INVESTIMET E HUAJA DIREKTE DHE SHQIPËRIA Rëndësia Dhe Efektet Politikat Për Nxitjen e Tyre (1)

8/12/2019 INVESTIMET E HUAJA DIREKTE DHE SHQIPRIA Rndsia Dhe Efektet Politikat Pr Nxitjen e Tyre (1)

1/54

kop

UNIVERSITETI ALEKSANDER MOISIU

FAKILTETI I SHKENCAVE POLITIKE-JURIDIKE

DEPARTAMENTI ADMINISTRIM PUBLIK

MASTER SHKENCOR

ADMINISTRIM FINANCIAR

INVESTIMET E HUAJA DIREKTE DHE

SHQIPRIA

Rndsia dhe efektet politikat pr nxitjen e tyre

Udhheqs Punoi

Phd. Candidate Marsida ISMAILI Valbona SAKOLLARI

Durrs, 2013


2/54

kop- 1 -

Abstrakt

Investimet e Huaja Direkte jan nj fenomen relativisht i ri, i cili ka patur nj zhvillim thovshm n rritje n vitet n vazhdim. Nxitur nga ndryshimi teknologjik, konkurrenca globale dheliberalizimi i tregjeve, investimet e huaja direkte luajn nj rol ky n procesin e integrimit globalekonomik. Ato krijojn efekte si n vendet pritse ashtu dhe n ato investuese. Efektet n vendet

pritse jan t rndsishme si pr nga shumllojshmria e tyre ashtu dhe pr nga rndsia ekonomike,politike dhe sociale q ato gjenerojn. Prfitimi i ktyre efekteve nuk vjen automatikisht por ndikohetnga realizimi i disa kushteve specifike. IHD-t sjellin kapitalin e nevojshm, rritin produktivitetin eekonomis nprmjet transferimit t njohurive dhe teknologjis, ndikojn n hapjen e tregjeve t reja

pr tregti, rritin konkurrueshmrin e ekonomis, ndikojn n reduktimin e deficitit t llogarive

korente, rritin punsimin dhe mbi t gjitha ndikojn n mirqenien e popullsis. Rritja e investimeve thuaja sht objektiv ky pr zhvillimin ekonomik t nj vendi dhe prioritet strategjik i qeverive.Prthithja e ktyre investimeve krkon politika dhe strategji t mirprcaktuara, prmirsime tvazhdueshme n kuadrin ligjor dhe institucional, stabilitet dhe rritje ekonomike t qndrueshme,

prmirsim dhe modernizim t infrastrukturs si dhe prmirsime n klimn pr mjedisin e biznesit dheinvestimeve.

Abstract

Foreing Direct Investment is a new ecomic concept, and had a rapid increasing developmentduring the time. Driven by technological change, global competition and market liberalization, foreigndirect investment can play a key role in the process of global economic integration. They create effectsin the host countries as well as in the investing economies. Effects on host countries are important forthe diversity and for the economic, political and social importance that they generate. The benefit ofthese effects does not come automatically but is affected by the implementation of some specificconditions. FDI bring the necessary capital, increase the productivity of the economy through thetransfer of knowledge and technology, affect the opening of new markets for trade, increase thecompetitiveness of the economy, reducing the impact on the current account deficit, increaseemployment and above all affect the welfare of the population.Increase of foreign investment is a keyobjective for the economic development of a country and the strategic priorities of governments.Collecting these investments requirespolicies and strategies well definedcontinuous improvements inthe legal and institutional framework, economic stability and sustainable growth, improvement andmodernization of infrastructure and improvement in the climate for business and investmentenvironment.

Fjalt kye

IHD, Investime t Huaja Direkte, Investimet e Huaja n Shqipri, prcaktuesit e IHD,avantazhet e IHD, zhvillimi institucional, integrimi global ekonomik,


3/54

kop- 2 -

Mirnjohje

Mirnjohja shkon pr stafin akademik profesional q ka ndihmuar n forcimine njohurive t mia si dhe ka kontribuar me shtimin dhe zgjerimin e mtejshm t tyre.

Nj falenderim i veant pr udhheqsen e tems Phd. Canditate Marsida ISMAILI,e cila ka qn gjithnj e pranishme dhe e gatshme pr t ndihmuar me shum

profesionalitet, shum orientuese e stimuluese gjat puns sime pr kt Mikrotez.


4/54

kop- 3 -

TABELA E PRMBAJTJES

1. HYRJE

2. IHD n kndvshtrimin teorik

2.1.Si prkufizohen IHD

2.2.Klasifikimi i Investimeve t Huaja Direkte

2.3.Faktort q prcaktojn IHD

2.4.Modeli OLI

3. Investimet e huaja Direkte n konteksin shqiptar3.1.Politikat pr Investimet dhe hapat pr nxitjen e tyre

3.2.Avantazhet dhe disavantazhet e t investuarit n Shqipri

3.2.1. Avantazhet dhe disavantazhet e IHD-ve

3.2.2. Avantazhet dhe disavantazhet e t investuarit nShqipri

4.

Analiz krahasimore e Shqipris me vendet e tjera t rajonitEvropa Juglindore

5. Efektet e IHD n Shqipri

5.1Ecuria e IHD, vshtrim i prgjithshm

5.2Origjina e IHD, shprndarja sipas sektorve

5.3Efektet e IHD n ekonomin shqiptare

5.3.1 Efekte t prgjithshme t IHD

5.3.2 Efektet e IHD n ekonomin shqiptare

6. KONKLUZIONE

7. REKOMANDIME

8. BIBLIOGRAFIA

SHKURTESAT E PRDORURA


5/54

kop- 4 -

AIDA Agjencia Shqiptare e Zhvil l imi t tI nvestimeve

ANI Agjencia e Nxitjes sInvestimeve

BE Bashkimi Eur opian

BB Banka Botrore

CEFTA Mar rvshje e Tr egtissLirmidi s Vendeve tEurops-Jugl indore

EBRD European Bank f or Reconstruction and Development

EFTA Mar rveshja e Shoqats Evropiane tTregtissLir

EJL6 Grupi i Vendeve tEvrops Jugl indore

FMN Fondi Monetar Ndrkombtar

IHD I nvestimet e Huaja D ir ekte

INSTAT I nstituti i Statistikave

ICSID Qendra Ndrkombtare pr Zgj idh jen e Mosmar rveshjeve tI nvestimeve

METE M inistr ia e Ekonomis, Tregtisdhe Energj i ti ks

MSA Marrvshja e Stabi l izim Asociimi t

MNC Multi national Coorporation

MTL Mar rveshjet e TregtissLirNMV Ndrrmar r je tVogla tMesme

OBT Organizata Botrore e TregtisOECD Organization for Economic Co-Operati on and Development

QKR Qendra Kombtare e Rregji str imi t

QKL Qendra Kombtare e L iencimi t

TVSH Tatimi mbi Vleren e Shtuar

UNCTAD United Nation Conf erence on Tr ade and Development


6/54

kop- 5 -

I. Hyrje

Investimet e Huaja Direkte jan nj fenomen relativisht i ri, i cili sht i

dukshm q n shekullin e XIX n formn e kreditimit q ekonomia angleze bn prt financuar zhvillimin ekonomik n vendet t ndryshme si dhe n formn e pronsismbi aktivet financiare. N periudhn midis dy luftrave n shekullin e XX investimet ehuaja patn nj rnie t konsiderueshme. Mbarimi i lufts s Dyt Botrore shnoi dhelulzimin e fenomenit te IHD-ve pr dy arsye themelore. Spari, zhvillimi iteknologjis favorizoi transportin dhe komunikacionin gj q krijoi mundsin ekontrollit n distanc si kusht pr zhvillimin e IHD-ve. Sdyti, vendet e Evrops dheJaponia kishin nevoj pr kapitalin e SHBA pr rikonstruksion. N kt periudhSHBA miratoi nj sistem taksimi q favorizoi investimet jasht. Nxitur nga ndryshimiteknologjik, konkurrenca globale dhe liberalizimi i tregjeve, investimet e huaja direkteluajn nj rol ky n proesin e integrimit global ekonomik. Ato konsiderohen si nj

faktor prcaktues i rritjes (zhvillimit) ekonomike, vecanrisht pr vendet n zhvillim,ku bn pjes dhe Shqipria .

Rndsia e studimit t IHD-ve dhe e t dhnave mbi ecurin e tyre n mbarbotn qndron n faktin q t mund t sigurohen informacione ndrkombtarisht tkrahasueshme mbi shkallln e integrimit ekonomik dhe t konkurrencs s tregjeve,ndjekjen e tendencave t investimeve, me qllim hartimin e politikave tmirinformuara pr prqasjen ndaj ktyre investimeve.

Qll imi i ktij studimi sht t tregoj n aspektin teorik lidhjen e IHD merritjen ekonomike t nj vendi, prqasjen e Shqipris ndaj IHD-v, par kjo naspektin ekonomik, ligjor e social, t shpjegoj faktort e ndryshm q prcaktojnsjelljen IHD-v si dhe efektet pozitive dhe negative t tyre pr Shqiprin.Studimi sht menduar q ti jap prgjigje disa pyetjeve studimore, sic jan: cilat janefektet IHD n ekonomin shqiptare?, si ndikon klima e biznesit n vend n

prthithjen e IHD?, etj.Objektivat ektij studimi kan t bjn me analizn e IHD-ve si nj faktor i

rndsishm pr vendet n zhvillim n kushtet e globalitetit si dhe impakti direkt apoindirekt q ato kan n ekonomin shqiptare, si nj ekonomi n zhvillim, t analizojrolin e prcaktuesve t investimeve t huaja direkte, duke prfshir studimin e lidhjesndrmjet klims s investimeve dhe IHD-ve, dhe analizn e impaktit t IHD-ve nekonomin e vendit si nga pikpamja makroekonomike (rritja ekonomike dhe

mbarvajtja e tregtis) ashtu edhe nga ajo mikroekonomike (ristrukturimi dhe ecuria endrmarrjes), t tregoj rolin e qeverive n vendet pritse, rndsin e stabilitetitekonomik t ktyre vendeve.

Studimi sht strukturuar n kapituj. Fillimisht jepet nj prezantim iInvestimeve t Huaja Direkte n aspektin teorik. Niset me prkufizimet e ndryshmeq i bhen IHD-ve, jepet nj klasifikim i IHD-v sipas vecorive dhe vazhdohet melistimin e faktorve q i prcaktojn. Kapitulli tjetr bn nj paraqitje t IHD-ve nkonteksin shqiptar, politikat e ndjekura pr investimet e huaja, fushat konkrete ku janndrrmarr. Vazhdohet me karakteristikat dhe vecorit e ambjentit shqiptar,avantazhet dhe disavantazhet e IHD-ve n prgjithsi dhe m konkretisht n Shqipri.

N kt aspekt studiohet dhe analizohet fakti: pse t investohet n Shqipri pr t br

biznes, duke listuar lehtsirat dhe pengesat q shfaq vendi yn, hapat q jan br dhemasat q jan marr pr stimulimin e prthithjes s Investimeve t Huaja, politikat q


7/54

kop- 6 -

po aplikohen n kt drejtim si dhe nismat e ndryshme t ndrrmarra nga qeveria. Nkapitullin e mpasshm, bhet nj analiz krahasimore e Shqipris me vende t tjerat rajonit n prqasjen ndaj IHD-ve, duke e krahasuar m vendet e grupit t EvropsJuglindore (EJL6), si vende me tipare relativisht t afrta me ne. Kapitulli i fundit,sht nj analiz e ndikimit t IHD-ve n ekonomin shqiptare. Fillimisht, nprmjet

nj vshtrimi t prgjithshm bhet nj paraqitje e ecuris s IHD-ve n trsi. M pasjepet shprndarja e tyre sipas vecorive t stokut, sipas sektorve t ndryshm tekonomis dhe analizohen karakteristikat e secilit sektor, efektet pozitive dhenegative q kan sjell kto investime n secilin prej tyre, risit q ato solln,

problematikat q shfaqn, si dhe efektet e drejtprdrejta apo t trthorta q vihen re.S fundi, renditen konkluzionet dhe rekomandimet q dalin si rrjedhim i ksaj analize.

MetodologjiaQndrimi i prgjithshm i mbajtur n kt material pr t adresuar objektivat e

tij kryesor, sht i orientuar m shum nga nj krkim cilsor. Krkimi fillon mevzhgime mbi fenomenin e IHD-s, bazuar n krkime e materiale ekzistuese, dhe

vijon m shpjegimin e modelit t sjelljes s tij. Gjithsesi, prgjat tij, ky studimprfshin edhe element krkimi sasior, si analiza e t dhnave statistikore dheprpjekje pr t shpjeguar ecurit e pr t dhn strategji t mundshme.

Pr t prmbushur objektivat, sht ndrmarr rishikimi i nj literature t gjrq fokusohet n shpjegimin e IHD-ve dhe karakteristikave kryesore t tyre. Ndrkoh,t dhnat dytsore t mbledhura kan ndihmuar pr t njohur e kuptuar shtjetkryesore dhe elementt-ky t lidhuar me IHD. Burime t t dhenave dytsore

prfshijn: studime t mparshm e raste studimi n kt fush, artikuj gazetash,raporte, tabela statistikore, baza t dhnash n internet etj..

