ISLAM I VEST AFRIICA a "

OLAV TOFT

P% den all-afrikanske kyrkjekonferansen i Ibadan, Nigeria, i 1958 vart det sagt a t islam er ei av dei storste og vanskeleg- aste oppgivene for den kristne kyrkja i Afrika. Det gjeld serleg beltet f r i Ghana-Nigeria i vest ti1 Kenya-Tanganyika i anst. Vidare vart det sagt av den diverande sekretaeren i Det Internasjonale MisjonsrBd, Erik W. Nielsen, a t det ikkje er tvil om a t dei lrristne kyrkjene i Afrika i dei komande i r a i langt hogare grad enn tidlegare vil st% framfor ei sterk ut- fordring av afrikansk islam.

Men kva veit me om islam si utvikling i Vest Afrika fram ti1 i dag? Den vanlege meininga er a t islam ltom ti1 Vest Afrika p i 1000-talet gjennom handels- og krigsferder f ra Marokko. Men dersom det er noko i den munnlege tradisjonen, som fyrst i seinarc tid har vorte skriven aed, skal islam ha funne vegen svzr t tidleg ti1 dette omridet.

Saleis forte1 von Striimpel, informcrt av ein sogemann i Ngaoundere, Kamerun, i byrjingen av arbeidet sitt med Ada- mawa si soge a t Ukbar, ein ven av Omar, vart send av Mu- hammed for a forkynna islam i kongeriket Mali. Han slo seg ned der og vart gift med ei dotter at kongen i dette landet. Mot slntten av sine dagar overlet ban familien sin i vare- tekta at ein frigjeven mann som sto han nser, og vende s j d v a lende ti1 Mekka.1

Ogs% i Ghana og Fouta-Jalon vert det fortalt a t dct kom sendcbod f ra Arabia p i den tid dB Muhammed levde for $ gjera ein fyrste freistnad p i 5 breia u t islam i desse heidenske stroka.

I mange a r gjekk det t r i t t med Q vinna inngang for islam i Vest Afrika. Arbeidet stod kan ein vel seia i stampe fram ti1

14 - Norrk Tidsrkrift for Mirjon. 1V.

1700-talet, dB ei rask og vidtfemnande utvikling tok ti1 rned dei teokratiske negerrika og eit hundre Br seinare rned den fransk- britiske okkupasjonen.

Det ligg fare ei skriftleg melding om den gode inngangen islam fekk i Wandala-landet i Nord-Kamerun f r i 1715 og fram ti1 vire dagar. Denne meldinga er interessant ogsi av di ho er eit godt dame p i islamsk misjonsstrategi mellom stammefolka i Vest Afrika. Det heiter her2 a t to islamske lserarar, Malum Muham- rned Guro og sonen hans f r i Fez i Marokko, kom f r i Mekka ti1 Wandala i lag rned Dedenwere, barberen deira. SB snart Bukar, arveprinsen i Wandala, fekk greie pB dette, sende han bod etter dei og ba dei slB seg ned h j i seg som laerarar knytte ti1 hans person. Dette sa dei seg viljuge ti1 p i vilkir av a t prinsen vart muslim. Og det gjekk han rned pi.

Men no hende det a t sultanen i Wandala dflydde, og Bukar vart kalla ti1 & ta over turbanen etter han. DB sa Guro ti1 Bukar: uEtter di du skal verta sjef, m i du ogs& verta muslim. Som eg har sagt deg fare, bar du skipa ti1 omskjering, ban, faste og srelebotsgiver.>>

DB Bukar sa fr& om dette ti1 folket sitt, gjekk halvparten rned p i i fylgja den unge sultanen pB den nye vegen. Barberen omskar dei nyomvende og lrerarane underviste dei. Muhammed Guro vedtok a t Bukar skulle fB tilnamnet <<Ha$>), sjalv om han ikkje hadda vore ti1 Mekka, som ei utmerking fordi han hadde fart s& mange ti1 omvending.

