencyjność firmy,

Business Process Outsourcing.

Joanna SOBCZAK*

OUTSOURCING I BPO JAKO SPOSÓB

NA PODNIESIENIE KONKURENCYJNOŚCI FIRMY

Celem opracowania jest przedstawienie pojęcia outsourcingu oraz outsourcingu

procesów biznesowych, który w ostatnich latach nabrał szczególnego znaczenia.

Szczegółowo opisane zostały elementy składowe outsourcingu jego podstawowe rodzaje.

Ponadto przedstawiono wady i zalety zarówno outsourcingu jak i BPO.

1. WPROWADZENIE

Globalizacja oraz procesy jej towarzyszące wymuszają na

przedsiębiorstwach podjęcie działań strategicznych mających na celu

poprawę pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa jak również redukcję

kosztów związanych z jego funkcjonowaniem. Dążenie do osiągnięcia

przewagi konkurencyjnej pod względem jakości czy też kosztów prowadzi

bowiem do zwiększania udziałów w rynku a tym samym do zwiększania

zysku podmiotu gospodarczego. Jednym z działań podejmowanych przez

współczesne przedsiębiorstwa jest wdrożenie outsourcingu, który jest

głównym tematem niniejszego referatu. Zasadniczym celem opracowania jest

przybliżenie czytelnikowi pojęcia outsourcingu oraz zwrócenie jego

szczególnej uwagi na outsourcing procesów biznesowych.

2. ISTOTA I ELEMENTY SKŁADOWE OUTSOURCINGU

Outsourcing to nowoczesna strategia zarządzania, definiowana jako

przedsięwzięcie, polegające na wydzieleniu ze struktury organizacyjnej

przedsiębiorstwa, realizowanych przez nie funkcji i przekazanie ich do

* Studentka kierunku Finanse i Rachunkowość na Wydziale Ekonomiczno–

Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, absolwentka kierunku Ekonomia, Studenckie

Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress”, opiekun naukowy referatu:

dr Agnieszka Bukowska-Piestrzyńska.

112

realizacji innym podmiotom gospodarczym151

. Innymi słowy outsourcing

polega na zleceniu wyspecjalizowanym podmiotom (jednostkom

zewnętrznym lub specjalnie wydzielonym ze struktury macierzystej

podmiotom) zadań niezbędnych dla funkcjonowania przedsiębiorstwa

macierzystego, które zostaną tam zrealizowane efektywniej, lepiej oraz taniej

niż byłoby to możliwe we własnym zakresie.

Termin outsourcing wywodzi się z języka angielskiego i jest

skróceniem wyrażenia outsider – resource – using. Co w tłumaczeniu na

język polski oznacza korzystanie z zasobów zewnętrznych.152

Bardzo ważną

kwestią jest fakt, iż wdrożenie outsourcingu nie jest możliwe bez istnienia

trzech podstawowych elementów - klienta, dostawcy oraz zleconej pracy,

zaprezentowanych na rysunku poniżej.

Rysunek 1. Elementy składowe outsourcingu

Źródło: opracowanie własne

Należy pamiętać, że klientem określamy osobę, bądź podmiot

gospodarczy zlecający wykonanie projektu na zewnątrz. Klienci różnią się od

siebie pod względem liczby i zakresu zlecanych projektów. Zleceniodawcą

może być całe przedsiębiorstwo, jak również jedna z jednostek

organizacyjnych podmiotu gospodarczego. Dostawca to podmiot

151

Trocki M., Outsourcing – Metody restrukturyzacji działalności gospodarczej, PWE,

Warszawa 2001, s. 13. 152

Ibidem.

113

podejmujący się wykonania danego projektu, podobnie jak przypadku

klientów dostawców różnicujemy ze względu na liczbę i zakres

wykonywanych projektów. Trzecim elementem outsourcingu jest zlecona

praca. To właśnie ona jest najistotniejszym elementem outsourcingu.

Podstawowym warunkiem outsourcingu jest akceptacja wydzielenia

określonych rodzajów działalności ze strony właścicieli przedsiębiorstwa.

Uzyskanie takiej akceptacji wymaga udowodnienia, iż wydzielenia

spowodują poprawę efektywnego działania przedsiębiorstwa. Ważne jest

również zapewnienie możliwość skutecznej kontroli działalności po jej

wydzieleniu oraz obiektywnego określenia wymiernych ekonomicznie

wyników. Ponadto wydzielenie funkcji powinno być akceptowane także

przez pracowników z nią związanych, ponieważ zmienia ono struktury

zatrudnienia.

