Introduction to Geologymylesson.swu.ac.th/syllabus/doc_4720040331150221.pdf · บทเรียนที่ 1 แร 10 1.1 ความหมายของแร 10 1.2 คุณสมบ

ธรณวทยาเบองตน

Introduction to Geology

คณะผผลต

นายชชาต เทยงธรรม

นายชานนท คณนนท

นายชาตชาย ชายตระกล

อาจารยทปรกษา

ผศ.ดร.เสรวฒน สมนทรปญญา

ภาควชาวทยาศาสตรทวไป

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

โครงการสงเสรมการผลตเอกสารชดการเรยนทเปนการสรปเนอหาในรปสออเลกทรอนกส สนบสนนโดย

สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา

สารบญ คาอธบายรายวชา 9 แนวคด..................................................................................................................9 วตถประสงค ...........................................................................................................9 บทเรยนท 1 แร 10 1.1 ความหมายของแร 10 1.2 คณสมบตทางกายภาพของแร 10 1.2.1 รปรางทวไปและการเกาะกลมผลก (Crystal habit and Aggregates) 10 1.2.2 แนวแตกเรยบ (Cleavage) แนวแยก (Parting) และรอยแตก (Fracture) 10 1.2.3 ความแขง (Hardness) 11 1.2.4 ความแกรง (Tenacity) 12 1.2.5 ความถวงจาเพาะ (Specific gravity) 12 1.2.6 ส (Colour) 12 1.2.7 สผง (Streak) 12 1.2.8 ความวาว (Luster) 13 1.2.9 ความโปรง (Diaphaneity) 13 1.2.10 คณสมบตทางกายภาพอน ๆ 13 1.3 การจดหมแร (Mineral classificttion) 13 1.4 แรประกอบหน (Rock – forming minerals) 14 แบบฝกหดบทท 1 21 บทเรยนท 2 กาเนดโลก โครงสราง คณสมบตภายในโลก และปรากฏการณทเกยวของ 22 2.1 การกาเนดโลก 22 2.1.1 การกาเนดโลกและดาวเคราะห 22 2.1.2 การเกดมหาสมทร 22 2.1.3 การกาเนดบรรยากาศ 22 2.2 โครงสรางภายในโลก 22 2.3 คณสมบตภายในโลก 23

2.3.1 ความดนและอณหภมภายในโลก 23 2.3.2 มวลและความหนาแนนของโลก 24 2.3.3 คลนความไหวสะเทอนกบลกษณะภายในโลก 24

รายวชาธรณวทยาเบองตน สาขาวชาวทยาศาสตรทวไป คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 2โครงการสงเสรมการผลตเอกสารชดการเรยนทเปนการสรปเนอหาในรปสออเลกทรอนกส

2.4 แผนดนไหว 26 2.4.1 ศนยเกดแผนดนไหว และคลนความไหวสะเทอน 27 2.4.2 การกาหนดตาแหนงแผนดนไหวและการตรวจวด 27 2.4.3 การกาหนดตาแหนงของแผนดนไหว 28 2.4.4 ความรนแรงของแผนดนไหว 28 2.4.5 ผลทเกดจากแผนดนไหว 29 2.4.6 บรเวณทเกดแผนดนไหว 29 2.4.7 แผนดนไหวและเพลทเทคโทนก 29 2.4.8 แผนดนไหวทเกดบรเวณแนวตอของแผนเปลอกโลก 30 แบบฝกหดบทท 2 32 บทเรยนท 3 หน 34 3.1 ความหมายและประเภทของหน 34 3.2 วฎจกรของหน 34 3.3 หนหนด หนอคน และกระบวนการทเกยวของ 35 3.3.1 การกาเนดหนหนด (Origin of magma) 35 3.3.2 ความลกของแหลงหนหนด 35 3.3.3 สวนประกอบตงตนของหนหนด (Initial composition of magma) 35 3.3.4 การเคลอนทของหนหนด 36 3.3.5 การตกผลกของหนหนด (Crystallization of magma) 37 3.3.6 เนอหนอคน (Texture of igneous rock) 37 1) เนอหนทเกดจากการตกผลก (Crystalline texure) 37 2) เนอเศษหน (Clastic texture) 37 3.3.7 การตงชอหนอคน 37 3.3.8 หนอคนบางชนด 38 1) หนอคนทเกดจากการตกผลก (Crystalline igneous rocks) 38 2) หนภเขาไฟทมเนอเปนเศษหน (volcanic-clastic rocks) 38 3.4 กระบวนการทเกยวของกบหนตะกอนและหนตะกอน 40 3.4.1 กระบวนการทเกยวของกบหนตะกอน 40 1) การผพงอยกบท (Weathering) 40 2) การนาพา (Transportation) 40



3) การทบถมหรอการตกตะกอน (Deposition) 40 4) การกอตวใหม (Diagenesis) 40 3.4.2 สวนประกอบของหนตะกอน 40 1) สวนประกอบทางเคม (Chemical composition) 40 2) สวนประกอบทางแรวทยา (Mineralogic composition) 40 3.4.3 การจาแนก และชนดหนตะกอน 41 1) การจาแนกหนตะกอน 41 3.4.4 ลกษณะเนอหนตะกอน 41 1) โครงสรางในหนตะกอน 41 2) โครงสรางทเกดบนระนาบชนหน 42 3) โครงสรางทเกดโดยกระบวนการทางเคม (Chemical structures) 43 3.4.5 โครงสรางทเกดขนโดยกระบวนการทางชวภาพหรอทางอนทรย (Organic 43 structures) 3.4.6 รอยชนไมตอเนอง (Unconformity) 43 3.5 การแปรสภาพและหนแปร 43 3.5.1 การแปรสภาพ 43 3.5.2 ปจจยในการแปรสภาพ 44 3.5.3 ประเภทของการแปรสภาพ (Types of metamorphism) 44 3.5.4 หนแปรและการจาแนก (Metamorphic rocks and classification) 44 3.5.5 ชนดหนดงเดมและการจดกลมหนแปร 44 แบบฝกหดบทท 3 47 บทเรยนท 4 ดน 48 4.1 ความหมายและการกาเนดดน 48 4.2 หนาตดขางของดน 48 4.3 ชนดของดน 49 4.4 เนอดน (Texture) 49 แบบฝกหดบทท 4 51 บทเรยนท 5 โครงสรางทางธรณวทยา 52 5.1 ความเคน (Stress) และความเครยด (Strain) 52 5.2 การเปลยนลกษณะของหน (Rock deformation) 52



5.3 แนวระดบ (Strike) และมมเท (Dip) 53 5.4 ชนหนคดโคง (Fold) 53 5.5 รอยเลอน หรอรอยเหลอม (Fault) 54 5.6 รอยแยก (Joint) 55 แบบฝกหดบทท 5 55 บทเรยนท 6 การเปลยนแปลงของผวโลก 56 6.1 กระบวนการทเกดจากแรงกระทาภายในโลก 56 6.1.1 การแปรสณฐานเปลอกโลก (Diastrophism) 56 6.1.2 ธรณสณฐานตางๆ ทเกดจากแปรสณฐานของเปลอกโลก 56 1) ชนหนคดโคง (Fold) 56 2) รอยเลอน 57 6.1.3 การเกดภเขาไฟ (Volcanism) 59 1) รปรางภเขาไฟ 60 6.2 กระบวนการทเกดจากแรงกระทาภายนอกโลก 60 6.3 ธรณสณฐานทเกดจากแรงกระทาภายนอกโลก 60 6.3.1 ธรณสณฐานทเกดจากการกระทาของนาไหล (Landform made by 60 running water) 6.3.2 ธรณสณฐานทเกดจากการกระทาโดยคลน และกระแสนา (Landform 62 made waves and currents) 1) ชนดของคลน 62 2) การหกเหของคลน 62 3) ววฒนาการของหนาผาชนตามชายฝง 62 4) การเปลยนแปลงระดบนาทะเล 63 5) การยกตวและการทรดตวของแผนดน (Emergence & Submergence) 63 6) ชนดของชายฝงทมกพบโดยทวไป 63 6.3.3 ภมประเทศศาสตร (Karst topography) 63 1) ปจจยสาคญททาใหเกดคาสต 64 2) สภาวะเหมาะสมททาใหเกดคาสต 64 3) คณลกษณะทเกดในบรเวณคาสต 64 4) วฎจกรของคาสต 65



6.3.4 ธรณสณฐานทเกดจากธารนาแขง (Landform made by glacier) 66 1) การเคลอนทของธารนาแขง 66 2) สมการสมดลของธารนาแขง 66 3) การกดเซาะและการพดพาของธารนาแขง 66 4) ตะกอนธารนาแขง (Glacial deposit) 67 5) ลกษณะภมประเทศทถกกดเซาะโดยธารนาแขง แบบ Alpine glacier 67 6) ลกษณะธรณสณฐานเกดจากการสะสมตวโดยธารนาแขง 67 7) ภมประเทศทเกดจากตะกอนซงนาแขงพามา (Glaciafluvial landform) 68 8) ลกษณะภมประเทศเกดโดย Continental glacier 68 6.3.5 ธรณสณฐานทเกดจากลม (Eolian landform) 68 1) เหตผลทางภมอากาศของการเกดทะเลทราย 68 2) ทะเลทรายชนดตางๆ 68 3) ปรมาณนาฝนในทะเลทราย 69 4) อณหภมในทะเลทราย 69 5) การผพงอยกบททเกดในเขตแหงแลง 69 6) การกระทาของลมมลกษณะใหญๆ อย 3 ประการ คอ 69 7) ลกษณะทเกดจากการกระทาของลม 69 8) การสะสมตวของตะกอนเนองจากลม 69 9) ลกษณะตางๆ ทเกดจากการสะสมตวของทราย 69

แบบฝกหดบทท 6 70 บทเรยนท 7แผนทภมประเทศ แผนทธรณวทยา รปถายทางอากาศ 71 และภาพถายดาวเทยม 7.1 แผนทภมประเทศ 71 7.1.1 มาตราสวน (Scale) 71 7.1.2 เสนชนความสง 71 7.1.3 ชนความสง (Contour interval) 72 7.1.4 ทศทาง (Orientation) 72 7.1.5 มม (Declination angle) 72 7.1.6 เสนรง และเสนแวง (Latitude and Longitude) 72 7.1.7 การแบงพนท 72



7.1.8 Culture 72 7.1.9 การแสดงความสงตาของภมประเทศ (Representation of relief) 72 7.1.10 สบนแผนท (Color) 72

7.1.11 ความเอยงเท (Slope) 73 7.2 แผนทธรณวทยา (Geologic map) 73 7.2.1 ประโยชนของแผนทธรณวทยา 73 7.2.2 การเลอกใชแผนทธรณวทยามาตราสวนตาง ๆ 74 7.3 ภาคตดขวางของภมประเทศและทางธรณวทยา 74 7.3.1 ภาคตดขวางของภมประเทศ (Topographic profile) 74 7.3.2 ภาคตดขวางทางธรณวทยา (Geologic cross section) 75 7.4 รปถายทางอากาศ (Aerial photograph) 75

7.4.1 การแปลภาพถายทางอากาศ 76 7.4.2 กระบวนการแปลความหมายจากภาพถาย 76

7.5 ภาพถายดาวเทยม 77 7.5.1 หลกการเบองตนของการสารวจระยะไกล 77

7.5.2 การใชประโยชนจากการสารวจจากระยะไกล 79 7.5.3 ประเภทของดาวเทยม 80 7.5.4 คณสมบตภาพจากดาวเทยมสารวจทรพยากร 80 แบบฝกหดบทท 7 81 บทเรยนท 8 การลาดบชนหน และธรณวทยาประเทศไทยเบองตน 82 8.1 ระยะเวลาทางธรณ (Geologic time) 82 8.1.1 อายสมบรณ (Absolute age) 82 8.1.2 อายสมพทธ (Relative age) 82 8.2 มาตราธรณกาล (Geologic time scale) 82 8.3 ภมสณฐานของประเทศไทย (Physiographic Features of Thailand) 83 8.3.1 บรเวณภเขาสงภาคเหนอและตะวนตก 83 1) เขตทวเขาผปนนา 83 2) เขตทวเขาตะนาวศร 83 8.3.2 บรเวณทราบสงโคราชหรอทราบสงภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 83 8.3.3 บรเวณทราบลมภาคกลางหรอทราบลมเจาพระยา (Central or Chao 84



Phraya Plain) 8.3.4 บรเวณภาคตะวนออก (Eastern Upland) 84 8.3.5 บรเวณแหลมไทย (Penninsular Thailand) 84 8.3.6 บรเวณอาวไทย 85 8.4 หนวยโครงสรางทางธรณทสาคญของประเทศไทย 85 8.5 การลาดบชนหนในประเทศไทย (Stratigraphy of Thailand) 85 8.5.1 หนมหายคพรแคมเบรยน (Precambrian Era) 85 8.5.2 หนยคแคมเบรยนหรอกลมหนตะรเตา (Cambrian Period Tarutao Group) 85 8.5.3 หนยคออรโดวเชยนหรอหนปนทงสง (Ordovician Period-Thung 86 Song limestone) 8.5.4 หนยคไซลเรยน-ดโวเนยน-คารบอนเฟอรส หรอกลมหนตะนาวศร 86 (Silurian, Devonian, Carboniferous Period ; Tanaosi Group) 8.5.5 หนยคคารบอนเฟอรสตอนบน เพอรเมยน หรอ กลมหนราชบร 86 (Upper Carboniferous Permian Period : Ratchaburi Group) 8.5.6 หนยคไทรแอสซก หรอกลมหนลาปาง (Triassic Period-Lampang Group) 87 8.5.7 หนยคไทรแอสสกตอนบนถงครเทเชยสหรอกลมหนโคราช (Upper Triassic 87 to Cretaceous Period – Khorat Group) 8.5.8 หนยคเทอรเชนรหรอกลมกระบ (Tertiary Period-Krabi Group) 87 8.5.9 หนยคควอเทอรนาร (Quaternary deposits) 87 8.5.10 หนอคนในประเทศไทย 87 1) หนแอนดไซด – เดไซต – ไรโอไลต – หนชนภเขาไฟ 88 2) หนบะซอลต 88 3) หนแกรนต 88 4) หนอลตราเมฟก และหนเมฟก 89 แบบฝกหดบทท 8 90 บทเรยนท 9 การสารวจธรณวทยาเบองตน 91 9.1 ขอบขายและประเภทของการสารวจธรณวทยา 91 9.2 หลกการสารวจธรณวทยาภาคสนามเบองตน 91 9.2.1 เครองมอทใชในการสารวจธรณภาคสนามเบองตน 91 9.2.2 สงทควรทราบและปฏบตในขณะออกภาคสนาม 92



แบบฝกหดบทท 9 95 บทท 10 ธรณวทยาสงแวดลอม 96 10.1 ความหมายและขอบเขต 96 10.2 การกระทาของมนษยตอลกษณะทางธรณวทยา 96 10.2.1 การเปลยนแปลงระบบทางนา (Modification of river system) 96 10.2.2 การเปลยนแปลงระบบความลาด (modification of slope system) 97 10.2.3 การเปลยนแปลงระบบนาใตดน (Modification of groundwater system) 97 10.2.4 การเปลยนแปลงแนวชายทะเล (Modification of shoreline) 97 10.3 ปญหาการกาจดของเสยทเกยวของกบธรณ 97 10.4 แรธาตพลงงานและขดจากดความเจรญ 98 แบบฝกหดบทท 10 99

รายวชา ธรณวทยาเบองตน สาขาวชาวทยาศาสตรทวไป คณะวทยาศาสตร


รายวชา ธรณวทยาเบองตน

รหสวชา GJ 221 ชอวชา (ภาษาไทย) ธรณวทยาเบองตน ชอวชา (ภาษาองกฤษ) Introduction to Geology จานวนหนวยกต (ภาคทฤษฎ) (ภาคปฏบต)

3 -

คณะวทยาศาสตร สาขาวชาวทยาศาสตรทวไป มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

คาอธบายรายวชา

ศกษาเกยวกบประวตของธรณวทยา การกาเนดโลก โครงสรางภายในโลก และสวนประกอบของเปลอกโลก ปรากฏการณทางธรณวทยาทเกดขนบนโลก เชนภเขาไฟระเบด แผนดนไหว กระบวนการเปลยนแปลงของผวโลก หนและแรตางๆ ธรณวทยาสงแวดลอม การใชแผนทภมประเทศ แผนทธรณวทยา และภาพตดขวาง การจาแนกหนและแรอยางงาย

แนวคด

เมอเกดกระบวนการเปลยนแปลงของผวโลก ยอมเปนสาเหตหนงของการกอใหเกดชนดหนและแรตางๆ บนพนโลก รวมทงมความสมพนธกบชวตมนษย ความรเกยวกบธรณวทยา จงเปนปจจยพนฐานในการนาไปใชศกษาทางธรณวทยาและดานอนๆ อนเปนประโยชนตอมนษยตอไป

วตถประสงค

(1) เพอใหมความรความเขาใจเกยวกบศกษาเกยวกบประวตของธรณวทยา การกาเนดโลก โครงสรางภายในโลก และสวนประกอบของเปลอกโลก ปรากฏการณทางธรณวทยาทเกดขนบนโลก

(2) เพอใหมความรความเขาใจเกยวกบกระบวนการเปลยนแปลงของผวโลก หนและแร (3) เพอใหมความรความเขาใจเกยวกบธรณวทยาสงแวดลอม การใชแผนทภมประเทศ แผนท

ธรณวทยา และภาพตดขวาง การจาแนกหนและแรอยางงา (4) เพอนาความรความเขาใจทไดศกษาไปประยกตใชในสาขาวชาอน และประยกตใชใน

การศกษาภาคสนามได


มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 10 โครงการสงเสรมการผลตเอกสารชดการเรยนทเปนการสรปเนอหาในรปสออเลกทรอนกส

บทเรยนท 1 แร

1.1 ความหมายของแร ตามความหมายทางแรวทยา แร (Mineral) หมายถงของแขงเนอเดยวซงเปนธาตหรอสารประกอบทเกดขนเองตามธรรมชาตโดยกระบวนการทางอนนทรย มโครงสรางภายในทเปนระเบยบ มองคประกอบทางเคมและคณสมบตทางกายภาพทแนนอนหรอเปลยนแปลงไดในวงจากด สวนความหมายตามพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 “แร” หมายความวา ทรพยากรธรณทเปน อนนทรยวตถ มสวนประกอบทางเคมกบลกษณะทางฟสกสแนนอน หรอเปลยนแปลงไดเลกนอยไมวาจะถลงหรอหลอมกอนใชหรอไม และหมายความรวมตลอดถงถานหน หนนามน หนออน โลหะและตะกรนทไดจากโลหะกรรม หนซงกฎกระทรวงกาหนดเปนหนประดบหรอหนอตสาหกรรม และดนหรอทราย ซงกฎกระทรวงกาหนดเปนดนอตสาหกรรม หรอทรายอตสาหกรรม ทงน ไมรวมถงนาเกลอสนเธาว ลกรง หน ดนหรอทราย 1.2 คณสมบตทางกายภาพของแร 1.2.1 รปรางทวไปและการเกาะกลมผลก (Crystal habit and Aggregates) ผลก (Crystal) คอของแขงทมเนอเดยวมการจดอนดบของอะตอมภายในอยางมแบบแผนเปนแนวยาวออกไปเปนสามมต ผลกอาจแสดงรปรางภายนอกเปนหนาเรยบหรอไมกได รปรางผลกทวไป (Crystal habit) เปนรปรางโดยทวไปของผลกเดยว (Single crystal) ( Crystal aggregates ) เปนผลกทเจรญขนพรอมๆ กนเปนกลม ณ บรเวณเดยวกน มกทาใหมองไมเหนรปรางผลกทแทจรงแตเฉพาะรปรางอนเกดจากกลมผลกทงหลายประกอบกนขนเทานน คณสมบตทงสองของผลกทแทจรงแตเหนเฉพาะรปรางอนเกดจากกลมผลกทงหลายประกอบกนขนเทานน 1.2.2 แนวแตกเรยบ (Cleavage) แนวแยก (Parting) และรอยแตก (Fracture) แนวแตกเรยบ (Cleavage) คอแนวทแตกขนานไปกบระนาบของอะตอม (Atomic plane) ในแร ทงนเนองจากอะตอมทอยทงสองดานของระนาบดงกลาว มแรงจบตวกนนอยกวาแนวอนมาก แนวแตกเรยบมกจะขนานกบหนาผลก เชน ไมกา มแนวแตกเรยบทดมากตามทศทางทขนานกบแผนแร ทงนเพราะแรงยดระหวางแผนนนนอยมาก แรชนดเดยวกนทกกอนมแนวแตกเรยบในทศทางเดยวกน ทงนเพราะการเรยงตวของอะตอมภายในเหมอนกน ในแรชนดเดยวกนทกกอนยอมมทศทางทอะตอมจบตวกนไมแนนหรอมแนวทแรงเหนยวกนนอยเหมอนกน



การอธบายแนวแตกเรยบแบงตามลกษณะความชดเจน เชน ดมาก (Good) พอใช (Fair) หรอไมชด (Poor) เปนตน และตามจานวนทศทางในแรแตละชนด ซงอาจจะมตงแต 1-6 ทศทาง แรบางชนดมแนวแตกเรยบจะเกดเปนระนาบขนานกนไปเรอยๆ ถาเราทาลายหรอทบกอนแรใหเลกลง แนวแตกเดมหายไปเรายงคงพบแนวแตกเรยบใหมทวางตวในทศทางเดมนนเอง แนวแยก (Parting) เปนแนวทแรแตกออกตามระนาบทไมแขงแรงของโครงสราง โดยการแตกเปนผลมาจากความดน (Pressure) หรอการแฝด (Twinning) แนวแยกมลกษณะคลายแนวแตกเรยบ แตตางกนตรงทแนวแยกไมพบในแรชนดเดยวกนทกกอนเหมอนแนวแตกเรยบ แตจะพบในผลกทเกดการแฝดหรอไดรบความดนทเหมาะสมเทานน รอยแตก (Fracture) เปนรอยทแรแตกออกในแนวใดๆ ทไมใชแนวแตกเรยบหรอแนวแยก ไมจาเปนตองเปนระนาบเรยบและไมเกยวของกบโครงสรางภายในโดยตรง ตามปกตแรสวนมากมรอยแตกเปนผวขรขระ (Uneven or irregular) แตมบางชนดซงเปนลกษณะพเศษซงใชชวยในการตรวจแรได เชนคลายฝาหอย (Conchoidal) ซงมลกษณะเปนรอยบมเหมอนฝาหอยดานใน เชน รอยแตกของแรควอรตซ รอยแตกของกระจก บางชนดแตกออกมผวคลายเสยนไม (Splintery or Fibrous) เชน ในฮมาไทต เนไฟรต เปนตน บางชนดแตกออกเปนผวขรขระ และคมคลายฟนปลา (Hackly ) เชน ในทองแดง 1.2.3 ความแขง (Hardness) ความแขงคอความคงทนของผวหนาเรยบของแรทมตอการขดขด แรทกชนดมความแขงขนอยกบความแขงแรงในการจบตวของอะตอมหรอพนธะเคม คณสมบตนอาจเปลยนแปลงไดตามแกนตางๆ ของผลกแร แมในแรกอนเดยวกน ดงนนเราอาจพบความแขงของแรเปนชวงใดชวงหนงกได การทดสอบความแขงของแรอาจทดสอบไดงายโดยอาศยแร ซงเฟเดอรก โมห (Federic Mohs) ไดกาหนดมาตรความแขงจากนอยไปมากเปนหมายเลขจาก 1 ถง 10 ตามลาดบ เมอ ค.ศ. 1824 เรยกวา มาตราความแขงของโมห (Mohs” scale of hardness) และใชมาจนถงปจจบนคอ 1. ทลก (Talc) 6. ออรดทเคลส (Orthoclase) 2. ยปซม (Gypsum) 7. ควอรตซ (Quartz) 3. แคลไซต (Cal) 8. โทแพส (Topaz) 4. ฟลออไรต 9. คอรนดม (Corundum) 5. อะพาไทต 10. เพชร (Diamond)



วธทดสอบความแขง คอใชวตถหรอแร A ขดแร B (การขดขดตองกระทาบนผวแรซงสดเทานน) ถาแร B เปนรอยแสดงวา A แขงกวา B แลวใหเปรยบเทยบกบวตถ หรอแรอนททราบความแขงไปเรอยๆ จนสามารถสรปความแขงของแรทตองการทดสอบได 1.2.4 ความแกรง (Tenacity) ความแกรง (Tenacity) คอ คณสมบตทใชอธบายการเปลยนแปลงของแรเมอมแรงมากกระทาหรอกลาวอกนยหนงคอ ความทนทานของแรทมตอแรงทบ แรงบด แรงบบ แรงดด หรอแรงดง คาทใชอธบายคณสมบตนไดแก

- เปราะ (Brittle) แรแตกออกเปนกอนเลกๆ หรอเปนผงไดงาย เชน ซลเฟอร - ตแผเปนแผนได (Malleable) เชน ทองแดง เงน ทองคา ทองคาขาว - ตดได (Sectile) เชน ทลก ทองคา ทองแดง เหลก - ยดเปนเสนได (Ductile) เชน ทองคา ทองแดง เงน - โคงงอได (Flexible) สามารถโคงงอไดแตไมดดกลบคน เชน คลอไรต ทลก ทม

ลกษณะ เปนแผนบางๆ - ดดกลบได (Elastic) สามารถทาใหโคงงอ และดดกลบสสภาพเดมได เชน ไมกา

1.2.5ความถวงจาเพาะ (Specific gravity) ความถวงจาเพาะ (ถ.พ.) คอนาหนกของแรเมอเทยบกบนาหนกของนาทมปรมาตรเทากบแรนนทอณหภม 4 องศาเซลเซยส (เปนอณหภมทนามความหนาแนนมากทสด) และความดน 1 บรรยากาศ ดงสตรตอไปน ถ.พ. = นาหนกของแรทชงในอากาศ 1.2.6 ส (Colour) สเปนคณสมบตท เกดจากอนตรกรยาของแสงกบสวนประกอบเคมภายในแร หรอโครงสรางการจดตวของอะตอมภายในแร อาจมอะตอมบางชนดสามารถดดกลนสได โดยจะดดกลนสบางชวงคลนของแสงสขาวเอาไว สในชวงคลนอนกจะผานหรอสะทอนออกมาใหเราเหนได แรทไมมการดดกลนแสงเลยหรอยอมใหแสงผานไดหมด จะใสและไมมส มลทน(Impurities) และความผดปกตของโครงสรางภายในแรตลอดจนขนาดของเมดแรทจบตวกนเปนกอน กเปนสาเหตใหแรมสทแตกตาง ไปได เชน แรคอรนดม ทมสแดงเกดจากมลทนทเปนธาตโครเมยม (Cr) ทมสนาเงนเกดจากมลทนทเปนธาตเหลก (Fe) และไทเทเนยม (Ti) เปนตน 1.2.7 สผง (Streak) ดวยเหตทสของกอนแรอาจผนแปรไป สผวแรจงไมใชคณสมบตแนนอนของแร แตถานาแรชนดเดยวกนแตตางสมาบดเปนผงจะพบวาทาใหสผงเปนสเดยวกน ดงนนเราจงใชสผงในการ

นาหนกของแรทชงในอากาศ - นาหนกของแรทชงใน



พสจนแรไดแนนอนกวา วธทดสอบทาไดงายเพยงแตขดแรลงบนแผนกระเบองสขาวทไมเคลอบซงมความแขงประมาณ 7 แลวสงเกตสผง วธนใชไดเฉพาะแรทมความแขงนอยกวา 7 เทานน 1.2.8 ความวาว (Luster) ความวาวเปนลกษณะทวไปของผวแรทเกดจากการสะทอนแสง แบงเปนสองแบบใหญ ๆ คอ ความวาวเหมอนโลหะ ไดแก แรซงมองคประกอบเปนธาตเดยว เชนทองคา ทองคาขาว เงน เปนตน และโลหะซลไฟดสวนใหญ เชน ไฟไรต กาลนา เปนตน อกแบบหนงคอความวาวเหมอนอโลหะ อยางไรกตามมแรบางชนดทมความวาวอยระหวางทงสองแบบเรยกวา ความวาวเหมอนกงโลหะ เชน อลเมไนต แคสซเทอไรต เปนตน แรกลมทมความวาวเหมอนอโลหะ ยงแบงยอยออกเปนแบบตาง ๆ ดงน เหมอนเพชร (Adamantine) เชน เพชร เหมอนแกว (Vitreous or glassy) เชน ควอรตซ และแรในหมซลเกตสวนใหญ เหมอนยางสน (Resinous) เชน ซลเฟอร เหมอนไหม (Silky) เชน แอสเบสทอส เหมอนนามน (Greasy) เชน เพชรทยงไมไดเจยระไน เหมอนไข (Waxy) เชน คาลซโดน เหมอนมก (Pearly) เชน ทลก ดานเหมอนดน (Dull or Earthy) เชน แรดนขาว 1.2.9 ความโปรง (Diaphaneity) ความโปรงคอคณสมบตของแรทยอมใหแสงผาน เปนคณสมบตทสามารถสงเกตเหนไดทนทเมอสองกอนแรดวยแสงสวาง แบงเปน 3 ประเภทใหญ ๆ คอ โปรงใส (Transparent) สามารถมองทะลได โปรงแสง (Translucent) ไมสามารถมองทะลได แตแสงผานได ทบแสง (Opaque) แสงผานไมได 1.2.10 คณสมบตทางกายภาพอน ๆ คณสมบตทางกายภาพดานอนนอกจากทกลาวมา อาจพบไดในแรบางชนดเทานน บางครงใชชวยตรวจสอบแรไดงายขน เชน กลน (Odor) รส (Taste) สมผส (Feel) การเลนแสง (Play of colour) แสงลายเสนหรอสาแหรก (Chatoyancy Asterism or Star ) เปนฟองเมอถกกรด (Effervescence) แมเหลกดดตด (Magnetism) การวาวแสงหรอฟลออเรสเซนซ (Fluorescence) 1.3 การจดหมแร (Mineral classificttion) การจดแรออกเปนหม (Class) ตาง ๆ นน นยมจาแนกตามไอออนลบหรออนมลลบทมารวมตวกบไอออนอน ๆ เปนแร ซงสามารถแบงไดอยางกวาง ๆ ดงน 1) ธาตธรรมชาต (Native elements) คอ หมแรทเกดเปนธาตบรสทธในธรรมชาตเชน เพชร ทองคา ทองคาขาว เงน กามะถน เปนตน



2) ซลไฟดและซลโฟซอลต (Sulfides and Sulfosalts) หมนมไอออนลบเปน ซลไฟด (Sn-) และเทลไรต (Ten-) เชน กาลนา (PbS) สฟาเลอไรต (ZnS) เปนตน 3) ออกไซด (Oxides) หมนมไอออนลบเปนออกไซด (O2-) เชน ควไพรต (Cu2O) ซงไคต (ZnO) เปนตน 4) ไฮดรอกไซต (Hydroxides) หมนมไอออนลบเปน ไฮดรอกไซด (OH-) เชน แมงกาไนต (MnO(OH)) เกอไทด (FeO(OH)) เปนตน 5) เฮไลต (Halides) หมนมไอออนลบเปน คลอไรด (Cl) และฟลออไรต (F) เปนตน เชน เฮไลต (NaCl) ซลไวต (KCl) ฟลออไรต (CaF2) เปนตน 6) คารบอเนต (Carbonates) เปนหมทมไอออนลบเปนคารบอเนต (CO3

2-) เชน แคลไซต (CaCO3) เปนตน 7) ไนเตรท (Nitrates) เปนหมทมไอออนลบเปนไนเตรท (NO3) เชน ดนประสวหรอไนเตอร (KNO3) เปนตน 8) บอเรต (Borates) เปนหมทมไอออนบอเรตอยดวย อาจอยในรป B4O7

2- B5O93-

หรอ B6O34- เชน บอแรกซ (Na2B4O7.10H 2O) เปนตน

9) ซลเฟตและโครเมต (Sulfates and Chromates) เปนหมทมไอออนลบเปนซลเฟต(SO4

2-)หรอ โครเมต (CrO42-)

10) ทงสเตทและโมลบเดท (Tungstates and Molybdates) หมนมไอออนลบเปนทงสเตท(WO4

2-) และโมลบเดท (MoO42-)