Ein dag kom Bukar ti1 Guro og sa: uwandalene likar meg ikkje. Dei vil jaga meg. Be ti1 Allah a t eg framleis m i verta ver- ande deira sjef. Vert eg og familien min verande sjef for dei, skal eg gje deg hundre av kvar ting som eg eig.a Guro ville in- gen ting ha, men gjorde i staden framlegg om fylgjande: uSi lenge du og familien din styrer, vil eg og etterkomarane mine Vera dykkar lrerarar. Syt vel for oss, s l i oss ikkje eller 'kasta oss i fengsel.>> Denne avtalen vart skriven i to eksemplar, eit for sul- tanen og eit for Guro, og desse papira var i dei to familiane si eige ti1 1895, d i ein som heitte Rabeh tok makta og drap sul- tanen. Det eksemplaret som var i det kgl. arkivet gjekk tapt,

1 - - -

og sameleis det som var i lserarane si eige, etter di den som d i var laerar vart myrda. Broren i t denne var lserar h j i den nye sultanen ti1 han daydde i 1924. D i fekk sonen hans plassen og er p i den framleis. Trass i a t dei to dokumenta gjekk tapt, har denne semja vorte teken omsyn ti1 fram ti1 denne dag av sul- tanane i Wandala.

Etter a t Vest Afrika hadde vorte opna av europearane og seinare okkupert av desse, kom islam ti1 i f i ei rask og sterk utbreiing m. a. av fylgjande grunnar:

Kolonimaktene bygde vegar og jarnbaner og dette gjorde det lettare og samstundes tryggare i reisa enn far. Dei muslimske

i misjonser .7-----' svsert ofte ti1 heidningane i elgenskap av h-jeld serleg hausahandelsmennene, som vert haldna for i Vera ryggraden i islam i heile Vest Afrika. Ein kan s j i dei over alt - f r i dei mest avgoymde stadene i jungelen i ferd med i driva knoklut buskap mot sud for sal langs vegen. Ein moter dei i byar og landsbyar med pakker og smiartiklar ti1 sals for elfenbein og innfodde produkt. Kvar dei g i r tek dei godt vare p i islamsk sed og bruk og folk legg sileis merke ti1 dei sjolve og religionen deira.

Langs dei nye ferdslekene grodde det med tida opp ti1 dels starre byar, som drog ti1 seg mange rotlause individ, innfodde som vart isolerte f r i sine eigne stamme-miljo. Desse, som bar p i ein sterk trang etter i slutta seg ti1 andre sosiale grupper, vart ofte eit lettkjopt bytte for islam.

Dei kvite administratorane sitt mil var fyrst og fremst Q skapa fred og orden i dei okkuperte omrida. I religiose sporsmil var dei som oftast naytrale. Dei let det sti fritt for den einskilde hovding og sjef i velja den religionen som han sjolv ville ha. Kolonimaktene gav dei gjerne faremunar for i sti p i god fot med dei. Dei feudale emirene vart t. d. informert om a t islam skulle Vera den offisielle religionen i kvart om- ride som hadde islamsk sjef. P i den miten fekk desse hav- dingane eit godt have ti1 i draga store vestafrikanske folke- mengder ti1 seg etter prinsippet ~ c u j u s regio ejus religio,).

211

Over alt i dei franske omrida fekk alle islamske laerarar lov ti1 % reisa og etablera seg. Den same retten vart ikkje gje- ven ti1 dei kristne laerarane fordi franskmennene var ikkje alltid konsekvente.

Etter bnn f r i muslimane gav det franske kolonistyret pen- gar ti1 hygging av moskear, og franske administratgrar stod gjerne i brodden for i teikna inn dei som ville reisa rned fly p i pilegrimsferd ti1 Mekka.

DQ kolonistyret tvinga igjennom flyttefridom, fnrde dette ti1 a t omride som tidlegare heilt hadde isolert seg mot islam, t. d. det gamle Ashantiriket, n i mitte finna seg i i opna for dei isl'amske handelsmennene og ei fredeleg utvikling av islam tok til. Mange landsbyar vart gjerne klnyvde i to sjnlvstendige halv- partar rned heidenske ihuarar i den eine og muslimar i den an- dre. Det har fram ti1 i dag r i t t ein viss innfndd opposisjon mot islam her, etter di statar som Ghana og Mali i si tid vart forde ti1 islam rned makt.

i Den sterkaste faktoren i den islamske infiltrasjonen i Vest

Afrilta i dag er Ahmadiyya-rnrsla, I Sierra Leone Bulletin of Religion for juni 1960 karakteri-

serar Humphrey Fisher denne som aei eklektisk sekt og he- retisk sekt, grunna av ein indisk mystikar og polemikar Ghu- lam Ahmad frQ Qadian.3~ Han steig fram som madhi rned guddomleg krav pQ i reinsa islam, men i motsetnad ti1 ortodoks islam ville han gjennomfnra madhi-oppgiva p i ein fredleg mite. Han laerde m. a. a t djihad, den heilage krigen, ikkje skulle fnrast rned vapen og vald, men p i fredeleg vis.