T dhnat mbi flukset dhe stoqet e IHD-s jan marr nga botime t ndryshmet Librit Vjetor t Statistikave t Investimit Ndrkombtar t OECD-s dhe materiale

e raporte t botuara nga Banka Botrore. Ndarja sipas vendeve t origjins e sipasindustris s investimeve, shpesh sht bazuar n burim t ndryshme e mund t ktnj stok t ndryshm IHD-je pr baz. Kryesisht sht shfrytzuar materiali i marrnga Raporti i Investimeve t Huaja Direkte n Shqipri 2010 dhe 2011. T dhenat prPBB, PBB pr frym, popullsin zhvillimin ekonomik, jan marr nga baza e tdhenave statistikore e UNCTAD.

T dhnat lidhur me Shqiprin jan marr nga institucione shqiptare si:Agjencia Shqiptare pr Zhvillimin Ekonomik, Banka e Shqipris, Ministria eEkonomis dhe Instituti i Statistikave (INSTAT).

Prgjithsisht sht punuar pr t gjetur informacionin m t prditsuar tmundshm, dhe t dhnat e disponueshm datojn deri n vitin 2013. sht ndjekurmetoda e krkimit e bazuar n krkim dytsor n vend t ndrmarrjes s pyetsorveapo vrojtimeve, kur flitet pr rastin e Shqipris pr arsye objektive.

Objektivat e studimit fokusohen m shum n ecurin, prcaktuesit, efektet dhestrategjit e IHD-ve n Shqipri n prgjithsi, m tpr sesa n ndonj fush nveanti. Pr t arritur kta objektiva, t dhenat e siguruara nga burimet e prmenduram sipr jan m t sakta e m t kujdesshme sesa ato q mund t mblidheshin mendonj mnyr tjetr n Shqipri.


8/54

kop- 7 -

2. IHD n kndvshtrimin teorik

Investimet e Huaja Direkte (IHD) jan nj element ky n integrimin ekonomikndrkombtar. Ato krijojn lidhje t drejtprdrejta, t qndrueshme dhe afatgjatandrmjet ekonomive, dhe lejojn ekonomit t promovojn produktet e tyre n tregjet

ndrkombtare. IHD jan gjithashtu nj burim shtes financimi pr investime, t cilatt ndihmuara nga politikat e duhura mund t jen nj mjet i rndsishm pr zhvillim.Si pjes e GDP (PBB) n llogarit kombtare t nj vendi, dhe n lidhje meekuacionin e t ardhurave kombtare:

Y=C+I+G+(X-M), ku Isht Investime plus Investime t Huaja.

IHD prcaktohet si rrjedhja neto e investimeve (rrjedhja e brndshme minusrrjedhje e jashtme) pr t bler nj interes menaxhues afatgjat (10% apo m shum tstokut votues), n nj entitet (ndrrmarrje) q vepron n nj vend t ndryshm nga ai einvestuesit.

IHD sht shuma e kapitalit t vet, t tjera kapitale afatgjat, t tjera kapitaleafatshkurtr, si paraqiten n bilancin e pagesave. Zakonisht IHD prfshijn

pjesmarrjen n menaxhim, joint-venture, transferim t teknologjis dhe t mjeshtrive(njohurive eksperte).

2.1 Si prku f izohen IHD

IHD prkufizohen si nj investim nga nj njsi ekonomike (entitet) rezident(investitor direkt), me objektivin e sigurimit t nj interesi t qndrueshm, n njnjsi ekonomike rezidente n nj vend tjetr (njsia e investimit direkt). Interesi iqndrueshm kupton ekzistencn e nj lidhjeje afatgjat ndrmjet investitorit direktdhe njsis ku investohet (njsis s investimit direkt) si dhe nj shkall influencedomthns nga investitori direkt n menaxhimin e njsis. Kriteri kryesor i prdorursht pronsia e t paktn 10% t fuqis votuese.1

Nj tjetr mnyr pr ti prkufizuar sht konsiderimi i tyre si hyrje neto einvestimeve pr t siguruar interes t qndrueshm t menaxhimit (t paktn 10% taksioneve votueseAksione t Zakonshme) n nj njsi ekonomike q vepron n nj

vend t ndryshm nga ai i investitorit. Ajo sht shuma e kapitalit t vet, ri-investimitt fitimeve, kapitale t tjera afatgjat apo kapitale afatshkurtr, si tregohet n bilancine pagesave. Me hyrje neto do t kuptojm hyrjet e investimeve t reja minusdisinvestimet (disinvestment)2nga investitort e huaj n ekonomit raportuese.

1(OECD)http://www.oecd-ilibrary.org/content/book/factbook-2013-e

2Disinvestim-veprim i nje kompanie apo qeverie duke shitur apo likujduar nje aktiv apo nje filial. 2.

Reduktim n shpenzimet kapitale, apo vendimi i nj kompanie pr t mos plotsuar makinerite apopajisjet qe konsumohen (shterohen).Investopedia- Educating the world about fi nance
http://www.oecd-ilibrary.org/content/book/factbook-2013-enhttp://www.oecd-ilibrary.org/content/book/factbook-2013-enhttp://www.oecd-ilibrary.org/content/book/factbook-2013-enhttp://www.google.it/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&cad=rja&sqi=2&ved=0CDgQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.investopedia.com%2F&ei=HeYpUo3mI4qv4AS5mYCwBQ&usg=AFQjCNGy6qS8AX0wwdoisxEeQfpaUelMXg&bvm=bv.51773540,d.bGEhttp://www.google.it/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&cad=rja&sqi=2&ved=0CDgQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.investopedia.com%2F&ei=HeYpUo3mI4qv4AS5mYCwBQ&usg=AFQjCNGy6qS8AX0wwdoisxEeQfpaUelMXg&bvm=bv.51773540,d.bGEhttp://www.google.it/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&cad=rja&sqi=2&ved=0CDgQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.investopedia.com%2F&ei=HeYpUo3mI4qv4AS5mYCwBQ&usg=AFQjCNGy6qS8AX0wwdoisxEeQfpaUelMXg&bvm=bv.51773540,d.bGEhttp://www.google.it/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&cad=rja&sqi=2&ved=0CDgQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.investopedia.com%2F&ei=HeYpUo3mI4qv4AS5mYCwBQ&usg=AFQjCNGy6qS8AX0wwdoisxEeQfpaUelMXg&bvm=bv.51773540,d.bGEhttp://www.google.it/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&cad=rja&sqi=2&ved=0CDgQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.investopedia.com%2F&ei=HeYpUo3mI4qv4AS5mYCwBQ&usg=AFQjCNGy6qS8AX0wwdoisxEeQfpaUelMXg&bvm=bv.51773540,d.bGEhttp://www.oecd-ilibrary.org/content/book/factbook-2013-en


9/54

kop- 8 -

N parim, nj investim direkt i lejon tregjet e jashtme t ken nj lulzim nshum forma. Zakonisht IHD prfshijn pjesmarrjen n menaxhim, joint-venture,transferim t teknologjis dhe t mjeshtrive (njohurive eksperte). M gjrsisht, IHD

prfshijn bashkim apo blerje, ndrtimin e ndrtesave t reja, riinvestimin e fitimevet fituara nga veprime jasht vendi dhe nga huadhnie brenda kompanis. N nj

kuptim t ngusht, IHD i referohen vetm ndrtimit t ndrtesave t reja. Shifratnumerik t IHD, bazuar n prkufizime t ndryshme nuk jan lehtsisht tkrahasueshme.

Investimet direkte nuk prfshijn investimet pr blerjen e aksioneve. Pra,Investimi i Huaj Direkt sht i ndryshm nga investimi n portofol.1 Investimi n

portofol sht nj investim q nuk krkon kontroll apo nuk ka nj interes afatgjat,ndrsa IHD prfshijn t drejta prkatse n politikn e menaxhimit dhe nvendimarrje.2

2.2 Klasi f ik imi i I nvestimeve tHuaja DirekteAshtu si prkufizimi i tyre, edhe klasifikimi i IHD varet nga kndvshtrimi

nga t cilat ato studiohen. Dy jan kndvshtrimet kryesore t shikimit t IHD-v:

- Nga kndvshtr imi i investi tor i t

- Nga knvshtr imi i vendi t pr i ts

Nga kndvshtr imi i investitor i t, IHD-t klasifikohen n horizontale, vertikaledhe konglomerat. (Caves 1971)3.

IHD horizontale

Prodhohet jasht (ne vendin prits) ajo q prodhohet dhe n kompanin mm. Pra, injjti standart prodhimi duplikohet dhe jasht vendit. Ky lloj Investimi i Huaj, paraqettipologjin m t prhapur t IHD-ve.

IHD vertikale

Transferohet jasht nj nga fazat e procesit prodhues. Ky lloj Investimi sht m iprhapur n sektort dytsor dhe tretsor, si jan industrit prpunuese.

Njihen dhe IHD-t konglomerat, q jan nj przierje e investimeve horizontale dhevertikale, t cilat prfshijn edhe investimin n nj industri t nj natyre tjetr nvendin prits.

1 "China Edges Out U.S. as Top Foreign-Investment Draw Amid World Decline". Wall Street Journal

2Moosa Imaad A. FDI, Theory, evidence and practice, Palgrave 2002 pg. 1

3

Pitelis, Christos; Roger Sugden (2000).The nature of the transnational firm.Caves (1971).Routledge. p. 74.
http://online.wsj.com/article/SB10001424052970203406404578074683825139320.htmlhttp://en.wikipedia.org/wiki/Wall_Street_Journalhttp://en.wikipedia.org/wiki/Wall_Street_Journalhttp://books.google.com/?id=mXjeiQYR088C&printsec=frontcover#PPA74,M1http://books.google.com/?id=mXjeiQYR088C&printsec=frontcover#PPA74,M1http://books.google.com/?id=mXjeiQYR088C&printsec=frontcover#PPA74,M1http://books.google.com/?id=mXjeiQYR088C&printsec=frontcover#PPA74,M1http://en.wikipedia.org/wiki/Wall_Street_Journalhttp://online.wsj.com/article/SB10001424052970203406404578074683825139320.html


10/54

kop- 9 -

Nga kndvshtr imi i vendi t pr itsato ndahen n:

IHD zvendsuese t importit. Kto prfshijn prodhimin e mallrave qfillimisht jan importuar n vendin prits. Kjo lloj IHD-je influencohet nga tregu,

kostot e transportit dhe barrierat e tregut.

IHD rritse t eksportit. Lidhen kryesisht me krkimin e lndv t para apoedhe mallrave t ndrmjetm.

IHD t iniciuara nga qeverit. Kjo ka t bj me politika qeveritare q ofrojnstimuj pr investimet e huaja dhe bhet me qllim q t eleminohet deficiti n bilancine pagesave.

Nisur nga drejtimi i investimi t, IHD ndahn n 2 tipe: t brendshme dhe t jashtme.

- Investime t brendshme quhen investimet e kryera nga nj siprmarrs ihuaj n ekonomin raportuese, pra stoku hyrs n nj moment t dhnkohe i referohet t gjitha investimeve direkte nga jo-rezidentt nekonomin raportuese.

- Investime t jashtme quhen investimet e kryera nga nj siprmarrs vendasn nj vend tjetr, i ndryshm nga ai i rezidencs. Stok dals janinvestimet e ekonomis raportuese jasht vendit .

Fluksi neto i IHD-ve lidhet me investimet gjat nj periudhe kohe dhe shtkumulativ. Ky fluks (pozitiv apo negativ) sht rezultat i investimeve t jashtme dhe

t brendshme, i quajtur ndryshe edhe stoku i investimeve direkte. Fluksi negativzakonisht tregon Disinvestimet apo ndikimin e rimbursimeve t rndsishme t huavebrenda kompanis.

Fluksi neto i IHD-ve influencohet nga elementt e mposhtm:

Kapitali aksioner, q sht blerja n aksione e investitorit t huaj n njentitet n vendin prits.

Kapitali ri-investues, i cili prfaqson at pjes t fitimit q nuk ndahet sidivident apo kthehet n vendin e investuesit, por prdoret pr turiinvestuar n ekonomin pritse.

Huat brenda kompanive, q prfaqsohen nga huat afatshkurtra apoafatgjata midis kompanis mm dhe filialeve t saj.1

Nisur nga arsyet apo qllimet qndikojnnjinvesti tor t investoj jashtvendit, n vend q t eksportoj, sipas nj studimi t tre autorve: Chryssochoidis,Millar & Clegg, n 1997, IHD ndahen n 5 tipe kryesore:

1Moosa Imaad A. FDI, Theory, evidence andpractice, Palgrave2002 p. 5


11/54

kop- 10 -

Tipi i pari IHD-ve jan ato q prdorn pr t fituar akses n faktort specifik tprodhimit, t tilla resurset, njohurit teknologjike, patentat ose emri i mir qzotrohet nga nj kompani n vendin prits. Nse kta faktor prodhimi nuk gjndenn vendin e origjins apo nuk jan lehtsisht t transferueshm, ather kompania ehuaj duhet t investoj lokalisht pr t siguruar aksesin. N Shqipri kjo mund t

ilustrohet me shembullin e kompanis turke Kurum, e cila merret me prodhimin dheeksportimin e produkteve t elikut shqiptar. (faqja zyrtare e Kurum International)1.

