7/30/2019 smail Beiki Kitab

1/7

KTAP NCELEMES

(Der.) Bar nl ve Ozan Deer (2011), smail Beiki (stanbul: letiimYaynlar)

smail Beiki kitab, bir yanyla smail Beiki hakknda bu kapsamdayaplan ilk alma olma zellii, bir yanyla da Beikinin yaamdolaymyla Krt meselesinin nereden nereye tand, sorunsaln nasldeitiini kiisel anlar ve dnsel kaymalar eliinde aktarmasyla oknemli bir alma. Kitabn editrleri Bar nl ve Ozan Deer almannamacnn zellikle Trk entelekteller iinde yaygn olan Beiki konusundakisuskunluu krmak olduunu ifade etseler de eserin ayn zamanda Krtsorunu, hareketi ve aydnlar zerine olduunu belirtiyorlar. Buna uygunolarak kitap drt blmden oluuyor: i) Bir Entelektel ve Bilim Adam Olaraksmail Beiki ii) smail Beiki zerine Dnceler iii) Farkl Dnemler,

Farkl Meknlar, Krt Sorunu ve smail Beiki iv) Demokrasi, nsan Haklar,niversite, Krt Sorunu. Bu drt balk altnda yaklak krk yazarnalmalarndan oluan kitap, btnlkl bir deerlendirme yapmayzorlatryor. Yalnzca yazarlarn dnsel farklarnn, alma alanlarnnfarkllamasnn tesine geen bu zorluk yazlardaki trsel farklar nedeniyledirde. iirden denemeye, andan makaleye farkllaan yazlarn iinde kitabn

btnn deerlendirmek iin tutamak noktalar bulmak gerekiyor. Kanmcabu tutamak noktalar Entelektel ve Beiki ile Entelektel ve Krt meselesiolarak belirlenebilir. Kitab belli bir btnlk iinde deerlendirmek eksikolsa da- bylece mmkn olabilir.

Deerlendirmeye gemeden nce eserin editrlerinden Bar nlnn

bir sunu zellii de ta

yan makalesi ayr

ca ele al

nmal

d

r. nk bumakalenin, editrlerin eserin amac konusunda yukarda belirtilen amalarnamlamakta olduunu varsayyorum. nl, makalesinde Beikiyitanmlamak zerine kuatc bir kavram olarak eski Yunancadaki

Parrhesiastes kavramn kullanyor. Hakikati syleyen kii anlamndakullanlan bu kavramn ayrcl, Saidin entelektel kavramsallatrmasndaolduu gibi (Said, 2009: 85-99), gllere, iktidara hakikati sylemekieriiyle ortaya kyor. Ayrca kiinin kendisi zerine tefekkre balamasyla

7/30/2019 smail Beiki Kitab

2/7

zAnkara niversitesi SBF Dergisiz66-3432

hakikatin onu dntrmesi, kendisi ve bakalar hakknda kayg duymas yineBeikinin yaamn kuatmas bakmndan kavramn ikinci nemli ayrclolarak belirleniyor (s. 11). Kitabn banda entelektele dair yaplan bukavramsallatrma, kitabn btn yazarlarnca paylalan ve Trkiyede smailBeiki tarafndan temsil edilen bir kategori olarak kabul ediliyor. Bu

balamyla da ileride ilk tutamak noktas olarak deerlendirmemizde yerbulacak.

nlnn balang makalesi, bu entelektel kavramsallatrmasbalamnda Beikinin yaamn hakikate ulama, onu iktidara sylemeve bunun bedellerine katlanma alt balklar biiminde zetleyebileceimiz

bir anlat

iinde ele al

yor. Bu seyir iinde kitaptaki makalelerin baz

lar

na dayansdn dndm kimi kolayc formller de yer alyor makalede.Bunlarn balca ikisi, Trk solu ve Kemalizm formlleridir. Bu formllerinkullanlmasnn belli bir yaygn kanaate yaslandn gsteren baka bir ifadezerinden ilerlemek istiyorum.