Denne pistanden hans forde ti1 at Ahmadiyya-rnrsla i 1915 vart klnyvd i to grupper. Den eine gruppa, rned sentrum i Lahore, hevda a t Ghulam Ahmad berre var ein reformator og ingen profet, som han sjnlv gav seg ut for Q Vera. Den andre gruppa heldt han for i Vera ein profet eller jamvel Messias.

Det er den s. k. Lahore-gruppa som driv misjon i Vest Afrika. Det som sermerkjer Ahmadiyya-rsrsla er misjonsaktivitet og ei

1 - -

fast tru p i a t gjerningen skal lukkast. ((Sola kan forlata si bane, stjernene sine fastsette plassar, jorda kan slutta i rotera kring sin akse, men ingen tiug kan hindra islam i sigrau, heiter det.4

Den som vil verta medlem av Ahmadiyya m i gje fylgjande lovnad: aEg skal alltid s j i det som mi viktigste oppgive B breia ut islam>.s

Denne rersla har sett seg tre mil: 1) A reformera og reinsa islam. 2) A forkynna p i eiu slik mite at moderne neuneske kan forst& islam. 3) A vinna i tevlinga rned kristendomen ved i kopiera den kristne tru og gjerning.

Denne livskraftige misjonsrmrsla, som karakteristisk nok har vorte kalla spjutodden i den islamske infiltrasjonen i Vest Afrika,B g i r ikkje ut p i i grava bort grunnen for ortodoks islam langs den vest-afrikanske kysten, men vil fera initiativ og nye krefter til denne. Rmrsla har f i t t sterst utbreiing mel- lom jorubafolket i Nigeria. I 1916 slo dei fyrste ahmadiyya- misjonaerane seg ned i Lagos, og der gjekk det godt rned dei ti1 dei ein dag nekta i be attom ein ikkje-ahmadi imam. D i kom det opp a t dei vart haldne for i Vera heretikarar av orto- dokse muslimar og ein beisk strid tok til. I 1939 ville ikkje al-Masih kalifatet i Qadian vita av den nigerianske gruppa, av di ho ikkje gjekk rned p i a t Ghulam Ahmad var profet. Denne svara rned i bryta alle band rned Qadian. Eit parti nekta i s l i lag rned denne separatistiske retningen, og etter eit langt tvistemil om eigedomsretten ti1 ahmadiyyamoskeane, vann dette saka i retten.

Leiarane for dei to partia arbeidde for & f i ti1 ei semje, men det lukkast ikkje. I staden vart det enno eit kleyve og eit tridje parti, som kalla seg Muslim Mission Community, stod fram. P i grunn av desse sekteriske rerslene har Lagos rned sine .tre sjef-imamar og tre fredags-moskear vorte eit skraem- aude dmme p i islamsk kleyve.

Ahmadiyya g i r aktivt inn for oppseding av borna og ung- domen og har primaerskular i mange viktige sentra. I Lagos ligg Tinubu High School. Planar har ogsi vorte lagde for & opna skular for gjenter.

213

Ti1 Ghana kom Ahmadiyya i 1921, og hadde etter seks i r s arbeid der 40 greiner med ca. 3000 tilhengjarar. Serleg god har inngangen vore mellom evolu6-klassa p i kysten.

I Ashanti er det ahmadiar berre i nokre f i landsbyar. Ein hogre skule i Kumasi har pakistanske laerarar i staben sin. Det finst elles skular i hovudsentret Saltpond, i Ekrawfo o. a. stader.

Ogs& i Dahomey og Gambia er tilhengjarane f i , men i Sierra Leone har rorsla vunne god inngang. Nyleg kom den fyrste islamske lrekjar-misjonaeren ti1 dette landet og har byrja ar- beid etter kristent monstre. Det er skular i gang m. a. i Free- town, Bo, Magburaka og Rokofor.

Ahmadiyya-rnrsla ski1 seg p i mange vis ut f r i dei tidlegare islamske samfunna i Vest Afrika. Pakistanske leiarar, som har kontrollen med denne, arbeider mykje for i forma eit spesielt samfunn, ulikt alle andre. Vanlege muslimar reagerar sterkt mot ymse ting innafor ahmadiyya, m. a. a t kvinner f k g i inn i moskear og be attom menn og at bruda f i r lov ti1 B Vera ti1 stades under bryllaupet for i gje sitt samtykke. For kvinnene sitt vedkomande gjeld den skikken a t ingen har lov ti1 i gifta seg med ein ikkje-ahmadi, med andre ord tvungen endogami.

