ARHITEKTURA XVIII veka Arhitektura i industrijska revolucija - nizom tehnolokih inovacija ind revolucija je zbrisala stari nain ivota i rada - dolazi do porasta stanovnitva u gradovima - pre ind revolucije u arh se javljaju nekoliko tipova graevina: crkve, palate i tvrave, vile i gradske kue - sada se javlja i niz drugih objekata: fabrike, skladita, eleznike stanice, mostovi, trnice i sl. - ali i objekti kao to su sudske palate, parlamenti, pozorita, opere, hoteli, biblioteke, javni parkovi... - novi materijali gvoe i staklo, kao ind materijali uvode i novine u samu tehniku i sistem gradnje velike visine, rasponi, vrstina, novi estetski izraz - ind revolucija je zapoela sredinom XVIII veka u Engleskoj a dalje se proirila na Francusku, Nemaku, zatim i SAD - javlja se najpre tekstilnoj industriji, potom u tekoj ind proizvodnja gvoa, da bi se postepeno ti pronalasci poeli koristiti i u svim drugim oblastima rada i ivota Istoricizam XVIII veka Doba prosveenosti i intelektualne revolucije pronalasci u nauci, tehnici, socijalne teorije... Umetnost je u XVIII veku direktan nastavak prosvetiteljstva renesanse individualizam, misaonost, prosveenost, oseajnost... Romantizam - iz doba prosveenosti prelazi se u doba oseajnosti, mate i osloboenja Dekadentna umetnost rokokoa se ne tolerie Istoricizam kao savreno arh sredstvo racionalizama barok i rokoko se zamenjuju neoklasicizmom ali koji je sada proien, jer je zasnovan na raciu isto koliko i na umetnikoj samosvesti istoricizam podrazumeva oivljavanje i vraanje stilovima i romanike, i grkorimske klasike, i renesanse, i gotike pluralizam pristupa je karakteristika eklektinih povrataka istorijskim stilovim u doba XVIII veka

stara umetnost i arhitektura se izuava na jednom naunom principu otkopavanje Pompeje i Herkulanuma, radovi Vinkelmana, ugledanje na stil Grke i Italije iz doba klasike Neopaladijanizam Engleska Najraniji primer neoklasicizma je oivljaj antike posredstvom dela Andrea Paladia i njegovih vila Prezire se barok zbog svoje razuzdanosti i izvetaenosti, smirenost, racionalnost i dostojanstvo antike se javlja kao suprotnost toga Paladijanski stil u Engleskoj uvodi Inigo Douns Bazira se na izuavanju Vitruvija, na klasici i otmenosti renesansnog stila Paladija Riard Bojl lord Barlington je pionir neopaladijanizma pokret e dominirati u Engleskoj u vreme 1720-1760 izik haus, 1725, okolina Londona ugledanje na Vilu Rotondu Paladija, 1550 jednostavnost i organska jasnoa tektonskih masa kupola kao dominantan motiv samo jedno stepenite je monumentalno na nain Paladija tako je u sutini ova kua antiklasina Zgrada Drutvenog doma, 1730, Jork naprednija u odnosu na kuu izik oslanja se vie na sutinu paldiostila nego na neko konkretno delo Paladija prati Paladijev opis rekonstrukcije staroegipatske dvorane dugaak pravougaoni centralni prostor okolo kolonada korintskih stubova fadasa je transformisana fasada termi dijagramsko svoenje motiv je tip thermae prozora Viljem Kent tienik Barlingtona u Rimu je prouavao umetnost itavu deceniju poduava ga potom Barlington Kent eneterijerski ukraava Kuu izik sklonost istraivanju, mata, zaetnik Gotic Revival-a Holkham Hol, seoska kua u Norfolku, 1734

1

sa Barlingtonom projektovao oslanjanje na Barlingtonov Drutveni dom velianstveno zdanje dogmatski racionalizam u osnovi 4 kvadrata i simetrija sve to se prenosi i na fasadu analitinost, jednostavnost, jasnoa tektonike ulazna dvorana, veoma reprezentativna Arheoloki neoklasicizam oslobaanje od ekstravagancije i dekadencije baroka reakcija na dela Brlingtona - strogost, ogranienost, knjiki pristup, bez istraivanja arheoloka izuavanja omoguavaju de se prevazie stav o antici koji je bio posredan preko renesanse Rim postaje centar umetnikih istraivanja otkopavanja Pompeje i Herkulanuma pol XVIII veka neoklasicizam postaje materijalan, realan, terenska a ne knjika arheologije postaje sredstvo neposrednog izuavanja antikih ostvarenja publikacije donose otkrivene novine Vinkelman Robert Adam obeleava period postpaladijanizma u Engleskoj izuavao je antike ostatke, iz arh rimskog carstva preuzima izvesne oblike osnove sa nizom kontrastnih oblika povezanim u nizove (terme), pregrade sastavljene od stubova unutranja dekoracija tukatura stvara lini antiki stil, originalnost i matovitost Kua Sion, 1762. preureenje enterijera srednjevekovni plan transformisan tako da asocira na eme iz rimskog doba tri dela ulazna dvorana, predvorje i galerija matovitost ukraavanja enterijera dorski, jonski, korintski rimski red, ivo ocrtavanje zeleni stubovi, bogata polihromija, kasetirana tavanica

prepleti, ivost linearnih ara slinost sa rokokoom ovani Batista Piranezi inenjer i arhitekta iz Venecije bavio se rekonstrukcijom stvarnih i zamiljenih rimskih ruevina matovitost esto predimenzioniranje, teatralnost, svetlosni efekti utisak fantastinog i fantazmagorinog tehnika bakropisa, sjajne vizije rimske arhitekture arh Grke manje ceni, potencira Rim i Etruriju verodostojnost esto podreena mati i imaginaciji Adam se na njega dosta oslanja u svojim delima Oivljavanje gotike Gothic Revival javlja se u Engleskoj gde gotika skoro da i nije naputana renesansa i barok su se manje razvili nego u drugim zemljama uzvienost i slikovitost gotike, verske i nacionalne konotacije nestvarnost snova i legendi postaje ponovo aktuelna polovinom XVIII veka arheoloki se i nauno ponovo prouava i srednji vek izuavaju se gotski redovi odn. podstilovi iroko se izuavaju vrednosti, ideje i ostvarenja gotike slikovitost i prirodnost pejzani vrtovi, okosnica neog Lengli, Volpol, Bentli, ut pioniri ovog pokreta Don Ne predstavnik poznog slikovitog stila neogotike najpre se bavi seoskim kuama seoce Blejz, 1811 neobinost, engleska slikarska tradicija iluzija seoske pitoreskne atmosfere krovovi od slame, zabati, opeka, bondruna konstr. Kraljevski paviljon, Brajton, 1815. moderna egzotika orjentalnog stila matovite kombinacije gotskih, kineskih i indijskih oblika lukoviaste kupole, minareti, ipkasta dekoracija, rasko Ridents Park, London, 1812-27.

2

najvee Neovo dostignue primer urbanistikog planiranja tradicija slikovitog stila gradia Bata, iz XVIII veka, oca i sina Vuda 50 vila, jedno jezero, crkva, kraljevska palata, opasano kuama FRANCUSKA jednoobraznost, istanani jezik klasike neoklasicizam kao dominantan pravac ovani Nikolo Servandoni Crkva Sen-Silpis, Pariz, 1732 jo dok je rokoro bio u punom zamaku javlja se projekat Servandonija u duhu neoklasicizma fasada monumentalna, jasna i smela kao kontrast lepravosti rokokoa neusiljena primena klasinih arh obrazaca slobodno stojea arhitravna konstrukcija donji red stubova dorski, gornji jonski zidovi, luci, stubovi i grede elementi koji su ujedno i konstruktivni i estetski tipino francusko racionalistiki pristup klasici Strukturalni neoklasicizam 50-ih godina XVIII veka U pokuaju pribliavanja klasici traga se za istorijskim posrednicima Klod Pero najvaniji teoretiar francuskog arh racionalizma u XVII veku Velika istona fasada Luvra, XVII vek Pero zagovara racionalizam konstrukcije antikih hramova stub/greda arhitravna konstrukcija ali se zalae i za tradiciju francuskih gotskih katedrala U XVIII veku taj grko-gotski estetski princip ponovo oivljava Loije ide jo i dalje od Peroa model idealne primitivne kolibe, arhitravna konstrukcija kao konstrukcijski racionalizam ak-ermen Suflo Crkva svete enevjeve Panteon, 1790. po Loijeu prvi uzor savrene arhitekture

u stilu neoklasicizma i neopaladijanizma, glavna ulica Rident, raznovrsnost fasada, monumentalne kolonade prilian deo ove eme je proveden u delo, oko 1830 cilj - ujedinjene strukturalne lakoe gotskih katedrala sa istotom i lepotom grke arh osnova u obliku grkog krsta elegantni korintski stilski red, vitki lukovi gornji delovi zdanja imaju lakou koja asocira na gotiku sem konstrukcije velika panja je posveena i oblikovanju Arheoloki neoklasicizam 50-ih i 60-ih godina XVIII veka Razvija se paralelno sa arheolokim ekspedicijama i izuavanjima klasine arh Lina vizija, snaga, velianstvenost i uzornost klasike sjedinjena sa tradicijom francuskog neoklasicizma An-ak Gabriel Mali Trijanon, Versaj, 1760 projektovana za madam Pompadur stilski redovi, prozorski okviri, balustrade i ostali elementi se preuzimaju iz francuske klasicistike tradicije strogost, kubina tektonika, suzdrana artikulacija, oskudnost reljefne dekoracije Trg Luja XV, danas Trg Konkord, Pariz, 1775 njegov najambiciozniji projekat radikalno naputanje eme trgova iz doba baroka etvorougaoni prostor sa samo jednom stranom sa fasadom, ostale 3 srane su oiviene isuenim sancima naokolo su balustrade i paviljoni sa malim statuama centralna fontana je vizuelni akcenat miran, nenametljiv, otvoren prostor trga, sa tri slobodne strane okruen prirodom vrtovi, Jelisejska polja i Sena funkcionalno proimanje svih elemenata zidovi, stepenita, skulpture, fontane, ribnjaci postavke urbanistikog

3

projektovanja koje je uveo Gabriel u Francuskoj XVIII veka Radikalni neoklasicizam 70-ih i 80-ih godina XVIII veka Bule i Ledu kao glavni predstavnici ove nove struje neoklasicizma Mari-ozef Pejr i arl de Vaji oslanjanje na rastui uticaj Piranezija osnovni izvor je arheoloki neoklasicizam Francusko pozorite, Pariz, 1767 strogost i purizam, max preiavanje antikih oblika foaje podsea na halucinantnu atmosferu Pirenezijevih gravira jednoobrazno rustino obraeni kameni zidovi strogost oblika i rasporeda arkada i prozora bez ikakvih ulepavanja, lepo u ogoljenosti ak Gondoan Ecole de Chirurgie, Pariz, 1775 jedna jedina ali izuzetno znaajna graevina sala za predavanja iz anatomije u vidu antikog pozorita i sa polukupolom nalik na Panteonovu prazni zidovi, snano kasetirana tavanica vie funkcija mala bolnica, uionice, laboratorije, biblioteka... osnova sa monumentalnim dvoritem etvrtastog oblika prefinjenost svedenih detalja, fine proporcije ulina fasada sa elementima trijumfalne kapije i tremom korintskog reda Viktor Luj Revolucionarni - vizionarski neoklasicizam Glavni predstavnici su Ledu i Bule Etjen-Luj Bule vizionar, opsednut snagom geometrijskih oblika, matovit, simbolian vie se zaokupljao slikarstvom nego arhitekturom ostavio je seriju sjajnih vizionarskih crtea francuski Piranezi umetnika i izraajna dimenzija arhitekture za njega je bila presudna

kao najsnanije oblike vidi one elementarne piramida, kocka, valjak, kupa, i posebno lopta odnos svetlo/senka postaje nosilac 3D efekta u arh arhitektura senki on spaja englesku slikovitost sa francuskim geometrijskim purizmom neoklasicizma Panteon Sufloa kao est uzor u transformaciji do niza velianstvenih oblika esta je upotreba venaca, natpisa, skulpture i dr akcenata antike stilske redove ne tretira u njihovoj primarnoj sutini ve su mu oni sredstvo za postizanje oseaja uzvienog i velelepnog (formalizam?) niz projekata gde se vidi ta snaga mate i slikovita imaginacija kruna zgrada opere, 1781 Njutnov kenotaf, 1784 Kenotaf u obliku kupe Projekat za Metropolitensku katedralu Nacionalna biblioteka Muzej sa Hramom svetih ljudi Radikalni i vizionarski neoklasicizam u Engleskoj Don Soun ekstravagancija, vizionarizam, duh srednjovekovlja uticaj piranezijevskih vizija pristalica francuskog neoklasicizma Neov savremenik, uticaj slikovitosti individualista, inovator u arh ali i eklektiak Preureenje Engleske banke, 1788 kompleks vie dograivanih delova, grad u malom varijacije prilikom narednih dogradnji kao ta komponenta slikovitog neoklasine fasade i stilski razliiti enterijeri unutranji delovi zgrade haotino isprepletani, lavirint-ska ema Deoniarska banka, 1792 u enterijeru efekat rimskih kupatila, palata ili bazilika Staro ministarstvo kolonija, 1818 monumentalni oblik prstena sa jonskim stubovima

