IŞIK HALKASI ETKİSİ …Ve Yöneticileri Aldatan Diğer Sekiz İş Çılgınlığı

Yazar: Phil Rosenzweig

Kitapta Değinilen Önemli Noktalar

“Işık Halkası Etkisi (The Halo Effect)” bir insana veya şirkete iyi özellikler yükleme

eğilimidir. Aslında o iyi özellikleri gerçekten barındırıyor olmasa bile.

Işık halkası etkisinin kaynağı insanların dünyayı birbirine bağlı bir bütün olarak

algılamayı çok istemelerinden dolayı algıladıkları dünyaya uyumsuz olan her şeyi yok

saymaya yönelik hallerini açıklayan psikolojideki bilişsel uyumsuzluk teorisidir.

İş dünyasını anlatan bazı kitaplar şirket performansları hakkındaki aldanmalara

dayanır. Kısa süreli başarılardan ve içi boş verilerden etkilenen bu kitap yazarları, ışık

halkası etkisinin birer kurbanıdır.

Çoğu iş araştırması, eksik nedensellik ilişkilerinden iyimser sonuçlar çıkarmaya çalışır.

Hiçbir kısa cevap veya formül size bir şirketi nasıl iyi yere getireceğinizi anlatamaz.

“Mükemmellik Arayışında” kitabının yazarı Tom Peters, kitabında kullandığı bilgilerin

çarpıtılmış olduğunu söyledi.

“Kalıcı Olması İçin Yapıldı” kitabında en iyiler olarak gösterilen şirketlerin yarısından

fazlasının hisse değerleri, kitap çıktıktan beş yıl sonra yapılan S&P 500 borsa endeksi

listesine giremedi bile.

GİRİŞ

Işık Halkası Etkisi

Şirket performansı görecelidir; ölçmek için onu rekabetin olduğu bağlamda

değerlendirmek gerekir.

Uzun vadeli başarı, bir dizi kısa vadeli başarı sonucunda ulaşılır. Uyum sağlayan

şirketlerin durağan şirketlere göre sürdürülebilir başarı şansı daha yüksektir.

Bilim kılığına girmiş öykücülüklere dikkat edin.

Büyük Aldanmalar

Yatırımcılar ve işletmeciler büyük yanılsamalar altında yöneticilik yaparlar. Ekonomik

sonuçlar yaratabilmek için çok büyük baskı altında olduklarından önemli CEO’ların

şirketlerini nasıl birer kâr makinesine dönüştürdüklerinin anlatıldığı basit ve yol gösterici

hikayeleri dinlemeye can atarlar. Ama bu hikayelerin yanılgıdan öteye gittiklerini bilmezler.

Daha da kötüsü, bu aşırı basitleştirilmiş açıklamalar, kurtarıcı şövalye olarak görülen

CEO’ların veya yeni iş planlarının karşılaşılan problemlere hemen çözüm getireceklerinin

düşünülmesine sebep olur. Bu düşlerin yanlış olduğunu kanıtlamak için, yöneticilerin iş

hikayelerinin kaynakçalarına daha şüpheli yaklaşmaları ve neye inanıp inanmayacakları

konusunda daha seçici davranmaları gerekir. Duygusallığın, heyecanın ve kestirme

çözümlerin önüne geçmeleri gerekir. Basın yeterli kanıt olmadan iyi giden şitketlerin

özelliklerini göklere çıkarırken hisse fiyatları düştüğü anda yerlere indiriyor. Medyanın bu ani

değişimini neye mi bağlayabiliriz? Önyargıların etkisinde kalmaktan kaynaklanan hata

ihtimaline tabii ki.

ÖZET

Işık Halkası Etkisi

İlk Aldanma: Işık Halkası Etkisi

Eğer bir şirket hakkında pozitif bir genel izlenime sahipseniz, hakkındaki her şeyi

kanıtınız olmasa bile iyiye yormaya eğilimlisinizdir. Tam tersi, eğer izleniminiz negatifse,

şirkette gördüğünüz her şeyi eleştirmek daha kolay gelir. Buna ışık halkası etkisi denir ve sizi

önyargılarınızdan dolayı yanlış sonuçlara varmaya iter. Kaynağı ise insanların dünyayı

birbirine bağlı bir bütün olarak algılamayı çok istedikleri için algıladıkları dünyaya uyumsuz

olan her şeyi yok saymaya yönelik hallerini açıklayan psikolojideki bilişsel uyumsuzluk

teorisidir. İnsanlar tutarlı yargılara varmayı o kadar çok isterler ki birbiriyle alakasız olaylarda

bile tek bir sonuç ararlar. Bu sebeple, bir şirket hakkında gördükleri tek güzel şey bile, alakalı

olsun veya olmasın daha sonra o şirketle ilgili gördükleri her şeyi iyi olarak algılamalarına

sebep olur. Aynısı negatif anlamda da geçerlidir ve buna ışık halkası etkisi denir.

