Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Editörler: Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLUDoç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU
ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ
ISBN 978-605-364-986-1DOI 10.14527/9786053649861
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.
I. Baskı: Mart 2015, Ankara2. Baskı: Ekim 2016, Ankara
Yayın-Proje : Elif Turanlıoğlu BultanDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi
Baskı: Salmat Basım Yayıncılık AmbalajSanayi Tic. Ltd. Şti.
Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1İskitler/ANKARA
Tel: 0312-3411020
Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26062
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
internet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]
Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU
1980 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Programları ve Öğretim Bölümü lisans programını ve 1983 yılında yüksek lisans programını tamamlamıştır. 1990 yılında da Anadolu Üniversitesi’nde aynı alanda doktora programını bitiren SARACALOĞLU, Ege Üniversitesi’nde 1994 yılında yardımcı doçentlik, 1995 yılında Doçentlik ve 2002 yılında Adnan Menderes Üniversitesi’nde Profesörlük unvanı almıştır. Dokuz Eylül ve Ege Üniversitelerinde çalışan Prof. Dr. SARACALOĞLU, 2002 yılından itibaren Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü’nde profesör olarak görev yapmaktadır.
Prof. Dr. SARACALOĞLU’nun ilgi alanlarını program geliştirme, program de-ğerlendirme, öğretmen eğitimi, öğrenme stil ve stratejileri, düşünme eğitimi ile değer-ler eğitimi oluşturmaktadır.
Prof. Dr. SARACALOĞLU; Lisans düzeyinde Öğretim Yöntem ve Teknikleri ve Eğitim Bilimine Giriş, Yüksek Lisans düzeyinde Eğitim Programlarının Tarihi, Kül-türel ve Felsefi Temelleri, Eğitimde Program Geliştirme, Eğitimde Program Değer-lendirme, Öğretmen Yeterlikleri, Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları, Düşünme Eğitimi, Öğretmen Eğitimi ve Sorunları, Öğrenme Stilleri derslerini vermiştir/vermektedir. Doktora programında ise Program Geliştirme Alan Çalışması, Program Değerlendir-me Alan Çalışması, Öğrenme Stili Araştırmaları, Düşünme Eğitimi Araştırmaları, Öğ-retimde Yeni Yaklaşımlar, Öğretmen Eğitimi ve Sorunları, İlköğretimde Program Ge-liştirme, Yüksek Öğretimde Program Geliştirme, Öğrenme Stratejilerinin Öğretimi, Öğretim Tasarımı, İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitiminde Yeni Yönelimler derslerini vermiştir/vermektedir.
Prof. Dr. SARACALOĞLU’nun uluslararası hakemli dergilerde yayınlanmış 32, ulusal hakemli dergilerde yayınlanmış 60 makalesi, uluslararası toplantılarda sunulan 49 ve ulusal toplantılarda sunulan 78 bildirisi bulunmaktadır. SARACALOĞLU’nun “Fen ve Edebiyat Fakülteleri Öğrencilerinin Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Görüşleri”, “Türk ve Japon Öğretmen Yetiştirme Sistemlerinin Karşılaştırılması” isimleriyle iki ki-tabı yayınlanmıştır. Ayrıca editörlüğünü ve bölüm yazarlığını yaptığı “Öğretim İlke ve Yöntemleri” kitabında “Öğretimde Planlama” ile Atatürk ve Cumhuriyete Armağan” isimli kitapta “21. Yüzyılda Öğretmen Adaylarının Nitelikleri”, konulu bölüm yazarlığı bulunmaktadır.
Prof. Dr. SARACALOĞLU ayrıca 17 bilimsel araştırma projesinde proje yürü-tücüsü olarak görev almış, 20 yüksek lisans ve 12 doktora tezi yönetmiş, 60 bilimsel etkinlikte bilim kurulu üyesi olarak, 50 ulusal ve uluslararası dergide hakem olarak görev almıştır. SARACALOĞLU, 10 ulusal ve 7 uluslararası bilimsel kuruluşa üyedir.
İletişim: [email protected]
Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU
Lisans öğrenimini 1998 yılında Atatürk Üniversitesinde Eğitim Programları ve Öğretim alanında tamamlayan Dr. KÜÇÜKOĞLU aynı üniversite Eğitim Prog-ramları ve Öğretim alanında 2001 yılında yüksek lisans ve 2007 yılında doktora derecelerini aldı. 2007 yılından beri Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. 2013 yılında Eğitim Programları ve Öğretim alanında doçent unvanını alan olan Dr. Küçükoğlu halen aynı fakültede Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim dalı başkanı olarak görev yapmaktadır.
Başlıca çalışma alanları program geliştirme, hizmet ederek öğrenme (service-learning) ve öğretmen eğitimi olan Dr. KÜÇÜKOĞLU’nun alanı ile ilgili ulusal ve uluslararası düzeyde çeşitli yayınları ve projeleri bulunmaktadır. Alanına ilişkin li-sans ve lisansüstü düzeyde dersler yürüten Dr. KÜÇÜKOĞLU eğitim programları ve öğretmen yetiştirme ile ilgili çeşitli kuruluşların da üyesidir.
