is etudu

0

SAÜ

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

İŞ ve ZAMAN ETÜDÜ Öğr.Gör. TEOMAN BEKAR (http://www.tbekar.sakarya.edu.tr/)

http://www.tbekar.sakarya.edu.tr/

1

İş Etüdü Ders Notları – İçindekiler

İÇİNDEKİLER

1. VERİMLİLİK KAVRAMI VE İŞLETMEDE VERİMLİLİK................................................................ 1

1.1. VERĠMLĠLĠK NEDĠR? ............................................................................................................................. 1

1.2. BĠR ĠġLETMEDE VERĠMLĠLĠK ................................................................................................................. 1

1.3. YÖNETĠMĠN GÖREVĠ ............................................................................................................................. 2

2. BİR İŞİN TOPLAM SÜRESİ VE BU SÜRENİN AZALTILMASI ........................................................ 3

2.1. BĠR ĠġĠN TOPLAM SÜRESĠ ...................................................................................................................... 3

2.2. TOPLAM Ġġ SÜRESĠNĠN AZALTILMASI ................................................................................................... 5

3. İŞ ETÜDÜ .................................................................................................................................................... 7

3.1. Ġġ ETÜDÜNÜN BAZI ÖZELLĠKLERĠ ......................................................................................................... 7

3.2. Ġġ ETÜDÜ TEKNĠKLERĠ VE BĠRBĠRLERĠYLE ĠLĠġKĠLERĠ........................................................................... 9

3.3. Ġġ ETÜDÜNÜN TEMEL AġAMALARI ....................................................................................................... 10

4. İŞ ETÜDÜNÜN UYGULANMASINDA İNSAN FAKTÖRÜ ............................................................... 11

4.1. Ġġ ETÜDÜ VE YÖNETĠM ....................................................................................................................... 11

4.2. Ġġ ETÜDÜ VE USTABAġI ...................................................................................................................... 11

4.3. Ġġ ETÜDÜ VE ĠġÇĠ ................................................................................................................................ 12

4.4. Ġġ ETÜDÜ UZMANI .............................................................................................................................. 13

5. METOT ETÜDÜ ....................................................................................................................................... 14

5.1. METOT ETÜDÜNÜN TANIMI, AMAÇLARI, ADIMLARI........................................................................... 14

5.2. ETÜDÜ YAPILACAK ĠġĠN SEÇĠMĠ ......................................................................................................... 14

5.3. ELEġTĠREREK ĠNCELEME VE DÜZELTĠLMĠġ YÖNTEM ............................................................................ 15

5.4. METOT ETÜDÜ ĠÇĠN KULLANILAN ġEMA VE DĠYAGRAMLAR .............................................................. 16

5.4.1 Süreç şemaları simgeleri ............................................................................................................... 16

5.4.2 Temel Süreç Şeması....................................................................................................................... 17

5.4.3 İş akımı şeması ve akım diyagramı................................................................................................ 17

5.4.4 Akım Diyagramı ............................................................................................................................ 18

5.4.5 İp Diyagramı ................................................................................................................................. 19

5.4.6 İş akımı şeması – işçi tipi (işçi iş akımı şeması) ............................................................................ 19

5.4.7 Çoklu etkinlik şeması..................................................................................................................... 20

5.4.8 Gezi şeması ................................................................................................................................... 20

5.4.9 İki el süreç şeması ......................................................................................................................... 20

5.5. TANIMLAMAK, YERLEġTĠRMEK VE SÜRDÜRMEK ................................................................................ 21

5.5.1 Geliştirilmiş yöntemin onaylanması .............................................................................................. 21

5.5.2 Geliştirilmiş yöntemin tanımlanması............................................................................................. 21

5.5.3 Geliştirilmiş yöntemin yerleştirilmesi ........................................................................................... 21

5.5.4 İşçilerin öğrenme durumu ............................................................................................................. 22

6. İŞ ÖLÇÜMÜ ............................................................................................................................. ................. 23

6.1. Ġġ ÖLÇÜMÜNÜN AMACI ...................................................................................................................... 23

6.2. Ġġ ÖLÇÜMÜNÜN YARARLARI ....................................................................................................... ....... 23

6.3. Ġġ ÖLÇÜMÜ ĠÇĠN TEMEL AġAMALAR ................................................................................................... 23

6.4. Ġġ ÖLÇÜMÜ TEKNĠKLERĠ ..................................................................................................................... 24

6.4.1 İş Örneklemesi............................................................................................................................... 24 6.4.1.1 Neden iĢ örneklemesine ihtiyaç duyulur? ......................................................................................... . 24 6.4.1.2 Örnek büyüklüğünün saptanması ...................................................................................................... 25 6.4.1.3 Rasgele gözlemlerin yapılması ......................................................................................................... ..27

6.4.1.4 Gözlemlerin kapsamı.................................................................................................................... ..... 28 6.4.1.5 Gözlemlerin yapılması ...................................................................................................................... 28

6.4.2 Zaman Etüdü ................................................................................................................................. 29 6.4.2.1 Gerekli bilgilerin toplanması ............................................................................................................ . 29 6.4.2.2 Yöntemin denetlenmesi ......................................................................................................... ............ 30 6.4.2.3 ĠĢin öğelerine ayrılması .................................................................................................................... . 30 6.4.2.4 Örnek Büyüklüğü .............................................................................................................................. 31 6.4.2.5 Öğelerin zamanlarının ölçülmesi (kronometre yöntemi) ................................................................... 32

i

2


6.4.2.6 Derecelendirme ve temel zamanın hesaplanması ................................................................................ 32

6.4.2.7 Paylar ................................................................................................................................................. . 33 6.4.2.8 Standart zaman ................................................................................................................. ................... 34 6.4.2.9 Makine ve iĢçinin beraber çalıĢtığı durumlar....................................................................................... 34 6.4.2.10 Bir Zaman Etüdü Örneği ..................................................................................................................... 35

6.4.3 Önceden saptanmıĢ zaman standartları (PTS) ................................................................................. 35

EK1 – SÜREÇ ġEMASI ÖRNEĞĠ ......................................................................................................................... 36

EK2 – Ġġ AKIMI ġEMASI VE AKIM DĠYAGRAMI ÖRNEĞĠ ........................................................................... 39

EK3 – ÖRNEK: AKIM DĠYAGRAMI ĠLE Ġġ AKIMI ġEMASININ BĠRLĠKTE KULLANIMI ........................ 46

EK4 – ĠP DĠYAGRAMI ÖRNEĞĠ ............................................................................................................. ............ 52

EK5 – ĠġÇĠ Ġġ AKIM ġEMASI ÖRNEĞĠ ............................................................................................................. 57

EK6 – ÇOKLU ETKĠNLĠK ġEMASI ÖRNEKLERĠ............................................................................................ 60

EK7 – GEZĠ ġEMASI ÖRNEĞĠ .................................................................................................................. ......... 68

EK8 – ĠKĠ EL SÜREÇ ġEMASI ÖRNEĞĠ ........................................................................................................... 72

EK9 – STANDART UYGULAMA FORMU ........................................................................................................ 75

EK10 – GÖZLEM SAYILARINI BULMAK ĠÇĠN NOMOGRAM ...................................................................... 77

EK11 – RASGELE SAYILAR ÇĠZELGESĠ ......................................................................................................... 79

EK12 – ZAMAN ETÜDÜNDE KULLANILAN FORMLAR .............................................................................. 81

EK13 – BĠR ZAMAN ETÜDÜ ÖRNEĞĠ..................................................................................................... ......... 87

ii

3


ŞEKİL LİSTESİ

ġekil 1.1 – Yönetimin iĢletmenin kaynaklarını düzenlemede oynadığı rol .................. 2

ġekil 2.1 – Üretim süresini meydana getiren bölümler................................................ 3

ġekil 3.1 – ĠĢ Etüdü Teknikleri .................................................................................... 9

ġekil 4.1 – ĠĢ Etüdünde Ġnsan Faktörü ...................................................................... 11

ġekil 5.1 – ÇeĢitli ĠĢ Durakları Arası AkıĢ Örnekleri .................................................. 19

ġekil 5.2 – Tipik bir öğrenme eğrisi........................................................................... 22

ġekil 6.1 – ĠĢ Ölçümü Teknikleri ............................................................................... 24

ġekil 6.2 – Normal dağılım eğrisi .............................................................................. 25

ġekil 6.3 – ĠĢ örneklemesi için etüt kapsamı örneği .................................................. 28

ġekil 6.4 – Derecelendirmenin süreye etkisi ............................................................. 33

ġekil 6.5 – El ile yapılan basit bir iĢ için standart zamanın saptanması .................... 34

ġekil 6.6 – Makine ve iĢçinin birlikte çalıĢtığı bir durum ............................................ 35

TABLO LİSTESİ

Tablo 3.1 – Verimliliği artırmanın dolaysız yolları ..................................................... 8

Tablo 5.1 – EleĢtirerek inceleme adımı için sorulacak sorular .................................. 16

Tablo 5.2 – Metot Etüdünde Kullanılan ġekil ve Diyagramlar ................................... 16

Tablo 5.3 – Süreç ġeması Simgeleri ........................................................................ 17

Tablo 5.4 – Ġki el süreç Ģeması için kullanılan semboller ve anlamları...................... 20

Tablo 6.1 – Rasgele gözlemler için zaman sırasının saptanması ............................. 27

Tablo 6.2 – Makineden yararl. ve boĢ zam. dağ. incel. iĢ örneklemesi kayıt formu .. 28

iii

4

İş Etüdü Ders Notları – Bölüm 1

DERS NOTLARI

1. VERİMLİLİK KAVRAMI ve İŞLETMEDE VERİMLİLİK

Bu bölümde verimlilik kavramı açılanacak ve bir iĢletmede verimliliğin ne anlama geldiği üzerinde durulacaktır.

1.1. Verimlilik Nedir?

Verimlilik, en kısa Ģekilde tanımlanacak olursa: “Çıktı ile girdi arasındaki orantıdır.” Bu tanım herhangi bir sistem için geçerlidir. Her zaman için matematiksel olarak ölçmesi kolay olmasa da bir sistemin çıktılarının girdilerine oranı o sistemin verimliliğini yansıtır.

1.2. Bir İşletmede Verimlilik

Verimliliği bir iĢletme sistemi açısından düĢünecek olursak sistemin girdileri bir diğer deyiĢle kaynakları Ģu ana baĢlıklar altında toplanır:

- Arazi,

- Malzeme,

- Fabrika, Makine ve Araçlar,

- Emek (iĢgücü).

Verimliliği artırmanın yolları girdi miktarı sabit kalırken çıktı miktarının artırılması, çıktı miktarı sabitken girdi miktarının azaltılması ya da hem girdi miktarının azaltılıp hem de çıktı miktarının artırılması olabilir. Yukarıda sıralanan kavramların her birinin verimliliği üzerinde durulabilir.

Arazinin Verimliliği: Örneğin tarım açısından düĢünülürse, daha iyi bir ekim tekniği ve daha uygun bir gübre kullanılırsa alınan ürün miktarında artıĢ yaĢanabilir ki bu durumda arazinin verimliliğinin artmıĢ olmasından bahsedilebilir. Bir endüstri tesisi açısından düĢünülürse mevcut olandan daha iyi bir tesis yerleĢtirmesi yapılarak bir makine daha konması sağlanabilirse arazinin veriminin arttığından söz edilebilir.

Malzeme Verimliliği: Bir imalat fabrikasında daha iyi bir tasarım aracılığı ile kullanılan malzemedeki fire oranı azaltılabilmiĢse bu durumda malzeme verimliliği artmıĢ anlamına gelir.

Makine Verimliliği: Eğer bir makine bir çalıĢma gününde 100 parça üretiyorsa ve yapılan bir iyileĢtirme ile bu sayı 120‟ye çıkartılmıĢsa bu makinenin verimliliği %20 artmıĢ anlamına gelecektir.

Emek Verimliliği: El emeği ile yapılan bir ürün düĢünelim. Bu üründen bir iĢçi günde 30 adet üretiyor olsun. Yapılan bir yöntem düzeltmesi ile bu günde 33 adete çıkartılabiliyorsa %10 verimlilik artıĢı sağlanmıĢ demek olur.