4

poporni luci pod zemljom kao inovacija Muzej ser Dona Souna, London, 1813 najekscentrinije od njegovih ostvarenja rekonstruisane 3 manje zgrade u nizu zbirka arh fragmenata iz antikog perioda u stilu Piranezija soba za doruak konveksna ogledala, refleksija, slikovitost i dra, poetika Projekti i planovi: u Londonu zgrada Parlamenta, Palata pravde, Masonska loa, Umetnika galerija Dalvi 1. ARHITEKTURA XVIII veka teoretske osnove an-Luj de Kordemoa - opat, poetkom XVIII veka znaajan spis u oblasti teorije arhitekture - oslanjanje na delo Kloda Peroa - raspravu zasniva na 3 pojma Vitruvija: red, raspored i prijatan oblik - red je za njega stilski red, obeleje svake pojedinane graevine - raspored je raspored delova - estetski aspekt obezbeuje da raspored bude takav da ne naruava prirodu, obiaje i funkciju - upotreba i prikladnost su takoe vani za lepotu / pretea modernog funkcionalizma - zalae se za jednostavne geometrijske oblike, bez otrih uglova ili zaobljenja - zagovara jedinstvo strukture, ali i nezavisnost pojedinih delova - predlae da se gotska graevina ostvari sredstvima klasine grke arh i njenih oblika Sebastijan Le Klerk - estetika pre svega lepota, dobar ukus, elegancija - ne zanimaju ga obine zgrade ve samo one koje su otmene, sveane i velianstvene - stilski red kao oznaka statusa - proporcije ne vidi kao nauni metod ve kao proizvoljnost subjektivnog ukusa

predlae poseban francuski red sa kapitelom u vidu ljiljana, palminog lia i petla - friz sa motivom Sunca aluzija na kralja Luja XIV kralj Sunce - istanan ukus i uivanje kao merilo lepog - dobar ukus se ostvaruje upotrebom jednostavnih odnosa izmeu delova jer to svest lake prima pa je i zadovoljstvo vee - kasnije ukus podreuje svrsi, funkciji erman Bofran - lan prvog reda Akademije Arhitekture - glavni nadzornik mostova i puteva - humanista i teoretiar ali i praktiar - u skladu sa tadanjim tendencijama na Akademiji i on se bavi pre svega dobrim ukusom - to je za njega jedan od glavnih principa arh - dobar ukus povezuje sa razvojem civilizacije - to nije subjektivna kategorija, ve objektivna - principe smatra promenljivim, i da se oni razvijaju razmiljanjem i iskustvom - koncept funkcije je vaan ali ne u preterano naglaenom obliku - zalae se za srazmernost delova prema celini u pogledu svrhe - smatra da moda truje principe arhitekture - zagovara otmenu jednostavnost - graevina treba da izraava karakter graditelja ali i svoje namene - u svojim projektima se pribliio paladijanskom klasicizmu (lovaka koliba krune osnove, pretea Ledua i grada oa) arl-Etjen Brize - od arhitekte rokokoa do dogmatiara neoklasicizma - znaajniji kao teoretiar nego stvaralac - 1728 delo sa prijektima i tehnikim savetima za gradnju kua - eli da pomogne graditeljima privatnih kua -

5

udobnost i estetika mogu da se prilagode uslovima koje namee lokacija i gra propisi - pitanja gradnje i kvaliteta materijala - osnovna tema su kue u Parizu i za svaku kuu on daje osnovu prizemlja, i jedinstveni projekat za sve spratove - ima i kombinacija sa poslovnim prostorima - projekti su izuzetno funkcionalni - etiki princip za stanare svih drut slojeva - nema mnogo ukrasa - daje pregled geometrije, merenja konstrukcije kao i vaee propise gradnje - 1743 knjiga sa obrascima za graenje vila koje e u prvoj pol XVIII veka biti vrlo popularan tip zgrade - graevina se tretira kao celina - klasina privlanost - fasada se ukraava tako da odraava prirodnu lepotu otmeno, jednostavno, simetrino - na kraju knjige su i primeri obloga, ukrasa, materijala-kamena, balustrada... - 1752 poslednje delo normativni klasicizam - proporcija kao postulat vrhovni izraz lepote - zakoni lepote proistii iz Prirode - ulni doivljaj nije dovoljan, potrebna je racionalna potvrda lepote arhitekture - kao teoretiar je pionir neoklasicizma a kao praktiar je jo u stilu rokokoa ak-Fransoa Blondel - potie iz porodice arhitekata - 1743 osniva svoju pruvatnu pkolu arhitekture koja je doivela finansijski krah - kolovala je Ledua i Bulea - i on se bavio kuama za odmor - zalae se za prisniju vezu enterijera i eksterijera tj. da ukraavanje eksterijera treba da odrazi unutr raspored graevine - predstavnik je jo uvek rokokoa ali zahteva stravanje opteg reda -

1 tom donosi planove graevine s vrtovima, a 2 tom su projekti unutra dekoracije - objavljuje i svoja predavanja na arh koli - to e dovriti uenik Pjer Pat - daje pregled istorije arhitekture, bavei se usput pitanjima njene korisnosti - poznavanje proporcija smatra potrebom - one nisu proizvoljne ve proizale iz Prirode - esto proporcije dovodi u vezu sa ovejim telom renesansna teorija - razrauje i Bofranovu teoriju Karaktera / karakter je ekspresija graevine, tipovi razliitih zgrada poseduju odreene karaktere - korienje ornamentike mora biti odreeno ekspresivnom funkcijom - uspostavlja ideju Stila koji je proizvod karaktera - stilske razlike su uvek uslovljene nacionalnim i kulturnim okolnostima - oznaava prelaz od vitruvijanske teorije ka revolucionarnoj arhitekturi Pjer Pat - najverniji Blondelov uenik - oslanjanje na Bofrana i Blondela - traktat o spomenicima podignutim u slavu Luja XV - daje obiman pregled istorije spomenika jo od antikih vremena - daje konkursni projekat jednog trga u Parizu - sve smeta na plan Pariza to pokazuje njegov interes za urbani kontekst projekata - kruni tgovi, okrueni zgradama i sa spomenikom u sreditu - bavio se temom grada zamilja veoma funkcionalan grad sa odgovarajuom prostornom organizacijom ali ne prihvata bilo koju vrstu geometrijske mree ulica - principi hladne simetrije, kue oko pravilnih kvadrata i paralelograma prevazieno - protiv je takve monotonije i jednolinosti -

6

zalae se za razliitost, novinu, raznovrsnost - zastupa i ideje urbanog planiranja u skladu sa klimatskim, geografskim, higijenskim i saobraajnim uslovima - prevazilazi standardne geometrijske eme mada je i dalje princip pravilnosti prisutan - u tipologiji ulica prednost daje pitanju saobraaja, bezbednosti i zdravlja Mark Antoan Loije - opat, revolucionar, istoriar i diplomata - teoretiar arhitekture mada laik, uzor mu je bio Kordemoa - 1753 - Esej o Arhitekturi gde daje osnovne principe arhitekture - veruje u slobodnu sutinsku lepotu - sva se lepota nalazi u Prirodi - pravila u arhitekturi su pravila prenesena iz Prirode, ali su ona nastala pukim sluajem - primitivnu kolibu smatra preteom svih moguih oblika u arhitekturi - ona postaje zakon i merni elemenat celokupne arhitekture - njene arh elemente on smatra prirodnim, racionalnim i funkcionalnim - zid nije vie sastavni deo arhitekture - pilaster je loa imitacije stuba - arkade su potpuno iskljuene - pitanje proporcija je pre za filozofe nego za arhitekte - stilske redove pokuava da prenese i u logiku strukture i ornamenta graevine - koristei se konstruktivnom logikom tei da smanji broj elemenata u arhitekturi - u gradnji crkava vraa se renesansnom nainu razmiljanja osnova jednakostraninog trougla mu se ini idealnom za crkve - geometrijska osnova graevine mora biti racionalna u skladu sa karakterom graevine - smatra da istine arh lei u nejnoj strikturalnoj logici i time je on pretea i strukturalizma ali ii funkcionalizma koji e obeleiti kraj XIXi XX vek u arhitekturi -

grad kao park, kao uma, otelovljuje njegove ideje planiranja gradova u skladu sa engleskim vrtovima prirodni principi simetrije i raznolikosti - odbacuje urbanizam Pariza tog vremena - odbacuje franc klasicizam u potrazi za gotskim stilom u kome vidi praktinu realizaciju svojih ideja - Blondel Esej preporuuje kao udbenik svojim studentima Karlo Londoli - arh Egipta i Stounhend kao vrhunac - statika i priroda materijala kao vano odreenje Le Kami de Mezijer - istrauje osnovne koncepte teorije arhitekture sa stanovita njihovog efekta - smatra da proporcije neposredno deluju na ljudska ula, pogaaju pravo u duu - prihvata teoriju mahinalnog izraza Le Brena - svaki predmet poseduje sopstveni karakter - teoriju o mahinalnom efektu proiruje prenosei je u sfere zvukova i boja - proporciju i harmoniju u arh dovodi u vezu sa muzikom i slikarstvom - koncept proporcije ne smeta vie u domen aritmetike i geometrije ve ga povezuje sa harmnojom vrstih tela, gde karakter graevina dolazi neposredno iz Prirode - definie i genre terrible stil uasa predstavlja efelat velelepnosti u kombinaciji sa moi najava Bulea 2. KLOD-NIKOLA LEDU - akademska tradicija i generacija vizionarskih arhitekata Bule, Gondoan... uenik Blondela - uspean arhitekta pariskog visokog drutva - niz porudbina i brojni realizovani projekti I period 1760-1771 - egrtovanje ali i rad na rekontrukcijama i izgradnji hotela i dvoraca

7

1. rekonstrukcija zamka ato Montereu 2. Hotel d' Halwyll, saradnja sa vajcarskim bankarima i vojnicima 3. Hotel d' Uses 4. Zamak Benuvil, Normandija 5. Gradske rezidencije 6. kua za gospoicu Gimar, balerinu 7. paviljon di Bari, 1771 II period 1771-1779 - u periodu 1773-79 razrauje nacrt solane Salin koji e 1804 proiriti u idealni grad o - polukruna solana postaje sredite tog grada, a u okviru kompleksa projektovae i druge zgrade: 1. Kua direktora solane 2. Lovaka kua 3. uvareva koliba Rezidencija za gu Telison, 1778 Pozorite u Bezansonu Pozorite za Marsej III period 1779-1789 1. Zatvor u Egz-an-Provansu, 1784 2. projekti 40-50 troarina propileji, 1783 3. Palata pravde IV period 1789-1806 - posle revoluje kao rojalista dospeva u zatvor na 2 godine - razrauje svoj Idealni grad o: 1. Bavarska radionica 2. Kua za uvara izvorita reke Lu 3. Oikema - Hram ljubavi - kua zadovoljstva 4. Kua ujedinjenja Palata sloge 5. Kua drvosea - Atelje za drvoseu 6. tale uz kuu direktora 7. Graevine namenjene radnicima 8. Sudnica - kua mudrih 9. Topolivnica 10. Crkva 11. Groblje 12. Javno kupatilo 13. Ekonomska farma 14. Samaki hotel 15. Letnjikovci za oca sa 3 dece,i intelektualce 3. ARHITEKTURA XIX veka teoretske osnove ENGLESKA Tomas Houp

-

-

-

-

krajem XVIII veka put po Evropi tako je stekao znaajno znanje o arhitekturi zalae se za isto grki stil a ne za rimski istota grkog stila kao zaloga tog zalaganja rekonstruisao i opremio svoju kuu (a.Adam) eklekticizam po kom svaka soba treba da ima svoj stil ne veruje u mainu i njenu mo da zameni umne sposobnosti oveka u tom je smislu pretea Morisa sasvim novi dekorativni stil zasnovan na formi i ornamentici klasike bavei se i istorijom arhitekture, smatra da je tipologija arh produkt klime, materijala, lata, drutvenih okolnosti i prilika obradio je i arh srednjeg veka renesansa imitacija umetnosti a barok anomalija ukusa pozajmice iz svakog preanjeg arh stila sa ciljem da se iskoristi sve to je u njima vredno, korisno, nauno i da se tome doda nov kvalitet ili oblik, doprinese novim potrebama, novim estet zahtevima do originalnog stila arls Robert Kokerel arheolog, uspean arhitekta drao predavanja na Kraljevskoj akademiji eklekticizam intelektualno zasnovan od prolih stilova ka modernizmu u novoosnovanim arh asopisima objavljivani su odlomci njegovih predavanja tu se raspravljalo o pitanjima savremene arh Tomas Rikman pitanje engleskih korena gotike za faze engleske gotike uvodi standardne pojmove restauracija istorijskih objekata ali i modeli za nove zgrade crkvena arh iskuljuivo u stilu gotike i to u nacionalnim engleskim formama Pjudin ukljuuje se polemiku o gotici