İletişim: [email protected]
ÖN SÖZ
Bu kitap, öğrenme-öğretme sürecinin planlanması ve etkili bir şekilde uy-gulanması sürecinde eğitimcilerimize rehber olmak üzere hazırlanmıştır. Bu bağ-lamda Eğitim Fakültesi öğrencileri için bir ders kitabı, bunun yanı sıra yapısı ve içeriği ile kendisini geliştirmek isteyen öğretmelerimiz için de bir başvuru kaynağı niteliğindedir.
Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabı birbirini bütünleyen on bir bölümden mey-dana gelmektedir. Birinci bölümde öğretim ilke ve yöntemleri ile ilgili kavramlar açıklanmakta; ikinci bölümde ise eğitim programlarının tasarımı ve geliştirilmesi ele alınarak eğitim programları ve öğretim ilişkisi incelenmektedir. Kitabın üçün-cü bölümünde öğretim sürecinin nasıl planlanacağı örneklerle ele alınmakta; dör-düncü bölümde, öğrenme-öğretme ilkeleri ayrıntılı olarak irdelenmektedir. Be-şinci bölümde, başlıca öğrenme-öğretme modelleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabının altıncı bölümü genel öğretim stratejilerine, yedinci bölümü genel öğretim yöntemlerine ayrılmıştır. Sekizinci ve dokuzuncu bölümlerde, öğretim tekniklerine ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Kitabın onuncu bölümünde öğrenme-öğretme sürecinde öğretim teknolojilerinden nasıl yararla-nılacağı ele alınmaktadır. Kitabın on birinci ve son bölümünde ise öğrenen mer-kezli öğretim yaklaşımlarına yer verilerek açıklanmaktadır.
Bu kitabın basım aşamasına dek birçok kişinin katkıları olmuştur. Başta ki-tapta bölüm yazarı olarak emeği geçen değerli meslektaşlarımızdan; Yard. Doç. Dr. Sayın Orhan KUMRAL’a, Yard. Doç. Dr. Sayın Nurettin AYDINER’e, Doç. Dr. Sayın Mehmet TURAN’a, Doç. Dr. Sayın Ahmet ESKİCUMALI’ya, Yard. Doç. Dr. Sayın Emel SARITAŞ’a, Doç. Dr. Sayın Çavuş ŞAHİN’e, Yard. Doç. Dr. Sayın İb-rahim GÖKDAŞ’a ve Yard. Doç. Dr. Sayın Meltem YALIN UÇAR’a en içten teşek-kürlerimizi sunarız. Kitabın hazırlanma sürecinde katkı sağlayan meslektaşlarımı-za ve yayın aşamasında her türlü desteği sağlayan başta Sayın Servet SARIKAYA olmak üzere tüm Pegem Akademi ailesine teşekkür ederiz.
Öğretimi planlama ve uygulama sürecinde öğretmen adaylarına, öğretmenle-re ve tüm eğitimcilere kendilerini geliştirmeleri, mesleki başarıları gibi konularda katkı sağlamasını umduğumuz bu kitabın görüş ve önerileriniz ile daha da zengin-leşeceğine inanıyoruz...
Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU
Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU
BÖLÜMLER VE YAZARLAR
Bölüm 1: Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Orhan KUMRAL-Pamukkale Üniversitesi
Bölüm 2: Eğitim Programı ve ÖğretimYrd. Doç. Dr. Nurettin AYDINER-Trakya Üniversitesi
Bölüm 3: Öğretimi PlanlamaProf. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU-Adnan Menderes Üniversitesi
Bölüm 4: Öğrenme-Öğretme İlkeleri Doç. Dr. Mehmet TURAN-Fırat Üniversitesi
Bölüm 5: Öğrenme-Öğretme ModelleriDoç. Dr. Ahmet ESKİCUMALI-Sakarya Üniversitesi
Bölüm 6: Öğretim Stratejileri Doç. Dr. Mehmet TURAN-Fırat Üniversitesi
Bölüm 7: Öğretim YöntemleriYrd. Doç. Dr. Emel SARITAŞ-Pamukkale Üniversitesi
Bölüm 8: Öğretim Teknikleri-IDoç. Dr. Çavuş ŞAHİN-Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Bölüm 9: Öğretim Teknikleri-IIProf. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU-Adnan Menderes Üniversitesi
Bölüm 10: Öğrenme-Öğretme Sürecinde TeknolojiYrd. Doç. Dr. İbrahim GÖKDAŞ-Adnan Menderes Üniversitesi
Bölüm 11: Öğrenen Merkezli Öğrenme-Öğretme YaklaşımlarıYrd. Doç. Dr. Meltem Yalın UÇAR-Adnan Menderes Üniversitesi
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM
TEMEL KAVRAMLAR
Giriş ......................................................................................................................................3Eğitim Kavramı ...................................................................................................................3
Eğitimin Türleri ............................................................................................................5Açık Sistem Olarak Eğitim ..........................................................................................6
Öğrenme, Öğretme ve Eğitim ...........................................................................................8Öğrenme ........................................................................................................................8Öğretme .........................................................................................................................8Eğitim ve Öğretim ........................................................................................................9Öğrenme ve Öğretme Ortamı ..................................................................................10Öğretme Stratejisi .......................................................................................................10Öğretim Yöntemi ........................................................................................................10Öğretim Tekniği .........................................................................................................11İletişim .........................................................................................................................11
Eğitimde Program Kavramı ............................................................................................12Eğitim Programı .........................................................................................................13Öğretim Programı ......................................................................................................14Ders Programı ............................................................................................................14Örtük Program ...........................................................................................................14Programının Ögeleri ..................................................................................................15
Hedef .....................................................................................................................15İçerik ......................................................................................................................15Eğitim Durumları ................................................................................................15Sınama Durumları ...............................................................................................16
Program Geliştirme ...................................................................................................16Programlarının Değerlendirme................................................................................17
Özet ....................................................................................................................................18Kaynakça............................................................................................................................19
2. BÖLÜM
EĞİTİM PROGRAMI VE ÖĞRETİM
Giriş ....................................................................................................................................23Eğitim Programı ve Öğretim ..........................................................................................23Eğitim Programlarının İşlevi ve Özellikleri ..................................................................25Eğitimde Program Geliştirme Süreci .............................................................................29Eğitim Programının Öğeleri (Unsurları) ......................................................................31
Hedef .........................................................................................................................32Hedefl er Düzeni ve Hiyerarşisi (Aşama Sırası) ................................................34Hedef Alanları ve Hedef Alanlarının Aşamalı Sınıfl aması ............................36
İçerik (Muhteva) ......................................................................................................38
Öğrenme-Öğretme Süreci (Eğitim Durumu) ......................................................42
Değerlendirme .........................................................................................................47
Tanıma-Yerleştirmeye Yönelik Değerlendirme ................................................49
Biçimlendirme-Yetiştirmeye Yönelik Değerlendirme ....................................50
Değer Biçmeye Yönelik Değerlendirme ...........................................................51Özet ....................................................................................................................................54Kaynakça............................................................................................................................55
3. BÖLÜM
