Белешки по предметот Општа историја на христијанската цркваасс. м-р Дејан Борисов

ИСТОРИЈА НА ХРИСТИЈАНСКАТА ЦРКВА- ПРИРАЧНИК ЗА СТУДЕНТИТЕ НА БОГОСЛОВСКИОТ ФАКУЛТЕТ –

1. Поделба на периоди на историјата на христијанската црква

Историјата на христијанската црква се дели на три периоди:- од Педесетница до 313 г. (кога е издаден Миланскиот едикт со кој се стопираат гонењата на

христијаните);- од 313 г. до 1054 г. (поделбата на Црквата на Источна и Западна)- од 1054 г. до денес.

Некои историчари условно прават поделба на четири периоди, при што последниот период од 1054 до денес го делат на два дела и тоа:

А) од 1054 г. до 1453 г. (освојувањето на Константинопол од Османлиите) и,Б) од 1453 г. до денес.

Оваа поделба се однесува на Источната црква (Православната црква), додека, пак, за Западната (Римокатоличка црква) поделбата на третиот период е поинаква:А) од 1453 г. до 1517/18-20 (Реформацијата);Б) од 1520 г. до денес.

Во однос поделбата на Црквата по 1054 г. треба да се напомне дека на Запад таа останала една, односно има само еден центар, а тоа е Рим и Римскиот папа (патријарх), а на Исток се јавуваат автокефални цркви.

За разлика од Источното римско царство (Византија) кое е уништено 1453 г. со паѓањето на Константинопол под османлиска власт, Западното римско царство престанува да постои многу порано, уште во 473 г.

РИМСКИ ИМПЕРАТОРИ КОИ ГИ ГОНЕЛЕ ХРИСТИЈАНИТЕ(краток преглед на настани кои го одбележуваат овој период)

НЕРОН(54 – 68)

Прв гонител на христијаните кој како причина за да почне со прогонство на христијаните го искористил пожарот во Рим 18-19 јули 64-65. Од 14 дела на градот само 4 останале неопошарени, а 3 изгореле до темел, иако се смета дека градот бил запален по негова желба сепак како виновници се посочени христијаните. Христијаните биле мачени и исмевани, облекувани во животински кожи, а потоа биле пуштани кучиња да ги напаѓаат, ги фрлале во реката Тибар, ги распнувале на крст, биле облевани со запаливи материи, а по тоа поставувани во градините на Нерон да ги осветлуваат.

- жртви на ова гонење се св.ап. Петар и Павле.

Колку долго траело ова гонење и колку било проширено низ империјата не може да се посочи со точност.

ДОМИЦИЈАН(81 – 96)

Втор гонител на христијаните бил Домицијан еден од нај сомничавите римски императори кој во сè и насекаде гледал заговор против него. Неговиот страв отишол дотаму што кога разбрал дека во Палестина постојат потомци на цар Давид од страв да не му го земат престолот наредил да бидат донесени во Рим, но кога разбрал дека како христијани не очекуваат земно царство, дека се сиромашни и земјоделци ги ослободил.

Гонењата на Домицијан не биле само од религиозен карактер, туку и од политички, па така, многу римски граѓани под обвинение дека примаат „безбожнички и јудејски обичаи“ биле убиени, а нивниот имот предаден на државата. Под безбожници се подразбираат христијаните. Во овој период христијаните с# уште не биле разликувани од Јудејците.

- жртви: Климент Флавиј – братучед на Домицијан (иако некои се сомневаат во тоа дека бил христијанин, можеби ова било изговор за да се отстрани личност за која императорот сметал дека може да му го загрози престолот).

ТРАЈАН(98 – 117)

Императорот Трајан се смета за еден од најдобрите и најспособни римски императори, за жал тој бил гонител на христијаните. Важно за него е да се напомене дека христијаните ги сметал

2

за религиозна група различна од јудејците – но истата не може да биде припоена кон дозволените религии.

Во 99 година императорот Трајан донел Указ против тајните здруженија, иако истиот не бил дирекно насочен против христијаните, сепак тие и несакајќи ги исполнувале условите за да бидат сметани за тајни здруженија: се собирале тајно и на тајни места бидејќи биле гонети...

По овој Указ Трајан бил приморан да издаде друг Указ кој се однесувал директно на христијаните, а на барање на проконзулот на Витинија Плиниј Младиот. Во Витинија имало многу христијани во тој период, па проконзулот се обратил до императорот што да прави со нив. Со овој Указ се определил односот на Римската империја кон христијаните за еден подолг период:

- христијаните не смеат да бидат гонети од страна на институциите на државата, но доколку некој ги изведе пред суд да бидат судени и убедувани да се откажат од христијанството, во спротивно – смрт.