nl, makalesinde Beikinin orumlu bir Trk olarak btn hayatnKrdistana adadn (s. 14) belirtiyor. Burada sylenmek istenen akolmasa da dris Kkmer tarafndan ne srldnde olduka deerli biritiraz olarak deerlendirilebilecek, ama bugn olabildiince sulandrlm veegemen hale getirilmi bir syleme dayanyor. Bugn yaygn olarakkullanld haliyle bu sylem iki kartl temel alyor: Birincisi merkez vetara arasndaki kartlk, ikincisi de devletli kesimler ile imtiyazsz kesimler

arasndaki kartlk. nlye gre, imtiyazsz olarak dnyaya gelmi olanBeikinin imtiyazl kesimlere gre hakikati kavrayabilmesi daha kolaydr.Ayrca hakikat olarak da ki adamak kelimesinin bu balamda yerindekullanldn dnmyorum- soyut bir varlk olarak Krdistan vurgulanyor.Yola klan nokta buras olunca Kemalizm ve Trk solu arasndaki ayrmlar

bulanklayor, sol Kemalizm gibi yuvarlak ifadeler somut gndermeleriolmadan kullanlabiliyor. Bu da Beikinin ncln yapm olduu oketkileyici bir biimde zihinde kurulan karakollar ykmak ifadesiyle dinamikhale getirdii- resmi ideoloji eletirisini statikletiriyor. Dolaysyla toptanc vezc bir yaklam beraberinde getiriyor.

Yukarda nlnn Trk solu ve Kemalizm formlleri olarak

adland

rd

m formlleri bu toptanlat

r

c

ve zc yakla

m

n rnekleri olarakortaya kmaktadr. Beikinin Dou Mitinglerinin yapld dnemdeKemalistten sosyaliste evrilmesinin nemini aklayan u ifadelere bakalm:

Elbette Trkiyede sosyalistlerin ou ayn zamanda Kemalisttir. Bu o zamanlarda byleydi. Ancak bu, bir sosyalistle bir Kemalistin ayney olduu anlamnagelmiyor. Dolaysyla Beikideki deiim nemlidir. Bu deiimle birliktegerek bir Kemalistin asla kabul etmeyecei etnik sorunu da grmeye

balamtr (s. 18).

7/30/2019 smail Beiki Kitab

3/7

433

Bu ifadelerden bir sosyalistle Kemalisti ayran en nemli etkenin etniksorun olduu anlalyor. Ama Kemalist ile sosyalisti birok sosyalistin aynzamanda Kemalist olduunu syleyebilecek kadar- birbirine yaknlatran eyinne olduu zerinde ok fazla durulmuyor. Bunun nedeni yukarda aklamayaaltmz zc sylemdir. Bu sylem Trkiye solunun 1960 ve 70lerdeKemalizme zc baknn simetriidir; kanmca ayn hata tekrarlanmaktadr.yle ki Trkiye solunun Kemalizme bak onun anti-emperyalist ztemelindeydi. Bu bakmdan baz sosyalist gruplar ya da akademik Marksistlertarafndan Trkiye burjuvazisinin en radikalleebilen kanad ile ittifakyaplabilecei ileri srlyordu. Bunun karsnda nl, Kemalizmimodernletirici elitlerin toplumu merkezden biimlendiren resmi ideolojisininkendisi olarak ele almakta ve toptanlatrmakta; somut gndermeler ise ortadagrlmemektedir. Bu Kemalizm kavramsallatrmas elitist ve tektipletirici birze dayandrlmaktadr. Dolaysyla benzer bir zclk tekrarlanmaktadr.Byle olunca da bugn liberal hegemonyann srarla tekrarlad darbelerdensosyalistlerin sorumlu olduu ve sosyalistlerin, Krtlerin bask altnaalnmasnda Kemalistler kadar sorumlu olduu gibi tezler ilerisrlebilmektedir. Bu dnce tarz, Trkiyede darbelere ve bizzat orduyakar ilk eylemleri gerekletiren kesimler olan, Krt meselesinde zayf da olsaKemalistlerle karlatrlamayacak lde duyarl olan sosyalistleri resmiideolojinin snanda rahat ve risksiz mcadelelerine devam eden ideolojik

politik yaplar ya da ahslar olarak bize sunmaktadr.

nlnn yaklamna btn bu eletirilerimi sakl tutmakla birlikteyazsnn temel fikrini kabul ediyorum. Beiki iktidara, iinde bizzatbulunduu akademyaya, Trk soluna, Krt soluna hakikati gsterisiz birbiimde sylemeye cesaret etmi, marjinallemek, yaamnn nemli birblmn cezaevlerinde geirmek pahasna bunu srdrmtr. smail Beikikitab bu anlamda btn sayfalarnda entelektel erdemin yansd bir eserdir.