11) ฟอสเฟต อารเซเนต และวานาเดต (Phosphates,Arsenates and Vanadates) เปนตน 12) ซลเกต (Silicates) หมแรนมซลกอนและออกซเจนเปนองคประกอบสาคญในอตราสวนตาง ๆ กน เปนหมแรทสาคญทสด ซงมอยประมาณ 90% ของแรบนผวโลก เชน ควอรตซ (SiO2) เปนตน 1.4 แรประกอบหน (Rock – forming minerals) แรทถกพบและกาหนดชนด (Species) ไดชดเจนแลว (ตามตารา Mineral Science ของ Klein C, Hurlbut C, 22nd ed,2002) มจานวน 3,814 ชนด แตพบอยไมมากบนผวโลก แรทพบอยทวไปมกอยในรปของประกอบหน (Rock – forming minerals) ซงเปนแรตาง ๆ ทเปนสวนประกอบสาคญของหนและใชเปนหลกในการจาแนกชนดหนดวย



แรประกอบหนกวา 90 % เปนแรทอยในหมแรซลเกต จากหนวยพนฐานของการจบตวกนระหวางซลกอนกบออกซเจนเตตระฮดรอน ซลกอนจะถกลอมรอบดวยออกซเจน 4 ตว ทาใหมลกษณะคลาย ๆ กบรปสามเหลยมดานเทาสามดานประกบกนเรยกวา เตตระฮดรอน (Tetrahedron) และมประจลบเกดสมดล 4 ประจจากอะตอมของออกซเจนเขยนเปนสญลกษณ คอ (SiO4)4- ซงเปนชองใหไอออนลบจากธาตอนเขามามพนธะดวย หมแรซลเกตนนจดเปนหมยอยไดอก 6 หม โดยอาศยการจบตวกนของซลกอน-ออกซเจน เตตระฮดรอน แบบตาง ๆ เชน เปนหนวยเดยว เปนค เปนวง เปนเสน เปนแผน และแบบเชอมโยงกน แรประกอบหนทเปนแรซลเกต ไดแก โอลวน ฮอรนเบลนด ไบโอไทด มสโคไวต เฟลดสปาร และควอรตซ แรเหลานจดเปนแรสเขม และแรสออน ไดดงน แรสเขม หรอ เรยกวา “เฟรโรแมกนเซยม” หมายถงแรซงประกอบดวยเหลกและแมกนเชยมเปนสาคญ แรกลมน ซลกอน-ออกซเจน เตตระฮดรอน มพนธะกบธาตเหลกและ/หรอ แมกนเซยม บางชนดอาจประกอบดวยอนมลอน ๆ ดวย แรกลมน ไดแก โอลวน ออไจต ฮอรนเลนด ไบโอไทต เปนตน แรสออน หรอ “นอนเฟรโรแมกนเซยน” (Nonferromagnesian or Felsic) แรกลมนไมมเหลกหรอแมกนเซยมเปนสวนประกอบมกเปนแรทม ถ.พ. ตา หากมสจะเปนสออนหรอสขาว ควอรตซเปนแรประกอบหนทสาคญชนดหนงทพบในหนทกประเภท หนอคนมแรชนดนเปนสวนประกอบสาคญในหนแกรนตและเพกมาไทต และดวยคณสมบตทแขงแกรงทนทานตอการผพงจงทาใหเปนองคประกอบสาคญของหนตะกอน(โดยเฉพาะหนทราย หนดนดาน) และในหนแปร (โดยเฉพาะหนควอรตไซด) แรหมอนนอกจากแรซลเกต ทสาคญและเปนแรประกอบหน ไดแก แรในหมออกไซด เชน คอรนดม ฮมาไทด แมกนไทด แรในหมซลไฟด เชน ไพไรต กาลนา และสฟาเลอไรด แรไนหมคารบอเนต เชน แคลไซด และโดโลไมด แรในหมเฮไลต เชน เฮไลด ฟลออกไรต คณสมบตของแรประกอบหนทสาคญ มในตารางท 1.1 ดงน



ตารางท 1.1 คณสมบตของแรประกอบหน (Rock – forming minerals) ลาดบ ชอแร สวนประกอบ ความแขง ส ความยาว แนวแตกเรยบ การแตก คณสมบตอนๆ แรประกอบหนอคน (Igneous-rock forming mineral) แรทมสออน

1 ควอรตซ

SiO2 7 สวนมากใสและไมมส สอน ๆ ไดแก ขาวขน ชมพ มวง สควนไฟ

เหมอนแกว ไมม คลายฝาหอย

เปนกอนเนอแนนบางทพบเปนผลกรปแทงหกเหลยมตอนปลายเปนรปพระมดผลกอาจมลายเสน

ตามขวาง 2 ออรโทเคลส,

ไมโครไคลน KAlSi3O8

(K-feldspar 6 ขาวเหลองจาง ๆ ครม

ชมพ เขยว เหมอนแกว 2 ทศทาง ตง

ฉากกน เปนกอนเนอแนน บางทพบเปน

ผลกสน ๆ ผวของแนวแตกเรยบแสดงลายแนวแตกรป

สเหลยมผนผา 3 แอลไบต

Albite NaAIsi3O8

(Na plagioclase)

6 ขาว ฟา หรอเทาออน เหมอนแกว 2 ทศทาง เกอบตงฉากกน

มกมลายเสนบนผวแนวแตกบางทมการเลนแสงสเทาออน

4 แลบราดอไรต Labradorite

Na,Ca,Al silicate

6 เทา เทาเขม

เหมอนแกว 2 ทศทาง เกอบตงฉากกน

มกมลายเสนบนผวแนวแตกการเลนแสงชดเจนขนเปนสนาเงนเขม

5 มสโคไวต Muscovite

Hydrous K,Al silicate

25 ไมมส เทา หรอ นาตาลออน

เหมอนมก(บนหนาแบน)

1 ทศทางดมาก แกะออกเปนแผนบาง ๆ ไดงายและแผนบางเหลานดดกลบได

6 ไบโอไทต Hydrous , K,Mg,Fe,Al

2.5 สดาบนหนาแบน เทาออน

เหมอนมกบนหนาแบน

1 ทศทางดมาก คลายกบแร Muscovite แตมสดา



ตารางท 1.1 คณสมบตของแรประกอบหน (Rock – forming minerals) (ตอ) ลาดบ ชอแร สวนประกอบ ความแขง ส ความยาว แนวแตกเรยบ การแตก คณสมบตอนๆ แรประกอบหนอคน (Igneous-rock forming mineral) แรทมสออน

7 ฮอรนเบลนด Hornblende (Amphibole)

Complex hydrous

Na,Ca,Mg,Fe,Al Silicate

5-6 ดา เขยวแก เหมอนแกว 2 ทศทางทามมกน 124ο และ

56ο (สงเกตดวยตาเปลาไดยาก)

ขรขระ มกเปนรปแทง สเหลยมยาวสดา และทบแสง หนาตด ขวางเปนรป

ขาวหลามตด

8 ออไจต Augite

(Pyroxene)

Complex Ca ,Mg , Fe, Al

Silicate

5-6 ดา เขยวแก เหมอนแกวบนผวหนาแตก

2 ทศทางทามมกน 87ο และ93ο

(สงเกตดวยตาเปลาไดยาก)

เปนรปแทงสน ๆ ในหน หนาตดขวางคอนขางกลมและแสดงแนวแยกตามแนวตงฉากกบแนว

แตกเรยบ 9 โอลวน

Oliving (Mg,Fe)2SiO4 6.5 เขยว เหมอนแกว ไมม คลายฝา

หอย พบในหนเปนเมดเลก ๆ กลม ๆ สเขยว ถาพบเกาะกนเปนกอนหนเนอหนคลายนาตาลทราย

10 แมกนไทต Magnetite

Fe3O4 5-6 ดา

เหมอนโลหะ ไมม เนอแนน หนก (ถ.พ. 5.18.) สผงดา แมเหลกดดตด พบในหนเปน

เมดเลก ๆ กลม



ตารางท 1.1 คณสมบตของแรประกอบหน (Rock – forming minerals)(ตอ) ลาดบ ชอแร สวนประกอบ ความแขง ส ความยาว แนวแตกเรยบ การแตก คณสมบตอนๆ แรประกอบหนอคน (Igneous-rock forming mineral) แรทมสออน

11 แคลไซต Calcite

CaCO3 3 โดยมากไมมสและสขาวอาจมมลทนส

นาตาลหรอเหลองปนสเขยวอาจพบบาง

เหมอนแกว เหมอนมก

ไมม คลายฝาหอย เปนฟองฟเมอสมผสกรดเกลอเจอจาง พบเปนกอนเนอแนนหรอรปขนมเปยกปนอนเกดจากแนวแตกทง 3 หรอเปนรปผลก

คลาย “ฟนสนข” 12 โดโลไมต

Dolomite KAlSi3O8

(K-feldspar 3.5 ไมมส ขาว เทา เหมอนแกว เชนเดยวกบ

Calcite เปนฟองเลกนอยเมอสมผสกรด

เกลอเจอจาง แตจะรนแรงขนถาบดเปนผง

13 ยปซม Gypsum

CaSO4.2H2O 2 ไมมส หรอสขาวอาจมมลทนสแดง

เหมอนแกว เหมอนมก เหมอนไหม

1 ทศทางดมาก มหลายวาไรต(Variety)ตามคณสมบตทางกายภาพคอ

Selenite เปนผลกใสแบน ไมมส วาวเหมอนแกว , Alabaster เปนกอนเนอละเอยดแนน

14 เฮไลด Halite

NaCl 2.5 ไมมส หรออาจมมลทนสแดง

เหมอนนามน เหมอนแกว

3 ทศทาง ดมากและตงฉากกน

มกเปนกอนเนอแนน หรอรปลกบาศก รสเคม ละลายนาได

งาย




15 ฮมาไทด Hematite

Fe2O3 5.5-6 เทา หรอนาตาลอมแดง เหมอนโลหะเหมอนดน

ขรขระคลายรปฝาหอยหรอมเสยนเหมอนไม

หก

มกเปนกอนเนอแนน หนกสผงนาตาลอมแดง บางชนดเปนเกลดเลก ๆ เกาะตวกนเรยก

Micaceous 16 ไลมอไนด

Limonite Fe(OH).nH2O 5 นาตาลเหลอง ดานเหมอนดน ไมม คลายกอนดน ลนมอเมอสมผส

สผงเปนสนาตาลอมเหลอง 17 เคโอลไนต

Kaolinite Hydrous Al

Silicate 2.5 ขาวเมอบรสทธ อาจพบ

สเหลอง หรอนาตาล ดานเหมอนดน 1 ทศแตมองไม

เหนดวยตาเปลา ผลกเลกละเอยดมาก มกเปน

กอนเนอแนน คลายดนเหนยว มกลนเหมอนดนลนมอ

18 คาลซโดน Chalcedony

SiO2 6-7 ขาว นาตาล เทา แดง เขยว แถบสหลาย ๆ ส ของสขาว เทา เหลอง

ดา

คลายแกว ไมม คลายฝาหอย เปนแรทมสวนประกอบเหมอนควอรตซแตมเนอละเอยดมาก

19 เซอรเพนทน Serpentine

Hydrous Mg Silicate

2-5 เหลอง เขยวออน และเขยวแก

เหมอนไหม เหมอนไข

ไมม เหมอนฝาหอย เปนเกลดขนาดเลกรวมกนเปนกอนเนอแนนชนดใยหนเปนเสน

ใยซอนกนแนน




20 ทลก Talc

Hydrous Mg Silicate

1 เหลอง เขยวออนและเขยวแก

เหมอนมก เหมอนไข

1 ทศทางดมาก(สงเกตยาก

เพราะมกจบกนเปนกอน)

เปนเกลดหรอแผนโคงงอได ลนมอ ชนดกอนเนอแนนเรยก

Soap stone มกแขงกวาชนดเกลด

21 คลอไรต Chlorite

Hydrous Mg Fe,Al Silicate

2-5 เขยวแก เขยว คลายแกว เหมอนไข

1 ทศทางดมาก ออนเปนเกลด เนอแนนเกลดบาง ๆ โคงงอได

22 เอพโดด Hydrous Ca,Fe,Al Silicate

6-7 เขยว คลายแกว 1 ทศทางด อกหนงทศทางไมด

คลายฝาหอย มกเปนกอนเนอแนน หรอรปแทงแบบ ๆ

23 การเนต Garnet

Ca,Fe,Al,Mg Silicate

7 แดงแก นาตาล เขยว ดา

เหมอนแกว ไมม คลายฝาหอยหรอขรขระ

เนอแนนมกพบเปนรปผลก 12 หนา หรอเปนกอนเกอบกลม ทพบในหนมกเปนผลกขนาดเลก



แบบฝกหดบทท 1 เรอง แร

จงจบคขอความตอไปนใหถกตอง 1. คณสมบตทางกายภาพของแร ก. ความทนทานของแร 2. ฟลออไรต ข. ควอรตซ 3. เพชร ค. เฟอโรแมกนเซยม 4. ความแกรง ง. นอนเฟอโรแมกนเซยม 5. โอลวน, ออไจต จ. โอลวน 6. แรสออน ฉ. แนวแตกเรยบ แนวแยกและรอยแตก 7. คารบอเนต ช. ความแขง 10 8. ซลเกต ซ. ยปซม 9. รอยแตกคลายฝาหอย ฌ. แคลไซต 10. แนวแตกเรยบ 1 ทศทางดมาก ญ. ความแขง 4 เฉลย 1. ฉ. 2. ญ. 3. ช. 4. ก. 5. ค. 6. ง. 7. ฌ. 8. ข 9. จ. 10. ซ.



บทเรยนท 2 กาเนดโลก โครงสราง คณสมบตภายในโลก และปรากฏการณ

ทเกยวของ 2.1 การกาเนดโลก 2.1.1 การกาเนดโลกและดาวเคราะห สมมตฐานทกลาวถงกนมากทสดในปจจบนคอ สมมตฐานโปรโตแพลเนต (Protoplanet hypothesis) ซงคลายกบสมมตฐานเนบวลา กลาวคอเรมตนจาก ในอวกาศมกลมหมอกของฝน และ แกส ลอยอย ตอมาเรมหดตวดวยแรงดงดดของมวลของตวเอง สวนใหญเปนการรวมตวกนเขาสศนยกลางหลายจดซงเปนอสระตอกน แตในทสดจดศนยกลางเหลานนถกบบอดเขาดวยกนจนกลายเปนดวงอาทตย และมสสารประมาณ 10% แยกตวออกไปเปนแผนบาง ๆ เหมอนจานใบหนง ลอยอยโดยรอบดวงอาทตย ดวยแรงเสยดทานภายในจานดงกลาวทาใหเกดการไหลคลายกระแสนาวนในจาน จนทาใหจานแตกแยกตวออกเปนมวลทอดตวกนแนนเรยกวาโปรโตแพลเนต (Protoplanet) หลาย ๆ สวน ซงในทสดกลายเปนดาวเคราะหตาง ๆ รวมทงโลกดวย สวนไหนทหลดออกไปจากวงโคจรไดจะหลายเปนดาวหาง ดวงจนทร และดาวเคราะหนอย 2.1.2 การเกดมหาสมทร นกวทยาศาสตร เชอวาขณะทโลกเกดขนใหม ๆ ยงไมมทงมหาสมทร และบรรยากาศ เนองจากขณะโลกกอตวขน ตามสมมตฐานโปรโตแพลเนตนน โลกมอณหภมรอนขนเรอย ๆ ความรอนเกดจาก การบบอดตวเองของโลก แรกมมนตรงสภายในโลก และการพงเขาชนของลกอกกาบาตทมาจากนอกโลกจานวนมาก จนกระทงโลกรอนสงพอระดบหนง จงไดเกดการระเบดของภเขาไฟขน ทาใหหนเหลวรอนทเรยกวา ลาวา (Lava) และแกสรอนไหลหรอพงออกมาสผวโลก แกสนประกอบดวยไอนาจานวนมาก ซงเปนแหลงทใหนา นาดงกลาวคอย ๆ ไหลไปรวมกนในมหาสมทร โดยในระยะแรกยงเปนนาบรสทธ ตอมากลายเปนนาเคม เนองจากแมนาลาธารตาง ๆ ไดซะลางละลายเอาเกลอบนผวดนหรอหนใหไหลไปอยในมหาสมทร โดยใชระยะเวลาอนยาวนาน 2.1.3 การกาเนดบรรยากาศ บรรยากาศทหอหมโลกทกวนน สวนใหญประกอบดวยแกสไนโตรเจน (ประมาณ 78%) และออกซเจน (ประมาณ 21%) ทงสองเปนแกสอสระ ทเหลออก 1% เปนแกสอารกอน คารบอนไดออกไซดและฮเลยม (รวมทงไอนาในอากาศ) 2.2 โครงสรางภายในโลก มนษยมองเหนหรอสงเกตสวนประกอบและคณสมบตทางกายภาพในโลกไดในขอบเขตจากด เชน สงเกตจากการทาเหมอง การเจาะสารวจ ซงกระทาไดในระดบความลกไมมากนก ดงนนจงหนมาแสวงหาขอมลเพมเตมทางออม โดยใชวทยาศาสตรสาขาธรณฟสกส เชน การใชเครองมอวดคลนแผนดนไหวการวดความเปนแมเหลก



ของโลก (Earth magnetism) และ การวดแรงดงดดของโลก การแปลความหมายขอมลทได ทาใหมความเขาใจโครงสรางและคณสมบตของโลกไดมากยงขน

ภาพท 2.1 โครงสรางภายในของเปลอกโลก

ทมา : กรมทรพยากรธรณ. 2545. ภาพ 2.1 เปนภาพสมมตทผาโลกใหเหนโครงสรางภายใน จะเหนวาโลกมรปรางเกอบเปนทรงกลม มรศม จากใจกลางมายงผว ณ เสนศนยสตรประมาณ 6,370 กโลเมตร (3,960 ไมล) ใจกลางคอสวนทเรยกวาแกนโลก (Core) ซงเปนทรงกลมรศมประมาณ 3,475 กโลเมตร (2,160 ไมล) แบงเปน 2 ชน คอ แกนโลกชนนอก (Outer core) กบแกนโลกชนใน (Inner core) แกนโลกชนนอก (Outer core) มลกษณะเปนของเหลวตางจากสวนอน ๆ ซงเปนของแขงทลอมรอบอย อยางไรกตาม สวนแกนโลกชนใน หรอสวนในสดมรศม 1,255 กโลเมตร (780 ไมล) อาจเปนของแขง หรอเปนผลก(Crystalline)ทงนเพราะคลนทเคลอนทผานไดเปลยนแปลงไปโดยเคลอนทไดเรวมากขน อณหภมในแกนโลกมคาระหวาง 2,2000 - 2,7500 ซ. (4,0000 - 5,0000 ฟ.) ความดนสงเปน 3 ถง 4 ลานเทาของความดนบรรยากาศทระดบนาทะเล สวนทหอหมแกนโลก เรยกวา แมนทล (Mantle) ซงเปนชนหนาประมาณ 2,895 กโลเมตร (1,800 ไมล) ประกอบดวยแรธาตทเปนของแขง จากการประเมนลกษณะของคลนแผนดนไหว พอสรปไดวาแมนเทลประกอบดวยแรโอลวน (Olivine) จานวนมาก ซงประกอบเขาดวยกนเปนหนอลตราเบสค (Ultrabasic rock) ทเรยกวา หนดไนต (Dunite) หนชนดนอาจอยในรปของหนทมคณสมบต แขง ความหนาแนนสง มความไวตอคลนแผนดนไหว หรอยอมใหคลนแผนดนไหวเคลอนทผานไปไดด 2.3 คณสมบตภายในโลก คณสมบตภายในของโลก ในทนจะกลาวถงคณสมบตทางกายภาพบางประการ ไดแก ความดนอณหภม ความหนาแนน และคลนความสนสะเทอนทเคลอนทผานชนตาง ๆ ของโลก

2.3.1 ความดนและอณหภมภายในโลก



สสารทงหลายยอมมแรงดงดดซงกนและกน หรอมแรงดงดดระหวางมวล โลกมแรงดงดดสสารตางๆ เขาสศนยกลาง ซงเปนคณสมบตของสสารทเรยกวา นาหนก นาหนกของสสารขนอยกบปรมาณของวตถ และความเรงของแรงดงดดของโลก เราอาจกลาวไดวานาหนกของวตถ คอ แรงกดในแนวดงบนวตถทตงฉากกบแนวระดบ ในขณะทวตถหยดนงอย ณ ระดบหนง ๆ ภายในโลก ความดน (แรงทมากระทาบนหนงหนวยพนทผวคอ นาหนกของแทนหนทปดทบอยดานบน) จะเพมขนเมอลกลงไปสจดศนยกลางโลก ณ จดใดจดหนงใตผดโลกทมหนลอมรอบอย จดนจะอยภายใตความกดดนทเหมอนกนความดนแทจรงทกระทาตอกอนหน ณ จดนน ไมเพยงแตมาจากแนวดงเทานน แตมาจากดานขางและเบองลางดวย เมอประกอบกนขนเปนความดนทกทศทาง เรยกวา คอนไฟนงเพรสเซอร (Confining pressure) อณหภมเปนคณสมบตอกประการหนงทเพมขนจานวนมากเชนกนเมอลกลงไปใตผวโลก จากการวดอณหภมของหนในเหมองแรและในหลมเจาะ พบวาอตราการเพมขนของอณหภมตามความลกจากผวโลกหรอเรยกวา จโอเทอรมอลเกรเดยน (Geothermal gradient) มคาเฉลยประมาณ 10 ซ. ตอ 30 เมตร (10 ตอ 50 ฟต) อตราการเพมของอณหภมทไดจากการสงเกตบรเวณใกลผวโลกพบวาลดลงอยางรวดเรวเมอความลกเพมขน อณหภมภายในโลกคงไมตางกบอณหภมในเตาหลอมเหลกทมคาสงถง 2,0000 ซ. (3,5000 ฟ.) เทาใดนก

2.3.2 มวลและความหนาแนนของโลก นกดาราศาสตรสามารถวดมวลรวมของโลกไดโดยใชกฎของนวตนทเกยวกบกลไกแรงโนมถวงของโลกทวามวลคอปรมาณของสสารและเปนคณสมบตพนฐานชนดหนงของจกรวาล ทงนเนองจากไมสามารถวดมวลของโลกไดโดยตรง แตกระทาไดโดยอาศยแรงดงดดของโลก นกวทยาศาสตรคานวณมวลของโลกโดยอาศยกฏของนวตนทเกยวกบแรงดงดดระหวางมวลพบวาโลกมมวลประมาณ 6.0 x 1021 ตน (5.975 x 1027 กรม) จากรศมของโลก 6.37 x 108 เซนตเมตร เราสามารถคานวณปรมาตรไดเปน 1.08 x 1027 ลกบาศกเซนตเมตร (ใชสตรปรมาตรทรงกลม = 4/3 3

πr ) และนามวลทคานวณไดหารดวยปรมาตรกจะได ความหนาแนนของโลกคอ 5.53 กรม/ลกบาศกเซนตเมตร

2.3.3 คลนความไหวสะเทอนกบลกษณะภายในโลก คลนความไหวสะเทอนหรอคลนทเกดจากแผนดนไหวทเคลอนทผานไปในโลกอนประกอบดวยคลนปฐมภม (P-wave) และคลนทตยภม (S-wave) แผกระจายออกมาจากศนยเกดแผนดนไหว (Seismic focus) และสะทอนใหทราบขอมลเกยวกบคณสมบตของวตถทมนเคลอนทผานมา P-wave (Primary wave) เปนคลนทสามารคเคลอนทผานตวกลางทเปนของแขง ของเหลว และแกส เปนคลนทสถานวดความสนสะเทอนสามารถรบไดกอนชนดอน มความเรวประมาณ 7.8 - 8.5 กโลเมตร/วนาท S-wave (Secondary wave) เปน คลนทผานไดเฉพาะตวกลางทเปนวตถแขงแกรงเทานน สามารถเดนทางมาถงสถานวดความสะเทอนชากวาคลนปฐมภม มความเรวประมาณ 4.4 - 4.6 กโลเมตร/วนาท คลนจานวนมากผานลงไปในทลกของโลกตามทศทางของมน จนถงสถานทมเครองตรวจคลนแผนดนไหว (Seismograph) ขอมลจะถกบนทกลงบนกระดาษของเครอง และถกแปล



ผลเพอทราบลกษณะของวตถทคลนเคลอนผานมา กอนทจะพยายามแปลผลขอมลดงกลาว เรามาศกษาคณสมบตบางประการของคลนความไหวสะเทอนกอน การเคลอนทของคลนความไหวสะเทอนคลายกบของคลนชนดอนกลาวคอ มลกษณะการหกเห (Refraction) และการสะทอน (Reflection) และขนอยกบความหนาแนนและความยดหยนของวตถ คลนแผนดนไหวเคลอนทผานไปในวตถทเปนเนอเดยว ณ อณหภมและความดนคงท ดวยความเรวคงท เมอคลนผานไปยงตวกลางสองชนดทมความหนาแนน และความยดหยนตางกน ความเรวจะเปลยนไปและเกดการหกเหของคลนขน การสะทอนของคลนจะเกดขนเมอมนปะทะกบตวกลางททาใหเกดการเปลยนแปลงความเรวอยางทนททนใด (หรอเกดความไมตอเนองขน) ถาหนทคลนเคลอนทผานไปนนมอณหภมสงขนจะทาใหความเรวของคลนลดลง ถาเพมความดนแกหนคลนจะเดนทางไดเรวขน สาหรบในของไหล (Fluid) ซงสญเสยความแกรงไปแลว คลนทตยภมไมสามารถคลนทผานไปได สวนคลนปฐมภมคลนทผานไปไดแตชามาก จากพนฐานความแตกตางกนของคณสมบตความไหวสะเทอน รวมทงลกษณะความแขงแรงของสวนตาง ๆ ในโลก นกวทยาศาสตรจงแบงโครงสรางภายในโลกออกเปน 3 ชนใหญ ๆ คอ ชนนอกสดหนาประมาณ 100 กโลเมตร (62 ไมล) เรยกวา ธรณภาค (Lithosphere) ชนทอยลกลงไปจากระดบ 100 ถง 250 กโลเมตร (62 ถง 155 ไมล) เรยกวา ธรณภาคชนกลาง (Asthenosphere) และชนทอยสวนลางหรอตากวาระดบลก 250 กโลเมตรลงไป เรยกวาธรณภาคชนใน (Mesosphere) นกวทยาศาสตรทศกษาแผนดนไหวสามารถบอกไดวา ความหนาแนนภายในโลกเปลยนแปลงไปอยางไร โดยไดขอสรปมาจาก 1) การทดลอง 2) การศกษาทางทฤษฎความสมพนธระหวางความหนาแนนของวตถ และความเรวของคลนแผนดนไหวทเคลอนทผานวตถในโลก 3) ความรเกยวกบการกระจายตวของมวลสารในโลก 4) ขอสรปทไดนบเปนพนฐานความรเกยวกบธาตตาง ๆ ทเกดขนในดวงดาวทงหลาย (โดยเฉพาะดวงอาทตย) และอกกาบาตทตกลงมายงผวโลก โลกถกเศษอกกาบาตกระทบอยเกอบตลอดเวลา นกวทยาศาสตรแบงอกกาบาตเหลานนเปน 2 กลมใหญ คอ อกกาบาตทเหลกมาก (Iron meteorite) และอกการบาตทเปนหน (Stony meteorite) ชนดแรกประกอบดวยโลหะผสมระหวางเหลกกบนกเกล และซลไฟตในปรมาณเลกนอย อกกาบาตทเปนหนมองคประกอบเปนธาตทไมเปนไอระเหย (Nonvolatile) เชน แมกนเซยม ซลกอน อะลมเนยม แคลเซยม และเหลก ในสดสวนทเหมอนกนกบสดสวนทมอยในดวงอาทตยและดาวดวงอน ๆ นกวทยาศาสตรจงเชอวา ปรมาณธาตตาง ๆ ดงกลาวโดยเฉลยในอกกาบาตทวไปถอวาเปนตวแทนทดของสวนประกอบโดยเฉลยของโลกและดาวเคราะหทงหลายในระบบสรยะ (ตาราง 2.1)



ตารางท 2.1 สวนประกอบโดยเฉลยของอกกาบาตทเปนหน (Stony meteorites) และสวนประกอบของโลกโดยสมมต

ธาต อกกาบาตทเปนหน (% โดยนาหนก)

โลก (% โดยนาหนก)

ออกซเจน (O) เหลก (Fe) ซลกอน (Si) แมกนเซยม (Mg) กามะถน (S) นกเกล (Ni) แคลเซยม (Ca) อะลมเนยม (Al) โซเดยม (Na) โครเมยม (Cr) แมงกานส (Mn) ฟอสฟอรส (P)

33.24 27.24 17.10 14.29 1.93 1.64 1.27 1.22 0.64 0.29 0.26 0.11

29.50 34.60 15.20 12.70 1.93 2.39 1.13 1.09 0.57 0.26 0.22 0.10

ทมา : Larson, 1982. P. 661. มวลของแกนโลกมคาเทากบ 30% ของมวลโลก ดวยเหตนจงเชอกนวานาจะประกอบดวยเหลกจานวนมาก สวนซลกอน นกเกล และซลเฟอร มจานวนรองลงมา แตชนแมนเทลเมอเทยบกบโลกแลวจะเปน 60% ของมวลโลกซงเชอวาประกอบไปดวยแรซลเกต ทมธาตเหลก และแมกนเซยมเปนสวนใหญ สวนธาต อะลมเนยม แคลเซยม และโซเดยม มเพยงเลกนอยเทานน ในแมนเทลชนนอกมแรโอลวนเปนองคประกอบหลก มแรแมกนไทต และ ไพรอกซนรองลงมา ขอสรปนไดจากการวเคราะหหนและเศษหน 2.4 แผนดนไหว แผนดนไหว (Earthquake) เปนการสนสะเทอนของแผนดนทรสกไดในจดใดจดหนงบนผวโลก อนมสาเหตมาจากการปลอยพลงงานทเกบอยในหนใตผวโลกออกมาอยางทนททนใด ณ ทลกลงไปใตผวโลกหนถกแรงจากรอบขางมากระทาจนเกดความเคน (Stress) ขนในหน เมอแรงกระทาดงกลาวเพมขนระดบหนง รปรางและปรมาตรของหนจะเปลยนแปลง (Deform) หรอเรยกวาหนมความเครยด (Strain) หากแรงกระทาเพมขนอก หนจะแตกออก และถายทอดเปนพลงงานทเรยกวาคลนความไหวสะเทอน (Seismic wave) หรอเรยกงาย ๆ วา



คลนแผนดนไหว ออกมาทนทแผนดนไหวสวนใหญเกดรวมกบการเคลอนตวของรอยเลอน แตอาจเกดจากการระเบดของภเขาไฟหรอหนแทรกดนอยในแหลงใตผวโลกกอนทจะระเบดออกมาเปนภเขาไฟ นอกจากนนการระเบดของระเบดนวเคลยร หรอการอดฉดของเหลวเขาไปในมวลหน เพอขจดของเสย อาจะทาใหแผนดนไหวไดเชนกน 2.4.1 ศนยเกดแผนดนไหว และคลนความไหวสะเทอน ตาแหนงทกาเนดคลนความไหวสะเทอนใตผวโลก เรยกวา ศนยเกดแผนดนไหว (Focus) ซงเปนจดศนยกลางหรอเรมตนของการเคลอนทของรอยเลอน สวนจดทอยบนผวโลกเหนอจดนเรยกวา จดเหนอศนยเกดแผนดนไหว (Epicentre) คลนความไหวสะเทอนทออกมาจากศนยเกดแผนดนไหวม 2 ประเภท คลนบอดเวฟ (Body wave) และคลนพนผว (Surface waves)

2.4.2 การกาหนดตาแหนงแผนดนไหวและการตรวจวด เครองมอทใชตรวจวดคลนแผนดนไหวเรยกวา ไซสโมมเตอร (Seismometer) (ภาพ 2.2) โดยวดปรมาณความสนสะเทอนของพนดน และยงสามารถใชหาตาแหนงของศนยเกดแผนดนไหวได เครองมอไซสโมมเตอรธรรมดาไมสามารถบนทกขอมลการเคลอนไหวได จงมการพฒนาเครองมอนขนเพอใหบนทกขอมลได เรยกวา เครองวดความไหวสะเทอน (Seismograph) อนเปนเครองมอทบนทกการเคลอนไหวของพนดนไดโดยออกมาในรปเสนหยก ๆ ทเขยนบนแถบกระดาษทเรยกวา ไซสโมแกรม (Seismorgam) (ภาพ 2.3)