Со ова имп. Трајан го аплицирал врз христијаните општиот принцип на римското право, односно процес – судење може да има само доколку постои обвинител. Ова било особено исползувано од страна на незнабожечките фанатици и жреците.

Самиот Трајан очигледно не ги сметал христијаните за толку голема опасност да мора државата самата да ги гони, но сепак се гледа и дека не гледал со потценување на нив. Секое непочитување на императорската и државната власт за него било доволен повод некој да плати со својот живот за ваквото непочитување.

- жртви: Ерусалимскиот еп. Симеон, Антиохискиот еп. Игнатиј Богоносец, Римскиот еп. Климент (затворен на Херсонес).

АДРИЈАН(117 – 138)

За време на имп. Адријан состојбата на христијаните не се изменила од онаа во времето на неговиот претходник со таа разлика што Адријан донел Декрет со кој се забранувало да се убиваат христијани на барање на разбеснета толпа и се барало строго почитување на судската постапка и запазување на сите судски формалности. Уште било посочено дека доколку се увтрди дека се работи за лажно обвинение, обвинителот бил казнуван.

- жртви: Софија – Вера 12, Надеж 10, Љубов 9 биле обезглавени со меч.

АНТОНИЈ ПИЈ(- 161)

За време на овој император во 155 – 156 г. бил запален и изгорел Смирненскиот еп. Поликарп.Проконзулот: „Смилувај се на својата старост, не погубувај се самиот, поклони се пред статуата на кесарот, речи: ’Смрт за незнабошците – христијаните’ и похули на Христа“.

3

Поликарп: „Јас Му служам на мојот Христос веќе 86 години и никаква мака не сум видел од Него; како сега јас да хулам на мојот Христос и Спасител?“Проконзулот: „Јас имам ѕверови, а ако не се плашиш од нив, тогаш ќе те запалам“.Поликарп: „Минливиот оган, кој по неколку часа се гаси, воопшто не е страшен доколку се спореди со вечниот. Прави што сакаш“.

По ова Поликарп бил осуден. Традицијата вели дека огнот бил подготвен и запален од страна на незнабошците и јудејците со неверојатна брзина, но самиот Поликарп бил неверојатно смирен. Самиот си ги соблекол алиштата и обувките, принел благодарствена молитва на Бога за честа да пострада маченички, неговата смиреност и храброст биле толку големи што кога сакале да го оковаат за столбот од кладата тој им рекол: „Не ме оковувајте. Оној Кој ми дал сила да го издржам огнот, тој ќе ми даде и сила да останам неподвижен на кладата“. Огнот бил запален, но пламенот образувал свод на еп. Поликарп и воопшто не го допирал, по ова еден од оние кои го потпалиле огнот со меч го убил епископот по што неговаа крв го изгасила огнот. Истиот бил повторно запален и овој пат телото на еп. Поликарп изгорело.

МАРКО АВРЕЛИЈ(161 – 180)

4

ЕВИОНИТИ

Општо за Евионитите

Евионити (грчки: Ἐβιωναῖοι Ebionaioi, од еврејското: אביונים, Ebyonim – сиромашни) се рана јудео-христијанска секта која постоела во околината на Јудеа и Палестина во периодот од I до IV век.

Со цел да се објаснат ставовите и историјата на Евионитите научниците се обиделе да ги реконструираат податоците кои се достапни за нив од различни извори. Многу од она што е познато за нив доаѓа од црковните отци кои пишувале полемички трактати против Евионитите кои ги нарекувале јудејски еретици. Многу научници се сложуваат со општо раширениот став дека Евионитите се одделиле од христијанството обидувајќи се да го обноват јудејскиот закон (да се вратат на Стариот завет). Според енциклопедијата Британика појавата на евионитското движење може временски да се лоцира во периодот на разрушвањето на Храмот во Ерусалим (70 год.).

Други, пак, сметаат дека Евионитите биле верни на автентичнто учење на Христа и го претставувале јарото на Ерусалимската црква пред истите да бидат маргинализирани од страна на следбениците на апостол Павле.

Спротивно на Христијанството, Евионитите инсистирале на универзалната потреба да се следат и зачуваат јудејските религиозни обреди и јудејскиот закон, кои според нив Христос ги објаснил и расветлил. Според нив Христос како смртен човек бил само месијански пророк но не и Богочовек, тие го почитуваат Јаков братот Господов како глава на Ерусалимската црква и го отфрлаат апостол Павле сметајќи го за „отстапник од Законот“.

Нивното име посочува дека особена важност посветувале и го почитувале религиозното сиромаштво.