8

-

-

-

-

-

jak religiozni uticaj na teoetisanje o arh srednjovekovnu arh vidi kao superiornu to je kombinovao sa teorijom funkcionalizma stil treba da odgovara nameni zgrade velika umetnost moe imati korene samo u katolicizmu otvara pitanje materijala kao odluujueg faktora u konstrukciji u arh dozvoljava samo klimatske i nacionalne varijacije zalae se za oivljaj radova hrianske umetnosti pa svim starinskim i doslednim principima odbacuje grku arh kao pagansku za njega je gotika ne stil ve princip i to je njegova slinost sa Viole-le-Dikom osnivaju se udruenja za prouavanje gotske srh na Oksfordu i Kembridu Don Raskin najznaajniji pobornik gotskog stila zakoni arh su identini sa zakonima morala ne uvaava pravila izvedena iz arh prolosti ve samo ona proizala iz prirode oveka i materijala upozorava na 3 arh prevare: 1. nagovetaj strukture koja nije prava 2. imitiranje materijala 3. upotreba mainski napravljenih ukrasa zahteva itljivost konstruktivnog sistema, verodostojnost materijala i upotrebu runo izraenih ornamenata sistem ukraavanja ide od istih organskih formi do istih geometrijskih oblika arh dovodi u vezu sa uslovima vremena u kome nastaje u svom bavljenju ornamentom u seriji ilustracija, apstraktnost linija, elementi preuzeti iz flore i faune bliski su Art Nouveau Viljem Moris za razliku od Raskina delatan je i praktian

sa Filipom Vebom rad na Morisovoj crvenoj kui koju e Moris sam dekorisati - sveobuhvatan svet umetnosti i zanata - to su bile postavke uvenog engleskog pokreta Arts&Crafts - zalae se za jednostavnost, ivljenja i umetnosti podjednako - gotika kao otelovljenje neunitivih principa umetnosti - arh je odraz drutvenog ureenja i taj socioloki momenat je jednako vaan kao i etiki umetnost od naroda za narod - odbacuje masovnu industrijsku proizvodnju - zalae se za upotrebljivu primenjenu umetnost - u Vesti niotkuda, njegovom utopistikom romanu, Moris se zalae za ukidanje fabrika i prelaska sa maine na zanatski rad - sa Raskinom je pokreta pokreta A&C Defri Skot - pravda neorenesansni stil - prihvata renije teorije i koncept mase, prostora, vremena i koherentnosti antike i renesanse (Teodor Lips) - otkriva prevare u dotadanjoj teoriji arhitekture - vitruvijanski koncepti udobnost, vrstina, zadovoljstvo - smatra da svaki ima svoju autonomiju i da se jedan nikada ne moe i ne sme rtvovati u korist drugog - 4 vrste prevara: 1. romantiarska pretrpavanje stavova prema arhitekturi literarnim asocijacijama, sa simbolikim religioznim i politikim implikacijama zamena Umetnosti Prirodom kritika usmerena na Raskina i Morisa 2. mehanika materijalistiki stav gde se arh posmatra kao rezultat mehanikih zakona i definie kao vidljiva konstrukcija 3. etika projekcija socijalnih, politikih ili moralnih vrednosti na istorijske -

9

stilove, koji se potom u skladu sa time prihvataju ili odbacuju ponovo napad na Raskina i Morisa 4. bioloka primena evolutivnog koncepta zasnovanog na modelu rasta, zrelosti i opadanja, na arh - sebe svrstava u red vitruvijanaca - zalae se za autonomnost arhitekture bez uvoenja nearh kriterijuma i vrednosti - kako nije bio arhitekta njegova reenja nisu mogla biti praktina ve samo teorijska ali je doprinos te teorije veoma znaajan kritizerski stav, anticipacija optubi na koje e u XX veku naii Moderni pokreti u arh NEMAKA Kristijan Ludvig tiglic - oslanja se na Vinkelmana i njegovo prouavanje antike - to je jedini nain da se dosegne veliina - antika arh za tiglica ima istu vrednost kao Priroda za umetnika - vrednovanje arh Egipta i Bliskog istoka prilagoava tako da se istakne veliina Grke - za opis grke arh slui se pojmovima kao to su: uzviena jednostavnost, oplemenjenost i velianstvenost - rane radove karakterie jasan klasicistiki pogled na istoriju arhitekture - rimska arh po njemu je ve korak nazad, ali priznaje joj napredak u oblasti tehnologije i ukraavanja - doba posle cara Konstantina donosi potpuni pad - kasnije e se tiglic udaljiti od Vinkelmanovih principa i pribliiti francuskim teoretiarima oblik arh graevine je uslovljen namenom i svrhom jer u suprotnom nema funkciju - sledi doktrinu karektera kao poslednju kategoriju vidi gotiku - menja stav prema klasicizmu on je samo podraavanje oblika, konstrukcije i ukrasa... prosto igranje arh oblicima bez potovanja karaktera zgrade i njene namene - uvodi teoriju 3 stila:

1. grki racionalni, horizontalnost 2. vizantijski slikoviti, sa polukrunim lucima 3. ranogermanski iljati luci, romantini stil, vertikalnost - svaki od ovih stilova predlae za odreene graevine tako da on bude u skladu sa njenim karakterom i namenom - renesansu italijanski stil predlae za palate, stambene zgrade i javne graevine - vizantijski za pozorita, gradske venice, kole, univerzitete i sl - ranogermanski za crkve - konstrukcija, oblik glavnih delova i telo zgrade kao celina daju lepotu arhitekturi i osnov se te lepote - ukraavanje je uvek podreeno konstrukciji Alojz Hirt - nastavnik na Akademiji u Berlinu - iveo u Rimu, kontakt sa antikom arhitekturom - nastojao da razvije sistem koji e otelotvoriti sam ideal arh za koji smatra da se nalazi u antici - zavisnost od francuskog koncepta disposition osnovni cilj bilo kog arh dela definie kao dispozociju i ureivanje u skladu sa namenom - pritom su trajnost i lepota konstrukcije sporedni - funkcionalistiki princip sutina lepog proistie iz konstrukcije i dispozicije koja je prilagoena nameni - ukras, spolja i iznutra, u celini i delovima, daje prijatnost u skladu sa namenom - 6 estetskih kriterijuma, koji poalo podseaju na Vitruvija 1. Proporcija = organska celina 2. Simetrija 3. Harmonija = skladnost 4. Masa 5. Materija 6. Ukras - za njega arhitektura nije imitacija prirode - Grci su prodrli u samu sr gradnje od svih vrsta materijala - Hirt tako postaje propagator onoga to bi se moglo nazvati funkcionalistiki klasicizam

10

sline ideje ima Viole-le-Dik u odnosu na neogotiku Karl Fridrih inkel - preokupacija mu je bila da saini Udbenik - 1803-05 poseuje Italiju i u tim belenicama se vidi zaokupljenost tehnikim detaljima, materijalima i konstrukcijom srednjovekovnih objekata - na povratku u Berlin svraa u Pariz i dolazi u kontakt sa idejama Dirana - u radu na Udbeniku proao je kroz 5 faza: 1. romantina razvija teoriju funkcionalizma zasnovanu na materijalima, rasporedu prostorija, konstrukciji, iz tog proistiu i karakter i ukras antiku poistoveuje sa materijom, gotiku sa duhom, udaljava se od klasicizma 2. nacionalromantina slino VioleleDiku nastae niz nacrta za objekte u duhu pruske gotike mauzolej kraljice Lujze, Petrova crkva, Memorijalne crkve u Berlinu 3. klasicistika odbacuje romantinu pobunu odbacuje i gotiku razvija sloenu teoriju arh na bazi funkcionalnih, formalnih, drutvenih i istorijskih faktora funkc stav - zadatak arh je da neto korisno i funkcionalno pretvori u neto lepo struktural stav svi elementi konstrukscije moraju ostati vidljivi, u tome je lepota gra 4. tehnicistika trai sintezu grke i srednjevekovne arh proiavanje srednjovekovne arh u antikom duhu kontrukcija i materijal kljuni u tome otkrivanje stila naeg doba koristi grki formalni renik kritikuje praznu simetriju 5. legitimistika sadri idealan projekat Kraljevske rezidencije za Fridriha Vilhelma -

-

naputa probleme tehnologije i zaokuplja se uticajem istorijskih i poetskih ciljeva to je neka vrsta povratka romantizmu sutina arh lei u emocijama pod uticajem savremene filozofije i nemakih idealista Fihte, eling, Hegel promene ideja pre svega upliv ideja organskih oblika koji se najbolje manifestuje u arh antike Kua strae Pozorite Altes Museum, 1830 Leo fon Klence karijera u Minhenu slino inkelu u Berlinu poetkom XIX veka vie puta posetio Italiju i jednom Grku interes za arheologiju, istoriju i religiju rekonstruie jedan toskanski hram u skladu sa etrurskom arh i postavkama Vitruvija arhitekturu Grke povezuje sa arh svih vremena, pa i svoga estok protivnik oivljaja gotike daje prednost zvaninoj dravnoj arh politici kako bi se ustalio skup odreenih pravila i oblika u arh odvaja tu pravu od ekonomske arh koju ne razmatra crkvena arh igra vano mesto u njegov teorijama lepota je kvalitet u najviem smislu rei - potuje se namena graevine, zakoni statike i ekonomije najsavreniju sintezu statike, materijala i konstrukcije nalazi se u umetnosti Grke grke arh je dala vrste principe za sva vremena regionalni i klimatski uslovi stvaraju lokalne varijacije u crkvenoj arhitekturi Gliptoteka u Minhenu Pinakoteka Propileji Valhala Galerija Ermita, Petrograd Gotfrid Zemper

11

1. 2. 3. 4. -

1. 2. 3. 4. -

poznat u svetskim razmerama pisac i arh karijeru zapoeo kao matematiar putovanja po Italiji i Grkoj ga odvode ka bavljenju pitanjima polihromije u antikoj arh prvo delo koje se time bavi ima kao cilj da prui savete i korisna obavetenja jasna veza izmeu arh i drutvenog i istorijskog ustrojstva umetnost se razvija samo u slobodi zalae se da se matarijali iskazuju u svojoj otvorenosti i u oblicima najpogodnijim za njih pokuava da dokae da je polihromija uvek postojala u arh od antike do renesanse direktno napada klasicizam koji je uveo varvarsku monohromiju u arh polihromija u arh i vajarstvu antike je simbolikog karaktera odbacuje funkcionalizam smatrajui da je svoenje arh samo na strukturu konica konstituie 4 osnovna elementa iz kojih se razvila arh: ognjite krov zidovi koji ih okruuju zemljani radovi ureenje zemljita to je relacija 4 osnovna materijala iz kojih proizlaze 4 osnovne tehnike, a iz njih 4 osn elementa arh: glina keramika ognjite drvo tesarstvo krov tekstil tkanina ograda (opna) kamen zidanje temelji arh vidi kao potpuno zavisnu od drutvene istorije i svevaeeg grkog modela posle Svetske izlobe 1851 , London zaokuplja se za udeo tehnikih vetina u arh koristi metodologiju prirodnih nauka i ak dolazi do formule kojom pokuava da matematiki izrazi odnos izmeu umetn dela i svih sastavnih elemenata Y = F (x, y, z...) tj Y umetniko delo je zavisno direktno od konstante F (eme funkcije koje one naziva tipovi) kao i od promenljivih (1. materijali, 2. uslovi

- regionalni, etnoloki, klimatski, verski, politiki, 3. Lini uticaji) Kombinacije promenljivih daju karakteristike Stila - odbacuje gotiku zbog golog funkciolanizma - odbacuje neogotiku zbog ideolokih konotacija obnova katolicizma - opravdanje za primenu istih geometrijskih oblika vidi u pravilnim oblicima prirode koji su simboli univerzuma - pruhvata neorenesansni stil koji je izraz kosmopolitizma i liberalnog politikog duha - ne priznaje metal kao gra materijal za monumentalnu arh (odbacuje Labrusta i njegove biblioteke sa vidljivom metalnom konstrukcijom) ve samo u inenjeriji i saobraaju (hale, peron nastrenice, ...) - zalae se da se konstrukcija zavisna od materijala i statike postane simbolina tj da reprezentuje kreativne sile oveka Burgteater, beki ring sa Hazenauerom Prirodnjaki muzej, beki ring, II Muzej istorije umetnosti, beki ring, - II FRANCUSKA an-Nikola Luj Diran - karijeru poinje 70-ih godina - uesnik takmienja za Veliku nagradu Rima - u toku svog razvoja proao je kroz nekoliko faza tokom kojih je znatan broj tradicionalnih elemenata odbacio ali je neke ipak zadrao - racionalista, funkcionalista, graditelj - pobornik klasine arhitekture ali i najava modernog stila - prvi projekat nacrt za Muzej, 1779 motiv polukrune organizacije prostora sa pridodatim krilima - ovaj formulisani plan e i nadalje razraivati u svojm Predavanjima - prilagoavanje tuih objekata, prekrajanje gde Diran tradicionalne planove prerauje u skladu sa svojim idealima i zamislima