ÖĞRETİMİ PLANLAMAGiriş ....................................................................................................................................61Öğretimi Planlama ...........................................................................................................61
Öğretim Etkinliklerini Planlamanın Gerekliliği ve Önemi ..................................62Öğretimde Planlamanın Yararları ............................................................................64Plan Yapma İlkeleri ...................................................................................................65Planlama Ölçütleri .....................................................................................................66İyi Bir Öğretim Planının Özellikleri ........................................................................67Plan Yaparken Dikkate Alınması Gereken Özellikler ...........................................69
Plan Türleri ........................................................................................................................71
Ünitelendirilmiş Yıllık Plan .....................................................................................71
Günlük Plan ................................................................................................................75
Ders Planı ...................................................................................................................76
viii Öğretim İlke ve Yöntemleri
Ders Planı Hazırlanırken Dikkate Alınması Gereken Ölçütler ...........................76
Gezi, Gözlem ve Deney Planları...............................................................................77Öğretme-Öğrenme Sürecinde Öğretim Etkinlikleri ve Planlanması .......................78
Giriş Bölümü...............................................................................................................78
Geliştirme Bölümü .....................................................................................................79
Sonuç Etkinlikleri .......................................................................................................79
Değerlendirme (Sınama Durumları) .......................................................................80Birleştirilmiş Sınıfl ar ........................................................................................................80Planlamada Yaşanan Sorunlar ........................................................................................81Planlama ile İlgili Araştırmalar ......................................................................................83Özet ....................................................................................................................................87Kaynakça............................................................................................................................88Örnek Plan Formları ........................................................................................................91
Ünitelendirilmiş Yıllık Ders Planı Formu ...............................................................91Günlük Ders Planı Formu .........................................................................................92Ders Planı Örneği .......................................................................................................93
4. BÖLÜM
ÖĞRENME-ÖĞRETME İLKELERİ
Giriş ................................................................................................................................. 101Öğrenme-Öğretme İlkeleri .......................................................................................... 101
Çocuğa Görelik İlkesi ............................................................................................. 102Hayatilik İlkesi ......................................................................................................... 103İş İlkesi ...................................................................................................................... 104Ekonomiklik İlkesi .................................................................................................. 106Güncellik İlkesi ........................................................................................................ 107Açıklık İlkesi ............................................................................................................ 108Somuttan Soyuta İlkesi ........................................................................................... 109Bilinenden Bilinmeyene İlkesi ............................................................................... 111Yakından Uzağa İlkesi ............................................................................................. 111Basitten Karmaşığa İlkesi ....................................................................................... 113
Özet ................................................................................................................................. 113Kaynakça......................................................................................................................... 115
İçindekiler ix
5. BÖLÜM
ÖĞRENME-ÖĞRETME MODELLERİ
Giriş ................................................................................................................................. 118Tam Öğrenme Modeli (Benjamin Bloom) ................................................................. 118
Öğrenci Nitelikleri .................................................................................................. 119
Bilişsel Giriş Davranışları ................................................................................. 119
Duyuşsal Giriş Özellikleri ................................................................................ 121Öğretim Hizmetinin Niteliği ................................................................................. 123
İşaretler (İpuçları) ............................................................................................. 123
Pekiştirme .......................................................................................................... 124
Katılma ............................................................................................................... 125
Dönüt-Düzeltme ............................................................................................... 125Öğrenme Ürünleri .................................................................................................. 126
Tam Öğrenmenin Uygulanması .................................................................................. 127Tam Öğrenme Modelinin Olumlu Yönleri ve Sınırlılıkları .................................... 129Öğretim Durumları Modeli (Robert Gagne) ............................................................. 129
Sözel Bilgi ................................................................................................................. 130Zihinsel Beceriler .................................................................................................... 130Bilişsel Stratejiler ..................................................................................................... 131Tutumlar .................................................................................................................. 132Psiko-Motor Beceriler ........................................................................................... 132
Öğrenme Türleri ............................................................................................................ 132Gagne’nin Öğretme Durumları Modeli ...................................................................... 134
Dikkati Çekme ......................................................................................................... 134
Hedeft en Haberdar Etme ....................................................................................... 134
Önkoşul Öğrenmeleri Hatırlatma ......................................................................... 135
Uyarıcı Materyal Kullanma .................................................................................... 135
Öğrenmede Rehber Olma ...................................................................................... 135
Performansı Ortaya Çıkarma ................................................................................ 135
Geribildirim Sunma ................................................................................................ 135
Performansı Değerlendirme .................................................................................. 136
x Öğretim İlke ve Yöntemleri
Kalıcılığı ve Transferi Sağlama .............................................................................. 136
Okulda Öğrenme Modeli (John B. Carroll) ............................................................... 137