Некои научници прават разлика меѓу Евионитите и другите јудео-христијански групи, односно од Назарените, додека пак други сметаат дека се работи за една и иста секта и дека забележаните несогласувања помеѓу јудејските христијани не соодветствуваат со овие имиња. Сепак, некои сметаат дека овие термини не биле употребувани за да се оддели и именува посебна група, туку било која група од тој период која сакала да се идентификува како христијанска, но при тоа да продолжи да го почитува јудејскиот закон.

Како што веќе спомнавме името Евионити доаѓа од еврејскиот збор Евионим што значи „сиромашни“, што пак има паралели во Псалмите и е термин со кој се нарекувале набожните Јудејци. Терминот „сиромашни“ се однесувал и на христијаните, односно на нивното материјално но и религиозно сиромаштво. Со појавата на ересите во раното христијанство, елинизираниот еврејски термин „Евионити“ бил ексклузивно употребуван за Јудејските христијани одделени од останатото христијанство, а подоцна во IV век за посебна група на Јудејски христијани различна од Назарените.

Ова различно користење на терминот: Евионити, постои и денес. Па така, некои научници го користат за именување на сите Јудејски христијани, дури и за периодот пред појавата на ереста – Евионити, додека пак, други имајќи ги во предвид историските настани истиот го користат во потесна смисла.

5

Историјат

Обидот да се реконструира учењето, обредите и историјатот на Евионитите најмногу се темели на делата на црковните отци бидејќи недостасуваат археолошки докази и оригинални дела.

Најрано спомнување на група која може да се идентификува како Евионити се јавува во делото „Диалог со Трипо“ (околу 140 г.) од св. Јустин Маченик. Тој посочува дека постојат две групи на Јудејски христијани, едните го почитуваат Мојсеовиот закон но не го сметаат за задолжителен, а другите го сметаат за задолжителен и обврзувачки за сите.

Иринеј (околу 180 г.) е првиот кој го користи терминот Евионити да ја опише еретичката јудејска секта, за која тој вели дека тврдоглаво се држи и го почитува Законот.

Ориген (околу 212 г.), пак, објаснува од каде доаѓа терминот Евионити – од еврејското – евион – сиромаштво.

Епифаниј од Салама (IV век) дава најкомплетно, но истовремено и најнесигурно сведоштво за Евионитите во своето дело за ересите Панарион во кое набројува 80 еретички секти. Во своето дело дава општи информации за нивните религиозни убедувања при што дава и цитати од нивните евангелија, од кои до нас не стигнало ниту едно.

Евионитите најрано се спомнуваат во II век, а нивната најрана историја и поврзаноста со Ерусалимската црква остануваат неразјаснети. Многумина од научниците почетокот на оваа секта го поврзуваат со првата Јудео-римска војна, во контекст на ова се смета дека тие се дел од Ерусалимската црква предводена од апостол Петар, а подоцна од Јаков братот Господов. Евсевиј пренесува традиција, најверојатно базирана на Арист од Пела, дека христијаните го напуштиле Ерусалим пред војната и побегнале во Пела, отаде Јордан, предводени од Симеон Ерусалимски († 107), а за време на Втората јудео-римска војна биле гонети од страна на Бар Кохба бидејќи одбиле да ги прифатат неговите месијански тврдења.

Според овие научници, токму од другата страна на Јордан, за прв пат Евионитите биле прифатени како посебна група, одделена од Христијанството која се повеќе се доближувала до Рабинското јудејство што резултирало со „дегенерирање“ во класична јудејска секта. Делови од оваа група се одделиле и приклониле кон Јудејскиот гностицизам и синкретичките влијанија, а подоцна некои Евионити се сретнуваат и во контекст на гностичкото движење широко распространето во Сирија и источните земји.

По Првата Јудео-римска војна важноста на Ерусалимската црква почнува да опаѓа, приврзаниците на Јудејското христијанство биле распрснати низ еврејската дијаспора во Левант од каде истото полека се губи и исчезнува меѓу христијаните. На ова придонесува и Бунтот на Бар Кохба (135 г.) по кој Евреите се избркани од Јудеа, а Ерусалим станува незнабожечки град – Аелиа Капитолина. Оние Јудејски христијани кои биле во Пела целосно се откажале од Јудејството и се приклучиле кон Христијанството прифаќајќи го во целост, а оние кои останале доследни на своите убедувања биле прогласени за еретици. Епифаниј во 375 г. Спомнува група Евионити на Кипар, но веќе во средината на V век Теодорит од Кипар известува дека истите не се повеќе присутни во тој регион. Сепак има лоцирање или барем претпоставки дека успеале да дејствуваат некаде до XII век.