ภาพ 2.2 แสดงไซสโมมเตอร



ภาพ 2.3 แสดงไซสโมกราฟ

2.4.3 การกาหนดตาแหนงของแผนดนไหว เนองจากความเรวของคลนตาง ไมเทากน ดงนนคลนทไปถงเครองรบกอนคอ คลน P คลน S และ คลนพนผวตามลาดบ ความแตกตางของคลนเหลานสามารถแยกไดเมอพจารณาจากกระดาษไซสโมแกรม ซงยงใหคาตอบเกยวกบตาแหนงการเกดแผนดนไหว และขนาดแผนดนไหวไดดวย ในทางปฏบต ระยะทางสามารถบอกไดอยางรวดเรวจากไซสโมแกรม ขอมลของสถานวดความไหวสะเทอนจกาหนงสถานบอกไดเพยงระยะทางของจดเหนอศนยเกดแผนดนไหวทหางออกไปเทานน แตไมสามารถบอกทศทางทคลนเคลอนผานมาได ดงนนเมอทราบระยะทางดงกลาวกสามารถวาดเสนวงกลมรศมเทาระยะทางททราบลงบนแผนทโลกโดยใหสถานตรวจวดเปนจดศนยกลางไดซงจดเกดแผนดนไหวยอมเกด ณ จดใดจดหนงบนเสนรอบวงน และเพอใหทราบจดเกดทแนนอนจงตองใชเสนวงกลมทกระทาในลกษณะเดยวกนนจากสถานตรวจวดอน ๆ อก 2 สถานเปนอยางนอย (รวมสถานแรกเปน 3 สถาน) จงจะทราบจดเหนอศนยเกดแผนดนไหวซงหมายถงจดทเกดจากเสนรอบวงของวงกลมทง 3 ตดกนนนเอง (ภาพ 2.4)

ภาพ 2.4 แสดงการกาหนดตาแหนงของแผนดนไหว

2.4.4 ความรนแรงของแผนดนไหว ความรนแรงหรอขนาดของแผนดนไหววดได 2 วธ คอ



วธแรก วดจากความรสกของคนรวมกบการประเมนผลและความเสยหายของสงปลกสรางทเกดขนจากแผนดนไหว วธนถกกาหนดขนเปนมาตราทเรยกวา มาตราเมอรแคลล (Modified Mercalli scale) วธทสอง เปนการวดความรนแรงของแผนดนไหวไดจากการคานวนปรมาณพลงงานทปลอยออกมาจากศนยเกดแผนดนไหว ในทางปฏบตวดจากความสงขอ แอมพลจด (Amplitude) ของเสนไซสโมแกรม ซงแอมพลจดยงสงมากเทาไรเทากบพนดนสะเทอนมากเทานนหรอแผนดนไหวรนแรงมากขนเทานนวธการน ซ.เอฟ.รกเตอร (C.F. Richter) ไดคดคนและคานวณออกมาเปนสมการทางลอการธม เพอใชคานวนหาระดบขนาดตาง ๆ โดยใชหลกการจากผลบนทกของเครองวดความไหวสะเทอน และมการปรบปรงแกไขเกยวกบระยะทางจากศนยเกดแผนดนไหว ไดผลลพธออกมาจนเปนมาตราทเรยกวา มาตรารกเตอร (Richthe scale) ซงมขนาดตงแต 0-9 มาตราทใชกนทงสองวธนใชเปรยบเทยบหรอวดขนาดแผนดนไหวทเกดขนตามทตาง ๆ ได 2.4.5 ผลทเกดจากแผนดนไหว ผลทเกดจากแผนดนไหวมหลายประการทสาคญ ไดแก พนดนสนสะเทอน การเกดไฟไหม อนอาจมสาเหตมาจากทอแกสแตกรวและไฟฟาชอต แผนดนถลม (Landslide) อาจเกดขนได แผนดนเลอนจากกนอยางถาวร แผนดนไหวระลอกหลง (After shock) ซงเปนแผนดนไหวทมขนาดเลกหลายครง เกดเปนระยะๆ อาจนานเปนชวโมง วน หรอเดอน เกดตามมาหลงจากการเกดแผนดนไหวระลอกแรก และมสวนทาใหเกดความเสยหายขนได แตมความรนแรงนอยกวาระรอกแรกมาก นอกจากนยงมคลนซนาม (Tsunami or Seismic sea wave) ซงมชวงคลนยาวประมาณ 80 - 200 กโลเมตร สวนใหญเกดจาก แผนดนไหวททองมหาสมทร (ขนาดมากกวา 8 ตามมาตรารกเตอร) แผนดนถลม หรอภเขาไฟระเบดทพนทองมหาสมทร

2.4.6 บรเวณทเกดแผนดนไหว บนพนผวโลกไมมสวนใดเลยทไมเคยไดรบการสนสะเทอนของแผนดนไหว แตความรนแรงของแผนดนไหวทเกดขนแตละทอาจตางกน บรเวณสวนใหญเกดแผนดนไหวขนาดเลกหรอปานกลางหรอเกดเปนครงคราวเทานน สาหรบบรเวณทมแนวยาวตอกนมกเกดแผนดนไหวบอยรงไมวาจะเปนขนาดเลกหรอใหญ เรยกวา แนวการไหวสะเทอน (Seismic belt) ซงอยบรเวณขอบของเพลทตามทฤษฎเพลทเทคโทนก (ภาพ 2.5)


มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 30 3โครงการสงเสรมการผลตเอกสารชดการเรยนทเปนการสรปเนอหาในรปสออเลกทรอนกส

ภาพ 2.5 แสดงเพลทเทคโทนค

2.4.7 แผนดนไหวและเพลทเทคโทนก เพลทเทคโทนค (Plate tectonic) เปนทฤษฎทวาดวยความไมหยดนงของโลก กลาวคอสวนธรณภาคชนนอก แตกออกเปนแผน และเคลอนทอยบนสวนของ แมนเทลสวนบน (Upper mantle) บรเวณขอบของแผนพบปรากฏการณทางธรณวทยาหลายประการ เชน แผนดนไหว ภเขาไฟระเบด การกอเทอกเขา เปนตน แนวคดของเพลทเทคโทนก สามารถนามาอธบายการกระจายตวของแผนดนไหว และการเคลอนทของหนทเกดรวมกบแผนดนไหวได แนวคดของเพลทเทคโทนกโดยยอกลาวไววาเปลอกโลกแบงออกเปนแผน (Plate) ขนาดใหญ ๆ ไดจานวนหนงซงแผนเหลานเปนหนแขงมขนาดกวางเปนพนไมล และหนาเปน 100 กโลเมตร (60 ไมล) ซงเคลอนทไปมาอยบนผวโลก แผนเหลานมทงสวนทเปนทวป (Continent) และสวนทอยพนทองทะเล แผนเหลานจะเคลอนทไปมาและยงมการเปลยนแปลงขนาดและรปรางดวย 2.4.8 แผนดนไหวทเกดบรเวณแนวตอของแผนเปลอกโลก มแนวเขตตดตอกนของแผน อย 3 แบบ คอ ไดเวอรจงบาวนดาร (Diverging boundaries) ซงแผนจะเคลอนออกจากกนและกน ทรานฟอรมบาวนดาร (Transform boundaries) ซงแผนเคลอนทผานกนและกนในแนวราบ และ คอนเวอรจงบาวนดาร (Converging boundaries) ซงแผนเคลอนเขาหากนและกนแตละแบบมรปแบบของการเกดแผนดนไหวและการเคลอนไหวของหนทแตกตางกนไป ซงจะกลาวในลาดบตอไป ขอบแผนเปลอกโลกทเกดจากการชนกนจะมแผนดนไหวเกดบรเวณกวางและตน และมแนวรอยเลอนทซบซอน รอยเลอนบางแนวจะขนานกบมมเท ขอบเขตรอยตอของแนวทมาชนกนของแผนรอยเลอนบางแนววางตวในแนวอน ๆ โดยปกตสวนทพนทวปขางใดขางหนงจะเหลอมขนไปอยเหนออกอนหนง (ทวปมความหนาแนนไมสงพอทจะมดตวลงได) ทาใหเกดเปนเปลอกโลกทหนาขนและกลายเปนภเขาขนมา ตวอยางเชน ภเขาหมาลย ซงแนวการไหวสะเทอนบรเวณดงกลาวนจะกวางขวางและซบซอนมากกวาแบบอน ๆ แนวทเกดจากการมดตวของแผนเปลอกโลกจะมแผนดนไหวเกดขนอนเนองมาจากหลายสาเหต (ภาพ 2.6 B) แผนทอยใตทองมหาสมทรมคณสมบตแนนกวาจงโคงงอลงใตแผนทวป ซงการมดเปนลกษณะของการเกด



รอยเลอนปกต ทเกดจากแรงดง (Tension) ซงทาใหเกดรอยเลอนบลอก (Block fault) บรเวณผนงของรองลกกนสมทร (Trench) ของดานทอยทางมหาสมทร แผนทมดลงไปสมผสกบแผนทอยดานบน ศนยเกดแผนดนไหวทอยบรเวณตน ๆ เหลานเกดจากรอยเลอนยอน ซงมมมเทตา เกดจากกระบวนการทแผนเลอนลงไปโดยทแผนบนอยทเดม เรยกวา การเกดรอยเลอนมด (Under thrusting) ทความลกมากขนแผนทมดลงไปจะอยหางจากแผนทอยดานบนมากขน แผนดนไหวยอมเกดขนไดตามปกต แตเหตผลทนามาอธบายการเกดของบรเวณนยงไมชดเจน การไหวสะเทอนจะเกดขนในบรเวณไมกวางมาก (20 - 30 กโลเมตร) ภายในสวน ธรณภาคชนนอก ของแผนดนทมดตวลง โดยสวนนหนาประมาณ 100 กโลเมตร (ภาพ 2.6 B ) เขตนเชอกนวาอยใกลกบดานบนของธรณภาคชนนอกซงประกอบไปดวยหนทเยนกวาและเปราะกวาสวนอน จากการศกษาของนกธรณวทยาพบวาแผนดนไหวเกดจากการบบอด (Compression) ทมทศทางการบบขนานกบแนวเทของแผน (ภาพ 2.6 B) กรณนหมายความวา แผนถกแรงดนยอนขนมาจากดานหลง (ซายของภาพ) หรอมดลงไปชนหรอตดกบสวนของโลกทกนอยดานลางหรอเกดจากทงสองสาเหตรวมกน แผนดนไหวอาจเกดจากแรงดงทขนานกบมมเทของแผนทมดตวลง (ภาพ 2.7 B) อนเกดจากแผนถกดงไปตามแนวของทมดลงไป แผนทมดเปนแผนทมความหนาแนนมากกวา ธรณภาคชนกลาง (Asthenosphere) ทอยรอบ ๆ การแทรกสอดหรอเสรมแรงดงใหมมากขน เกดขนจากแผนทมดตวลงขาดอกจากกนในขณะมดตวทาใหเกดชองวางขน

ภาพ 2.6 แสดงการชนกน และการมดตวของเปลอกโลก



ภาพ 2.7 แสดงการเกดแผนดนไหวจากการบบอด

มมของแนวมดตว มมเทของแนวมดตวของแผนมคาแตกตางกนออกไปในแตละแหง ยงไมมเหตผลแนชดทจะนามาอธบายลกษณะเชนน มมดงกลาวอาจขนกบอนตรกรยาทซบซอนระหวาง อตราการแผกระจายไปของแผน ความหนาแนนของแผน ระยะเวลาของการมดตว และปจจยอน ๆ แผนทมดตาลงอาจฉกขาดหรอแตกออกเปนสวน ๆ หรอโคงงอ ณ ทลกกวา 200 กโลเมตร ชนสวนทฉกออกมาเหลานอาจมดตาลงในมมทตางกน (ภาพ 2.8) ทงนไดจากการศกษาการกระจายตวและความลกของศนยเกดแผนดนไหว



ภาพ 2.8 แสดงมมของแนวมดตว

แบบฝกหดบทท 2 เรอง กาเนดโลก โครงสราง คณสมบตภายในโลก และปรากฏการณทเกยวของ

จงเลอกคาตอบทถกตอง 1. สมมตฐานทกลาวกนมากทสดในการกาเนดโลกและดาวเคราะหในปจจบน ก. สมมตฐานเอนเคานเตอร ข. สมมตฐานเนบวลา ค. สมมตฐานโปรโตแพลเนต ง. สมมตฐานไทดอล 2. หนเหลวรอนเรยกวา ก. แมกมา ข. หนหลอมเหลว ค. หนหนด ง. ลาวา 3. บรรยากาศทหอหมโลกสวนใหญ คอ ก. ออกซเจน ข. ไนโตรเจน ค. คารบอนไดออกไซด ง. ฮเลยม 4. ชนแมนเทลมความหนาประมาณ ก. 2,895 กโลเมตร ข. 2,890 กโลเมตร ค. 2,795 กโลเมตร ง. 2,790 กโลเมตร 5. เครองมอทใชตรวจวดคลนแผนดนไหวเรยกวา ก. ไซสโมมเตอร ข. โปรแทรกเตอร ค. เทอรโมมเตอร ง. รกเตอร



6. ความหนาแนนของโลก ก. 5.53 ตน/ลกบาศกเซนตเมตร ข. 5.53 กโลกรม/ลกบาศกเซนตเมตร ค. 5.53 ลตร/ลกบาศกเซนตเมตร ง. 5.53 กรม/ลกบาศกเซนตเมตร 7. โลกมมวลประมาณ ก. 6.0*1021 ตน ข. 6.0*1022 ตน ค. 7.0*1021 ตน ง. 7.0*1022 ตน 8. คลนซนามสวนใหญเกดจากแผนดนไหวทบรเวณใด ก. ภเขาสง ข. ทองมหาสมทร ค. หบเขา ง. ขวโลก 9. ผใดเปนผคดคนและคานวณปรมาณพลงงานทปลอยออกมาจากศนยแผนดนไหว ออกมาเปนสมการลอการธม ก. เมอรแคลล ข. ปาสคาล ค. ไอแซค นวตน ง. ซ. เอฟ. รดเตอร 10. โครงสรางภายโลกชนนอกสดเรยกวา ก. ธรณภาค ข. ธรณภาคชนกลาง ค. ธรณภาคชนใน ง. ธรณภาคชนในสด เฉลย 1. ค. 2. ง.

3. ข. 4. ก. 5. ก. 6. ง. 7. ก. 8. ข. 9. ง. 10. ก.

บทเรยนท 3 หน

3.1 ความหมายและประเภทของหน หน (Rock) เปนมวลของแขงทประกอบดวยแรชนดเดยวหรอหลายชนดรวมตวกนอยตามธรรมชาต แบงออกเปน 3 ประเภทใหญๆ คอ หนอคน (Igneous rocks) หนชนหรอหนตะกอน (sedimentary rocks) และหนแปร (Metamorphic rocks) (พจนานกรมศพทธรณวทยา พ.ศ. 2544)



หนอคน (Igneous rocks) คอ หนทเกดจากการแขงตวของหนหนด (Magma) ทเปลอกโลกถาแขงตวอยภายในเปลอกโลก เรยกวาหนอคนแทรกซอน (Intrusive igneous rocks) หรอถาพดนเปลอกโลกออกมาแขงตวอยบนผวโลก เรยกวา หนอคนพ (Extrusive igneous rock, Effusive igneous rocks or Volcanic rock) หนตะกอนหรอหนชน (Sedimentary rocks) คอหนทเกดจากการทบถมของตะกอน ตะกอนเหลานเกดจากการผพง แตกสลายของหนอคน หนแปร หรอหนชนอายเกากวา ถกพดพามาตกจมสะสมโดยนา ลม ธารนาแขง หรอการตกตะกอนทางเคม และหมายรวมตลอดถงหนทเกดจากการสะสมของซากดกดาบรรพดวย ตะกอนเหลานมการสะสมตวเปนชน ๆ และเมอแขงตวกลายเปนหนแลว ลกษณะการเรยงตวเปนชน ๆ ตามลาดบอายยงปรากฎใหเหนอยดงนนจงเรยกอกอยางหนงวาหนชน หนแปร (Metamorphic rocks) คอ หนทแปรสภาพไปจากเดม โดยการกระทาของความรอน ความดน และปฏกรยาเคม หนแปรบางชนดยงแสดงเคาเดม บางชนดผดไปจากเดมมากจนตองศกษารายละเอยดของเนอหนหรอสภาพแวดลอมจงจะทราบทมา เชน หนดนดานแปรเปลยนเปนหนชนวน หนทรายแปรเปลยนเปนหนควอรตไซต หนปนแปรเปลยนเปนหนออน เปนตน

3.2 วฎจกรของหน

ภาพ 3.2 แสดงวฏจกรของหน ทมา : กรมทรพยากรธรณ. 2545.

3.3 หนหนด หนอคน และกระบวนการทเกยวของ 3.3.1 การกาเนดหนหนด (Origin of magma) หนหนดเกดขนไดเมอหนไดรบความรอนจนถงจดหลอมเหลว ในสภาพแวดลอมทผวโลก หนทมองคประกอบเปนประเภทแกรนตจะเรมหลอมเมออณหภมใกล 750°ซ. (1,400°ฟ.) ในขณะทหนบะซอลดเรมหลอมทอณหภมสงกวา 1,000°ซ. (1,8500°ฟ.)ฃ



3.3.2 ความลกของแหลงหนหนด จากความลกของศนยเกดแผนดนไหว (Focus) ทเกดรวมกบการเคลอนทของหนหดขนมาสผวโลก ทาใหเราทราบความลกของหนหนดทเคลอนตวมา ตวอยางการศกษาบนเกาะฮาวายพบวา หนหนดทมองคประกอบเปนหนบะซอลด มตนกาเนดมาจากทลกจากผวโลก 48 ถง 64 กโลเมตร หรอลกกวา ซงอยในชนแมนเทล

3.3.3 สวนประกอบตงตนของหนหนด (Initial composition of magma) หนหนดทมแมกนเซยม (Mg) เหลก (Fe) และแคลเซยม (Ca) มาก เราเรยกวา เมฟก (Mafic) และถามธาตโซเดยม (Na) โพแทสเซยม (K) และซลกอน (Si) มากเรยกวาเฟลสก (Felsic) ซงประกอบดวยธาตตาง ๆ ทเปนองคประกอบของแรเฟลดสปาร หนหนดทมองคประกอบอยระหวางเมฟกกบเฟลสก เรยกวาอนเทอรมเดยท (Intermediate) และหนหนดทมองคประกอบเปนแมกนเซยม และเหลกจานวนมากเปนพเศษ เรยกวา อตราเมฟก (Ultramafic) คาเหลานยงสามารถนาไปใชกบการเรยกประเภทหนอคนไดดวย ตาราง 3.1 สวนประกอบโดยทวไปของหนหนด

ชนดของหนหนด ออกไซด เฟลสก เมฟก อตราเมฟก

SiO2

TiO2 Al2O3 Fc2O3 FeO MnO MgO CaO Na2O K2O

73.86 0.20

13.75 0.78 1.13 0.05 0.26 0.72 3.51 5.13

50.83 20.03 14.07 2.88 9.06 0.18 6.34

10.42 2.23 0.82

43.54 0.81 3.99 2.51 9.84 0.21

34.02 3.46

0.028+ 0.005+

Totsl 99.39 98.86 98.413 ทมา : Hyndman. 1972 in Larson, 1982 p. 124 4.4..�.�.�.�.� �� การเคลอนทของหนหนด สาเหตททาใหหนหนดเคลอนท การขยายตวของหนหนดประกอบกบหนหนดมความหนาแนนนอยกวาหนทอยขางเคยง มนจงถกบบอดใหเคลอนทขนสเบองบนเพอปรบความสมดลของตวเองไปตามรอยแตกในหน บางครงยงหลอมเอาหนทมจดหลอมเหลวตากวาซงปดทบมนอยรวมเขาไปดวย หนหนดทแขงตวแลวเรยกวา หนอคน



รปรางมวลหนทเขงตวจากหนหนดใตผวโลก มวลหนอคนทแขงตวใตผวโลกจากการแทรกดนขนมาของหนหนดเรยกวา พลตอน (Pluton) ซงมรปรางหลายลกษณะและหลายขนาด รวมทงมความสมพนธกบหนทองททอยโดยรอบ มวลหนอคนจดเปน 2 ประเภทตามลกษณะการแทรกตวของหนหนดเขาไปในหนทองท กลาวคอ ถามวลหนอคนมทศทางขนานกบชนหนทมนแทรกตวเขาไป เรยกวา การแทรกซอนรวมแนว (Concordant intrusion) แตถามวลหนอคนมทศทางตดกบชนหนทมนแทรกเขาไป เรยกวา การแทรกซอนไมรวมแนว (Discordant intrusion) รปรางของพลตอน พลตอนทพบมหลายแบบ 1) พลตอนทเกดจากการแทรกซอนรวมแนว ไดแก พนงแทรกชน (Sill) หนอคนรปเหด (Laccolith) 2) พลตอนทเกดจากการแทรกซอนไมรวมแนว ไดแก - พนง (Dike or Dyke) - ไดกสวอม (Dike sworm) - โวลเคนคเนค (Volcanic neck) - หนอคนมวลไพศาล (Batholith)

ภาพ 3.3 แสดงการเกดพลตอนประเภทตาง ๆ

4.4..�.�.�.�.�鼐�� ° การตกผลกของหนหนด (Crystallization of magma) หนหนดเปนของเหลวรอน มไอออนเคลอนทอยภายในอยางอสระและไมมระเบยบ ขณะทหนหนดเยนตวลง การเคลอนทของไอออนจะชามาก และมการจดตวเองใหมระเบยบมากขน กระบวนการนเรยกวาการตกผลก (Crystallization)



เอน แอล โบเวน (N. L. Sowen) และผรวมงานไดศกษาลาดบการเกดขนของแรซลเกตทพบทวๆ ไป โดยไดทดลองเกยวกบกระบวนการตกผลก ปฏกรยาทเกดขน และการหลอมของแรตางๆ เมอ ค.ศ. 1928 พวกเขาไดเสนอทฤษฎทเรยกวา ชดปฏกรยาของโบเวน (Bowen’s reaction series)

ภาพ 3.4 แสดงชดปฏกรยาของโบเวน

3.3.6 เนอหนอคน (Texture of igneous rock) 1) เนอหนทเกดจากการตกผลก (Crystalline texure) หนอคนทมแรเกดเปนระบบประสานกนแนนเรยกวาเนอผลก (Crystalline) ถาสามารถมองเหนผลกตางๆ ในหนไดดวยตาเปลาแลว เรยกหนนนวามเนอหยาบ (Coarse – grained texture) แตถาผลกสวนใหญมขนาดเลกเกนกวาทจะมองดวยตาเปลาเหน จะเรยกเนอหนนนวาเนอละเอยด (Fine – grained texture) 2) เนอเศษหน (Clastic texture) หนทมเนอเศษหนเกดจากการแขงตวของตะกอนเศษหนทแตกหกออกมาจากหนภเขาไฟ และถกพดพาไปโดยนาบรเวณผนงของภเขาไฟ ตะกอนทตกทบถมกนประกอบดวยเศษหนทมรปราง ตงแตกลม (Rounded) ไปจนถงเกอบเปนเหลยมมม (Subangular) และมขนาดตงแตกอนหนมนใหญ (Boulder) (เสนผาศนยกลางมากกวา 256 มม.) ไปจนถงขนาดดนเคลย (Clay) (เสนผาศนยกลางนอยกวา 1/256 มม.) 3.3.7 การตงชอหนอคน หนอคนมกจะถกจดแบงหรอจดกลม โดยอาศยลกษณะเนอหน และชนดแรทเปนสวนประกอบเปนเกณฑ อาจพจารณาประวตการเยนตว และสภาพแวดลอมของการตกผลก ตาราง 3.2 หนอคนทพบทวไป

ประเภทหน เฟลสก (Granific)

อนเทอรมเดยท (Andesitic)

เมฟก (Basaltic)

อลตราเมฟก (Ultramafic)



หนอคนแทรก

ซอน (ผลก

หยาบ

) แกรนต

ไดออไรต

แกบโบร

เพรโดไทต

ชอหน

หนอคนพ

(ผล

กละเอ

ยด)

ไรโอไลต

แอนดไซต บะซอลต -

แรเหลก ควอรตซ,

โพแทสเซยม เฟลตสปาร

ฮอรนแบลนต, โซเดยมเฟลดสปาร,

แคลเซยม เฟลตสปาร

แคลเซยม เฟลดสปาร, ไพรอกซน

โอลวน, ไพรอกซน

แรทเปน

สวนป

ระกอบ

แรรอง

มสโคไวด, ไบโอไทด , ฮอรนแบลนด

ไบโอไทด, ไพรอกซน

โอลวน, ฮอรนเบลนด

แคลเซยม เฟลดสปาร

ทมา : ดดแปลงจาก Tabuck and Lutgens, 1985 p.20. 3.3.8 หนอคนบางชนด 1) หนอคนทเกดจากการตกผลก (Crystalline igneous rocks) การแบงกลมหนภเขาไฟและหนอคนระดบลกออกเปน 3 กลม จะยดตามหนหนดตงตนทตางกน 3 แบบ หนแกบโบร (Gabbro) และบะซอลตเกดขนทอณหภมสงจากหนหนดทมองคประกอบเปนเมฟก หนไดออไรต (Diorite) และแอนดไซตเกดขนทอณหภมปานกลางจากหนหนดทมองคประกอบถดลงมาหรอ อนเทอรมเดยท และหนแกรนต และไรโอไลต (Rhyolite) เกดทอณหภมตากวาจากหนหนดทมองคประกอบหลกเปนเฟลสก 2) หนภเขาไฟทมเนอเปนเศษหน (volcanic-clastic rocks) เนอเศษหน (Clastic Texture) โดยปกตเกดในหนตะกอนแตสาหรบในหนภเขาไฟกพบไดเชนกน แทจรงแลวหนทมเนอเศษหนเกดจากการแขงตวของตะกอนเศษหนทแตกหกออกมาจากหนภเขาไฟ และถกพดพาไปโดยนาบรเวณผนงของภเขาไฟ ตะกอนทตกทบถมกนประกอบดวยเศษหนทมรปรางตงแต กลม (Rounded) ไปจนถงเกอบเปนเหลยมมม (Subangular) และมขนาดตงแตกอนหนมนใหญ (Boulder) (เสนผาศนยกลางมากกวา 256 มม.) ไปจนถงขนาดดนเคลย (Clay) (เสนผาศนยกลางนอยกวา 1/256 มม.)



ตาราง 3.3 ชนดหนอคน ส (Colour) จาง (Light) เขม (Dark)

Muscovite Biolite and/or Hornblende (มสโคไวด ไบโอไทด และ หรอ ฮอรเบลนด

Hornblende ฮอรเบลนด

Pyroxene ± Olivine (ไพรอกซน ± โอลวน)

Pyroxene, Olivine , Aphible (ไพรอกซน, โอลวน, แอมฟ

โบล) K or Na � tructur,

(โพแทสเซยม หรอ โซเดยม เฟลดสปาร) Na Ca plagioclass

(โซเดยม แคลเซยม แพลจโอเคลส Ca – rich plagioclass

(แคลเซยม แพลจโอเคลส) No feldspar (ไมมเฟลดสปาร

สวนป

ระกอ

บ (Co

mposi

tion)

Quartz (มควอรตซ)

Quartz < 10% (มควอรตซนอยกวา 10%)

No quartz (ไมมควอรตซ)

No quartz (ไมมควอรตซ)

เนอผลกหยาบมาก (Pegmatitle)

Sysnite (ไซอไนด)

Pegmatile (เพกมาไทด

ไมเปนเนอดอก (Nonporphyritic)

Syenite porphyry (ไซอไนดพอไฟร)

Granite porphyry (แกรนดพอไฟร)

Dirorite (ไดออไนต)

Gabbro, Diabase (แกบโบร, ไดอะเบส)

Peridotite (เพรโดไทด), Pyroxenite (ไพรอกซไนด),

Hornblendite (ฮอนเบลนไดต)

ผลกห

ยาบ

(Phan

eritic)

เนอดอก (Porphyritic)

Rhyolite (ไรโอไลด)

Diorite � tructur (ไดออไนตพอไฟร)

Gabbro, Diabase (แกบโบร, ไดอะเบส)

ไมเปนเนอดอก (Nonporphyritic)

Trachyte (แทรไคด)

Felsite (เฟลไซต) Basalt

(บะซอลด) เนอห

น (Te

xture)

ผลกล

ะเอยด

(Ap

haniti

c)

เนอดอก (Porphyritic)

Trachite porphyry (แทรไคดพอไฟร)

Rhyolite porphyry (ไรโอไลดพอไฟร)

Andesite porphyry (แอนดไซดพอไฟร)

Basalt porphyry (บะ.ซอลดพอไฟร)

ในกรณทมผลก 2 ขนาด แตมแรดอก (Phenocryst) นอย

กวา 25% จะใชคาวา Porphyritic นาหนาแทน

เนอแกว (Glassy) Obsidian (หนออบซเดยน หรอหนแกวภเขาไฟ) เนอเศษหน (Fragment) Volcanicash, Tuff, Volcanic breccia (หนเถาธลภเขาไฟ, หนทฟฟ, หนกรวดเหลยมภเขาไฟ)

เนอฟองอากาศ (Vesicular) Pumice (พมพซ) Scoria (ตะกรนภเขาไฟ)

ทมา : ดดแปลงจาก ทวศกด ระมงควงศ และชาญ ตนตสกฤต, 2522 : 31



3.4 กระบวนการทเกยวของกบหนตะกอนและหนตะกอน 3.4.1 กระบวนการทเกยวของกบหนตะกอน 1) การผพงอยกบท (Weathering) การผพงอยกบท หมายถง การทหนผพงทาลายลงดวยกรรมวธตางๆ จากลมฟาอากาศกบนาฝน รวมทงการกระทาของตนไมกบแบคทเรยตลอดจนการแตกตวทางกลศาสตร มการเพม-ลดอณหภมสลบกน เปนตน 2) การนาพา (Transportation) 3) การทบถมหรอการตกตะกอน (Deposition) 4) การกอตวใหม (Diagenesis) 3.4.2 สวนประกอบของหนตะกอน หนตะกอนจะมองคประกอบเปนวตถชนดใดนน ขนกบปจจยหลายประการ เชน วตถตนกาเนดหรอหนดงเดม กระบวนการทเกยวของ และสภาพแวดลอมของการตะกอน เปนตน ปจจยเหลานยงสามารถจาแนกไดหลายประการ ดงนนจงทาใหหนตะกอนมสวนประกอบหลายลกษณะแตกตางกนไป สาหรบในทนจะกลาวถงสวนประกอบของหนตะกอน 2 ลกษณะใหญ ๆ คอ สวนประกอบทางเคม (Chemical composition) และสวนประกอบทางแรวทยา (Mineralogic composition) 1) สวนประกอบทางเคม (Chemical composition) การแสดงขอมลสวนประกอบทางเคมของหนตะกอน โดยทวไปอยในรปออกไซตของธาต 2) สวนประกอบทางแรวทยา (Mineralogic composition) แรประกอบหนตะกอนมหลายชนด เราอาจประมาณองคประกอบทางเคมของหนตะกอนได ถาทราบองคประกอบทางแรวทยาของหนนน แตไมสามารถคานวณหาองคประกอบทางแรวทยาจากสวนประกอบทางเคมของหนตะกอนได เนองจากหนตะกอนสวนใหญมสวนผสมของแรชนดตางๆ ทกอตวขนโดยเชงกล และมาจากหลาย ๆ แหลงกาเนดทตางกน การตความหนตะกอนจากขอมลสวนประกอบทางแรวทยาจงไดความนยมมากกวาการตความจากสวนประกอบทางเคม แมวาชนดของแรทพบในหนตะกอนมหลายชนด แตทมปรมาณมากมเพยงประมาณ 20 ชนด คดเปนปรมาณถง 99% ของหนตะกอนทงหมด แรทง 20 ชนดนมความทนทานตอสภาพแวดลอมบนผวโลกพอควร แรประกอบหนตะกอนแบงไดเปน 2 กลมใหญๆ คอ แรในกลมทเกดโดยกระบวนการเชงกลหรอแรทเปนตะกอนทเกดจากการพดพามา กบแรทเกดขนโดยกระบวนการทางเคม แรในหนทเกดขนโดยกระบวนการทางเคมหรอทางเคมชวภาพในสภาพอณหภมตา (ประมาณ 25° ซ.) และทความดนบรรยากาศ มไดเกดขนโดยบงเอญหรอในเชงสม แตขนกบปจจย