Belli Tür Öğrenmeler İçin Eğilim .......................................................................... 138
Öğretimin Niteliği ................................................................................................... 138
Öğretimden Yararlanma Yeteneği ......................................................................... 138
Sebat .......................................................................................................................... 138
Öğrenmeye Ayrılan Zaman ................................................................................... 139
Temel Öğretim Modeli (William Glasser) ................................................................. 139
Etkili Öğretim Modeli (Robert E. Slavin) .................................................................. 142
Öğretimin Niteliği ................................................................................................... 143
Uygun Öğretim Düzeyi .......................................................................................... 144
Teşvik Etme ............................................................................................................. 145
Zaman ...................................................................................................................... 146
QAIT Modeli ........................................................................................................... 147
Özet ................................................................................................................................. 149
Kaynakça......................................................................................................................... 150
6. BÖLÜM
ÖĞRETİM STRATEJİLERİ
Öğretim Stratejileri ....................................................................................................... 154Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Expository Teaching) ................................... 154
Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması ........................................ 155Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması ...................................... 155
Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisi (Discovery Learning) ................. 156Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması ..................... 157Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması ................... 158
Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi (Inquiry Learning) ................ 160
Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması ............... 161
Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması .............. 162Özet ................................................................................................................................. 165Kaynakça......................................................................................................................... 167
İçindekiler xi
7. BÖLÜM
ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ
Öğretim Yöntemleri ..................................................................................................... 170Anlatım Yöntemi ........................................................................................................... 171
Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 172Yöntemin Yararları .................................................................................................. 173Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 173
Tartışma Yöntemi .......................................................................................................... 173Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 174Yöntemin Yararları .................................................................................................. 175Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 175
Gösterip-Yaptırma Yöntemi ......................................................................................... 175Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 176Yöntemin Yararları .................................................................................................. 176Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 176
Örnek Olay Yöntemi ..................................................................................................... 177Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 178Yöntemin Yararları .................................................................................................. 178Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 179
Problem Çözme Yöntemi ............................................................................................. 179Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 180Yöntemin Yararları .................................................................................................. 181Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 181
Yaratıcı Drama Yöntemi ............................................................................................... 181Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 183Yöntemin Yararları .................................................................................................. 183Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 184
İşbirlikli Öğrenme Yöntemi ......................................................................................... 184Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 186Yöntemin Yararları .................................................................................................. 187Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 187
Özet ................................................................................................................................. 187Kaynakça......................................................................................................................... 188
xii Öğretim İlke ve Yöntemleri
8. BÖLÜM
ÖĞRETİM TEKNİKLERİ-I
Giriş ................................................................................................................................. 193
Soru - Cevap Tekniği .................................................................................................... 193
Yararları ................................................................................................................. 194
Sınırlılıkları ........................................................................................................... 194
Mikro Öğretim Tekniği ................................................................................................ 195
Yararları .................................................................................................................. 195
Sınırlılıkları ............................................................................................................ 196
Benzetim (Simülasyon) Tekniği .................................................................................. 196
Yararları .................................................................................................................. 196
Sınırlılıkları ............................................................................................................ 197
Kavram Haritaları Tekniği ........................................................................................... 197
Yararları .................................................................................................................. 199
Sınırlılıkları ............................................................................................................ 199
Phillips 66 Tekniği ......................................................................................................... 200
Yararları .................................................................................................................. 200
Sınırlılıkları ............................................................................................................ 200
İstasyon Tekniği ............................................................................................................. 200
Yararları ................................................................................................................... 201Sınırlılıkları .............................................................................................................. 201
Beyin Fırtınası Tekniği................................................................................................. 201Nasıl Uygulanır? ...................................................................................................... 202Yararları .................................................................................................................... 202Sınırlılıkları .............................................................................................................. 202