Entelektel ve Beiki

Kendisini bir ktphaneye ya da laboratuara kapatarak yaamnsrdrmesini salayacak organlarn kaybetme pahasna hakikati aramauranda olan entelektel imgesi hala yaygn bir imgedir. Entelektel, gnlk

yaamn srdrme uranda olan insanlar iin marjinaldir, yabancdr. SaidEntelektel kitabnn alt balnda bu iki kavramn yannda bir de srgnkullanr. Bu kavram birlikte dnldnde, gndelik yaamn srdrmeabasnda olan insan imgesiyle entelektel imgesi birbiriyle taban tabanakartlamaktadr. Gndelik yaamdaki ilikilerle bir trl ba edemeyen Jean

7/30/2019 smail Beiki Kitab

4/7

zAnkara niversitesi SBF Dergisiz66-3434

Jacques Rousseaunun, Iuvenalisin vitam vero impendere1 dizesine ballbundandr. Hakikati sylemek, hele ki iktidarn hakikatin karnda kurmuolanlara hakikati sylemek marjinalletirilme, srgn edilme veyabanclatrlmay batan gze almay gerektirir. Bu bazen zgrlndenyoksun braklmayla, bazen yaamna son verilmesiyle, bazen de dlanmamekanizmalaryla gerekletirilir.

Bununla birlikte yaygn bir baka entelektel imgesi, profesyonelliedayanr. Profesyonel ve entelektel arasndaki mesafeyi ortaya koyabilmek iinu bir rnekten ilerlemeyi tercih edeceim. rnei Said veriyor:

() Israrl bir biimde sorduum, Hava kuvvetlerinde ne yapyordunuz?

sorusuna hedef iktisab diye cevap verince yaadm oku asla unutamam.inin aslnda bombalama pilotluu olduunu neden sonra anlayabildim, amasradan bir yabancnn dolaysz sorgularn bertaraf etmeyi amalayan

profesyonel bir dil kullanarak rtbas ediyordu iini (Said, 2009: 85-86).

rnek u bir rnek olsa da entelektel ve profesyonel arasndaki ayrmkonusunda bir l salyor. Bu l, sorumluluk, daha dorusu erdem olarakortaya kyor. Grev ve sorumluluk arasnda Chomskynin yapt ayrm buly daha da netletiriyor. Kiinin mevcut sistemi yeniden retmesi iinsistemin ona entelektel ileri iin zaman ve olanak salamas olarak grev vehakikati anlamaya almak, bunu dier insanlara aktarmaya almak, onlarnda kavramasna yardm etmek ve yapc eylem iin zaman oluturmak olarakahlaki sorumluluk (Chomsky, 2005: 8). Grev ve ahlaki sorumluluk arasndaki

elikinin boyutu entelekteli kimi zaman bir tercih yapmaya zorlayabilir ve butercih kimi zaman bata kullandmz anlamyla yaamn hakikate adamaksonucunu dourabilir. te smail Beiki kitabnda yer alan anlarn ve onunyaam hakknda sunulan bilgilerin btn anlattnn altnda bu var: Grev vesorumluluk arasndaki eliki derinletike hakikatin daha yakndankavranmas, aktarlmaya allmas ve bunun ardndan denen bedeller.rnein Bruinessen kitapta yer alan yazsnda yine Chomskyye gndermeyaparak mandarinler ve entelektelleri ayryor veBeiki Vakasn bununnda deerlendiriyor (s. 47-56). Malmsanijin etkileyici makalesinde (s. 65-81) Anti-Krdoloji ve Gizli Krdolojiyi reten devlet grevlilerine karBeikiyi konumlandrmas da yine bu bak asndan deerlendirilebilir.

Kitapta en ok gze arpan noktalardan biri de yukar

da hakikatinaktarlmaya allmas olarak belirtilen entelektelin sorumluluunun kiiselanlardaki yansmas. Kitaba katk sunanlarn Krt olanlarndan hemenhepsinin kiisel anlarna yansyan, Beiki (onun dnceleri) ilekarlamalarnn onlarda yaratt deiim. Bu durumu aklamakta Murat

1Yaamn hakikate adamak.

7/30/2019 smail Beiki Kitab

5/7

435

Belgenin kitaptaki denemesinde yapt bir ayrmn yararl olacandnyorum. Belge, Beikinin Krt meselesiyle ilikisinin hakszlaurayan bir halkn davasna sahip kmak, onu kendi davas haline getirmek

balamnda siyasi bir iliki, gereklikle kurduu ilikinin ise bir bilimadamnn gereklikle ilikisi olduunu belirtiyor ve Beikinin bu ikisinin

bilekesi olduunu vurguluyor (s. 137). Kanmca sradan bir siyaseti ya dasradan bir bilim insan iin elikili bir birliktelik yaratacak bu durumunBeikide ald hal onu bu kadar etkili klyor. rnein Recep Maralyartan, halinden ikyeti olmayarak cezaevinde bulak ykayan niversitehocas (s. 221) ve en sarsc gerekleri, en tehlikeli ifadeleri mevcut sakinliiiinde dile getiren ayn kiidir.