ความเขมขนของไอออนในสารละลายและสภาวะตาง ๆ ของนาในแองสะสมตวของตะกอนนน เชน อณหภม ความดน และความเคม เปนตน 3.4.3 การจาแนก และชนดหนตะกอน 1) การจาแนกหนตะกอน 1.1) หนตะกอนเนอเศษหน (Clastic or Detrital sedimentary rocks) ซงเกดโดยการทบถมของเศษตะกอนตางๆ แลวแขงตวกลายเปนหน หนในกลมนทสาคญ ไดแก หนกรวดมน (Conglomerate) หนกรวดเหลยม (Breccia) หนทราย (Sandstone) หนทรายแปง (Siltstone) และหนดนดาน (Shale) หรอหนโคลน (Mudstone or Claystone) ซงทงหมดเกดจากตะกอนทเปนเมดแขงตวกลายเปนหน จงใชขนาดของเมดแรหรอเศษหน หรอขนาดของตะกอนเปนเกณฑในการเรยกชอ 1.2) หนตะกอนเนอประสานหรอหนตะกอนเคม (Nonclastic or Chemial sedimentary rocks) ซงเกดจากการตกตะกอนทางเคม หนในกลมนทสาคญไดแก หนปน (Limestone) หนโดโลไมต (Dolomite) หนอแวพอไรต (Evaporite) และหนเชรต (Chert) เปนตน ดงจะกลาวถงหนแตละชนดตามลาดบดงน 1.3) หนตะกอนอนทรยหรอหนตะกอนชวเคม (Organic or Biochemical sedimentary rocks) เปนหนทตองอาศยสงมชวต และปฏกรยาเคมชวยทาใหการตกตะกอนหรอเกดการเปลยนแปลงจนกลายเปนหน หนทสาคญในกลมนไดแก ถานหน (Coal) หนปน (บางสวน) หนเชรต (บางสวน) หนฟอสเฟตและหนทเกดจากชนสวนของสงมชวต เปนตน หนบางชนดในกลมนไดกลาวไวแลวในกลมหนตะกอนเคม 3.4.4 ลกษณะเนอหนตะกอน 1) โครงสรางในหนตะกอน 1.1) โครงสรางทเกดโดยเชงกล โครงสรางในกลมนไดแก ชนหนแบบตางๆ เชน การวางชนเฉยงระดบ (Cross bedding) ชนหนทเอยงเท (Inclined bedding) การวางชนหนแบบเรยงขนาด (Graded bedding) และรอยรวคลน (Ripple mark) นอกจากนอาจรวมถงโครงสรางทเกดจากแผนดนถลม (Land slide) ขนาดเลก ซงเกดขนกอนหรอหลงจากการทบถมกนของตะกอน โครงสรางเชงกลทสาคญคอ การวางชน การวางชนเฉยงระดบ การวางชนแบบเรยงขนาด และโครงสรางทเกดบนระนาบชนหน 1.2) การวางชน (Bedding) การวางชนเปนการวางตวของชนหนเปนชนๆ หรอเปนแถบ มความหนาและมลกษณะโครงสรางและรปแบบของตนเองโดยเฉพาะ ชนหนตะกอนเปนโครงสรางทเดนทสด แตละชนแยกออกจากกนโดยระนาบชนหน (Bedding plane) หรอพนผวระนาบทแบงชนหนแตละชน ซงหนมกจะแตก



หรอแยกออกจากกนตามแนวน ความหนาของชนหนในหนตะกอนชนดหนงสะทอนใหเหนถงการเปลยนแปลงของสภาวะทมอยเปนประจาเมอครงตะกอนแตละชนตกทบถมกน โดยทวไปแลวแนวชนหนแตละชนแสดงถงการหยดทบถมของตะกอนชนหนง และการเรมตนตกทบถมของตะกอนอกชนหนง 1.3) การวางชนเฉยงระดบ (Cross bedding) เปนการวางตวของชนหนโดยเอยงเททามมกบแนวระดบชนหนปกต ทงนเนองจากการเปลยนทศทางของกระแสนาหรอกระแสลม อนมผลตอการตกจมของตะกอนดนทราย หรอทาใหตะกอนเหลานไมอาจตกจมลงในระดบปกตได ตองเอยงเทไปในแนวตามกระแสนาหรอกระแสลมจงมกพบชนหนยอยๆ มแนวขวางตดกบแนวระดบชนปกต บางทพบแตละชนเฉยงไมเทากนมองเหนสลบไปมา 1.4) การวางชนแบบเรยงขนาด (Graded bedding) การวางชนแบบเรยงขนาด เปนการวางชนของหนตะกอนทชนหนมการเรยงลาดบขนาดของอนภาค โดยมขนาดใหญอยสวนลาง และขนาดเลกลงอยสวนบนของชนหน ชนหนนมกเกดในสถานททกระแสนาไหลปนปวนและคอยๆ ลดกาลงลง 2) โครงสรางทเกดบนระนาบชนหน รอยรวคลน (Ripple mark) รอยรวคลนทปรากฏบนพนทรายหรอโคลนเกดเนองจากการกระทาของคลน กระแสลม หรอกระแสนา เกดไดทงบนบกและพนทองนา รอยรวคลนนอาจพบไดในหนชน เชน หนทราย เกดเนองจากรวคลนถกตะกอนตกทบถมปดไว เมอตะกอนทงหมดแขงตวกลายเปนหน รวคลนกยงคงรปเดมปรากฏอยในหน ถาหนทปดทบอยนนแตกหลดออกไป จะเหนรอยรวคลนดงกลาว ระแหงโคลน (Mud cracks) ระแหงโคลนเปนลกษณะรอยแตกทเกดจากการหดตวของโคลนทถกแดดเผา มกเปนรปหลายเหลยม ตอมามตะกอนบรรจในรอยแตกแลวแขงตวกลายเปนหน พบในหนโคลนและหนดนดาน โครงรางของรอยแตกระแหงอาจถกเกบรกษาสภาพไวอยางดเปนเวลานบลานๆ ป เมอหนแตกออกตามระนาบชนหน จะพบรอยแตกระแหงบรเวณผวหนาของชนหนมลกษณะเหมอนกบรอยแตกระแหงทเกดขนขณะทตะกอนยงไมแขงตว เปนหลกฐานวาสภาพแวดลอมการตกตะกอนเดมนนไดจมอยใตนาและโผลพนนาสมผสอากาศสลบกน รอยบนผวลางของชนหน (Sole mark) รอยบนผวลางของชนหนเปนแบบหลอของลกษณะโครงสรางหนตะกอนทเกดพรอมกบการตกทบถมของตะกอน เชน รองหรอรอยทพบบรเวณระนาบชนหนดานลางของหนโคลนหรอหนทราย ซงทบถมบนลกษณะโครงสรางในตะกอนชนลางทยงไมเกาะตวแขง (โดยมากเปนชนโคลน)



3) โครงสรางทเกดโดยกระบวนการทางเคม (Chemical structures) โครงสรางในกลมนเกดขนในลกษณะของการรวมกลมกนของวตถทางเคมทกระจดกระจายกนอย ไดแก เมดแบบไขปลา (Oolite) (ถาเปนเมดเดยวใชคาวา Oolith) เมดแบบถว (Pisolites) (ถาเปนเมดเดยวใชคาวา Pisolith) โนดล (Nodule) มวลสารพอก (Concretion) เซฟทาเรย (Septaria) จโอด (Geode) และรวมทงแนวฟนในหน (Stylolite) ซงเปนลกษณะทเกดขนโดยสารละลาย โครงสรางเหลานมหลายรปแบบ เชน เปนกงกาน รปทรงกลม หรอรปไข เปนตน 3.4.5 โครงสรางทเกดขนโดยกระบวนการทางชวภาพหรอทางอนทรย (Organic structures) เปนลกษณะเนอหนทเปนรองรอยของสงมชวตหรออนทรยตางๆ ทมชวตอยในระหวางชวงเวลาทตะกอนกาลงตกทบถมกนลงสแหลงสะสม หรอเปนผลมาจากกจกรรมของสงมชวตเทานน สงทจะกลาวถงหรอมความสาคญอนดบแรกคอซากดกดาบรรพ (Fossil) ซงเปนโครงสรางหลกในกลมน ซากดกดาบรรพเปนสวนแขงของพชหรอสตวทถกเกบรกษาไวในหน รองรอยทแสดงถงการดารงชวตของสงมชวตตางๆ กมอยบางแตกพบไมบอยมากนก ทพบไดแกรซงเปนทอยอาศยของสตวจาพวกหนอน เมดกลมของมลสตวชนดตางๆ และโครงสรางขนาดใหญกวาทมตนกาเนดมาจากการขบถายเรยกวา โคโปรไลด (Coprolite) 3.4.6 รอยชนไมตอเนอง (Unconformity) รอยชนไมตอเนองเปนแนวตอของชนหนตางชดทวางซอนกน เกดเนองจากหนชดลางซงมอายแกกวาขาดหายไปชวงใดชวงหนง เพราะมการกรอนเปนระยะเวลานานกอนถกปดทบดวยตะกอนอายออนกวา แนวนอาจแทนชวงเวลาทไมมการตะกอนเปนพนๆ ป หรออาจยาวนานถง 100 ลานปกได 3.5 การแปรสภาพและหนแปร 3.5.1 การแปรสภาพ หนท ม องคประกอบเปนแรท ม ความคงท อย ในสภาพแวดลอมทาง เคมกายภาพ (Physicochemical environment) หนง ๆ ไปอยในสภาพทไมคงทเมอมนเคลอนไปอยในสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไป เชน อยในบรเวณทจะทาใหเกดการแปรสภาพ หนจะเปลยนไปเปนอยางไรยอมขนอยกบสภาวะใหม และลกษณะทางเคมของหนตงตน ชดของแรทเปลยนสภาพไปเรยกวา หนแปร (Metamorphic rock) กระบวนการเปลยนแปลงดงกลาวเรยกวาการแปรสภาพ (Metamorphism) การแปรสภาพนน แรเดมไมมการหลอม หรอแรนนยงคงอยในสถานะของแขง



การเปลยนแปลงในกระบวนการแปรสภาพเกดขนขณะทหนพยายามปรบตวเองใหอยในสภาพคงท และมการจดตวของแรตาง ๆ เทาทจะเปนไปไดมากทสด ภายใตสภาวะการแปรสภาพโดยทวไป จะมสงทเกดขนใหม คอ 1) การเกดแรชนดใหม (Neomineraliztion) การตกผลกไดแตชนดใหม ซงปกตจะเกดรวมกบการสญเสยไปของแรบางชนดทมอยเดม 2) การเกดผลกใหม (Recrystallization) เปนการพฒนารปผลกขนมาใหม (โดยทหนวยทเลกทสดของผลกจะไมถกรบกวน) แทนทผลกดงเดมซงเปนแรชนดเดยวกน 3) การกอตวขนของเนอและโครงสรางชนดใหมในหน (Formation of new texture and �tructures) ซงเกดขนจากการเปลยนแปลงชนดแรและกลมแร ในระหวางกระบวนการแปรสภาพโดยทเกดแรชนดใหมและเกดผลกใหม รวมทงมการจดตวใหมระหวางการเจรญเตบโตของผลกเปนผลใหเนอและโครงสรางในหนเปลยนแปลงไป 3.5.2 ปจจยในการแปรสภาพ ความรอน (Heat) ความดน (Pressure) ความวองไวทางเคม (Chemical activity) 3.5.3 ประเภทของการแปรสภาพ (Types of metamorphism) 1) การแปรสภาพทเกดขนเฉพาะแหงประกอบดวย การแปรสภาพสมผส (Contact metamorphism) และ การแปรสภาพทเกดจากการเคลอน 2) การแปรสภาพบรเวณไพศาล (Regional metamorphism or Dynamothermal metamorphism) เปนการแปรสภาพของหนซงเกดขนในบรเวณกวาง เนองจากความดน และอณหภม อาณาบรเวณทเกดการแปรสภาพประเภทนครอบคลมเนอทมาก บางแหงอาจเปนหลายพนตารางกโลเมตร และมกไมเกยวของกบปรากฏการณทเกดขนเฉพาะแหงเลย แตจะเกยวของกบการเกดแดนเทอกเขา (Orogenic or mobile belt) 3.5.4 หนแปรและการจาแนก (Metamorphic rocks and classification) 1) หนแปรทเกดจากการแปรสภาพเฉพาะแหง (Metamorphic rocks of local extent 2) หนแปรทเกดบรเวณกวาง หรอ หนทเกดจากการแปรสภาพบรเวณไพศาล(Metamorphic rocks of regional extent: Dynamothermal metamprphic rocks) 3.5.5 ชนดหนดงเดมและการจดกลมหนแปร



ตาราง 3.4 หนแปรทแปรสภาพมาจากหนตางๆ ทพบทวไป หนดงเดม หนทไดจากการแปรสภาพ (หนแปร) หนตะกอน (Sedimentaty rocks) หนดนดาน (shale) หนชนวน (Slate) หนฟลไลด (Phyllite) หนทรายปนดนดาน (Shaly sandstone) หนควอรตไมกาซสต (Quartz-mica schist) หนทราย (Sandstone) หนควอรตไซต (Quartzite) หนกรวดมน (Conglomerate) หนคองโกลเมอเรตกคอวรตไซด (Conglomeratic quartzite). ควอรดซซสต (Quartz schist), หนไนส (ถามแรเฟสดสปาร) หนปน (Limestone) หนออน (Marble) หนปนปนหนดนดาน (Shaly limestone) หนสเลตดมารเบล (Slaty marble), หนแคลคา เรยสซสต (Dalcareous schist) ถานหน (Coal) ถานหนแอนทราไซด (Anthracite) หนอคน (Igneous rocks) หนแกรนต (Granite), หนไดออไรด(Diorite), หนไนส (Gneiss) หนแกบโบร (Gabbro) หนเพรโตไทด (Peridotite) หนเซอรเพนทไนต (Serpentinite), หนสบ (Soapstone), หนทลกซสต (Talc sxhist), หนคลอ ไรดซสด (Chlorite schist), หนฮอรนเบลนดซสต (Hornblende schist) หนบะซอลด (Basalt) หนคลอไรด (Chlorite), หนฮอรเบลนด (Hornblende), หรอหนไบโอไทดซสต (Biotiteschist) หนแอนดไซด (Andesite) หนฮอรนเบลนดซสต (Hornbletde schist) หนทฟฟ (Tuff) หนชนวน, หนฟลไลด, หนซสต ทมา : Allison, 1974 : 99.



ตาราง 3.5 ชนดของหนแปร เนอหน

(Texture) ชอหน

(Rock name) แรประกอบสวนใหญ

(chief mineral) หนเดม

(Parent rock) กระบวนการเกด (Mwtamorphic

process) Slaty

ละเอยดมา Slate (หนชนวน) Mica, quartz Shale, tuff Regional

Phylitic ละเอยด Phyllite (ฟลไลด) Mica, quartz Shale, tuff Regional Schisose ละเอยด –ปานกลาง Schist (ซลด) Shale, volcanic rocks Regional

มรวขนาน (

Foliat

ed)

Gneissic ปานกลาง – หยาบ Gneiss (ไนส) Mica, chlorite, talc, hornbiende, quartz,

feldspar, garnet

Shale, arkose, mica shist, volcanic & plutonic rocks

Regional

Homfels (ฮอรเฟลส) Feldspar, quartz, mica, amphibole, garnet

Shale และหนเนอละเอยดอน

Contact Hornfelic or Dense ละเอยด

Anthracite (แอนทราไซด) ไมแนนอน สวนใหญเปนซลเกตสเขม

หนลกไนต และถานหนอนๆ Regional or contact

Quartzite (ควอรตไซต) 92 – 98% คารบอน Sandstone Granoblastic ละเอยด – หยาบ Marble (หนออน) Calcite, Mg Ca Silicates Limestone, dolomite

Regional or contact

ไมมรวขนาน (

Non-f

ollated

)

Granoblastic หยาบไมแนนอน Tactite (แทคไทด) Fe, Ca, Mg silicates เชน garnet, epidote,

pyroxene,amphllble

Limestone, dolomite และสารจาก magma

Coniact

ทมา : ดดแปลงจาก ทวศกด ระมงควงศ และชาญ ตนตสกฤต. 2522. หนา 43

→ความรอนและความดนเพม

10148

แบบฝกหดบทท 3 เรอง หน

จงเลอกคาตอบทถกตอง

ก. หนอคน ข. หนชนหรอหนตะกอน ค. หนแปร ง. ไมมคาตอบ

1. หนควอรตไซตจดเปนหนชนดใด 2. หนหนดจดเปนหนประเภทใด 3. หนปนจดเปนหนประเภทใด 4. การเชอมประสานเปนปจจยหนงททาใหเกดหนประเภทใด 5. หนทฟฟจดเปนหนประเภทใด 6. หนชนวนจดเปนหนประเภทใด 7. ชดปฏกรยาของโบเวนมประโยชนตอการอธบายการกาเนดหนประเภทใด 8. ถานหนจดเปนหนประเภทใด 9. หนภเขาไฟทมเนอเปนเศษหนจดเปนหนประเภทใด 10. ความรอน ความดน ความวองไวทางเคม เปนปจจยในการกาเนดหนประเภทใด

เฉลย 1. ค. 2. ง. 3. ข. 4. ข. 5. ก.

6. ค. 7. ก. 8. ข. 9. ก. 10. ค.



บทเรยนท 4 ดน

4.1 ความหมายและการกาเนดดน เมอหนผพงลงเกดเปนผวเปลอกโลก(Regolith) จะคอย ๆ เปลยนไปเปนวตถ ซงพชสามารถเจรญเตบโตขนได เรยกวาดน (Soil) ในทางธรณวทยาจงถอวาวตถทพชขนไดและวางตวอยบนหนแขงคอดน ในทางวศวกรรมโยธาถอวา ดนคอวตถรวนไมแขงตว และสามารถดกไดโดยไมตองระเบด สาหรบนกปฐพวทยาไดใหคานยายของดนดางออกไปคอ วตถทสามารถแบงออกเปนชนตาง ๆ ตามหนาตดขางของดน (Soil profile) และพอจะกลาวถงความหมายทวไปไดคอ ดนเปนวตถธรรมชาตทอยผวนอกของเปลอกโลก ประกอบดวย แรธาต อนทรยวตถ นา และอากาศปะปนกนในสภาพของแขง ของเหลว และแกส มความสาคญตอการดารงชวตของสงมชวตของพชและสงมชวตทงหลาย การกาเนดดนตองอาศยปจจยหลายประการคอ

1. วตถตนกาเนด 2. ภมอากาศ 3. ความชนของพนท 4. ระยะเวลา 5. พชและสตว รวมทงสงมชวตอน ๆ

4.2หนาตดขางของดน หนาตดขางของดนประกอบดวยชนดน (Horizon) ตาง ๆ วางขนานกบผวโลก แบงออกเปน 5 ชนใหญ ๆ (ภาพ4.1) ชนโอ (O horizon) เปนชนบนสด มสเทาหรอคอนขางดาสวนบนสดประกอบดวยสารอนทรยซงสลายตวเพยงเลกนอย เชน ใบไม เศษกงไม ซากสงชวต ซงพอสงเกตไดวาเปนสวนไหนของสงมชวต สวนทอยตาลงมาเปนสารฮวมส (Humus) ซงเปนสารอนทรยทสลายตวมากขนจนไมสามารถระบไดวาเปนชนสวนของพชหรอสตวชนดใด ชนเอ (A horizon) เปนชนทมแรธาตจานวนมาก แตยงมสารฮวมสปรากฏอย และมกจกรรมของสงมชวตอยบาง ระยะตาลงมาของชนนคอ สวนทมการซะลาง (Zone of leaching) โดยนาทาใหอนภาคเขามามากทสด ผลของการผพงอยกบทจะไดสารละลายของสารอนนทรย และถกชะลางลงไปในสวนตากวา ในเขตภมอากาศแหงแลง ดนชนเอมสารทสามารถละลายนาได เชน CO 3 CO4 ซงอาจลงไปตกตะกอนในชนป



ชนบ (B horizon) หรอชนของการสะสมตว (Zone of accumulation) อยถดมาจากชนเอ ดนในชนนมกมสแดง ประกอบดวยสารทถกชะลางมาจากชนเอ สวนใหญเปนสารทไมละลายนา เชน แรดน แรควอรตซ หลงเหลออย สวนแรอน ๆ ถกเปลยนไปเปนแรชนดใหม หรอเกลอทละลายนาได สารละลายจากชนเอยงมาตกตะกอนในชนนดวย เชน ในเขตอากาศขน ชนบมดนและเหลกออกไซดมาสะสมอย ทงนถกนามาโดยนาทซมลงสใตผวดนจากขางบน ในเขตภมอากาศแหงแลงนอกจากมดนและเหลกออกไซดเกดขนแลวยงมแรทละลายนาไดงาย เชน แคลไซด เกดขนดวยแรนอาจถกพาขนมาจากชนบ เมอนาใตดนถกดดซบขนสเบองบนเนองจากดนมอตราการระเหยสง ชนซ (C horizon) เปนชนทหนถกทาลายไปบางสวน ดงนนจงประกอบดวยเศษหนซงเพงแตกออกมาจากหนแขง ผสมกบดนและทรายแลว ชนอาร (R horizon) เปนหนแขงทยงไมผพง (อาจถกกาหนดใหเปนชนด หรอ D horizon) 4.3 ชนดของดน 1) เพโดคล (Pedocal) (Pedon = soil, Calcite = calcium carbonate) คอ ดนทCaCO3 สะสมอยมาก พบในเขตทมความชนตา เชนในเขตอบอน-แหงแลง หรอเขตทมฝนตกนอยกวา 63 ซม. ตอป 2) เพดลเฟอร (Pedalfer) (Pedon = soil, Al = aluminium, Fer = iron) คอดนทมเหลกออกไซดและแรดนสะสมตวอยในชนบมาก เปนดนทเกดในบรเวณทมความชนสง หรอเขตทมฝนตกชกมากกวา 63 ซม. ตอป เชน ในเขตรอนชน 3) แลโตซอล (Latosol) หรอ ดนแลเทอไรต (Lateritic soil) ดนชนดนพบในเขตมรสม(Tropical climate) เปนดนทมหนาตดขางหนามาก ชนบมเหลกออกไซดและอะลเนยมออกไซคสะสมอย สวนบนสดของชนมกจะพบชนแขงของดนสแดงปดอย เปนชนบาง ๆ คลายหมวก ตาลง มาเปนชนทเรยกวา ศลาแลง (Laterite) ซงประกอบดวยเหลกและอะลมเนยมออกไซด เกดเปนเมดเลกและกลมผสมกบดน 4.4 เนอดน (Texture) เนอดนคอปรมาณเชงสมพนธของชนดและขนาดของอนภาคแรในดน 3 ขนาดคอ เคลยทรายแปง และทราย เนอดนมผลตอความพรน(Porosity) หรอปรมาตรของชองวางระหวางอนภาคตอปรมาตรทงหมดของดน



ภาพ 4.1 แสดงหนาตดขางของชนดน ทมา : กรมทรพยากรธรณ. 2545.



แบบฝกหดบทท 4 เรอง ดน

จงกาเครองหมายถกหนาขอทถกและกากบาทหนาขอทผด

1. ชนบนสดของดน คอ ชน A 2. ชน B คอ ชนหนแขงทยงไมผพง 3. ภมอากาศเปนปจจยหนงในการกาเนดดน 4. แลโตซอลพบมากในเขตมรสม 5. เพโดคล คอ ดนทมแคลเซยมคารบอเนตสะสมอยมาก 6. ดนทมอนภาคขนาดเลกดดซบนาไดดกวาดนทมอนภาคขนาดใหญ 7. ความชนของพนทเปนปจจยหนงในการกาเนดดน 8. เพดลเฟอร มอกชอหนงวา แลเทอไรท 9. เพดลเฟอรเปนดนทมเหลกออกไซดและแรดนสะสมตวอยในดนชน B มาก 10. เพโดคลทพบสวนมากมสขาว

เฉลย 1. ผด 2. ผด

3. ถก 4. ผด 5. ถก 6. ถก 7. ถก 8. ผด 9. ถก 10.ถก



บทเรยนท 5 โครงสรางทางธรณวทยา

5.1 ความเคน (Stress) และความเครยด (Strain) ความเคน (แรงตอหนวยพนท) ทมากระทาตอวตถมหลายชนดขนอยกบทศทางของแรงทมากระทา (ภาพ 5.1) สาหรบความเครยดคอการเปลยนแปลงอนเนองมาจากความเคน ซงการเปลยนแปลงนอาจเปนความยาวของวตถทเปลยนแปลงไป (เพมหรอลด) เมอเทยบกบความยาวเดมหรอปรมาตรเปลยนเมอเทยบกบปรมาตรเดมสวนความเครยดเนองจากความเคนเฉอน (Shear stress) นนคามมของวตถจะเปลยนไปเนองจากวตถเปลยนรป

ภาพ 5.1 แสดงความเคน

5.2 การเปลยนลกษณะของหน (Rock deformation)การเปลยนแปลงลกษณะของหนหรอวตถทเปนของแขงใด ๆ เกดได 3 รปแบบคอ 1) การเปลยนลกษณะแบบยดหยน (Elastic deformation) วตถเปลยนแปลงรปรางหรอขนาดเมอมแรงกระทา และเมอแรงหมดไปวตถจะกลบสสภาพเดม การเปลยนแปลงเชนน เกดขนในหนทวไปในระยะแรกทมแรงมากระทา 2) การเปลยนลกษณะแบบพลาสตก (Plastic deformation) วตถทมแรงมากระทาจนเกนกวาการเปลยนลกษณะแบบยดหยนจะมการเปลยนแปลงตอไปไดอก โดยการเปลยนแปลงในระยะน เมอแรงทมากระทาหมด วตถจะไมกลบสสภาพเดมอก ตวอยางการเปลยนแปลงไดแกการทาใหหนเกดการโคงงอ หนทมกเกดการยดออกไดเมอมความเคนมากระทาตามธรรมชาต เชน หนเกลอ หนยปซม หนออน และหนดนดาน 3) การแตก (Rupture) หรอรอยแตก (Fracture) คอการแตกหรอขาดออกจากกนของวตถทเปราะ อาจเกดเมอวตถมการเปลยนลกษณะแบบยดหยนในชวงระยะเวลาหนงกอนแลวผานขดจากดการยดหยน



(Elastic limit) หรออาจเกดขนหลงจากวตถมการเปลยนลกษณะแบบพลาสตกแลวกได ผลทไดรบจากการเปลยนแปลงชนดนคอ รอยแตก (Fracture) รอยแยก (Joint) หรอรอยเลอน (Fault) ความสมพนธระหวางการเปลยนแปลงลกษณะทง 3 แบบ แสดงไดโดยอาศยแผนภาพความเคน และความเครยด หนทมกเกดลกษณะดงกลาวน เชน หนนควอรดไซต หนแกรนต และหนไนสซงเปนหนทแขงแกรง แตเปราะและแตกออกไดเมอไดรบความเคนทมากเกนกาลง (Strength) ของหน 5.3 แนวระดบ (Strike) และมมเท (Dip) แนวระดบคอทศทางของเสนตรงสมมตซงเกดจากชนหนตดกบแนวระนาบ สวนมมเทคอมมทชนหนเอยงไปจากแนวระนาบ โดยวดในตาแหนงซงตงฉากกบทศทางของแนวระดบ ถาชนหนมการเอยงตวไปจากแนวราบ เราสามารถอธบายการวางตวของหนนนโดยการวดคาแนวระดบ (Strike) และมมเท (Dip) ชนหนคดโคงคอการโคงงอของชนหนโดยทวไป เกดจากความเคนและความเครยดของเปลอกโลก ทาใหหนมความโคงงอไปในทศทางใดทศทางหนง และยาวออกไปในทศทางทตงฉากกบทศทางของการโคงงอ ชนหนทโคงงอขนดานบนเรยกวา ชนหนโคงรปประทน (Anticline) ในทางกลบกนหากชนหนโคงงอหรอแอนตวลงดานลางเรยกวา ชนหนโคงรปประทนหงาย (Syncline) และลกษณะชนหนมแนวเทไปในทศทางเดยวกนตลอดระยะทางอนไกลเรยกวา แนวเทเดยวชนหน (Monocline) สวนตางๆ ของชนหนคดโคง ไดแก - แนวพบรอยโคง (Hinge line) คอเสนทเชอมระหวางจดพบรอยโคง (Hinge) ซงจดนเปนจดทชนหนคดโคงมากทสด - ระนาบแกน หรอระนาบแนวแกน (Axial plane) คอระนาบทประกอบดวยเสนทลากผานจดพบรอยโคง (Hinge) ของชนหนทโคงงอชดหนง - แกนชนหนคดโคง (Axis of fold) คอ เสนแสดงแนวการวางตวของโครงสรางของชนหนรปประทน (Anticline) หรอชนหนโคงรปประทนหงาย (Syncline) - เสนยอด (Crest line) คอเสนทเชอมตอจดสงสดบนชนเดยวกนของภาคตดขวางของชนหนรปประทน เสนยอดไมจาเปนตองเปนเสนเดยวกบแกนรอยคดโคงของหนกได ยอดรอยคดโคงของหน (Crest of fold) คอจดทสงทสดบนชนหน - ทรอฟไลน (Trough line) คอเสนทเชอมตอจดตาสดบนชนเดยวกนของภาคตดขวางของชนหนโคงรปประทนหงาย - สวนขางของชนหนคดโคง (Limb) คอสวนทอยขางใดขางหนงของแกนชนหนคดโคงหรอแนวกลางของชนหนคดโคง



- พลนจ (Plunge) เปนการเอยงเทของชนหนคดโคง การจาแนกชนดชนหนคดโคง โดยใชระนาบแกน (Axial plane) เปนเกณฑในการแบง ดงน 1) ชนหนคดโคงสมมาตร (Symmetrical fold) คอชนหนคดโคงทมระนาบแกนอยในแนวดงและมสวนขางของชนหนคดโคงเทากน แตมทศทางกลบกน 2) ชนหนคดโคงงอสมมาตร (Asymmetric fold) คอชนหนคดโคงทมระนาบแกนเอยง คามมเอยงทสวนขางของชนหนคดโคงทงสองขางมคาไมเทากน 3) ชนหนคดโคงตลบทบ (Overturmed fold) คอชนหนคดโคงทมระนาบแกนเอยง สวนขางของชนหนคดโคงทงสองขางมไปในทศทางเดยวกน แตมคาไมเทากน (มความหมายเหมอน (Overfold) 4) รอยคดโคงนอนทบ (Recumbent fold) คอชนหนคดโคงทมระนาบแกนอยในแนวราบ 5) ชนหนคดโคงพบผา (Isocline) ชนหนคดโคงทมสวนขางของรอยโคงอดชดตดกน จนมองดเสมอนชนหนพวกเดยวกนเอยงเอไปในทศทางเดยวกน และเปนมมเทากนดวย เกดเนองจากการบบอดอยางรนแรง 5.5 รอยเลอน หรอรอยเหลอม (Fault) รอยเลอน หรอรอยเหลอม คอรอยแตกแยกในหน ซงมการเคลอนทของหนทงสองขางโดยขนานกบระนาบรอยเลอน (Fault plane) ลกษณะของระนาบรอยเลอนนอาจเปนระนาบทอยในแนวดงไปจนถงแนวราบได ถาระนาบของรอยแตกมคาเบยงไปจากแนวดง ชนหนทอยเหนอระนาบของรอยแตกเรยกวา หนเพดาน (Hanging wall) สวนชนหนทอยดานลางระนาบของรอยแตกเรยกวา หนพน (Foot wall) การจาแนกรอยเลอนมไดหลายแบบแลวแตนกธรณวทยาจะยดอะไรเปนเกณฑพจารณา เชน หากยดการเกดรอยเลอนเปนเกณฑในการจาแนกจะไดดงน 1) รอยเลอนปกต (Normal fault) เปนรอยเลอนทหนเพดานทลงเมอเปรยบเทยบกบหนพน 2) รอยเลอนยอน (Reverse fault) เปนรอยเลอนทหนเพดาน เลอนขนเมอเปรยบเทยบกบหนพน ถารอยเลอนยอนมคามมเทเทากบหรอนอยกวา 45° เรยกวา รอยเลอนยอนมมตา (Thrust fault) 3) รอยเลอนตามแนวระดบ (Strike – slip fault) หรอรอยเลอนเหลอมขาง (Transcurrent fault) เปนรอยเลอนในหนทสองฟากของรอยเลอนเคลอนตวในแนวราบ การเกดรอยเลอนมกจะมความสมพนธกบลกษณะภมประเทศเสมอ ซงอาจทาให - เปลอกโลกยกตวสงขน ลดระดบลง หรอ เอยงไปจากแนวเดม - ตามแนวรอยเลอนมกจะมหนทถกบดอดหรอกรวดเหลยม ซงงายตอการกดกรอนมากกวาหนทอยขางเคยง