Rol Oynama Tekniği ..................................................................................................... 203Nasıl Uygulanır? ...................................................................................................... 203Yararları .................................................................................................................... 203Sınırlılıkları .............................................................................................................. 204
Altı Şapkalı Düşünme Tekniği ..................................................................................... 204Yararları .................................................................................................................... 205Sınırlılıkları .............................................................................................................. 205
İçindekiler xiii
Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği ............................................................................... 205Yararları .................................................................................................................... 206Sınırlılıkları .............................................................................................................. 206
Görüş Geliştirme Tekniği ............................................................................................. 207Nasıl Uygulanır? ...................................................................................................... 207Yararları .................................................................................................................... 207Sınırlılıkları .............................................................................................................. 207
Sınıf Dışı Öğretim Etkinlikleri İçin Teknikler ........................................................... 208Gezi-Gözlem Tekniği .................................................................................................... 208
Yararları .................................................................................................................... 208Sınırlılıkları .............................................................................................................. 209
Görüşme Tekniği ........................................................................................................... 209Yararları .................................................................................................................... 210Sınırlılıkları .............................................................................................................. 210
Sergi Tekniği ................................................................................................................... 210Yararları .................................................................................................................... 211Sınırlılıkları .............................................................................................................. 211
Ev Ödevi Tekniği ........................................................................................................... 211Yararları .................................................................................................................... 212Sınırlılıkları .............................................................................................................. 213
Bireysel Öğretim Teknikleri ......................................................................................... 214Programlı Öğretim ........................................................................................................ 214
Yararları .................................................................................................................... 216Sınırlılıkları .............................................................................................................. 217
Modüler Öğretim .......................................................................................................... 218Yararları ................................................................................................................... 219Sınırlılıkları ............................................................................................................. 219
Bilgisayar Destekli Öğretim ......................................................................................... 220Yararları ................................................................................................................... 220Sınırlılıkları .............................................................................................................. 221
Eğitsel Oyunlar .............................................................................................................. 221Özet ................................................................................................................................. 223Kaynakça......................................................................................................................... 224
xiv Öğretim İlke ve Yöntemleri
9. BÖLÜM
ÖĞRETİM TEKNİKLERİ-II Giriş ................................................................................................................................. 233Beyin Eseri /Ürünü (Brainwriting) ............................................................................ 233
Uygulanması ............................................................................................................ 233Yararları .................................................................................................................... 234Sınırlılıkları .............................................................................................................. 234
Bilişsel Çıraklık ............................................................................................................. 234Yararları ................................................................................................................... 236Sınırlılıkları ............................................................................................................. 236
Öğrenme Halkası ........................................................................................................... 236Yararları ................................................................................................................... 238Sınırlılıkları ............................................................................................................. 238
Konuşma Halkası ........................................................................................................... 239Uygulanması ............................................................................................................ 239Yararları ................................................................................................................... 240Sınırlılıkları ............................................................................................................. 240
Balık Kılçığı ................................................................................................................... 240Uygulanması ............................................................................................................ 241Yararları ................................................................................................................... 242Sınırlılıkları .............................................................................................................. 242
Kartopu (Piramit) .......................................................................................................... 242Uygulanması ............................................................................................................ 243Yararları ................................................................................................................... 243Sınırlılıkları .............................................................................................................. 244
Çember ........................................................................................................................... 244Uygulanması ............................................................................................................ 244Yararları ................................................................................................................... 245Sınırlılıkları .............................................................................................................. 245