Tipi i dytsht zhvilluar nga Raymond Vernon2, n hipotezn e tij t ciklit tproduktit. Sipas ktij modeli kompania investon me qllim aksesi n faktor m t lirprodhimi. Qeverit e vendeve pritse inkurajojn kt tip investimi nprmjetzhvillimit t nj strategjie t orientuar drejt eksportit. N kt rast kompanitinvestuese (investitori direkt) favorizohet me an t subvencioneve, koncesioneve osegranteve t ndryshme. Rasti i fasoneve gjrsisht i prhapur tek ne.

Tipi i treti IHD-ve lidhet me firmat q konkurojn n rang ndrkombtar duke

ndrmarr nj sr investimesh n vendet q i konkurojn. Kt e realizojn prmesforms s organizimit t Joint Venture n mnyr q t fitojn akses n rangjet eprodukteve t njra-tjetrs. Ky tip IHD-je sht prhapur shum si pasoj e rritjes skonkurencs mes produkteve t ngjashme dhe arritjeve n krkim-zhvillim.

Tipi i katrt lidhet me ato IHD q sigurojn akses tek konsumatort e vendevepritse. Kompanit vendase e kan gati t pamundur eksportin e nj lloj shrbimi.Tregtimi i limituar i disa lloj shrbimesh ka kontribuar n rritjen e IHD-ve t ktij tipi.AMC COSMOTE dhe VODAFONE Albania, jan shembuj tipik t investimeve nvendin ton.

Tipi i pesti IHD-ve lidhet m aspektin e tregtimit t diversifikuar t integrimitrajonal. Ky lloj shfaqet kur vendi prits paraqet avantazhe lokale pr kompanit ehuaja q duan t investojn pr t fituar akses n tregun e pritsit. Por barrierat etaksimit dhe t tregtimit, pengojn kto kompani t eksportojn t mira e shrbime nkto vende. Kur e konsiderojn t arsyeshme, kompanit e huaja kaprcejn kto

barriera duke themeluar pranin e tyre n vendin prits m qllim q t fitojn pjesn treg.

Pra, nga sa sht listuar me sipr, IHD-t si z i ri i ekonomis s shek. XX, kantendencn t ndrkombtarizojn biznesin dhe tregtin, duke sjell prfitime tdyanshme, si pr investuesin ashtu dhe pr pritsin. Teoria njeh disa forma t IHD-ve t cilat jan:

1. Marrja (prfitimi) ose shkrirja me nj ndrrmarrje n nj vend tjetr

2. Krijimi i nj ndrrmarrjeje t prbashkt me nj ndrrmarrje n nj vend tjetr

3. Krijimi i nj ndrrmarrje t re ( investim n fush t gjelbr, green-field)

1KURUMI http://www.kurumdemir.com.tr/al/kurumdemir.htm

2

Vernon, Raymond (1966).International Investment and International Trade in the Product Cycle. in:Quarterly Journal of Economics..Cambridge. p. 191.
http://dispatch.opac.d-nb.de/DB=1.1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=8&TRM=0033-5533http://dispatch.opac.d-nb.de/DB=1.1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=8&TRM=0033-5533http://dispatch.opac.d-nb.de/DB=1.1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=8&TRM=0033-5533http://dispatch.opac.d-nb.de/DB=1.1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=8&TRM=0033-5533http://dispatch.opac.d-nb.de/DB=1.1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=8&TRM=0033-5533http://dispatch.opac.d-nb.de/DB=1.1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=8&TRM=0033-5533


12/54

kop- 11 -

4. Investim shtes ose ri-investim n nj projekt ekzistues.

Prve formave t msiprme ka aktivitete t tjera t tilla si: teknologjit eliensuara, operatort e nnkontraktuar, ose formimi i aleancave t biznesit q mundt klasifikohen ose jo si IHD, por q sigurisht mund t konsiderohen si t lidhura m

IHDt.

2.3 Fak tort qprcaktoj nIHDIHD kan nj rndsi q po shkon drejt rritjes, n rritjen ekonomike globale. Ato

kan nj rndsi t madhe n vendet n zhvillim. Kshtu, furnizimi me fonde dheasistenc pr t ndihmuar kompanit e vogla n zonat n zhvillim t BashkimitEuropian dhe Shteteve t Bashkuara, pr rritjen dhe zgjerimin e shitjeve po thithinvestime t mdha. Gjat 2012, kto tregje n zgjerim u bn prfituesit m tmdhenj t IHD-ve. Hyrjet tejkaluan ato t vendeve t zhvilluara me $ 130 bilion $.1

Bota e zhvilluar gjithashtu ka prfitimet e saj nga kto investime jasht vendi, porn nj mnyr t ndryshme nga ajo e vendeve pritse. Kto prfitime kryesisht kan tbjn me zgjerimin dhe blerjet e kompanive t maturuara. Kto korporata tashmglobale jan angazhuar n ristrukturimin apo rifikusimin n bizneset kryesore. Ky tipinvestimi lidhet m shum me mirmbajtjen dhe m pak me brjen e hapave t mdhan rritjen ekonomike.

Faktort prcaktues t IHD-ve ndryshojn n varsi t sektorit nga i cili atoprthithen, si dhe nga fakti nse tregu q i prthith sht treg i nj vendi n zhvillimapo treg i nj vendi me ekonomi t zhvilluar.

Nga pikpamja sektoriale, fluksi i IHD-ve n sektorin primar sht n varsi tfaktorve makroekonomik, faktorve t zhvillimit, faktorve institucional dhe cilsor.Prsa i prktsektorv t dyt dhe t tret, n mnyra t ndryshme ato ndikohen nganiveli i t ardhurave kombtare, nga ndryshimi i kursit t kmbimit si dhe nga treguest zhvillimit t till si thellsia financiare (financial depth) dhe regjistrimi n shkoll,apo dhe nga faktor institucional t till si pavarsia e gjyqsorit dhe fleksibiliteti itregut t puns. Efekti i secilit prej ktyre faktorve sht i ndryshm n varsi tekonomive ku ndodhin, ekonomi n zhvillim apo ekonomi t zhvilluara.2

N prgjithsi, faktort prcaktues q ndikojn n zgjedhjen e vendit ku

ndrmarrjet shumkombshe vendosin t investojn, mund t klasifikohen n dykategori:

-tlidhur me vendi n e origj ins

-tlidhur mvendin pr its.

1UNCTAD,Annual FDI Report2012

2(FMN, James P. Walsh and Jiangyan Yu, 2010)
http://archive.unctad.org/templates/page.asp?intItemID=6226&lang=1http://archive.unctad.org/templates/page.asp?intItemID=6226&lang=1http://archive.unctad.org/templates/page.asp?intItemID=6226&lang=1


13/54

kop- 12 -

Variablat e lidhur me vendin e origj insjan faktor q e bjn investimin jasht mtrheqs se sa ai n vend, pr shkak t kushteve aktuale t vendit. Faktort e lidhur mevendin pr itse bjn investimin n at vend n veanti m trheqs sesa mundsia einvestimit n do vend tjetr. N literatur, faktort e lidhur m vendin prits jan atat cilt kan trhequr m shum vmendjen.

Po cilat jan kushtet q duhet t prmbush nj vend q t jet trheqs ndajinvestitorve? Karakteristikat q duhet t ket vendi prits pr t gjeneruar fitime mt larta pr firmn dhe q prcaktojn vendimin e saj pr t investuar jasht, jan tshumt dhe t ndryshme, si dhe jan analizuar gjersisht n literatur.

Nj kontribut t rndsishm teorik pr kt shtje ka dhn teoria ediamantit (diamond theory) e Porter (1990)1, e cila bazohet n katr faktor q

prkufizohen si prcaktuesit e vendit: Kushtet e faktorve faktort e prodhimit prfshijn rezervat natyrore si dhe ato tkrijuarat si fuqia punetore e kualifikuar apo infrastruktura;

Kushtet e krkessnatyra e krkess s vendit pr t mira e shrbime si dhe nivelii blersve; Industrit e lidhura mbshtetse ekzistenca n treg e furnizuesve t tjer apo eindustrive t afrta me at t investimit; Strategjia, struktura dhe rivaliteti i firms konkurrenca e firmave vendase dhekushtet e krijimit, organizimit dhe administrimit t kompanis.

Kta katr faktor diamant, s bashku me rolin e qeveris n ekonomi dherolin e ngjarjeve t rastsishme, promovojn ose ndalojn krijimin e kushtevekonkurruese pr ndrrmarrjet.

Dunning (1993) argumenton se motivet dhe faktort prcaktues t IHD-ve

kan ndryshuar n koh. IHD drejt vendeve n zhvillim jan zhvendosur nga krkuestregu drejt IHD krkues t burimeve e t rendimentit (vertikal). Vendet n zhvillimduhet ti trheqin IHD-t duke shfrytzuar:

- Prmasat e tregut dhe rritjen potenciale

Vendet me tregje t mdha mund t shoqrohn me rritje t IHD pr shkak tkrkess potenciale dhe kostove m t ulta q lidhen me ekonomit e shkalls.Studimet e bra nga Resmini (2000)2, duke analizuar IHD n sektort prpunuesarrijn n prfundimin se vendet e Europs Qndrore dhe Lindore m popullsi t

madhe, tentojn t jen m trheqse pr IHD. N nj prfundim t ngjashm arrindhe Bevan dhe Eastrin (2000)3; ekonomit (e mdha) n tranzicion kan tendenc ttrheqin m shum IHD.

1Twomey, Michael J. (2000).A Century of Foreign Investment in the Third World(Book). Routledge.

p. 8.

2Laura Resmini, The European Bank for Reconstruction and Development 2000. Volume 8, Issue 3,pages 665689, November 2000

3Alan A. Bevan & Saul Estrin, 2000. "The Determinants of Foreign Direct Investment inTransition Economies,"William Davidson Institute Working Papers Series 342,
http://books.google.com/?id=2uZFPyqHMGcC&printsec=frontcover#PPA8,M1http://books.google.com/?id=2uZFPyqHMGcC&printsec=frontcover#PPA8,M1http://books.google.com/?id=2uZFPyqHMGcC&printsec=frontcover#PPA8,M1http://ideas.repec.org/p/wdi/papers/2000-342.htmlhttp://ideas.repec.org/p/wdi/papers/2000-342.htmlhttp://ideas.repec.org/p/wdi/papers/2000-342.htmlhttp://ideas.repec.org/p/wdi/papers/2000-342.htmlhttp://ideas.repec.org/s/wdi/papers.htmlhttp://ideas.repec.org/s/wdi/papers.htmlhttp://ideas.repec.org/p/wdi/papers/2000-342.htmlhttp://ideas.repec.org/p/wdi/papers/2000-342.htmlhttp://books.google.com/?id=2uZFPyqHMGcC&printsec=frontcover#PPA8,M1


14/54

kop- 13 -

Duhet theksuar se prmasa e tregut t nj vendi prits nuk mund t matetvetm nga popullsia e tij. Mund t ket edhe faktor t tjer domthns, sidomosfaktor t till si fuqia blerse e popullsis vendase, afrsia dhe lidhjet m vende ttjera t lidhura m t, konkurrenca ekzistuese n vendin prits, e t tjera.

- Hapja e vendit

Nga njra an, prirja m e vogl n hapje mund t shoqrohet m nj rritje tIHD horizontale, sepse firma investuese prfiton nga shmangia e barrieraveinvestuese duke ngritur filiale prodhuese jasht.

Ndrsa tendenca e rritjes s hapjes ndikon n rritjen e fluksit t IHD-ve vertikale simund t pritej n nj sektor pr t cilin flukset ndrkombtare t tregtis n mallra tndrmjetm dhe kapitale jan t rndsishme (Resmin 2000). Edhe orientimi drejteksportit duket si shum trheqs ndaj IHD-ve dhe kjo lidhet me rritjen e tregtis dhe

t fluksit t IHD-ve.

- Vlersimi i kursit t kmbimit

Nj kurs i dobt kmbimi tenton t rris IHD vertikale, pasi firma ka avantazhin ecmimeve relative m t ulta n vendet pritse pr t bler objekte, apo n rast ri-eksportimi t produktit, t rris prfitimet n vend (home-country) pr mallrat qdrgon n tregjet e treta.

Ndrsa, nj kurs i fort kmbimi, pritet t rris stimujt (incentivat) ndaj kompanive

t huaja pr t prodhuar n vend. Kursi i kmbimit sht n nj far mnyre njbarrier pr t hyr n treg dhe q drejton m shum drejt IHD horizontale.

- Efekti Clustering

Studimet kan identifikuar efektin Clustering apo efektin mbledhs. Firmat ehuaja duket se organizohen me njra-tjtrn, nprmjet kanaleve t ndryshme.Projektet apo drgesat e ndryshme shihen si nj sinjal i nj klime t mir biznesi prinvestitort e huaj. Kshtu, investitort imitojn vendimet e investitorv t tjer duke

zgjedhur t investojn n t njjtin drejtim apo sektor. Ky efekt sht pozitiv prinvestitort e rinj, t cilt prfitojn nga prhapja pozitive e investitorve ekzistues nekonomin pritse. Ky fenomen sht br i njohur nprmjet Wheeler and Mody(1992), nga studimi i rastit t kompanis amerikane Barrell and Pain (1999)1 nEuropn Perndimore. N Shqipri mund t prmendim rastin e fabrikave t imentos(Fush-Kruja Cement dhe Antea Cement).