- รอยเลอนอาจพาเอาหนพวกทมความทนทานนอยมาอยตดกบหนทมความทนทานมาก ทาใหเกดความแตกตางของการกดกรอนทาลายในบรเวณสองขางของรอยเลอน 5.6 รอยแยก (Joint) รอยแยก (Joint) คอรอยแตกทไมมการเคลอนทของหน เกดไดในหนทกชนดมกเกดเปนชดโดยรอยแยกแตละชดมกขนานกนและหางกน ตงแต 2 – 3 ซม. จนถง 2 – 3 เมตร

แบบฝกหดบทท 5

เรอง โครงสรางทางธรณวทยา

จงกาเครองหมายถกหนาขอทถกและกากบาทหนาขอทผด 1. ความเครยด คอ การเปลยนแปลงอนเนองมาจากความเคน 2. การเปลยนแปลงลกษณะของหนเกดได 5 รปแบบ 3. การเปลยนแปลงลกษณะของหนแบบพลาสตก หนสามารถกลบสสภาพเดมได 4. แนวระดบ คอ ทศทางของเสนตรงสมมตซงเกดจากชนหนตดกบแนวระนาบ 5. ชนหนคดโคง คอ การโคงงอของชนหนทวไปเกดจากความเคนและความเครยดของเปลอกโลก 6. การเปลยนแปลงลกษณะของหนแบบยดหยนเมอแรงมากระทาหมดไปหนสามารถกลบสสภาพ

เดม 7. เสนยอด คอ เสนทเชอมตอจดสงสดบนชนเดยวกนของภาคตดขวางของชนหนรปประทน 8. ชนหนคดโคงงอสมมาตร คอ ชนหนคดโคงทมระนาบแกนอยในแนวดง 9. ทรอฟไลน คอ เสนทเชอมตอจดตาสดบนชนเดยวกนของภาคตดขวางของชนหนโคงรปประทน

หงาย 10. การเกดรอยเลอนมกจะมความสมพนธกบลกษณะภมประเทศเสมอ

เฉลย 1. ถก 2. ผด

3. ผด 4. ถก 5. ถก 6. ถก 7. ถก 8. ผด 9. ถก 10.ถก



บทเรยนท 6 การเปลยนแปลงของผวโลก

6.1 กระบวนการทเกดจากแรงกระทาภายในโลก 6.1.1 การแปรสณฐานเปลอกโลก (Diastrophism) การแปรสณฐานเปลอกโลก หมายถงกระบวนการเคลอนไหวของเปลอกโลกซงทาใหเกดลกษณะตางๆ เชน ทวป แองมหาสมทร ทราบสง ภเขา ชนหนทคดโคงหรอเอยงเท ทงนเปนเพราะโลกมเปลอกนอกแขงแตเนอภายในหยนและอยภายใตความกดดน และ ความรอนสง ดงนนในบางยคบางสมย แรงกดดนภายในจะทาใหลกษณะพนผวเปลอกโลกเปลยนแปลงอยางชาๆ แตตอเนองเปนระยะเวลานาน คดตามชวงเวลาทางธรณนบเปนแสน หรอ ลานป ดงนนคานจงไมใชกบแผนดนไหวหรอภเขาไฟระเบดทเกดขนในเวลาอนรวดเรวและชวงสนๆ 6.1.2 ธรณสณฐานตางๆ ทเกดจากแปรสณฐานของเปลอกโลก การเคลอนตวของแผนเปลอกโลกทจะใหลกษณะธรณสณฐาน เชนไรนนขนกบทศทางของแรงกระทา เชน หากมแรงกระทาเขาหากนยอมเกดการบบอดของเปลอกโลกและทาใหชนหนคดโคง มกเกดเปนภเขาสง หรอเกดการมดตวของเปลอกโลกลงสเบองลางได หากแรงกระทาแยกออกจากกนในทศทางตรงกนขามยอมทาใหเกดการทรดตวของแผนดน นอกจากนนยงทาใหเกดรอยเลอน (Fault) 1) ชนหนคดโคง (Fold) 1.1) ธรณสณฐานทเกดในโครงสรางชนหนคดโคง การกดกรอนในบรเวณภเขาทเกดจาก ชนหนคดโคงทาใหเกดลกษณะภมประเทศทสาคญ 6 ชนดดวยกน คอ สนเขา 3 ชนด และหบเขา 3 ชนด สนเขา (Ridge or mountain) ก. Anticlinal ridge : เปนสนเขาทเกดจากชนหนโคงรปประทน ถกกดกรอนมมเทของชนหนหนออกจากกน ข. Synclinal ridge : เปนสนเขาทเกดจากชนหนโคงรปประทนหงาย ถกกดกรอน มมเทของชนหนหนเขาหากน ค. Homoclinal ridge: ลกษณะของสนเขาแบบนพบมากกวาสองชนดทกลาวมา ลกษณะเดนของสนเขาชนดนคอชนหนจะมมมเทไปในทศทางเดยวกน หบเขา (Valley) ก. Anticlinal valley : เปนหบเขาทเกดบนแนวแกนของชนหนโคงรปประทน มกมทางนาไหลไปตามแนวระดบของชนหนบรเวณหบเขามกพบหนทมอายแกกวาหนทอยรอบนอก



ข. Synclinal valley : เปนหบเขาทเกดบนแนวแกนของชนหนโคงรปประทนหงาย มกมทางนาไหลไปตามแนวระดบของชนหน บรเวณหบเขามกพบหนทมอายออนกวาหนทอยรอบนอก ค. Homoclinal valley : เปนหบเขาทเกดบนชนหนทวางตวเอยงไปในทศทางเดยว

ภาพ 6.1 แสดงชนหนโคงรปประทน

1.2) ขนตอนการสกกรอนของธรณสณฐานทเกดจากการโคงงอ เมอชนหนโคงงอแลว หนชนบนซงทนทานนอยกวาจะถกกดกรอนลกลงไปจนถงหนชนทแขงและทนทานมากกวา ทาใหเหนแนวโคงงอชดเจนขน ดานทเปนชนหนโคงรปประทนหงาย จะไดหบเขารปประทนหงาย Synclinal valley ดานทเปนชนหนโคงรปประทน จะไดภเขารปประทนควา (Anticlinal mountain) 1.3) สงแวดลอมและทรพยากรทสมพนธกบบรเวณชนหนคดโคง บรเวณเทอกเขา Appalachian ทางภาคกลางและตะวนออกของรฐเพนซลเวเนย ภเขาประกอบดวยหนทรายและหนกรวดมน สง 600 เมตร หนชนลางประกอบดวยหนปนและหนดนดาน ถนนสายหลกถกสรางใหอยในหบเขาขนานไปกบแนวยาวของหบเขา สวนถนนสายเชอมระหวางหบเขาอาศยแนวชองเขานากด (Water gap) เปนแนวถนน 2) รอยเลอน 2.1) ธรณสณฐานทเกดจากโครงสรางของรอยเลอนปกต ลกษณะเดนของรอยเลอนปกต คอ หนาผารอยเลอน (Fault scarp) แตหนาผาทปรากฏโดยทวไปไมจาเปนตองเกดจากรอยเลอนเสมอไป อาจเกดจากหนาผาของสนเขาซงเกดจากการเอยงตวของชนหน และมการสลบกนระหวางชนหนทมความตานทานมากกบชนหนทมความตานทานนอย หรออาจเปนหนาผาทเกดจากการกดกรอนของคลนและกระแสนา และหนาผาทเกดจากสวนหนาของธารลาวา



2.2) ขนตอนการสกกรอนทเกดโดยทวไปกบรอยเลอนปกต ชนท 1 (A) Young fault scarp พนโดยทวไปมลกษณะเรยบและตรง มลาธารสายสนๆ ไหลผานทาใหเกดเปนตะกอนรปพดอยทฐานเบองลาง ชนท 2 (B) Mature fault scarp ลกษณะของพนมการสกกรอนทาใหเรมมลกษณะขรขระมากขนจากลกษณะทไดแสดงอยในภาพถงระยะนสวนทเปนหนแขงยงคงรปอยได ซงรองรบหนชนหนทออนกวา ชนท 3 (C) Fault-line scarp หนแขงซงคงรปและวางซอนกนอยขางบนถกพดพาไปหมด ทาใหหนชนลางถกกดเซาะออกไปดวยอยางรวดเรวและถกกดเซาะจนพนทสงลดระดบลงตากวาพนทเคยตาอยแลว เนองจากพนทเคยตาอยเดมนนมผวหนาซงมหนแขงกวา ระยะนลกษณะของรอยเลอน จะตรงกนขามกบทแรกเกด ชนท 4 (D) บรเวณทเกดรอยเลอน จะเกดการกดเซาะจนเปนลกษณะทเรยกวา พนเกอบราบ (Peneplaih) พนไมตางระดบกน โดยปกตลกษณะเชนนไมคอยเกดขน ถาหากชนหนแขงอยตางระดบกนมากหรอถาเกดกเพยงชวระยะสนขณะทชวงของการสกกรอนผานไป ชนท 5 (E) การสกกรอนเกดขนอกตอไปจนกระทงทาใหเหนแนวรอยเลอน ซงเปนหนแขงโผลขนมาใหม เนองจากชนหนททบถมอยมลกษณะออนกวาไดถกพดพาใหหลดออกไป ทาใหชนหนแขงปรากฏชดออกมาอกชนหนง ลกษณะเชนนเรยก “Resequence fault-line scarp”

ภาพ 6.2 แสดงขนตอนการสกกรอนทเกดโดยทวไปกบรอยเลอนปกต

2.3) ธรณสณฐานตามโครงสรางรอยเลอนยอน รอยเลอนยอยมระนาบของรอยแตกทามมกบแนวระดบตามาก การเคลอนทยอนทเปนระยะไกลๆ ทาใหลกษณะโครงสรางธรณวทยาสลบซบซอนมาก กอใหเกดปญหาในการวเคราะหโครงสรางทางธรณสณฐาน โครงสรางรอยเลอนยอยมกเกดรวมกบรอยคดโคงนอนทบ (Recumbent fold) ชนหนคดโคงตลบ



ทบ (Overturned fold) หนจะฉกขาดและซอนทบกนซงเรยกวาชนหนทบตว (Nappe) มกเกดตามเทอกเขาใหญ เชน เทอกเขาแอลป แอปพาลาเชยน รอกก คอเคซส และหมาลย .ซงทงหมดนเรยกโดยทวไปวา เทอกเขาแบบแอลป (Alpine range) 2.4) ธรณสณฐานตามแนวรอยเลอนเหลยมขาง - ทางนาตดกนเกอบเปนมมฉากอยางชดเจน - ลกษณะดนหรอตนไมสองขางของแนวรอยเลอน ไมเหมอนกน - มทะเลสาบเรยงขนานเปนแนว และมตนไมขน - มแผนดนถลมตามแนวรอยเลอน 2.5) ธรณสณฐานตามแนวรอยเลอนทหนแตกออกเปนบลอก การเลอนเปนบลอก (Block fault) เปนการเลอนตวตาหรอสงขนของหนพดขนาดใหญ แลวเกดรอยเลอนสองฟากของหนทประชดกน ชนหนอาจแตกออกเปนบลอก ซงบางบลอกอาจสงชน บางบลอกทรดตาลง โดยขนานกนไปตามแนวรอยเลอน สวนทสงขน เรยกวา ฮอรสต (Horst) สวนททรดลงเรยกวา กราเบน (Graben) 2.6) สงแวดลอมและทรพยากรทสมพนธกบบรเวณรอยเลอน ผลดดานเศรษฐกจและสงคมทสมพนธกบรอยเลอน มหลายประการ ดงน - บรเวณระนาบรอยเลอน ยงเปนบรเวณททาใหนาพทงรอนหรอเยนพงขนมาบนผวโลกและปรากฏใหเหนบรเวณแนวรอยเลอนตางๆ เชน นาพ Arrowhead springs ซงพบบรเวณเชงเขา Bernardino range และนาพ Paln springs บรเวณ เชงเขา San Jacinto Mountains ทง 2 แหงนอยทางใตของรฐแคลฟอรเนย สหรฐอเมรกา - บรเวณระนาบรอยเลอน สามารถกกกนนามนปโตรเลยมเอาไวได ซงเดมชนหนนนเคยยอมใหนามนซมผานไปไดตลอด ตอมาถกรอยเลอนตดผานชนหน และทาใหชนหนแนวนนเลอนไปอยตดกบตาแหนงทไมสามารถใหนามนซมผานไปได นามนจงถกเกบกก และสะสมอยใกลบรเวณระนาบรอยเลอน นอกจากผลดทไดกลาวมา รอยเลอนยงมผลเสยอกมาก เชน บรเวณทเปนหนาผาของรอยเลอนหรอบรเวณรอยเลอนยงเปนอปสรรคตอการสรางถนน ทางรถไฟ บรเวณรอยเลอนทมการไหวตวอยบอยๆ อาจทาใหเกดอนตรายตอบานเรอนและสงกอสรางทอยในแนวรอยเลอนได 6.1.3 การเกดภเขาไฟ (Volcanism) เปนการเคลอนทของหนหนด ขนมาสผวโลกหรอใกลกบผวโลก ถาหนหลอมเหลวเคลอนทผานผวโลกโดยทางปลองของผวโลก (Vent) เราเรยกวา “Volcano” หรอ ผานรอยแตก (Fissure) ของเปลอกโลกซงเรยกวา Mass eruption การไหลขนมาของหนหนด สผวโลกในบรเวณนนๆ จะเกดผลกระทบตอลกษณะภม



ประเทศโดยออม กลาวคอทาใหหนบรเวณรอบๆ เปลยนแปลงไปอยางชาๆ เชน การเกดการโคงงอเปนรปโดม เกดการเปลยนแปลงในเนอหนดงเดม เปนตน 1) รปรางภเขาไฟ รปรางของภเขาไฟมหลายรปแบบขนกบชนดของลาวาและสงทภเขาไฟพนออกมาหรอเรยกวาสงตกจม (Tephra) การแบงประเภทภเขาไฟ หากแบงตามลกษณะของการระเบดแบงเปน 3 พวกใหญๆ คอ 1) ภเขาไฟทยงคกรนอยในปจจบน เชน ในหมเกาะญปน และฮาวาย 2) ภเขาไฟสงบแตเมอมพลงมากๆ จะระเบดขนอกและ 3) ภเขาไฟทดบแลว เชน ภเขาไฟหลวง จงหวดสโขทย การระเบดของภเขาไฟทงทคกรนหรอสงบจะขนกบชนดของแมกมาของภเขาไฟนนๆ ภเขาไฟโดยทวไปหากแบงตามชนดของลาวาได 3 กลมใหญ คอ กรวยภเขาไฟสลบชน (Composite volacano) ภเขาไฟรปโล (Flood basalt & Shield volcano) และกรวยกรวดภเขาไฟ (Cinder cone) 6.2 กระบวนการทเกดจากแรงกระทาภายนอกโลก Chamberlin และ Salisbury (1904) กลาวไว กระบวนการทงหลายทกระทาตอพนผวของเปลอกโลกตางดาเนนไปเพอทาใหเกดการปรบระดบพนผวโลกใหเทากนหมด หรอทเรยกวาการปรบระดบผวแผนดน (Gradation) ซงหมายถง กระบวนการททาใหพนผวโลกมระดบราบหรอลาดสมาเสมอ โดยการกอน การนาพา การสะสมตวทงสองไดแบงการปรบระดบของแผนดนออกเปน 2 ลกษณะ คอ การลดระดบแผนดน (Degradation) และการเพมระดบแผนดน (Aggradation) 6.2.1 การปรบระดบผวแผนดน (Gradation) 1) การลดระดบแผนดน (Degradation) 2) การเพมระดบแผนดนบางทเรยกวา การทบถม (Deposition) 6.3 ธรณสณฐานทเกดจากแรงกระทาภายนอกโลก ธรณสณฐานทเกดจากแรงกระทาภายนอกโลกมไดหลายแบบ อนเปนผลเนองจากกระบวนการลดระดบและเพมระดบ ผลทไดจะใหลกษณะภมประเทศทแตกตางกนไปตามตวกระทาทมากระทา ดงนน เราจงอธบายลกษณะธรณสณฐานตามการกระทาของตวกระทาตาง ๆ เชน การกระทาของนาไหล นาบาดาลหรอภมประเทศคาสต ลม มหาสมทร และชายฝง และธารนาแขง เปนตน 6.3.1 ธรณสณฐานทเกดจากการกระทาของนาไหล (Landform made by running water) 1) ทางนา (Stream) ทางนา คอ รองนาทรวมเอานาทไหลตามผวโลกภายหลงทมฝนตกหรอเมอมหมะละลาย ปรมาณนาทไหลบนผวโลกนเรยกวา นาไหลผาน (Runoff) ทางนามหนาทพานาใหไหลไปสบรเวณทตากวา



2) การทางานของทางนา (Work of stream) 2.1) การนาพา (Transportation) ไดแก การพดพาตะกอนหรอ Loads ซงเปนหนาทสาคญยงของทางนา 2.2) การกรอน (Erosion) ทางนามหนาททจะกดเซาะและเคลอนยายวตถในรองนา ทองนา และตลงไดอกดวย 2.3) การทบถม (Deposit) ความจรงการทบถม ไมใชหนาทของทางนาโดยตรง แตวตถพดพา (Load) ทนาพดพาอาจจะตกสทองนา 3) ลกษณะทางธรณสณฐานทเกดจากทางนา ปกตทางนามกจะไหลโคงไปมา หากการโคงของทางนาเปนรปคลายหวงเราเรยกวา ทางนาโคงตวด (Meander) การโคงของทางนาจะยงรนแรงไปทางปลายนาเพราะการกดเซาะดานขางรนแรงขน ดงนนจงพบทางนาโคงตวด มากในทางนาทอยในหบกวาง สวนในหบแคบกอาจพบทางนาโคงตวดได หากพลงงานของทางนามมากพอ ในแตละโคงของทางนานาโคงตวดจะพบวาโคงดานนอกเปนบรเวณทมการกดเซาะอยางรนแรง สวนโคงดานในมการตกตะกอนทถกกดเซาะมาจากโคงอน ๆ เหนอนา ลานตะพกทางนา (Stream terrace) คอพนทเรยบเกดขนานกบหบเขาทมทางนาไหลผาน สวนรมมกชนถดจากพนทนลงไปอกระดบหนงจะเปนทราบนาทวมถง ของแมนาทไหลอยปจจบน หรอตะพก (Terrace) จนถงระดบใหม ซงอยตากวาระดบเดม สาเหตเนองจาก Base level เกดลดลงทางนาจงกดเซาะตาลงไปได โดยทางนาตองมพลงเพยงพอดวย 4) วฎจกรการกดเซาะของทางนา การเปลยนแปลงผวโลกใหมลกษณะตาง ๆ สวนใหญ คอ หบเขาสลบกบสวนทเปนภเขา การเปลยนแปลงจะเกดขนอยางชา ๆ ตอเนองกนตลอด การกดเซาะของทางนาซงมบทบาทสาคญมากในการเปลยนแปลงน เคนเปนบรเวณทมอปสรรคทไมสามารถกดเซาะลงตากวาระดบอยตว (Bases level) ได การกดเซาะจะเรมขนเมอบรเวณใดบรเวณหนงถกยกตวขน เชน ชนหนทเคยตกตะกอนในทะเลถกยกตวขนสง พนทสวนตางๆ จะถกกดเซาะจากภเขาจะคอยถกปรบเปนพนทราบ การเปลยนแปลงทคอยเกดขนน คอ วฎจกรการกดเซาะ สามารถแบงเปนยค (State) ตาง ๆ 3 ยค คอ Youth Maturity และ Old age 4.1) Youth stage เปนระยะแรกททางนาเรมกดเซาะ หนาตดของทางนาเปนรปตว V ความลาดเอยงของทางนามดจะสง การกดเซาะเปนไปอยางรวดเรว โดยเฉพาะอยางยงทางดานลก แตทางนายงมนอยสาย ดงนนพนทเดมสวนใหญจะยงไมถกกดเซาะ



4.2) Maturity stage เปนระยะแรกททางนามความลาดเอยงตาลง การกดเซาะเรมชา อาจม Flood plain เกดขนแคบ ๆ มขนาดเทา ๆ กบ Meander belt พนทระยะนจะถกกดเซาะจนทวบรเวณ ทาใหเกดภเขาและพนทสง ตา มากมาย คลายกบในภาคเหนอของประเทศไทย 4.3) Old age stage พนทในระยะ Mature คอย ๆลดตาลง การกดเซาะชาลงอก ขณะทความลาดเอยงของพนทและของทางนาเรมนอยลงจนถงพนทในชวงสดทาย ซงเขาใกลระดบอยตวมากทสด พนทในระยะสดทายนจงราบเรยบ เรยกวา พนเกอบราบ (Peneplain) แตอาจมหนบางสวนทคงอยเปนภเขาเตย ซงเปนหนแขงเกนกวาทจะถกกดเซาะไดหมด เราเรยกภเขาเหลาน เขาโดด (Monadnock) ทางนาในระยะนจะมรองนากวางมาก และจะไหลโดยทางนาโคงตวด ซงมการกดเซาะทางดานขางไดอยางอสระ 6.3.2 ธรณสณฐานทเกดจากการกระทาโดยคลน และกระแสนา (Landform made waves and currents) 1) ชนดของคลน 1.1) คลนหวเรยบ ลกษณะของคลนมชวงยาวสมาเสมอ และยอดเรยบล 1.2) คลนหวแตก คลนทเกดจากคลนใหญวงจากนาลกเขาหาฝง เมอเขาถงเขตนาตนทองคลนจะกระทบพนดนหรอสงกดขวางทอยใตนา ทาใหรองคลนสนเขาและความเรวลดลง แตชวงยอดคลนยงมความเรวมากกวา จงยกตวสงขน และถลาไปขางหนา ทาใหชวงคลนเสยระเบยบไมคงรปเดม ยอดคลนจงฟาดตวลงและแตกเปนฟอง 2) การหกเหของคลน คลนสวนใหญเคลอนทเขาหาฝงในแนวตรง โดยยอดคลนขนานกบชายหาด แตบางบรเวณยอดคลนเคลอนททามมกบชายหาด คลนเมอกระทบฝง นาจะรวมตวไหลไปตามชายหาด และพดตะกอนไปตามชายฝงดวย (Littoral drift) ถานาไหลขนานกบฝงเรยกกระแสนาชายฝง (Long shore current) กระแสนานจะเกดขนภายในเขตทมคลนหวแตก เมอกระแสนากระทบชายฝงแลวนารวมตวไหลกลบไปในทะเล และพาตะกอนจากชายฝงออกไปในทะเลดวยกระแสนานเรยกวา กระแสนาตลบกลบ (Rip current) กระแสนาชนดนตามปกตจะเกดขนในบรเวณทมตะกอนทมความคงทนนอยซงอยใตระดบนาทะเล กระแสนาไหลคอนขางแรง บางแหงอาจมปายบอกวาหามลงเลนนาบรเวณนเพราะอาจเกดอนตรายได 3) ววฒนาการของหนาผาชนตามชายฝง การววฒนาการอาจเรมจากระดบนาทะเลสงขน หรอแผนดนทรดตวลง คลนกดเซาะหนาผาชนจนเกดลาน (Platform) เลก ๆ ทฐานของหนาผานน ลานมลกษณะเรยบ เอยงทะเล และอยใตระดบนาทะเล บนลานนมตะกอนตกทบถมอยนอยเนองจากคลนมความรนแรงมาก ตะกอนจงถกพดพาลงไปในทะเลเกอบหมด ตอมาหนาผาจะสงขน เนองจากหนาผาถกทาลายภายหลง คลนกดเซาะหนาผาชน อาจเกดเปนหนโคง (Stack) โพรงหนชายฝง (Sea cave) สวนหนทมความคงทนมากจะกลายเปนแหลมยนลงในทะเล ลาน



เรยบใตนาคอย ๆ กวางขน ซงเกดจากการขดส และมตะกอนสะสมตวบนลานนมากขน เนองจากความแรงของคลนลดลง ในทสดเมอถงจดสมดล ลานเรยบจะกวางขน หนาผาจะถกทาลายถอยหลงจนไกลจากอทธพลของคลน สนดอนจะงอย (Spit) เปนสนดอนทรายปนกอนกรวด มลกษณะยาว ความกวางไมมาก ปลายดานหนงอยตดกบฝง อกปลายหนงยนออกไปในทะเล และมกมตอนปลายโคงงอเปนจะงอยเนองจากอทธพลของกระแสนาและคลน ทรายทมาทบถมไดจากการพดพาทรายตามชายหาด ถาสนดอนจะงอยทปลายโคงมาก ๆ เขาหาฝง เรยกวา สนดอนจะงอยรปตะขอ (Hook spit) หรอสนดอนจะงอยรปโคง (Curved Spit) ถาสนดอนจะงอยเกดจากสองใงของอาวแลวยนมาบรจบกนเรยกวาสนดอยปากอาว (Baymouth bar or Baymouth spit) แตถาสนดอนเกดเชอมระหวางฝงกบเกาะโดด ๆ เรยกวา สนดอนเชอเกาะ (Tombolo) 4) การเปลยนแปลงระดบนาทะเล ระดบนาทะเลไดมการเปลยนแปลงมาตงแตสมยดกดาบรรพ สาเหตสาคญของการเปลยนแปลง ระดบนาทะเล คอ 4.1) การเปลยนระดบทะเล (Eustatic change) 4.2) การเปลยนแปลงโดยธรณแปรสณฐาน (Tectonic change) 4.3) ไอโซสเดตกกรบาวด (Isostatic rebound) 5) การยกตวและการทรดตวของแผนดน (Emergence & Submergence) การยกตวของแผนดนจะเหนหนาผาทเกดจากการกดเซาะของคลนมากอน เกาะหนโดง (Stack) และลานเรยบทเกดจากการกระทาของคลน ซงจะอยสงกวาระดบนาทะเลปจจบน การทรดตวของแผนดน มกพบ Peat ฝงอย และลกษณะของแผนดนทเกดจากการสะสมตวและเกดจากการกรอนจะถกทาลาย โดยคลนทเคลอนเขาหาแผนดน 6) ชนดของชายฝงทมกพบโดยทวไป ประเภทของชายฝงมหลายชนด แบงโดยอาศยการเปรยบเทยบระหวางชายฝงกบระดบนาทะเล ไดเปน 2 ชนดใหญ ๆ คอ ชายฝงททรดตวหรอนาทะเลเพมระดบขน และชายฝงทยกตวหรอนาทะเลลดระดบลง นอกจากนยงมชายฝงทเกดจากภเขาไฟระเบดหรอการไหลของลาวากลางทะเลแลวเกดแผนดนใหม ชายฝงทเกดจากการตกทบถมของตะกอนบรเวณดนดอนสามเหลยมปากนา ชายฝงทเกดจากแนวปะการง เปนตน 6.3.3 ภมประเทศศาสตร (Karst topography) คาสต (Karst) คอบรเวณหนทละลายนาไดถกนาฝนหรอนาผวดนละลายหนออกไปมากจนเปนตะปมตะปาเตมไปดวยหลมบอ ถา และทางนาใตดน คาสตพบไดทวไปในโลก ยกเวนเขตทมความแหงแลงมาก ๆ หรอเขตทมความหนาวจด คาสตสวนใหญเกดในบรเวณทมหนปนหรอหนโดโลไมต แตอาจพบคาสตในบรเวณทมยปซม เกลอหน หรอดนสอพอง



1) ปจจยสาคญททาใหเกดคาสต - ชนดหน - โครงสราง - ระดบนาใตดน - ภมอากาศ 2) สภาวะเหมาะสมททาใหเกดคาสต 2.1) ในบรเวณนนตองมหนทสามารถละลายนาได อาจอยทผวดน หรอใตผวดน หนสวนใหญไดแก หนปน หนโดโลไมต การละลายของหนปนซงมแรแคลไซต (CaCO3) เปนองคประกอบหลกเกดขนตามขนตอนและสมการเคมดงน ขนท 1 แกสคารบอนไดออกไซดในอากาศละลายนา ไดกรดออน

C2O + H2O H2CO3 H+ + HCO3-

คารบอนไดออกไซด

นา กรดคารบอนก

ไฮโดรเจนไออน

ไบคารบอ เนตไออน

ขนท 2 แคลไซตทาปฏกรยากบกรดคารบอนก และละลาย CaCO3 + H+ + HCO3 Ca2+ + 2HCO3 แคลไซต กรดคารบอนก แคลเซยม

ไออน ไบคารบอเนต

ไออน ปฏกรยาสามารถเกดยอนกลบ ดงจะเหนไดวาแรแคลไซตตกผลกใหมไดหนงอกหนยอย และคราบหนปนตามถาตาง ๆ 2.2) หนทละลายนาไดตองมเนอแนน มรอยแยกมาก และเปนชนหนบาง แตถาเปนชนหนหนาและยอมใหนาซมผานไดจะไมคอยเกดคาสต แตจะเกดไดเมอมรอยแตกมาก และมระนาบชนหน ถาหนมเนอพรนและยอมใหนาซมผานไดหมด เมอฝนตกนาจะไมขงในหน แตจะไหลผานไปหมด จงไมคอยพบคาสตในดนสอพอง 2.3) บรเวณทมรองลกจากผวดนลงไปถงชนทหนละลายนาไดและหนนนมรอยแยกมาก 2.4) บรเวณนนมมฝนตกนอย ถงปานกลาง โดยเฉพาะในเขตแหงแลว และเขตกงแหงแลวจะไมพบคาสต ถาพบแสดงวาเปนสวนหลงเหลอมาจากอดต และทาใหทราบวาบรเวณนนเคยเปนภมอากาศชนมากอน 3) คณลกษณะทเกดในบรเวณคาสต



3.1) เทอรรารอสซา (Terra rossa) เปนดนสแดงขนาดละเอนดทเกดจากการผพงอยกบทของหนทละลายนาได ซงเกดจากการกระทาของนาใตดน ดนทเกดขนจะปกคลมผวหนาของหนเดมไว แนวแยกของหนจะถกกดเซาะใหลกลง และกวางออก 3.2) ลาปส (Lapie’s) เปนหนปนทโผลขนมาซงมผวหนาตะปมตะปา มร มรอง เกดจากการผพงอยกบททางเคม หรอการละลาย ถามรองเลก และ ถ เรยกวา รลลาปส (Rill lapie’s) 3.3) หลมยบ (Sinkhole) และลกษณะอน ๆ ทเกดรวม หลมยบพบเปนจานวนมากในบรเวณคาสต หลมยบมความลกตงแต 2-3 ฟต จนถงลกมากกวา 2-3 ฟต สวนใหญลกประมาณ 10-30 ฟต และเกดในเนอทตงแต 2-3 ตารางหลา จนถงหลายตารางกโลเมตร 3.4) ยวาลา (uvala) เปนหลมขนาดใหญเกดจากการถลมของเพดานนา 3.5) พอลจ (Polje) เปนแองยาว พนทกนแองราบ ผนงชน อาจเกดตามแนวแยกของหนปนทโคงงอ 3.6) หบบอด เปนหบทเกดจากทางนาไหลจากทสงลงสหลมยบ ซงอยในทราบคาสต 3.7) สวนทเหลอจากการผพง ปกตสวนทเหลอจากการผพงจะเกดเปนเนนเขาเตยๆ เรยกวา เขาโดด (Monadnock) แตสาหรบบรเวณคาสต เนนเขานเรยกวาฮม (Hum) ในปอรโตรโกเรยกวา Haystack hill หรอ Pepino hill ในควบาเรยกวา Mogotes 3.8) ถาหลวง (Cavern) และอนๆ ถาหลวง หรอ ถา (Cave) เกดจากการกดเซาะของนาใตดน ถาอาจจะเกดไดหลายระดบ บางแหงพบถง 5 ระดบ แนวของถาบางแหงแสดงออกมาในรปของรอยแตก ลกษณะตางๆ ในถาเกดจากการสะสมตวของแคลเซยมคารบอเนตทเรยกวา Cave travertine การสะสมตวจะเกดตามเพดาน ผนงและพนถา หนทเกดจากนาหยดจากเพดานถาเรยกวา Dripstone ซงมรปรางตางๆ เชน หนยอย (Stalactite) เปนหนทงอกจากเพดานถาลงมา หนงอก (Stalagmite) เปนหนทงอกจากพนทถาขนไป เสาหนยอย (Column or Pillar in cavern) เกดจากหนงอกและหนยอยงอกมาบรรจบกน 4) วฎจกรของคาสต Youth ระดบพนผวคอนขางราบมหลมยบจานวนไมมากอยอยางกระจดกระจาย ตลอดชวงเวลา youth หลมยบจะคอยๆ เพมจานวนขน และขนาดจะขยายใหญขน Maturity หลมยบแตละหลมจะขยายออก และเขารวมกบหลมอนเรมมหบเขาคาสตทกวางขน และมสาขาและรปรางไมคงท พนผวเดมถกทาลายมากขน ทางนาเปนทางนาใตดนมากขน และมนาพในบางแหง ความสงตาของพนผวจะมไมมาก และความลกจากปากหลมยบถงกนหลมจะไมเกน 100 ฟต