İkinci Aldanma: Nedensellik İlişkisi Aldanması

Işık halkası etkisi liderlerin performanslarını doğru olarak değerlendirmeyi

güçleştiriyor, çünkü liderlere performansı artıran nitelikler olarak düşünülen bazı yanlış

nitelikleri aşılıyor. Liderlerin pozitif özellikleri performansın veya sebebin mi yan ürünüdür?

Sebep olma durumunu açıklamak veya yalnızca tek değişkenin etki etmesini engellemek için

verileri zaman üzerinden karşılaştırmalısınız. Tüm bunlar olurkn, ışık halkası etkisini de

ortadan kaldırmak için analiz uzmanları bağımlı ve bağımsız değişkenleri kullanarak kurumsal

performansı ölçmek için deneyler yapıyorlar. Bu da iyi bir ekonomik performans verisi artı

liderlik, kültür ve taktikler açısından öznel verileri gerektiriyor. Bazı araştırmacılar ekonomi

dergilerindeki makalelere veya şirket kültürleri araştırmalarına güveniyor, ama ışık halkası

etkisi bunları da bozuyor. Liderlik, müşteri odağı, işyeri kültürü gibi unsurlar üzerine

araştırmalar kendiliğinden bildirmeye dayandığı için ışık halkası tarafından çarpıtılmış

sonuçlar doğurur.

Işık Halkası Etkisi

Üçüncü Aldanma: Tek Açıklamanın Yarattığı Aldanma

Performans, bir firmadaki birçok faktöre engel yaratıyor. Tek bir kriter kullanarak

performansı doğru bir şekilde ölçemezsiniz. Çok sayıda araştırma ve kitap, performansı insan

kaynakları yönetimindeki, kurumsal sosyal sorumluluktaki veya liderlikteki tek ve spesifik

hareketlere bağlamaya çalıştı. Bu araştırmalar tek bir sebebe dayandıkları için ya da liderlik

gibi başka anahtar değişkenlerle yakından ilişkili oldukları için (ki bu yüzden etkileri

düşünülenin aksine daha az oluyor) açıklamada yetersiz kalıyorlar.

Dördüncü Aldanma: Başarı Etkenlerini Birleştirmedeki Aldanmalar

Araştırmacılar çok başarılı şirketlerde ortak bir özellik ararken, bu aldanmaya

kapılıyorlar. Araştırmacılar iyi şirketlere odaklandıkları için kötü yönetilen şirketleri

istemeden de olsa es geçiyorlar. Tom Peters ve Bob Waterman’in dönüm noktası

sayılabilecek bestseller kitabı “Mükemmelik Arayışında” bu hatayı yapan kitaplardan. 43

şirketin incelendiği ve en iyi şirketlerin 8 ortak özelliğinin listelendiği bu kitap, çok sıkı

araştırmaların sonucu olarak lanse edildi. Ama 2001’de Tom Peters en iyi şirketleri

araştırmalarını bitirmeden seçerek verileri çarpıttıklarını itiraf etti. Bu nedenle doğal olarak

ışık halkası etkisinin altında kaldılar. İş dünyasını inceleyen bir diğer popüler kitap da Jerry

Porras ve Jim Collins’in “Kalıcı Olması İçin Yapıldı” adındaki kitabı. İkisi de en iyi şirketlerin

personele, değere, kurumsal kültüre, aksiyona ve uzmanlaşmaya odaklandığı sonucuna

varıyor. Ama bu çok önemli bir soruyu da beraberinde getiriyor: Bu özellikler iyi

performansın sebebi mi yoksa sonucu mu?

Beşinci Aldanma: Titiz Araştırma Aldanması

Çok sayıda örnek üzerinde çalışma gibi sık kullanılan araştırma yöntemleri doğru

sonuçlar yaratabilir ancak her şey doğru tekniklere ve kaliteli verilere bağlı. “Kalıcı Olması

Işık Halkası Etkisi

İçin Yapıldı” kitabı katı araştırma yöntemleri ve çok sayıda bilgi kullandı, ancak sonuçların

doğruluğu yazarlar ışık halkası etkisinde kaldıkları için çarpıtılmıştı.

Altıncı Aldanma: Kalıcı Başarı Yanılgısı

Kitabın isminin aksine “Kalıcı Olması İçin Yapıldı”daki “vizyoner” şirketlerin hiç birinin

hisse değerleri uzun süre yükseklerde kalmadı. Büyük olasılıkla, başarılarının sebebi olarak

gösterilen özellikler, sebebin yan ürünleriydi. Zaten sürekli en tepede kalmak; rekabet, taklit,

iş hacmi gibi birçok sebepten dolayı pek de olası değildir. Başarı çoğunlukla elde edilmesi ve

sürdürülmesi zor bir şeydir. Kalıcı zaferin hiçbir açık biçimde tanımlanmış planı yoktur.