N i r ahmadiyya-rorsla i hovudsaka arbeider i britiske om- ride, er det for spriket si skuld. Propagandaen vert driven p i eugelsk.7

Med omsyn ti1 vurderinga av islam sin framgang i Vest Afrika gjer to syn seg gjeldande.

Det eine hevdar a t omfanget av effektiv islamsk inntreng- ing ikkje m& verta lagt for stor vekt pi. I det fyrste kvartalet av 20. hundreiret har dei tyske granskarane, dr. Kiilz og Diedrich Westermann, peika p i a t islam i lengda ligg under for kristeudomen. Den raske framgangen i t islam har sin grunn i a t islam ikkje har teke opp Afrika sine eigentlege pro- blem: polygamiet, slaveriet og magien. Dermed gjer islam propagandaen sin lett. Islam gjer dessutan krav p i B Vera berar av ein hogre kultur, og dreg ved det lett dei kultur-

hungrige mengdene ti1 seg. Han kjem, kan ein seia, med ei fane som alle dei farga folka kan samla seg ikring. Her er ingen rasemotsetnad, for alle h0yrer med ti1 den store bror- skapen. N i r dei innfwdde tek imot islam, forer det ikkje ti1 noko radikalt brot med den gamle religionen. Dei slepp t. d. gje avkall p i sine kjsere amulettar og den s i vel omtykte talis- man. Desse vert gjerne styrkte ved islamsk trolldomskraft.

Polygamiet er heller ikkje noko problem for muslimane. I fylgje islamsk lov kan ein mann ha fire koner og konkubiner - eller rettare - slavekvinner, s i mange som han vil.

Det er i grunnen eit under a t negeren ikkje heller grip denne s j i ti1 hwgre kulturen og som er s i lett i koma ti1 enn kristen-

domen med monogami og barsk forsaking av alt heidensk vesen.

Den tyske misjonsinspekt0ren F. M. Zahn delte dette synet og har forma fylgjande sporsmil: Kva er grunnen ti1 a t islam under desse tilhava ikkje alt for lenge sidan har vunne Afrika? Det er dette som er det merkelege, ikkje den raske utbreiinga av islam.8 J. Spencer Trimingham er i dag av same meining og viser ti1

at det framleis er mange folk, jamvel i nordlege delen av Vest Afrika, som har vorte lite piverka av islam, m. a. serer og jola i Senegal og bambara og dogon i Sudan. Og khasonkene i 0vre Senegal syner kor lang tid islam kan trengja for i piverka eit folk som denne religionen har vore i kontakt med i fleire hundre ir.

D i franskmennene tok over desse omrida, var det mange av dei som tidlegare hadde vorte tvinga ti1 i betala nominell lydnad som vende islam ryggen. Islam sin framgang etter den franske okkupasjonen har nok vore stor, og skal ein doma etter det sorn ein ser langs handelsvegane m i den reisande lett f i det inntrykket a t Vest Afrika stort sett er islamsk. Men g i r ein inn ti1 folka i bushen, vil inntrykket verta mykje annleis. Like ti1 v i r t eige hundreir har skogsfolka i sud stitt utafor den islamske rekkevidda.

Nokre av dei sterkaste motstandsfaktorane er familie- og

215

mysteriekult som rider over samfunnslivet. Element i ani- mistkulturen, sett isolert, vil ikkje by p i store hindringar. Fedrekulten kan verta akkomodert p i eit tidleg omformings- stadium, etter di udoyelegdomstrua er ein integrerande del av islam.

Gruppeomvending er det mest normale, men d i m i fyrst grunnen Vera godt preparert. Avgjerdsla kjem i hovudsaka som resultat av ein kombinasjon av ytre press og indre ned- bryting av den religime autoriteten i samfunnet. Trimingham legg stor vekt p i a t skiftet f r i landsbyreligion ti1 islam pri- mtert har vore eit sosialt fenomen.9

Dei einskilde landsby-folka vart ikkje muslimar, men berre dei som flytte ti1 byane, handelsmenn og slavar som hadde mist sambandet med stamma. Men i det nye Vest Afrika er overgang av heidningar ein for ein vanleg, serleg i dei omrida der folka lever av jordbruk.