Old age หนปนจะถกทาลายไปถงดานลางสดของชนหนนน มเนนเขาทเรยกวาฮมจานวนไมมากกระจดกระจายอยหางๆ ทางนาสายเลกจะไหลลงไปในหบบอด คอจะมระยะทางการไหลสน และไหลลงไปใดผวดน 6.3.4 ธรณสณฐานทเกดจากธารนาแขง (Landform made by glacier) 1) การเคลอนทของธารนาแขง จะเหนวาสวนลางของธารนาแขงจะเปนเขตของการไหล ซงสวนนจะละลายแตมอณหภมตากวาศนยองศาเซลเซยส นาทละลายจงทาหนาทคลายแผนฟลม ทาใหธารนาแขงไถลไปบนผวหนาของหนทรองรบ สวนตวธารนาแขงสวนบนจะแขง การเคลอนทของธารนาแขงขนาดใหญ จะเกดรอยเลอน และไถลพรอมกนรอยเลอนจะทาใหเกดเหวนาแขง (Crevasses) ซงเปนรองลกจากผวหนาของธารนาแขงลงไป จดทนาแขงมความเรวสงสดและจดไดรบนาแขงมากมกอยบรเวณทนาแขงมความหนามากทสด ซงอยใกลกบจดกงกลางของธารนาแขง ทงนตางจากแมนาทวาแมนาจะไดรบนามากทสดบรเวณปลายนา ในระบบธารนาแขงมการสะสมตวของนาแขงทกจดบนธารนาแขงสาขาและสายใหญ แตจะสะสมมมากทสดบรเวณตนธารนาแขง ในขณะเดยวกบนาแขงจะสญเสยไปโดยวธการละลายและวธการระเหด ซงเกดไดทกทแตจะสญเสยมากทสดบรเวณสวนลางของธารนาแขงซงเปนบรเวณทมอณหภมสงสด 2) สมการสมดลของธารนาแขง อตราการสะสมตว = อตราการสญเสย 200 + 100 = 50 + 250 และการทธารนาแขงเคลอนทผานเสนเฟรน (Firn line) ไดตองมคาความแตกตางระหวางการสะสมตวและการสญเสย จากภาพคาความแตกตาง = 200 – 50 = 150 ธารนาแขงจะมการเปลยนตาแหนงของเสนเฟรน ตามฤดกาล ซงจะทาใหปลายของธารนาแขง(Snout) เปลยนแปลงไปดวย หรออาจอยคงทเพยงแตมความหนาเพมขน ธารนาแขงจะไหลชาลงได ถามเศษตะกอนจานวนมากและแรงเสยดทานตอพนทรองรบมาก 3) การกดเซาะและการพดพาของธารนาแขง ขณะทธารนาแขงเคลอนทไปจะทาการขดถหรอครดไถและขดดงเอาตะกอนไปดวย - การขดถและครดไถ เกดขนขณะทธารนาแขงไหลและพาเอากอนหนขนาดตางๆ มาดวย เศษหนพวกนอาจมขนาดตางๆ ตงแตกอนหนมนใหญ (Boulder : เสนผาศนยกลาง > 256 mm.) ไปจนถงดนเคลยตะกอนเหลานจะขดถไปกบพนหนทรองรบจนเรยบเปนมนเงา หรอมรอยขดขวนและเกดรองขน สวนเศษหนละเอยดจะถกบดจนเปนผงเรยก Powder rock หรอ Rock flour



- การขดดง (Quarry) วธนเกดไดงายถาหนมรอยแตก นาตามรอยแตกจะแขงตวและทาหนาทคลายลม และดนใหหนแตก เมอธารนาแขงไหลผานมาจะดงเอาเศษหนทแตกออกนนไปดวย 4) ตะกอนธารนาแขง (Glacial deposit) - ตะกอนเศษดน หน - ตะกอนทจดเรยงเปนชน (Stratified drift) - ตะกอนธารนาแขงไมแสดงชน (Unstratified drift of Till) 5) ลกษณะภมประเทศทถกกดเซาะโดยธารนาแขง แบบ Alpine glacier Alpine glacier แสดงภมประเทศทถกกดเซาะใหเหนไดชดเจนกวาธารนาแขงแบบอน ไดแก 5.1) เซรก (Cirque) มลกษณะเปนแองโคงอยบนสดของหบ มผนงชนมาก ถามทะเลสาบในแอง เรยกวา แองนาบนเขา (Tarn) ถาทะเลสาบตดตอกนหลายทะเลสาย เรยกวา Paternoster 5.2) ยอดเขาฮอรน (Horn) เปนยอดเขารปพระมด เกดเนองจากการกดเซาะรอบๆ เซรก ตงแต 3เซรกขนไป และถามยอดเขาแหลม หยกๆ เกดระหวางเซรก 2 อน เรยกวา อาแรต (Arlte) 5.3) ชองเขา กวเขา หรอคอดเขจ (Col) เปนชองเขาเกดบรเวณสนเขาทคอดกวซงเกดจากธารนาแขงกดเซาะลงมาสองขาง ทาใหบรเวณนนลดตาลงมามากกวาบรเวณอน มลกษณะของหบเขาเปนรปตวย มกใชเปนเสนทางลดผานภเขาไดสะดวก 5.4) หบเขาลอย (Hanging valley) เปนหบสาขาทอยสงจากหบสายใหญเกดจากการเปลยนแปลงรปรางของหบเขาโดยการกดเซาะของธารนาแขง เตมธารนาแขงไหลในหบซงเปนรองนา ธารนาแขงกดเซาะเอาเศษหนไปจากหบ แลวตดสนเขาซงยนออกมาและวางตวสลบซบซอนกนจนเปนหนาเรยบเกดเปนหนาสามเหลยม รองนาถกกดเซาะลง หบเขากวางขนจนเปนหบเขารปตวย พนทองนาจะเปนทราบกวางและมผนงชนมาก 6) ลกษณะธรณสณฐานเกดจากการสะสมตวโดยธารนาแขง เมอธารนาแขงหรอตวกระทาในบรเวณนนพาตะกอนมาตกทบถมจะเกดรปรางตางๆ ไดแก แพเศษหนธารนาแขง (Moraine) เปนกองเศษหนทธารนาแขงพามา ตะกอนเหลานไดมาจากผนงของหบหรอจากพนทองหบเศษหนดนทอยในตวธารนาแขง เรยกวา Englacial moraine และถาเศษหนทเกาะอยสวนนอกของธารนาแขงเรยกวา Subglacial moraine แทนหนธารนาแขง (Glacier table) เปนหนแผนใหญซงตกอยบนผวธารนาแขง และถกนาพาเคลอนตวลงไปดวย เปนสงกาบงความรอนจากแสงแดดใหแกนาแขงใตหนนนเปนอยางด เมอธารนาแขงเคลอนเขาสบรเวณทนาแขงเรมละลาย นาแขงรอบๆ หนจะละลายไปกอนนาแขงใตหน มองเหนเปนหนเดยว ซงดานบนเปนหนและดานลางเปนนาแขง



แพเศษหนธารนาแขงขางสาร (Lateral moraine) เปนกองตะกอนทเกดอยดานขางของธารนาแขง แพเศษหนธารนาแขงกลางสาร (Medial moraine) เกดจากแพเศษหนธารนาแขงขางธาร ของธารนาแขงสองแนวมาบรรจบกน หนหลง หรอหนผดท (Erratic) เปนกอนหนทธารนาแขงพามาไกลจากแหลงกาเนดมาก อาจพบอยเดยวๆ หรอเปนกลมรวมกบตะกอนธารนาแขงไมแสดงชน สงเกตไดจากรอยครดทผวหน ซงเกดจากธารนาแขงพาหนเหลานมาและในขณะทไหลมา ผวของมนจะถกครดไถไปกบพนหนทองท ลกษณะเนอหนหลงแตกตางกบเนอหนทรองรบอย ณ บรเวณทพบนน เชน การพบหนทมตนกาเนดจากประเทศนอรเวย ทางตอนเหนอของเกาะองกฤษ 7) ภมประเทศทเกดจากตะกอนซงนาแขงพามา (Glaciafluvial landform) เมอนาแขงละลาย นาจะพาตะกอนไปทบถมในพนทสวนมาก เรยกวา Outwash deposit ตะกอนมขนาดกอนกรวด ทราย และทรายแปง พนทนเรยกวา ทราบเศษหนธารนาแขง(Outwash plain) ซงมลกษณะตางๆ ดงน - หลมรปกาตมนา (Kettle hole) เปนหลมกลมๆ พบอยในกองกรวด หน ดน ทราย - เนนเอสเกอร (Esker) เปนเนนกรวดทรายลกษณะคดเคยวทายเรยว - เนนเคม (Kame) เปนเนนเตยๆ ดานขางชน ประกอบดวยตะกอนทตกทบถมเปนชนอาจอยเดยวๆ หรอหลายเนน 8) ลกษณะภมประเทศเกดโดย Continental glacier การกดเซาะ ธารนาแขงไหลคลมพนทซงมทางนาวางตวขนานกบทศทางการไหลของธารนาแขง ธารนาแขงจะกดเซาะรองนานนใหลกและกวางขน เกดเปนทะเลสาบ ลกษณะยาวตามทศทางทธารนาแขงเคลอนท เรยกวา Finger lake 6.3.5 ธรณสณฐานทเกดจากลม (Eolian landform) 1) เหตผลทางภมอากาศของการเกดทะเลทราย บรเวณท เกดทะเลทรายสวนใหญอยระหวางเสนละตจดท 30 องศาเหนอและใตความกดอากาศเกดจากการหมนเวยนของอากาศทผดจากแถบความรอนเสนศนยสตร และเขตอากาศหนาวขวโลก ถาโลกไมหมนอากาศหนาวจากขวโลกจะไหลตรงมายงเขตรอนเสนศนยสตร แตโลกหมนจงเกดแรงคอรออลส (Coriolis force) ทาใหกระแสลมพดเฉยง บรเวณทมความกดอากาศสง อยทเสนละตจด 30° เหนอ และ 30° ใต (ละตจดมา) ลมทพดจากละตจดมาไปยงขวโลกเรยกวา ลมฝายตะวนตก (Wwsterlies) และลมทพดเขาหาเสนศนยสตรเรยกวา สมสนคา (Trade winds) 2) ทะเลทรายชนดตางๆ เชน ทะเลทรายขวโลก ทะเลทรายตามภมอากาศ ทะเลทรายเขตรอน



3) ปรมาณนาฝนในทะเลทราย ปรมาณนาฝนในทะเลทรายโดยทวไปจดวาตากวา 250 มม./ป (10นว/ป) ฝนในทะเลทรายอาจตกหลายครงใน 1ป หรอหลายปตก 1 ครง ชวงทฝนไมตกอาจนานเปน 10 ป หรอ 50 ป เชนท Swakspmund ทางตะวนตกเฉยงใตของทวปแอฟรกา มชวงเวลานานทสดทไมมฝนตกถง 15 ป ททะเลทรายซาฮาราในแอฟรกามปรมาณฝนตกนอยทสดประมาณ 0.4 มม./ป 4) อณหภมในทะเลทราย อณหภมในทะเลทรายมความแตกตางกนมากระหวางกลางวนและกลางคน ในเวลากลางคนมอากาศหนาวเยนมากจนอาจมหมะตก เชนท San Simon ในรฐอรโซนา ประเทศสหรฐอเมรกา มอณหภมตอนกลางคนตาถง -20°ซ. 5) การผพงอยกบททเกดในเขตแหงแลง 5.1) การผพงเนองจากการแผรงสของดวงอาทตย 5.2) การผพงเนองจากอณหภมตากวาจดเยอกแขง 5.3) การผพงเนองจากเกลอ (Salt weathering) 5.4) การผพงเนองจากการเปยกและแหง 5.5) การผพงโดยตะไครนา (Lichen) 6) การกระทาของลมมลกษณะใหญๆ อย 3 ประการ คอ 6.1) การครดไถ 6.2) การพดกรวด 6.3) การสกกรอน 7) ลกษณะทเกดจากการกระทาของลม 7.1) กรวดทะเลทราย 7.2) หนแปน 7.3) คาดกรวดทะเลทราย 8) การสะสมตวของตะกอนเนองจากลม ตะกอนทลมพามาตกทบถม ไดแก ทราย และดนลมหอบ (Loess) ลมมการเปลยนแปลงความเรว จงทาใหเกดเปนชนสลบกนระหวางทรายและทรายแปง สภาวะแวดลอมทพบตะกอนทลมพามาทบถมมไดพบเฉพาะในทะเลทรายเทานน แตอาจพบโดยทวไป เชน บรเวณชายหาดของมหาสมทร หรอทะเลสาบ บรเวณตามลานาในเขตกงแหงแลง (ปรมาณฝน 10-20 นว/ป) บรเวณทสารเชอมของหนทรายถกทาลายหมด บรเวณทราบเศษหนธารนาแขง เปนตน 9) ลกษณะตางๆ ทเกดจากการสะสมตวของทราย 9.1) รอยรวคลน (Ripple mank) เปนเสนโคงขนาดเลกและเตย อยบนผวหนาของพนทราย ขนาดของสนโคงนขนอยกบความรนแรงของลม ความหยาบละเอยดของเมดทราย



9.2) เนนทราย (Dune) เปนการสะสมตวของทรายโดยมการจดเรยงตวเปนชนๆ ชนด และลกษณะของเนนทรายไดแก - เนนทรายรปพระจนทรเสยว (Barchan) - เนนทรายตามขวาง (Transverse dune) - เนนทรายรปพาราโบสก (Parabolic dune) - เนนทรายตามยาว (Longitudinal dune) - เนนทรายรปดาว (Stellet dune) - แองลม (Blowout) - เนนทรายรปโดม (Dome dune)

แบบฝกหดบทท 6

เรอง การเปลยนแปลงของผวโลก

จงกาเครองหมายถกหนาขอทถกและกากบาทหนาขอทผด 1. การกระทาของธารนาแขงเปนกระบวนการทเกดจากแรงกระทาภายในโลก 2. การเกดภเขาไฟเปนกระบวนการทเกดจากแรงกระทาภายในโลก 3. การแปรสณฐานเปลอกโลก คอ กระบวนการเคลอนไหวของเปลอกโลก 4. การแบงประเภทภเขาไฟตามลกษณะการระเบดแบงเปน 4 ชนด 5. ลานตะพกลานา คอ พนทเรยบขนานกบหบเขาทมทางนาไหลผาน 6. คลนแบงออกเปน 3 ชนด 7. ไอโซสเตตกรบาวด คอ ระดบนาทะเลเปรยบเทยบกบแผนดนทยกตวขนเพราะนาแขงปกคลม

ละลายไป 8. คาสต คอ บรเวณหนทเพมขนจากการพาตะกอนมาทบถมโดยนา 9. ระดบนาใตดนเปนปจจยททาใหเกดคาสต 10. หบเขาลอยเปนหบเขาสาขาทอยสงจากหบเขาสายใหญ เกดจากการเปลยนแปลงรปรางของหบ

เขาโดยการกดเซาะของธารนาแขง เฉลย 1. ผด 2. ถก 3. ถก 4. ผด

5. ถก 6. ผด 7. ถก 8. ผด 9. ถก 10. ถก



บทเรยนท 7 แผนทภมประเทศ แผนทธรณวทยา รปถายทางอากาศ

และภาพถายดาวเทยม

แผนท (Map) เปนสงทแสดงลกษณะพนผวโลกทเปนอยตามธรรมชาต และทปรงแตงขนโดยแสดงลงในพนแบนราบดวยการยอใหเลกลงตามขนาดทตองการและอาศยเครองหมายกบสญลกษณทกาหนดขน (พจนานกรมศพทภมศาสตร, 2519:หนา 223) 7.1 แผนทภมประเทศ แผนทภมประเทศ (Topographic map) เปนแผนททแสดงใหเหนภาพสามมตของบรเวณใดบรเวณหนง แสดงการวางตวของภมประเทศตาง ๆ ทงความยาว ความกวาง และความสง แผนทภมประเทศแสดงความสงตาของผวโลก (Relief) เชน จากพนราบในหบเขาจนถงยอดเขาและภมประเทศ (Topography) ซงหมายถงลกษณะความสงตาของบรเวณใดบรเวณหนงอยางกวาง ๆ ลกษณะเหลานมกแสดงดวยชนความสง (Contour line) 7.1.1 มาตราสวน (Scale) คออตราสวนระหวางระยะหางในแผนทกบระยะหางจรงบนพนดน มาตราสวนแสดงไดดวยเศษสวน 7.1.2 เสนชนความสง คอเสนทลากผานจดตาง ๆ ซงมความสงเหนอระดบนาทะเลเทากนทงในแผนทภมประเทศและแผนทธรณวทยา แสดงเสนชนความสงดวยหมกสนาตาล และเพอความสะดวกในการอานทก ๆ 5 เสน ถกพมพดวยเสนหนากวาธรรมดา (Index contour line) และมตวเลขกากบไวเปนคาความสง ในกรณทบรเวณนนเปนหลมหรอแองลกลงไป เสนชนความสงจะบรรจบกนและมขดเลก ๆ สน ๆ เปนรศมเขาไปดานในแสดงวาความสงลดลงไปทางนน เสนชนความสงทปรากฏบนแผนทมลกษณะตางๆ ซงแยกพจารณาไดดงน (ภาพ 7.1)

ภาพ 7.1 แสดงความสมพนธระหวางลกษณะภมประเทศและเสนชนความสง



7.1.3 ชนความสง (Contour interval) คอ ความแตกตางในความสงระหวางเสนชนความสง 2 เสน ซงอยตดกน และมบอกไวตอนลางของแผนททกแผน ขนาดความแตกตางในความสงขนอยกบ ความสงตาของภมประเทศในบรเวณนนเปนอยางไร และความละเอยดทตองการ เชน บรเวณหนงมเฉพาะเนนเขาเตย ๆ ควรใชความแตกตางนอย ๆ หากมภเขาสง ควรใชความแตกตางมาก ๆ เปนตน 7.1.4 ทศทาง (Orientation) ทศเหนออยดานบนของแผนทเสมอ ทศตะวนออกอยดานขวาทศตะวนตกอยดานซาย และทศใตอยดานลาง 7.1.5 มม (Declination angle) ทศบนแผนทนนคอ ทศทางภมศาสตร (Geographic direction) แตการหาทศโดยทวไปนนเราใชเขมทศ ซงบอกทศแมเหลกเหนอ (Magnetic north) ไมบอกทศภมศาสตรเหนอ (Geographic north) ดงนนมม Declination จงมไวบนแผนท เพอบอกมมระหวางแมเหลกเหนอ 7.1.6 เสนรง และเสนแวง (Latitude and Longitude) 1) เสนรงขนาน (Parallels of latitude) คอเสนสมมตซงวงรอบผวโลกขนานกบเสนศนยสตร (Equator) เสนศนยสตรคอเสนรงทขนานท 00 มมของเสนโคงวดความโคงของผวโลกเหนอและใตของเสนศนยสตร ขวโลกเหนออยทเสนรงท 900 เหนอ และขวโลกใตอยทเสนรง 900 ได 2) เสนแวง (Meridians of longitude) คอเสนสมมตซงวงรอบผวโลก จากขวโลกเหนอ ถงขวโลกใต และบรรจบกนทขวโลก มมของเสนแวงวดความโคงของผวโลกตะวนออกและตะวนตกของเสนแวงท 00 (Prime meridian) ซงผานเมองกรนช (Greenwich) ประเทศองกฤษ เสนแวงท 1800 ตะวนออก และ 1800 ตะวนตก คอเสนเดยวกน และผานมหาสมทรแปซฟก เสนวนสากล (International date line) ทบกบเสนแวงท 1800 นเปนสวนใหญ สวนขององศา (0 , degree) ของเสนรงและเสนแวง แบงเปนลปดา (, , minute) และพลปดา (,, , second) 60 พลปดา = 1 ลปดา, 60 ลปดา = 1 องศา 7.1.7 การแบงพนท การแบงพนททนยมใชกนโดยทวไปม 2 ระบบ คอ Military grid system และ Land office grid system 7.1.8 Culture หมายถง สงทมนษยสรางขนบนพนโลก รวมถง ตก ถนน ทางรถไฟ สะพาน เหมอง เขอน ฯลฯ 7.1.9 การแสดงความสงตาของภมประเทศ (Representation of relief) 1) ความสงตา (relief) หมายถงความไมเสมอกนของพนโลก เชน จากหบเขาถงยอดเขา 2) ภมประเทศ (Topography) หมายถงลกษณะความสงตาโดยทวไป ของบรเวณใดบรเวณหนง 7.1.10 สบนแผนท (Color) แผนทภมประเทศมสทใชในความหมายตาง ๆ กน 5 ส คอ นาตาล ฟา เขยว และแดง สดา ใชสาหรบตวอกษร และแสดงสงทคนสราง หรอสมมตขน (Culture)



- สนาตาล ใชสาหรบเสนชนความสง เนนทราย (Sand dune) เศษดนและหนซงนาพามา (Steam deposits) และเศษดนทรายอนๆ แสดงดวยจดสนาตาล - สฟา หมายถงนา มหาสมทร ทะเลสาบ แมนา ลาคลอง และทชนแฉะ อาจแสดงดวยเสน หรอระบายสฟา เสนชนความสงสฟาตอจากเสนชนความสงสนาตาล หมายถงธารนาแขง (Glacier) ทางนาหรอแองนา ซงมนาเปนครงคราว แสดงดวย เสนขด จดสฟา และลายเสนสฟาสเขยว หมายถง บรเวณทมปาไมปกคลม - สแดง ใหแทน ถนนลาดยาง เสนแบงเขต Section, Township และใชเขยนตวอกษร กากบ Township line และ Range line

7.1.11 ความเอยงเท (Slope) คอความเอยงของพนทหรอเสนเมอเทยบกบเสนในแนวระนาบ คาทคลายคลงกนคอ Gradient และ Grade โดยท Slope มกใชกบพนท เชน เชงเขา ทราบ สวน Grade และ Gradient มกใชกบสงทเปนแนวหรอเสน เชน ถนน ทางรถไฟ และทางนา 7.2 แผนทธรณวทยา (Geologic map)

แผนทธรณวทยา เปนแผนททบรรจขอมลทางธรณวทยา ไดแก ขอบเขตของการแผกระจายตวและธรรมชาตของหนวยหนตามลาดบอาย ตะกอนดน ทราย โครงสรางธรณวทยาทปรากฏใหเหน เชน ชนหนคดโคง การวางตวของชนหน รอยเลอน รอยแตก แหลงแร ตาแหนงซากดกดาบรรพ เปนตน โดยทวไป โครงสรางทางธรณวทยาแสดงในรปแบบการวางตวของชนหนโผลโดยมเครองหมายแสดงทศทาง ความเอยงเทของชนหน ทศทางแนวแตกเรยบเปนตน เครองหมายโครงสรางทางธรณวทยาโดยทวไปแสดง 7.2.1 ประโยชนของแผนทธรณวทยา แผนทธรณวทยาเปนแหลงขอมลทแสดงศกยภาพของแหลงทรพยากรธรณของประเทศและมกเกยวของกบทรพยากรธรรมชาตอน ๆ ทงโดยทางตรงและทางออม ซงสรปไดดงน - ดานการสารวจทรพยากร หน แรโลหะ พลงงาน และแหลงวสดอตสาหกรรม วสดกอสราง เปนตน - ดานการใชเปนขอมลเบองตน ของการสารวจธรณวทยาขนรายละเอยดหรอศกษาสภาพแหลงทรพยากรธรณ ในการวางแผนและศกษาความเปนไปไดในการทาเหมอง - ดานการพฒนาทรพยากรแหลงนาบาดาล เพออปโภคบรโภค เพอการเกษตรและอตสาหกรรม - ดานการชลประทาน เชน การสรางอางเกบนา ฝายนาลน เขอน ดานการพฒนาการ



- ดานสงแวดลอม ขอมลจากแผนทธรณวทยาสามารถนาไปใช ในการปรบปรงแนวทางการพฒนาทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม เชน การแกไขปรบปรงสภาพแวดลอม การวางแผนในการใชทรพยากรธรรมชาตอยางเหมาะสม เปนตน

7.2.2 การเลอกใชแผนทธรณวทยามาตราสวนตาง ๆ 1) แผนทธรณวทยาสามาตรสวน 1 : 2,500,000 และ 1 : 1,00,000 ใชประโยชนไดในระดบการวางนโยบายของประเทศ เชน โครงการขดคอคอดกะ โครงการพฒนาภาคอสาน เปนตน 2) แผนทธรณวทยามาตราสวน 1 : 500,000 ใชในระดบภมภาค ในการวางแผนปฏบตการตามนโยบาย เชน การกาหนด แนวทจะสรางสะพานเชอมสองฝงแมนา แนวการขดคลองเชอม การวางแนวการผนนาจากแมนาโขง และบรเวณทจะกอสรางเขอนกกเกบนา 3) แผนทธรณวทยามาตราสวน 1 : 250,000 มขอมลเกยวกบชนดหน การวางตวของชนหน รอยเลอน คณสมบตของดน นา สวนประกอบของแรในหนแตละชนด แหลงทรพยากรหนและแร และแหลงวสดกอสราง 4) แผนทธรณวทยามาตราสวน 1 : 50,000 ใชในกรณทตองการศกษาสภาพธรณวทยาเฉพาะแหลง หรอเฉพาะพนทแคบ ๆ ซงมขอมลทางธรณวทยาละเอยดกวาแผนทธรณวทยามาตราสวนทกลาวมา 7.3 ภาคตดขวางของภมประเทศและทางธรณวทยา 7.3.1 ภาคตดขวางของภมประเทศ (Topographic profile) หมายถง ภาพภมประเทศทมองจากแนวระนาบแลวนามาเขยนบนกระดาษใหมองเหนภาพภมประเทศทตงฉากกบแนวระนาบ เหมอนกบการมองภเขาบนทราบซงอยหางไกลออกไป

ภาพ 7.2 แสดงวธเขยนภาคตดขวางของภมประเทศจากแผนท



7.3.2 ภาคตดขวางทางธรณวทยา (Geologic cross section) หมายถง ภาพแสดงการจดตวของหนตามแนวดง โดยทวไปภาคตดขวางทางธรณวทยาเหมอนกบภาคตดขวางของภมประเทศ คอประกอบดวยเคาโครงของภมประเทศในบรเวณนน แตมรายละเอยดของชนหน ซงอยตากวาระดบผวโลกเพมเตมขนมา (ภาพ 8.3) โดยจะใหรายละเอยดความหนา การวางตว และลกษณะชนดของหนอยางละเอยด อยางไรกตามภาคตดขวางทางธรณวทยาสวนใหญเขยนจากแผนทธรณวทยา

ภาพ 7.3 แสดงภาคตดขวางทางธรณวทยา

7.4 รปถายทางอากาศ (Aerial photograph) รปถายทางอากาศ หมายถงภาพทถายจากเครองบนเพอบนทกรายละเอยดทตองการบนพนโลก รปถายทางอากาศแตกตางจากแผนทภมประเทศคอ รปถายทางอากาศเปนภาพเหมอนจรง สวนแผนทภมประเทศเปนภาพทเขยนขนโดยเนนลายเสน หรอเสนชนความสงและสเปนหลก รปถายทางอากาศเกดจากการถายภาพโดยใชเครองบน ความสงของเครองบนขนอยกบมาตราสวนของภาพถายทตองการ เชน การถายภาพทเกอบอยในแนวดง เพอใหไดรปถายทมมาตราสวน 1 : 50,000 และถายโดยกลองทมความยาวโฟกส 150 มม. จะมระยะความสงการบน 7,500 เมตร (Scale = ระยะโฟกสของเลนส/ระยะความสงของการบน) บนรป



ถายแตละภาพแสดง บรเวณทถายภาพ ระยะความสงของเครองบน Flight number วนทถายภาพ หนวยงานทรบผดชอบ เปนตน (ภาพ 7.4)

ภาพ 7.4 แสดงรปถายทางอากาศ

7.4.1 การแปลภาพถายทางอากาศ องคประกอบพนฐานในการแปลความหมายจากภาพถายทางอากาศในทนจะเนนการแปล

ความหมายพนผวโลกตามลกษณะทางธรณสณฐานและธรณวทยา ซงจะครอบคลมถงองคประกอบของโลกบรเวณพนผวซงเปนหนชนดตางๆ รวมทงดนบางประเภท องคประกอบหรอลกษณะพนผวโลกทใชเปนพนฐานในการแปลความหมายจากภาพถาย ไดแก ภมประเทศ (Topography) แบบรปทางนา (Drainage pattern) ความหยาบละเอยดของทางนาทปรากฏในภาพ (Drainage texture) การกรอน (Erosion) ความเขมของภาพ (Photo tone) พชพรรณและการใชประโยชนทดน (Vegetation and Land use)

7.4.2 กระบวนการแปลความหมายจากภาพถาย จากองคประกอบพนฐานตาง ๆ ของการแปลความหมายจากภาพถายทกลาวมาแลวนน ผแปลสามารถบอกถงสภาพพนผวทแตกตางกน และกาหนดขอบเขตระหวางสภาพตาง ๆ ออกมาได ผแปลภาพไมควรดวนตดสนใจสรปวาสภาพพนผวของพนทนนเปนอะไร ควรคานงถงมประเทศ แบบรปทางนา และความหยาบ-ละเอยดของทางนา การกรอน ความเขมของภาพ พชพรรณและการใชประโยชนทดนทปรากฏในภาพอยางละเอยดและระมดระวงกอนเสมอ อยางไรกตามผแปลภาพควรศกษาขอมลประกอบเพมเตมจากแผนทธรณวทยาแผนทภมประเทศ และแผนทดน รวมทงควรเลอกจดทจะลงไปตรวจสอบในภาคสนามดวย



ประโยชนหลกของการแปลความหมายพนผวดนจากภาพถายคอ ประหยดเวลา เงน และแรงงาน นอกจากนนการแปลภาพยงใหขอมลทชวยใหการปฏบตงานในภาคสนามมประสทธภาพมากขน 7.5 ภาพถายดาวเทยม การศกษาภาพถายดาวเทยมจดเปนการศกษาขอมลทอยไกลออกไป โดยปราศจากการสมผสขอมลนน ๆ โดยตรง ซงเรยกวา “การรบรจากระยะไกล” หรอ “การสารวจจากระยะไกล” (Remote Sing) หรอหมายถงการสารวจตรวจสอบคณสมบตสงใด ๆ โดยมไดสมผสกบสงเหลานน การสารวจจากระยะไกลจดเปนวทยาศาสตรและศลปะการไดมาซงขอมลเกยวกบวตถพนท หรอปรากฏการณจากเครองมอบนทกขอมล โดยปราศจากการเขาไปสมผสวตถเปาหมาย โดยอาศยคณสมบตของคลนแมเหลกไฟฟาเปนสอในการไดมาของขอมลใน 3 ลกษณะ คอคลนรงส (Spectral) รปทรงสณฐานของวตถบนพนผวโลก (Spatial) การเปลยนแปลงตามชวงเวลา (Temporal) องคประกอบทสาคญของการสารวจจากระยะไกล ระบบการสารวจระยะไกลโดยอาศยพลงงานแสงธรรมชาต เรยกวา “Passive Remote Sensing” สวนระบบบนทกทมแหลงพลงงานทสรางขนและสงไปยงวตถเปาหมาย เชน ระบบเรดารเรยกวา “Active Remote Sensing” (ภาพ 7.5)