Bir iĢletmenin verimliğini etkileyen etmenler pek çoktur ve hiçbir etmen diğerlerinden bağımsız değildir. Arazi, malzeme, makine ve iĢgücü kaynaklarına ne oranda önem verileceği kuruluĢun kendisine, bulunduğu sektöre hatta bulunduğu ülkeye bağlıdır. ĠĢçi masraflarının malzeme masraflarına veya makine ve arazi maliyetlerine göre az olduğu endüstrilerde ya da ülkelerde, iĢ alanının ve malzemenin kullanımına iliĢkin verimliliğin artırılması üzerinde daha çok durulması daha mantıklı olabilir. ĠĢgücünün

1 / 98

5


yani emeğin nispeten daha pahalı olduğu durumlarda ise verimliliği artırmanın en iyi yolu iĢgücü verimliliği üzerinde durmaktır. Ortalama olarak pek çok sanayi dalında son ürün maliyetinin yaklaĢık %60‟ını malzeme maliyetleri oluĢturmaktadır. Geriye kalan %40 ise iĢçilik ve durağan maliyetler arasında bölünür. Ürün tasarımının uygun yapıldığı durumlarda malzeme maliyetlerinde fazla azaltıma gidilemeyeceği için iĢçilik maliyetlerinin azaltılması üzerinde durulması önem kazanmaktadır.

Bu dersin konusu olarak daha çok emek verimliliğinin artırılması teknikleri üzerinde durulacaktır.

1.3. Yönetimin Görevi

Bütün bu sayılan kaynakların en iyi Ģekilde kullanılmasını sağlamak iĢletmedeki Yönetim organının görevidir.

Birden çok insanın çalıĢtığı iĢlerde bir kaynağın kullanılmasını diğerine göre dengeli kılma ve iĢte en iyi sonucu elde etmek için kuruluĢtaki herkesin çabasını en iyi sonucu sağlayacak Ģekilde düzenleme, yönetimin görevidir. AĢağıdaki Ģekilde kaynakların kullanımında yönetimin görevi gösterilmiĢtir.

Arazi ve Bina Malzeme Tesisat, Makine ĠĢgücü

Yönetim üretmek için verileri toplar kaynakları planlar, yönlendirir, düzenler, denetler ve özendirir.

Mal ve Hizmetler

ġekil 1.1 – Yönetimin iĢletmenin kaynaklarını düzenlemede oynadığı rol ĠĢ etüdü, verimliliğin artırılması için iĢgücünün ve makinelerin gerektiği gibi kullanılmasını sağlamak amacını güden teknikleri içerir.

2 / 98

6

Mevcut KoĢullar Altında toplam

iĢ süresi

Toplam ĠĢ Kapsamı

A

B

Toplam Etkin Olmayan Süre

C

D


2. BİR İŞİN TOPLAM SÜRESİ VE BU SÜRENİN AZALTILMASI

2.1. Bir İşin Toplam Süresi

Bir iĢin toplam süresi “adam-saat” ya da “makine-saat” cinsinden hesaplanabilir. Bir makine ya da bir kiĢi tarafından bir iĢlemin yapılması ya da bir ürününü üretilmesi için harcanan süre Ģekil 2.1‟de incelenmiĢtir.

Ürünün veya iĢlemin temel iĢ kapsamı

Ürün belirlemeleri (dizayn) veya modelindeki hatalardan doğan ek iĢ

kapsamı

Üretim veya iĢlemde etkin olmayan yöntemlerin kullanılmasından doğan ek iĢ kapsamı

Yönetimin yetersizliği nedeniyle oluĢan etkin olmayan süre

ĠĢçinin denetimi altında bulunan etkin olmayan süre

ġekil 2.1 – Üretim süresini meydana getiren bölümler

Temel iş kapsamı, daha fazla azaltılması olanaksız en düĢük çalıĢma süresidir. ĠĢin toplam süresi ise Ģekil 2.1‟de gösterildiği Ģekilde artar. ġimdi A, B, C ve D harfleri ile sembolize edilen bu etmenlerin iĢ süresini nasıl artırdığını daha detaylı inceleyelim.

A. Ürünün modelindeki ya da belirlemelerindeki eksikliklerden dolayı artan iĢ kapsamı

A.1. Kötü hazırlanmıĢ modeller en ekonomik süreçlerin kullanılmasını önler.

A.2. Standartların yokluğu üstün üretim süreçlerinin kullanılmasını önler.

3 / 98

7


A.3. YanlıĢ kalite standartları gereksiz iĢlere yol açar

A.4. Malzeme fazlalıklarının temizlenmesini gerektiren modeller gereksiz iĢ kapsamı oluĢturur.

B. Süreç ya da yöntem yüzünden artan iĢ kapsamı

B.1. YanlıĢ makine kullanılması

B.2. Sürecin doğru iĢlememesi veya kötü koĢullar altında iĢlemesi

B.3. YanlıĢ takımların (el araçları) kullanılması

B.4. Gereksiz harekete neden olan kötü yerleĢtirme özellikleri

B.5. ĠĢçinin kötü çalıĢma yöntemleri

C. Yönetime bağlı olan etkin olmayan süre

C.1. AĢırı ürün çeĢitliliği, kısa süreli çalıĢmalar nedeniyle boĢ zaman yaratır.

C.2. Standardizasyon yokluğu, kısa süreli çalıĢmalar nedeniyle boĢ zaman yaratır.

C.3. Model tasarımlarının (dizayn) gerektiği gibi yapılmamasından kaynaklanan üretim esnasındaki değiĢiklikler beklemelere ve zaman kayıplarına yol açar. (MüĢteri isteklerinin doğru karĢılanamamasından doğan değiĢiklikler gibi)

C.4. ĠĢ ve sipariĢlerin kötü planlanması, iĢçilerin ve makinelerin boĢ zamanlarını artırır.

C.5. Kötü planlamadan doğan hammadde yokluğu, iĢçilerin ve makinelerin boĢ zamanını artırır.

C.6. Tesisat bozuklukları, iĢçilerin ve makinelerin boĢ zamanının artmasına neden olur. (Makine ve tesisat bakımlarının iyi yapılmaması bozulmalara elektrik arızalarına neden olabilir.)

C.7. Kötü ve bakımsız tesisat ve makinelerden dolayı oluĢan bozuk üretimlerin yeniden iĢlenmesinden veya üretilmesinden kaynaklanan zamanlar etken olmayan süre kapsamındadır.

C.8. Kötü çalıĢma koĢulları, iĢçileri dinlenme zorladığından etkin olmayan süre meydana getirir.

C.9. Yönetimin iĢçi güvenliği için gerekli önlemleri almamasından kaynaklanan kazalar, etken olmayan süreler meydana getirir.

D. ĠĢçinin denetimi altında bulunan etkin olmayan süre

D.1. ĠĢe gelmeme, geç kalma ve boĢ zaman geçirme, etkin olmayan süre meydana getirir.

D.2. Dikkatsiz iĢçilik, bozuk iĢ ve yeniden iĢleme nedeniyle etken olmayan süre meydana getirir.

D.3. ĠĢçilerin güvenlik talimatlarına uymamalarından ve dikkatsiz davranmalarından dolayı oluĢan kazalar etkin olmayan süre ortaya çıkarır.

Yukarıda dört ana baĢlık altında sıralanan etmenlerin hepsi yok edilebilirse – ideal olarak arzu edilen durum budur fakat gerçekleĢmesi teoride mümkün olsa da pratik

4 / 98

8


de imkansız gibidir – belli bir çıktının üretimi için en düĢük zaman harcanmıĢ ve böylece de en yüksek verimlilik elde edilmiĢ olur.

2.2. Toplam İş Süresinin Azaltılması

Bir önceki bölümde A, B, C ve D harfleri ile temsil edilen aĢırı iĢ kapsamının ve etkin olmayan sürelerin azaltılması için uygulanabilecek belli baĢlı yöntemler aĢağıda sıralanmıĢtır.

A. Ürüne bağlı aĢırı iĢ kapsamının azaltılması

A.1. Ürün geliĢtirme ve değer analizi tekniklerinin uygulanması, modeldeki yanlıĢlıklardan meydana gelen aĢırı iĢ kapsamını azaltır.

A.2. UzmanlaĢma ve standardizasyon, daha hızlı ve üstün üretim süreçlerinin kullanılmasını mümkün kılar.

A.3. Pazar, tüketici ve ürün araĢtırması uygun kalite standartlarının kullanılmasını ve bu sayede yeniden iĢleme ve gereğinden fazla kaliteli üretimden kaynaklanan süreleri azaltır.

A.4. Ürün geliĢtirme ve değer analizi tekniklerinin uygulanması gereksiz aĢırı malzeme kullanımını azaltarak iĢ kapsamını azaltabilir.

B. Süreç ve yönteme bağlı aĢırı iĢ kapsamının azaltılması

B.1. Süreç planlaması uygun makine seçimi yapılmasını sağlar ve yanlıĢ makine kullanımını önleyerek aĢırı iĢ kapsamını azaltır.

B.2. Süreç planlaması ve araĢtırması, süreçlerin gerektiği Ģekilde doğru yapılmasını sağlar ve aĢırı iĢ kapsamını azaltır.

B.3. Süreç planlaması ve Metot Etüdü, kullanılacak araçların doğru seçilmesini sağlayarak aĢırı iĢ kapsamının azaltılmasına katkıda bulunur.

B.4. Metot Etüdü, kötü yerleĢim sonucu artan iĢ kapsamını azaltır.

B.5. Metot Etüdü ve ĠĢçi Eğitimi, kötü çalıĢma yöntemleri sonucu artan iĢ kapsamını azaltır.

C. Yönetime bağlı etken olmayan sürenin azaltılması

C.1. Etkin pazarlama stratejileri ve uzmanlaĢma, ürün çeĢitliliği nedeniyle ortaya çıkan boĢ zamanı azaltır.

C.2. Standardizasyon çeĢitli ürünler için ortak üretilen alt parçaların üretimini kolaylaĢtıracağı ve hızlandıracağı için etkin olmayan süreyi azaltır.

C.3. Ürün geliĢtirme, model değiĢikliklerinden kaynaklanan etkin olmayan süreyi azaltır.

C.4. Üretim kontrolü ve planlaması ile kötü planlamadan kaynaklanan boĢ zamanlar azaltılır.

C.5. Malzeme kontrolü ve planlaması, hammadde ve yarı mamul yokluğundan kaynaklanan boĢ zamanı azaltır.

C.6. Düzenli ve planlı bakım faaliyetleri; tesis, makine ve tezgah arızalarından kaynaklanan etkin olmayan süreyi azaltır.

5 / 98

9


C.7. Düzenli ve planlı bakım, kötü çalıĢma Ģartlarından kaynaklanan yeniden iĢlemelere bağlı etkin olmayan zamanı ortadan kaldırır.

C.8. ÇalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesi, dinlenmeye olan ihtiyacı azaltarak etkin olmayan sürenin azaltılmasına katkıda bulunur.

C.9. Güvenlik önlemleri, kazalardan kaynaklanan kayıp zamanları azaltır.

D. ĠĢçinin denetimindeki etken olmayan sürenin azaltılması

D.1 Sağlam bir personel politikası ve özendirme; devamsızlık ve geç gelmelerden kaynaklanan boĢ zamanları azaltır.

D.2. Sağlam personel politikası ve iĢçi eğitimi, dikkatsizlikten kaynaklanan hataları azaltarak etkin olmayan süre miktarının azaltılmasını sağlar.

D.3. ĠĢ güvenliği eğitimi ile kazalar nedeniyle meydana gelen etkin olmayan zamanlar azaltılabilir.

6 / 98

10


3. İŞ ETÜDÜ

İş etüdü, geliĢme olanağı yaratabilmek amacıyla, belirli bir olayı ya da etkinliği ekonomiklik ve etkinlik yönünden inceleyen , tüm kaynakları ve etmenleri sistematik olarak araĢtırmaya yönelik ve insan çalıĢmasını geniĢ kapsamda inceleyen bir teknik olup özellikle „metot etüdü‟ ve „iĢ ölçümü‟ tekniklerini kapsayan bir terimdir.

ĠĢ etüdü verimlilikle doğrudan iliĢkilidir. Bu nedenle mevcut kaynaklardan sağlanacak üretimi, çok az ya da hiç yatırım gerektirmeksizin, artırmak amacıyla çok yaygın olarak kullanılmaktadır.

3.1. İş Etüdünün Bazı Özellikleri

(1) ĠĢi yeniden düzenleyerek bir fabrikanın ya da iĢleyen bir birimin verimliliğini artırma yoludur. Bu yöntem genelde, makine, teçhizat ve yapı açısından çok az bir yatırım gerektirir ya da hiç gerektirmez.

(2) Sistematiktir. Bu özelliği sayesinde ister ilk uygulamanın çözümlenmesinde, ister yeni uygulamaların geliĢtirilmesinde olsun, bir iĢlemin etkinliğini etkileyen etmenlerden hiçbirinin savsaklanmamasını ve iĢlemle ilgili bütün olayların göz önünde bulundurulmasını sağlar.