3. RODZAJE OUTSOURINGU

W literaturze przedmiotu istnieje kilka kryteriów klasyfikacji

outsourcingu. W niniejszym referacie zaprezentowane zostaną dwa kryteria:

złożoności wydzielonej funkcji oraz formy jej podporządkowania. Na

podstawie kryterium złożoności wydzielonej funkcji, wyróżnić możemy

następujące rodzaje outsourcingu153

:

outsourcing pojedynczej funkcji,

outsourcing funkcji procesów,

outsourcing obszarów funkcjonalnych.

Na podstawie kryterium formy podporządkowania wydzielonej funkcji

wyróżniamy dwa rodzaje outsourcingu: outsourcing kontraktowy oraz

kapitałowy. O outsourcingu kontraktowym (nazywany również

zewnętrznym) mówimy, gdy przedsiębiorstwo rezygnuje z realizacji funkcji

w swojej strukturze i przekazuje jej wykonanie niezależnemu podmiotowi

gospodarczemu na podstawie kontraktu tzn. porozumienia lub umowy.

Skutkiem takiego działania jest likwidacja wszystkich elementów

związanych z realizacją funkcji w przedsiębiorstwie, a więc zwolnienie

pracowników, czy też reorganizacja stanowisk, sprzedaż bądź likwidacja

majątku, likwidacja komórki organizacyjnej itd. Z outsourcingiem

kapitałowym (nazywanym także wewnętrznym) mamy do czynienia

wówczas, gdy z podmiotu gospodarczego wydzielone zostają funkcje

153

Kłos M., Outsourcing w Polskich Przedsiębiorstwach, CeDeWu Warszawa 2009, s. 5.

114

w postaci powiązanej kapitałowo spółki-córki. Oznacza to, że działy zwią-

zane z realizacją funkcji w ramach przedsiębiorstwa nie ulegają likwidacji,

lecz są przekazywane do nowo powstałego podmiotu gospodarczego.

Coraz częściej w kontekście outsourcingu mówi się offshoringu, czyli

przesuwaniu pewnych procesów i obszarów działalności przedsiębiorstwa

poza granice danego kraju154

. Jednakże zwrócić należy uwagę, że w

literaturze przedmiotu obok pojęcia offshoringu występują pojęcia

nearshoringu oraz onshoringu. Nearshoring definiowany jest jako przeniesie

realizacji procesów biznesowych poza granice danego kraju, do państwa

bliskiego pod względem geograficznym i kulturowym. Przeniesienie obsługi

wybranych procesów biznesowych do innej lokalizacji w obrębie danego

państwa w którym funkcjonuje przedsiębiorstwo nazywane jest natomiast

onshoringiem.

4. BUSINESS PROCESS OUTSOURCING

Jak już wcześniej wspomniano, outsourcing polega na zlecanie

wyspecjalizowanym podmiotom zewnętrznym obsługi wybranych procesów

koniecznych dla funkcjonowania firmy. Spośród wielu obszarów działania

outsourcingu należy wyróżnić 3 dziedziny:

BPO (ang. Business Process Outsourcing) - outsourcing procesów

biznesowych;

KPO (ang. Knowledge Process Outsourcing) - outsourcing procesów

wiedzy;

ITO (ang. Information Technology Outsourcing) - outsourcing IT.

W niniejszym opracowaniu skupiono się na outsourcingu procesów

biznesowych. Pojęcie to odnosi do sektora usług, w którym międzynarodowe

korporacje zlecają realizację określonych zadań wyspecjalizowanym

centrom. Zadania zlecane mogą być zarówno nowopowstałym oddziałom

zagranicznym korporacji, jak i niezależnym firmom zagranicznym.155

154

Holak G., Outsourcing i offshoring jako narzędzie zwiększania efektywności

przedsiębiorstw, [w:] Popović M., Błaszczyk M., Trendy ekonomiczne we Wspólnocie

Europejskiej, Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech”, Łódź, 2010, s. 98. 155

Sobińska M., Outsourcing procesów biznesowych, [w:] Nowobilski S., Podejście

procesowe w organizacjach, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,

Wrocław 2009, s. 202.