ภาพ 7.5 แสดงระบบการสารวจระยะไกล “Active Remote Sensing”

และ “Passive Remote Sensing”

7.5.1 หลกการเบองตนของการสารวจระยะไกล



กระบวนการไดมาของขอมลจากการสารวจระยะไกล มอยสองกระบวนการหลก คอ การรบและบนทกสญญาณขอมล และการวเคราะหขอมล (ภาพ 7.6)

ภาพ 7.6 แสดงแสดงกระบวนการเบองตนของการสารวจระยะไกล

1) การรบขอมลและบนทกสญญาณ (Data acquisition) โดยอาศยแหลงกาเนดพลงงาน คอ ดวงอาทตย ซงประกอบปลอยพลงงานออกมา พลงงานผานไปในชนบรรยากาศ แลวกระทบกบพนผวโลก พลงงานถกบนทกโดยอปกรณขอมลอากาศยาน (Airborne Sensor) และ/หรออปกรณบนทกขอมลยานอวกาศ (Spaceborne Sensor) และขอมลเครองรบสญญาณในแบบรปภาพ (Sensor Data in Pictorial) และแบบรปเชงตวเลข (Numerical Form) 2) การวเคราะหขอมล (Data analysis)ประกอบดวยการแปลขอมลดวยสายตา (Visual Interpretation) และการวเคราะหเชงตวเลข (Digital Analysis)) หรอดวยคอมพวเตอร ชวงคลนทใชประกอบในการสารวจจากระยะไกลสวนใหญอยในความยาวคลนเชงแสง (Optical Wavelength) คอ 0.34-14 ไมครอน ซงสามารถถายภาพและบนทกภาพดวยฟลมถายรป และอปกรณบนทกภาพ (Sensor) ดงตารางท 7.1 ตาราง 7.1 คลนแมเหลกไฟฟาในชวงความยาวคลนตางๆ กบการใชในการสารวจจากระยะไกล

ชนดคลน ความยาวชวงคลน การประยกตใชดานการสารวจจากระยะไกล รงสแกมมา(Gamma ray) < 0.03 ไมครอน รงสแกมมาถกดดกลนทงหมด โดยบรรยากาศ

ชนบน จงไมไดใชในการสารวจระยะไกล รงสเอกซ (X -ray) 0.03-3.1 ไมครอน รงสเอกซ ถกดดกลนทงหมด โดยชนบรรยากาศ

เชนกน รงสเหนอมวงหรอรงสอตราไวดอเลต

(ultraviolet) 0.3-0.4 ไมครอน ชวงคลนสนกวา 0.3 ไมครอน ถกดดกลนทงหมด

ดวยโอโซน (o3)ในบรรยากาศชนบน



ตาราง 7.1 (ตอ) ชนดคลน ความยาวชวงคลน การประยกตใชดานการสารวจจากระยะไกล

ชวงคลนอตราไวโอเลตภาพถาย(Photographic UV band)

0.4-0.7 ไมครอน ชวงคลนสามารถผานชนบรรยากาศ สามารถถายภาพดวยฟลมถายรปแตการกระจายในชน

บรรยากาศมอปสรรคมาก ชวงคลนทตามองเหนได(Visible) บนทกภาพดวยฟลมและอปกรณถายภาพได

รวมทงชวงคลนโลกมการสะทอนพลงงานสงสด (Reflected energy peak)ทไมครอน ชวงคลนแคบทมผลตอบสนองตอสายตาของมนษย

แบงได 3 ชวงยอย คอ 0.4-0.5 ไมครอน สนาเงน 0.5-0.6 ไมครอน สเขยว 0.6-0.7 ไมครอน สแดง

อนฟรารเด(Infrared) 0.7-100 ไมครอน มปฏสมพนธกบวตถตามความยาวคลนและการผานชนบรรยากาศ มการดดกลนในชวงคลน

ชวงคลนอนฟราเรดชนดสะทอน(Reflected IR band)

0.7-3.0 ไมคอน สะทอนรงสดวงอาทตย ซงไมมรายละเอยดเกยวกบชวงความรอนของวตถชวงคลน 0.7-0.9 ไมคอน สามารถถายรปดวยฟลมเรยกวาชวงคลน อนฟราเรด Photographic IR band

ชวงคลนอนฟราเรดชนดความรอน(Thermal IR band)

3-5 ไมคอน 8-14ไมคอน

การบนทกภาพตองใชอปกรณพเศษ เชน ตวกวาดตรวจ (Scanner)ไมสามรรถภาพไดทง

ระบบ Activeและ Passive คลนสน(Microwave) 0.1-30 เซนตเมตร ชวงคลนยาวสามารถทะลผานหมอกและฝนได

บนทกภาพไดทงระบบ Activeและ Passive เรดาร(radar) 0.1-30 เซนตเมตร ระบบ Activeมความยาชวงคลนตางๆ เชน Ka

band(10 มม.), X band (30 มม.)L band(25 มม.)

วทย(radio) > 30 เซนตเมตร ชวงคลนทยาวทสดบางครงมเรดารอยในชวงนดวย

7.5.2 การใชประโยชนจากการสารวจจากระยะไกล การสารวจจกระยะไกลไดถกนามาใชเกยวกบการสารวจทรพยากร ธรรมชาตและสภาวะแวดลอมในสภาวะแวดลอมในงานสาขาตางๆ เชน ธรณวทยาและแหลงแร ภมศาสตร เกษตรกรรมและปาไม ทรพยากรนาและแหลงนา สมทรศาสตรและทรพยากรในทะเล สภาวะแวดลอม นอกจากน การสารวจจากระยะไกล



ยงใหขอมลทเกยวกบธรณฟสกส มลภาวะ และอตนยมวทยา สถานทพกผอนหยอนใจ การจดการเกยวกบสตวปา 7.5.3 ประเภทของดาวเทยม การสารวจทรพยากรโลกดวยดาวเทยมไดววฒนาการอยางรวดเรวตอเนองมาเปนลาดบสามารถจาแนกได 2 ระดบ คอ ระดบวจยและพฒนา (Research and Development) ในระยะเรมแรกและระบบปฏบตงาน (Operational) ซงสามารถจาแนกตามลกษณะการใชประโยชนออกเปน 3 ประเภท คอ 1) ดาวเทยมอตนยมวทยา (Metrorological satellites) เชน ดาวเทยม TIROS , NOAA , SMS/GOES , GMS , METEOSAT 2) ดาวเทยมสอสาร (Communication satellites) เชน ดาวเทยม TELATAR , PALAPA , INTERSAT 3) ดาวเทยมสารวจแผนดน เชน ดาวเทยม LANDSAT , ERS , SEASAT , SPOT , MOS 7.5.4 คณสมบตภาพจากดาวเทยมสารวจทรพยากร ภาพจากดาวเทยมสารวจทรพยากรทบนทกดวยระบบกลองหลายชวงคลน มคณสมบตพเศษแตกตางจากกลองถายภาพธรรมดา คอ 1) ขอมลอยในลกษณะตวเลข (Digital Data) ซงสามารถนาขอมล เหลานไปผลตเปนภาพขาวดาและภาพสผสม ตลอดจนนามาวเคราะหดวยเครองคอมพวเตอร 2) ขอมลทบนทกสามารถสงมายงสถานรบภาคพนดนไดทนท 3) สามารถบนทกขอมลในชวงคลนทกลองธรรมดาบนทกไมได ภาพจากดาวเทยมสารวจทรพยากรเปนภาพทมลกษณะพเศษ ตามคณสมบตของดาว เทยมทใชในการสารวจขอมลระยะไกล พอสรปไดดงน

1) การบนทกขอมลเปนบรเวณกวาง (Synopic View) 2) การบนทกภาพไดหลายชวงคลน (Multi Spectral) 3) การบนทกภาพบรเวณเดม (Repetitive Coverage) 4) การใหรายละเอยดหลายระดบ (High Resolution) 5) การใหภาพสผสมเทจ (False Color Composite)



แบบฝกหดบทท 7 เรอง แผนทภมประเทศ แผนทธรณวทยา รปถายทางอากาศและภาพถายดาวเทยม

จงจบคขอความตอไปนใหถกตอง

1. คลนเรดาร ก. เนนทราย 2. ดาวเทยมอตนยมวทยา ข. เมองกรนช 3. ดาวเทยมสอสาร ค. โครงการขดคอคอดกระ 4. ดาวเทยมสารวจทรพยากรธรรมชาต ง. X – band 5. สนาตาล จ. โครงการผนนาจากแมนาโขง 6. ภาพถายดาวเทยมระบบ Active ฉ. Intersat 7. เสนแวง ช. SPOT 8. มาตราสวน 1:2,500,000 ซ. สารวจแหลงวตถดบในการกอสราง 9. มาตราสวน 1:500,000 ฌ. คลนแมเหลกไฟฟา 10.มาตราสวน 1:250,000 ญ. GMS

เฉลย 1. ง. 2. ญ. 3. ฉ. 4. ช. 5. ก. 6. ฌ. 7. ข. 8. ค. 9. จ. 10.ซ.



บทเรยนท 8 การลาดบชนหน และธรณวทยาประเทศไทยเบองตน

8.1 ระยะเวลาทางธรณ (Geologic time) ระยะเวลาทใชศกษาทางธรณวทยาม 2 ลกษณะ คอ 8.1.1 อายสมบรณ (Absolute age) เปนระยะเวลาทสามารถบงบอกอายทแนนอนลงไป เชน อายของหนหรอวตถตางๆ ทสามารถบอกไดเปนจานวนป การหาอายสมบรณไดจากการวเคราะหและคานวณการสลายตวของธาตกมมนตรงสทปะปนกบหนหรอวตถนนๆ 8.1.2 อายสมพทธ (Relative age) เปนระยะเวลาทใชเปรยบเทยบซงกนและกน กลาวคอบอกเพยงวา สงไหนเกดกอนหรอหลงเทานน 1) กฎการลาดบชน (Low of superposition) ถาหนตะกอนหรอหนอคนผ ไมถกพลกกลบ (Overturn) โดยปรากฏการณธรรมชาตแลว สวนบนสดของหนชดนยอมมอายออนทสด สวนลางสดยอมมอายแกทสดเสมอ 2) กฎแหงความสมพทธครอส-คตดง (Law of cross-relationship) กลาวคอหนทตดผานเขามาในหนขางเคยง ยอมมอายนอยกวาหนทถกตดผาน 3) โดยการเปรยบเทยบสหสมพนธ (Correlation) ระหวางหนตะกอนในบรเวณทแตกตางกน สามารถเปรยบเทยบไดโดยใชลกษณะทางกายภาพ เชน ใชชนหนหลก (Key bed) ซงเปนชนหนทกาหนดไดสะดวกงายดายโดยมลกษณะเดนชดบางประการ เชน ซากพช สตว เปนตน ชนหนหลกนแมจะพบในบรเวณทตางกนกจะมอายหรอชวงเวลาทเกดเทากนหรอใกลเคยงกน นอกจากนนยงเปรยบเทยบโดยใชซากดกดาบรรพ (Fossil) โดยอาศยหลกเกณฑคอชนหนใดๆ มซากดกดาบรรพชนดเดยวกน เหมอนหรอคลายคลงกนอย แมชนหนจะอยตางทกน ยอมมอายหรอชวงเวลาเกดเดยวกนหรอใกลเคยงกน ซากดกดาบรรพทจะใชเปรยบเทยบไดดตองมชวงเวลาทอาศยอยบนโลกเปนชวงเวลาสนๆ แตเกดอยอยางกระจดกระจาย ซงเรยกวา ซากดกดาบรรพดชน (Index fossil) 8.2 มาตราธรณกาล (Geologic time scale) จากการหาอายของหนโดยวธตางๆ ทงอายสมบรณและอายสมพทธของนกธรณวทยาเปนเวลานานนบศตวรรษ จนในทสดกสามารถจดลาดบชนหนทพบบนเปลอกโลก โดยแสดงออกมาในรปของการจดลาดบอายทางธรณวทยาหรอมาตราธรณกาลขน โดยเรมตงแตโลกกาเนดประมาณ 4,500 ลานปมาแลว ระหวางนนมการเปลยนแปลงใหญและยอย ทงการเปลยนแปลงทางโครงสรางของโลก และชวประวต เพอความสะดวก



นกธรณวทยาจงไดแบงมาตรธรณกาลออกเปนบรมยค (Eon) มหายค (Era) ยค (Period) สมย (Epoch) ชวงอาย (Age) และรน (Chron) ตามลาดบ 8.3 ภมสณฐานของประเทศไทย (Physiographic Features of Thailand) ประเทศไทยตงอยบนคาบสมทรอนโดจนของเอเชยตะวนออกเฉยงใต อยระหวางแลตตจด 9-20 องศาเหนอ และเสนแวงท 97 – 106 องศาตะวนออก มพนทประมาณ 518,000 ตารางกโลเมตร ความยาววดจากเหนอสดทอาเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย ไปถงใตสดทอาเภอเบตง จงหวดยะลา เปนระยะทาง 1,650 กโลเมตร ชวงกวางมากทสดวดจากตะวนตกทดานเจดยสามองค จงหวดกาญจนบร ไปถงตะวนออกทชองเมก จงหวดอบลราชธาน เปนระยะทาง 770 กโลเมตร ฝงทะเลดานอาวไทยยาว 1,930 กโลเมตร และดานทะเลอนดามนยาว 490 กโลเมตร ภมสณฐานของประเทศไทยแบงออกไดเปน 5 ลกษณะคอ 8.3.1 บรเวณภเขาสงภาคเหนอและตะวนตก (North – West Highland) ซงรมเอาทองทแถบภเขาซงอยทางตะวนตก ตะวนตกเฉยงเหนอ และเหนอกรงเทพฯ เขาดวยกน เปนบรเวณตนกาเนดของแมนาตางๆ ซงไหลลงสทราบลมแมนาเจาพระยา แบงเปน 2 เขต คอ 1) เขตทวเขาผปนนา ครอบคลมจงหวดตางๆ ทางภาคเหนอ ไดแก แมฮองสอน เชยงใหม เชยงราย ลาพน ลาปาง แพร นาน ทวเขาผปนนาตงอยกลางเขต แบงทางนาไหลไป 3 ทางคอ ทางดานเหนอไหลลงนาแมฝาง นาแมกก นาแมลาว กวานพะเยา นาแมอง ซงไหลลงสแมนาโขงในทสด ทางดานใตและดานตะวนออกลงแมนาเจาพระยา ดานตะวนตกลงแมนาสาละวนในพมา ทวเขาในเขตนขนานกน และมแนวไปทางเหนอ ระหวางทวจะเปนหบเขา ซงเปนตนนาของแมนาสาคญ 4 สาย คอ แมนาปง วง ยม และนาน ซงไหลมารวมกนเปนแมนาเจาพระยา สองขางฝงของแมนาเหลานเปนทราบลม ความสงของยอดเขาโดยเฉลยประมาณ 1,600 เมตร ยอดทสดทสดในประเทศไทยอยในเขตนคอ ดอยอนทนนท ซงสง 2,265 เมตรจากระดบนาทะเล 2) เขตทวเขาตะนาวศร ดานตะวนตกตดพมา ดานตะวนออกตดทราบลมแมนาเจาพระยามภเขาสงสลบซบซอนประกอบดวยหบเขาแคบๆ และลก การวางตวของทวเขาอยในทศเหนอ-ใตคลายกบในเขตผปนนา เปนตนกาเนดแมนาใหญ 3 สาย คอ แมนาเมย แมนาสะแก และแมนาแควใหญไหลลงสอาวไทย 8.3.2 บรเวณทราบสงโคราชหรอทราบสงภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (Khorat or Northeast Plateau) เปนบรเวณทมอาณาเขตกวางขวางมากกวาบรเวณอนรปรางคลายสเหลยมจตรรสทมดานลางหรอทางทศใตปองออกเลกนอย สวนกวางจากทศตะวนออกไปในทศตะวนตกประมาณ 200 กโลเมตร ความยาวจากทศเหนอลงมาทศใตประมาณ 450 กโลเมตร ทราบสงนจะเฉยงลาดเทไปทางทศตะวนออกเฉยงใต



เลกนอย ทศใตตดกบทวเขาพนมดงรก และทวเขาสนกาแพง ทศตะวนตกตดทวเขาเพชรบรณและทวเขาดงพญาเยน สวนทางทศตะวนออกและทศเหนอตดกบแมนาโขง 8.3.3 บรเวณทราบลมภาคกลางหรอทราบลมเจาพระยา (Central or Chao Phraya Plain) ไดแกบรเวณตอนกลางของประเทศ โดยเปนทราบลมมภเขาลอมอยทงทางตะวนตก ตะวนออกและเหนอ ทางใตจรดอาวไทย ยาว 300 กโลเมตร จากเหนอถงใช และกวาง 50-150 กโลเมตร จากตะวนออกไปตะวนตก โดยจะแคบ ทางทศเหนอแลวขยายกวางมากขนทางทศใต ทางตอนบนของทราบลมเจาพระยา คอ ตงแตจงหวดลพบรขนไปทางเหนอจะพบภเขาโผลใหเหนบาง ซงสวนใหญเปนภเขาหนปน พนทสวนใหญจะเปนตะกอนทนาพามาทบถมไว (River deposits) และยงเปนพวกทยงไมแขงตว (Unconsolidated sediments) เกดจากทงในสภาพทเปนนาจด นาเคม และนากรอย 8.3.4 บรเวณภาคตะวนออก (Eastern Upland) บรเวณนแยกจากทราบสงโคราชโดยมแมนาบางปะกงกนอย ภมประเทศเปนภเขาสลบซบซอนอยตอนในของทวป แตตามขอบของทางทศใตตดกบทะเลของอาวไทย แถบชายทะเลนเปนหาดทรายเกอบทงหมด ยกเวนชายฝงของจงหวดจนทบร และจงหวดตราด ซงเปนดนเลนหรอดนเหนยว ภเขาสวนใหญวางตวอยในแนวตะวนตกเฉยงเหนอ-ตะวนออกเฉยงใต ยอดเขาทสงทสดคอยอดเขาสอยดาว ซงสง 1,640 เมตรจากระดบนาทะเล อยทางทศตะวนออกสวนทตดตอกบประเทศเขมร 8.3.5 บรเวณแหลมไทย (Penninsular Thailand) มความยาวประมาณ 750 กโลเมตร และความกวางตงแต 15 ถง 200 กโลเมตร วางตวอยในแนวเหนอใต มแนวเขาทอดยาวเหยยดลงไปทางใต ทาใหเกดทราบรมฝงทะเลทางทศตะวนออก และทศตะวนตก ทวเขาตะนาวศร ซงทอดยาวมาจากทวเขาสงภาคเหนอและตะวนตกยงคงปรากฏเปนแนวยาวลงมาตงแตจงหวดชมพร แลวแยกออกเปน 2 แนว แถวแมนาปากจน และคอคอดกระ แนวตะวนตกอยในพมา แนวตะวนออกอยในประเทศไทย และเรยกวาทวเขาภเกต โดยพงลงมาทางใตจากคอคอดกระ เลยบฝงมหาสมทรอนเดยลงไปจนถงเกาะภเกต ทวเขานมยอดเขาสง 1,554 เมตร จากระดบนาทะเล ชายทะเลฝงตะวนออกเปนชายฝงทะเลทมการยกตวสงขน (Emergent shoreline) มขนาดทรายเรยบสมาเสมอและเปนแนวยาว ตงแตจงหวดนครศรธรรมราชไปจนถงจงหวดปตตานบรเวณอาวนครศรธรรมราชเปนดนโคลน และมแหลมตะลมพกยนออกไปบงไว อาวทสาคญไดแก อาวบานดอน และอาวนครศรธรรมราช ชายทะเลฝงตะวนตกเปนชายฝงทะเลทจมตวลง (Submergent shoreline) สวนทเปนหากทรายมนอย มเกาะโผลใหเหนเปนจานวนมากทสาคญไดแก เกาะภเกต เกาะพระทอง และเกาะตะรเตาทจงหวดสตล มถาในเขาหนปน ซงเปนเขาโดด อยหางจากทะเล 8 กโลเมตร



8.3.6 บรเวณอาวไทย ซงหมายถงบรเวณทะเลเปดดานตะวนออกของแหลมไทย โดยทประเทศไทยมอาณาเขตในทะเลจากฝงออกไป 12 ไมลทะเลตามกฎหมายทางทะเล ลกษณะโครงสรางทางธรณวทยาของอาวไทย จากขอมลการสารวจธรณฟสกส แสดงวา ชนหนทรองรบอยภายใตอาวไทยเปนหนยคเทอรเซยร ซงเปนแหลงทมการคนพบแกสธรรมชาต 8.4 หนวยโครงสรางทางธรณทสาคญของประเทศไทย ลกษณะภมประเทศแตละบรเวณของประเทศไทยแตกตางกนไปจงพอจะแบงหนวยโครงสรางทางธรณของประเทศไดเปน 4 หนวยใหญๆ คอ หนวยโครงสราง ก รวมเอาบรเวณประเทศไทยทมลกษณะภมประเทศใกลเคยงกน ไดแก ภาคเหนอ ภาคตะวนตก และภาคใต หรอแหลมไทย หนวย โครงสราง ข ไดแกบรเวณทเปนทราบกลมภาคกลาง หรอราบลมเจาพระยา หนวยโครงสราง ค ไดแกบรเวณเขาสงภาคตะวนออกเฉยงใตของประเทศไทย หนวยโครงสราง ง ไดแกบรเวณทมภมประเทศเปนทราบสง ไดแก ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย หรอทราบสงโคราช 8.5 การลาดบชนหนในประเทศไทย (Stratigraphy of Thailand) ประเทศไทยมหนทมอายตางๆ ครบทกมหายคตามมาตราธรณกาล หรอตงแตมหายคพรแคมเบรยน จนถงยคควอเทอรนาร และพบหนครบทกประเภทคอ หนอคน หนตะกอน และหนแปร ลาดบ 8.5.1 หนมหายคพรแคมเบรยน (Precambrian Era) หนมหายคพรแคมเบรยนในประเทศไทยสวนใหญพบทางตะวนตกของประเทศไทย ไดแก เชยงแสน เวยงปาเปา (จงหวดเชยงราย) เชยงใหม ตาก บานไร (จงหวดอทยธาน) กาญจนบร หวหน ทบสะแก (จงหวดประจวบครขนธ) ระนอง และชลบรหนในชดนประกอบดวยหนไนสทแปรสภาพมาจากหนอคน (Orthogneiss) และมเกรดปานกลางถงสง หนไนสทแปรมาจากหนตะกอน (Paragneiss) และหนซสต นอกจากนยงมหน แกรนตไนส เพกมาไทด แคลด-ซลเกต และอนๆ 8.5.2 หนยคแคมเบรยนหรอกลมหนตะรเตา (Cambrian Period Tarutao Group) กลมหนตะรเตาพบตงแตภาคเหนอลงไปจนถงภาคใตของไทย ลกษณะทวไปของหนทพบจะแตกตางกนไปเนองจากสภาพแวดลอมการเกดตางกน ในสวนทพบทางภาคใตเชนทเกาะตะรเตาจงหวดสตล เปนหนไมกาเชยสแซนดสโตน (Micaceous sandstone) หนดนดาน และหนดนดานเนอผสมปน (Calcareous shale) สนาตาลแดงหนาประมาณ 200-300 เมตร พบซากดกดาบรรพไตรโลไบด (Trilobites) และแบรกชโอ



ปอด (Brachiopods) หนทราย คอยๆ เปลยนไปเปนชนของหนปน และมชนหนทรายแทรกสลบอย ในทสดเปลยนไปเปนหนปนทงสง (Thungsong limestone) บรเวณภาคเหนอของประเทศไทย พบทบรเวณตะวนตกของจงหวดตาก จงหวดแมฮองสอนอาเภอฝาง บรเวณตะวนตกเฉยงเหนอของอาเภอฮอต จงหวดเชยงใหม และทจงหวดกาญจนบร หนยคนประกอบดวย หนควอรตไซตทวางตวเปนชนชดเจน (Well-bedded quartzite) จนถงควอรไซดทไมพบชนหรอมวลเนอแนน (Massive quartzite) 8.5.3 หนยคออรโดวเชยนหรอหนปนทงสง (Ordovician Period-Thung Song limestone) หนยคนสวนใหญเปนหนปนสเทาเขม-ดา มกพบผลกแรไพไรต (FeS2) และวตถทมเนอปน (Calcareous materials) ปนอย นอกจากนยงมมลทนเปนทราย (Sand) และโคลน (Clay) ปนอยเปนแนวยาวตามระนาบชนหน แทรกสลบเปนชนบางๆ ทงตอนลาง และตอนบนของหนกลมนอายของหนปนยคนไดจากซากดกดาบรรพ แอคทโนเซราสและอารมโนเซราสเซฟาโลปอด (Actinoceras and Armenoceras Cephalopods) ทอาเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช 8.5.4 หนยคไซลเรยน-ดโวเนยน-คารบอนเฟอรส หรอกลมหนตะนาวศร (Silurian, Devonian, Carboniferous Period ; Tanaosi Group) กลมหนตะนาวศรพบแผกระจายคอนขางกวางขวางในประเทศ กลาวคอพบเกอบทกภาคในประเทศไทย ยกเวนทราบสงโคราช แตเขาใจวาอาจรองรบกลมหนโคราช (Khorat Group) การเปลยนแปลงทางกายภาพและทางเคมของหนกลมนมมากกวาหนกลมอน จงทาใหเกดความยงยากตอการลาดบชนหน และเปนหนทมปญหามากกวากลมหนงจงมผแบงยอยเปนชอกลมตางๆ หลายแบบในทนจะกลาวถงทสาคญเทานน หนกลมนแบงออกเปน 2 หมวด (Formation) ใหญๆ คอ 1) หมวดหนแกงกระจาน (Kaeng Krachan Formation) เปนหมวดทวางตวอยขางบนและมอายอยในชวง ดโวเนยนตอนบน คารบอนเฟอรส (Upper-Devonian Carboniferous) หนหนวยนบรเวณเขอนแกงกระจาน จงหวดเพชรบร ประกอบไปดวยหนโคลน หนดนดาน หนทรายและเกรยแวก สวนใหญสเทาดา 2) หมวดหนกาญจนบร (Kanchanaburi Formation) เปนหนทรองรบหนหนวยแกงกระจานอยและมอายในชวง ไซลเรยน – ดโวเนยนตอนลาง (Silurian – lower Devonian) โดยทวไปหนหนวยกาญจนบรประกอบดวยหนแปรเกรดตา ไดแก หนชนวน หนฟลไลต หนควอรตไซต และมกบดเบยวคดโคงไปมามาก 8.5.5 หนยคคารบอนเฟอรสตอนบน เพอรเมยน หรอ กลมหนราชบร (Upper Carboniferous Permian Period : Ratchaburi Group) หนราชบรสวนใหญประกอบไปดวยหนปนสเทา-ขาว มกแสดงการโคงงอใหเหน บางสวนแสดงการเกดผลกใหม (Recrystallization) ซงแสดงวาไดผานการแปรสภาพ นอกจากหนปนแลวยงพบดวยหนตะกอนทมองคประกอบของ เศษตะกอนของหนภเขาไฟ (Volcanogenic sediments) เชน หนทราย หนดนดาน หนกรวด



มน หนปนในกลมนมซากดกดาบรรพจานวนมาก (Fossilliferous limestone) เชนสตวเซลลเดยวพวกฟวซลนค (Fusulinid) หรอทเรยกวา คตขาวสาร แบรกชโอปอต (Brachiopods) ปะการง (Corais) และไบรโอโซน (Bryozoans) 8.5.6 หนยคไทรแอสซก หรอกลมหนลาปาง (Triassic Period-Lampang Group) กลมหนลาปางเปนหนทเกดจากการสะสมตวของตะกอนในทะเล (Marine sediments) แผกระจายไมกวางขวางมากนก สวนใหญพบบรเวณภาคเหนอ เชนทจงหวดลาปาง อาเภอแมสะเรยง จงหวดแมฮองสอน บางสวนของจงหวดเชยงราย แพร นาน อตรดตถ สโขทย ตามเสนทางสายตากแมสอด สวนบรเวณอนพบกระจดกระจายอยตามแนวเขตรอยเลอน (Fault zone) ขนาดใหญ เชน ตอนใตของอาเภอทองผาภม อาเภอศรสวสด จงหวดกาญจนบร ตามแนวรอยเลอนดานเจดยสามองค-ราชบร แมนาแควใหญ 8.5.7 หนยคไทรแอสสกตอนบนถงครเทเชยสหรอกลมหนโคราช (Upper Triassic to Cretaceous Period – Khorat Group) หนกลมนครอบคลมพนทประมาณ 1/3 ของประเทศไทย โผลใหเหนชดเจนมากบรเวณภาคอสานหรอทราบสงโคราช (Khorat plateau) และตอเนองเขาไปยงประเทศลาว เขมร และเวยดนาม นอกจากนยงพบกระจดกระจายในสวนอนของประเทศไทย เชนจงหวดเชยงใหม เชยงราย พะเยา ตาก กาญจนบร เปนตน กลมหนนมผศกษาตามเสนทางสายลพบร นครราชสมา บรเวณผานกเคา ภกระดง เสนทางสายอดรธาน-หนองบวลาพ และบรเวณทวเขาภพาน 8.5.8 หนยคเทอรเชนรหรอกลมกระบ (Tertiary Period-Krabi Group) หนกลมนมลกษณะเดนคอประกอบดวยหนกงรวนกงแขง (Semiconsolidated rocks) ไดแก หนคารบอนาเชยสเชล (Carbonaceous shale) หนทราย ดนมารล (Marl) หนปนทเกดในนาจด (Freshwayer limestone) ชนถานหน และ/หรอชนหนนามน (Oill shale) มสภาพแวดลอมการเกดเปนแบบนาจดและปากแมนา โดยทวไปหนชดกระบมกจะพบในบรเวณทเปนแองโด ๆ ระหวางหบเขา มกไมตอเนองซงกนและกน 8.5.9 หนยคควอเทอรนาร (Quaternary deposits) หนยคนเปนตะกอนรวน (Unconsolidated sediment) เกดจากการสะสมตวของตวกระทาตางๆ เชน นา ลม มกพบอยตามลาธาร ทราบลม และหาดทรายทวไป ประกอบดวยตะกอนขนาดกอนกรวด (Gravel) ทราย (Sand) ทรายแปง (Silt) และเคลย (Clay) หนยคนอาจจดแบงเปนพวกตะกอนนาพา (Alluvium) การทบถมบนลาดตะพก (Terrace deposits) และศลาแลง (Laterite) พบเหนไดชดบรเวณทเปนแองทราบลมแมนาสายใหญๆ เชน แมนาเจาพระยา แมนาปง เปนตน 8.5.10 หนอคนในประเทศไทย หนอคนทพบในประเทศไทยแบงได 2 กลมใหญคอ กลมหนอคนพ (Extrusive igneous rocks) ทสาคญไดแก หนแอนดไซต ไรโอไลต หนชนภเขาไฟ (Pyroclastic rocks) ทมอายตางๆ กน รวมทงหนบะซอลต



