Instytucjonalizacja Instytucjonalizacja ochrony mniejszości ochrony mniejszości

narodowych i etnicznych narodowych i etnicznych na poziomie na poziomie

międzynarodowymmiędzynarodowym

CZYM JEST CZYM JEST INSTYTUCJONALIZACJA?INSTYTUCJONALIZACJA?

W politologii w latach 90. XX wieku W politologii w latach 90. XX wieku istotne znaczenie miało „institution istotne znaczenie miało „institution building” czyli budowanie instytucji building” czyli budowanie instytucji związane z procesami transformacji związane z procesami transformacji

systemowej w nowych demokracjach systemowej w nowych demokracjach Europy Środkowo-Wschodniej.Europy Środkowo-Wschodniej.

POJĘCIE INSTYTUCJONALIZACJIPOJĘCIE INSTYTUCJONALIZACJI

W piśmiennictwie o prawach człowieka W piśmiennictwie o prawach człowieka używane jest najczęściej do używane jest najczęściej do określania procesów tworzenia określania procesów tworzenia systemów ochrony praw człowieka, systemów ochrony praw człowieka, polegających na stanowieniu aktów polegających na stanowieniu aktów prawa, instrumentów i instytucji prawa, instrumentów i instytucji ochrony na poziomie krajowym lub ochrony na poziomie krajowym lub międzynarodowym.międzynarodowym.

ETAPY PROCESU TWORZENIA ETAPY PROCESU TWORZENIA INSTYTUCJI OCHRONY INSTYTUCJI OCHRONY

MNIEJSZOŚCI NARODOWYCHMNIEJSZOŚCI NARODOWYCH1.1. Ogólne zasady polityki Ogólne zasady polityki

narodowościowejnarodowościowej

2.2. Uszczegółowienie powyższych zasad Uszczegółowienie powyższych zasad przez ukształtowanie katalogu praw przez ukształtowanie katalogu praw mniejszości, zwykle na drodze mniejszości, zwykle na drodze ustawowej lub traktatowejustawowej lub traktatowej

3.3. Tworzenie systemu ochronyTworzenie systemu ochrony

Proces instytucjonalizacji przebiega Proces instytucjonalizacji przebiega zwykle na wszystkich trzech zwykle na wszystkich trzech

poziomach (instytucjonalizacja poziomach (instytucjonalizacja sensu largosensu largo), w literaturze odnosi ), w literaturze odnosi

się czasem tylko do trzeciego etapu się czasem tylko do trzeciego etapu (instytucjonalizacja (instytucjonalizacja sensu strictesensu stricte))

Lata 90. XX wieku – intensywna Lata 90. XX wieku – intensywna instytucjonalizacja ochrony mniejszościinstytucjonalizacja ochrony mniejszości

Przyczyny:Przyczyny:- Konflikty na tle narodowościowym Konflikty na tle narodowościowym - Transformacja demokratyczna w Transformacja demokratyczna w

Europie Środk.-Wsch.Europie Środk.-Wsch.- Rosnące aspiracje i aktywność Rosnące aspiracje i aktywność

polityczna mniejszości narodowych w polityczna mniejszości narodowych w całej Europiecałej Europie

TRZY GRUPY INSTYTUCJI OCHRONY TRZY GRUPY INSTYTUCJI OCHRONY MNIEJSZOŚCI NARODOWYCHMNIEJSZOŚCI NARODOWYCH

Instytucje ochrony wpisane w procesy Instytucje ochrony wpisane w procesy kształtowania bezpieczeństwa i równowagi kształtowania bezpieczeństwa i równowagi międzynarodowej oraz stabilizacji regionumiędzynarodowej oraz stabilizacji regionu

Ochrona mniejszości jako część ochrony Ochrona mniejszości jako część ochrony praw człowiekapraw człowieka

Instytucje ochrony mniejszości jako Instytucje ochrony mniejszości jako element procesów integracji europejskiejelement procesów integracji europejskiej