115

Początkowo outsourcing procesów biznesowych polegał na

wydzielaniu najbardziej standardowych i powtarzalnych czynności: obsługi

procesu naliczania płac, fakturowania czy telefonicznej obsługi klientów

(ang. call center). Obecnie sektor BPO obejmuje także bardziej

skomplikowane, jednocześnie kluczowe dla funkcjonowania organizacji

obszary działalności, takie jak np.: obsługiwanie złożonych procesów,

projektowanie produktów czy pozyskiwanie nowych klientów. 156

Położenie Polski w centrum Europy czyni z niej atrakcyjną lokalizację

dla inwestorów z sektora BPO. Należy zwrócić uwagę, że od momentu

wstąpienia Polski do Unii Europejskiej liczba inwestycji zwiększa się. Z roku

na rok w Polsce powstaje coraz więcej ośrodków BPO obejmujących między

innymi następujące rodzaje usług: techniki informacyjne, usługi finansowo-

księgowe, działania badawczo-rozwojowe, usługi logistyczno-magazynowe

oraz centra telefoniczne. Na rysunku poniżej przedstawiono rozmieszczenie

centrów usług BPO.

Rysunek 2. Centra usług SSC/BPO w miastach Polski

Źródło: Raport Sektor SSC/BPO w Polsce przygotowany na zlecenie Związku Liderów

Sektora Usług Biznesowych w Polsce (http://www.absl.pl/web/guest/reports, 05.05.2011).

156

Ibidem, s. 202.

116

Do największych ośrodków BPO, którym udało się przyciągnąć

inwestorów zaliczyć można: Warszawę, Łódź, Wrocław, Kraków, Katowice,

Gdańsk i kilku innych miast157

.

BPO pozwala międzynarodowym korporacjom na przekazywanie

wybranych zadań do nowo powstałych zagranicznych oddziałów,

zmniejszenie kosztów zatrudnienia. Niższe koszty, nie są jednak jedynym

czynnikiem, który motywuje firm do tworzenia projektów outsourcingu

procesów biznesowych. Polski potencjał ludzki, dostępność i jakość wysoko

wykwalifikowanych pracowników jest opisywany jako główny czynnik

w wyborze lokalizacji inwestycji.

5. KORZYŚCI I WADY OUTSOURCINGU

Dzięki zastosowaniu outsourcingu przedsiębiorstwo może zwiększyć

swoją efektywność. Jednakże to nie jedyna korzyść, innymi korzyściami

płynącymi z wykorzystywania usług outsourcingowych są158

:

• umożliwienie koncentracji na podstawowych celach działalności;

• optymalizacja kosztów usług;

• utrzymanie niższego poziomu zatrudnienia, zapewniając jednocześnie

wykwalifikowany personel dla zadań podstawowych;

• zapewnienie wyższej jakości usług w oparciu o doświadczenia oraz

specjalizację firm świadczących te usługi;

• zmniejszenie nakładów inwestycyjnych na utrzymywanie bazy technicznej

i organizacyjnej powierzonych działalności.

Podstawowe zagrożenie związane z wykorzystywaniem outsourcingu:

• zależność od firmy usługowej, do której wydzielono zadanie;

• usługi outsourcingowe zmniejszają potrzebę zatrudniania nowych

pracowników, ponieważ zastępują ich firmy świadczące takie usługi;

• możliwość zlecenia działalności firmie, która nie wypełni w sposób

należyty zobowiązania jakie na siebie przyjęła;

• zbyt duża redukcja kosztów może doprowadzić do obniżenia jakości usług

czy produktów.

Należy zwrócić również uwagę na zalety oraz wady outsourcingu

procesów biznesowych. Poza wyżej wymienionymi zaletami związanymi

157

http://www.offshoringtimes.com/Pages/2008/BPO_news2335.html, 05.05.2011. 158

Binda J., Outsourcing – wykorzystanie szans, realizacja zysków, Wydaw. I Pracownia

Poligraficzna ŁCDNKiKP, Łódź 2003, s. 13.

117

z wykorzystaniem outsourcingu, BPO niesie ze sobą również, następujące

korzyści: odciążenie działów przedsiębiorstwa oraz zwiększenie bezpieczeń-

stwa firmy. Jednakże zbyt częste oddelegowywanie zadań i odpowiedzial-

ności może prowadzić do zachwiania prawidłowego funkcjonowania

przedsiębiorstwa czy też procesu.