12

-

-

-

-

-

-

-

-

tako u pogledu kompozicije sve svodi na standardizovane, elementarne oblike krug, kvadrat koje ponavlja kao osnovnu jedinicu planove svodi na apstrahovanu geom emu gde je funkcija esto zanemarena istrauje mogunosti modularnih promena, permutacija i kombinacija jednog oblika plana koji bi se preoblikovao do prikladnijih i ekonominijih modela to esto nailazi na negodovanje njegovih savremenika zapoljava ga Bule i mogue je da je za njega Diran radio crtee projekata u stilu Bulea, oslanjajui se na njegov projekat Opere, sainio je niz monumentalnih krunih zdanja sa kupolama ti kruni hramovi se javljaju u dva oblikovna reenja: 1. kruno zdanje sa kupolom, neprekinute zidne povrine, na 4 strane po jedan trem sa stepenicama 2. hram okruen gigantskom kolonadom 1802 dae svoju kritiku Sufloovog zdanja crkve Sv. enevjeve Panteon, predlaui kao alternativu tolos u kasnijim radovima svee upotrebu stilskih redova na samo dva korintski za velike javne graevine dorski za privatne zgrade najnie klase 1800 Rimski kapitol prerauje slinim metodom, oslanjajui se dosta na Piranezija originalni plan je korz nekoliko transformacija sveo na apstraktan kompozicioni plan gde demonstrira svoje pravile i principe komponovanja odnos prema nasleenoj tradiciji je dvojan on tu arh prepravlja u skladu sa svojim teorijskim idealima i idejama, pritom se oslanja na ekonominost i pogodnost a pritom gotovo poptuno zapostavlja istorijske i

-

-

-

arheoloke autentinosti, pa i funkciju graevina tako, zapravo zapada u istoricizam meutim u praksi on brani tradiciju, a samo u svojim radikalnim teorijama od nje odstupa Een-Emanuel Viole-le-Dik obeleio je period XIX veka tj prelazak romantizma u kriticizam i materijalizam odbio je da pohaa Ecole de Beaux Arts protiv je institucija i ukalupljivanja pojedinca postaje kasnije profesor kompozicije u jednoj maloj nezavisnoj koli u Parizu opinjava ga arh srednjovekovne Francuske u njoj je video sutinsku logiku graditeljstva i na tome e izgraditi svoju filozofiju arh bavio se restauracijom i rekonstrukcijom niza crkava u Francuskoj, i Bogorodiine kasnije se vie posveuje teorijskim radovima, pisanju i objavljivanju svojih dela Renik i Predavanja prva objavljena dela potencira racionalistiki stav mo analize a potom i i sinteze kao kljuni za obrazovanje arhitekata ima akstremno radikalne ideje po pitanju obrazovanja mladih arh i gaji veoma velik prezir prema akademizmi i eklekticizmu Bozara zalae se za nezavisnost i individualizam gotika je bila primer racionalne arh cilj mu je bio nauno obrazloiti gotiku a potom stvoriti i modernu paralelu isto vajarske elemente gotske arh smatra ukrasima cilj arh dela je da ispuni odreene funkcije radi postizanja efikasnosti i ekonominosti arh esto poredi sa muzikom i poezijom svoje ideje je objasnio praktino na osnovu nekoliko svojih projekata koncertna dvorana jedna gradska kua jedna seoska kua

13

-

-

-

nacrti novi i fascinantni, geometrija je najvanija, ornamenti su dozvoljeni u diskretnoj meri racionalnost i prefinjen oseaj za stil otkrie gvoa kao novog gra materijala ga usmerava ka misli da ga je mogue upotrebiti jednako ekonomino i precizno kao do tada drvo i kemen ipak gvoe se ne koristi kao iskljuivi za nosee delove, esto deo optereenja nose i masivni zidovi njegovi crtei su primer kako se moe ali ne i mora racionalna teorija konstrukcije primeniti u oblikovanju prostora

4. ARHITEKTURA XIX veka Eklekticizam, arhitektura, tehnologija - period istorijskih obnova stilova - istoricizam, eklekticizam, akademizam - nova otkria u nauci bacaju novo svetlo na prouavanje istorijskih stilova - arheologija postaje vrlo vaan izvor prouavanja dela antikih vremena Nemaka: inkel Narodno pozorite, Berlin, 1821 Stari muzej, Altes Meseum, Berlin, 1828 Arhitektonska kola, Berlin, 1835 Vila u kompleksu arlotenhof, Potsdam, 1827 Leo fon Klence Valhala, spomenik znamenitim Nemcima, 1842 Propileji u Minhenu, 1817 Gliptoteka, 1834 Ludvig-trase Engleska: Robert SmerkBritanski muzej, London, 1847 Kokerel zgrade osiguravajuih drutava i filijala Engleska banke Aleksander Tomson crkva u Kraljiinom parku, 1867 Glazgovska crkva, 1856 Beri i Pjudin Parlament, London, 1860

Viktorijanska gotika Francuska: arl Garnije Pariska opera,1875 neobarok Vinjon - Crkva Madlena, Pariz, 1845 Osman rekonstrukcija Pariza, 1853-73 Novi metodi graenja, novi materijali Inenjerstvo Mostovi - pre gvoa dominirao je kamen kao materijal - prva graevinska inenjerska kola L' Ekol de Pon e de ose most na Seni kod Neija - javlja se gvozdeni most sa lukovima - ekonominost, upotrebljivost, veliina Abraham Darbi most na reci Severn, Engleska, 1779 Tomas Telford most preko reke Temze, novi kolosalni, 1801 jedan jedini luk od 200m, vizionarski projekat Robert Stivenson Britania brid, cevasti, 1850 most preko tesnaca Menai, Gistav Ajfel Duoro - most, 1875 vijadukt Garabi, Francuska, 1885 kombinacija pilona sa reetkastim nosaima Ajfelov toranj, Svetska izloba Pariz, 1889 Bendamin Bejker Most Fort, kotska, 1889 -------------------------------- Bruklinski most, najvei most XIX veka - visei most - Finli, Amerikanac, potom Telford eleznike stanice - poptuno novi tip objekata - posle 1830 izgraeno 100.000 takvih obj - putnika zgrada + nastrenica za vozove - reetkasti nisai, konzole, lukovi... - obino prekrivane staklom a konstrukcija od gvoa

14

Juston, London, 1839 (13m) Kings Kros, London, 1852 Stanica Sv. Pankracija, London, 1876 (81m) Lajpcig, 1915 Filip Hardvik Barlou Fransoa Dikene Istona stanica u Parizu, 1852 - radi u stilu ital renesanse, dve istovetne palate u stilu inkveenta, U-oblika, sa asocijacijom na francuske dvorce ------------------------------------------ Grand Central Stejn, Nju Jork, 1913 Trnice - jeftine nadstrenice od gvoa i stakla Viktor Baltar Les Halles Centrales, Pariz, 1853 - u okviru velikog Osmanovog plana - niz gvozdenih hangara Robne kue Luj-arl Boalo i G. Ajfel Magasins du Bon Marche, Pariz, 1876 - klasian primer robnih kua kasnog XIX veka - ogroman prostor ispod krova od gvoa i stakla kroz koje je svetlost dopirala u centralni prostor oko kog su bili nizovi prodajnih povrina sa galerijama Laplan Religiozni objekti Luj-Ogist Boalo - sredinom XIX veka u Francuskoj je gotika oivljena kao tradicionalni i racionalni stil graenja - gvoe poinje da se upotrebljava i u gradnji novih crkava crkva St. Een, Pariz, 1855 crkva St. Deni, 1854 Izlobeni paviljoni na Svetskim Izlobama Dozef Pakston Kristalna palata, Svet izloba London, 1851 Le Ple Van der Nil i Sikardsburg Opera, Beki ring

Karl fon Hazenauer sa Zemperom BurgTeater, Muzeji na Ringtrase, Berlin Diter Galerija maina, Svetska izloba, Pariz, 1889 Anri Labrust Biblioteka Sv. enevjeve, Pariz, 1850 Nacionalna biblioteka, Pariz, 1868 Anatole de Baudot Crkva St Jean de Montmartre,1894 (AB) 5. LECOLE DES BEAUX ARTS - sama kola grupa zgrada na levoj obali Sene u Parizu - mona institucija kulture i obrazovanja - dravna institucija, velika konkurencija - nastavlja tradiciju institucija Luja XIV (kraljevska Akademija) - 1819 posle velike Francuske revolucije se obnavlja pod ovim imenom - obuhvata slikarstvo, vajarstvo i arhitekturu - apsolutni arbitar na kulturnom polju Francuske pa i ire - vrhunsko otelotvorenje stila vieno je u umetnosti klasinih Rimskih i renesansnih graevina - uenje kroz izuavanje 5 redova: 1. PARTI zauzimanje stava osnovna ema zgrade, temeljno reenje funkcionalnog programa 2. COMPOSITION kompozicija razrada dela 1, raspord i poredak elemenata i njihova artikulacija i povezivanje u celinu 3. POINT taka osnovni volumen 4. CIRCULATION kretanje - mrea pristupa i ema kretanja 5. MARCHE imaginarni doivljaj prolaska kroz plan objekta, doivljaj zgrade spolja i iznutra (LC to naziva promenada) - arh sistem kole je bio jedinstveni u svetu - mona pokretaka snaga strujanja u arh toga vremena I. pripremni kurs matematika, perspektiva

15

-

-

-

-

demokratski, svako je mogao da seprijavi studiranje traje 10,12 pa i 15 godina Grand Prix de Rome velika nagrada Rima sama sr, svrha studiranja pobednik je 5 godina iao na studije u Rim, u vilu Medii 3 godine prouavanja, 4 rekonstrukcija i tokom pete godine pravo na sopstveni projekat do 16 godina pravo na takmienje za GPR 1824 pobednik Anri Labrust itava kola je zapravo zasnovana na seriji pripremnih konkursa za GPR 1819-64 organizovan kao dvostepeni kurs I skica (24h) 30 takmiara II razrada skice 8 takmiara Finale 1 pobednik Ako ima vie od 30 studenata radio se probni konkurs od 12h Program je pripremala akademija, svaki profesor daje predlog, glasanjem se svodi na 3 predloga, a rebom tj izvlaenjem na samo jedan Teme su obino bile neke velike javne zgrade u konteksti toga vremena 1824 tema Vrhovni Kasacioni sud 1821 tema Palata pravde zgrade povrine oko 35.000m2 II stepen osnova 1x1m, fasade 1x2m ogromni crtei akvarelom i teem skica i zavrni crte nisu mogli puno da se razlikuju originalnost nije bila uslov za pobedu jer je pristup bio akademski i storicistiki tj u duhu obnove ranijih stilova (klasika i renesansa) teoretska razrada koncepta kojom se stie do vie reenja, problem je izabrati samo jedan, a razlika je samo u detaljima i toj razliitoj razradi projekta Toni Garnije je bio dobitnik nagrade GPR za rekonstrukciju antikog grada Tuskuluma 1899 god

Realizacije u Berlinu: Crkva Fridrih Verder, neogotika Nova straa, na aveniji Pod lipama Pozorite na trgu Stari muzej, Altes Museum Akademija arhitekture U Potsdamu, kraljevska rezidencija Crkva Sv. Nikole Mauzolej za kraljicu Lujzu Adaptacija palate princa Karla Ureenje trga Potsdamer Platz Zamak arlotenhof Ostala vanija ostvarenja: Kraljevski zamak na Akropolju Zamak-letnjikovac Orianda na Krimu Robna kua Pod Lipama 7. INDUSTRIJSKI GRADOVI pojava i razvoj 8. VELIKI URB. PODUHVATI XIX VEKA Pariz - vladavina Napoleona III, sestria cara Nepoleona Bonaparte - Baron or-Een Osman, 1853 postaje prefekt senskog okruga rekonstrukcija Pariza 17 god Be - vladavina Franje Josifa Ring Ringtrase, objekti, stil, arhitekte (pravac S-Z-J-I) 1. Kasarna 2. Zavetna crkva, neogotika, Hajnrih fon Ferstel 3. Univerzitet, neorenesansa, ------II ------4. Gradska kua, gotika, Fridrih fon mit 5. BurgTeater, neobarok, Zemper, Karl fon Hazenauer 6. Parlament, gr neoklasicizam, Teofil Hanzen 7. Palata pravde, nemaka renesansa, fon Vilemans 8. Muzeji, Istorije umetnosti i Prirodnjaki Zemper, Karl fon Hazenauer

6. KARL FRIDRIH INKEL

16

9. Vojno ministrastvo, secesija, Oto Vagner 10. Potanska tedionica, secesija, Oto Vagner Barselona - Ildefonso Serda, inenjer, urbanista 9. URBANISTIKE UTOPIJE XIX VEKA Robert Oven Idealno selo Nju Lenark Sen-Simon teorija javnih radova arl Furije Flansterij, falanga Viktor Konsideran furijerista an-Batist Goden Familisterij Etjen Kabe 10.EBENIZER HAUARD I VRTNI GRAD - teoretiar, publicista, inovator ali i urbanista - roen u Londonu polovinom XIX veka - vrtni grad pre kao inovacija jedinstvena kombinacija predloga, pre kao zamisao i eme nego kao konkretan predlog urbaniz - radio kao inovator raznih naprava - zaokupljen socijalnim i politikim pitanjima - pripadnik radikala - kritika postojeeg stanja u dravi korumpiranost, nemoral, monopol nad zemljitem, unitena poljoprivreda - zalaganje za demokratizaciju, kooperaciju i radikalnu agrarnu reformu - poetkom 90-ih predlozi kooperativnih zajednica na principima volonterstva - koncept H je ''miran put u stvarnu reformu'' - poeo je da kreira model zajednice od nekoliko hiljada ljudi, oslanjajui se na ideje Edvarda Belamija Pogled unazad - prihvatao je njegov koncept po kom je centralizacija bila neminovna - uticaj ideja Kropotkina, ruskog anarhiste - budunost je u ind selima tj manjim naseljima zasnovanim na industriji i polj