1

Barrell, Ray & Pain, Nigel, 1999. "Domestic institutions, agglomerations and foreign directinvestment in Europe,"European Economic Review,Elsevier, vol. 43(4-6), pages 925-934, April.
http://ideas.repec.org/a/eee/eecrev/v43y1999i4-6p925-934.htmlhttp://ideas.repec.org/a/eee/eecrev/v43y1999i4-6p925-934.htmlhttp://ideas.repec.org/a/eee/eecrev/v43y1999i4-6p925-934.htmlhttp://ideas.repec.org/a/eee/eecrev/v43y1999i4-6p925-934.htmlhttp://ideas.repec.org/s/eee/eecrev.htmlhttp://ideas.repec.org/s/eee/eecrev.htmlhttp://ideas.repec.org/a/eee/eecrev/v43y1999i4-6p925-934.htmlhttp://ideas.repec.org/a/eee/eecrev/v43y1999i4-6p925-934.html


15/54

kop- 14 -

- Stabiliteti politik

Stabiliteti politik dhe ai makroekonomik sht nj nga shtjet ky prsa i prketvendimit lidhur me investimet e huaja potenciale. Mospatja e nj stabiliteti politik e

bn nj vend shum pak trheqs ndaj investitorve t huaj, pavarsisht avantazheve

t tjera q mund t ofroj ai. (Schneider and Frey, 1985)

1

- Institucionet

Cilsia e institucioneve sht nj faktor prcaktues i plqyeshm i investitorve thuaj, veanrisht n vendet m pak t zhvilluara. Kjo pr disa arsye.

S pari, nj qeverisje e mir sht e shoqruar me rritje ekonomike, e cilasht trheqse pr fluksin hyrs t IHD-ve.

S dyti, institucionet e varfra tentojn t jen lehtsisht t korruptueshm,duke rritur kshtu kostot e investimit dhe uljen e fitimeve.

S treti, kostoja e lart e fillimit e IHD-ve, i bn investitort shum tndjeshm ndaj pasigurive, duke prfshir ktu dhe pasigurit q rrjedhin ngainstitucione t brishta.

Wheeler and Mody (1992) shohin dhe argumentojn se lidhja e IHD-ve mecilsin e institucioneve sht e ndryshme nga fakti nse vendi prits sht nj vend izhvilluar apo nj vend n zhvillim.

2.4 Modeli OLI

Modeli apo paradigma OLI ( O-ownership, L-location, I-internalization) uzhvillua nga ekonomisti John Dunning n Teorin Eklektike2 t tij dhe sht nj

przierje e tre teorive t ndryshme t investimeve t huaja direkte, q prqendrohen nshtje t ndryshme. Sipas ketij modeli

FDI (IHD)= O + L + I,

ku O -ownership advantages

L- location advantages

1Schneider, F. and Frey, B. (1985) Economic and Political Determinants of Foreign Direct

Investment, World Development, vol. 13, pp. 161-175

2

Twomey, Michael J. (2000).A Century of Foreign Investment in the Third World(Book). Routledge.p. 8.
http://it.wikipedia.org/w/index.php?title=John_Dunning_(economista)&action=edit&redlink=1http://books.google.com/?id=2uZFPyqHMGcC&printsec=frontcover#PPA8,M1http://books.google.com/?id=2uZFPyqHMGcC&printsec=frontcover#PPA8,M1http://books.google.com/?id=2uZFPyqHMGcC&printsec=frontcover#PPA8,M1http://books.google.com/?id=2uZFPyqHMGcC&printsec=frontcover#PPA8,M1http://it.wikipedia.org/w/index.php?title=John_Dunning_(economista)&action=edit&redlink=1


16/54

kop- 15 -

I - internalization advantages

Dunning argumenton se nj entitet mund t gzoj avantazhe t veanta ngapronsia apo hapja e nj filiali jasht (ownership advantages); Kto avantazhe jan tlidhura ngusht me territorin, pra shum t vshtira pr tu transferuar ( location

advantages) dhe entiteti ka fitim m t lart nga prdorimi i drejtprdrejt i ktyreavantazheve sesa nga lnia e tyre n duar t t tretve, pra entiteteve t tjera(internalization advantages).

"O"- Avantazhet e Pronsis.

Ky avantazh specifik i firms sht zakonisht i paprekshm dhe mund ttransferohet brenda ndrrmarrjes shumkombshe me kosto t ult (p.sh., teknologjia,emri i degs, prfitimet nga ekonomit e shkalls). Ky avantazh jep ose rritje t tardhurave dhe /ose kosto t ulta, ose mund t kompensoj kostot e operimit n njdistanc jasht vendit, apo ato q ndryshe quhen kostot e t qnit t huaj".

Nj ndrmarje shumkombshe (MNC) q hap nj veprimtari n nj vend t huajprballet me kosto shtes n krahasim me nj konkurent vendas. Kto kosto shteslidhen kryesisht me:

a. Mosnjohjen e kushteve t tregut vendasb. Ndryshimet ligjore, institucionale, kulturore dhe gjuhsorec. Kosto t tjera nga komunikimi apo operimi n distanc

Rrjedhimisht, nse nj firm e huaj sht e suksesshme n nj vend tjetr, duhet tket nj avantazh q arrin t mposht kto kosto t operimit n nj treg jasht vendit.

Avantazhet duhet t jen t veanta pr firmn dhe t jen lehtsisht t tranferueshmendrmjet vendeve dhe brenda forms. Kto avantazhe quhen pronsi, kompetencabaz, ose avantazhe specifike t firms (FSA). Ekzistojn tre tipe baz t avantazhevet pronsis q mund t ket nj ndrrmarrje shumkombsh. Ato jan:

a. avantazhet monopolistike t cilat MNC i prdor n formn e nj mundsie prt hyr dhe pr t dal n tregje prmes pronsis s burimeve t paktanatyrore, t drejta t liencave e t tjera t ngjashme,

b. teknologji, njohuri t prcaktuara gjersisht n mnyr q t prmbajn tgjitha format e aktiviteteve t inovacionit,

c. ekonomi me prmasa t mdha (avantazhe t qeverisjes s prbashkt)ekonomi t tilla si ekonomit e msimit, ekonomit e shkalls, akses m igjer ndaj kapitaleve financiare n t gjitha organizimet e kompanisshumkombshe, dhe avantazhe nga diversifikimi ndrkombtar i aseteve dherreziqeve.

"L"- Avantazhet Lokale

Prsa i prket location advantages ekzistojn dy kategori avantazhesh n varsi t

faktit q prodhimi sht orientuar nga tregu apo i orientuar nga kostot;

N rastin kur prodhimi sht orientuar nga tregu, krijimi i nj filiali jashtmund t jet i dobishm pr t hyr n treg dhe pr t njohur m mir karakteristikat e


17/54

kop- 16 -

tij, ndrsa n rastin kur prodhimi sht orientuar nga kostot, faktori m i rndsishmq dikton zgjedhjen e vendit sht kosto e puns.

sht e qart se trheqja relative e vendeve t ndryshme mund t ndryshoj mekalimin e kohs, kshtu q nj vend prits mund t planifikoj deri n nj far mase

avantazhin e saj konkurrues, si nj vend pr investime t huaja direkte. AvantazhetSpecifike t Vendit mund t ndahen n tre klasa:

a. EEkonomikekto avantazhe konsistojn n sasit dhe cilsit e faktorvet prodhimit, transportit dhe telekomunikacionit, kapacitetin dhe madhesin etregut, etj.

b. PPolitikekto avantazhe prfshijn politikat specifike dhe t prbashktat qeveris q influencojn rrjedhen e Investimeve t Huaja Direkte, biznesinndrmjet firmave dhe prodhimin ndrkombtar.

c. SSocial-kulturorekto avantazhe prfshijn distancn fizike midis vendit

t kompanis dhe vendit prits, ndryshimet kulturore dhe gjuhsore, qndrimine prgjithshm ndaj t huajve dhe pozicionin e prgjithshm ndajndrmarrjeve t lira.

"I"- Avantazhet e Ndrkombtarizimit

Prsa i prket internalization advantages, prfitimet i atribuohen kostove t

transaksioneve pr sa koh prdorimi direkt jep mundsi t kontrollohet m mirprodhimi duke limituar pasigurit si dhe kur nuk ka ndonj prpjekje shum t madheorganizative dhe financiare apo dhe n rast t inovacioneve ku sht m e leht ti

mbrosh nga kopjimi.Ndrmarrjet shumkombsh kan shum zgjedhje n mnyrn e hyrjes, duke

u renditur nga tregu (transaksionet n gjatsin e krahut), nga hierarkia (deg trsishtn pronsi), etj. MNC-t zgjedhin ndrkombtarizimin aty ku tregu nuk ekziston osefunksionon dobt, gj q i bn shpenzimet e rrugs t larta. Ekzistenca e njohurive osenj aftsie thelbsore sht nj aktiv q mund t rris t drejtat ekonomike pr firmn.Kto t drejta mund t fitohen duke licensuar Avantazhet Specifike t Firms (FSA)tek nj firm tjetr q eskporton produktet duke prdorur Avantazhet Specifike tksaj firme si nj kontribut apo rregullim i vartsve jasht vendit.

3. Investimet e huaja Direkte n konteksin shqiptar

N botn e sotme t globalizuar, rritja ekonomike dhe hapja e vendeve t rejat puns n ekonomit n zhvillim dhe n tranzicion, varen nga dy faktor kryesor:nga Investimet e Huaja Direkte dhe nga zhvillimi i Ndrrmarrjeve t Vogla tMesme (NVM).

IHD sht burimi kryesor i financimeve t jashtme n vendet n zhvillim.Investimet e huaja direkte mund t rrisin formacionin e kapitalit fiks dhe ndihmojn


18/54

kop- 17 -

n bilancin e pagesave. N pikpamjen e UNCTAD-it, IHD ka potencialin pr tgjeneruar punsim, rritje t prodhueshmris, aftsi transferuese dhe teknologji t re,rritjen e eksporteve, si dhe kontribuon n zhvillimin afatgjat ekonomik t vendeve nzhvillim. Sipas t dhenave t UNCATD-it, filialet e huaja t 64 000 koorporatavendrkombetare gjenerojn 53 milion vende pune1.

3.1. Pol i ti kat pr investimet dhe hapat pr nx itj en e tyre

Rritja e investimeve t huaja sht objektiv ky pr zhvillimin ekonomik t njvendi dhe prioritet strategjik i qeverive. Rndsia e investimeve t huaja sht eshumfisht si dhe prformanca e investimeve ndikon n progresin ekonomik dhesocial t vendit. IHD-t sjellin kapitalin e nevojshm, rritin produktivitetin eekonomis, dhe ndrmjet t tjerave nprmjet transferimit t njohurive dheteknologjis, ndikojn n hapjen e tregjeve t reja pr tregti, rritin konkurrueshmrine ekonomis, ndikojn n reduktimin e deficitit t llogarive korente, rritin punsimin

dhe mbi t gjitha ndikojn n mirqnien e popullsis. Arritja e ktyre qllimevekrkon prmirsime t vazhdueshme n kuadrin ligjor dhe institucional, stabilitet dherritje ekonomike t qndrueshme, prmirsim dhe modernizim t infrastrukturs sidhe prmirsime n klimn pr mjedisin e biznesit dhe investimeve. Nj politik e

prgjithshme q m tpr nxit konkurrencn mes aktorve privat sesa v qeverin nrolin drejtuesit imponues t ekonomis, sht nj hap thelbsor n drejtimin e duhur.Shqipria po ndjek prgjithsisht politika2q kan stimuluar investimet duke u krijuarnj sr lhtsirash. N kt kuadr, mund t rendisim:

Reforma e procesi t tregji str imi t tbiznesi t

Qysh nga viti 2007, regjistrimi i nj biznesi bhet brenda nj dite n QendrnKombtare t Regjistrimit (QKR) pr m pak se 1 euro (100 Lek). Gjithashtu, numri ihapave pr fillimin e nj biznesi t ri sht ulur nga 10 n 5. Brenda nj dite, me ant nj aplikimi t vetm, bizneset e reja mund t regjistrohen online pr t plotsuarkrkesat n lidhje me taksat, sigurimin shndetsor dhe krahun e puns.

Lshimi i liencave

Jan thjeshtuar procedurat e licencimit n sektor t ndryshm t ekonomis.Gjat periudhes 2007-2008, reformat cuan ne eleminimin e nj numri t madhliencash dhe lejesh dhe rrjedhimisht nga 170 krkesa pr lienca q krkoheshin m

par, tani 104 jan hequr. Bazuar n ligjin Nr.10081 t dats 23.02.2009 "Pr liencat,

autorizimet dhe lejet n Republikn e Shqipris", n qershor t vitit 2009 nisi ngapuna Qndra Kombtare e Liencimit (QKL), me qendr n Tiran dhe deg nqytetet e Kors, Shkodrs dhe Vlors.