PIERWSZA GRUPA INSTYTUCJI PIERWSZA GRUPA INSTYTUCJI OCHRONY MNIEJSZOŚCI OCHRONY MNIEJSZOŚCI

NARODOWYCHNARODOWYCH

Instytucje ochrony mniejszości w Instytucje ochrony mniejszości w systemie bezpieczeństwa i systemie bezpieczeństwa i

współpracy w Europiewspółpracy w Europie

Instytucje te prowadzą do Instytucje te prowadzą do tworzenia mechanizmów tworzenia mechanizmów wczesnego reagowania i wczesnego reagowania i ostrzegania (dyplomacja ostrzegania (dyplomacja

prewencyjna)prewencyjna)

- Wysoki Komisarz OBWE - Wysoki Komisarz OBWE (Organizacji Bezpieczeństwa i (Organizacji Bezpieczeństwa i

Współpracy w Europie)Współpracy w Europie)- Pakt Stabilizacyjny (1995)- Pakt Stabilizacyjny (1995)

Wysoki Komisarz OBWE (od Wysoki Komisarz OBWE (od 1992 roku)1992 roku)

Działania:Działania: Wykrywanie i lokalizowanie konfliktów na tle Wykrywanie i lokalizowanie konfliktów na tle

narodowościowymnarodowościowym Wczesne reagowanie na tego typu konflikty przez Wczesne reagowanie na tego typu konflikty przez

m.in. Ostrzeżenia wysyłane do Rady OBWEm.in. Ostrzeżenia wysyłane do Rady OBWE Polubowne rozstrzyganie sporówPolubowne rozstrzyganie sporów Nawiązywanie dialogu pomiędzy stronami Nawiązywanie dialogu pomiędzy stronami

konfliktu, budowanie klimatu do współpracykonfliktu, budowanie klimatu do współpracy Odwoływanie się do standardów Odwoływanie się do standardów

międzynarodowych ochrony mniejszości w pracy międzynarodowych ochrony mniejszości w pracy ze stronami, sugestie dotyczące ustawodawstwaze stronami, sugestie dotyczące ustawodawstwa

Jeżeli tego typu działania nie Jeżeli tego typu działania nie prowadzą do deeskalacji konfliktu, prowadzą do deeskalacji konfliktu,

misja Wysokiego Komisarza misja Wysokiego Komisarza dobiega końca i zawiadamia on dobiega końca i zawiadamia on Stałą Radę OBWE o wzroście Stałą Radę OBWE o wzroście

napięcia związanego z konfliktem napięcia związanego z konfliktem etnicznym lub narodowościowym.etnicznym lub narodowościowym.

Nie jest to instytucja typu Nie jest to instytucja typu ombudsman (nie rozpatruje ombudsman (nie rozpatruje

skarg indywidualnych), ma ona skarg indywidualnych), ma ona charakter „cichej dyplomacji”. charakter „cichej dyplomacji”. Istotnym elementem działania Istotnym elementem działania

Komisarza jest praca z samymi Komisarza jest praca z samymi mniejszościami.mniejszościami.

Ocena pracy Wysokiego Ocena pracy Wysokiego Komisarza bywa różna, jest to Komisarza bywa różna, jest to instytucja często niedoceniona, instytucja często niedoceniona,

głównie ze względu na głównie ze względu na poufność działań oraz fakt, że poufność działań oraz fakt, że

działa w bardzo wczesnym działa w bardzo wczesnym etapie konfliktu.etapie konfliktu.

Efektywność pracy Wysokiego Efektywność pracy Wysokiego Komisarza OBWE widać m.in. w Komisarza OBWE widać m.in. w misjach w krajach bałtyckich, w misjach w krajach bałtyckich, w konflikcie węgiersko-słowackim konflikcie węgiersko-słowackim

oraz węgiersko-rumuńskim.oraz węgiersko-rumuńskim.

Obecnie Wysokim Komisarzem Obecnie Wysokim Komisarzem OBWE ds. mniejszości OBWE ds. mniejszości

narodowych jest Szwed Rolf narodowych jest Szwed Rolf Ekeus (od 2001 roku). Siedziba Ekeus (od 2001 roku). Siedziba

znajduje się w Hadze.znajduje się w Hadze.

zdjęcie – logo OBWEzdjęcie – logo OBWE

Pakt stabilizacyjny (1995)Pakt stabilizacyjny (1995)

Został on przyjęty jako element Został on przyjęty jako element polityki dyplomacji prewencyjnej Unii polityki dyplomacji prewencyjnej Unii Europejskiej. Jest to dokument Europejskiej. Jest to dokument zawierający dwustronne umowy, zawierający dwustronne umowy, które mają rangę obowiązujących które mają rangę obowiązujących norm międzynarodowych.norm międzynarodowych.