H odbacuje centralizaciju i prihvata ideje K-a i decentralizovanu emu naselja - protiv je koncentracije moi i bogatstva - prednosti grada koje priznaje potrebno je spojiti sa vrednostima sela - zajednice od oko 30.000 zasnovane na poslovanju manjeg obima i na poljoprivredi - ema 3 magneta selo, grad i grad-selo-VG - 1. Selo - ekonomska zaostalost, nedostatak zabave ali zdravo prirodno okruenje 2. Grad uzbuenja, visoke plate, zaposlenje, previsoke cene, loi iv uslovi 3. Grad-selo kombinacija fizike, ekonomske, socijalne, kulturne dobiti - 1889-92 H razrauje plan idealne drutvene zajednice vrtnog grada Vrtni grad - vrsto organizovan urbani centar, oko 30.000 stanovnika, opasan pojasom zelenila sa farmama i parkovima - unutar grada su tihe stambene etvrti, komercijalne, ind i kulturne aktivnosti - on planira na nivou regije vie stotina VG-a sa malim obimom raznovrsnih funkcija - to je savreno kruni plan, simetrian - propisi u domenu zdravstva se veoma potuju 50 st/ha, nizovi irokih avenija sa drvoredima, javni parkovi, stambene zgrade - fabrike H smeta na periferiju grada ali tako da budu dostupne radnicima ak i peke - od stamb zona ih rzdvaja pojasevima tampon-zona zelenila - kruna rpuga opasava grad i u njenoj blizini su smetena fabrika postrojenja - ova pruga je povezana sa glavnom prugom kojom se sam VG povezuje sa ostalim gradovima na nivou regije Centri -

17

postoje 2 vrste centara: centri jedinice susedstva i glavni gradski centar - jedinice susedstva kvartovi imaju oko 5.000 stanovnika, tj grad ima 6 kvartova - vrtni gard se izgradjuje kvart po kvart - centar kvarta bi sainjavale najvanije zgrade koje bi se nalazile du glavne avenije - u blizini su park i etalita - na velikoj aveniji se smetaju: kola, biblioteka, dvorana za sastanke, crkva... - centar grada je u stvari centralni park sa terenima za rekreaciju, a park bi okruivala velika zastakljena arkada koju H naziva kristalna palata (asocijacija na Paxtona, 1851, Sv Izlo) - to je zapravo glavni trgovaki centar, tu bi se vrila razmena roba - u tom centralnom parku se nalaze jo i vani objekti kulture i duhovnog ivota gradska venica, biblioteka, muzej, koncertna dvorana, bolnica, teatar, i ostalo... - VG se prostire na povrini od 500 ha, unutar ire teritorije od 2.500 ha koja je namenjena farmama i umama poljoprivredni pojas - umesto revolucije koja bi izmenila englesko drutvo H predlae svoj VG (slino LC) - ekonomska potpora VG sam H prdlae princip ''filantropske pekulacije zemljitem'' - vlasnitvo nad zemljom bi bilo kolektivno, ne bi vie bilo velikih zemljoposednika, i to bi bilo u korist svakog pojedinca Nivo regije - H je svestan da je grad od 30.000 st premali da bi pruio raznolikost koju ima veliki grad - zato on razmilja o umreavanju veeg broja takvih raznorodnih i raznolikih VG-ova u ''grozdove gradova'' koji bi tako simulirali raznovrsnost jednog velikog grada - pritom sam VG ne sme da se poveava ni prostorno ni populaciono jer bi to naruilo -

njegovu prostornu organizaciju i funkcionis - 1902 H u knjizi Sutranjica donosi jedan hipotetiki dijagram od 6 VG kruno postavljenih oko jednog velikog gradskog centra princip sateliskih naselja - gradovi su povezani krunim infrastrukturnim koridorom struja, voda, el i drum saobr... Realizacija - H stie pristalice meu radikalima za svoje ideje VG-a - poinje kampanja prikupljanja kapitala za izgradnju prvog VG-a - prikljuuje se grupi zemljnih reformista - 1904 prikupljenim novanim sredstvima je obezbeeno temljite 1900 ha, za VG Levort, SI od Londona (emu Hauarda su preradili mladi arhitekti Rejmon Anvin i Bari Perker) - 1909 Hempsted vrtno predgrae, R Anvin 11.IKAKA KOLA - nakon katrastofalnog poara 1871 ikago doivljava veliku graevinsku ekspanziju - dolazi i do velikog demografskog ali i ekonomskog rasta - cena zemljite je rasla to je uslovilo rast zgrada u visinu pojava oblakodera - patenat liftova tokom 50-ih godina XIX veka - osniva ikake kole je Viljem Le Beron Deni - vodei timovi po dvoje Barnem & Rut, Holaberd & Rou i Adler & Saliven, McKim, Mead & White - Svetska izloba u ikagu 1893 prezentacija prvih dela ikake kole - Zgrade visina 6, 8,12 i vie spratova Vilijam Le Beron Deni 1884-85 zgrada Osiguravajueg zavoda 1890-91 zgrada Fer Stor, ikago prvi put upotrebio zid-zavesu vidljivi el skelet Barnem i Rut 1886-87 zgrada Rukeri, ikago

18

1889-91 zgrada Mounadnok, ikago 1894-95 zgrada Rilajans, ikago Holaberd i Rou 1887-89 zgrada Takoma 1893-94 zgrada Market 1904 zgrada u Vest Dekson bulevaru Henri Riardson 1885-87 robna kua Maral Filds, ikago Adler&Saliven 1880 Borden blok, ikago 1886-89 zgrada Auditorijuma, ikago 1888-89 Voker Haus 1890-91 Duli Blok 1890-92 Vejnarajt Bilding, Sent Luis 1891 Fraterniti Templ 1891-93 Transportejn bilding 1892-93 Junion Trast 1894-95 Garanti bilding, Bafalo 12.LUJ SALIVEN - kraj XIX veka, ikago, poeci oblakodera - studirao na Ecole des Beaux Arts i MIT-u - rad u birou Farnesa, potom sa Adlerom - 1871 ikago zahvata veliki poar, nakon toga velika graevinska aktivnost, razvija se ikaka kola rast u visinu, visoka poslovna zgrada - soliter, konstrukcija lifta, zidana konstrukcija se zamenjuje elinom Auditorijum, 1886, Adler i Saliven - rani stil Salivena se dosta oslanjana na Riardsona, neoromanika, Maral Fild, 1885 - prvi Salivenovi objekti su a la riardson: Trgovaka kua Walker, 1888 Dooly Block, 1890 - nadalje se bavi oblakoderima, dekompozicijom, istie horizontalne meuspratne vence ili pak vertikalne pilastre Grobnica Getty, 1890 Fraternity Temple, 1891 Transportation Building, 1891 Union Trust, 1893

-

National Farmers Bank Wainwright, Sent Luis, 1892 zaokuplja se problemom dekoracije naginje ka bezornamentalnoj arh, ali njegova dekoracija je jo uvek secesionistika Guaranty Building, Buffalo, 1895 - konana kristalizacija njegovog ornamenta - vrhunac satvaralatva, jak vertikalizam - veza kontrukcije i ornamenta je prirodna organska uticaj na F.L.W. - oblik sledi funkciju - zaeci funkcionalizma 1895 Luj Saliven zapoinje samostalnu karijeru Bejard Bilding, 1897 Gejd Bilding, 1899 Robna kua lezinger i Mejer (Karson, Piri i Skot, danas), 1904 - ornament primenjen samo u zoni prizemlja, ostali spratovi imaju strogu i proienu strukturiranost sa belim horiz trakama dok se izmeu prozora nalaze tanki vertikal pilastri - vile Babson i Bredli, 1907 i 1909 - 8 banaka, robne kue, poslovne zgrade... 13.VIKTOR ORTA - kraj XIX veka, Belgija, Brisel - zaokupljenost nacionalnim identitetom - tenja za stvaranjem jednog istovremeno modernog ali i nacionalnog stila - naputaju se ideje L'ecole des Beaux Arts, neoklasicizma, istoricizma, eklekticizma - predstavnik belgijskog pokreta Art Nouveau - umetnika grupa Les XX iri ideje pokreta A&C, slikarstvo postimpresionizma - racionalni konstrukc pristup ideje Viole-le-Dika neogotika konstrukcija je ujedno i struktura koja artikulie arh prostor graevine - oslanjanje na model domae arh lokalno graditeljstvo u opeci 16 veka, flamanska arh

19

u gradnji kua reinterpretira dvojnost konstr i izraajnih svojstava kamen / gvoe - staklo se dosta primenjuje i to na fasadama - dekoracije enterijera u skladu sa idejama AN-a 1893 Palata Tassel / gvoe u stambenoj arh kua Frizon 1895-96 zgrada Visinger 1895 rezidencija Solve rezidencija Van Etvelde-a 1897-1900 Narodni dom, Brisel 1900 kua Obek, vrhunac stamb kua 1906 kua Ale, fasada izuzetna, u metalu Ortina privatna kua sa ateljeom sada muzej Viktora Orte 1901 09 5 robnih kua 1901 robna kua Kod Inovacije, Brisel 1903 Voke danas muzej stripa 1903 Grand Bazar, Frankfurt 1906 Volfers manje znaajni projekti kua Diboa potom odlazak u SAD 1914 Palata umetnosti, Brisel 1938 glavna stanica bolnica Bruhman 14.ARLS RENI MEKINTO - na prelomu vekova u Engleskoj odn u kotskoj, Glazgov, deluje grupa mladih umetnika Glazgovska etvorka - arls Reni Mekinto, njegova ena Margaret MekDonald, njena sestra Frensis MekNer i mu joj Herbert MekNer - 1896 na izlobi engleskog drutva A&C izlau svoje rane radove domen unutranjeg ureenja: grafike, kovanina, ogledala, satovi, nametaj, pokustvo... - stil spoj linernosti Blejka, Birdzlija, Rosetija (romantizam, prerafaeliti) i motiva nacionaln keltskog odn velkog porekla - preko francuskih slikara impresionista dolaze z kontakt sa umetnou dalekog Istoka uticaj

-

-

Japana e biti posebno znaajan za M novina u dizajnu koja nailazi i na osude i na oduevljenja sledi narudba Mekintou za umetniku kolu u Glazgovu u domenu arh Mekintoev stil je racionalniji, zanatskiji, zasnovan na principima pokreta Gotic Revival, uticaj Raskina, primena tradic materijala kamen, opeka, masivnost ne veruje u gvoe kao zamenu za ove mat 1897 Crkva u Glazgovu jak uticaj GR-a 1896-1909 - Glazgovska umetnika kola 1900 Mekintoev stan u Glazgovu 1904 WillowTea Rooms, ajana sa vrbama 190 - Hill-House, kua na brdu 1901 - Kua za ljubitelja umetnosti, neizved 1914 vie se okree slikarstvu 1916 rekonstrukcija male kue u nizu anticipira pojavu avangardnih umet pokreta nakon I sv rata de Stajl, Art Deco

15.ANTONIO GAUDI - kraj XIX veka, Katalonija, Barselona - jaka elje za oivljajem autohtone katal arh - kontruktivno-racionalistika naela Viole-le-Dika neogotika koju Gaudi ''popravlja'' - uticaj Raskina ali i Riharda Vagnera - pripadnik pokreta katalonskog nacionalnog preporoda jak separatistiki pokret - duboka religioznost kao izvor stvaralakog nadahnua - katalonska secesija - tzv stil modernismo - ''bioloki stil'' samosvojan stil G-a, zasniva se na primeni kamena, drveta i kovanog gvoa - oslanjanje na konstrukciju sa ciljem da se ujedno dobiju i zanimljiva arh reenja prostora esto improvizuje i dolazi eksperimentom do reenja na licu mesta spoj kontrukcije i expres oblikovanja

20

vajarska a potom i strukturalna plastika - raskona i matovita upotreba mozaika i keramike, stakla, islikanih ploica... - u prvo vreme projektuje komunalne strukture, radionice i kue za radnike 1882 projekti za radnika naselja 188_ Casa Visens 3 objekta za svog mecenu grofa Eusebia Guelja 1888 Palata Guelj privatna kua Guelja 1891 Kolonija Guelj radnika komuna tekstilne fabrike ije je vlasnik Guelj 1900 Park Guelj - predgrae za srednju klasu 1905-07 Casa Batljo 1905-10 Casa Mila la Pedrera (kamenolom) 1906 Sagrada Familia preuzima gradnju velike crkve u Barseloni radie na njoj sve do kraja ivota crkva u ime svetosti institucije porodice prava linija je oveja a kriva boja upotreba simbolinih formi Hiperboloini Paraboloid koji simbolie Sveto Trojstvo Oca, Sina i Svetog duha jedna prava linija se kree preko druge dve i tako uspostavlja vezu meu njima 16.OGIST PERE - studira na Ecole des BA profesor Gode - naputa je i poinje da radi za svog oca - pionir SA sa Garnijeom u Francuskoj - AB kao dominantni materijal koji on po prvi put uvodi u stambenu izgradnju - tradicije francuskog racionalizma neogotika i neoklasicizam + AB kao novi mat 1899 Kazino u Sent Malou 1902 stabm zgrada u Av Wagram, Pariz 1903 stamb zgrada u Rue Franklin, Pariz