Akvaryum (İç Çember) ................................................................................................ 2451. Uygulama ............................................................................................................ 2462. Uygulama ............................................................................................................. 246Yararları .................................................................................................................... 247Sınırlılıkları .............................................................................................................. 247
İçindekiler xv
Rulman (Top Taşıma) ................................................................................................... 248Uygulanması ............................................................................................................ 248Yararları .................................................................................................................... 249Sınırlılıkları .............................................................................................................. 249
Köşele(n)me .................................................................................................................. 249Uygulanması ........................................................................................................... 249Yararları .................................................................................................................... 249Sınırlılıkları .............................................................................................................. 250
Pazaryeri ......................................................................................................................... 250Uygulanması ............................................................................................................ 250Yararları .................................................................................................................... 250Sınırlılıkları .............................................................................................................. 251
Sokratik Tartışma ......................................................................................................... 251Yararları .................................................................................................................... 251Sınırlılıkları .............................................................................................................. 252
Sokrat Semineri ............................................................................................................ 252Uygulanması ........................................................................................................... 252Yararları .................................................................................................................... 253Sınırlılıkları .............................................................................................................. 253
Fikir taraması ................................................................................................................. 253Uygulanması ............................................................................................................ 253Yararları .................................................................................................................... 254Sınırlılıkları .............................................................................................................. 254
Tartışmada Kullanılan Teknikler ................................................................................ 254Münazara ........................................................................................................................ 254
Uygulanması ............................................................................................................ 254Yararları .................................................................................................................... 255Sınırlılıkları ............................................................................................................. 255
Panel ................................................................................................................................ 255Uygulanması ............................................................................................................ 256Yararları .................................................................................................................... 256Sınırlılıkları .............................................................................................................. 256
xvi Öğretim İlke ve Yöntemleri
Zıt Panel ......................................................................................................................... 257Uygulanması ............................................................................................................ 257Yararları .................................................................................................................... 257Sınırlılıkları .............................................................................................................. 257
Açık Oturum .................................................................................................................. 258Uygulanması ............................................................................................................ 258Yararları .................................................................................................................... 258Sınırlılıkları .............................................................................................................. 258
Sempozyum ................................................................................................................... 259Uygulanması ............................................................................................................ 259Yararları .................................................................................................................... 259Sınırlılıkları .............................................................................................................. 260
Forum.............................................................................................................................. 260Uygulanması ............................................................................................................ 260Yararları .................................................................................................................... 260Sınırlılıkları .............................................................................................................. 261
Kollegyum ...................................................................................................................... 261Uygulama I ............................................................................................................... 261Uygulama II ............................................................................................................. 262Yararları .................................................................................................................... 262Sınırlılıkları .............................................................................................................. 262
Kolokyum ....................................................................................................................... 262Yararları .................................................................................................................... 263Sınırlılıkları .............................................................................................................. 263
Çalıştay (Workshop) .................................................................................................... 263Uygulanması ............................................................................................................ 263Yararları .................................................................................................................... 264Sınırlılıkları .............................................................................................................. 264
Seminer ........................................................................................................................... 264Uygulanması ............................................................................................................ 264Yararları .................................................................................................................... 265Sınırlılıkları .............................................................................................................. 265