(3) Etkin bir üretim planlaması ve denetimi için temel sayılan performans standartlarının saptanmasında Ģimdiye dek geliĢtirilmiĢ en doğru yoldur.

(4) BaĢarılı iĢ etüdü uygulamaları sonucunda kazanımlar hemen kendini gösterir ve baĢarılı uygulama devam ettiği sürece kazanımlar da devam eder.

(5) Her yerde uygulanabilen bir araçtır. El iĢlerinin yapıldığı ya da makinelerin kullanıldığı yerlerde baĢarıyla uygulanabilir. Sadece imalat atölyelerinde değil, ofislerde, dükkanlarda, laboratuarlarda, hizmet sektörüyle alakalı iĢlerde de rahatlıkla ve baĢarıyla kullanılabilir.

(6) Yönetim için etkin bir inceleme aracıdır. Bir sorunu incelerken onu etkileyen tüm iĢlemlerin zayıflıklarını ortaya çıkaracağı için herhangi bir örgütün etkinliğini belirlemede güçlü bir yöntemdir.

ĠĢ etüdü sistem yaklaĢımını kullandığı için bir diğer deyiĢle sistematik olduğu için ve belli bir iĢlemin etkinliğini etkileyen bütün öğelerin doğrudan gözlemiyle yapılan incelemeleri kapsadığı için, bu iĢlemi etkileyen bütün öğelerin yanlıĢ ve kusurlu taraflarını hemen ortaya çıkarır.

AĢağıdaki tabloda verimliliği artırmanın dolaysız yolları incelenmiĢ ve bu yollar içerisinde iĢ etüdüne iliĢkin tekniklerin yerleri gösterilmiĢtir.

7 / 98

11


Yaklaşım

Yol

Araçlar

Maliyet Sonuç Ne

Zaman Gelişme

derecesi

İş etüdünün rolü

Sermaye

Yatırımı

1. Yeni bir temel sürecin

ilavesi ya da mevcut

süreçlerin büyük ölçüde

düzeltilmesi

Temel araĢtırma, Uygulamalı

araĢtırma, Örnek kuruluĢ Yüksek Yıllar

Sonra Belirli bir sınırı

yok. Model hazırlama, iĢlem ve bakım kolaylıkları sağlamak

için metot etüdü.

2. Daha modern ve daha

yüksek kapasiteli bir

fabrika kurma ya da

mevcut fabrikayı

modernleĢtirme

Satın alma süreç araĢtırması Yüksek Fabrikayı

kurduktan

hemen

sonra

Belirli bir sınırı

yok. ĠĢleri iyileĢtirme düzeninde

ve modernizasyon sırasında

iĢlem kolaylıkları sağlamak

için metot etüdü.

Daha iyi

yönetim

3. Ürünün iĢ kapsamını

azaltma Ürün araĢtırması

Ürün geliĢtirmesi

Kalite denetimi

Metot Etüdü

1 ve 2’ye

göre düĢük Genelde

aylar sonra Sınırlıdır, fakat

4 ve 5’e göre

daha hızlıdır.

Üretimi kolaylaĢtırmak amacı ile model geliĢtirmek için

metot etüdü (ve değer

analizi)

4. Sürecin iĢ kapsamını

azaltma Süreç araĢtırması

Süreç planlaması

Metot Etüdü ĠĢçi Eğitimi

Değer Analizi

DüĢük Hemen Sınırlıdır, 3’e

göre daha fazla

kazanım sağlar

ĠĢlemlerin yapılmasında aĢırı

hareketleri yok ederek sürecin

iĢleyiĢindeki kayıp zaman ve

çabayı azaltmak için metot

etüdü.

5. Etkin olmayan süreleri azaltma (yönetim ya da

iĢçiden kaynaklanan)

İş Ölçümü

Pazarlama Politikası

Standardizasyon

Ürün GeliĢtirme

Üretim Planlaması ve denetimi

Malzeme Denetimi Planlı Bakım

Personel Politikası

GeliĢtirilmiĢ çalıĢma koĢulları

ĠĢçi Eğitimi

Özendirici ücret sistemi

DüĢük YavaĢ

baĢlayabilir

fakat hızla

etkisini

gösterir

Sınırlıdır, 3’e göre daha fazla

kazanım sağlar

Planlama ve denetim, Fabrika

kullanımı, ĠĢçi maliyet

denetimi, Özendirici ücret

sistemleri için mevcut

uygulamayı ve etkin olmayan

süreyi incelemek, performans

standartlarını saptamak için iş

ölçümü.

Tablo 3.1 – Verimliliği artırmanın dolaysız yolları

8 / 98

12


3.2. İş Etüdü Teknikleri ve Birbirleriyle İlişkileri

ĠĢ etüdü temel olarak iki ana yöntemden oluĢur, bunlar; (1) Metot Etüdü ve (2) ĠĢ Ölçümüdür. Bu iki teknik Ģu Ģekilde tanımlanabilir:

Metot Etüdü; daha kolay ve daha etkin yöntemlerin geliĢtirilmesi , uygulanması ve maliyetlerin düĢürülmesi amacı ile, bir iĢin yapılıĢındaki mevcut ve önerilen yolların sistematik olarak kaydedilmesi ve eleĢtirilerek incelenmesidir.

İş Ölçümü; nitelikli bir iĢçinin, belli bir iĢi, belli bir çalıĢma hızıyla (performansıyla) yapması için gereken zamanı saptamak amacıyla geliĢtirilmiĢ tekniklerin uygulamasıdır.

Metot etüdü ve iĢ ölçümü birbirlerine çok bağımlıdırlar. Metot etüdü, iĢlemin iĢ

kapsamının azaltılmasıyla ilgilenir, iĢ ölçümü ise, metot etüdü ile belirlenen iĢ

kapsamına dayanarak etkin olmayan sürenin incelenmesi ve azaltılması ve iĢlem için standart zamanların konması ile ilgilenir. Bu iliĢki Ģematik olarak ġekil 3.2‟de gösterilmiĢtir.

Metot Etüdü

ĠĢi kolaylaĢtırmak ve yapılıĢı için daha ekonomik yöntemler geliĢtirmek

İş Etüdü

İş Ölçümü

ĠĢi kolaylaĢtırmak ve yapılıĢı için daha ekonomik yöntemler geliĢtirmek

Yüksek Verimlilik

ġekil 3.1 – ĠĢ Etüdü Teknikleri Metot etüdü ve iĢ ölçümü farklı tekniklerden oluĢurlar. Metot etüdü, zaman standartlarının saptanacağı durumlarda iĢ ölçümünden önce yapılması gereken bir teknik olmakla birlikte, yönetim metot etüdü uygulamasına geçmeden önce etkin olmayan sürenin ortadan kaldırılması sağlamak üzere gereken önlemleri alabilmek için, bu sürenin nerede meydana geldiğini ve kapsamını saptamak üzere iĢ

örneklemesi gibi iĢ ölçümü teknikleri uygulayabilir.

9 / 98

13


3.3. İş etüdünün temel aşamaları

Tam bir iĢ etüdü yapılmasında 8 ana basamak vardır:

1. Etüdü yapılacak iĢin ya da sürecin seçimi,

2. En uygun kayıt tekniğini kullanarak doğrudan gözlemle, oluĢan her olayın kaydedilmesi. Böylelikle eldeki veriler incelemeye en uygun Ģekli alırlar.

3. Kaydedilen olayların eleĢtirilerek incelenmesi ve yapılan her Ģeyin sırası ile iĢin amacı, yapıldığı yer, yapılma sırası, yapan kiĢi, yapıldığı yol bakımından gözden geçirilmesi.

4. Bütün koĢulları hesaba katarak en ekonomik yöntemin geliĢtirilmesi.

5. Seçilen yöntemin kapsadığı iĢ miktarının ölçülmesi ve bu iĢin yapılması için gerekli standart zamanın hesaplanması.

6. yeni yöntemin ve buna bağlı zamanın tanımlanması, böylece yeni yöntemin her zaman için belirlenmesinin sağlanması.

7. Yeni yöntemin ayrılan süre ile birlikte onaylanarak standart uygulama olarak yerleĢtirilmesi.

8. Yeni standardın iyi bir denetimle sürdürülmesi.

Ġlk üç basamak metot etüdünün ve iĢ ölçümünün ortak basamaklarıdır. Geri kalanlar içinde 5 ve 6. basamaklar iĢ ölçümünün diğerleri de metot etüdünün basamaklarıdır.

ġu sıra akılda tutulmalıdır:

(1) Seçim,

(2) Kayıt,

(3) İnceleme,

(4) Geliştirme,

(5) Ölçme,

(6) Saptama (Tanımlama),

(7) Yerleştirme ve

(8) Sürdürme.

10 / 98

14


4. İŞ ETÜDÜNÜN UYGULANMASINDA İNSAN FAKTÖRÜ

ĠĢ etüdünün doğru Ģekilde uygulanabilmesi için iĢ etüdü süreci içerisinde yer alacak tüm kiĢiler arasında doğru iliĢkilerin kurulması büyük önem arz eder. Bu süreçte yer alacak tarafların durumlarını sözü edilen doğru iliĢkiler açısından inceleyelim. Ayrıca bu süreçte yer alan tarafları gösteren bir Ģekil aĢağıda verilmiĢtir (Ģekil 4.1).

İŞ ETÜDÜ

Yönetim

ĠĢçi Temsilcisi UstabaĢı

ĠĢçiler

ĠĢ Etüdü Uzmanı

ġekil 4.1 – ĠĢ Etüdünde Ġnsan Faktörü

4.1. İş Etüdü ve Yönetim

Eğer iĢ etüdünün bir iĢletmeye uygulanmasında baĢarı elde edilmek isteniyorsa, en yukarıdan baĢlayarak, her düzeydeki yöneticilerin anlayıĢ göstermesi ve yapılanı desteklemesi gerekir. Eğer genel müdür, üretim müdürü gibi üst basamaktaki yöneticiler, iĢ etüdü uzmanının ne yapmaya çalıĢtığını anlamaz ve onu tamamen desteklemezse daha aĢağı basamaktaki yöneticilerin onu benimsemesi ve desteklemesi düĢünülemez. Böyle bir durumda da yanlıĢ anlamalar neticesinde yöneticilerle yaĢanacak çatıĢmalardan ötürü iĢ etüdü uygulamasının baĢarılı olması beklenemez.

O halde, iĢ etüdünün amaç ve teknikleri hakkında kendilerine bilgi verilmesi gereken ilk grup, yönetim grubu, müdürler ve yardımcıları, çok büyük kurumlarda bölüm baĢkanları ve yardımcılarıdır. Bu nedenle genelde iĢ etüdü uygulamalarına baĢlamadan önce üst düzey yöneticiler için kısa süreli tanıtma kursları verilir.

4.2. İş Etüdü ve Ustabaşı

ĠĢ etüdü uygulamalarında insani iliĢkiler açısından belki de en önemli sorun ustabaĢı konumundaki kiĢilerin tutumlarıdır. ÇalıĢmalardan olumlu sonuç elde edebilmek için mutlaka ustabaĢı konumundaki kiĢilerin direnci yenilmelidir, zira onların olumsuz davranıĢları etkili iĢ yapılmasın önler. ĠĢyeri düzeninde, ustabaĢı iĢçilere karĢı iĢvereni temsil eder ve nasıl bölüm müdürlerinin ustabaĢlarının davranıĢları üzerinde bir etkisi varsa ustabaĢlarının da iĢçiler üzerinde benzer bir etkisi vardır.

ĠĢ etüdü uzmanı, çalıĢmaya baĢlamadan önce, ustabaĢlarına neyin niçin yapılacağını, iĢ etüdünün amaçlarını ve yapılması gerekli iĢleri tam olarak onun anlayacağı Ģekilde anlatmazsa, kasıtlı olmasa bile Ģu zorluklarla karĢılaĢabilir:

(1) UstabaĢı iĢ etüdünden en çok etkilenecek insandır ve iĢ etüdü onun uzun zamandan beri sorumlusu olduğu iĢleri hedef almaktadır. Eğer iĢ etüdü uygulaması baĢarılı bir Ģekilde uygulanır ve iĢleyiĢte düzelmeler yaĢanmaya baĢlanırsa, ustabaĢı üstlerinin ve iĢçilerin gözünde öneminin azalmaya baĢladığını düĢünür.