1906 garaa u Rue de Ponthieu 1910-13 pozorite Champs Elysees 1912 kua Gode (po nacrtima G-a mlaeg) - zrelu fazu karakterie visoka zanatska izrada ali je u domenu arh manje revolucionaran nego u svojim ranim delima - istraivanja o industrijalizaciji i standardizaciji gra elemenata uticaj na LC-a 1922-24 crkva Notre Dame du Raincy industrijske zgrade 1915 skladite u Kazablanci 1920 i 1939 hale valjaonice elika Montater i Isoare 1950 hangari u Marseju pozna ostvarenja - vraanje neoklasicistikim oblicima - visoka tehnika i tehnologija izdignuta na nivo perfekcije i plemenitosti (slino Misu) 1931 Mobilier National, Paris 1937 Muzej javnih radova 1947 centar za atomska istraivanja 17.TONI GARNIJE 1901-04-17 Cite Industrielle realizovani objekti u Lionu 1909-13 klanica La Mouche 1913-16 olimpijski stadion 1915-30 bolnica Grande Blanche 1924 spomenik palima 1927 telefonska centrala 1828-35 stambena etvrt Etats Unis 18.ANRI VAN DE VELDE - kraj XIX veka, Belgija - najpre slikar neoimpresionista - potom dizajner, teoretiar, arhitekta - dodiri sa belgijskom avangardnom umetnikom grupom Les XX ideje engleskih prerafaelita, pokreta A&C 1895 privatna kua u Uccleu, kraj Brisela ideja kompletnog umetnikog dela spoj svih umetnosti arhitektura, nametaj, prdmeti i oprema, ak i odea njegove ene

21

zakrivljene, pokrenute, ive linije odlika stila - odbacuje sve oblike arh nastale posle gotike - zalae se pre za nove oblike nego za uvoenje srednjovekovnih u savremenu arh - odbacuje fantaziju secesije ali i racionalnost klasicizma - tei stvaranju istog organskog oblika u arh - socijalistiko politiko ubeenje i anarhistike ideje Kropotkina - veruje da je arh sredstvo pomou kog je mogue izmeniti i same drutv odnose - daje prednost fizikom obliku u odnosu na programski sadraj arh objekta - empatija, apstrakcija, transcendencija - divi se uzvienosti klasike ali je pre za ostvarenje individualne volje za oblikom 1896 oprema prodavnicu Art Nouveau-a, Pariz 1897 izlae na izlobi prim umet, Drezden unutranje ureenje Maison Moderne, Pariz 1889 seli se u Nemaku 1900 prodavnica duvana 1901 frizerski salon 1900-02 ureenje muzeja Folkwagen, Hagen 1903-06 nekoliko kua, u i oko Hagena jaka megalitska svojstva neolitske umetnosti - 1901 profesor Velikovojvodske kole za umetnost i zanatstvo, Vajmar 1906 novi objekti za tu kolu Akademija lepih umetnosti(prerae u Bauh) Javni objekti pozorita i muzeji 1904 pozorite Dumont, 3-delna pozornica 1911 Theatre des Champs Elysees (1913 realizovae Pere u modifikov obliku) 1914 pozorite Verkbudna, Izloba u Kelnu

posleratni period 1921 projekat za muzej porodice Kreler-Miler, Oterlo, Holandija (realizacija 1937-54) nakon I sv rata - privatna kua skromna, modularna, montana pitanja nunog smetaja nakon ratnih razaranja postaju vanija od onih formalnih 1925 povratak u Belgiju - u Brislu osniva Insitut za dekorativne umetnosti i upravlja njime sve do 1935 - profesor arh na Univerzitetu u Ganu 19.HENDRIK PETRUS BERLAHE - 2 decenije na prelazu vekova, Holandija - stabilni drutveni odnosi, jaka graan klasa - za vreme studija upliv ideja Zempera i leDika - neela konstruktivnog racionalizma, - pokuaj stvaranja novog nacionalnog stila oslanjanjem na tradicionalni flamanski stil - sinteza ovih naela neka vrsta neoflamanskog stila opeka i tracionalni konstruktivni sistem luci, svodovi itd... 1885 Rijksmuseum, Amsterdam 1894 vila u Groningenu 1895 poslovna zgrada, Hag 1897 narudba za Berzu Amsterdama luci i svodovi od opeke neoromanika konstr razrada projekta kroz 4 faze sa stalnim pojednostavljenjima prostor / zid definie oblik / matem proporcija spolja zidovi u njihovoj ogoljenoj lepoti glavni ulaz i toranj kao reprezentat elementi 1899 kua majstora obraivaa dijamanata Amsterdam 1914 Holland House, London urbanizam 1901 izrada plana za Juni Amsterdam protiv dezurbanizacije gradova

22

tradicionalno tkivo grada ulice i kue vei javni prostori na ukrsnicama ulica - Zite sistem masovnog prevoza tramvajima 1925 modifikacija plana ugradnja avenija Osmanovog tipa 1920 realizacija plana zajedno sa okolnim podrujem potvrda vrednosti urb ideja - saradnja sa arh amsterdamske kole De Klerk, De Stal, Kramer slede duh ideja Berlahea - blok, povezanost i sklad su ispred lepote kue 20.BE NA PRELOMU VEKOVA - liberalni duh Austrije snaga, mo, bogatsvo... - umetnost, lepota, prosveenost... - 1898 pokretanje secesionistikog asopisa sveto prolee odn. ver Sacrum - 1894 Vagner postaje profesor arh odseka Umetnike Akedemije u Beu - uio je kod inkelovih sledbenika i taj duh racionalizma i klasicizma inkela prenosi acima Jozef Marija Olbrih - osniva zajedno sa Hofmanom jak anti-akademski umetniki pokret - uticaj glazgovske etvorke, ali i Gustava Klimta - 1897 kao pobuna protiv Akademije, uz pristanak Vagnera, osnivaju Beku secesiju - i Vagner e naredne godine pristupiti sececiji 1898 paviljon Secesije, Be 1899 osnivanje umetnike kolonije, Darmtat 1899 kua Ernsta Ludviga, Darmtat 1899 Olbrihova sopstvena kua, Darmtat 1908 Kula za venanja, Darmtat ''kruna grada'' ideja koju e preuzeti B Taut 1908 robna kua Tic, Diseldorf 1908 vila Fajnhalsa, proizvoaa sigara, Keln Jozef Hofman - najbriljantniji student Vagnera

1895 dobitnik Grande Prix de Rome - postaje vodei arhitekta secesije 1901-05 elitno beko predgrae Hoe Varte sa 4 vile koje je tu sagradio kua Kolomana Mozerea, slikara secesije 1900 trgovaka radnja Apolon secesija - 1901 pod uticajem Vagnera vie se zaokuplja apstrahovanjem oblika, naputa izrazitu pokrenutost linija karakteristinu na secesiju - kvadrat, upotreba crne i bele (ne)boje - zanimanje za zanatstvo i dela egleskog A&C-a - osniva radionicu za oblikovanje, proizvodnju i prodaju umetnikih predmeta Hofman-Mozer 1902 postavka za Betovenovu statuu 1903 sanatorijum Pukersdorf uticaj na LC-a 1905 palata Stokle, Brisel remek delo Peter Berens - slikar Minhenske secesije - pridruuje se koloniji u Darmtatu 1901 sopstvena kua, Darmtat Oto Vagner 21.OTO VAGNER I VAGNEROVA KOLA Oto Vagner - kraj XIX veka u Beu obeleava jak istoricizam - Ringtrase je od 80-ih godina postala antologija najrazliitijih ranijih oivljenih stilova - gomilanje stilskih redova i svih istorijskih stilova barok, renesansa, gotika, klasika - to nailazi na reakcije ostalih arhitekata - Vagner se zalae za Modernu arhitekturu 1896 - na njega dosta utiu Zemper a ni ideje inkela mu nisu strane klasina pruska arh tradicija I faza - klasika kao inspiracija, uticaji tradicionalista

23

1883-84 Austrijska zemaljska banka 1884 zgrada Berze Amsterdam projekti 1886 Ruska ambasada, Be 1886-88 ''Prva vila Vagner'', Hiteldorf, kraj Bea 1893 konkurs generalne regulacije Bea 1894 rad na projektu Beke gradske eleznice projekti staninih zgrada sistem pristanita i brana na kanalu Dunava projekti za mostove i brane II faza - na prelomu vekova doi e do prihvatanja ideja Secesije saradnika Olbriha i uenika Hofmana - taj period inspirisan Jugendstilom je bio kratak 1898-99 2 stambene zgrade u Beu 1898-99 kua Majolika, Be III faza - poetkom XX veka nastupa zrela faza stvaranja - dolazi do ''klasicizacije'' secesije, racionalizacije - tehnika osmiljenost i preciznost 1901 mrea gradske eleznice, Be 1902 Zgrada Telgrafske agencije 1904 Potanska tedionica, Be 1904 crkva Sv Leopolda, Be 1906 brana Kajzerbad 1911 paviljon Austrije, izloba u Rimu 1912 druga Vagnerova vila, Hitendorf nerealizovani projekti Akademija lepih umetnosti Muzej cara Franje Josifa Univerzitetska biblioteka Parohijska crkva u Veringu Crkva primirja Plan za rekonstrukciju Karlsplatz-a Hubert Gasner Zgrada Osiguravajueg zavoda, Be Jan Kotjera Vila Lemberger, Be, 1914

Max Fabiani Kua Portois und Fix, 1897 Joe Plenik Zgrada Zacherl, 1903-05 Crkva Svetog Duha, 1910-12 Konkurs za Gutenbergov spomenik Karlo Boromeo fontana u ast gradonaelnika Bea - 1911 Vagner ga postavlja za svog zamenika - odlazi u Prag, tu provodi I sv rat, radi u zan koli - Masarik ga imenuje za arhitektu Hradana 1921-35 serija vrtova Hradana, Prag sa skulpturom Svora/sa jarbolima/sa stepenit ulaz u kompleks Hradana, ''citat'' Plenika dvorana Matije Korvina sa stubovima crkva Sv Srca Isusovog konkurs, 1919 Majkl Grejvs reinterpretira elemente portala - Ljubljana - paralelna karijera sa Pragom - 1895 jak zemljotres razorio baroknu Ljubljanu GUP Ljubljane uticaji Vagnera funkcionalizam Zitea - umetniki pristup, Hauard - vrtni gradovi piramida elementarni oblik kontrole prostora ograda/zid/paviljon karakteristini element markeri prostora stub/ograda/stub/klupa ''peaki'' grad, vizelne senzacije, oseaj monumentalizacija pomou serije objekata Crkva Uspenja Bogorodiinog Crkva Sv Franje Asikog Crkva Sv Mihajla Crkva Sv Antona Padovanskog, Beograd Potanska tedionica, Ljubljana, kamen,opeka Univerzitetska biblioteka inspirac Holajnu/Muru Trgovaka komora, Ljubljana

24

Spomenici Napoleonu, pesniku Simonu Gregoriu i francuskoj revoluciji jedan trougao Krianke ureenje reke Ljubljanice obuarski most Gerberovo stepenite etalite u Tivoliju Brana primena arh-umetnikih sredstava - nakon II sv rata socijalni projekti Projekat za Parlement, 1947 P Portogezi Groblje ulaz sa propilejima Paviljon na Brionima Konkurs za Generaltab, Beograd u 83.g.. 22.ADOLF LOS - 1870, Brno, Moravska, otac klesar - kolovanje - Visoka tehnika kola Drezden - 1893 odlazak u SAD, 3 god, dela Salivena - zaokuplja se pitanjem ornamenta u arh - protivnik secesije Olbriha - povratak u Be, delo Ornament i zloin - protivnik i istoricizma i eklekticizma Ring je proglasio Potemkinovim gradom - pretea purizma, bezornamentalne arh - zagovara tipizaciju, ind proizvode - zagovara narodni govor A&C-a, populistiko shvatanje umetnosti - racionalnost, praktinost, bez suvinih kitnjastih ornamenata secesije - zalae se za upotrebu skupocenih materijala - inkel, po njemu, poslednji veliki arhitekta - do 1910 bavi se adaptacijom postojeih enterijera 1. rekonstrukcije i adaptacije niz luksuznih prodavnica Goldmen&Salasch Ameriki bar, 1907 - elegancija, svednost, strogost klasicizma, japanska jednostavnost, amerika praktinost

drvo, kamen, beli zidovi, skupoceni materijali - klasini ornamenti npr. frizovi su u upotrebi Raumplan - na vilama i kuama koje radi u narednom periodu razrauje koncepciju Raumplan-a/plan volumena - sistem unutranjeg oblikovanja prostora, upotreba vie nivoa, svedena ali nepravilna osnova i artikulacija prostora koja se vie oslanja na presek zgrade i efekte volumena - opredeljuje se ka klasinoj svedenoj kubinoj formi ali tako se tee dobija dinamian raspored masa zato se kroz presek kompozicija dinamizira - to iskrivljavanje plana je namerno kako bi se ostvarila senzacija prostora, u oseaju - slobodna osnova se smeta u kubus, horizontalnim i vertikalnim ravnima unutar samog prostora on se dinamizira, dobija se nepravilan volumen koji je vrlo praktian to je ideja koju e L.C. razviti u Vili Savoa, Poasi - u eksterijerima, na fasadama usvaja apstrakciju, slobodan raspored prozora, bezornamentalnost pretea Internac Stila 2. Individualne zgrade i vile Vila Karma, 1903-06 Vila tajner, Be, 1910 Vila Rufer, Be, 1922 Vila tros, Be, 1922 Vila na Lidu, Venecija, 1923 Kua pesnika Tristana Tzara, Pariz, 1926 Kua ozefine Bejker, Pariz, 1928 Vila Moler, Be, 1928 Vila Miler, Prag, 1930 3. Javne zgrade Goldman & Sala, Be, 1909-11 Konkurs za ikago Tribune, 1922 4. Spomenici i monumentalne zgrade Projekat za crkvu Sv Elizabete, Be,1898 5. Hoteli -