Główne cele podpisania PaktuGłówne cele podpisania Paktu

Eliminacja konfliktów na tle Eliminacja konfliktów na tle narodowościowym i etnicznymnarodowościowym i etnicznym

Eliminacja konfliktów granicznychEliminacja konfliktów granicznych

Inne postanowienia PaktuInne postanowienia Paktu

Poszanowanie tożsamości Poszanowanie tożsamości narodowychnarodowych

Walka z nietolerancją oraz Walka z nietolerancją oraz agresywnym nacjonalizmemagresywnym nacjonalizmem

Szacunek do praw człowieka, w tym Szacunek do praw człowieka, w tym praw mniejszości narodowychpraw mniejszości narodowych

DRUGA GRUPA INSTYTUCJI DRUGA GRUPA INSTYTUCJI OCHRONY MNIEJSZOŚCI OCHRONY MNIEJSZOŚCI

NARODOWYCHNARODOWYCH

Instytucje ochrony mniejszości Instytucje ochrony mniejszości narodowych w europejskim systemie narodowych w europejskim systemie

ochrony praw człowiekaochrony praw człowieka

W latach 90. w Radzie Europy W latach 90. w Radzie Europy trwała dyskusja, czy włączyć trwała dyskusja, czy włączyć

ochronę praw mniejszości ochronę praw mniejszości narodowych do systemu ochrony narodowych do systemu ochrony

praw człowieka czy stworzyć praw człowieka czy stworzyć oddzielny system – zwyciężyła oddzielny system – zwyciężyła

koncepcja oddzielnego koncepcja oddzielnego regulowania praw mniejszości.regulowania praw mniejszości.

Istniała propozycja przygotowania Istniała propozycja przygotowania 12. Protokołu do Europejskiej 12. Protokołu do Europejskiej

Konwencji Praw Człowieka, który Konwencji Praw Człowieka, który rozszerzałby Konwencję o prawa rozszerzałby Konwencję o prawa

kulturalne, w tym prawa mniejszości kulturalne, w tym prawa mniejszości – odrzucona, ale powstała – odrzucona, ale powstała

Europejska Karta Języków Europejska Karta Języków Regionalnych i MniejszościowychRegionalnych i Mniejszościowych

(1992) – ochrona języka (1992) – ochrona języka narodowego.narodowego.

31.01.1995 - Zgromadzenie 31.01.1995 - Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy Parlamentarne Rady Europy uchwaliło zalecenie 1255/95 uchwaliło zalecenie 1255/95

dotyczące ochrony mniejszości. dotyczące ochrony mniejszości. Efektem tego procesu jest Efektem tego procesu jest

EUROPEJSKA KONWENCJA EUROPEJSKA KONWENCJA RAMOWA O OCHRONIE RAMOWA O OCHRONIE

MNIEJSZOŚCI NARODOWYCHMNIEJSZOŚCI NARODOWYCH

EUROPEJSKA KONWENCJA EUROPEJSKA KONWENCJA RAMOWA O OCHRONIE RAMOWA O OCHRONIE

MNIEJSZOŚCI NARODOWYCHMNIEJSZOŚCI NARODOWYCH cele i zasady polityki narodowościowej zostały cele i zasady polityki narodowościowej zostały

ujęte bardzo ogólnieujęte bardzo ogólnie ujęte w konwencji prawa są tylko zaleceniem dla ujęte w konwencji prawa są tylko zaleceniem dla

państw (brak możliwości skarg indywidualnych)państw (brak możliwości skarg indywidualnych) słaby mechanizm kontrolny (przestrzeganie słaby mechanizm kontrolny (przestrzeganie

konwencji kontroluje Komitet Doradczy – organ konwencji kontroluje Komitet Doradczy – organ czysto ekspercki)czysto ekspercki)

członkowie Komitetu proponowani są przez członkowie Komitetu proponowani są przez państwo (w tym procesie nie wymaga się udziału państwo (w tym procesie nie wymaga się udziału mniejszości) mniejszości)

Konwencja ramowa wypada Konwencja ramowa wypada bardzo słabo na tle innych bardzo słabo na tle innych

instrumentów ochrony praw instrumentów ochrony praw człowieka w Radzie Europy, człowieka w Radzie Europy,

głównie w porównaniu z głównie w porównaniu z Europejską Konwencją Praw Europejską Konwencją Praw

Człowieka i stworzonym na jej Człowieka i stworzonym na jej podstawie Europejskim podstawie Europejskim

Trybunałem Praw Człowieka.Trybunałem Praw Człowieka.