1UNCTAD, Raporti Botror i Investimeve 2005,

2METE http://www.mete.gov.al/index.php?idr=19&idm=989&lang=1&mod=1, politikat, mbeshtetja e

konkurrueshmerise, politikat e nderrmarra


19/54

kop- 18 -

Liencat nevojiten n fushat e mposhtme: siguri kombtare, rend publik dhembrojtje civile, ushqim dhe shndetsi, mjedis dhe burimet baz t mjedisit, burimeminerare, hidrokarbur, energjetik, territor dhe ndrtim, trashgimi kulturore,transport, prodhim, depozitim, prdorim dhe/ose tregtim i produkteve dhe/osesubstancave apo pajisjeve t tjera q prbjn rrezik, arsim dhe shkenc, shrbime

noteri, shrbimet e prmbarimit, financa publike. Aktivitetet q krkojn lienc jant ndara n tri grupe: (pr grupet I dhe II ato lshohen nga QKL-ja brenda dy apokatr ditve, ndrsa pr grupin III, liencat referohen tek ministrit e linjs dhe koha

pr lshimin nj lience sht 10-30 dit).1

Poli tikat tatimorense jan transparente, t thjeshta dhe jodiskriminuese, jantrheqse pr investuesit, sepse u mundsojn siprmarrsve t llogarisin kostot dhefitimet e mundshme m leht sesa n nj terren me tatime t ulta, por t ndrlikuara.Hapat e reforms fiskale t ndrmarra gjat viteve 2007-2008 dhe politikaekspansioniste fiskale e ndjekur gjat gjysms s par t vitit 2009 e bn sistemintatimor shqiptar m t leht dhe m inkurajues pr zhvillimin e biznesit. Paralelisht,

shprndarja e barrs tatimore sht br m e barabart dhe m pak orientuese.Reforma e politiks tatimore sht bazuar mbi iden e uljs s prqindjes tatimore dhen t njjtn koh zgjerimin e gams s tatimpaguesve. Prsa i prket stimujve tveant tatimor pr investuesit e huaj, ato rrezikojn t shtrembrojn konkurrencndhe minojn ecurin e kompaniv vendase. Legjislacioni shqiptar nuk prcaktonstimuj specifik pr investitort e huaj. Kompanit e huaja si edhe ato vendase

prfitojn njsoj nga stimujt e ofruar n ligje t ndryshme. Stimujt rregullohen prmesligjit nr. 9374 i dats 21 prill 2005, Pr asistencn shtetrore, t ndryshuar me an tligjit nr. 10183, t dats 20 tetor 2009 Pr zbatimin e projekteve me rndsi

prioritare.Tjetr aspekt i politikave tatimore sht dhe efikasiteti n rimbursimin evlers s shtuar pr importet, i cili ndihmon bizneset t shmangin problemet me

fluksin e cash-it. Praktika shqiptare akoma l pr t dshiruar dhe ka problematika tforta lidhur me rimbursimin e TVSH-s.

Pol iti kat e punsimi tmund t stimulojn fleksibilitetin e tregut t puns dhembshtetin zhvillimin e biznesit duke iu dhn pronarve kompetencn q lehtsishtt punsojn apo t largojn puntort. Qeverit duhet t garantojn q kushtet evendosura mbi pundhensit pr pagimin e taksave shoqrore dhe pr trajnimin e

puntorve, t jen t arsyeshme dhe jo mbirnduese. Shqipria ofron jo vetm njkrah pun shum t aft, por edhe koston m t ult t saj n rajon. Paga minimalesht 22.000 lek (VKM Nr 573, dt. 03/07/2013). N Shqipri, marrdheniet e punsmes pundhensit dhe punmarrsit jan t rregulluara nga kontrata pune individuale,

n baz t Kodit t Puns t Republiks s Shqipris dhe L igji t nr . 8549, dat11.11.1999 Pr statusin e nnpunsit civil. Shqipria ka aderuar n t gjithaorganizatat themelore t puns dhe konventat ndrkombtare t mbrojtjes s tdrejtave t puntorve.2

Politi kat rajonale tregtareShqipria aplikon nj regjim liberal tregu. Tregtia ejashtme sht liberalizuar q n vitin 1990 dhe ndjek standartet e vendosura nga

1http://www.qkl.gov.al/History.aspx

2http://www.mpcs.gov.al/politikat-dhe-legjislacioni


20/54

kop- 19 -

Bashkimi Evropian (BE) dhe Organizata Botror e Tregtis. Shqipria sht antare OBT q prej vitit 2000 dhe aplikon regjimin e saj mbi proedurn e liencimit timportit. Si rezultat i liberalizimit t tregut dhe proesit t vazhdueshem t prafrimitt kuadrit rregullator doganor me standartet e sistemit t BE, importi dhe eksporti imallarve, si rregull i prgjithshm, nuk varen nga ndonj autorizim i veant.

Marrveshjet bilaterale ose multiraterale n t cilat Shqipria sht pal, mund tvendosin kuota ose krkesa kontrollesh.Shqipria ka n fuqi 37 marrveshje dypalshe pr mbrojtjen dhe nxitjen

reciproke t investimeve. Marrveshje t rndsishme n t cilat aderon jan:Marrveshjet e Tregtis s Lir, Marrveshja e Stabilizim Asocimit (MSA),Marrveshja e Tregtis s Lir s Evrops Qndrore (CEFTA), Marrveshja meshtetet e Shoqats Evropiane t Tregtis s Lir (EFTA), Marrvshja e Tregtis sLir me Turqin, Akumulimi diagonal1, Shqipria dhe Programi i Sistemit tGjeneralizuar t Preferencave (GSP) t Shteteve t Bashkuara t Ameriks.

Zonat e lira & Parqet industriale:Qeveria shqiptare ka miratuar akte ligjore

dhe nn-ligjore, dhe m konkretisht ligjin nr. 9789, t dats 19 korrik 2007 Mbikrijimin dhe funksionimin e zonave ekonomike dhe VKM nr. 860, t dats 10 tetor2007, "Mbi miratimin e rregulloreve n lidhje me krijimin dhe funksionimin e zonaveekonomike, m qllim sigurimin e bazs ligjore dhe institucionale pr krijimin ezonave t lira ekonomike dhe parqeve industrial pr krjimin e aktiviteteve ngasiprmarrjet. Qysh nga viti 2010, qeveria ka miratur nnt zona ekonomike. Tet prejtyre kan statusin e parqeve industriale, ndrsa njra statusin e zons s lir.

I nvestimet ninf rastrukturrrug, rrjete transporti, rrjetet e shprndarjes sshrbimeve, ujsjells, rrjete telekomunikacioni, vepra dhe shrbime publike dhesistemet doganore u lejojn kompanive t huaja dhe vendase q t prfitojn

plotsisht nga tregjet rajonal dhe global. Vet vendndodhja e Shqipris n qendrt nj udhekryqi natyror t korridorev t mdha tranziti n Evrop, e vendos at nnj pozicion gjeografikisht strategjik. Shqipria lidh vendet perndimore mesdhetarem vendet e Ballkanit dhe t Azis. Ky pozicion gjeostrategjik n Ballkan dhe Evropkonsiderohet si nj port-lidhese ndrmjet Lindjes dhe Perndimit. Investimet ninfrastruktur kan prfshir nje rrjet t gjer n mbar vendin duke prekur pothuajset gjith sektort.Transporti rr ugor -Shqipria ka afrsisht 20,000 km rrug dhe ndrtimi i rrugve

sht n rritje t shpejt. N lidhje m infrastukturn, nj nga projektet m t mdhaisht prfundimi i autostrads Durrs-Kuks-Morin. Autostrada n fjal, me njgjatsi prej 170 kilometra, ka sjell nj impakt pozitiv n shkmbimet tregtare mes

Shqipris dhe Kosovs. Korridori VIII, i cili sht n ndrtim, do t lidh portinshqiptar t Durrsit m at t Varns (Bullgari). Ky korridor do t jt lidhja kryesorelindje-perndim prmes Shqipris dhe do t bhet nj lidhje e rndsishme prtransport mes vendeve t Ballkanit dhe Mesdheut. N vitin 2008, vmendje e veantiu kushtua bashkpunimit rajonal n kuadrin e transportit rrugor me vendet fqinj siMaqedonia, Kosova, Mali i Zi dhe Greqia. Gjat 2011 jan rindrtuar n t gjith

1Akumulimi diagonal -parim n baz t s cilit ju mundsohet vendeve importuese, q pas nj shkalle

t caktuar prpunimi, t`i origjinojn mallrat si t tyret. sht parashikuar n Marrveshjen e Tregtis

s Lir q Shqipria, Kroacia, Maqedonia dhe Serbia kan nnshkruar me Shtetet e EFTA-s.-Marreveshjet Tregtare-AIDA


21/54

kop- 20 -

vendin 452 km rrug, nga t cilat 132 km kan prfunduar dhe 320 jan n proesprfundimi. Gjat 2011 ka filluar rindrtimi i shum rrugve kryesore, duke prfshir:Autostradn Elbasan-Tiran, segmenti Librazhd-Qaf Stud, segmenti Lin-Pogradec,etj.Tranporti ajror - Shqipria ka nj aeroport ndrkombtar civil, aeroporti Nn

Tereza, i cili ndodhet pran kryeqytetit, Tirans, n Rinas (16 kilometra) i cili shtprojekti m i madh dhe investimi m i rndsishm zbatuar n kt sektor.Transpor ti detar-Transporti detar n Shqipri kryhet nprmjt 4 porteve: Durrsi,

Vlora, Saranda dhe Shngjinit. Porti m i madh dhe m i rndsishm sht ai iDurrsit, i cili realizon 81,8% t transportit detar t gjith vendit.Telekomunikacioni dhe interneti - kan patur nj zhvillim t vrullshm duke br t

mundur ofrimin e shrbimeve n t njjtin nivel si dhe vendet n rajon. N vazhdimdhe n prputhje me Strategjin Kombtare pr Zhvillim dhe Integrim 2007-20131si dhe n prputhje me traktatin dhe marrdhniet politike t Shqipris me BE-n, kysektor operon n baz t Dokumentit t Politikave pr Komunikimet Elektronike, icili synon integrimin n tregun e prbashkt t komunikimeve elektronike t BE-s.Shrbimet e energj is, uji t - Projekte konensionare n sektorin e energjetiks

synojn nj prodhim sa dyfishi i prodhimit aktual t energjis elektrike, si edhediversifikimin e burimeve energjetike me prdorimin e energjis s rinovueshme.Kontratat konensionare pr ndrtimin e hidrocentraleve t nnshkruara nga qeveriagjat viteve 2007-2009 me kompani t huaja pr afrsisht 1.3 miliard euro tinvestimeve shtrihen prgjat pes viteve n vijim. N vitet e fundit sht zbatuar nj

proes i ristrukturimit prmes privatizimit t kompanis s shprndarjes dhe zbatimitt projekteve PPP (Partneriteti Privat Publik) pr t rritur prodhimin e energjis dhe

pr t lehtsuar investimet n sistemin e transmetimit. Kontratat e nnshkruara tkoncensioneve prcaktojn ndrtimin e 264 centralve me kapacitet total t instaluar

prej afrsisht 1055 ME dhe prodhim mesatar vjetor t energjis elektrike prej 4.5miliard kh. Gjithashtu jan edhe dy projekte t zbatuara pr ndrtimin e linjav tintrkonjeksionit dhe nj pr nj linj t re transmetimi me kapacitet t lart. Nj

projekt tjetr i suksesshm koncensioni sht terminali i nafts, nj investimshqiptaro-italian Petrolifera me vler prj 57 milion eurosh, q u inagurua n qershort vitit 2009 n Vlor.

Pr ivatizimi i ndrrmarr jeve shtetroredhe trajtimi i barabart i kompanive tsapoprivatizuara, tregojn nj qndrim korrekt t shtetit pr t lejuar konkurrencn qt vendos vet pr suksesin apo dshtimin e ktyre kompaniv dhe pr t garantuarnj fush loje t njjt pr t gjith nga e cila t prfitojn konsumatort. Procesi i

privatizimit sht nj element ky n progresin e Shqipris drejt nj ekonomie tregut zhvilluar. Procesi i privatizimit n vetvete ka si qllim:-t stimuloj ekonomin shqiptare nprmjet nj prdorimi efient t burimevenatyrore dhe njerzore;- t trheq investitort strategjik dhe financiar;-t krijoj kushte pr nj treg kapitali t qndrueshm;-te siguroj pregatitjen dhe shprndarjen e shpejt t nj procesi privarizimi efientdhe t besueshm q prfshin t gjith sektort.

1

Strategjia Kombtare p Zhvillim dhe Integrim,http://www.keshilliministrave.al/?fq=brenda&r=&gj=gj1&kid=71


22/54

kop- 21 -

Sektort e ekonomis ku akoma shohim mundsi t privatizimit n Shqiprishtrihen n:

Telekomunikacion- privatizimi i aksionev shtetrore t 16.75% tAlbtelekomit

Furnizimi m uj dhe transporti

Koncesioni i terminalit t trageteve t Portit t Durrsit;Sistemi i furnizimit me uj n Berat dhe KuovSektori i sigurimeve

INSIG sh.a-kompania e vetme me pjesmarrje shtetrore n sektor q operon nShqipri, Kosov dhe Maqdoni.