(2) Birçok firmada, iĢ programlarının planlanması, iĢ yöntemlerinin geliĢtirilmesi, zaman çizelgelerinin oluĢturulması, parça baĢı ücretlerin saptanması, iĢçi alma ve iĢçi atma gibi pek çok iĢ ustabaĢının sorumluluk alanındadır. Bu

11 / 98

15


sorumlulukların bir bölümünün elinden alınacak olması onu rahatsız eder. Hiç kimse bulunduğu yerden ikinci plana düĢmek istemez

(3) AnlaĢmazlık çıktığı ya da iĢçinin moralinin bozuk olduğu durumlarda ilk baĢvurulacak kiĢi ustabaĢıdır ve ustabaĢı ne yapıldığını anlayacak kadar bilgiye sahip değilse iĢ etüdüne yardımcı olamaz ve sorunları halletmek zorlaĢır.

UstabaĢları genelde bulundukları iĢyerinde senelerce çalıĢmıĢ ve konumlarında sivrilerek Ģu an bulundukları konuma gelmiĢ kiĢilerdir. Bu nedenle çoğunluğu orta yaĢtadır, belli alıĢkanlıkları vardır ve bir baĢkasından yaptıkları iĢle ilgili yeni bir Ģey öğrenmenin mümkün olmadığına inanırlar.

Dolayısıyla, ustabaĢı eğer iĢ etüdüne iliĢkin bir hazırlama eğitiminden geçirilmemiĢse kendi bölümüne bir iĢ etüdü uzmanının atanmasına karĢı koyacaktır. UstabaĢına verilecek eğitim yöneticilere verilecek olandan çok daha geniĢ kapsamlı ve uzun süreli olmalıdır, çünkü onlar iĢin doğrudan içerisindedirler. ĠĢ etüdü uzmanı kesinlikle ustabaĢını küçümsememelidir.

Eğer iĢ etüdü uzmanı baĢtan beri ustabaĢının yerini almaya çalıĢmadığını gösterirse, onun dostluğunu ve saygısını kazanacaktır. Bunun için de Ģu kurallara riayet edilmelidir:

(1) ĠĢ etüdü uzmanı hiçbir zaman iĢçilere doğrudan doğruya emir vermemelidir. Bütün yönergeler ustabaĢı aracılığı ile verilmelidir.

(2) ĠĢ etüdünün teknik konuları dıĢındaki kararlar hakkında sorular soran iĢçiler her zaman kendi ustabaĢlarına gönderilmelidirler.

(3) ĠĢ etüdü uzmanı hiçbir zaman herhangi bir iĢçiye sonradan ustabaĢının eleĢtirisi olarak yorumlanabilecek görüĢler açıklamamalıdır. Eğer bu tip görüĢler atölye içinde yayılırsa ve ustabaĢının kulağına giderse tamiri zor durumlarla karĢılaĢılabilir.

(4) ĠĢ etüdü uzmanı etüdü yapılacak iĢlerin seçiminde ve süreçle ilgili bütün teknik konularda ustabaĢının görüĢünü almalıdır. Kendisi konuyu çok iyi biliyor süreci çok iyi tanıyor da olsa bunu yapmalıdır. Sonuçta kendisinin iĢi bittikten sonra uygulamayı her gün yapacak olan ustabaĢının kendisidir.

(5) Her araĢtırmanın baĢlangıcında, iĢ etüdü uzmanı, ustabaĢı tarafından ilgili iĢçilere tanıtılmalıdır. Uzman hiçbir zaman kendi baĢına iĢe baĢlamamalıdır.

4.3. İş Etüdü ve İşçi

ĠĢ etüdü uzmanın iĢçiyle olan iliĢkisi de oldukça önemlidir. ġu konulara dikkat edilmelidir:

(1) Uzman iĢini yaparken verimliliği artırma sorununa salt iĢgücü verimini artırma problemi olarak yaklaĢmamalı iĢçilerin durumu o Ģekilde anlamasına mani olmalıdır. Verimliliğin artırılması için yapılan iĢ etüdü çalıĢmasının hedefi sadece iĢgücü verimliliği değil, arazi, makinelerin verimliliği ve sürecin verimliliği olduğu unutulmamalıdır.

(2) ĠĢ etüdü uzmanı çok dürüst ve açık olmalıdır. Yaptığı iĢin amacını saklamak gizli bir Ģeyler yapıyormuĢ hissi uyandırmak iĢçilerde kuĢku ve Ģüphe

12 / 98

16


uyandırır. Ayrıca iĢ etüdü çalıĢmaları kesinlikle gizli yapılmamalıdır. ĠĢçinin bilgisi dahilinde yapılmalıdır.

(3) ĠĢçi temsilcileri yapılanlar ve yapılanların amaçları hakkında bilgilendirilmeli gerekiyorsa eğitimden geçirilmelidir.

(4) ĠĢçilere öneri ve görüĢlerini sunma fırsatı tanınmalı böylece onların da iĢin önemli bir parçası oldukları gösterilmelidir.

(5) Ayrıca amacın sadece verimliliğin artırılması değil bunun yanında iĢçinin iĢ

doyumu ve yorgunluğunun azaltılması gibi iĢçiyi ilgilendiren önemli baĢka amaçları olduğu da unutulmamalı bu konular da çalıĢma sonuçlarına yansıtılmalıdır.

4.4. İş Etüdü Uzmanı

BaĢarılı bir iĢ etüdü çalıĢması için ĠĢ etüdü uzmanının aĢağıdaki özelliklere sahip olması beklenir:

- Ġçten ve dürüst olması

- Ġstekli olması

- Ġnsanlarla iyi iliĢkiler ve yakınlık kurabilmesi

- Ġnce ve kibar olması

- Ġyi bir görünüĢe sahip olması (temiz ve özenli)

- Kendine güvenli olması

13 / 98

17


5. METOT ETÜDÜ

5.1. Metot Etüdünün Tanımı, Amaçları, Adımları

Bir önceki bölümde metot etüdünün tanımı verilmiĢ olmakla beraber aĢağıda bu tanım hatırlatma amacıyla tekrar verilmiĢtir:

Metot Etüdü; daha kolay ve daha etkin yöntemlerin geliĢtirilmesi , uygulanması ve maliyetlerin düĢürülmesi amacı ile, bir iĢin yapılıĢındaki mevcut ve önerilen yolların sistematik olarak kaydedilmesi ve eleĢtirilerek incelenmesidir.

Metot etüdünün ilgilendiği konular, bir diğer deyiĢle amaçları ise Ģunlardır:

Süreçlerin ve yöntemlerin düzeltilmesi

Fabrikanın, atölyenin, iĢyeri düzeninin, tesisat ve donatım tasarımlarının düzeltilmesi

Ġnsan gücünde artırım sağlanması ve aĢırı yorgunluğun azaltılması

Malzeme, makine ve insan gücünün kullanılmasının düzeltilmesi

Daha iyi çalıĢma koĢullarının geliĢtirilmesi

Metot etüdü aĢağıda verilen ve iĢ etüdü aĢamalarının içinde yer alan 7 temel adımdan oluĢmuĢtur.

1. Seçme: Etüdü yapılacak iĢin seçimi.

2. Kaydetme: Dolaysız gözlem yoluyla, mevcut yöntem hakkındaki bütün ilgili olayların kaydedilmesi.

3. İnceleme: Amaca en uygun tekniği kullanarak bu olayların eleĢtirilerek düzenli bir sıra içinde incelenmesi.

4. Geliştirme: Bütün koĢulları göz önüne alarak, en kolay, ekonomik ve etkin yöntemin geliĢtirilmesi.

5. Tanımlama: Yeni yöntemin her zaman kullanılabilmesi için tanımlanması.

6. Yerleştirme: Yeni yöntemin standart bir uygulama olacak Ģekilde yerleĢtirilmesi.

7. Sürdürme: Bu standart uygulamanın düzenli denetimlerle sürdürülmesi.

Bu adımların hiç birisi atlanamaz.

5.2. Etüdü Yapılacak İşin Seçimi

Metot etüdü yapmak üzere yapılacak bir süreç ya da iĢ seçerken aĢağıda sıralanan noktaları göz önünde bulundurmak uygun olacaktır:

1. Ürün ve iĢlem

2. AraĢtırmayı öneren kimse

3. Önerinin nedeni

4. AraĢtırmanın sınırları

5. ĠĢin özellikleri

14 / 98

18


a) Haftada ne kadar üretilir ya da iĢlenir?

b) Bu, tüm üretimin kabaca yüzde kaçıdır?

c) ĠĢ ne kadar sürecektir?

d) Ġlerde daha çok mu, daha az mı iĢlenecektir?

e) ĠĢte kaç kiĢi çalıĢmaktadır?

i) Dolaylı

ii) Dolaysız

f) Her düzeyde ve her ücret basamağında kaç kiĢi vardır?

g) Günlük, iĢçi ya da grup baĢına çıktı nedir?

h) Bu iĢe ait ödeme nasıl yapılıyor? (parça baĢı, primli, zaman vs)

i) ĠĢin beğenilmeyen, sıkıcı tarafları var mıdır?

6. Donatım

a) Kullanılan tesisat ve donatımın maliyeti yaklaĢık ne kadardır?

b) Eldeki makinelerin etkinliği nedir?

7. ĠĢyeri yerleĢtirme düzeni

a) Yer iĢ için yeterli midir?

b) Daha fazla yer sağlama olanağı var mıdır?

c) Halen kullanılmakta olan yerin azaltılması gerekiyor mu?

8. Ürün

a) Ürün modelinin sık sık değiĢmesi gibi bir durum var mı?

b) Ürünün daha kolay üretilmesine yönelik dizayn değiĢikliği mümkün mü?

c) Nasıl bir kalite düzeyi isteniyor?

d) Ürün nasıl ve ne zaman denetleniyor?

9. Metot etüdü sonucunda verimlilikte ne kadar bir artıĢ beklenebilir?

a) Ürünün ya da sürecin iĢ kapsamının azaltılması yolu ile,

b) Makinelerin daha etkin çalıĢması ile

c) Emeğin daha iyi kullanılması ile 5.3. Eleştirerek inceleme ve düzeltilmiş yöntem

Etüdü yapılacak iĢ seçilip aĢağıda bir sonraki maddede anlatılan yöntemlerle iĢ gözlemlenip kağıda döküldükten sonra eleĢtirerek inceleme adımı ve onun ardından da düzeltilmiĢ yöntem geliĢtirme adımı gerçekleĢtirilir.

Tablo 5.1‟de gösterildiği gibi birincil ve ikincil sorular sorularak düzeltilmiĢ yönteme ulaĢılmaya çalıĢılır. Ġkincil sorular birincil sorulara göre daha derine imkanı tanırlar. Soruların cevaplanması neticesinde yeni düzeltilmiĢ yöntem kendiliğinden ortaya çıkmaya baĢlayacaktır.

15 / 98

19


Konu Birincil Sorular İkincil Sorular Beklenen Sonuç

Ne yapılıyor?

AMAÇ

Ne iĢ yapılıyor?

ĠĢin yapılması niçin önemlidir?

Niçin yapılıyor?

BaĢka ne yapılabilir?

Ne yapılmalıdır?

ĠĢin gereksiz bölümlerini ortadan kaldır

YER

Nerede yapılıyor?

Niçin orada yapılıyor

Nerede yapılıyor?

Niçin orada yapılıyor?

BaĢka nerde yapılabilir?

Nerede yapılmalıdır?

SIRA

Ne zaman yapılıyor?

Niçin o zamanda yapılıyor?

Ne zaman yapılıyor?

Niçin o zaman yapılıyor?

Ne zaman yapılabilir?

Ne zaman yapılmalıdır?

Kim yapıyor?

Niçin o kiĢi yapıyor?

Olanak olduğu yerde birleştir ya da daha etkin sonuçlar elde etmek için iĢlemlerin sırasını yeniden düzenle

KĠġĠ Kim yapıyor? Niçin o kiĢi yapıyor?

BaĢka kim yapabilir?

Kim yapmalıdır?

YOL

Nasıl yapılıyor?

Niçin o Ģekilde yapılıyor?

Nasıl yapılıyor?

Niçin o biçimde yapılıyor?

BaĢka nasıl yapılabilir?

Nasıl yapılmalıdır?

ĠĢlemi basitleştir

Tablo 5.1 – EleĢtirerek inceleme adımı için sorulacak sorular

5.4. Metot Etüdü için Kullanılan Şema ve Diyagramlar

Metot etüdü için kullanılan bazı Ģekil ve diyagramlar Tablo 5.2‟de verilmiĢtir.