Dei religiose tilhova i Vest Afrika er prosentvis o. 1. slike: kristne 4,4, muslimar 36,3, heidningar 59,3. Som ein ser er talet enno stort av dei som vert rekna for i Vera heidningar. Men dei etniske religionane er domde i sine gamle organiserte former, og etter kvart som dei forfell, vil tilhengjarane ha valet mellom islam, kristendom eller sekularismen. Det ser ut som om islam vil vinna fleire enn kristendomen. Islam er afri- kansk medan kristen misjon kjem f r i vest og lyt li p i gmnn av det. Pi mange stader er han stagnerande, og dei afrikanske kristne har liteu misjonstrang. Sjolv om islam ogsi er stag- nerande, har han marka for seg sjolv over store omrider og kan der spreia seg fritt.

Islam vil auka i tal, men ein ting m i me i denne saman- hengen ikkje gloyma: spreiinga av vestleg sekularisme. Utan tvil vil den vestlege sivilisasjonen ha storre verknad p i s. k. neo-muslimar enn islamsk kultur. Afrikanarane vil f i nye tenkjemitar, nye idear i statsfunksjonen, men ogsi nye idear av religion i ei sekularisert verd.

Det andre synet g k ut p i a t ein f r i kristent synspunkt m i

t a den islamske infiltrasjonen i Vest Afrika mykje alvorleg. Ein islamkjennar som Cecil Northcott er s l i t t over den raske framgangen i t islam. Islam er n i ein alternativ religion ti1 lcristendomen, seier han, og peikar p i a t den islamske suksessen i dei store byane i Vest Afrika, appellen ti1 dei sekulariserte in- tellektuelle s i vel som ti1 dei som lever i bushen og identifi- kasjonen med afrikansk sosialt liv e r teikn p i islam s i sterke rersle frarnover.lo Alle som stoggar nokre dagar i Ibadan vil snegt merlca den indre ltrafta i islam. Ugleymande er ogsB det inntrykket ein f i r ved ein fredag i s j i gjennom den lange glasveggen i Accra Community Centre n i r bygningen e r full av truande som bed.

Nyleg var Cecil Northcott i Vest Afrika - for andre gongen p i seks i r - og vart mylrje uroleg ved tanlten p i framtida i t dei kristne samfunna som har vorte planta langs den vest- afrikanske kysten.

I eit land som Sierra Leone fann han kristendom, islam og gamal heidenslcap i ei underleg blanding. Islam dominerar inn- landsstammane med unnatak av mendefolket. Sierra Leone Kristne R i d kan opplysa a t talet p i dei kristne i heile landet er mindre enn 5 prosent.

P i bakgrunn av dette spwr Northcott kva som vil henda dersom den kristne minoriteten vert utsett for eit sterkt i t a k f r i islam. Vil det frie Sierra Leone utvikla seg ti1 B verta ein verkeleg islamsk nasjon?]

Men det var fyrst d i han Bom ti1 Nigeria a t han for alvor vart gripcn av islam si sterke makt. Gjennom heile Vest Ni- geria g i r islam fram med jamn fa r t ved piverknad av handels- folk og profetar, ofte importerte f r i Egypt eller Nord Ni- geria.

Folka i Jorubalandet, som for 100 Br sidan ynskte kristen- domen velkomen, opnar n i dwra for islam. Berre i Ibadan er det 600 moskear av ymse slag. OgsB i Nord Nigeria ser det ut ti1 a t islam har like store sjansar som kristendomen ti1 B vinna inngang mellom dei fleste heidenske folka.

Det har vorte sagt a t nBr det gjeld det tidlegare Fransk

217

Vest Afrika, Sierra Leone og Vest Nigeria g k islam fram ti pmger s i fort som kristendomen. Grunnen ti1 dette er, mei- ner Northcott, a t islam er ein typisk samfunnsreligion og difor stettar ein sterk trong h j i afrikanaren. Me har presen- tert kristendomen som ein individualistisk religion. Men dei afrikanske folka har ein sterk trong ti1 i st6 saman, og nett- opp i den islamske 'brorskapen finn dei utloysing for denne kjensla. Her eksisterar det ingen rasemotsetnad og den kvite mannen dominerar ikkje. Islam stig i dag fram som ein heim- leg afrikansk religion, som vil draga alle dei svarte folka ti1 seg.