Во XX и XXI век се појавуваат неколку мали религиозни движења, како на пример Евионитската еврејска заедница која тврди дека ги обновува убедувањата и обредите на раните Евионити, но овие тврдења не може со сигурност да бидат потврдени.

6

Учењето на Евионитите

Оците на Црквата ги опишуваат Евионитите како традиционалисти, но сепак аскетски Евреи кои фанатично го следат Мојсеовиот закон, го почитуваат Ерусалим како најсвет град и се мешаат/дружат само со оние незнабошци кои го прифатиле Јудаизмот. Еднаш во годината се собирале во периодот околу Пасха при што прекршувале бесквасен леб и користеле само вода, а не и вино, што е во целосна спротивност на христијанската Евхаристија.

Епифаниј од Салама е единствениот црковен отец кој некои Евионити ги опишува како одделени од традиционалните јудејски религиозни принципи и обреди, особено потенцирајќи практикување на претерано ритуално миење, постоење на Ангелологија во која тие тврделе дека Христос е голем архангел кој се воплотил во Исус и бил усвоен син Божји. Исто така, се противеле на животинските жртви, негирале делови од Законот и практикувале релиогиозно вегетаријанство. Но, некои научници се сомневаат во веродостојноста на дел од овие тврдења на Епифаниј, бидејќи истиве се поблиски до христијанскиот гностицизам отколку до јудејскиот.

Голем дел од црковните оци се сложуваат дека Евионитите отфрлаат многу од централните христијански погледи по однос на Христа, на пример: постоење од вечноста, божественоста, раѓањето од девица и физичкото воскресение на Христа. Но затоа пак, ја нагласуваат единственоста на Бога и човечноста на Христа како син на Марија и Јосиф, кој поради својата праведност бил избран од Бога да биде месијански пророк како Мојсеј, кога Светиот Дух го помазал за време на крштението во Јордан.

По однос на Евангелијата го признавале само Евангелието според Матеј и тоа само еврејската верзија и истото било именувано: Евангелие на Евреите и сметано за додаток на Еврејската библија. Како што сведочи Иринеј во ова Евангелие недостасуваат првите две глави во кои се зборува за раѓањето на Исус и истото започнува со крштението на Исус од страна на Јован.

Евионитите верувале дека сите Евреи, но и незнабошци морале да ги почитуваат заповедите од Мојсеовиот закон ако сакаат да станат праведни и да тежнеат кон единство со Бога, но овие заповеди да бидат разбрани во духот на Христовото учење објавено на „проповедта на планината“.

Евионити-гностици

Покрај јудејските Евионити има и група која се нарекува Евионити-гностици, бидејќи покрај јудејското учење истиве прифатиле и многу незнабожечки ставови.

Како гностиците и тие материјата и с# што е материјално сметале дека е зло. Оттука и потекнува нивниот негаторски став кон старозаветната религија во онаа форма во која е изложена во свештените книги на Евреите.

Според нив оваа религија не е вистинита туку истата била изменета прифаќајќи и развивајќи најразлични обреди, жртвопринесувања и други церемонии. Вистинската и првобитна религија му била објавена на Адам, но тој по гревопадот истата ја заборавил. Сепак, Божјиот дух истата повеќе пати ја објавувал на човечкиот рад јавувајќи се во лицето на старозаветните праведници. Истата, според преданието му била дадена на Мојсеј и зачувана само од страна на една група одбрани израелци. Повторно истата му била објавена на човечкиот род преку Исус Христос, па според тоа, Христос не е Бог Искупител туку само учител, а Неговото учење не е ново откровение, туку едноставо повторување на она што веќе било познато, иако лимитирано само на една група луѓе.

7

Како алатка за духовно издигнување над материјалното, Евионитите го сметале и практикувале строгиот аскетизам, па не само што не употребувале месо, туку не јаделе ниту јајца, ниту млеко.

ГНОСТИЦИЗАМ

ОпштоГностицизам (грчки. γνώσις gnosis – знаење, осознавање, спознавање, увид) е синкретичко1

верско движење кое се појавило уште во првите векови од христијанството и се ширело се до IV век кога истото е поттиснато, особено откако престануваат гонењата на христијаните од страна на Римската империја.

Инаку, терминот γνώσις е збор кој изворно е користен во Платоновите филосовски списи, а најчесто се употребувал за да се потенцира духовното знаење на просветениот човек, кое се опишува како непосредно спознавање на натприродното и боженственото преку личен опит.