Skargi mniejszości do Skargi mniejszości do Europejskiego Trybunału Praw Europejskiego Trybunału Praw

Człowieka – mechanizm zastępczyCzłowieka – mechanizm zastępczy prawo do stowarzyszania sięprawo do stowarzyszania się prawo wolności myśli, sumienia i prawo wolności myśli, sumienia i

wyznaniawyznania prawo do swobodnego prawo do swobodnego

kształtowania życia rodzinnegokształtowania życia rodzinnego

zdjęcie – siedziba Trybunału w Strasburguzdjęcie – siedziba Trybunału w Strasburgu

Protokół 12. do Europejskiej Protokół 12. do Europejskiej Konwencji Praw CzłowiekaKonwencji Praw Człowieka

rozszerza zakaz dyskryminacji na rozszerza zakaz dyskryminacji na wszelkie przypadki nieuzasadnionej wszelkie przypadki nieuzasadnionej dyskryminacji, w tym te związane z dyskryminacji, w tym te związane z pochodzeniem narodowym i pochodzeniem narodowym i etnicznym, narodowością, językiem, etnicznym, narodowością, językiem, itd.itd.

TRZECIA GRUPA INSTYTUCJI TRZECIA GRUPA INSTYTUCJI OCHRONY MNIEJSZOŚCI OCHRONY MNIEJSZOŚCI

NARODOWYCHNARODOWYCH

Instytucje ochrony mniejszości w Instytucje ochrony mniejszości w procesie integracji europejskiejprocesie integracji europejskiej

Unia Europejska w niewielkim Unia Europejska w niewielkim stopniu poddaje stopniu poddaje

instytucjonalizacji status instytucjonalizacji status mniejszości. W przeciwieństwie mniejszości. W przeciwieństwie

do Rady Europy nie ma wyraźnie do Rady Europy nie ma wyraźnie wyodrębnionego systemu wyodrębnionego systemu

ochrony praw człowieka ani ochrony praw człowieka ani mniejszości narodowych.mniejszości narodowych.

Pierwsze próby Pierwsze próby instytucjonalizacjiinstytucjonalizacji

Respektowanie i ochrona mniejszości Respektowanie i ochrona mniejszości zostały wpisane jako część tzw. zostały wpisane jako część tzw. kryteriów kopenhaskich (1993)kryteriów kopenhaskich (1993). . Są one oficjalnymi warunkami Są one oficjalnymi warunkami przystąpienia państw kandydackich przystąpienia państw kandydackich do UE, są podstawą oceny państw w do UE, są podstawą oceny państw w corocznych raportach Komisji corocznych raportach Komisji Europejskiej.Europejskiej.

Mechanizm ten doprowadził do Mechanizm ten doprowadził do polepszenia sytuacji mniejszości polepszenia sytuacji mniejszości

w wielu państwach, gł. w wielu państwach, gł. bałkańskich i w Słowacji a także bałkańskich i w Słowacji a także

do asymetrii zobowiązań.do asymetrii zobowiązań.

Asymetria zobowiązańAsymetria zobowiązań

Standardy ochrony mniejszości Standardy ochrony mniejszości wymagane od państw członkowskich wymagane od państw członkowskich do UE w Europie Środk.-Wsch. były w do UE w Europie Środk.-Wsch. były w latach 90. znacznie wyższe niż latach 90. znacznie wyższe niż stosowane wobec członków Unii.stosowane wobec członków Unii.

Sytuację tą krytykował m.in. obecny Sytuację tą krytykował m.in. obecny Wysoki Komisarz OBWE – Rolf Ekeus.Wysoki Komisarz OBWE – Rolf Ekeus.