Özet ................................................................................................................................. 266Kaynakça......................................................................................................................... 267
İçindekiler xvii
10. BÖLÜM
ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİNDE TEKNOLOJİ
Giriş ................................................................................................................................. 273
Eğitim ve Teknoloji ....................................................................................................... 273
Eğitim ve Teknoloji İlişkisi ........................................................................................... 273
Eğitim Teknolojisi ................................................................................................... 274
Eğitimde Teknoloji (Medya) ........................................................................................ 274
Program Geliştirme Süreci ve Eğitimde Teknoloji.................................................... 278
Eğitime Teknoloji Entegrasyonu ................................................................................. 280
Eğitimde teknoloji kullanılırken dikkat edilmesi gerekenler ............................ 282
Eğitimde kullanılacak teknolojilerin seçimi ........................................................ 282
Ders öncesi yapılması önerilen işlemler ............................................................... 283
Ders sırasında dikkat edilmesi önerilen işlemler ................................................ 283
Ders sonrası için dikkat edilmesi önerilen işlemler ........................................... 284
Öğrenme ve Öğretme İlkelerinin Gerçekleştirilmesinde Teknolojinin Etkisi ........................................................................................................ 286
Özet ................................................................................................................................. 287
Kaynakça......................................................................................................................... 288
11. BÖLÜM
ÖĞRENEN MERKEZLİ ÖĞRENME-ÖĞRETME YAKLAŞIMLARI
Giriş ................................................................................................................................. 292
Aktif Öğrenme ............................................................................................................... 292
Aktif Öğrenmenin Amaçları ........................................................................................ 293
Aktif Öğrenme Süreci ................................................................................................... 294
Aktif Öğrenme Sürecinde Sınıf Düzeni ...................................................................... 295
Aktif Öğrenme Sürecinde Değerlendirme ................................................................. 295
Probleme Dayalı Öğrenme .......................................................................................... 296
Probleme Dayalı Öğrenmenin Özellikleri ........................................................... 296
xviii Öğretim İlke ve Yöntemleri
Probleme Dayalı Öğrenmede Değerlendirme ..................................................... 297
Proje Tabanlı Öğrenme ................................................................................................. 298
Proje Tabanlı Öğrenmenin Özellikleri ................................................................. 298
Proje Tabanlı Öğrenmede Değerlendirme ........................................................... 299
Yapılandırmacı Öğrenme ............................................................................................. 300
Yapılandırmacı Yaklaşımın Temel Özellikleri ..................................................... 301
Bilişsel Yapılandırmacılık (Jean Piaget) ............................................................ 301
Sosyal Yapılandırmacılık (Lev Semyonovich Vygotsky) .................................. 302
Yapılandırmacı öğretim sürecinde öğretmen ................................................... 304
Yapılandırmacı öğrenme ortamı (Sınıf) ............................................................... 305
Yapılandırmacı öğrenme sürecinde motivasyon ................................................. 305
Yapılandırmacı öğretim sürecinde değerlendirme ............................................. 306
Çoklu Zekâ Kuramı ...................................................................................................... 306
Çoklu Zekâ Kuramı ve Öğretim ............................................................................ 309
Sözel – Dilsel Zekâ Etkinlikleri ............................................................................. 309
Mantıksal – Matematik Zekâ Etkinlikleri ............................................................ 309
Bedensel Kinestetik Zekâ Etkinlikleri .................................................................. 310
Ritmik – Müzikal Zekâ Etkinlikleri ...................................................................... 311
Görsel – Uzamsal Zekâ Etkinlikleri ...................................................................... 311
Doğacı Zekâ Etkinlikleri ........................................................................................ 312
Bireylerarası – Sosyal Zekâ Etkinlikleri ............................................................... 313
Bireysel/ Özedönük Zekâ Etkinlikleri .................................................................. 314
Çoklu Zekâ Kuramına Dayalı Değerlendirme .................................................... 314
Beyin Temelli Öğrenme ............................................................................................... 315
Beyin Temelli Öğrenmenin Özellikleri ................................................................ 315
Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri ...................................................................... 316
Beyin Temelli Öğrenmede Öğretim Uygulamaları ............................................. 318
Öğretmenler ve Beyin Temelli Öğrenme ............................................................. 318
Beyin Temelli Öğrenme ve Değerlendirme ......................................................... 319
Basamaklı Öğretim Yaklaşımı ............................................................................... 319
Özet ................................................................................................................................. 322
Kaynakça......................................................................................................................... 323
İçindekiler xix
Yrd. Doç. Dr. Orhan KUMRAL
Kazanımlar ve Konu Örüntüsü
Kazanımlar
Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımları edinmiş olmanız beklenmektedir:
• Eğitim, öğrenme ve öğretme ile ilgili temel kavramları bilme.
• Öğrenme ve öğretme ortamlarını tanıma.
• Bireyin eğitim ve öğrenme süreçlerini çözümleme.
Konu Örüntüsü
Giriş
Eğitim
• İstendik Davranış,
• Formal Eğitim,
• Örgün Eğitim,
• Yaygın Eğitim,
• İnformal Eğitim,
• Kültür,
• Kültürleme
TEMEL KAVRAMLAR
1. BÖLÜM
Eğitim Sistemi• Sistem,
• Açık Sistem,
• Girdi, İşlem,
• Çıktı,
• Dönüt,
• Entropi
Öğrenme ve Öğretme• Öğrenme,
• Öğretme,
• Öğretim,
• Strateji,
• Yöntem,
• Teknik,
• İletişim
Program• Eğitim Programı,
• Öğretim Programı,
• Ders Programı,
• Örtük Program,
• Hedef,
• İçerik,
• Eğitim Durumları,
• Sınama Durumları,
• Program Geliştirme,
• Program Değerlendirme
Özet
Kaynakça
2 Öğretim İlke ve Yöntemleri
Giriş
İlk insan ve insan topluluklarından günümüz insanına ve modern toplumla-rına kadar geçen tüm süreçte bireyler bilgi ve deneyim edinmeye, edindiği bilgi ve deneyimi oluşturduğu kültürel değerlerle birlikte paylaşarak geliştirmeye ve ken-dini gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bu durum aynı zamanda toplumların ve yaşa-dıkları çağın, bireyden beklentisini de oluşturmuştur. Peki, bu beklentiler nelerdir ve birey tarafından nasıl karşılanacaktır?
Toplumların, üyelerinden beklentileri ve bu beklentilerin düzeyi çağlara ve toplumlara göre değişmeler gösterebilir. Günümüz modern toplumu, karmaşık hale gelmiş dünya yaşamı içinde ayakta kalabilen, değişime açık, düşünen, araştı-ran ve üretebilen nitelikli insana ihtiyaç duymaktadır. Bireyin kendinden beklenen nitelikleri kendiliğinden elde etmesi ve göstermesi beklenemez. Bilinen tarihten bu yana, insanların bu gereksinimlerin karşılanması, “eğitim” kavramını, sürecini ve daha sonra da kurumlarını ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda, beklentiler değişse de beklentilerin karşılanmasında başvurulan değişmez tek yol eğitim olmuştur.