Yalnızca geçmişten ders çıkararak başarıyı kalıcı kılmaya çalışabilirsin. Uzun vadeli başarı,

birçok kısa vadeli başarının bir araya gelmesiyle oluşur. O nedenle kısa vadeli hedeflerinize

odaklanın.

Yedinci Aldanma: Mutlak Performans Yanılgısı

Rekabet ekonomisinde performansı izole edilmiş bir şekilde göremezsiniz. Şirketinizi

aynı endüstrideki başka şirketlerle karşılaştırın, çünkü bir şirketin performansı görecelidir,

mutlak değil.

Sekizinci Aldanma: Çubuğun Yanlış Ucu Yanılgısı

“İyiden Harikaya” kitabında Jim Collins, istikrarlı bir bakış açısına sahip ve hedeflerini

belli bir metotlar izleyen yöneticilerin, birçok farklı stratejiyi deneyenlere göre daha başarılı

olduğunu yazmış. Ancak bu fikre zıt olarak, kapsamlı bir araştırmada da esnek davranan ve

birçok farklı bilgiyi değerlendiren kişilerin katı düşüncelere sahip olanlara kıyasla daha

yerinde tahminlerde bulunduğunu söylüyor. Yani Collins, büyük şirketlere yeni gelişmeler

Işık Halkası Etkisi

olsa da belli bir yönde gitmeleri gerektiğini söylerken; araştırmada da değişime adapte

olanların daha başarılı olduğu sonucu çıkıyor. Yani büyük şirketler anahtar stratejileri takip

etse de, bu durum onların otomatik olarak başarılı olacağı anlamına gelmez.

Dokuzuncu Aldanma: İş Dünyasındaki Fizik

İş dünyasında çok az sayıda şey kesindir. Bilimdeki kesinlik iş dünyasında geçerli

değildir. Doğanın kanunları iş yerlerini yönetmez veya hiçbir formül iyi yönetimi klonlamaz.

Garantili sonuçlar almak çok güzel olsa da, yöneticiler bir şirketi başarılı hale getiren adımları

tahmin edemez veya üretemez. Unutmayın, bu durum yalnızca bilimsel deneylerde

gerçekleşir.

Büyük Beklentiler

“Mükemmellik Arayışında”, “Kalıcı Olması İçin Yapıldı” ve “İyiden Harikaya” gibi öne

çıkan iş dünyası kitaplarına olan rağbet yazarlarının hikayelerini ne kadar iyi anlattıklarına

bağlı, araştırmalarının veya verilerinin güvenilirliğine değil. En çok satan kitaplar, mücadele

içindeki küçük işletmelerin nasıl para basma makinelerine dönüştüğünü ballandırarak

anlatıyor. Bu durumun istenmeyen sonucu bilim kılığına gitmiş iş dünyası hikayelerinin çok

yaygın hale gelmesi oluyor. Ki bu da Peters’ın konuşmaları için 85,000$ alırken Collins’in

nasıl 150,000$ aldığını açıklıyor. Peki bu konuşmalara katılan veya bu kitapları okuyan

yöneticiler gerçekten de en iyi kurumsal performansın sırlarını öğreniyorlar mı? Büyük

ihtimalle hayır. Şirketler performanslarını bir çok yolla artırabilirken, yöneticilerin çok az

sayıda güvenilir yönergesi vardır. Onun yerine, yöneticiler strateji oluşturmaya ve etkili

işletmeler kurmaya odaklanmalı. Stratejiye karşı uygulama tartışmasına kendinizi

kaptırmayın. Çoğu vakada, kötü performans kötü stratejiden kaynaklanır, kötü uygulamadan

değil. En riskli aldanma, şirketin iyi veya kötü olacağına yalnızca sizin karar verebileceğiniz

Işık Halkası Etkisi

yanılgısıdır, yani iyi olmazsa suçu sizsiniz. Ancak işler böyle yürümüyor. Bir şirketi iyi yapacak

hiçbir hızlı cevap veya formül yoktur. Kurumsal başarı kısa vadeli ve ulaşılması zordur. Çoğu

strateji risklidir. Bir şirketi çok iyi yerlere getiren bir yaklaşım, bir diğerinin kuyusunu

kazabilir. İyi bir karar her zaman iyi sonuçlar doğurmayabilir. Halinizden memnun olduğunuz

için çalışmayı bırakmayın; iyi yönetim prensiplerine dayalı yaratıcı ve kasti yaklaşımlar,

durağanlığı her zaman yener. Günlük zaferler elde etmeye çalışın. Eğer yalnızca tek bir

mihenk taşı seçecekseniz, kararlılığı seçin.

Phil Rosenzweig, International Institute For Management Development’da ders

veren bir profesördür. Aynı zamanda Harvard Business School’da da ders vermiştir.

YAZAR HAKKINDA