25

Hotel u Fridrihtrase, Be, 1906 Grand-hotel Vavilon, Nica, 1910 Projekat odmaralita u Austriji, 1913 Projekat za H na Jelisejskim poljima, 1924 6. Urbanizam - 1920-22, glavni arh urb odseka Bea - problemi masovne stambene izgradnje Stambeni blok, naselje Heuberg, 1920 - omiljeni oblik kocku, preobraava kroz stepenasti, terasasti presek raumplan - kue u nizu, svaka sa batom i vrtom 23.DER DEUTSCHE WERKBUND 1898-1927. - poetkom XX veka Nemaka postaje centar ind proizvodnje, do tada je to bila Engleska - G Zemper se jo 1852 u eseju Nauka, industrija i umetnost bavi prouavanjem odnosa industrijske proizvodnje, primenje umetnosti i arhitekture - tako se pokreu problemi u domenu ind dizajna, pitanje stila, usmerava teorija kulture u Nemakoj tog vremena - 1870 od ujedinjanja pod Bizmarkom dolazi do snanog industrijs razvoja, konkurencija, trite - 1883 osnivanje AEG-a, velikog elektro-industrijskog koncerna - 1890 ostavka Bizmarka, velike promene u kultrunoj klimi Nemake neophodnost usavravanja oblasti ind dizajna - Herman Mutezijus odlazi u Engleski da bi se upoznao sa dostignuima eng arh i dizajna - A&C - 1904 po povratku u Nemaku on reformie nacionalni program obrazovanja u oblasti primenjenih umetnosti i dizajna - osnivaju se nove umentike kole za umetnost i zanatstvo (Drezden mit, Diseldorf P Berens Vajmar van de Velde su direktori tih kola)

-

-

-

kvalitet, ekonominost, praktinost kvaliteti A&C koje zagovara Mutezijus u Nemakoj 1907 osnivanje Deutsche Werkbunda mit, Nauman osnivai, 12 lanova DW-a: Berens, Hofman, Olbrih, Bruno Paul... 1907 Berens postaje umetniki savetnik AEGa grafika, dizajn proizvoda npr svetiljke, reklamni plakati ali i objekti 1902 paviljon Vorhalle, Meunar izloba Torino 1905 paviljon u Oldenburgu 1906 krematorijum u Hagenu 1908 paviljon AEGa, izloba u Berlinu 1909 fabrika turbina AEG, Berlin 1912 Nemaka ambasada, Petrograd, Mis 1914 Izloba Verkbunda, Keln Mutezijus za tipizaciju Van de Velde Teatar Verkbunda za kreativnost i individualnost Bruno Taut stakleni paviljon najava ekspresionistikog pokreta u arh Gropius i A Majer model fabrike za racionalizovanu idn proizvodnju I sv rat, prvi industr rat donee promenu miljenja u pogledu upotrebe maina Berens se okree srednjovekovnim uzorima 1920 - projekat ind pogona, Frankfurt 1922 katedralska loa, Izloba Minhen 1925 staklenik W-a, izloba dek um, Pariz 1927 Vajsenhof, tutgart, meunarodna izloba stamb arh (Mis, Gropius, LC, Oud...) DW se otada pretapa u pokret Nova Objekt

24.FRENK LOJD RAJT - krajem XIX veka radi kod Luja Salivena

26

uticaj Riardsona simetrija, roman masivnost - prve kue spoj uticaja Riardsona i Salivena I period formiranje stila 1889 sopstvena kua, Oak Park, predgr ikaga 1892 kua Karnli, centar ikaga 1893 kua Vinslou, River Forest, kraj ikaga II period oformljeni Rajtov stil - iz ovih reenja dolazi do formiranja tzv ''prerijskog stila'' kua u predgraima, uglavnom ikaga serija prerijskih kua 1904 kua Martin, Bafalo 1904 kua Dejna, Springfild, Ilinois 1905 Kua Hardi 1910 kua Robi organska arhitektura javni objekti 1906 Zgrada Larkin, Bafalo poslovna zgrada 1908 crkva Unity, Oak Park, ikago, Ilinois 1914 Midvej Gardens 1921 Barensdol ili Slezova kua, LA 1922 Hotel Imperijal, Tokio 1923 kua Milard, Pasadena, Kalifornija kua u Tulsi, Oklahoma III period zrela faza - poinje da projektuje ispitujui mogunosti AB-a - dotle je koristio betonske blokove (frebel-kocke) 1924 Osiguravajui zavod, ikago 1932 Brodejker siti, antiurbanistiki koncept 1935 projekti Usonijskih kua, Miigen 1936-39 Donson Veks, Rejsin, Viskonsin administrativna zgrada peurkaste tavanice 1950 kula istraivake laboratorije 1937 kua Kaufman, Ber Ran, Pensilvanija kua na vodopadima, Falling Water vrhunac Organske arhitekture -

IV period ekspresija novih oblika - ve ovi projekti nagovetavaju kasniju upotrebu pokrenutih, krivih linija, biomorfnih oblika - krug, spirala, kriva linija oseajnost, egzotika 1949 Talijezin Vest, Skotsdejl, Arizona 1949 Prodavnica Moris, San Francisko, CA 1956 Prajs Tower, Bartlesvil, Oklahoma 195? kua Fridmena, (3 valjka), Plezentvil, NY 1956 Oblakoder Ilinoj, visok 1.600 m 1959 Muzej Gugenhajm, New York 1962 Drutveni centar okruga Marin, Kalifornija 1966 Memorial Auditorium, Tempe, Arizona 25.FUTURIZAM I SANTELIJA Marineti knjievnost, manifest (1909 11 taaka) Booni slikarstvo i vajarstvo, manifesti 1910 i 1912 Sant 'Elija arhitektura Stil Floreale futurizam 1914 Ostali Rusolo, ino Severini, akomo Bala 26.KUBIZAM eki kubizam Jan Kotjara - uenik Vagnerove kole, sa Plenikom zgrada u Pragu, na prelomu vekova - gradi je u stilu secesije i u maniru Vagnera - ubrzo odstupa od tog stila i to se vidi ve na narednom projektu paviljon za izlobu, 1908 - nadalje svoj novi stil jo i vie pojednostavljuje, svodi na jasne i definisane mase zgrada za firmu Kotjare, 1909 - Goar i Janak su bili saradnici Kotjara na paviljonu 1908 - oni postaju nosioci stila kubizma - asopis Stil razrauje ideje kubizma

27

veze sa grupom Most i Plenikom koji e predavati u koli za industrijski dizajn - Janak je vodei teoretiar grupe, kritika Vagnera, udaljavanje od racionalizma Bea i Vagnerove kole - Insistiranje na nacionalnim obelejima, individualnost, kreativnost arh je umetnost - Jan Kotjara ubrzo naputa grupu i u njoj ostaju samo mlai arhitekti - Janak kao 2 kljune stavke vidi tehniko/utilitarno i apstraktno/umetnilko Joef Goar Robna kua u Pragu, 1909-10 Gradska venica, Dvojna porodina kua, 1912-13 Projekat za srednju kolu Sanatorijum Batenski paviljon Crna bogorodica Pavel Janak - vie se bavi teorijom, crtanjem projekata, rekonstrukcijama kua doktora Fare reknstrukcija skice za spomenike Jozef Kohout trostambena zgrada, 1912-13 vila sa vrtom Vlastislav Hofman - projekti za zgrade, enterijeri i nametaj - linorez specifina tehnika Palaski trg Novotni Otokar Kraljevska palata u Sofiji Stambena zgrada, 1919 Zadruna zgrada - Bedih, Stepanek, Matej Bleka, Jiri Kroha - posle I sv rata raslojavanje u nekoliko struja, Goar i Janak monumentalni nacion stil Masarikov trg - uticaj ekog kubizma: Njujork University Ministarstvo graevina, Vaington Francuski kubizam Braa Dian grupa Zlatni presek -

tri brata Dian ima slian smer delovanja spoj epskog tradicionalizma i kubizma - Jesenji salon 1912, maketa kubistike kue u 1:1 La maison Cubiste - uticaj pozorita anzelize, prizmatinih elemenata dekoracije - narudba za koled u Americi Joe Plenik u stilu kubizma projekat za fabriku, oko 1910 crkva Sv. Duha u Beu, kripta i unutranjost 27.EKSPRESIONIZAM / AMSTERDAMSKA KOLA - razvija se kao opozicija D. Verkbundu i dravnoj etabliranoj kulturi - vizija nove kulture i arh upotrebom stakla - 1909 zainje se protoekspresionistiki pokret, Minhenu, Kandinski na elu - 1914 izloba Verkbunda razdor izmeu ideje tipizacije Mutezijus, klasinih osnova (Berens Festhalle), individualizma (van der Velde Verkbund Teater) Bruno Taut Stakleni paviljon, Izloba Verkbunda 1914 Zidovi i kupola sve od stakla Sveprisustvo svetlosti - kruna grada - ideja Tauta kao univerzalna paradigma svih kulturnih graevina - 1918 pristupa Novembergrup-u, Mis - 1919 manifest narodna umetnost - veza sa grupom Most, Berlin, zaetak nemakog ekspresionizma Emil Nolde, Fajninger, Karl mitRotljuf - 1919 izloba vizionarskih radova, predgovor Gropijusa - 1919 uspostavlja se korespondencija poznata kao stakleni lanac - Bruno i Max Taut, Gropijus, Finsterlin uesnici model krunog radijalnog poljoprivrednog naselja sa 3 zasebne stambene zone koje su usmerene ka Nebeskoj kui, upravi

28

Izlobena dvorana, Magdeburg, 1922 Pokuaj realizacije ideje Krune grada Jeftine stambene eme, 1923 Hans Pelcig Vodotoranj u Plzenju Poslovna zgrada Bratislava Hemijska fabrika u Lubanu, 1912 Pozorite, Berlin, 1919 ostvarenje ideje krune grada svetlucava luminoznost, prirodna i vetaka fantastini privesci u obliku viseih stalaktita Scenografija za film Golem po delu Majrinka Erih Mendelson Opservatorija za Ajntajna, Potsdam, '17-21 realizacija ideje kruna grada uticaj radova arhitekata Berlahea, Kramera, de Klerka amsterdamska kola, konstruktivistiki ekspresionizam uticaj roterdamskih arh racionalistike orjentacije Oud, Dudok (Rajt, AB) Fabrika eira kosi krovovi de Klerk Tekstilna fabrika, Lenjingrad Niz robnih kua Bratislava, tutgart, Berlin 1927-31 Hugo Haring - sledi liniju ekspresionizma Mendelsona - strmi krovovi, biomorfni oblici - organski princip geneze oblika poljoprivredni kompleks, Libek, 1924 stabm projekat Princ Albreht Garten, 1924 - oko 1920 Haring sarauje sa Misom u ateljeu u Berlinu, meusobni uticaji (zgrada u Fridrihtrase kao i stakleni oblakoder) - sukob sa L.C.-om na CIAM-u 1928 na liniji njegovog funkcionalizma i purizma 28.DE STIJL - Holandija, umetniki pokret 191731

tvrdo jezgro Pit Mondrijan, Gerit Ritveld i Teo van Duzburg - pesnik Antoni Kok, slikari Vantongerlo, arh Van't Hof, Vils, Oud delimino - asopis De Stajl slikarstvo, skulptura, teorijske rasprave i tekstovi - sinteza 2 idejne struje: 1. matematike teorije Skumakers 2. arhitektura Berlahea - Vantongerlo skulptor ije ideje i ostvarenja imaju dosta uticaja na arh objekte - Uticaj El Lisickog konstruktivizam i elementaristiki suprematizam proun - razvoj kroz 3 vremenske faze: 1. formativna, holandski krug 1916-21 2. sazrevanje, internacionalizacija 1921-25 3. transformacija i raspad 1925-31 Van't Hof Vila Woonhuis, predgrae Utrehta prvo arh delo koje sledi principe de Stajla uticaj Rajta, plohe... Wils prvo pionirsko zdanje od AB-a nekoliko manje uspelih radova u stilu Rajta Peter Oud - gradski arh Roterdama - nije bio potpisnik manifesta - raskida sa izrazitim strukturalizmom de Stajla 1917 zgrade u nizu, Scheveningen 1919 projekat fabrike Purmerend primena neoplasticizma, dopadljiv sklop masa 1924-25 Cafe de Unie, Roterdam funkcionalizam 1922 naselje OudMathenesse, Roterdam 1924 radniko naselje, Roterdam 1925-27 naselje Kiefhoek, Roterdam 1938 zgrada Shell, Hag naputa funkcionalizam 1952-60 deje biooporavilite -