Eğitim Kavramı
Eğitim, Latince “Educere” kelimesinden gelmektedir ve hem bitki ve hayvan hem de çocukların bakım ve yetiştirilmesi anlamında kullanılmıştır (Hirst ve Pe-ters, 1970: 23). Bununla birlikte yaşanılan çağın, toplumun ve bireyin beklenti ve gereksinimleri, ‘eğitim’ kavramının çok farklı şekillerde tanımlanmasına neden olmuştur. Örneğin Eski Yunan’da toplumsal amaçlar, Rönesans’ta bir yanda birey-cilik diğer yanda milliyetçilik, 18. yüzyılda bireyci ve hümanist görüş, 20. yüzyılda ise toplumsal etkinlik düşüncesi, “eğitim”in tanımlanmasında etkili olmuşlardır (Tezcan, 1994). Ayrıca, eğitim teriminin felsefi sistemlere ve psikolojik yaklaşım-lara göre de farklı tanımlandığı görülmektedir. Örneğin idealist felsefede eğitim insanoğlunun tanrıya ulaşma çabaları süreci iken, Pragmatist anlayışta bireyin de-neyimler edinmesi yoluyla kendini geliştirmesi sürecidir (Sönmez, 2002). Eğitim terimine yönelik olarak, özellikle batıdaki eğitim bilimcilerin başlıca tanımlama-ları şu şekilde sıralanabilir (Rather, 2007: 5):
“Deneyimlerin sürekli yapılandırıldığı bir yaşam sürecidir” (Dewey).
“İnsanın doğuştan getirdiği gücün doğal, uyumlu ve aşamalı şekilde gelişti-rilmesidir” (Pestalozzi).
“Davranış, düşünce ve tutum alışkanlıklarında kalıcı bir değişikliğin meyda-na gelmesi ile görülen çevrenin birey üzerindeki etkisidir” (Th ompson).
Temel Kavramlar 3
“Belirlenmiş ve kontrol altına alınmış bir çevrenin etkisi altında sosyal ve bi-reysel gelişmeyi sağlayan sosyal bir süreçtir” (Good).
Ülkemizde yaygın olarak kullanılan tanımlama ise Selahattin Ertürk’e aittir. Ona göre (1972: 12) “Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ka-sıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir”. Bu tanıma, davranışın bir başkası tarafından şekillendirilmesi anlamında, sürece ‘yapılandırmacı’ bakış açısıyla bakan eğitimciler tarafından eleştirel gözle yaklaşılmakla birlikte, özellikle formal anlamda okul eğitimini betimlediği için, Ertürk’ün tanımı uzun zamandan bu yana güncelliğini korumaktadır.
Düşün-Tartış: Siz de eğitime yönelik başka tanımlar araştırınız. Daha sonra size verilen tanımlar ile birlikte kendiniz bir eğitim tanımı yapmaya çalışınız.
Eğitim ile ilgili olarak yapılmış olan tüm tanımlara bakıldığında, genel olarak birkaç kavramın ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlardan biri ‘davranış’ söz-cüğüdür ve onun eğitim yoluyla değişimidir. Psikoloji alanında önemli bir bilim insanı olarak bilinen Hilgard, davranışı “gözlenebilen ve geliştirilen bir aygıt ile öl-çülebilen bir eylem” olarak tanımlamaktadır (Akt. Akyıldız, 1994: 11). Bir sürecin eğitim olabilmesi için o halde gözlenebilen ve ölçülebilen davranış değişmelerini meydana getirmesi gerekmektedir. Bu durum aynı zamanda bireyin eğitim süreci içinde aktif (etkin) olmasını da zorunlu kılmaktadır.
Eğitim teriminin tanımında geçen ve dikkate alınması gereken diğer bir kav-ram ‘istendik’ sözcüğüdür. Eğitim sürecinde yukarıda tanımı verilen davranışın istendik olması gerekmektedir. Peki, sözü edilen davranışı kim istiyor? Burada bi-reyin ve toplumun istek ve beklentileri söz konusudur. Eğitim süreci bir taraft an bireyin ilgi ve ihtiyaçlarını karşılarken -örneğin okuma yazma öğrenme, meslek sahibi olma gibi- diğer taraft an da toplumun beklentilerini de -kültürünü yaşat-mak ve geliştirmek gibi-karşılamak durumu vardır.
Değişime karşı dirençli olan toplumun beklentilerinin karşılanması ne ka-dar doğru olur? Ya da toplumun isteğini yerine getiren bir eğitim süreci ne ka-dar toplumu ileriye götürebilir? Eğitimin görevlerinden birisi, toplumun kültürel değerlerini ve toplumsal davranış örneklerini genç nesillere aktarmaktır. Tezcan’a göre (1994), buna “eğitimin tutucu işlevi” denilmektedir. Bu anlamda eğitimin gö-revi mevcut kültürü korumak ve bozucu davranışları denetlemek ve önlemektir. Bunun yanında toplumun demokratikleştirilmesi, bireylerin eleştirel düşünme becerisini elde etmesini sağlaması anlamında eğitim sürecinin yaratıcı işlevi de mevcuttur.
Düşün-Tartış: Eğitimin toplumdaki yaratıcı işlevine yönelik olarak örnekler veriniz.
4 Öğretim İlke ve Yöntemleri