Süreç Sırasını Gösteren Şemalar Zaman Ölçekli Şemalar Hareketleri Gösteren Diyagramlar

Temel Süreç ġeması

ĠĢ Akımı ġeması – iĢçi tipi

ĠĢ Akımı ġeması – malzeme tipi

ĠĢ Akımı ġeması – Donatım tipi

Ġki el süreç Ģeması

Çoklu etkinlik Ģeması

P.M.T.S. ġeması

Akım Diyagramı

Ġp Diyagramı

Cyclegraph

Chronocyclegraph

Gezi ġemaları

Tablo 5.2 – Metot Etüdünde Kullanılan ġekil ve Diyagramlar

5.4.1 Süreç şemaları simgeleri

Süreç Ģemaları, için herhangi bir iĢin ya da iĢlemin kaydedilmesi için beĢ adet standart simgenin (Amerikan Makine Mühendisleri Derneği tarafından geliĢtirilmiĢtir) kullanılması ile oldukça kolaylaĢmıĢtır. Kullanılan baĢka simge standartları olsa da en yaygını bunlardır. AĢağıdaki tabloda (5.3) kullanılan simgeler ve açıklamaları verilmiĢtir:

16 / 98

20


Şekil Adı Anlamı

ĠġLEM

Süreç, yöntem ya da iĢlemdeki asal basamakları gösterir. ĠĢlem sırasında, herhangi bir parça, malzeme ya da ürün değiĢikliğe uğrar, düzeltilir.

YOKLAMA

Nitelik ve nicelikle ilgili olarak yapılan yoklamaları gösterir.

TAġIMA

ĠĢçilerin, malzemenin ya da araçların bir yerden bir yere hareketlerini ya da taĢınmalarını gösterir.

GECĠKME

Olayların akıĢı sırasında oluĢan gecikmeleri gösterir; örneğin birbirini izleyen iĢlemler arasında iĢin beklemesi, bir nesnenin yeniden gerekene kadar kaydedilmeden geçici olarak yere bırakılması.

DEPOLAMA

Bir kayıt ya da yetkiye bağlı olarak malzemenin depoya giriĢi ya da çıkıĢındaki denetimli bir depolama; ya da örnek olarak tutma amacı ile bir nesnenin saklanmasını gösterir.

BĠRLEġĠK ETKĠNLĠK

Aynı iĢyerinde aynı iĢçi tarafından aynı zamanda yapılan etkinlikler gösterilmek istendiğinde bu etkinliklerle ilgili simgeler birleĢtirilir. Örneğin kare içindeki daire iĢlem ve yoklamayı gösterir.

Tablo 5.3 – Süreç ġeması Simgeleri 5.4.2 Temel Süreç Şeması

Etüde baĢlamadan önce, iĢin ya da iĢlemin genel görünüĢüne kuĢ bakıĢı bakmakta fayda vardır. Temel süreç Ģeması bu iĢlemi gerçekleĢtirir.

Temel Süreç Şeması, yalnız temel iĢlem ve yoklamaların baĢtan sona sıralanarak kaydedildiği ve sürece iliĢkin genel bir görünüĢ veren bir süreç Ģemasıdır.

Bir Süreç ġeması Örneği:

Ek1 – Süreç Şeması Örneği / İş Etüdü Kitabı ( Sayfa 95-99...)

5.4.3 İş akımı şeması ve akım diyagramı

Bir süreç ana hatları ile ortaya konduğunda, daha fazla ayrıntıya girmek olanağı vardır. Bunun için ilk olarak iĢ akımı Ģeması hazırlanır.

İş akımı şeması, bir ürün ya da yönetimle ilgili tüm olayların akıĢını, uygun süreç Ģeması simgelerini kullanarak sırasıyla belirleyen bir süreç Ģemasıdır. Üç tipi vardır:

İşçi Tipi: ĠĢçinin ne yaptığını kaydeder

17 / 98

21


Malzeme Tipi: Malzemenin nasıl taĢındığını ya da nasıl iĢlendiğini kaydeder

Donatım Tipi: Aracın nasıl kullanıldığını kaydeden iĢ akımı Ģeması

Süreç Ģemaları hazırlanırken aĢağıdaki noktalara özen göstermek gerekir:

(1) ġemada görülen ayrıntılar dolaysız gözlem sonucu elde edilmelidir. ġemalar akılda tutulan bilgilere göre değil, mutlaka iĢin gözlendiği sırada hazırlanmalıdır.

(2) ġemalar hazırlanırken çok titiz davranılmalı, Ģemalar çok düzgün hazırlanmalıdır. Düzensiz bir Ģema, iĢ etüdünün değerine inandırılacak kiĢi üzerinde kötü bir etki uyandırır.

(3) Ġlerde de değerini koruyabilmesi ve olabildiğince tam bilgi verebilmesi için, bütün Ģemalar aĢağıdaki bilgileri içermelidir:

(a) Ürün ya da malzemenin isimleri, teknik resim ve kod numaraları.

(b) Yapılan iĢlemin ya da sürecin baĢlama ve bitiĢ noktaları, yöntemin mevcut yöntem mi yoksa önerilen yöntem mi olduğunu belirten kayıt.

(c) ĠĢlemin yapıldığı yer (bölüm, fabrika vb).

(d) ġemanın referans numarası, sayfa numarası ve toplam sayfaların sayısı.

(e) Gözlemi yapanın ve varsa onaylayanın isimleri.

(f) Etüdün tarihi.

(g) Kullanılan simgelerin listesi.

(h) Uzaklık, süre ve gerekiyorsa iĢçilik ve malzeme masrafları (mevcut ve önerilen yöntemleri kıyaslamak için).

(4) ġema tamamlandıktan sonra Ģu bilgiler kontrol edilmelidir:

(a) Olay doğru olarak kaydedilmiĢ midir?

(b) Gereğinden fazla basitleĢtirme yapılmıĢ mıdır?

(c) Sürece katkıda bulunan tüm etmenler kaydedilmiĢ midir?

ĠĢ akımı Ģeması ve akım diyagramı örneği:

Ek2 – İş Akımı Şeması ve Akım Diyagramı Örneği / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 101, 103, 107-111). Boş bir iş akım şeması örneği Ek2’nin sonunda verilmiştir.

5.4.4 Akım Diyagramı

Bir ürün ya da sürece iliĢkin olarak akıĢ geliĢtirmekte kullanılan en genel yol, daha önceki bölümde anlatılan iĢ akım Ģemaları ile birlikte akım diyagramlarının kullanılmasıdır. Akım diyagramları bir tesisteki makinelerin konumlarını ve çalıĢma yerlerini doğru olarak gösteren ölçekli bir plandır. Bu plan üzerinde herhangi bir iĢe ait iĢ akıĢı, akım Ģeması Ģekilleri de kullanılarak gösterilebilir. Bazı örnek akım diyagramları ġekil 5.1‟de gösterilmiĢtir.

18 / 98

22

5


1 2 3 4 5 6

1 6 1 4 5

2 5 2 3 6

3 4

2 3

1 4

1 2 3 5 8 9

6 7 10

6 4 5

6 7

8

ġekil 5.1 – ÇeĢitli ĠĢ Durakları Arası AkıĢ Örnekleri Akım diyagramı ve iĢ akım Ģemasının birlikte kullanımı örneği:

Ek3 – Akım diyagramının iş akımı şeması ile birlikte kullanılmasına ilişkin örnek (çapraz şema dahil) / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 118-126)

5.4.5 İp Diyagramı

Ġp diyagramı, iĢçilerin, malzemenin ya da donatımın, belirli olaylar dizisi boyunca hareket yollarını izlemek ve ölçmek için iplik dolaĢtırılarak yapılan ölçekli bir plan yada modeldir.

Ġp diyagramı örneği:

Ek4 – İp Diyagramı Örneği / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 134-140) 5.4.6 İş akımı şeması – işçi tipi (işçi iş akımı şeması)

ĠĢçi iĢ akımı Ģeması, bir iĢ akımı Ģeması olup iĢçinin yaptığı iĢi kaydeder.

19 / 98

23

ĠĢçi iĢ akımı Ģeması örneği:


Ek5 – İşçi İş Akım Şeması Örneği / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 141-144) 5.4.7 Çoklu etkinlik şeması(SIMO)

Bu Ģema, bir süreç esnasında bir nesnenin, bir baĢkası ile olan iliĢkilerinin, birlikte tek Ģema üzerinde gösterilmesi gerektiğinde kullanılır.

Çoklu Etkinlik ġeması, birden çok nesnenin (iĢçi, makine ya da donatımın) etkinliklerinin ortak bir zaman ölçeği üzerinde birbirleri ile iliĢkili olarak kaydedildiği bir Ģemadır.

Çoklu etkinlik Ģeması örnekleri:

Ek6 – Çoklu etkinlik şeması örnekleri / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 145-156) 5.4.8 Gezi şeması

Gezi Ģeması, iĢçilerin, malzemenin ve donatımın belli bir zaman süresince çeĢitli iĢyerleri arasındaki hareketlerini sayısal olarak çizelge üzerinde gösteren bir kayıt tekniğidir.

Gezi Ģeması örneği:

Ek7 – Gezi Şeması Örneği / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 158-162) 5.4.9 İki el süreç şeması

Ġki el süreç Ģeması, iĢçinin ellerinin (ya da kollarının) etkinliklerinin birbirleri ile iliĢkili olarak kaydedildiği bir süreç Ģemasıdır.

Ġki el süreç Ģemasında kullanılan sembollerin anlamları normal süreç Ģemasında kullanılanlarınkine nazaran küçük farklar içerir. Ġki el süreç Ģemasında kullanılan semboller aĢağıda sunulmuĢtur.

Şekil Adı Anlamı

ĠġLEM

Bu simge, araçları, malzeme ve parçaları; kavrama, koyma, kullanma, bırakma etkinlikleri için kullanılır.

TAġIMA

Bu simge elin ve kolun, iĢe/iĢten, araca/araçtan, malzemeye/malzemeden hareketlerini göstermek için kullanılır..

GECĠKME

Bu simge, elin ya da kolun (baĢka organların çalıĢmasından bağımsız), boĢ anların kaydetmek için kullanılır.

TUTMA (Depolama)

Ġki el süreç Ģemasında depolama terimi kullanılmaz. Onun yerine tutma terimi kullanılır. Eldeki iĢin, araç ve malzemenin tutulma durumunu gösterir.

Tablo 5.4 – Ġki el süreç Ģeması için kullanılan semboller ve anlamları

20 / 98

24

Ġki el süreç Ģeması örneği:


Ek8 – İki El Süreç Şeması Örneği / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 174 – 177) 5.5. Tanımlamak, Yerleştirmek ve Sürdürmek

5.5.1 Geliştirilmiş yöntemin onaylanması

ĠĢin tam bir etüdü yapıldıktan ve benimsenen yeni yöntem geliĢtirildikten sonra genelde bu uygulamayı yerleĢtirmeden önce ilgili yöneticilerin onayını almak gerekir. ĠĢ etüdü uzmanı mevcut ve önerilen yöntemlerin ayrıntılı bir raporunu hazırlamalı ve rapor aĢağıdaki noktaları içermelidir:

(1) Her iki yöntemin birbirine oranla malzeme, iĢçilik ve genel masraf tutarları ve beklenen artıĢ.

(2) Gerektiğinde satın alınacak yeni donatımın ve atölye ya da çalıĢma yerlerinin yeniden düzenlenme masrafları ile birlikte yeni yöntemi yerleĢtirme masrafı.

(3) Yeni yöntemin tamamlanması için yapılacak yürütme etkinlikleri. 5.5.2 Geliştirilmiş yöntemin tanımlanması

Yeni yöntemin tanımlanması için bir standart uygulama formu diğer adıyla “ĠĢçi Yönerge Formu” hazırlanmalıdır. Bu formlar:

(1) ilerde baĢ vurulabilmesi için düzeltilmiĢ yöntemi gerektiği kadar ayrıntılı olarak kaydeder,

(2) Yeni yöntemi yöneticilere, ustabaĢına ve iĢçilere açıklamakta kullanılabilir.

(3) ĠĢçilerin eğitimine ve yeniden eğitimine yardımcı olur ve onların yeni yöntemi iyice öğreninceye kadar baĢ vuracakları bir araç olur,

(4) ĠĢin öğelerine ayrılması iĢleminde kullanılarak zaman etüdü formlarına temel oluĢturabilir.

Bu formların oluĢumunda 3 çeĢit bilgiye gereksinim duyulur:

(1) Kullanılacak araçlar, donatım ve genel çalıĢma koĢulları,

(2) Yöntemin tanımı,

(3) ĠĢyeri yerleĢtirme düzeninin bir diyagramı ve özel araçların düzeninin bir taslakları.