29

Gerit Ritveld - najpre unikatni nametaj bife ormari, deja kolica, i rad na enterijerima - saradnja sa slikarem van der Lekom crveno/plava stolica, remek delo, 1917 kabinet doktora Hartoga, 1920 berlinska stolica, 1924 kua reder, Utreht, 1924 dvospratnica, Utreht, 1927 Teo van Duzburg kue u nizu kua Rozenberg 1923 za vlasnika galerije u kojoj je sa van Esterenom napravio izlobu niza hipotetikih arh kompozicija, datih kao aksonometrije na kojima su radili shodno principima de Stajla asimetrija, ploni elementi, volumetrijsko sredite i raspored viseih ili lebdeih ravni oko tog sredita anti-kubizam i anti-dekorativnost kafe l' Aubette, Strazbur, 1928 redizajn - sa Sofi Tauber Arp i Hansom Arpom - uvoenje dijagonale zbog koje se razilazi sa Mondijanom privatna kua T.van Duzburga 29.PURIZAM 30.FUNKCIONALIZAM 31.BAUHAUS I VALTER GROPIUS - 1906 kola za umetnost i zanatstvo velikog vojvodstva u Vajmaru, direktor Anri van de Velde (projekat kole) - 1919 osnivanje Vajmarskog Bauhausa - sjedinjavanje Akademije likovnih umetnosti i kole za umetnost i zanatstvo - izvesna podvojenost umetnost / zanatstvo e uvek biti prisutna u Bauhausu iako je ideja upravo bila spoj te dve oblasti delovanja - umetnost i tehnologija idu ruku po ruku - ideja kole je da obrazuje umetnike-zanatlije

spoj zanata, vajarstva i slikarstva dizajniranje stakla, metala, drveta, grafika... - ali i bavljenje istim umetnostima vajarstvo, slikarstvo... - arhitektura ima veoma vano mesto kao svojevrstan spoj vie razliitih aktivnosti spoj umetnosti i tehnike, mate i zanata - u koli kao predavai rade priznati umetnici - vajc slikar Itn obeleava poetke B, vodi pripremni kurs, izrazito duhovni pristup, insistiranje na kreativnosti, neguje poseban istonjaki mistini kult mazdaizam - Paul Kle, Oskar lemer, Fajninger... - Gropius je naklonjeniji racionalizmu - 1921 Gropius poziva Tea van Duzburga u B kao predavaa - ideje de Stajla - racionalizam se odlino nadovezuju na gledita Gropiusa - 1922 V Kandinski postaje predava u B-u sa idejama emotivnog, neposrednog, intuitivnog, ak mistinog prilaza umetnosti - 1923 prva izloba B-u Vajmaru kua Sommerfeld Gropius, Majer kao tradic drvene kua, totalno umet delo eksperimentalna kua Majer zahlih-objekat, maina za stanovanjeLC - 1923 Itn daje ostavku zbog sukoba sa Gropijusom - na njegovo mesto dolazi Laslo Moholji-Na sa idejama El Lisickog i Maljevia ruski avangardni umetnici konstruktivizam, suprematizam, elementarizam - Moholji-Na i stil konstruktivnog elementarizma - 1926 preseljenje Bauhausa u Desau Gropijusova dela: 1926 zgrada novog Bauhausa, Desau 1926 rad na projektu serijskih kua -

30

1927 osnovan arh odsek, vodi ga Henes Mejer, vajcarski arhitekta (NO) projekti montanih kua, Brojer - 1928 Gropijus daje ostavku, Mejer ga menja - Mejer uvodi rigorozne mere dizajniranja objektivizam, utilitarizam, tehnologizacija - Brojer i Moholji-Na daju ostavke - Mejer zagovara socijalno angaovanu arh - estetika stavljena u drugi plan - proirenje programa sa jo 4 odseka - proirenje kadra Mart Stam, Hilberseimer - jaanje nacizma u Nemakoj, zatvaranje B-a - Mis preuzima vostvo B-a, slabog je uspeha - 1932 preseljenje B-a na periferiju Berlina - 1933 Bauhaus je definitvno zatvoren Valter Gropius faze arh delovanja i objekti Bliskost sa idejama DW-a 1911 fabrika Fagus, Alfeld 1914 model fabrike, Izloba DW, Keln Bauhaus faza 1926 zgrada Bauhausa, Desau 1926 projekat serijskih kua 1927 projekat Totalnog pozorita, Berlin 1927 naselje Damertok 1928 naselje Terten usvajanje naela NO Nova Objektivnost 1929 nerealizovani stamb objekti, Berlin 1931 predlog viespratnog stamb naselja Simensov grad Engleska (Nemaku naputa 1934) 1936 filmske laboratorije za London Film Production 1936 2 zgrade u Saseksu 1936 Koled Kembridajr Amerika faza od 1937 predava na Harvardu 1939 Chamberlain House, Vejland (s Brojerom) -

1939 paviljon Pensilvanije na Sv Iz, Njujork 1941 st naselje New Kensington, Pitsburg veliki broj serijskih kua, Kaliforniji, od drveta - 1945 osniva TAC The Architects Collaborative vie stambenih zgrada 1949-50 Junior High School, Masausets 1953 novi centar Bostona 1953 projekat poslovne zgrade McCormick&Co. Ing., ikago Asocijacija za razvoj nauke, Vaington D.C. 1957 Hram Oheb Shalom, Baltimor, 1957 1958 Univerzitetski grad, Bagdad 1958 PAN-AM-ova zgrada, sa timom TAC 1958 Amerika ambasada, Atina 32.LE KORBIZIJE - roen 1887, La o d Fon, vajcarska u Jurama, nadomak granice sa Francuskom - pravo ime arl-Eduar anere Prvih 10 godina rada - 1900 - od svoje 13 godine ui za gravera - L'Eplatenije uitelj crtanja LC-a na Umetnikoj koli - usmerava ga sa slikarstva na arhitekturu, Vii kurs, 1906 (LC 19 god) - formiranje umetnikog regionalnog stila - uticaj Art Nouveau-a, savremenih dekorativnih stilova uzor Gimar - divljenje Raskinu - ideje A&C - interesovanje za prirodu, koncept ornamenta - filozofski koncept mikrokosmosa, univerzalnog, platonizam, ita Niea - mesijanska uloga umetnika, spas sveta - istota oblika kao izraz boanske ideje - 1907 studira kod Hofmana u Beu - 1907 u Lionu sree T. Garnijea uticaj ideja njegovog Industrijskog grada - 1907 poseuje manastir Ema u Toskani

31

-

-

1907, kua Fale, La o d Fon duh regionalnog, dekoracija izvedena u stilu secesije i transponovanih biomorfnih, floralnih motiva 1908 zapoljava se kod Perea u birou uticaj Perea i AB skeletnog konstr sistema 1908, vile akme i tocer, La o... 1910 rad u studiju Berensa u Berlinu (AEG) uticaj ideja Mutezijusa i DW odnos mehanizacije, ind proizvodnje i umetnosti ideje standardizacije, tipizacije, serijske proiz 1910, projekat umetnike kole, La o... naglaavanje jednostavnih oblika, primarnih kocka i piramida geometrizovani klasicizam 1911 preduzima putovanje na Istok Italija, Grka, Mala Azija, Mediteran... mnogo skicira kue Pompeje, Akropolj, damije Istambula, grka narodna arh 1912, vila anere, kua za roditelje, La o... 1914, kua Dom-Ino i Ville Pilotis 1916, vila vob (vila Turk), La o... 1917 odlazak u Pariz otvara sopstveni arhitektonski atelje susret sa Amade-om Ozenfanom, menja ime u LC, L'Esprit nouveau, Purizam 1922 otvara arh biro sa bratiem P. anere 1923 Ka (novoj) arhitekturi knjiga u kojoj objedinjuje tekstove koji su izlazili u asopisu L'Espri nuvo funkcija/empirija + um/ula/simbolizam razrauje teme kue Dom-Ino i Vil pilotisa ideja kue kao maine za stanovanje tipizacija, standardizacija, serijska proizvodnja, (de)montani postupak 1922 Maison Sitroen

1922 - Savremeni grad za 3 miliona st 1924 naselje Pesak, Lie sa kuama S 1925 Plan Voazen za Pariz 1925 Kua-vila paviljon LespriNuvoa na Pariskoj izlobi dekorativnih umetnosti 1927 naselje Vajsenhof, tutgart 2 kue graanske vile 1923, kua i atelje Amade-a Ozenfana 1924, kua La Ro, Pariz - 1925 vraa se temi graanske vile, neopaladijanizam, formulacija 5 taaka nove moderne arhitekture: 1. pilotisi 2. slobodna osnova 3. slobodna fasada 4. duge horizontalne trake prozora 5. krovna terasa - nosea konstrukcija je skeletna AB Enebikov sistem - stubovi - pilotisi nosei elementi - oni odiu kuu od nivoa tla - zidovi imaju samo ulogu pregraivanja - fasada je slobodna, povlaenja - esto je unutranji konstr raster zasnovan na nekom ritmu slino kao kod Paladija - Losov Raumplan neformalna osnova i geometrizovani neoklasini oblici Kua Kuk, 1927 Vila Majer,? Vila Stajn, u Garu, 1928 (V Malkontenta P) Vila Savoa, Poasi, 1931 (Vila Rotonda P) urbanizam - 1915 Ville Pilotis - 1922 Savremeni grad za 3 miliona stanovnika - 1924 vrtno naselje Pesak, Lije - 1925 plan Voisin za Pariz - 1927 Vajsenhof, tutgart izloba DW-a - 1929 produetak Rija, Brazil - 1930 Ozareni grad - 1933 plan Obus za Alir - plan za grad Nemours, Sev Afrika - plan za grad Zlin, ehoslovaka

32

1944 Les trois etablissements humains 1950 andigar arh ostvarenja do 30-e 1929 zgrada Centrosojuza (slino naem CK) 1929 Cite MondialeMundaneum, eneva 1930 kua Erazuriz, ile 1931 projekat za Palatu Sovjeta monumentalizacija regionalnog 1931 vila madam Mandro, Tulon 1935 vikend kua, predgrae Pariza 1937 paviljon des Temps Nouveaux 1940 Maison Murondis 1942 kompleks erel, sev Afrika 1949 Roq et Rob, stepenaste kue u nizu 1955 Maison Jaoul (kua aul), Pariz kasni arh objekti 1947-52 Unite d'habitation, Marsej 1950 kapela Ronan 1960 manastir La Turet, blizina Liona 1965 projekat Ambasade FR u Braziliji 1965 bolnica u Veneciji 1968 LC Centar, Cirih, vajcarska

33.MIS VAN DER ROE - roen u Ahenu, ui u radionici oca klesara - potom pohaa zanatsku kolu za dizajnera tukature - 1905 preseljava se u Berlin - radi kao crta za jednog arhitektu (B Paul) - 1908 rad u ateljeu Berensa (saradnja na izgradnji Ambasade Nemake u Petrogradu) - 1911 otvara samostalno svoj arh atelje - oslanjanje na ideje prusku tradicionalnu kolu klasicizma inkel Rani objekti - nekoliko prvih kua koje radi do I sv rata su meavina Berensa i inkela 1911 kua Perls, Berlin 33

1911-12 Ambasada Nemake u Petrogradu B 1912 projekat zdanja Kreler, Hagg galerija i rezidencija 1912 spomenik Bizmarku 1914 kua Urbig 4/5 kljuna objekta izmeu dva rata - 1919 pristupa u Novembergrupe kontak sa idejama B Tauta i staklenog lanca - uticaj nemakog ekspresionizma 1. projekat zgrade u Fridrihtrase, 1919 2. stakleni oblakoder, (zaobljene ivice) 1921 3. poslovna AB zgrada, 1922 4. letnjikovac od betona, 1923 5. letnjikovac od opeke, 1924 - uticaji Berlahea tradicija opeke i jasna konstrukcija - uticaji F.L.Rajta (1911- izdanje Vazmuta) slobodna osnova, plohe - uticaji Maljevia i El Lisickog suprematizam i elementarizam faza Internacionalnog Stila 1926 spomenik Rozi Luksemburg i Karlu Libknehtu 1926 kua Volf, od opeke 1927 Vajsenhof, tutgart urbanizam + kolektivna zgrada 1928 kua Herman Lange, Krefeld 1928 projekat zgrade Adam, Berlin 1928 projekat banke, tutgart projekat preureenja Aleksanderplatza,Berlin 1929 nemaki paviljon, Barselona 1930 kua Tugendhat, Brno,ehoslovaka 1931 eksperimentalna kua, izlobeni paviljon na izlobi graevinarstva, Berlin 1933 projekat Rajhsbanke, Berlin amerika faza - 1937 Mis emigrira u Ameriku - 1937-59 vodi kolu ar