Kampen om Afrika si sjel 'har g i t t inn i eit nytt tempo, hevdar Northcott. Me her heime har altfor 'lett s l i t t fast a t det ikkje hastar, for Afrika ville gradvis verta kristna. Men det er ikkje noko som heiter gradasjon i det moderne Afrika.12

At det hastar med & auka v i r kristne innsats i Vest Afrika skulle ogsi det som har hendt med Mauretania tala for. Islam vart fgrd inn i det ellevte hundreiret av vandrande berber- stammar som kom f r i nord og av arabarar p i veg gjennom Mauretania ti1 Sentral-Afrika for i skaffe seg slavar, gull og elfenbein. I november i fjor, d% dette landet vart sjolstendig, tok det namnet <Den Islamske Republikken Mauretanian. I dette namnet ligg det ei 'klir frisegn om kva religion som har overtaket.13

Endeleg m i det nemnast at Nasser, Egypt og Den sam- einte arabiske republikken sin leiar, har g i t t inn for ei rask utbreiing av islam pA sitt eige kontinent, dermed ogsi i Vest Afrika.

For nokre Br sidan uttalte han fylgjande: (<Her s t i r me midt i eit system av sirklar, der me skal fullfora v&r oppgive: Fyrst den arabiske og s i den afrikanske, der me heyrer heime. For det tridje har me den sirkelen som kallast den islamske brorskapen.,

At han p i alle mBtar har freista i halda den arabiske verda i s i hand, er ei kjend sak. Det som i denne samanhengen

har interesse er at han s i aktivt har kasta seg over dei to andre sirklane.

I januar i k mstte han venene sine mellom dei nord- og vestafrikanske leiarane i Casablanca, der kong Mohammed V var innbjodar og vert. Dei fleste som var ti1 stades p% det s. k. gafrikanske toppmatetn var muslimar, og saman la dei planar for Afrika si framtid.

Fs r dette i re t er ute skal radiostasjonen isl lams raysta etter planen verta opna i Kairo - som eit komplement ti1 <(Arabarane si raysta, som sender ut politisk propaganda p i 240 sprik.

Det vert desutan meldt a t Nasser tenkjer p i i senda ein <religias attach& ti1 kvar av ambassadene eller legasjonane sine i dei nye statane i Afrika.14

Det er &leis mykje som tyder p i a t me vefikeleg bar ta islam sin framgang i Vest Afrika alvorleg. Utan tvil er islam kristendomen sin verste medbeilar og motstandar i Vest Afrika. P i sume stader bryt motstanden mot dei kristne ut i open forfyljing. Det ligg fare fleire dame p i det, og eit skal her verta nemt f r i Kamerun: For ikkje lenge sidan kom det mel- ding f r i 'lamido i Rei-Bouba a t all samling om Guds ord p i hans omride var forbode. NB var det i ein landsby fem unge menn som hadde teke imot den kristne trua og mest fullfart bygginga av eit kapell, d i dei br i t t fekk ordre om i riva det ned att. Lamido kom ti1 dei og spurde om dei ville ha Guds ord i byen sin.. D i dei stadfeste det, 'baud han at dei skulle syngja litt s i han fekk hayra. Medan dei gjorde det, kom soldatane og tok alle dei som hadde songbaker. Bakene vart brende og leiarane kasta i fengsel. Dei kom fyrst ut a t t d i slektningane hadde betalt 10.000 frs. for kvar.

Med god grunn m i ein ha lov ti1 & sparja: Korleis skal framtida verta for den kristne kyrkja i Vest Afrika? Dette er eit sparsmBl me som kristne bar ta alvorleg. Den kristne oppgiva har aldri vore lett i Vest Afrika, men ingen gong sti tung som i dag.

219

N O T A R Etudes Camerounaises, Septembr+DBcembre 1952, s. 6. Bulletin de la Soci6t6 d'Etudes Camerounaises, Numeros 15-16, s. 105.

8 Citert i World Christian Digest. June 1961, s. 40. 4 Cit. v. Arvid Svard i ~ W l k e t s Framtida. 22, april 1961. 5 E. Kellerhals: Der Islam s. 274. 6 World (Jhr. Dig. s. 40.

J. Spencer Trimingham: Islam in West Africa s. 1230-232. Gottfried Simon: Die Welt des Islam 6. 293.

8 Trimingham s. 224. 10 The Muslim Worbd, October 1959, s. 344. 1' World Ohr. Dig. s. 40. 12 Ibidem s. 41. 18 The Muslim World, April 1960, s. 183. 14 A, Svilrd i ~Folkets Framtidw, 22. april 1961.