Standart uygulama formu örneği:

Ek9 – Standart Uygulama Formu / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 191) 5.5.3 Geliştirilmiş yöntemin yerleştirilmesi

GeliĢtirilmiĢ yöntemin yerleĢtirilmesi beĢ aĢamada yapılır:

(1) UstabaĢının değiĢikliği benimsemesini sağlamak,

(2) Bölüm müdürü ve genel müdürlüğün değiĢikliği onaylamasını sağlamak,

(3) ĠĢçilerin ve temsilcilerinin değiĢikliği benimsemesini sağlamak,

(4) Yeni yönteme göre çalıĢabilmeleri için iĢçileri yeniden eğitmek,

21 / 98

25


(5) ĠĢin istenen yola girdiğinden emin oluncaya kadar, iĢin gidiĢi ile ilgilenmek. 5.5.4 İşçilerin öğrenme durumu

Yeni yöntemin yerleĢtirilmesi için yapılan eğitimlerin ardından iĢe baĢlandıktan sonra genelde aĢağıdakine benzer bir öğrenme eğrisi ortaya çıkar.

ĠĢlem süresi

Uygulama Sayısı

ġekil 5.2 – Tipik bir öğrenme eğrisi

22 / 98

26


6. İŞ ÖLÇÜMÜ

Daha önceki bölümlerde verilmiĢ olan ĠĢ Ölçümü kavramının tanımını tekrar hatırlatalım:

İş Ölçümü, nitelikli bir iĢçinin, belli bir iĢi, belli bir çalıĢma hızıyla (performansıyla) yapması için gereken zamanı saptamak amacıyla geliĢtirilmiĢ tekniklerin uygulamasıdır.

6.1. İş Ölçümünün Amacı

ĠĢ Ölçümü, bir iĢlemin ya da iĢlemler dizisinin yapılmasında harcanan zamanı, etkin olmayan süreyi ortaya çıkaracak ve bu zamanı etkin olmayan süreden ayıracak Ģekilde ölçerek, yönetime bu ölçüleri sağlamaktır. Bu yolla, daha önce toplam süre içinde gizlenmiĢ olan etkin olmayan sürenin varlığı, nitelik ve derecesi ortaya çıkar.

ĠĢ Ölçümünün bir diğer rolü, iĢin yapılması için gerekli standart zamanın saptanmasında kullanılmasıdır.

6.2. İş Ölçümünün Yararları

ĠĢ Ölçümü Ģu konularda faydalı olabilir:

(1) ÇeĢitli yöntemlerin etkinliğini karĢılaĢtırmada; diğer koĢullar aynı kalmak Ģartıyla en az zaman alan yöntem en iyi yöntem olacaktır.

(2) Çoklu etkinlik Ģemaları ile birlikte takım halinde çalıĢan iĢçilerin iĢlerini dengelemekte kullanılabilir; böylece her iĢçiye eĢit sürede yapılacak iĢ

düĢecektir.

(3) ĠĢçi-makine Ģemaları yardımıyla bir iĢçinin çalıĢtırılabileceği makine sayısını saptamada kullanılabilir.

(4) ĠĢ programının gerçekleĢtirilmesi ve mevcut kapasitenin kullanılabilmesi için fabrika ve iĢçilik gereksinmeleri de dahil, üretimin planlanması ve programlanmasında kullanılacak bilgiyi sağlamak için kullanılabilir.

(5) Verilecek önerilerin satıĢ fiyatlarının ve teslim tarihlerinin tahmininde kullanılabilecek bilgiyi sağlamada kullanılabilir.

(6) Özendirici ücret planlarına temel olarak kullanılabilecek makine kullanımı ve iĢçi performansı standartlarını koymak için kullanılabilir.

(7) ĠĢçilik maliyetinin denetiminde ve standart maliyetleri saptamada ve bunları sürdürmede kullanılabilecek bilgiyi sağlamada kullanılabilir.

6.3. İş Ölçümü için Temel Aşamalar

ĠĢ Ölçümü aĢağıda sıralanan 6 adımın sırasıyla uygulanmasıyla yapılır:

1. Seçme: Etüt edilecek iĢin seçilmesi.

2. Kaydetme: iĢin yapıldığı koĢullarla ilgili bütün verilerin, yöntemlerin ve bunlardaki hareket öğelerinin kaydedilmesi.

3. Ġnceleme: En etkin yöntem ve hareketlerin kullanıldığına ve verimli olmayan yabancı öğelerin, verimli öğelerden ayrıldığına emin olmak için, kaydedilen verilerin ve en küçük öğelerin eleĢtirilerek incelenmesi.

23 / 98

27


4. Ölçme: Her öğeye ait yapılan iĢin miktarının, en uygun iĢ ölçümü tekniği kullanılarak zaman cinsinden ölçülmesi.

5. Hesaplama: Zaman etüdünün kullanıldığı durumlar için ayrıca dinlenme, kiĢisel gereksinme ve rastlantısal durumları kapsayacak payları da ekleyerek, iĢlem için standart zamanın hesaplanması.

6. Tanımlama: belirlenen etkinlik ve yöntemlere ait zaman standartlarını saptayarak, bunlarla ilgili etkinlik dizilerinin ve iĢlem yöntemlerinin açık ve seçik olarak tanımlanması.

6.4. İş Ölçümü Teknikleri

Kullanılan en temel dört ĠĢ Ölçümü tekniği Ģunlardır:

- ĠĢ örneklemesi

- Zaman etüdü

- Önceden saptanmıĢ hareket-zaman sistemleri (PMTS)

- Standart veri

Bu yöntemlerin iliĢkilerini gösteren bir Ģema aĢağıda verilmiĢtir.

ĠĢi seç, kaydet, incele ve aĢağıdaki tekniklerden birini kullanarak

yapılan iĢ miktarını ölç.

ĠĢ Örneklemesi

Zaman Etüdü (Kronometre Yöntemi)

Önceden saptanmıĢ zaman standartları (PTS)

Paylarla Birlikte Standart Zamanları Bulmak için

Standart zamanları bulmak için

Standart Veri Bankası

Kurmak için

ġekil 6.1 – ĠĢ Ölçümü Teknikleri

6.4.1 İş Örneklemesi

İş örneklemesi, belli bir etkinliğin oluĢ yüzdesini istatistiksel örnekleme ve rasgele gözlemler yolu ile saptama yöntemidir.

6.4.1.1 Neden iş örneklemesine ihtiyaç duyulur?

Belli bir üretim bölgesinde makinelerin boĢ ve çalıĢır durumda oldukları sürelerin tam ve doğru görünümünü sağlamak için bu bölgedeki makinelerin sürekli olarak gözlenmesi ve bunların neden boĢ durduklarının kaydedilmesi gerekir. Tüm zamanlarını bu iĢe ayıracak iĢçiler istihdam etmedikçe böyle bir bilgiye ulaĢmak olanaksızdır ve böyle bir bilgiye ulaĢmak için iĢçi istihdam etmek de ekonomik

24 / 98

28


değildir. Bu nedenle bu tip bilgileri elde edebilmek için istatistiksel yöntemlerden faydalanarak, istediğimiz bilgiye belirli bir güvenlik düzeyinde eriĢmek mantıklı olacaktır. Bu yöntem kısaca izah edilirse; fabrikada rasgele aralıklarla turlar yapmak ve bu turlarda, hangi makinelerin çalıĢtığını, hangilerinin durduğunu nedenleriyle birlikte kaydetmektir. Bu yaklaĢım iş örneklemesi yönteminin temelidir.

6.4.1.2 Örnek büyüklüğünün saptanması

ĠĢ örneklemesi uygulanırken yapılması gereken ilk iĢ örnek büyüklüğünün saptanmasıdır. Bunun için, gözlem verilerimizin normal dağılıma uyduğu varsayımıyla hareket edilir ve normal dağılım prensiplerine uyarınca, seçtiğimiz güvenlik düzeyi ve hata payına göre kaç adet gözlem yapmamız gerektiği belirlenebilir. Gözlem sayısının belirlenmesi için iki yöntem bulunmaktadır:

Ġstatistiksel Yöntem

Normal dağılımın genel görünümü Ģekil 6.2‟de gösterilmiĢtir.

%69.27

-3σ

-2σ

-1σ

%95.45

%99.73

X 1σ 2σ 3σ

ġekil 6.2 – Normal dağılım eğrisi

Buna göre bir makinenin belli bir gözlem sayısı sonucunda yüzde kaç bekleme konumunda olduğuna p dersek geri kalan yüzde olan q ise makinenin çalıĢıyor olma yüzdesini gösterecektir. Bu olasılığın normal dağıldığı durumda bu p değerinin ortalamasını (beklenen değerini) X kabul ettiğimiz durumda ve dağılımın standart sapmasına σp dersek, Ģekil 6.2 deki olasılıklar geçerli olacaktır. Bunun anlamı Ģudur,

örneğin;

%95.45 güvenlik düzeyinde p değeri, %95.45 olasılıkla X ± 2σp aralığında olacaktır.

Güvenlik düzeyimizi %99.73 seçersek p değerimiz %99.73 olasılıkla X ± σp

aralığında olacaktır.

Bu grafikten yola çıkarsak sıklıkla kullanılan güvenlik düzeyleri ve onlara karĢılık gelen σ değerleri aĢağıda verilmiĢtir:

%95 = 1.96σp

%99 = 2.58σp

%99.9 = 3.3σp

Ġstatistiksel analizlerde sıklıkla kullanılan güvenlik düzeyi %95‟dir.

25 / 98

29

p


Bu bilgilerden yola çıkarak bir iĢ örneklemesi uygulaması için ne kadar büyüklükte bir örneğe, yani kaç adet gözleme ihtiyaç olduğu Ģu formülle hesaplanır:

Bu formülde;

σp: örneğin standart hatası

p: boĢ zaman yüzdesi

q: çalıĢılan zaman yüzdesi

pq σ

p

n

n: örnek büyüklüğüdür (gözlem sayısı)

Bu formülü kullanabilmek için öncelikle p ve q değerleri hakkında bilgi sahibi olmamız gerekir. Bunun için rasgele gözlemler ile bir ön gözlem yaparak bu parametreler için yaklaĢık değerler bulunmalıdır. Örneğin rasgele 100 gözlem yaparak bir p değerini 25 (%25) olarak bulmuĢ olalım. Bu durumda q değeri 75 (%75) olacaktır. Bunları ön gözlem değeri olarak kullanıp gerçekte ne kadar gözlem yapmamız gerektiğini tespit edebiliriz.

Örneğin, gözlem sayısını %95 güvenlik düzeyinde ve %10 hata payı ile bulmak istersek:

1.96σp =10 olur ki bu durumda,

σp = 5 değerine ulaĢırız (yaklaĢık değer). Bu değerleri formülümüzde yerine koyarsak.

pq σ

n

olduğuna göre, 5

25 75 olur. Bu denklemin sonucunda

n

n = 75 gözlem sonucuna ulaĢılır.

Yani %95 güvenlik düzeyinde %10 hata payı ile bir sonuca ulaĢmak istiyorsak ve ön gözlem sonuçlarımız p değerini 25 olarak verdiyse, yapmamız gereken gözlem sayısı en az 75‟dir.

Aynı iĢlemi gene %95 güvenlik düzeyi ve %5 hata payı ile yaparsak;

1.96σp = 5

σp = 2.5 (yaklaĢık değer).

5 25 75

n

n = 300 gözlem

Bu durumda 300 adet gözleme ihtiyaç vardır.

Grafik Yöntemi

Örnek büyüklüğünü bulmanın daha kolay bir yolu Ek10‟da verilen grafiğin kullanılmasıdır. Bu grafik yardımıyla %95 ve %99.8 güvenlik düzeyleri için yapılması gereken gözlem sayıları kolayca hesaplanabilir. Bir önceki örneği ele alırsak, oluĢ

yüzdesinin gösterildiği p ordinatından (örneğimizde 25-75) hata ordinatı üzerindeki nokta (örneğimizde %5) ile kesiĢtirerek bir çizgi çekip bu çizgiyi n (gözlem sayısı)

26 / 98

30


ordinatına kadar uzatırsak yapmamız gereken gözlem sayısına ulaĢırız. Gözlem sayısı ordinatının bir tarafı %95, diğer tarafı %99,8 güvenlik düzeyi için gerekli gözlem sayılarını göstermektedir.

Örnek sayısı bulma Ģeması:

Ek10 – Gözlem Sayılarını Bulmak İçin Nomogram / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 214) 6.4.1.3 Rasgele gözlemlerin yapılması

Yukarıda gereken sayısını bulmuĢ olduğumuz gözlemler mutlaka rasgele yapılmalıdır. Gözlemlerin rasgele yapıldığından emin olmak için bir Ek11‟de verilen çizelge benzeri bir çizelge ya da bir bilgisayar programı kullanılabilir.