Entelektel ve Krt Meselesi

Krtler yalan sylemek zorunda/Arnavutlar doru. Krt air CemalSreyann bu iki dizesi Trkiyede resmi ideolojinin zerine kurulduu yalanen iyi ifa eden ifadelerdendir. Trkiyede uluslama srecinin zerine inaedildii Krtlerin, Krte diye bir dilin olmad yalanna bugn kimseinanmamaktadr. Bunda bir entelektel olarak Beikinin ok nemli bir payvardr. Peki, Trkiyeli entelektelin tavr Beikinin bu yalanla mcadelesi

boyunca geen zaman iinde nerede konumlanmtr? Bu durum naslaklanabilir? Sraladm sorulara yant aramak iin kitapta bolca malzeme

bulunmaktad

r. Bu deerlendirmenin s

n

rlar

erevesinde, bu malzemeyikitapta yer alan yazdan temin etmeye altm. lki M. Malmsanijin Anti-Krdolojiden Krdolojiye Giden Yol ve smail Beiki balkl yazs (s. 65-85), ikincisi Baskn Orann Beiki ile yapt smail Beiki ve Mlkiye:Fevkalade zel Bir Mlkiyeliyle Sylei balkl rportaj (s. 301-313) vencs de Recep Maralnn smail Beiki ve Krt Hareketi balklyazs (s. 221-279).

Malmsanij, Trkiyede Krt dili ve tarihini inceleyen Krdolojininyerine Anti-Krdoloji ve Gizli-Krdolojinin gelitirildii tespitini yapyor.Anti-Krdoloji, Trk uluslamasnn zerine ina edildii yalann aktansavunulmasdr. Trkiye Cumhuriyetinin memurlar, grevleri gerei buabay azimle gstermilerdir ve bir klliyat da oluturmulardr. Bu klliyat

Krtlerin Trk olduunu kantlamaya ynelik olarak oluturulmutur.Malmsanij bu eserlerin balcalarnn yazarlar olaraku isimleri sralar: MusaKazm Paazade, Sleyman Sabri Paa, M. Rza, Nait Hakk Ulu, Ali KemaliAkst, Kadri Kemal Kop [Sevengil], mer Kemal Aar, M. erif Frat,Mehmet Tevfikolu, brahim Arvas, Mehmet Erz, M. Fahrettin Krzolu, M.Salih San, Emekli Vali Edip Yavuz, Ufukehri (s. 67).

7/30/2019 smail Beiki Kitab

6/7

zAnkara niversitesi SBF Dergisiz66-3436

Gizli Krdoloji ise kamuoyuna ynelik olmayp sadece ilgili devletbirimlerine ynelik almalardr (s. 69). Bu almalarn zellii kamuoyundaKrtlerin olmad yalann srdrlebilir hale getirmek iin Krtler hakkndarealist almalar yapmak olarak ortaya kyor. Malmsanij, Gizli Krdolojininkapsamn da makalesinde sunuyor ve devletin bu konuda ne kadar zenli bir

biimde altn gsteriyor. Bu almalar yapanlar Krtlerin olmadyalann yaymak ve srdrlebilir klmak iin grevlendirilmi memurlarolarak tanmlayabiliriz. Bunlar yukarda yaptmz profesyonel-entelektelayrmna iaret eden bir konumda yer almaktadrlar. Grev yalnzca yalanmuhafaza etmek iin harcanan entelektel abayla snrl deildir. Beikiolaynda grdmz gibi muhbirlik de bunun iine girmektedir.smail Beikikitabnda bulunan Ruen Arslann yazs (s. 295-300) Beikiye kar muhbirtanklk yapanlarn isimlerini ve unvanlarn sralamaktadr: Rektr Prof. Dr.Kemal Bykolu, Prof. Dr. Tufan Yce, Dekan Prof. Dr. Ahmet Kurt, Do. Dr.Orhan Trkdoan, Dr. Orhan Akay, Dr. Celal Cihangirolu, Dr. Hseyin Ayan,brahim Erol Kozak ve Mehmet Eybolu (retim Grevlisi).