N hidrocentrale

Shqipria renditet si vendi m dinamik n Evrop prsa i prket energjis srinovueshme. sht liberalizuar plotsisht tregtia dhe investimet n sektor dhe shtkrijuar nj struktur rregullatore dhe ligjore e favorshme. Si rezultat i nj politik ttill n 5 vjett e fundit jan dhen m shum se 100 koncesione pr ndrtimin e rreth300 hidrocentraleve, dhe konesione t ndryshme pr eksplorimin e rinovimit t

energjis diellore dhe asaj t ers.

Qeverit duhet t krijojn mundsit pr zhvillimin e ifrastrukturave modernepr transportin, komunikimin, etj. Duke br kto, ato duhet t ken parasysh nsepartneriteti publik-privat mund t arrij apo jo qllimet e politikave t infrastrukturs.Koncepti i Partneritetit Publik-Privat (PPP) u fut nga qeveria shqiptare nprmjetLigjit t Konesioneve q garanton m tepr transparenc dhe konkurrueshmri.Koncepti i PPP sht implementuar kryesisht nprmjet dhnies me koncesion thidrocentraleve dhe t sektorve operacional. Aprovimi i shitjes apo i kontrats skonesionit sht hapi i fundit i proesit t privatizimit dhe jepet nga Kshilli iMinistrave dhe duhet t ratifikohet nga Parlamenti, n varsi t kontrats.

Aktet ligjore dhe nnligjore q rregullojn Sektorin e Privatizimit t Asetevejan: Ligji nr. 9967, dat 24.07.2008 Pr miratimin e aktit normativ, me fuqin eligjit nr. 4, dat 09.07.2008 t Kshillit t Ministrave Pr privatizimin dhe dhenien n

prdorim shoqrive tregtare dhe institucioneve shtetror t ndrrmarrjeve apoobjekteve t veanta, mjeteve kryesor dhe mjeteve t xhiros s ktyrendrrmarrjeve;Ligji nr. 9901, dat 14.04.2008 Pr shoqrit tregtare dhe tregtart;VKM nr. 428, dat 9.06.2010 Pr kriteret e vlersimit t prons shtetrore q

privatizohet apo transformohet dhe pr procedurn e shitjes;VKM nr. 819, dat 29.11.2007 Pr privatizimin e pasurive t ndrrmarrjeve apo tinstitucioneve shtetrore; VKM nr.. 408, dat 31.08.1999 Pr privatizimin me

tender t ndrrmarrjeve shtetrore;Udhezim Nr. 1 dat 22.11.2010 Pr zbatimin eVendimit t Kshillit t Ministrav nr. 428, dat 9.06.2010 Pr kriteret e Vlersimitt Prons Shtetrore q Privatizohet apo Transformohet dhe pr procedurn eShitjes, etj.

N ndjekjen e politikave t privatizimit t ndrrmarrjeve shtetrore qeveritduhet:

- t transferojn kontrollin e plot dhe efikas t kompanis s privatizuar tepronart e saj privat;

- t mos mbajn t drejta speciale t aksioneve me an t t cilave qeveriamund t bllokoj apo orientoj vendime t caktuara t kompanis s

privatizuar;

- t lejojn t huajt t konkurrojn pr pronsin e kompanis (prverasteve t sektorve strategjik si industria e mbrojtjes);
http://www.mete.gov.al/doc/Udh%C3%ABzim_1_22112010.pdfhttp://www.mete.gov.al/doc/Udh%C3%ABzim_1_22112010.pdfhttp://www.mete.gov.al/doc/Udh%C3%ABzim_1_22112010.pdf


23/54

kop- 22 -

- t mos japin preferenca dhe as t vendosin kushte rnduese mbi pronart ekompanive t sapoprivatizuara, por t lejojn forcat e tregut dhe aftsitadministruese t prcaktojn suksesin apo dshtimin e kompanis.

I nvestimet nkapi tal njerzorprmirsimi i arsimimit, formimit profesional dhe

trajnimet, e bjn nj shtet m konkurrues n arenn ndrkombtare. Msimet eintegrimit ekonomik rajonal, zonave t tregtis s lir dhe efektit t investimeve,vrtetojn q bashkpunimi midis partnerve tregtar ka m shum mundsira sesaizolimi apo proteksionizmi, pr t prodhuar prfitime ekonomike pr t gjitha palt.Shqipria sht nj vend me nj popullsi t re ku mbi 57% e popullsis sht nnmoshn 35 vjeare. Politikat arsimore jan shum domethnse ne formimin e forcsaktive pr pun profesionale. N kt kuadr dhe n shrbim t ktij qllimi, gjuhaangleze, italiane, franceze dhe gjermane jan t prfshira n sistemin e arsimit. Politika arsimore n kt drejtim prfshin: Strategjin Kombtar t Arsimit

parauniversitar 2009-2013; Plani i Integruar i Ministris 2010; Strategjia Kombtare eArsimit 2004-2015, t cilat synojn garantimin e nj sistemi arsimor kombtar

modern, i cili nxit zhvillimin e qndrueshm ekonomik, rrit konkurueshmrin nrajon e m gjr.1

3.2. Avantazhet dhe disavantazhet e IHD-ve si dhe tinvestuar it nShqipri

3.2.1 Avantazhet e IHD-ve

IHD kan shum avantazhe si pr investitort ashtu edhe pr pritsit.

Nj ndr prfitimet m t dukshme sht q lejon q paraja t qarkulloj lirishtpr t mundsuar q biznesi t operoj atje ku sht prespektiva m e mir prrritje, kudo n bot. Ekonomistt tentojn t favorizojn qarkullimin e lir

prtej kufijve sepse lejohet q kapitali t krkoj kthim m t lart. Kjo sepseinvestitort krkojn gati n mnyr agresive kthimin m t mir pr parat etyre me rrezikun m t ult t mundshm. Pr prmbushjen e ktij qllimi, nukmerret parasysh asgj, as feja dhe as forma e qeverisjes. Kjo u krijon

bizneseve nj ecuri t mir, q prkthehet n nj avantazh krahasues.

Parat lvizin n t gjith botn drejt prdorimit m t mir t tyre duke sjellmallra dhe shrbime n treg m shpejt sesa po t mos ekzistonin IHD.

Fluksi ndrkombtar i kapitalit ul riskun m t cilin ballafaqohen pronart ekapitalit duke i lejuar ata t diversifikojn huadhniet dhe investimet tyre.Ata ulin riskun nprmjet diversifikimit jasht n nj vend specifik, n nj

1Ministria e Arsimit-Politikat


24/54

kop- 23 -

industri specifike apo n nj sistem politik specifik. Diversifikimi rrit gjithnjkthimet pa rritur riskun.

Pritsit prfitojn duke marr eksperienc n menaxhim, kontabilitet apopraktika ligjore nga praktikat m t mira q u mundsohen nga huadhensit etyre.

Ata gjithashtu mund t inkorporojn teknologji t reja, inovacione n praktikatoperacionale si dhe mjete t reja financimi.

IHD-t ulin, sigurisht pa mundur t eleminojn, efektet e politiks, nepotizmitdhe ryshfeteve.

Prmirsohet stili i jets s punonjsve n ndrrmarrjet e investimeve t huaja,

duke i ndihmuar ata t sigurojn nj standart m t mir jete n vendet tyre.Prgjithsisht pagat dhe shprblimet n kompanit e huaja jan m t larta sen ato vendase.

Detyrojn n nj far mas qeverit lokale (q nuk kan shum influenc npolitikat e brendshme t aplikuara nga ndrrmarrjet e huaja) t mos zbatojnpolitika t varfra, por t ndjekin trendin.

Standarti i jets n vendet pritse prmirsohet gjithashtu nga shtimi i taksaveq vjelin qeverit nga investimet e huaja direkte. Por disa her ky efekt edhe

mund t neutralizohet nprmjet stimujv q qeverit ofrojn pr trheqjn eIHD-ve.

Nj tjetr avantazh i IHD-ve sht fakti se ato mund t kompesojnpaqndrueshmrin e krijuar nga parat e nxehta. Huadhnsit afatshkurtrdhe tregtart e valuts mund t krijojn nj fllusk aktivesh n nj vend,duke investuar shum para pr nj periudh t shkurtr kohe dhe pastaj ishesin investimet e tyre. Kjo mund t krijoj nj cikl q mund t dobsojregjimin politik dhe ekonomik t vendit. Investimet afatshkurtra jangjithashtu m t ndjeshme ndaj ndryshimeve politike apo t cfardo lloji tjetrduke u larguar m lehtsisht nga vendet ku sht investuar. IHD-ve pr vet

natyrn e tyre u duhet m shum koh pr tu vendosur dhe jan m tqndrueshm. Ato ln gjurm n nj vend.

Disavantazhet e IHD-ve.

Kompanit me pjesmarrje t huaja mund t prqndrohen n sektor strategjikt rndsishm dhe mund t krijojn rregullime si n nivel sektorial ashtu dheat gjeografik.

Mund t ndodh q investitor t sofistikuar t prdorin njohurit dhemjeshtrit q gjejn n kompani pa u shtuar vler atyre. N nj aspekt m t


25/54

kop- 24 -

gjer investitort e huaj specializojn krahun e puns duke e prshtatur menevojat e tyre dhe duke krijuar nj nivel afsimi m t ult sesa po t

punsoheshin n siprmarrje vendase me programe premtuese t menaxhimitt burimeve njerzore.

Ata mund tu shesin investitorve vendas m pak t sofistikuar nj pjes tkompanis q nuk sjell prfitime.

Investitort mund tujapin hua kompanive lokal kundrejt kolateraleve dhe tdrejtojn fondet tek kompania mm jasht.

Riatdhesimi i fitimeve t gjeneruara tek kompanit mm krijojn vshtirsin bilancin e pagesave t vendit prits.

Ekonomit e vendeve n zhvillim, gjithmon e m shum t varura nga IHD-t(q n m t shumtn e rasteve shkojn drejt vendeve q ofrojn kosto t ult),jan edhe gjithmon e m shum t ndjeshme ndaj mbylljes s fabrikave, nsemonedha vendase pson nj mbivlersim t shpejt ose pagat vendase rritenndjeshm.

Investimet e huaja prbjn nj kapital q shfrytzohet nga vendet pritse.Duhet patur kujdes q raporti kapital i huaj/kapital vendas t mos jet shumi madh sepse n rast t kundrt kjo krijon varsi t vendit prits nga investimi ihuaj. Veanrisht kur burimi i investimit vjen nga i njjti vend, ather rrezikuq kto investitor t ndikojn n politika apo vendimarrje t qeveris pritse

sht akoma m i dukshm.

Transferimi i teknologjive m t vjetra apo i proceseve m t dmshme nvendet ku investohet ka ndikuar n ndotjen e mjedisit n ato vende q nukkan politika t mirprcaktuara pr mbrojtjen e mjedisit apo ku aplikimi iligjit l akoma pr t dshiruar pr shkak t brishtsis s institucioneve.

3.2.2 Avantazhet e t investuarit n Shqipri

Analizimi i avantazheve dhe disavantazheve sht themelor pr ndrtimin enj strategjie pozicionimi n tregun global. Pozicioni i tanishm i Shqipris, sht aii nj ekonomie m kosto t ult dhe diferencim t dobt. Duke pasur avantazhin kostos s ult, Shqipria ka t gjitha mundsit t lviz drejt nj strategjiediferencimi. Pr t implementuar kt strategji, nevojiten mjetet e duhura dhe

politikat e nevojshme. Kto mjete mund t jen IHD-t, e zgjedhura me kujdes dhe tfokusuara n industri specifike, me qllim krijimin e clusters dhe prezantimin enjohurive dhe teknologjive t reja. Shqipria mund t krijoj edhe programe t shpejtadhe efektive pr prmirsimin e burimeve njerzore. Por, shum pak mund t arrihet

pa krijimin e nj klime miqsore ndaj investimeve dhe nj rendi ekonomik efient.

Shqipria n kuadrin e realizimit t qllimit t saj pr tju bashkuar familjeseuropiane karakterizohet si nj vend ku marrin jet reforma t shpejta, dhe q


26/54

kop- 25 -

fokusohet n lehtsimin e t brit biznes, nj vendodhje strategjike, aksesi n tregun elir , taksat e ulta dhe stimujt ekonomik, si dhe nj forc pun t motivuar, tedukuar dhe konkurruese.1Disa nga avantazhet m t dukshme dhe m trhqse ndajIHD-ve jan:

Performanca ekonomike

Rritja pozitive ekonomike e regjistruar sipas treguesve t Prodhimit tBrendshm Bruto n vitin 2010 u rrit me 3.9% dhe n 2011 me 3%, n 2012 me 0,6%,tregon q Shqipria ka nj ecuri t qndrueshme.

Pozicioni gjeografik strategjik

Vendndodhja e saj n qendr t nj udhekryqi natyror midis korridoreve m tmdha t tranzitit si edhe lidhja me rrjetin Evropian t Transportit, i jep Shqiprisnj pozicion strategjik t favorshm pr shkmbimet tregtare.