Örneğin gözlemler gün içerisinde saat 07:00 ile 15:00 arasındaki 8 saat içerisinde yapılacaksa Ģöyle bir yöntem uygulanabilir:

Toplam süremiz 480 dakikadır ve biz bu süreyi 10 ar dakikalık 48 devreye bölebiliriz. Hangi 10 dakikalarda gözlem yapacağımızı bulmak için Ek11‟de verilen rasgele sayılar çizelgesi kullanılabilir. Bunun için bu çizelgeden gözümüzü kapatıp rasgele bir sayı seçip sonra da 1-10 arası rasgele seçeceğimiz bir sayı kadar atlayarak listeden sayılar seçebiliriz. Örneğin listede yuvarlak ile çizilmiĢ 11 sayısından baĢlayarak ikiĢer ikiĢer gidersek Ģu sayıları elde ederiz:

11 38 45 87 68 20 11 26 49 05

Bu sayılardan tekrar eden 11 sayısı ile 48‟den büyük olanları çıkartıp onların yerine 4 adet yeni sayı seçmemiz gerekir. Bunlar; 14, 15, 47, 22‟dir.

Bu seçilen sayılara göre yapılması gereken gözlem zamanları aĢağıdaki tabloda verilmiĢtir (Tablo 6.1).

Seçilen Sayılar Sıralanmış Sayılar Gözlem Zamanı*

11 05 07:50

38 11 08:50

45 14 09:20

20 15 09:30

26 20 10:20

05 22 10:40

14 26 11:20

15 38 13:20

47 45 14:30

22 47 14:50

* SıralanmıĢ sayılar 10 ile çarpılıp saat 07:00‟dan baĢlayarak eklenir.

Tablo 6.1 – Rasgele gözlemler için zaman sırasının saptanması Rasgele sayılar çizelgesi:

Ek11 – Rasgele Sayılar Çizelgesi / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 213)

27 / 98

31

6.4.1.4 Gözlemlerin kapsamı


Gözlemler sadece p ve q değerlerini, yani boĢ bekleme ve çalıĢma durumlarını tespit etmek için kullanılabileceği gibi daha detaylı analizler için de kullanılabilir. Bu detayların neler olabileceği ġekil 6.3‟de gösterilmiĢtir.

Gözlemler

Makine

ÇalıĢıyor Makine BoĢ

Kesme Delme Eğeleme Onarım için bekliyor

Malzeme için bekliyor

ĠĢçiyi bekliyor

ġekil 6.3 – ĠĢ örneklemesi için etüt kapsamı örneği

6.4.1.5 Gözlemlerin yapılması

ĠĢ örneklemesi için yapılması gerekenleri özetleyecek olursak, sırayla Ģu adımlar uygulanmalıdır:

1. Etüt edilecek iĢin seçilmesi ve amacın saptanması.

2. p ve q değerlerini yaklaĢık olarak bulmak için ön gözlem yapılması.

3. seçilen güvenlik düzeyi ve hata payına göre gerekli gözlem sayısının belirlenmesi.

4. Rasgele sayılar çizelgesi ya da bilgisayar kullanılarak gözlem zamanlarının belirlenmesi

5. Etüdün amacına uygun kayıt formunun tasarlanması.

Etütte incelenecek detayları kapsayacak Ģekilde hazırlanmıĢ bir kayıt formu ve gözlemleri içeren bir örnek Tablo 6.2‟de sunulmuĢtur.

Tarih: Gözlemci: Etüt No:

Gözlem Sayısı: 75 Sayı Yüzde Top. Yüzde

Makine ÇalıĢıyor 62 82.7 82.7

Makine ÇalıĢmıyor

Onarım 2 2.7

17.3 Malzeme 6 8.0

KiĢisel 1 1.3

BoĢ 4 5.3

Tablo 6.2 – Makineden yararlanma ve boĢ zaman dağılımı inceleyen bir iĢ örneklemesi kayıt formu

28 / 98

32


6.4.2 Zaman Etüdü

Zaman Etüdü, belirli koĢullar altında yapılan belli bir iĢin öğelerinin zamanını ve derecesini kaydederek ve bu yolla toplanan verileri çözümleyerek, o iĢin tanımlanan bir çalıĢma hızında (performansta) yapılabilmesi için gereken zamanı saptamakta kullanılan bir iĢ ölçme tekniğidir.

Zaman etüdü araçları

Zaman etüdü yapmak için gerekli olan araçlar Ģunlardır:

Kronometre (ondalık dakika kronometresi daha uygun olacaktır.)

Etüt tablası (form ve kronometreyi tutturup yazabilmek için)

Zaman etüdü formları

Bunların dıĢında bir hesap makinesi ve saniyeli güvenilir bir saat de gerekli olabilir.

Zaman Etüdünde Kullanılan Formlar:

Ek12 – Zaman Etüdünde Kullanılan Formlar / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 224-228, 230- 231)

Zaman etüdünün temel aĢamaları

Ölçülecek iĢ seçildikten sonra genellikle zaman etüdünü yapmak aĢağıdaki 8 basamaktan oluĢur:

1. ĠĢle, iĢçiyle ve iĢin yapılmasını etkileyen çevre koĢullarıyla ilgili tüm mevcut bilgilerin toplanması ve kaydedilmesi.

2. Yöntemin tam bir tanımının kaydedilmesi ve iĢin öğelerine ayrılması.

3. En etkin yöntem ve hareketlerin kullanılmasını sağlamak için öğelerin dikkatlice incelenmesi.

4. Bir zamanlama aracıyla ölçmenin yapılması ve iĢlemin her öğesi için iĢçinin harcadığı zamanın kaydedilmesi.

5. Bir önceki adımın yapılması esnasında, iĢ etüdü uzmanının iĢçinin çalıĢmasını derecelendirmesi (uzmanın tecrübelerine göre).

6. Gözlenen zamanların “temel zamanlara” dönüĢtürülmesi.

7. ĠĢlemin temel süresine gerekli diğer payların eklenmesi.

8. ĠĢlemin standart zamanının hesaplanması. 6.4.2.1 Gerekli bilgilerin toplanması

Etüde baĢlanmadan önce ve etüt esnasında toplanarak kaydedilmesi gereken bilgiler Ģunlardır:

Etüdün gerektiğinde kolayca bulunabilmesi ve diğerlerinden ayırt edilebilmesini sağlayacak bilgiler (etüt numarası, tarihi, sayfa sayısı, yapan kiĢi vb).

ĠĢlenen ürün ya da parçanın kesin olarak diğerlerinden ayırt edilebilmesini sağlayacak bilgiler (parçanın adı, resim kodu, kullanılan malzeme vb).

29 / 98

33


Sürecin, yöntemin, tesisatın ya da makinenin diğerlerinden ayırt edilmesini sağlayan bilgiler (iĢin yapıldığı yer, etkinliğin tanımı, metot etüt formları, kullanılan araçlar, yerleĢim düzeni taslağı vb).

ĠĢçinin diğerlerinden ayırt edilmesini sağlayacak bilgiler (iĢçinin adı, numarası vb).

Etüdün süresi (baĢlama ve bitiĢ zamanları).

ÇalıĢma koĢulları (ısı, nem, ıĢıklandırma vb).

6.4.2.2 Yöntemin denetlenmesi

Zaman etüdü yapmadan önce kullanılan yöntemin uygun yöntem olup olmadığı denetlenmelidir. Sonradan ortaya çıkacak bir yöntem düzeltmesi zaman etüdü çalıĢmasında elde edilen sonuçları geçersiz kılacağı için bu aĢamada kullanılan yöntemin doğruluğundan emin olunmalıdır.

Bu nedenle, zaman etüdü uygulaması, eğer mümkünse mutlaka metot etüdünün ardından yapılmalıdır. Böylece yöntemin doğruluğundan emin olmak mümkün olacaktır.

6.4.2.3 İşin öğelerine ayrılması

Zaman etüdünün yapılabilmesi için gerekli önemli adımlardan biri de iĢin öğelerine ayrılmasıdır.

Bir öğe, bir iĢin gözlemini, ölçümünü, çözümlemesini kolaylaĢtırmak için seçilmiĢ o iĢe ait bağımsız bir parçadır.

Bir iş devresi, bir iĢin yapılabilmesi ya da bir birim üretimin elde edilebilmesi için gerekli öğeler dizisidir. Bu dizi içinde ara sıra ortaya çıkan öğeler de yer alabilir.

ĠĢin öğelere ayrılması Ģu sebeplerden ötürü gereklidir:

1) Verimli iĢin (etkin sürenin) verimli olmayan (etkin olmayan) süreden ayrılması.

2) Tam bir çalıĢma devresi temel alınarak saptanan çalıĢma hızının daha doğru Ģekilde hesaplanması. Çünkü, iĢçi bütün iĢ devresi boyunca aynı hızda çalıĢamayabilir.

3) DeğiĢik tipteki öğelerin belirlenmesi ve her tipe göre ayrı uygulama yapabilmek.

4) Fazla yorgunluğa neden olan öğelerin ayrılması ve yorgunluk paylarının daha doğru hesaplanması.

5) Yöntemin denetlenmesini kolaylaĢtırmak, sonradan eklenen ya da çıkarılan öğelerin kolayca belirlenmesini sağlamak.

6) Sık sık yinelenen öğelerin zaman değerlerini hesaplayarak bir veri tabanında toplamak ve böylece ileriki uygulamalarda kullanılmasını sağlamak.

ÖĞE TĠPLERĠ

- Yinelenen (Tekrarlanan) Öğe: iĢin her çalıĢma devresinde oluĢan bir öğedir.

30 / 98

34

2


- Ara Sıra Oluşan Öğe: Her çalıĢma devresinde oluĢmayan, düzenli ya da düzensiz aralıklarla oluĢan öğedir. Bunlar iĢin bir parçasıdır ve standart zamana dahidir. Maden taĢlarını temizleme gibi.

- Durağan (Değişmez) Öğe: Ne zaman yapılırsa yapılsın temel zamanı değiĢmeyen öğedir.

- Değişken Öğe: Temel zamanı ürünün, donatımın ya da sürecin özelliğine göre (boyut, ağırlık, kalite vb) değiĢen bir öğedir. El testeresi ile kütük kesme gibi (buradaki zaman kütüğün çapına ve sertliğine göre değiĢir).

- El İle Yapılan Öğe: ĠĢçi tarafından yapılan öğedir.

- Makine İle Yapılan Öğe: Bir makine tarafından otomatik olarak yapılan iĢtir.

- Yöneten Öğe: Aynı anda kendisi ile birlikte yapılan diğer öğelerden daha uzun zaman alan bir öğedir. Tornalama esnasında ara sıra çap ölçmek, çaydanlıkta su kaynarken çay kaplarını düzenlemek gibi.

- Yabancı Öğe: Etüt esnasında gözlenen fakat çözümlemeden sonra, iĢin gerekli bir parçası olmadığı anlaĢılan öğedir.

Bir öğe aynı anda yukarıda sıralanan tiplerden birden fazlasına uygun olabilir. Hem durağan hem de tekrarlanan öğe olabilmesi gibi.

Bir iĢlem öğelerine bölünürken, uygun olabilecek en kısa zaman 0,04 dakika (2,4 sn) olarak varsayılmaktadır. Bu süre tecrübeli etütçüler için hesap edilmiĢtir. Tecrübesiz olanlar için daha uzun süreler seçilebilir. Ayrıca el ile yapılan ve uzun süren öğeler de derecelendirme yapmak amacıyla her 0,33 dakikada (20 sn) bir bölünmelidir.

ÖNEMLİ NOT: Kronometre ile zamanlama yapılabilmesi için her bir öğenin başlangıç anı net bir şekilde belirlenmelidir. Bir öğenin başlangıcı bir önceki öğenin bitişi anlamına gelecek ve zamanlama ona göre yapılacaktır.

6.4.2.4 Örnek Büyüklüğü

Bir etüt için kaç gözlem yapmamız gerektiğini veren örnek büyüklüğünün hesaplanmasında kullanılan istatistiksel formül aĢağıda verilmiĢtir:

40

n

n' x 2 x

2

Burada;

n = Bulmak istediğimiz örnek büyüklüğü

x

n‟ = Ön etüt için yapılan gözlem sayısı

x = Gözlem değerleri

%95.45 güvenlik düzeyi, ±%5 hata payı

Bir örnek verecek olursak:

x x2

7 49

6 36

7 49

7 49

6 36

x‟ler, belli bir öğe için gözlem değerleridir (1/100 dk).

Σx= 33 Σx2= 219 n‟ = 5 okuma

31 / 98

35

2


Bu değerleri formülde yerine koyarsak:

40 5219332

n

33

= 8.81, yaklaĢık 9 okuma.

Bu sonuçtan hareketle, 4 gözlem daha yapsak yeterli olur Ģeklinde bir düĢünce yanlıĢtır. Burada yapılması gereken baĢtan baĢlayarak tek seferde 9 gözlem yapmaktır.