Во IXX и XX век научниците терминот „гностицизам“ за да обележат повеќе различни групи од ранохристијанскиот период а кои постоеле одделно од вистинското христијанство. С# уште трае спорот околу тоа дали гностиците се движење во самото христијанство или, пак, независно и многу посеопфатно движење кое постоело дури и пред појавата на христијанството.

Кодекс 4 од Наг Хамади

1 Синкретизам претставува формирање на теорија преку некритичко спојување на поими, идеи, закони и факти кои потекнуваат од различни теориски системи и кои не се компатибилни меѓу себе.

8

С# до XX век2 најголемиот дел од гностичкото учење се реконструира преку критичките дела на црковните отци кои пишувале против ересите како што се: свети Иринеј Лионски, Јустин Маченик и Философ, Ориген и други.Учење

Покрај верата гностиците ја потенцираат важноста на осознавањето на духовните работи. Тие сметале дека луѓето се боженствени души заробени во материјалниот свет, а материјата е создадена од страна на несовршено и зло битие – Демијург, кое, пак, честопати се поистоветува со Бога од Стариот завет, спротивен на новозаветниот. За гностиците постоело равенство меѓу злото и материјата и меѓу доброто и духовниот свет. Сметале дека човекот мора да се посвети на себеси и да се просвети со мудроста за да може да го спознае светот и да се ослободи од неговите окови.

Напуштете го барањето на Бога, вселената и слично, наместо тоа почнете од себеси. Запрашајтесе кој во вас присвојува с# кога ќе каже: мој дух, мое срце, мој Бог. Барајте ги изворите на љубовта, радоста, омразата, копнежот... доколку внимателно испитате с#, сето ова ќе го најдете во себеси

Иполит, Отфрлањето на ересите

Едно од гностичките учења е и она на Валентин, христијанин од Александрија, кој го ширел ова свое учење во Рим во исто време со Маркион (меѓу 135 и 160). Неговото учење е сконцентрирано на идејата за Полнота (Плирома), па така, според него чистиот духовен свет претставува Плирома и истиот е составен од единството на божествените еманации на Отецот. Логостот, вели тој, не е ист со Бога Творецот, туку само негова духовна еманација. Материјалниот, пак, свет, кој според својата суштина е зол, е преуреден од страна на Демијург. Самото спасение претставува чин на спознавање кој е потребен за да се врати хармонија на Полнотата. Ова учење го сретнуваме во „Евангелието според Филип“ кое се претпоставува дека е напишано од страна на некој ученик на Валентин.

Не плашете се од телото, не го ни сакајте. Ако се плашите од него тоа ќе завладее со вас, ако, пак, го сакате тоа ќе ве изеде и парализира.

Евангелие според Филип

Во некои од гностичките текстови сретнуваме и траги од неоплатонска философија. Плотин, еден од најпознатите неоплатонисти од III век за гностиците во своејата школа го кажал следново: Имаме разбирање за некои наши пријатели кои таа (гностичка) мисла ја прифатиле пред да ни станат пријатели и продолжуваат истата да ја негуваат, иако не знам како успеваат во тоа.

Ширење на гностицизмот

2 Во 1945 година доаѓа до епохално откритие во Египет кога е откриена таканаречената „Библиотека од Наг Хамади“ каде се пронајдени оригинални гностички дела – апокрифи. Самата библиотека има 12 книги, секоја од нив, освен десетата, е состевена од збирка на пократки текстови, па може вкупниот број на текстови изнесува 52 од кои 12 беа и претходно познати додека 40 се сосема нови. Инаку 30 текстови се зачувани скоро во целост, а 10 се само фрагменти. Поголемиот дел од овие текстови воопшто и не содржат христијански елементи и не припаѓаат на јудејско-христијанското наследство, додека пак, се сретнуваат текстови со египетска традиција.

Закопувањето и сокривањето на оваа библиотека се смета дека настанало како последица од престанокот на гонењата на христијаните и доближувањето на римските власти кон христијанската традиција. Оваа библиотека во наг Хамади е значајна и по тоа што содржи коптски преводи на многу изгубени грчки дела.

9

Во првите векови од христијанството Гностицизмот бил распространет по бреговите на Средоземното море и Средниот исток, могу научници сметаа дека на почетокот во чиста форма, а подоцна измешан со Манихејството, Маркионитите, Вардесијаните и др. Секти истиот долго време ја следел Црквата. Иако Црквата ги смета за еретици, тие себеси не се доживуваат како такви, туку како „трагачи по совршеното знаење“.