Hyrje e lir n treg

Shqipria sht antar e Organizats Botror t Tregtis dhe zbatonrregullat e saj mbi liencimin e importit. Ajo ka nnshkruar marrveshje t tregtis slir me Bashkimin Evropian prmes Paktit t Stabilizim Asocimit, si edhe me vendet

pjesmarrse n CEFTA dhe vendet e EFTA. Nj marrveshje e till sht nnshkruaredhe me Turqin.

Potencial t lart pr investime

Ekonomia shqiptare ka potencial t pashfrytzuar si n aspektin e energjis srinovueshme, turizmit, agrobiznesit, infrastrukturs dhe shrbimeve.Burimet natyrore

prfshijn ato hidrike, diellore, ers, tok bujqsore dhe mbi 400 km bregdet. Vendisht i pasur me naft dhe gaz dhe depozita t vlefshme minerale t tilla si bakr,hekur krom dhe xeheror.

Taksa t ulta

Regjimi fiskal n Shqipri imponon nj taksim m liberal s shum vende nrajon. Legjislacioni tatimor shqiptar parashikon pr biznesin nj taks t sheshte prej

10%. Tatimi mbi t ardhurat personale sht po n masn 10%.

Forca e puns konkuruese

N Shqipri numrohen mbi 1.071.948 t rinj. Mbi 57% e popullsis sht nnmoshn 35 vjeare. Gjuha angleze, italiane, franceze dhe gjermane jan t prfshiran sistemin e arsimit.Gjuh t tjera rajonale prdorn gjersisht (greqishtja, etj.).

1Faqja zyrtare AIDA:http://aida.gov.al/?page_id=299


27/54

kop- 26 -

Fluke investimesh t huaja neto n rritje

N dhjetvjearin e fundit sht regjistruar nj trheqje e investimeve t huajan rritje progresive. Kuadri ligjor liberal q rregullon investimet e huaja garantontrajtim t barabart dhe t paanshm pr investitort e huaj.Nuk ka kufizim n pjesn

e prqindjes s pjesmarrjes s huaj n kompani 100% pronsi e huaj sht emundur.Investitort e huaj kan t drejt t largojn t gjitha fondet dhe kontributet etyre. Nuk aplikohet asnj kontroll mbi kmbimin valutor. Qeveria shqiptare kamiratuar dhe aplikon mbrojtje t veant pr investitort e huaj n rast shtjejegjyqsore ku ata jan pal.

Prmirsimi i infrastrukturs

Prmirsimi i infrastrukturs ka qen nj prioritet dhe sht konkretizuarprmes realizimit t veprave infrastrukturore kryesisht n rrjetin rrugor, me qllimshfrytzimin maksimal t potencialit t plot t pozicionimit strategjik t Shqipris.

Cilsia e jets

Shqipria ofron nj mjedis t sigurt pr t jetuar, me mundsi zbavitse dheargtuese. Tirana, ka disa nga shkollat dhe universitete t mira ndrkombtare duke e

br at kshtu t leht pr t gjith familjen pr tu adaptuar.

Nj hapsir ligjore miqsore pr biznesin

Regjistrimi i bizneseve t reja bhet n 24 or m nj shum prej 100 lek.

Liencimi i biznesit bhet prmes nj proedure t thjesht dhe transparente ngaQendra Kombtare e Liencimit, dhe verifikohet lht nprmjt intrnetit, m njshum prej 100 lek. Sistemi i taksave online pr dokumentimin dhe pagesat. Kuadriligjor i biznesit sht n prputhje me legjislacionin e BE-s.

Duke u thelluar n pikn e fundit, hapsirn ligjore miqsore pr biznes, duhettheksuar q klima e biznesit dhe e investimeve shrben si baz q u mundsonkompanive t huaja dhe vendase, q t kryejn biznes dhe t krkojn fitime n njvend t caktuar. Qeverit shpesh e shprfillin rndsin e klims s biznesit kur ftojninvestimet e huaja t drejtprdrejta. Ato priren t prqndrohen n prmasat e tregut,niveli i burimeve natyrore dhe kostot. Edhe pse kta faktor jan t rndsishm,

klima e investimeve sht nj faktor vendimtar dhe nuk duhet nnvlersuar.

Klima e investimeve mund t prkufizohet nga tre variabla komplekse:

Politikat makroekonomike si ato fiskale, monetare dhe politikat tregtare;

Qeverisja dhe institucionet

Infrastruktura

Klima e biznesit dhe e investimeve prbhet jo vetm nga niveli i taksave dhe

stimujve fiskale t disponueshme pr bizneset. Komponent t tjer vendimtare janedhe stabiliteti politik, shteti i s drejts, kushtet makroekonomike, perceptimet e


28/54

kop- 27 -

qeveris dhe mjedisi rregullator. Lidhur me aspektin rregullator, Shqipria ofron njsr lehtsirash dhe mbrojtje pr investitort. Kshtu:

-N vitin 1993, Shqipria miratoi nj kuadr ligjor n favor t investimeve thuaja direkte, t cilat rrjedhimisht u prmirsuan.

- Ekonomia shqiptare sht e hapur pr t gjith investitort. Nuk krkohet

autorizim paraprak pr investimet. Si rregull, t gjith sektort jan t hapur prinvestime t huaja. Ligji garanton trajtim t barabart dhe t paanshm. Investimetnga investitort e huaj dhe ata vendas lejohen sipas t njjtave kushte.

-Nuk krkohet autorizim paraprak pr investitort e huaj q duan t krijojnnj kompani. Kuadri ligjor pr investimet e huaja direkte n prgjithsi respekton

parimin e trajtimit kombtar. Kufizimet pr trajtimin kombtar lindin pr sektor qmbulohen nga kuadro t veanta legjislative si p.sh.: prodhimi i armve, transport i

brendshm detar, peshkimi dhe shrbimet e noteris dhe prmbarimit.-N Ligjin pr Investimet e Huaja theksohet se investimet e huaja nuk mund t

nacionalizohen apo shpronsohen, me prjashtim t rasteve t prcaktuara nga ligji, siedhe n ato raste kur e krkon interesi publik. N kto raste, proedurat mund t

zhvillohen pa diskriminim dhe me nj kompensim t barabart me vlern real ttregut.

- Investitort n Shqipri gzojn t drejtn e mbrojtjes gjyqsore t t drejtaveq lidhen me investimet e tyre. Palt n nj mosmarrveshje mund t bien dakord ta

paraqesin mosmarrveshjen pr tu marr n konsiderat nga nj institucionarbitrazhi. N rast dshtimi, investitort e huaj gzojn t drejtn ta paraqesin shtjenn nj gjykat shqiptare apo n Gjykatn e Arbitrazhit n Tiran. N rastin e njmosmarrveshjeje pr shkak diskriminimi, transferimi t aktiveve apo shpronsimiindirekt t nj investimi t huaj nga qeveria, investitori mund ta drgoj shtjen nQendrn Ndrkombtare pr Zgjidhjen e Mosmarrveshjeve t Investimeve (ICSID).Marrveshjet e ratifikuara ndrkombtare kan eprsi juridike mbi legjislacioninvendas.

- Siprmarrjeve me shumic aksionersh t huaj, q jan t regjistruara nShqipri si persona juridik u lejohet t ken n pronsi cdo lloj tok/trualli, kshtu qshtetasit e huaj mund t blejn tok pa asnj kufizim prmes kompanive q atakrijojn juridikisht n Shqipri. Problemet mbetn me sistemin e kadastrs dhe at t

pronsis s titujve.- Kompanit q investojn n Shqipri gzojn t drejtn t punsojn shtetas

t huaj. Fondet q lidhen me investimet mund t transferohen jasht shtetit n njmonedh t konvertueshme, t llogaritur sipas kursit t kmbimit n datn etransferts. Mund t kt kufizim transfertash pr mospages taksash apo pr

mosprmbushje t detyrimeve dhe pr vendime gjykate.- Ndr vite n Shqipri ka patur problem pronsie pr shkak t disa palve qpretendonin pronsi pr t njjtin truall. Kjo sht pranuar si nj penges prinvestimet e huaja direkte. Zgjidhja e ofruar sht hartimi i nj projekt-ligj t ri qmbron dhe garanton investimet e investitorve t huaj.- Shqipria ka n fuqi 37 marrveshje dypalshe pr mbrojtjen dhe nxitjen reciproket investimeve.

far duhet thn sht se sigurimi i prmirsimeve t qndrueshme nmjedisin e biznesit sht thelbsor jo vetm pr rritjen e konkurrueshmris sShqipris, por edhe pr t arritur progres n axhendn e integrimit n BE. Shqipriaka ndrmarr nj program t gjer reformash rregullatore, por implementimi vazhdon

t mbetet pas. Kto vonesa kontribuojn n nj nivel t lart pasigurie n mjedisin e


29/54

kop- 28 -

biznesit (ndoshta t prkeqesuar edhe nga polarizimi i vazhdueshem politik) gj e cilan mnyr domethnse ul t ardhurat e investimeve private n Shqipri.

Pr t garantuar konkurueshmrin maksimale t vendit dhe pr ta br at mtrheqs pr investitort e huaj, jan parashikuar reforma t mtejshme administrative,fiskale dhe gjyqsore. Mjedisi n prgjithsi dhe politikat gjithprfshirse duket se i

mbshtesin kto objektiva. Ajo fare duhet br nga qeveria sht t hartohet dhezbatohet nj program me instrumente specifike pr t mbshtetur nj zhvillim tbashkrenduar si duhet t industris dhe eksporteve. Instrumentet q do t bjn tmundur arritjen e objektivave mund t jen: krjimi i lehtsive specifike t infrastrukturs si p.sh.: ngritja e parqeve industrialeapo inkubatorve t biznesit; kombinim i parqeve industriale m lehtsi fiskale t ngjashme me ato t zonave tlira; prdorimi i subvencioneve nga fondet publike pr investime n teknologji novatore,fonde mbshtetse pr SME-t etj.; krjimin dhe/ose fuqizimin e rrjeteve konsultative/kshillimore apo informacionit

promocional bazuar mbi modele q jan provuar s jan t suksesshme pr rritjen ekonkurueshmris dhe nxitjen e investimeve t huaja.

4. Analiz krahasimore e Shqipris me vendet e tjera trajonit (Evropa Juglindore)

Zeljko Bogetic, kryeekonomist dhe koordinator pr politikat ekonomike prBallkanin Perndimor, i Banks Botrore, n Raportin e Rregullt Ekonomik 2013 prgjasht vendet e Europs Juglindore, nnvizon se: IHD n rajon jan tejet trndsishme nga kndvshtrimi i rritjes, vendeve t puns, aftsive teknike dhe rritjes

s nivelit teknologjik, pra sht shum mir q vem re nj rikthim n shkall t

madhe t IHD-ve n rajon. E thn thjesht, vendet duhet t bhen m produktiv, t

orientohen nga eksportet dhe t rrisin aftsin konkurruese dhe nj mnyr pr ta

arritur kt sht thithja e shoqrive tejet produktive, t orientuara nga eksportet dhe

kompetitive nga jasht vendit.

Fenomeni i IHD-ve sht shum i luhatshm n vite. Gjat viteve t fundit si

pasoj dhe e krizs globale, shum nga vendet e Evrops Lindore, t cilat deri m tanikonsideroheshin si shum trheqse ndaj investitorve t huaj, kan patur rniedrastike t fluksit t IHD-ve. Shqipria pavarsisht presionit t krizs s prgjithshmeekonomiko financiare q prfshiu tregjet ndrkombtare, ka patur nj rritje

progresive. Kshtu pas 717 milion euro n vitin 2009, flukset e IHD-ve n 2010shkuan n 793 milion euro, ndrsa n vitin 2011 u trhoqn investime t huaja direkte

pr 742 milion euro.


30/54

kop- 29 -

Tabela 4.1: Prurjet e IHD-ve: Bota, Evropa Juglindore dhe Shqipria, 2005-2011 (n milionEuro)

Ekonomiapritse 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Bota 782,673 1,164,682 1,534,682 1,208,931 802,041 936,640 1,085,242EuropaJuglindore 3,870 7,885 9,384 8,663 5,446 3,109 4,745

Shqipria 213 259 481 665 717 793 742Burimi: UNCTAD, WIR11 dhe Global Investment Trends Monitor No.8 dhe Banka eShqipris. *UNCTAD-i.

N nj raport m t fundit t Kombeve t Bashkuara, Raporti Botror iInvestimeve 20131, Shqipria renditet bashk me Kroacin si vendet e rajonit qkan thithur m shum investime t huaja. Para krizs ekonomike dhe financiarevendet e Evrops Juglindore bn nj progres domethns n trheqjen e investimevet huaja, duke rezultuar me nj rritje nga 2.1 miliard dollar n vitin 2002, n 13.3miliard n vitin 2008. Kostoja e ult e krahut t puns, aksesi i leht n tregjeteuropiane dhe privatizimi i nj sr ndrrmarrjeve shtetrore u dhan nj rritje t lartinvestimeve t huaja direkte. Kroacia dhe Shqipria ishin dy vendet q morn edheinvestimet m t mdha n rajon- thuhet n raportin e Kombeve t Bashkuara.