Bu hesaplama her bir öğe için yapıldıktan sonra, en büyük örnek büyüklüğüne sahip öğenin örnek büyüklüğü kadar gözlem yapmak gerekir.

6.4.2.5 Öğelerin zamanlarının ölçülmesi (kronometre yöntemi)

Öğelerin zamanı ölçülürken kronometre kullanmanın iki yöntemi vardır: [1] Sürekli (birikimli) zamanlama, [2] Geriye dönüĢlü zamanlama. Ġkinci yöntem, her öğe bitiminde kronometrenin sıfırlanarak ölçüm yapmasını gerektirir. Her bir öğe baĢında kronometre sıfırlanır ve öğe sonunda süre kaydedilerek sonraki öğe için kronometre yeniden sıfırlanır. Bu yöntem, hem kronometrenin sıfırlanması sırasında geçen süre ve kayıtların daha dikkatli bir Ģekilde tutulmasını gerektirdiği için sık tercih edilmemektedir.

Bu derste iĢlenecek olan asıl yöntem olan sürekli ölçüm yönteminde ise kronometre sürekli çalıĢır ve her öğe sonunda kronometrede yazan değer kaydedilir. Etüt sonunda birikimli olarak alınan zamanlardan çıkarma iĢlemi yapılarak öğe süreleri tespit edilir.

Birikimli zaman ölçme yönteminde, ölçümün doğruluğunu yoklamak amacıyla güvenilir bir duvar saati araç olarak kullanılır. Bu maksatla etüde baĢlamadan önde duvar saati bir tam dakikaya geldiği anda kronometre çalıĢtırılır ve duvar saatinde okunan zaman, baĢlangıç zamanı olarak kaydedilir. Daha sonra kronometre ile ölçümler yapılır ve kaydedilir. Gözlem bittiğinde gene duvardaki saatin tam bir dakikaya gelmesi beklenir ve geldiğinde kronometre durdurulur. Duvar saatinde görülen zaman bitiĢ zamanı olarak kaydedilir. Daha sonra çıkarma iĢlemleri ile toplam gözlem süresi hesaplandığında, baĢlangıç ve bitiĢ zamanları da kullanılarak yoklama iĢlemi yapılarak yapılan gözlemin doğruluğu araĢtırılır.

6.4.2.6 Derecelendirme ve temel zamanın hesaplanması

Derecelendirme, gözlemcinin standart hız kavramına göre, iĢçinin çalıĢma hızının derecelendirilmesidir.

Standart performans, belli bir yöntemi bilmeleri ve uygulamaları, iĢlerine kendilerini verebilmeleri için özendirilmiĢ olmaları koĢuluyla nitelikli iĢçilerin aĢırı bir çaba göstermeksizin bir iĢ günü ya da vardiya süresince, doğal olarak eriĢebilecekleri üretim düzeyidir.

Bu standart performans, dereceleme ve performans cetvellerinde 100 olarak gösterilir. Etüdü yapan gözlemci, her bir öğe için yaptığı gözlemin hemen sonrasında tecrübesine dayanarak o öğe için iĢçinin performansını kendi tecrübelerine göre değerlendirerek standart performans değeri olarak 100 puanı baz alarak bir derecelendirme yapar. 115 puanlık bir derecelendirme, o öğenin o iĢlem devresinde

32 / 98

36

27 26 29 27 26 28 26 25 28 26 25 27 26 28 28 26

26 26 27 27 49 27 25 26 27 26

27 27 27 25


etütçünün tecrübeleri nazarında standart performansa göre %15 daha hızlı yapıldığı anlamındadır. Bir sayısal örnek verecek olursak:

Devre Gözlenen Derecelendirme Temel

Zaman (dak) zaman

1 0.20 x 100 = 0.20 2 0.16 x 120 = 0.20 3 0.25 x 80 = 0.20

Gözlenen değerin aĢağıdaki formül aracılığı ile derecelendirmeden arındırılmıĢ haline Temel Zaman denir. Temel zaman derecelendirmenin durumuna göre gözlenen zamandan kısa ya da uzun olabilir.

GZ D 100 TZ:

Temel Zaman

TZ 100

GZ: Gözlenen Zaman

D: Derecelendirme Puanı

a) Performans standardın üzerinde

Gözlenen Zaman

GZ D 100 100

TEMEL ZAMAN

b) Performans standardın altında

TEMEL ZAMAN

GZ D 100 100

Gözlenen Zaman

ġekil 6.4 – Derecelendirmenin süreye etkisi

Tüm gözlemler ve derecelendirmeler tamamlandıktan sonra herhangi bir öğe için temel zamanın nasıl hesaplandığını bir örnek ile görelim. AĢağıda 31 kere gözlenen bir öğenin (kitabı al, yokla, arkasını paraf et) hesaplanan temel zamanları verilmiĢtir.

Kusurlu kitaba rastlanan süre dıĢındaki 30 gözlemin ortalaması 0.266 (yaklaĢık 0.27) dakika olarak bulunmuĢtur. Bu ortalama süre 0.49‟dan düĢülerek 0.22 dakikalık fark, arızi (beklenmeyen) durumlara ait süre olarak kaydedilecektir. Bu tip anormal sürelerin sebebi araĢtırılmalı ve

26 Kusurlu

Kitap gerekiyorsa hesaplama dıĢı bırakılmalıdır. Bulunan Temel zamanların ortalamalarını alarak yapılan hesaplama en çok kullanılan yöntemdir.

6.4.2.7 Paylar

Standart zaman hesaplanırken son olarak temel zaman üzerine iĢin tabiatına uygun bazı paylar eklenir. Eklenebilecek paylar Ģunlardır:

33 / 98

37


Dinlenme Payı: Belirli koĢullar altında yapılan belirli bir iĢin oluĢturacağı fizyolojik ve psikolojik etkilerden iĢçiyi arındırmak ve iĢçinin kiĢisel gereksinmelerini karĢılayabilmek için temel zamana eklenen bir paydır. Payın miktarı iĢin özelliğine göre belirlenir.

Arızi Pay: Seyrek ya da düzensiz oluĢları nedeniyle kesin ölçümleri ekonomik olmayan geçerli ve beklenebilen iĢleri ya da gecikmeleri karĢılamak üzere standart zamana eklenen küçük bir paydır.

Politika Payı: Olağanüstü durumlarda, belirlenen bir performans düzeyinde çalıĢan bir iĢçiye yeterli bir kazanç sağlamak için, standart zamana (ya da iĢ kapsamına) eklenen ayrı bir paydır. Burada amaç, herhangi bir nedenle iĢçilere ek kazanç sağlamak, motivasyon artırmak olabilir.

6.4.2.8 Standart zaman

Standart zaman, bir iĢin standart performansta tamamlanması için gereken toplam zamandır.

Tüm anlatılanlar ıĢığında, gözlenen zamandan standart zamana gidiĢin grafiksel gösterimi aĢağıda verilmiĢtir.

Gözlenen Zaman

Derece- lendirme

Dinlenme Payı Arızi Pay

ĠĢ ÖG

Temel Zaman

ĠĢ Kapsamı

STANDART ZAMAN

ÖG: Önlenemeyen Gecikmeler

ġekil 6.5 – El ile yapılan basit bir iĢ için standart zamanın saptanması

6.4.2.9 Makine ve işçinin beraber çalıştığı durumlar

Makine ve iĢçinin beraber çalıĢtığı durumlarda zaman etüdü esnasında kullanılan bazı tanımlar aĢağıda verilmiĢtir.

KısıtlanmıĢ ĠĢ: ĠĢçinin çıktısının kendi denetimi dıĢındaki nedenlere bağlı olduğu iĢtir. Örnek olarak, iĢ devresinin bir bölümünde iĢine devam edebilmek için makinenin iĢini bitirmesini beklemek durumunda olan iĢçi verilebilir.

34 / 98

38


Makine Denetimli Süre: Bir çalıĢma devresi içinde, mekineye (ya da sürece) ait teknik etmenlere bağımlı olan bir bölümünün tamamlanması için gereken süredir.

DıĢ ĠĢ: ĠĢçi tarafından kesinlikle makine denetimli süre dıĢında yapılması gereken öğelerdir.

Ġç ĠĢ: ĠĢçinin makine denetimli süre ya da makine çalıĢma süresi içinde yapabileceği öğelerdir.

Ek 6‟da verilen örneklerde sayfa 149 ve 150‟de verilen frezeleme örneğine ait bir Ģekil üzerinde iç iĢ, dıĢ iĢ ve makine denetimli süre gösterilmiĢtir (ġekil 6.6).

Devre Zamanı = 1.36 dk

Mak. Denetimli Süre = .80 dk

DıĢ iĢ = .56 dk Ġç iĢ = .56 dk UğraĢılmayan Süre = .24 dk

Makine ÇalıĢıyor

ĠĢçi ÇalıĢıyor

ĠĢçi ÇalıĢmıyor

ġekil 6.6 – Makine ve iĢçinin birlikte çalıĢtığı bir durum

6.4.2.10 Bir Zaman Etüdü Örneği

Bir Zaman Etüdü Örneği:

Ek13 – Bir Zaman Etüdü Örneği / İş Etüdü Kitabı (Sayfa 311-331) 6.4.3 Önceden saptanmış zaman standartları (PTS)

ĠĢ Örneklemesi ve Zaman Etüdü dıĢında kullanılan bir diğer iĢ ölçümü tekniği Önceden saptanmıĢ zaman standartlarıdır (PTS). Ġngilizce Predetermined Time Standards (PTS) olarak adlandırılır. Bu konu detaylı oluĢundan ötürü bu ders kapsamına alınmamıĢ olmakla birlikte aĢağıda bir tanımı verilmiĢtir.

Önceden saptanmış zaman standardı, temel beden hareketleri için hesaplanmıĢ zamanlardan yararlanarak belli bir performans düzeyinde yapılan bir iĢin zamanının saptanmasında kullanılan bir iĢ ölçme tekniğidir.

Bu tekniğe ait kullanılan standart zaman tabloları bu dersin kaynak kitabı olan ĠĢ Etüdü kitabının 355-360‟ıncı sayfalarında incelenebilir.

35 / 98

39

İş Etüdü Ders Notları – EKLER

Ek1 – Süreç Şeması Örneği

İş Etüdü Kitabı ( Sayfa 95-99...)

36 / 98

40


37 / 98

41


38 / 98

42


Ek2 – İş Akımı Şeması ve Akım Diyagramı Örneği

İş Etüdü Kitabı (Sayfa 101, 103, 107-111)

39 / 98

43


40 / 98

44


41 / 98

45


42 / 98

46


43 / 98

47


44 / 98

48


45 / 98

49


Ek3 – Örnek: Akım Diyagramı ile İş Akımı Şemasının Birlikte Kullanımı

İş Etüdü Kitabı (Sayfa 118-126)

46 / 98

50


47 / 98

51


48 / 98

52


49 / 98

53


50 / 98

54


51 / 98

55


Ek4 – İp Diyagramı Örneği


52 / 98

56


53 / 98

57


54 / 98

58


55 / 98

59


56 / 98

60


Ek5 – İşçi İş Akım Şeması Örneği


57 / 98

61


58 / 98

62


59 / 98

63


Ek6 – Çoklu Etkinlik Şeması Örnekleri


60 / 98

64


61 / 98

65


62 / 98

66


63 / 98

67


64 / 98

68


65 / 98

69


66 / 98

70


67 / 98

71


Ek7 – Gezi Şeması Örneği


68 / 98

72


69 / 98

73


70 / 98

74


71 / 98

75


Ek8 – İki El Süreç Şeması Örneği

İş Etüdü Kitabı (Sayfa 174 – 177)

72 / 98

76


73 / 98

77


74 / 98

78


Ek9 – Standart Uygulama Formu

İş Etüdü Kitabı (Sayfa 191)

75 / 98

79


76 / 98

80


Ek10 – Gözlem Sayılarını Bulmak İçin Nomogram


77 / 98

81


78 / 98

82


Ek11 – Rasgele Sayılar Çizelgesi


79 / 98

83


80 / 98

84


Ek12 – Zaman Etüdünde Kullanılan Formlar

İş Etüdü Kitabı (Sayfa 224-228, 230- 231)

81 / 98

85


82 / 98

86


83 / 98

87


84 / 98

88


85 / 98

89


86 / 98

90


Ek13 – Bir Zaman Etüdü Örneği


87 / 98

91


88 / 98

92


89 / 98

93


90 / 98

94


91 / 98

95


92 / 98

96


93 / 98

97


94 / 98

98


95 / 98

99


96 / 98

100


97 / 98

101


98 / 98

Documents

is etudu