Не се сметаме себеси за еретици туку за Божји луѓе на кои Господ им дал ум да мислам, а не само слепо да веруваат. За да може да веруваме, најнапред треба да се сомневаме. Трагавме за совршеното знаење, она кое стигнува до другата страна на привидот и овозможува објаснување на предметите и појавите

Житие на јеромонахот Захар

Кога во IV век Римската иперија престанува да го гони христијанството се создале услови Црквата да успее да ја потисне гностичката ерес. Кипарскиот епископ Епифан кога бил во Египет имал блиска средба со гностиците, овој настан тој вака го опишал:

Возљубени, и самиот се сретнав со таа секта, и од устите на гностиците ги слушнав овие работи. Тие заблудени жени не само што ми го открија своето учење, туку во својата бесрамна смелост се обидое и да ме заведат... но, милостивиот Бог ме спаси од нивната лошотија, па затоа, откако ги прочитав нивните книги и ги разбрав нивните вистински намери, не дозволувајќи да бидам заведен – побегнав без да го проголтам мамецот, па веднаш за сето о ва ги известив тамошните епископи и ги пронајдовме оние кои се криеа во Црквата. Потоа, нив, околу осумдесетмина, ги протераа од градот, кој конечно беше исчистен од плевел.

Благодарение на приклонувањето на римската власт и престанокот на гонењата во границите на Римската империја Црквата успева да го сузбие и скоро да го уништи Гностицизмот во границите на Римската империја, но истиот успева да се прошири и надвор од нејзините граници, особено во Азија. Истиот подоцна со појавата на Исламот ќе биде истиснат од Блискиот исток и Азија, иако некои помали заедници во Ирак и Иран постојат до ден денешен.

Сириско-египетскиот гностицизам би под влијание на Платонизмот. Создавањето било објаснувано како серија на еманации од првобитната супстанца кое довело до создавање на материјалниот свет. Поради ова злото било поистоветувано со материјата која е инфериорна во однос на божественото. Злото било разбирано како најголема оддалеченост од божествениот принцип. Нивното учење вклучувало и многу текстови кои на некој начин биле поврзани со Христијанството, па затоа и многумина од нив се нарекувале христијани иако имале ставови кои од догматски апсект биле многу далечни за Христијанството. Голем број од овие списи беа откриени во библиотеката Наг Хамадиј.

Во Персија Гностицизмот се сретнува како Манденизам (Mandā – знаење) кој и денес се практикува во делови од Ирак и во иранската област Кхузестан. Покрај манденизмот, Гностицизмот во Персија бил ширен и преку манихејското учење кое подоцна се шири во Сирија, Северна Арабија, Египет, северна Африка, а потоа од Сирија преминува во Палестина, Мала Азија и Ерменија.

Во Ерменија во VI век Гностицизмот извршил големо влијание на Павлиќијанството, а преку него и на Богомилското и катарското учење во Средниот век.

10

Како претставници на гностицизмот се сретнуваат: Симон волшебникот (магот) од Самарија, Понт, Николај (основачот на Николаитите), Керинт (современик на апостол Јован), Менандар од Самарија, Василид од Александрија, Саторнил од Антиохија, Барзани од Сирија и други.

АПОСТОЛСКИ МАЖИ (ОТЦИ)3

Кога се зборува за Апостолските мажи се мисли на неколкумина ранохристијански автори кои што живееле и работеле во втората половина на првиот век и првата половина на вториот век после Христа. Овие автори се сметаат за многу важни во раната Црква, но нивните дела не се вклучени во книгите на Новиот завет. Терминот „апостолски мажи“ се употребува за да се потенцира нивната поврзаност со апостолите, со ова се прави една врска помеѓу апостолите кои лично Го познаваа Христа и подоцнежните генерации на христијански апологети и развивачи на христијанското учење, а познати како црковни отци.

Најпознати Апостолски отци се светиот апостол Варнава, свети Климент Римски (30 – 100), свети Игнатиј Антиохијски Богоносец и свети Поликарп Смирнски. На овие им се додаваат и Дидахи – Учењето на 12те апостоли, Пастирот на Ерма, Второто климентово послание, Посланието до Диоген (истово е тешко да се датира и можеби е подоцнежно дело), иако не се знае точно кој ги напишал. Текстовите кои се појавуваат подоцна од овие не се сметаат за дела на Апостолските мажи и нив ги отфрла уште свети Игнатиј Антиохијски како спротивни на преданието предадено од страна на апостолите.

Делата на Апостолските мажи покриваат повеќе литературни форми, па така делата на свети Климент Римски се во форма на писма (посланија), други пак третираат историски настани – Мачеништвото на свети Поликарп Смирнски, а Дидахи, пак, претставува упатство за морална и литургијска пракса.