„„Wiele państw kandydackich ma Wiele państw kandydackich ma godną pochwały praktykę wobec godną pochwały praktykę wobec mniejszości narodowych i może mniejszości narodowych i może

stanowić bardzo pożyteczny stanowić bardzo pożyteczny przykład dla niektórych państw przykład dla niektórych państw

członkowskich UE”członkowskich UE”

Rolf EkeusRolf Ekeus w swoi wystąpieniu w swoi wystąpieniu „Ochrona mniejszości narodowych w „Ochrona mniejszości narodowych w rozszerzającej się Europie”rozszerzającej się Europie”

W ramach prawa unijnego nie W ramach prawa unijnego nie stworzono katalogu praw stworzono katalogu praw

mniejszości, ale jest on do pewnego mniejszości, ale jest on do pewnego stopnia kształtowany poprzez:stopnia kształtowany poprzez:

Europejski Trybunał SprawiedliwościEuropejski Trybunał Sprawiedliwości akty wspólnotowe prawa pierwotnego akty wspólnotowe prawa pierwotnego

(Traktat o Unii Europejskiej, Traktat (Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską)ustanawiający Wspólnotę Europejską)

Akty wspólnotowe prawa Akty wspólnotowe prawa pierwotnegopierwotnego

poszanowania różnorodności poszanowania różnorodności kulturowejkulturowej

wspieranie różnorodności językowejwspieranie różnorodności językowej ochrona kultur narodowychochrona kultur narodowych ogólny zakaz dyskryminacji (wtórne ogólny zakaz dyskryminacji (wtórne

prawo wspólnotowe)prawo wspólnotowe)

Nadzieje na bardziej Nadzieje na bardziej kompleksową instytucjonalizację kompleksową instytucjonalizację

związane są z procesem związane są z procesem konstytucyjnym UE.konstytucyjnym UE.

Karta Praw Podstawowych UE Karta Praw Podstawowych UE (2. rozdział traktatu (2. rozdział traktatu konstytucyjnego)konstytucyjnego)

zakaz dyskryminacji ze względu na zakaz dyskryminacji ze względu na język, przynależność do mniejszości język, przynależność do mniejszości narodowych, pochodzenie etnicznenarodowych, pochodzenie etniczne

zasada poszanowania zróżnicowania zasada poszanowania zróżnicowania kulturowego i językowegokulturowego i językowego

„„Unia Europejska opiera się na Unia Europejska opiera się na wspólnych wartościach, m.in. wspólnych wartościach, m.in.

przestrzegania praw człowieka, przestrzegania praw człowieka, w tym osób należących do w tym osób należących do mniejszości narodowych”mniejszości narodowych”

preambuła do Konstytucji UEpreambuła do Konstytucji UE

PODSUMOWANIEPODSUMOWANIE

w latach 90. XX wieku wyraźnie miał w latach 90. XX wieku wyraźnie miał miejsce proces instytucjonalizacji miejsce proces instytucjonalizacji statusu mniejszości w Europie na statusu mniejszości w Europie na poziomie międzynarodowym poziomie międzynarodowym

dysproporcje między dobrze dysproporcje między dobrze rozwiniętym katalogiem praw rozwiniętym katalogiem praw mniejszości a słabym wdrażaniem tych mniejszości a słabym wdrażaniem tych praw w życie oraz kontrolowanie ichpraw w życie oraz kontrolowanie ich

PODSUMOWANIEPODSUMOWANIE z jednej strony proces ten doprowadził do z jednej strony proces ten doprowadził do

powstania regulacji praw mniejszości na powstania regulacji praw mniejszości na poziomie międzynarodowym (Konwencja poziomie międzynarodowym (Konwencja Ramowa, Europejska Karta Językowa) oraz Ramowa, Europejska Karta Językowa) oraz orzeczeń sądów międzynarodowych orzeczeń sądów międzynarodowych dotyczących statusu mniejszości (Europejski dotyczących statusu mniejszości (Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Trybunał Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Trybunał Praw Człowieka)Praw Człowieka)

z drugiej strony większość instytucji z drugiej strony większość instytucji powołanych w ramach tych trzech ścieżek ma powołanych w ramach tych trzech ścieżek ma niewielkie możliwości egzekucji praw niewielkie możliwości egzekucji praw przyznanych mniejszościomprzyznanych mniejszościom

OPRACOWANIEOPRACOWANIE

Paweł KOMRAUSPaweł KOMRAUS Marcin KUSZEKMarcin KUSZEK