Anti-Krdoloji ve Gizli Krdoloji ile uzaktan yakndan ilgileri olmasa dabu sylemlerin merkezinde yer alan yalana kar mcadele etmemientelekteller mevcuttur ve onlarn anlalmas ve konumlandrlmas ncekilerkadar kolay deildir. Baskn Orann syleisinde Beikinin anlattklar bukonuda bize yardmc olabilir niteliktedir. Beiki bu syleide KorkutBoratavdan Mmtaz Soysala Trkiyede gelenek yaratm kimi

entelektellerin zelde kendine genelde de Krt sorununa yaklamlarnaklayan kimi anlarn anlatmtr. Anlatlanlar, yaklam kiiden kiiyedeise de genel olarak Krt meselesine dair bir suskunluk haline ve Beikiyekar iten ie bir kzgnla iaret etmektedir.

Bata kolayc bir forml olduunu belirttiimiz sosyalistler veKemalistler arasnda kurulan ortaklk ve bunun araclyla da Kemalist tarafar basan sosyalistlerin Krt meselesinde suskun kalmalar doyurucu biraklama olarak grlmyor. rnein Baskn Orann Beikiye sorduu veutanarak hatrladn belirttii Haklsn ama imdi Krt meselesinikonumann zaman m? (s. 307) sorusunun zerinden dndmzde,dnemin sosyalistleri asndan problemin Krt meselesi zelinin dna kandaha derin bir problem olduunu gryoruz en azndan teorik anlamda. Busorun snf atmasnn ve emperyalizm kuramnn kaba bir yorumununkuatamad birok toplumsal-siyasal probleme Trkiye sosyalistlerinin srtndnmesi ile ilgilidir. Tabii yukarda belirttiimiz gibi Kemalizmin zc biryorumu (anti-emperyalist z) da bunda son derece etkilidir. Aziz NesininTrkiyeli entelekteller iin bir utan olarak duran bir davran, YazarlarSendikasnda Beikiyi krsden indirerek onu ajanlkla sulamas (s. 251),Kemalizmle sk fk olan sol entelektellerin genel tutumunu yanstmaktadr.

7/30/2019 smail Beiki Kitab

7/7

437

Recep Maralnn yazs, Beikiyle olan ilikisiyle Krt hareketini veentelektelini ele almaktadr. Maralnn bu yazs, Murat Belgeden aldmzkavramlar tekrarlarsak, Beikinin gereklikle kurduu bilim adam ilikisiyleKrt meselesi konusundaki siyasi tavrnn nasl birletiini ortaya koymaktadr.Beikinin Krt entelekteli derinden etkilemesinin nedeni ok bykolaslkla burada yatmaktadr. Gerek DDKO davasnda siyasi savunmayaplmas konusundaki tavr gerekse mahkemelerde savunma yapmak yerineyaplann su olmadn anlatmas Beikinin mcadelesini tanmlayan tekildavranlardandr. Bunu akademik zgrlkler, insan haklar gibi alanlarda dailke olarak grmek mmkndr. Maralnn, Dou Anadolunun Dzenieserinin kendisinde nemli bir deiime yol atn, ama asl kopuunDiyarbakr Cezaevi olduunu sylerken (s. 224) asl kopuu bu ilkeyi tecrbeederek yaad kanaatindeyim. Dolaysyla da Krt entelektelin konumlansz konusu olduunda tecrbenin gereklikle kurulan ilikide ok daha nemli

bir pay olduu sylenebilir.

Bitirirken

smail Beiki derlemesini, kitap iin olabildiince kapsayc olanentelektel kavram etrafnda deerlendirmeye altm. Bylece kitapta yeralan almalar entelektel kavram balamnda hem smail Beiki asndanhem de Trkiye entelekteli asndan deerlendirme olana buldum. Bu daha

derli toplu bir deerlendirme imkn

salasa da kitapta yer alan birok nemlialmann deerlendirme dnda braklmasna neden oldu. Bunlar zelliklekitabn son blmn oluturan Demokrasi, nsan Haklar, niversite ve KrtSorunu bal altnda toplanm almalardr ve uluslararas hukuktananayasaya, akademik zgrlklerden kadn meselesine dair konular zenli bir

biimde ilemektedirler. Kitabn bylesine bir oulluu (dilsel, trsel oullukve konu oulluu) tamasnn, editrlerce nceden tasarlanp uygulanm birkararn sonucu olup olmadn editr yazlarndan karmak mmkn deil,ama Beiki zerine Trkede yaymlanm bir ilk eser olarak biim

bakmndan olduka anlaml olduu sylenebilir.

Diner Demirkent, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi

Kaynaklar

Chomsky, Noam (2005), Entelektelin Sorumluluu, eviren: Nuri Ersoy (stanbul BGST

Yaynevi).

Said, Edward (2009), Entelektel, eviren: Tuncay Birkan (stanbul: Ayrnt Yaynlar).