Покрај овие Апостолски мажи во делата на црковните отци сретнуваме и други дела и писатели, но истите не стигнале до нас. Тие постојат само како посочувања, цитати, прераскажување или фрагменти пишувани на папирус. Често пати овие дела за кои имаме само посредно сведоштво дека постоеле третираат теми за кои не се зборува во канонските книги на Новиот завет. Покрај овие во периодот на апостолските мажи сретнуваме и дела кои може да се класификуваат како деспосини, апокрифи, псевдографии и дела на нехристијански водачи или еретици како што биле на пример Маркион и Валентиј.Свети апостол Варнава

Свети Климент Римски

- Првото послание4 на свети Климент Римски било препишувано и нашироко користено и се смета дека е најстаро христијанско послание надвор од оние во Новиот завет.

3 Според Catholic Encyclopedia, терминот „Апостолски мажи“ почнува да се употребува од 1672 година од страна на Jean-Baptiste Cotelier во неговото дело SS. Patrum qui temporibus apostolicis floruerunt opera (Делата на светите отци кои цветаа во апостолсковреме), или скратено Bibliotheca Patrum Apostolicorum во редакцијата на L. J. Ittig (Leipzig, 1699) од истите дела. Се сметта дека оттогаш започнува широката употреба на овој термин, особено ост страна на римокатоличките писатели.4 Се смета дека е напишано 96 година.

11

Текстот е едноставен за разбирање, два пати подолг од Посланието до Евреите и ја покажува запознаеноста на писателот со голем број од книгите од светото писмо, од Стариот и од Новиот завет. Во посланието повеќе пати се зборува за Стариот завет како за Писмо и се сретнуваат голем број цитати од Книгата Јудит. Во ова свое послание свети Климент ги повикува Христијаните од Коринт да ја сочуваат хармонијата и поредокот.

Традицијата го именува свети Климент, четвртиот епископ на Рим за писател на ова послание, а поголемиот број научници се сложуваат со автентичноста на посланието.- Второто Климентово послание традиционално му се припишувало на свети Климент Римски, денес генерално се смета дека е напишано подоцна од времето кога живеел свети Климент и се лоцира во втората половина на вториот век помеѓу 140 – 160 година. Според ова тоа не може да биде негово дело. Додека Првото послание на свети Климент има форма на послание Второво повеќе наликува на запишана омилија или проповед, со што претставува најстара проповед стигната до нас надвор од Новиот завет.

Свети Игнатиј Антиохиски

Свети Игнатиј Антиохиски (познат уште и како Богоносец) (35 – 110) е третиот епископ на Антиохија и ученик на светиот апостол и евангелист Јован. На патот кон своето мачеништво во Рим, свети Игнатиј напишал повеќе писма кои стигнале до нас и претставуваат пример за теологијата на раното христијанство. Во овие писма меѓу останатото се зборува и третира еклесиологијата, тајните и улогата на епископот. Во нив, свети Игнатиј јасно ја претставува хиерерхијата на локалната црква која е составена од: епископ, свештеници и ѓакони и тврди дека во некои од црквите говорел под инспирација на Светиот Дух. Тој е втор, после свети Климент Римски кој ги спомнува Посланијата на апостол Павле.

Свети Поликарп Смирнски

Свети Поликар Смирнски (69 – 155) бил епископ на Смирна5 и според традицијата „ученик на Јован“. Свети Поликарп се обидел, но не успел да го убеди епископот на Рим Аницетус Велигден да се слави на 14 Нисан, а го одбил предлогот на римскиот епископ источните епископи да го преземат датумот за славење на Велигден од западните епископи.

Во 155 година Поликарп бил убиен, бидејќи бил Христијанин. Негов ученик бил свети Иринеј Лионски.6

Дидахи – Учењето на 12те апостоли

5 Денешен Измир во Турција.6 Свети Иринеј Лионски (Грчки: Ειρηναίος), бил епископ на градот Lugdunum во Галија денес Лион во Франција. Тој се смета за еден од раните отци на црквата и апологет, а неговите дела претставуваат еден од темелите при развитокот на христијанската теологија.бил ученик на свети Поликарп Смирнски, за кој пак е речено дека бил ученика на светиот апостол Јован. Најдобро дело на свети Иринеј е „Против ересите“ напишано во 180 година и претставува детален напад на гностицизмот, а особено на учењето на Валентин. Свети Иринеј е најраниот сведок за признавањето на канонскиот карактер на сите четири Евангелија.

12

Дидахи претставува краток ранохристијански трактат7 кој поголемиот број научници го датираат почетокот на вториот век. Во него сретнуваме упатства за христијанските заедници. Самиот текст е поделен на три дела во кои се третират христијански поуки, ритуали како што е крштението и евхаристијата и црковната организација. Некои од светите отци го сметаат за дел од Новиот завет8, а други, пак, силно го отфрлаат.9

Делови од Дидахи можеби го составувале и првиот пишан катахизис. Се до XIX век за Дидахи се знаело само преку други текстови во кои што истиот се спомнувал, но во 1873 година откриен е целосниот декст на ова ранохристијанско дело.