N ndryshim nga shum vende t rajonit, t cilat si pasoj e krizs psuantkurrje t dukshme t investimeve, n Shqipri nuk pati luhatje t mdha dhe trendivazhdoi t ndiqej. Argumenti ky q sjell raporti i Kombeve t Bashkuara pr ktmbajtje t trendit sht klima e biznesit dhe privatizimet. Ajo ka e favorizoiShqiprin n mbajtjen e ritmit sht klima miqsore me biznesin dhe mundsit q uhapn nga privatizimi i ndrrmarrjeve t tjera shtetrore.

Gjithsesi nga nj analiz krahasimore me vendet e Evrops Juglindore,shohim se Shqipria ka stokun relativ m t ult t IHD-ve q nga viti 2008. Kjoshpjegohet me faktin se investimet e huaja direkte n Shqipri jan nj fenomen ikohve t fundit dhe shumica e stokut sht akumuluar vetm n kto vite, krahasuarme vendet e tjera q kan pritur IHD pr nj periudhe m t gjat kohe. Shqipria ka

pasur gjithashtu nj rritje ekonomike m t shpejt se sa vendet e rajonit, gj q kaulur magnitudn e indikatorve t IHD-ve kundrejt PBB-s. Rrjedhimisht stoku relativ,i cili matet n raport me PBB sht m i ult se ai i vendeve t Evrops Juglindore.

Tabela 4.2Investimet e Huaja Direkte ndaj PBB (n %) n Shqipri dhe Vendet e Rajonit

Rajoni/Vendi 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Shqipri 11 12 15 23 22 29 37Bosnj dheHercegovin 28 28 33 44 39 45 43Kroaci 31 33 56 77 45 57 57Maqedoni 41 36 42 46 42 48 48Mali i Zi - - - - 74 124 138Serbi - - - - 35 44 47

Burimi Banka e Shqipris

1http://www.unctad.org/ World Investment Report 2013 UNCTAD


31/54

kop- 30 -

Fi gure 1: Investimet e Huaja Direkte ndaj PBB (n %) n Shqipri dhe Vendet e Rajonit

IHD ndaj PBB (%) ne Shqiperi dhe Vendet e Rajonit 2010

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Shqiperi Bosnje dhe

Hercegovine

Kroaci Maqedoni Mali I Zi Serbi

Burimi Banka e Shqipris

Trendi pozitiv q kan ndjekur investimet e huaja n Shqipri sht favorizuaredhe nga hapat e ndrrmarra pr t lehtsuar bizneset e reja. Procedurat e fillimit tnj biznesi n Shqipri kan patur nj progres rrits n vite. E vendosur n nj shkallkrahasimore nga 1 tek 100, n renditjen e T Brit Biznes1, t Banks Botrore, prvitin 2013, ku 100 sht pikzimi maksimal pr lehtsirat n t brit biznes, n tabelne mposhtme jepet ecuria e Shqipris n vite, krahasuar me vendet e rajonit.Aktualisht Shqipria renditet e dyta n rajon m 91.4 pik, pas Maqedonis m 97.8

pik, duke ln pas Malin e Zi, Serbin, Kosovn dhe Bosnj&Hercegovina.

Tabela 4.3:Renditja e vendeve t rajonit sipas DB 2004-2013

EkonomiaDB

2004DB

2005DB

2006DB

2007DB

2008DB

2009DB

2010DB

2011DB

2012DB

2013

Shqipria 64.9 68 68.2 69.7 69.5 82.8 88.3 88.4 88.6 91.4Bosnia and

Herzegovina 44.6 58.9 59.8 60.5 61.7 60.6 62.7 63.5 68.7 71.4Kosova .. .. .. .. .. .. 66.9 63.2 63.8 72.2Maqedonia 63.5 63.7 60.4 74.2 82 87.1 93.7 95.7 95.7 97.8Mali i Zi .. .. .. 72.9 73 73.8 79.5 87.2 89 89Serbia 61.5 62.1 75.7 75.9 76.1 76.3 85.6 85.5 85.6 87.8

Burimi Banka Botrore

1Banka Botrore dhe IFC,Raporti t bsh biznes, viti 2013,Profili Ekonomik i Shqipris (Uashington

D.C.: Banka Botrore, 2013


32/54

kop- 31 -

Sipas treguesve t t njejtit raport, i cili bn nj klasifikim t 185 ekonomiven mbar botn, problemet m t cilat ndeshet Shqipria n procesin e fillimit t nj

biznesi vazhdojn t mbeten ende t pazgjidhura n disa shtje. Kshtu dukekrahasasuar problematikat q shfaqen gjat vitit 2013 (Doing Business 2013) me atot vitit 2012 (Doing Business 2012), situata nuk ka patur ndryshime dhe pr m tepr

prmirsime, madje n disa zra si jan pagimi i taksave, furnizimi me elektricitet,regjistrimi i prons kan humbur nga pozicioni i nj viti m par. Prsa i prketshtjes lidhur me Lejet e Ndrtimit, Shqipria renditet e fundit n list duke qenkshtu dhe e fundit n rajon lidhur me t.

Tabela 4.4: Shqipria sipas treguesve te DB 2012 dhe 2013

shtjet DB 2013 DB 2012 Ndryshimi n renditje

Fillimi i Biznesit 62 60 -2shtje lidhur me Lejet e

Ndrtimit 185 185 s'ka ndryshimFurnizimi me elektricitet 154 151 -3

Regjistrimi i pronave 121 119 -2

Marrja e kredive 23 23 s'ka ndryshim

Mbrojtja e investitorve 17 16 -1

Pagimi i taksave 160 155 -5

Tregtia me Jasht 79 78 -1

Zbatimi i Kontratave 85 85 s'ka ndryshim

Zgjidhja e Paaftsis paguese 66 65 -1Burimi Banka Botrore

Figur2: Shqipria sipas treguesve t T Brit Biznes 2013

Burimi Banka Botrore


33/54

kop- 32 -

Sipas analizs s br nga Banka Botrore n nj raport1, ajo far vihet re prt gjashta vendet e rajonit: Shqipria, Bosnja& Hercegovina, Kosova, Maqedonia,Mali i Zi dhe Serbia (EJL6), sht q reesioni nprmjet t cilit po kalon Eurozona

ka patur nj ndikim negativ si n krkesn e jashtme ashtu dhe n investimet e huajadirekte n t gjitha kto vende. Sipas parashikimeve t ekspertve, megjithse kushtetglobale ekonomike dhe financiare kan vazhduar t prmirsohen, Eurozona pritet tmbetet n reesion n 2013 (me0.6 pr qind rritje). PBB globale tani parashikohet tzgjerohet m 2.2 pr qind n 2013, 3.0 pr qind n 2014 dhe 3.3 pr qind n 2015.Rritja ekonomike n 2013, mendohet t varioj nga 1.2 pr qind (pr vendet m tardhura t larta) n 5.1 pr qind ( pr vendet m t ardhura t ulta dhe t mesme). Brenda ktij konteksti, rajoni i EJL6 parashikohet t rritet m 1.7 pr qind n2013, duke sinjalizuar fundin e reesionit t dyfisht t vitit 2012. Megjithse rritja n

prgjithsi do t jt e brisht, ajo do t jet pozitive n t gjasht vendet. Shqipriapritet t rritet me rreth 1.8 pr qind, e mbshtetur nga nj performanc e qndrueshme

e eksporteve. Kosovapritet t ket rritjen m t lart (3.1 pr qind), fal investimevet mdha publike dhe nj fluksi t konsiderueshm remitancash. E dyta vjen Serbia,me rritjen e parashikuar n 2 pr qind, pjesrisht prej efektit baz nga reesioni i vititt kaluar. Meqense prbn 45 pr qind t ekonomis s rajonit, rritja n Serbi shtthelbsore pr performancn e rajonit. Serbia pritet t prfitoj nga rritja e IHD,

performanca e qendrueshme e FIAT-it, dhe normalizimi i prodhimit bujqsor, i cili rapothuajse 20 pr qind n 2012; gjithashtu edhe m shum IHD mund t priten merritjen e besimit t investitorve bazuar n mundsin e hapjes s negociatave prhyrjen n BE gjat ktij viti. Rritja ekonomike e Maqedonispritet t jet e moderuardhe do t vij kryesisht prej IHD-ve, eksporteve dhe investimeve publike. Rritjemodeste pritet n Malin e Zi, pjesrisht pr shkak t rimkmbjs s energjis

elektrike dhe bujqsis por kryesisht e diktuar nga turizmi. N Bosnj dheHercegovinrritja ka t ngjar t jet e vakt kt vit; parashikimi sht vetm 0.5

pr qind. Shum shtje t lidhura m mjedisin e biznesit n kt vend do tvazhdojn t kufizojn flukset e IHD, si dhe perspektivat pr zgjerim t biznesevevendase.

Raporti I BB argumenton se kundrejt ksaj rritjeje t brisht, prpjekjet e EJL6pr t reformuar fushat strukturore duhet t intensifikohen. Problemet m t cilatprballen ekonomit e ktyre vendeve prgjithsisht jan t ngjashme dhe kan tbjn kryesisht me:

- Konsolidimin fiskal, q duhet t jet m i leht tani q perspektiva eprodhimit dhe t ardhurave po prmirsohet.- Klima e investimeve duhet t prmirsohet n mnyr t

konsiderueshme,veanrisht n fushat kryesore ku ka dobsi: lejet endrtimit, liencat, barrierat ndaj siprmarrjes, aftsive dhe mjeshtrive,infrastruktura.

N drejtim t klims s biznesit nj hap t konsiderueshm prpara ka brMaqedonia e cila sipas treguesve t T Brit Biznes vazhdon t kt klimn m tfavorshme t investimeve n rajon.

1 Banka Botrore,Raporti i Rregullt Ekonomik per Evropen Juglindore 2013


34/54

kop- 33 -

5. Efektet e IHD-ve n Shqipri

5.1Ecuria e I HD-ve, vshtr im i prgj ithshmN vitin 2012, Shqipria u ri-klasifikua nga nj vend me t ardhura t larta- t

mesme, n nj vend m t ardhura t ulta- t mesme.1. Shqipria ka nj ekonomi tvogl n t cilin GNI pr frym isht 3,980 USD n vitin 2011. Popullsia totale sht3.21 milion, 46.6% e s cils prbhet nga popullsia rurale. Rritja vjetore e popullsissht 0.36%.

Sipas raportit t EBRD, Shqipria sht nj nga ekonomit e pakta ntranzicion q e kan prballuar krizn mir dhe arsyeshm deri tani, dhe kjo

pjesrisht sepse ekonomia sht m pak e integruar me tregjet globale sesa ekonomite tjera. Rritja e GDP (PBB) n vitet 20042008 ishte rreth 6%, n vitin 2009 arriti n3.3% dhe n 2011 pati nj ulje t mtejshme duke arritur n 3%. Sektori prodhues

(manufacturing) z rreth 19% t GDP dhe ka ruajtur t njjtat pozita.

2

Shqipria sht nj vend interesant pr thithjen e IHD-ve n BallkaninPerndimor. Prmirsimi i dukshm i infrastrukturs s rrugve, elektricitetit dhefurnizimit me uj, prmirsime e mdha n shrbimet publike si dhe iniciativat e miret marktingut kan trhequr investitor kryesisht n fushat e energjis,hidrokarbureve, n infrastruktur si edhe n fushn e shitjeve me pakic dhe nindustrin financiare. Sektort q kan prthithur m shum IHD jan edhe ata mrndsishmit si psh:

N sektorin e energjis; Nprmjet projekteve konesionare q kan si qllimrritjen e prodhimit t energjis elektrike si dhe diversifikimin e burimeve energjetike

pr energjit e rinovueshme. Gjithashtu, Shqipria po lviz drejt tregut rajonal t

energjis dhe n linjat rajonale t interkoneksionit (linja Tiran-Prishtin apo shtrimi ikabllove nnujore me Italin).N sektorin minerar; jan disa kompani t huaja q operojn n nxjerrjen e

mineralit t kromit dhe t prpunimit industrial t tij. Gjithashtu n nxjerrjen emineralit t bakrit dhe t prpunimit industrial. (Kurum Holding)

N industrin e nafts; jan nnshkruar marrveshje pr zbulimin dheprodhimin e nafts dhe gazit me disa kompani ndrkombtare. (Bankers PetroliumLtd). Gjithashtu investime t mdha jan realizuar n industrin e imentos me

prezencn e kompanive t huaja (Titan, Colacem).Edhe zhvillimi i infrastrukturs s vendit ka trhequr investitor t huaj, t

shumt. Aeroporti "Nn Tereza", Rruga e Kombit, plani i rregullimit t Portit Durrs,

etj., jan projekte t rndsishme t realizuara e q vazhdojn t realizohen nprmjetkonensioneve t dhna kompanive t huaja.

Telekomunikacioni sht zhvilluar kryesisht nprmjet privatizimit,investimeve pasuese t bra nga investitort e huaj dhe n nj far mase edhe ngainvestimet vendase. Prezenca e kompanive t huaja (operatoret Vofafon dhe AMC) ka

1World Bank countries classification list 2012,http://www.gfmag.com/tools/global-

database/economic-data/12066-countries-by-income-group.html#axzz2eZ

Documents

INVESTIMET E HUAJA DIREKTE DHE SHQIPËRIA Rëndësia Dhe Efektet Politikat Për Nxitjen e Tyre (1)