6. ZAKOŃCZENIE

W dobie coraz szybszych zmian w gospodarce, przedsiębiorstwa

wychodząc naprzeciw wymaganiom, jakie stawia przed nimi rynek, dążą do

poprawy pozycji konkurencyjnej. Jak zostało zaprezentowane w niniejszym

opracowaniu outsourcing jest nowoczesną strategią zarządzania pozwalającą

na optymalizację kosztów operacyjnych, zwiększenie bezpieczeństwo firmy

jak również dotarcie do wyspecjalizowanego personelu. Wszystkie te

czynniki są istotne w budowaniu mocnej pozycji na rynku zarówno dóbr jak

i usług.

BIBLIOGRAFIA

BINDA J., Outsourcing – wykorzystanie szans, realizacja zysków, Wydaw. i Pracownia

Poligraficzna ŁCDNKiKP, Łódź 2003.

GAY C. L., Outsourcing strategiczny – koncepcje, modele i wdrożenie, Oficyna

Ekonomiczna, Kraków 2002.

GRIFFIN R. W., Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2004.

HOLAK G., Outsourcing i offshoring jako narzędzie zwiększania efektywności

przedsiębiorstw, [w:] Popović M., Błaszczyk M., Trendy ekonomiczne we Wspólnocie

Europejskiej, Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech”, Łódź 2010.

KŁOS M., Outsourcing w Polskich Przedsiębiorstwach, Wyd. CeDeWu Warszawa 2009.

POWER M. J., DESOUZA K. C., BONIFAZI C., Outsourcing. Podręcznik sprawdzonych

praktyków, Wyd. Mt Biznes, Warszawa 2008.

SOBIŃSKA M., Outsourcing procesów biznesowych, [w:] Nowobilski S., Podejście

procesowe w organizacjach, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław

2009.

TROCKI M., Outsourcing – Metody restrukturyzacji działalności gospodarczej, PWE,

Warszawa 2001.

http://www.portalmorski.pl/referaty/2005/28.pdf, 22.11.2009.

http://p4aveu.890m.com/download/files/Outsourcing%20-%20Cobra.pdf, 22.11.2009.

http://www.studiagdanskie.gwsh.gda.pl/pdfy/studia4-11.pdf, 22.11.2009.

http://www.offshoringtimes.com/Pages/2008/BPO_news2335.html, 5.05.2011.

http://www.portalmorski.pl/referaty/2005/28.pdf

http://p4aveu.890m.com/download/files/Outsourcing%20-%20Cobra.pdf

118

OUTSOURCING AND BPO AS THE WAY OF INCREASING

BUSINESS COMPETITIVENESS

The aim of this essay is to present outsourcing as a conception of modern management,

which enable cost reduction. Author presents two criteria for classification, advantages and

disadvantages of mentioned conception. What is more this paper presents also the

characteristic of the business process outsourcing in Poland.

119

O wydawcy

Studenckie Koło Naukowe

Technologii Internetowych i Multimedialnych

„IM-Tech”

Wydawcą niniejszej publikacji jest Studenckie Koło Naukowe

Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, działające przy

Katedrze Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. IM-Tech

został założony w marcu 2006 roku i zrzesza najaktywniejszych studentów

z różnych wydziałów i uczelni, przy czym zapewnia niepowtarzalną

atmosferę, jakiej nie można znaleźć gdzie indziej.

Od samego początku działania, SKN IM-Tech aktywnie wspomaga

działania władz Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego na rzecz

usprawnienia i informatyzacji obsługi procesu dydaktycznego. Członkowie

IM-Tech’u są autorami materiałów informacyjnych i procedur związanych

z wdrażaniem modułów oprogramowania stosowanego w Uniwersytecie

Łódzkim.

IM-Tech regularnie organizuje konferencje, szkolenia i innego rodzaju

spotkania studentów poświęcone zastosowaniom informatyki w gospodarce.

Zajmuje się projektowaniem oraz wykonaniem stron internetowych, oraz

wykonaniem projektów zarówno dla władz uczelni jak i organizacji

studenckich, promując przy tym dobre imię Uniwersytetu Łódzkiego.

Ponadto, jest wydawcą licznych publikacji studenckich, zarówno naukowych

jak i popularno-naukowych.

Adam Kościelniak

Prezes SKN IM-Tech

Wydawca: Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech”

Druk i oprawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

ISBN: 978-83-928174-7-5

Wszelkie prawa zastrzeżone