ทมอายควอเทอรนารดวย และกลมหนอครแทรกซอน (Intrusive igneous rocks) ทสาคญไดแก หนแกรนต หนอลตราเมฟก (Ultramafic and mafic rocks) 1) หนแอนดไซด – เดไซต – ไรโอไลต – หนชนภเขาไฟ หนภเขาไฟทพบในประเทศไทย แบงตามชวงอายการเกดภเขาไฟได ดงน - หนยคคารบอนเฟอรสตอนกลาง (Middle Carboniferous) สวนใหญเปน หนแอนดไซตและหนชนภเขาไฟ ซงพบตงแตทางตอนเหนอของจงหวดเชยงราย ตอลงมาจนถงขอบทราบสงโคราช - หนยคเพอรโม-ไทรแอสซก (Permo-Triassic) สวนใหญเปนหนแอนดไซต ไรโอไลต เดไซต ทฟฟ และหนกรวดมน พบมากในภาคเหนอ เชน เขอนกวลม ดอยพระบาท จงหวดลาปาง ทางเหนอของจงหวดลาพน เชยงราย และแพร - หนยคครเทเชยส ถงเทอรเชยร (Cretaceous3Tertiary) สวนใหญเปนหน แอนดไซต ไรโอไลต และทฟฟ แผกระจายไมมาก สวนใหญพบบรเวณของทราบสงโคราช เชน บรเวณลานารายณ จงหวดลพบร 2) หนบะซอลต หนบะซอลตพบแผกระจายเปนจดๆ ทวประเทศ ยกเวนภาคใตของประเทศไทย หนบะซอลตสวนใหญเกดในลกษณะของการไหล (Flow) ออกมาของลาวาตามรอยแตกของผวโลกหรอเปนปลก (Plug) อายโดยทวไปตงแต เทอรเชยรตอนปลายถงควอเทอรนาร (Late Tertiary Quaternary) บะซอลตในประเทศไทยพอจะแบงไดเปน 2 กลม คอ - บะซอลตทสมพนธกบพลอยคอรนดม (Corundum related basalt) เชน ทบานหนองบอน บานบอไร จงหวดตราด บานบอพลอย – บานตกพรม จงหวดจนทบร อาเภอบอพลอย จงหวดกาญจนบร บานบอแกว อาเภอเดนชย จงหวดแพร บานหนอง อาเภอเกาะคา จงหวดลาปาง บานโคกสาราญ อาเภอวเชยรบร จงหวดเพชรบรณ เปนตน - บะซอลตทไมสมพนธกบพลอยคอรนดม (Coundumless bwsalt) เชนท อาเภอเทงจงหวดเชยงราย อาเภอแมทา จงหวดลาปาง จงหวดเลย จงหวดศรสะเกษ อาเภอโคกสาโรง และอาเภอลานารายณ จงหวดลพบร จงหวดนครสวรรค จงหวดสระบร เปนตน 3) หนแกรนต หนแกรนตเปนหนอคนทพบแพรหลาย และมความสาคญในแงทสมพนธกบแหลงแรเศรษฐกจของประเทศไทย แบงออกไดเปน 3 กลม ตามอายทไดจากการหาอายทางกมมนตรงส (Radioactive dating) รวมทงหลกฐานทปรากฏใหเหนในภาคสนามคอ - แกรนตยคคารบอนเฟอรส (Carboniferous granite) โผลใหเหนมากบรเวณภาคเหนอของประเทศไทยใกลพรมแดนไทยพมา เปนแนวยาวจากตะวนตกของเชยงใหม-อทยธาน และโผลใหเหนบรเวณ



จงหวดชลบร ระยอง ลกษณะเดนของแกรนตยคนคอ มแนวการเรยงตวของเมดแร (Foliation) อยางชดเจนโดยเฉพาะ แรไบโอไทต บางทเรยกวา โฟลเอตเตคหรอสเตรสแกรนต (Foliated or stressec granite) นอกจากนนยงไมพบแรฮอรนเบลนด ปรมาณแรแอลคาไลเฟลดสปารมมากกวา แพลจโอเคลเฟลดสปาร และมกเกดเปนมวลหนอคนชนดการแทรกซอนรวมแนว (Concordant intrusion) กบหนดงเดมในบรเวณนน - แกรนตยคไทรแอสซก-จแรสซก (Triassic Jurassic granite) โผลใหเหนชดบรเวณภาคเหนอ เชน ทวเขาขนตาล อาเภอเมอง จงหวดตาก ลกษณะเดนคอ มกเปนพวกทมผลกขนาดใหญและเปนสองขนาด (Porphyitic Phaneritie texture) ปรมาณแรแพลจโอเคลสเฟลดสปารมมากกวา แอลคาไลเฟลดสปาร มแรฮอรนเบลนด ไมพบแรมสโคไวตปฐมภม (Primary muscovite) มกไมพบหนเพกมาไทต มกเหนมวลหนทแทรกเขามาในหนดงเดมแบบการแทรกซอนไมรวมแนว (Discordant intrusion) - แกรนตยคครเทเซยส (Cretaceous granite) โผลใหเหนนอย พบทอาเภอนานอย จงหวดนาน และอาเภอแมทา จงหวดลาปาง 4) หนอลตราเมฟก และหนเมฟก หนอคนเหลานประกอบดวยหนไดออไรด แกบโบร ไพรอกซไนต ดไนต เปนสวนใหญ และมกเกดรวมกนอย พบแผกระจายไปมาก ทพบมากไดแก บรเวณอาเภอทาปลา จงหวดอตรดตถ ทางทศเหนอและตะวนออกของอาเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม ทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของจงหวดเชยงราย ตามลานานาน จงหวดนาน และจงหวดสระแกว เปนตน แทรกตวขนมาในหนทมอายแกกวา บางบรเวณหนไพรอกซไนต อาจถกเปลยนไปเปน หนเซอรเพนทไนต (Serpentinite) มกมแรใยหน (Asbestos) และแรทลก (หรอหนสบ Soapstone) ตดรวมอยดวย อายทไดจากการเปรยบเทยบลาดบชนหน คอประมาณคารบอนเฟอรสถงคารบอนนเฟอรสตอนปลาย (Carboniferous – Late Carboniferous)



แบบฝกหดบทท 8 เรอง การลาดบชนหน และธรณวทยาประเทศไทยเบองตน

จงจบคขอความตอไปนใหถกตอง 1. อายสมบรณ ก. การเปรยบเทยบสหสมพนธ 2. อายสมพทธ ข. ผลกแรไฟไรท 3. บรเวณทราบสงโคราช ค. ทราบลมเจาพระยา 4. ดอยอนทนนท ง. ทราบสงโคราช 5. หนปนทงสง จ. แหลมไทย 6. หนวยโครงสราง ก ฉ. บรเวณทมอาราเขตกวางทสดของไทย 7. หนวยโครงสราง ข ช. บรเวณภเขาสงภาคตะวนออกเฉยงใตของ ประเทศไทย 8. หนวยโครงสราง ค ซ. คตขาวสาร 9. หนวยโครงสราง ง ฌ. อารกอน-40 10. ซากดกดาบรรพ ญ. 2,265 จากระดบนาทะเล เฉลย 1. ฌ. 2. ก. 3. ฉ. 4. ญ. 5. ข. 6. จ. 7. ค. 8. ช. 9. ง. 10.ซ.



บทเรยนท 9 การสารวจธรณวทยาเบองตน

9.1 ขอบขายและประเภทของการสารวจธรณวทยา การสารวจทางธรณวทยา เปนการสารวจทตองการทราบขอมลทางดาน ชนดของหน การวางตวและการจดลาดบชนหน อายและการกาเนดหรอธรณประวตของหน โครงสรางทางธรณวทยาตางๆ ของหน รวมทงเศรษฐธรณวทยา (เชน แหลงทรพยากรธรณ เปนตน) การสารวจธรณเคม เปนการศกษาหาความสมพนธของคณสมบตทางเคมของนา แกส ดนและหน กบแหลงทรพยากรธรณ (เชน สนแร แหลงพลงงานความรอนใตพภพ เปนตน) โดยนาตวอยางวตถตางๆ จากภาคสนามมาวเคราะหในหองปฏบตการธรณเคม เพอนาขอมลทไดไปวเคราะหตอไปเพอทจะไดผลทบงบอกถงแหลงหรอจดทมแนวโนมทจะเปนแหลงแรหรอมศกยภาพของแรสง การสารวจธรณฟสกส เปนการวดคาทางฟสกสของชนหนหรอเปลอกโลกในบรเวณทสารวจโดยใชเครองมอวดเพอแปลคาตางๆ ทไดออกมาเปนโครงสรางทางธรณวทยาใตผวดนแลวนาขอมลมาใชแกปญหาทางธรณวทยาได นอกจากนนยงบอกไดวาบรเวณใดนาจะมแหลงทรพยากรธรณ เชน แหลงแร ปโตรเลยม ถานหน หนนามน นาบาดาล เปนตน การสารวจธรณฟสกสมทงการสารวจภาคพนดน และการสารวจทางอากาศโดยใชเครองบน และแบงออกเปนหลายวธ เชน การวดคาความถวงของโลก (Gravitational method) การวดคาสนามแมเหลก (Magnetic method) การวดการหกเหของคลนไหวสะเทอน (Seismic refraction) การวดคาความตานทานไฟฟา (Resistivity method) เปนตน การเจาะสารวจ เปนการเจาะลงไปใตผวดนหรอหนเพอวดหรอตรวจสอบขอมลทไดจากการสารวจตางๆ ทกลาวมาขางตน ความลกของการเจาะขนอยกบขอมลทตองการตรวจสอบ การเจาะมวตถประสงคเพอตรวจสอบสมมตฐานทางธรณวทยา วดคาทางฟสกสในหลมเจาะเพอตรวจขอมลในการหาแหลงทรพยากรธรณ เชน นามน แร ถานหน แกสธรรมชาต พลงงานความรอนใตพภพ เปนตน 9.2 หลกการสารวจธรณวทยาภาคสนามเบองตน สงสาคญในการออกภาคสนามวชาธรณวทยานน ผศกษาตองสงเกตทกสงทปรากฏใหเหนอยางละเอยด แลวบนทกขอมลและนาขอมลทไดจากการบนทกแปลความหมาย (Interpretation) โดยอาศยหลกการและเหตผลของทฤษฎประกอบ และนาขอมลมาเขยนเปนรายงานและจดทาแผนทธรณวทยาและภาคตดขวาง ดงนนงานธรณวทยาทดและถกตอง เปนงานทผศกษามความละเอยดครอบครองในการสงเกตและเกบขอมลโดยอาศยหลกการและเหตผลทดทสดเสมอ 9.2.1 เครองมอทใชในการสารวจธรณภาคสนามเบองตน



เขมทศ สาหรบอานทศทางการวางตวของพนผวหนในแนวระนาบ และคามมของการเอยงตวของพนผวหน เรยกวาเขมทศบรนทน (Brunton compass) คอน แผนทภมประเทศ เลนสขยายขนาดเลก กรดเกลอเจอจาง (HCI) ถงเกบตวอยาง เปสนาม กระตกนาดมและสมดโนต และอน ๆ 9.2.2 สงทควรทราบและปฏบตในขณะออกภาคสนาม 1) การใชเขมทศบรนทนในการอาน Bearing ตองคานงถง ก. เขมทศตองอยในแนวระดบ ข. จดทเลงจะตองอยตรงกลางแขนเลง ค. เขมทศจะตองอยนงในขณะทอาน 2) การวดการวางตวของชนหน วธวดการวางตวของชนหนดวยเขมทศบรนทนเปนพนฐานทจาเปนทสดสาหรบการสารวจทางธรณวทยา การวดแนวระดบ (Strike) ของหน คอวดแนวระดบทเกดจาก Planar surface ทตองการวดตดกบ Horizontal plane การวดตองเลงจากทศเหนอเสมอ หรอวดเปนมมอะซมท (Azimuth) กได อยางไรกตามคาของแนวระดบนยมวดเปนมมตงแต 0° - 90° ไปทางตะวนตกหรอตะวนออกของทศเหนอแมเหลกโลก เชนถาแนวระดบทวดไดทามม 50° ทางตะวนออก จะเขยนวา N 50 E การวดมมเทของหน คอ วดคามมของ Planar surface ทเอยงไปจาก Horizontal line โดยวดในแนวตงฉากกบแนวระดบเสมอ คาของมมเท (Dip) วดไดโดยอาศยระดบลกนาในตวเขมทศ และสเกลบอกคามมเทเปนองศา เรามกเขยนทศทางของมมเทตงฉากกบแนวระดบ เชน ถามมเทมคาเทากบ 30° ไปทางตะวนตกเฉยงเหนอ จะเขยนวา 30NW เปนตน 3) ขอมลทควรบนทกในระหวางปฏบตการภาคสนาม ขอมลทควรบนทกในระหวางปฏบตการภาคสนามสามารถแยกบนทกออกเปนหวขอตางๆ ดงน ก. ลกษณะภมประเทศ - ตาแหนงทสารวจ - ความสงตาของภมประเทศ เชน ทราบ ทลมตา เนน ภเขา เปนตน - รปรางลกษณะของภมประเทศ - ความสมพนธระหวางลกษณะภมประเทศกบการวางตวและการกระจายของหน - รายละเอยดอนๆ เชนลกษณะภมประเทศ ส และชนดหน ลกษณะ และความหนาแนนของพชพรรณทปกคลม และลกษณะหนโผล ข. ลกษณะของหนโผล (Outcrop) - ตาแหนงทพบหนโผล ส ขนาด รปราง และการวางตวของหนโผล



- ลกษณะทศทางการวางตวของหนโผลในกรณทหนโผลมลกษณะเปนแนวทคอนขางตรง - ความสมพนธระหวางลกษณะภมประเทศกบการวางตวของหนโผล ค. โครงสรางทวไปหรอรปรางของหนวยหนทสารวจ - ตาแหนงทพบเหน เนอหน (Texture) สวนประกอบของหน - สงททาใหหนเกดการผพง และความรนแรงของการผพง - สและลกษณะของผวทผพง และผวทสด ความสมพนธระหวางหนกบอายและลกษณะโครงสราง - ส ความสด ผพง เปยก หรอแหง ขนาดของเมดแร หรอเมดตะกอน (Grain size) : Fine, Medium หรอ Coarse ระดบการคดขนาด (Degree of sorting): Well sort, Poor sort etc. - ลกษณะของเมดแร หรอเมดตะกอน (Shape of grains) ลกษณะของการวางตวของเมดแร หรอเมดตะกอน - ชนดของวตถประสานทแทรกระหวางเมดแรหรอเมดตะกอน - ปรมาณเปอรเซนตของแรประกอบหน - ลกษณะของแนวสมผสหน ตองบนทกรายละเอยดตางๆ ไดแก Sharp contact หรอ Gradational contact, Unconformity, หลกฐานหรอขอบงชในการตดตามแนวสมผสของหน ง. ลกษณะทางโครงสรางบรเวณทพบ ชนหนคดโคง (Fold) - รปราง ขนาด และชนด มแกนวางตวในแนวราบหรอพลนจ (Plunge) - ความสมพนธกบลกษณะภมประเทศและหน - ความสมพนธระหวางชนหนคดโคงหลก (Major fold) และชนหนคดโคงของ (Minor fold) - อาย รอยเลอน (Fault) - แนวการเกด การวางตว รปราง การแบงชนด (ทเหนได) - หลกฐานของรอยเลอน เชน รอยไถล (Slickenside) ชนหนคดโคงยวย (Drag fold) เปนตน - หนทโผลใหเหนตามแนวรอยเลอน ปรมาณและทศทางของการเคลอนทซงสามารถเหนได - ความสมพนธกบลกษณะโครงสรางอนๆ เชน ชนหน (Bedding) รอยแยก (Joint) เปนตน - ความสมพนธกบลกษณะภมประเทศ อาย รอยแยก (Joint) - แนวความคด การวางตว รปราง ระยะหาง (Spacing)



- ผลทเกดกบหนหลงจากการเกดรอยแยก - ความสมพนธกบลกษณะทางโครงสรางอนๆ - ความสมพนธกบลกษณะภมประเทศ - อาย หนวยหน (Rock unit) - ตาแหนงทพบ ชอหน หรอชอหนวยหน - ความหนาของแตละชนหน ความหนาโดยเฉลย และลกษณะโครงสรางหนวยหน - ชนดของหนสวนใหญและการวางตว - ลกษณะของพนท เชน ภมประเทศ การเพาะปลก ลกษณะของหนทโผลใหเหนสและชนดของหน เปนตน - ลกษณะของแนวสมผส (Contact) เชน ชดเจน (Sharp) หรอคอยๆ เปลยน (Gradational) เปนตน - หลกเกณฑทใชในการตดตามหรอลกษณะประจาหนวยหน - ลกษณะหรอรปรางของชนหน เชน ลกษณะเปนแผน เลนส แนวเสน เปนตน - ลกษณะทอยในชนหนหรอลกษณะโครงสรางอนๆ เชน Grading, Lamination, Cross bedding, Inclusion เปนตน - ลกษณะโครงสรางทเกดภายหลงเชน แนวแตก (Cleavage) หรอลกษณะทเหนไดจากหนทผ - อาย 4) สงอนๆ ทควรปฏบตในภาคสนาม 4.1) การวาดรปหรอถายรปจาเปนอยางยงในการบนทกรายละเอยดจากการสารวจ 4.2) การเกบตวอยางหน เพอนามาวเคราะหในหองปฏบตการเนองจากงานบางอยางสามารถแยกแยะไดในระหวางการสารวจ แตงานบางอยางไมอาจกระทาไดในระหวางการสารวจ 4.3) การเกบตวอยางเปนจดๆ (Spot sampling) ควรคานงถง - ความเปนตวแทนหนวยหนทกาลงศกษา เกบท แนวสมผสหรอบร เวณโครงสรางและความสมพนธของชนหน - เกบตวอยางหนโดยแสดงตาแหนงทหนนนวางตวอย (Oriented sample) - เกบตวอยางหนทกครงทเนอหนหรอโครงสรางของหนเปลยน เกบตวอยางทสดทสดเทาทสามารถจะหาได 4.4) ขอควรระวงและปฏบตในการเกบตวอยางหน



- ขณะททบหนแขงอยางรนแรงควรบอกใหผอนทอยใกลเดนหางออกจากบรเวณนนกอน เนองจากเศษหน อาจกระเดนออกมาถกผทอยใกลเคยงได - ถาใชคอนทบบนโลหะอนๆ เชน คอน สว ควรระวงสะเกดทอาจกระเดนมาถกรางกาย ซงอาจทาใหบาดเจบได ทางทดควรเลยงไมใชวธน - ควรสวมหมวก แวนตานรภย และถงมอในขณะทบหน 4.5) การเกบซากดกดาบรรพ - เพอหาอายชนหนทมซากดกดาบรรพ - เพอเปรยบเทยบลาดบชนหนกบชนหนในบรเวณอน - เพอศกษาสภาพแวดลอมทหนนนตกตะกอนทบถมอย

แบบฝกหดบทท 9 เรอง การสารวจธรณวทยาเบองตน


1. การสารวจทางธรณวทยาเปนการศกษาหาความสมพนธของคณสมบตทางเคมของ นา แกส ดน และหน กบแหลงทรพยากรธรณ

2. การวดคาความถวงของโลกเปนการสารวจธรณฟสกส 3. ปโตรเลยม ถานหน นามน มกใชการสารวจธรณเคม 4. เขมทศบรนทนใชในการสารวจธรณภาคสนามเบองตน 5. เขมทศบรนทนสามารถใชวดแนวระดบและแนวเทได

เฉลย 1. ผด 2. ถก

3. ผด 4. ถก 5. ถก



บทเรยนท 10 ธรณวทยาสงแวดลอม

10.1 ความหมายและขอบเขต ธรณวทยาสงแวดลอม (Environmental geolody) เปนวชาทวาดวยการนาหลกการทางธรณวทยามาประยกตใชในการแกไขปญหาสงแวดลอม ธรณวทยาเปนวทยาศาสตรทวาดวยโลกสาหรบธรณวทยาสงแวดลอมเปนวชาทเกยวของสมพนธกนระหวาง ธรณวทยาและกจกรรมของมนษย ความจรงมวชาธรณวทยาแขนงอนทเกยวของกบมนษยอยแลวเชนกน เศรษฐธรณวทยา (Economic geology) ซงเกยวกบการนาทรพยากรธรรมชาตบนพนโลกมาใชเพอสนองความตองการของมนษย วศวกรรมธรณ (Engineering geology) เกยวของกบการประเมนวตถตางๆ บนพนโลก และเสถยรภาพ (Stability) ของวตถเหลานนในระหวาง หรอหลงจากทถกใชในการกอสราง เพอใหแนใจวามความปลอดภยตอผใชหรอไม นอกจากนนธรณสณฐานวทยา (Geomorphology) เปนวชาทศกษาลกษณะรปแบบของเปลอกโลก และกระบวนการททาใหเปลอกโลกเปลยนแปลง ซงนกธรณวทยาสงแวดลอมไดใชวชาเหลานเปนรากฐานดวยเพราะวาสามารถนามาใชในการกาหนดรปแบบ และอตราการเปลยนแปลงของผวโลกทเกดจากการทาลายของมนษย

10.2 การกระทาของมนษยตอลกษณะทางธรณวทยา มนษยอาศยอยภายใตสภาพธรณโดยพนฐานสงแวดลอมของเราทงหมดคอ ระบบธรณวทยาดงนนจาเปนอยางยงทตองเขาใจถงระบบธรณวทยาทเราอาศยอย ตวอยางระบบธรรมชาตหรอลกษณะทางธรณวทยาทสาคญ ทมนษยทาการเปลยนแปลงไดแก ระบบทางนา (River system) ระบบความลาด (Slope system) ระบบนาบาดาล (Ground water system) แนวชายฝงทะเล (Shorelines) ดงจะกลาวรายละเอยดตามลาดบดงน 10.2.1 การเปลยนแปลงระบบทางนา (Modification of river system) นาเปนทรพยากรธรรมชาตทสาคญทสด ยงประชากรมนษยเพมขนกทาใหมนษยเปลยนแปลงระบบลานาเพมขนเพอหวงทจะใชทรพยากรประเภทนใหดขน การเปลยนแปลงสวนใหญอยในรปการกอสรางเขอน คลอง นอกจากนนการขยายตวของเมอง (Urbanization) ยงมผลตอระบบลานาดวย แตสงสาคญคอ ลานาเปนระบบทเกยวของหรอมสวนททาใหระบบธรรมชาตสมดลมาเปนระยะเวลายาวนานแลว ถาความสมดลดงกลาวถกทาลายลงจะทาใหมการปรบตวครงใหญเกดขน ตวอยางเชนถามการสรางเขอนจะทาใหมการปรบตวทางธรณวทยาหลก หลายประการ เชน ตะกอนจะถกกกเกบหรอมาตกคางในอางเกบนาเหนอเขอน และนาทปลอยลงไปในลานา



ใตเขอนจะกดเซาะใหเกดสกกรอนมากขน ดนดอนสามเหลยมปากแมนาจะไมมตะกอนไหลมาตกทบถมอก แตจะมการกดเซาะบรเวณชายฝงแทน ระบบนาใตดนถกเปลยนแปลงโดยทะเลสาบทสรางขนเหนอเขอน ถามการขยายตวของเมอง ระบบลานาจะเปลยนแปลงอยางมาก เชน ปรมาณนาไหลผาน (Runoff) ทไหลบนผวดนจะถกเปลยนแปลง การไหลซมลงดนเพราะถกกนโดยถนน ทางเทา ลานจอดรถ และหลงคาของอาคารบานเรอน ซงคดเปนพนทไมนอยทกนมใหนาซมลงดน การเปลยนแปลง หรอผลกระทบทสาคญ 2 ประการ คอ ประการแรกปรมาณนาบนผวดน ไหลลงไปเพมในทอหรอทางระบายนาเปนอยางมากซงบางทอาจลนจนทาใหเกดนาทวมบอยครงขน ประการทสองคอระบบนาใตดนเปลยนแปลงไปเนองจากมนาซมลงมาเตมนอยลง ระดบนาใตดน (Water table) ลดตาลง 10.2.2 การเปลยนแปลงระบบความลาด (modification of slope system) ความลาด (Slope) เปนระบบทไปหยดนง การกอสรางบนพนทเขา (Hill) และความลาดจะทาใหเกดการเปลยนแปลงระบบ หรอเปนสาเหตใหเกดการเพมระดบความรนแรงและความถของการเคลอนทของมวล (Mass movement) มากขน ปญหาจะเกดขนในบรเวณทมการกอสรางในสวนขางเขา (Hillside) โดยเฉพาะบรเวณความลาดทมหนรวน (Unconsolidated rock) รองรบอย 10.2.3 การเปลยนแปลงระบบนาใตดน (Modification of groundwater system) การใชทรพยากรนาใตดนเพมขนอยางคงทในขณะทเราเจาะบอนาบาดาล และสบนาบาดาลขนมานบเปนการกอใหเกดการหมนเวยนนาบาดาลอยางไมเปนตามธรรมชาต ปญหาแผนดนทรดนบเปนปญหาสาคญอนเนองมาจากการสบนาบาดาลขนมามากเกนไป เชนท กรงเทพฯ เมกซโกซต 10.2.4 การเปลยนแปลงแนวชายทะเล (Modification of shoreline) การพดพาของตะกอนทไหลไปตามชายฝงถกกนขวางไวโดยสงปลกสราง เชน เขอนกนคลนหรอสะพานปลา เปนตน จะทาใหตะกอนทรายถกกาจดไปหรอลดปรมาณลงโดยทาใหเกดการกรอน (Erosion) ของชายหาด นอกจากนการรวไหลของนามนในทะเลยงมสวนทาใหเกดปญหาตอการเปลยนแปลงระบบนเวศชายทะเลได 10.3 ปญหาการกาจดของเสยทเกยวของกบธรณ การขจดของเสยทเปนของแขง (Solid waste) หรอเรยกงายๆ วาขยะมลฝอย มหลายวธ เชน การฝงกลบ (Landfill) การเผา (Incineration) การหมกเปนปย (Composting) การนาไปทาเปนอาหารสตว (Animal feeding) การทาเปนปย (Fertilizing) และการนาไปทงทะเล (Disposal in oceans) อาจมผลทเกดตามมาคอ ผลกระทบตอสภาพธรณวทยารวมทงการเปลยนแปลงในผวดนบรเวณททงขยะ และการเปลยนแปลงสภาพแวดลอม เชน แมนา ทะเล ทะเลสาบ นาใตดน เปนตน ซงบรเวณเหลานเปนบรเวณทขยะมาสะสม ปญหาหลกทเกยวของกบคณสมบตทางนารวมทงความพรน (Porosity) และความสามารถซมได



(Permeability) ของหน ภมประเทศทเกดจากการเททงขยะและการฝงกลบสามารถเปลยนแปลงระบบทางนาและสภาพนาบาดาลได บางทเกดการปนเปอนจากนาทผานกองขยะทถมแลว ซงจะละลายเอาสารประกอบอนทรย อนนทรยใหซมลงไปรวมกนในแหลงกกเกบนาบาดาลได ของเสยทเปนสารกมมนตรงส (Radioactive waste) อตสาหกรรมทกประเภทตองเผชญกบปญหาการกาจดของเสย แตไมมอตสาหกรรมใดทพบปญหาทยงใหญไปกวาอตสาหกรรมพลงงานนวเคลยร การผลตพลงงานนวเคลยรทาใหเกดไอโซโทปรงสขนจานวนมหาศาล บางชนดมครงชวต (Hakf-life) สน บางชนดมครงชวตยาวนานมาก ของเสยจากนวเคลยรหรอกากนวเคลยรเปนอนตรายอยางมาก บางชนดมความรอนสง ระบบการกาจดตองสามารถเคลอนยายของเสยออกไปในททหางจากสงแวดลอมทางชวภาพมากทสด นอกจากนนภาชนะทบรรจตองทนทานและเกบไดนาน เมอเทยบกบของเสยทางอตสาหกรรมประเภทอน จะเหนวาของเสยประเภทนมปรมาณเลกกวาแตมอนตรายและความรอนสงกวาหลายเทา วธการกาจดทยอมรบกนในขณะนคอการนากากนวเคลยรไปเกบไวในชนหนเกลอ (Salt formation) ทหนา เนองจากหนเกลอมคณสมบตพเศษคอ เปนหนเนอทบ (Impermeable rock) และอยไกลจากแหลงนาบาดาล เกลอนาความรอนไดด จงสามารถดดเอาความรอนจากของเสยไดและมคณสมบตในการหมหอไดใกลเคยงกบคอนกรต ในทางทฤษฎขยะนวเคลยรตองทาใหเปนของแขงแลวเกบไวในภาชนะทปดสนทโดยมเสนผาศนยกลาง 15-60 เซนตเมตร และยาว 3 เมตร กากเหลานควรนาไปเกบในหลมทเจาะลงไปในแหลงหนเกลอทลกและเปนเหมองทอยหางฝงทะเลหรอทะเลสาบและเปนแผนดนทเสถยร (Stable) ถกรบกวนจากคลนแผนดนไหวนอยทสดและปดหลมดวยผงเกลอใหสนท ของเสยจากการทาเหมอง (Mining waste) ของเสยจากการทาเหมอง ไดแก 1) หางแร และ หนาดน 2) พนผวดนทถกทาลาย 3) การเปลยนแปลงสวนประกอบของผวดนและ 4) ของเสยทเปนของแขง ของเหลว และแกสทเกดจากการถลงเอาแร ปญหาหลกทเกดขนคอ การทาลายหนาดนในการเปดเหมอง ทาใหพนดนเปนหลมบอ เกดภเขาและเนนเขาของหางแร นอกจากนนยงเกดปญหาหางแรไหลลงสระบบระบายนา ซงทาใหทางนาตนเขนเกดนาทวมฉบพลน การเคลอนทของตะกอนจากการทาเหมองในลานแรลงสแหลงนาอยางรวดเรว ทาใหความสมดลของแหลงนาหยดชะงกลง

10.4 แรธาตพลงงานและขดจากดความเจรญ แรธาตตางๆ สะสมตวอยในสภาพทางธรณ ทเกยวของกบระบบนาและธรณวทยาแปรสณฐาน (Hydrologic and plate tectonic systems) ทรพยากรแรสวนใหญจงมอยอยางจากดและเปนทรพยากรสญสน (Nonrenewable resources)



ทรพยากรพลงงานมอย 2 กลมคอ พลงงานทเกดขนใหมได (Renewable resources) และพลงงานสญสน (Nonrenewable resources) พลงทเกดขนใหมได เชน พลงงานแสงอาทตย (Solar energy) พลงงานไฟฟาจากนา (Hydropower) พลงงานนาขนนาลง (Tidal energy) และพลงงานความรอนใตพภพ (Geothermal energy) ซงปจจบนยงมการนามาใชนอยมาก และคาดวาจะมการนามาใชมากขนในอนาคต พลงงานสญสนไดแกเชอเพลงฟอสซล (Foseil fuel) (ปโตรเลยม ถานหน และหนนามน) และพลงงานนวเคลยร อตสาหกรรมสวนใหญตองพงพาเชอเพลงฟอสซล โดยเฉพาะนามนและแกสธรรมชาต พลงงานนวเคลยรมแนวโนมทจะกลายเปนแหลงพลงงานหลกในอนาคต แตมขอนาวตกทางสงแวดลอมทรนแรงอยบาง เชนอนตรายจากกมมนตรงส การกาจดกากของเสย และการใชประโยชนในทางทผดโดยบคคลหรอกลมบคคลทไมมความรบผดชอบ การเตบโตหรอการเพมขนของประชากรอยางรวดเรวพรอมๆ กบการขยายตวของอตสาหกรรมเปนเหตใหมการบรโภคทรพยากรธรรมชาตเพมขนในอตราทวคณ ซงพบวาโลกของเรามขดจากดของความเจรญ โดยททรพยากรธรรมชาตลดลงและในทสดประชากรโลกจะลดลง กจกรรมตางๆ จะเกดผลกระทบตามมาเชน อตราตายเพมทวขน อตราเกดเพมขน อาหารขาดแคลน ผลตผลทางอตสาหกรรมลดลง เปนตน

แบบฝกหดบทท 10 เรอง ธรณวทยาสงแวดลอม


1. ธรณวทยาสงแวดลอมเปนวชาทวาดวยการนาหลกการธรณวทยามาประยกตใชในการแกไขปญหาสงแวดลอม

2. การกาจดกากนวเคลยรทนยมกนมาก คอ การเกบไวในชนหนปน 3. พลงงานทเกดขนไดใหม เชน พลงงานแสงอาทตย พลงงานนาขนนาลง เปนตน 4. พลงงานสญสน เชน ปโตรเลยม ถานหน เปนตน 5. การกระทาของมนษยเปนปจจยหนงในการเปลยนแปลงระบบทางนา

เฉลย 1. ถก 2. ผด

3. ถก 4. ถก 5. ถก

Documents

Introduction to Geologymylesson.swu.ac.th/syllabus/doc_4720040331150221.pdf · บทเรียนที่ 1 แร 10 1.1 ความหมายของแร 10 1.2 คุณสมบ