Пастирот Ерма

Пастирот Ерма претставува апокалиптично-пророчко дело кое некои од раните отци на Црквата го сметале и за канонско, такви се Иринеј и Тертулијан. Напишано е во градот Рим на грчки јазик. Делото е составено од 5 виденија, 12 заповеди и 10 приказни (параболи) и е во алегориска форма, а се обраќа до верните повикувајќи ги на покајание за гревовите кои што ги направиле.

7 Пишано систематско изложување кое вклучува методско разгледување на фактот, вклучените принципи и донесениот заклучок.8 Апостолски институции, 85от канон (одобрен на Трулскиот собор од 692 година); Rufinus, Коментари на апостолскиот символ (како девтероканонско) околу 380 година; Свети Јован Дамаскин, Изложување на православната вера 4.17.9 Атанасиј, 39то писмо (Letter XXXIX.— For 367) (го исклучува од канонот, но сепак го препорачува за читање; Никифор I Цариградски (патријарх 806 – 815) во својата Стихометрија.

13

1. Прв вселенски собор во Никеа (321 г.)

Првиот вселенски собор е свикан за да го разгледува учењето на Ариј. Ариј бил свештеник, помошник на Александријскиот10 патријарх Александар. Самиот бил приврзаник на Антиохијската школа.

Сржта на Ариевото учење може да се изложи во неколку точки:- негирање на едносушноста на Синот со Отца;- Христос е прво Божјо создание;- Синот е создател на материјата;- Господ Исус Христос не е Искупител;- Христовото Божество е ограничено (бидејќи е создание).

Ваквото учење на Ариј довело до свикување на Собор во Александрија во 321 г., на кој бил осуден тој и неговото учење. Избркан од Александрија и расчинет од Соборот, тој заштита побарал и добил во Антиохија во лицето на епископот на Никомидија Евсевиј Кесаријски – полуаријанец.

Ариј кој сметал дека неправедно е осуден продолжил со проповедање и ширење на своето учење кое го изложил и во писмена форма во својoт зборник стихотворби „Талија“ – учењето.

Ова несогласување во Црквата почнало да влијае и на поредокот во умперијата со што станалопредмет на размислување и на самиот император Константин Велики. За тоа што се случува и во што се состои овој црковен спор, Константин бил известен од епископот Осиј Кордунски (Шпанија). Гледајќи дека се работи за чисто црковен проблем, но кој почнува да го ремети поредокот во империјата, бидејќи судирите помеѓу приврзаниците на Ариј и приврзаниците на правилното црковно учење се случувалe се почесто и со посилен интензитет, императорот испратил две писма: едно до Ариј и едно до Александријскиот архиепископ, со кои сакал на некој начин да ги помири. Но не успеал во тоа, туку напротив нередите само се засилиле. За да го реши овој проблем Константин Велики свикал Вселенски собор во Никеа 325 г., на кој присуствувале 318 епископи11.

На овој собор не присуствувал лично папата Силвестер, туку двајца негови пратеници: Вид и Викентиј, заедно со други епископи од западниот дел на империјата. Треба да се напомене дека под Запад се сметало сè што се наоѓа западно од Константинопол. Сепак најголем дел од епископите биле од источните делови на империјата, на пр. присуствувале авторитети како Евстатиј Антиохијски, Маркел Анкирски, Осиј Кордубски, Пафнутиј Таваидски, Николај Мирликијски, Спиридон Кипарски, Јаков Низидијски итн.

10 Александрија се наоѓала во североисточна Африка, а основач на Александријската катедра се смета дека бил светиот апостол Марко. Покрај Александрија, Антиохија, Ерусалим, Константинопол, познат христијански центар во тој период е и Картагена која била седиште на Северо-африканската црква, но истата била во целост уништена од вандалите.11 На Соборов присуствувал и епископот од Лариса Ахилеј – Преспанско-охридска архиепископија. (Неговото име денес го носи островот Ахил во Преспанското езеро, а неговите мошти се наоѓаат во соборната црква во Охрид, од левата страна на олтарот).

14

На Собор околу 20 епископи биле приврзаници на Ариј. Треба да се посочи дека еп. Евсевиј Кесаријски бил пријател на императорот.

На самиот собор додека се рагледувало учењето за суштината на Господа Исуса Христа се издвоиле три струи:- аномеи – (неподобен) пр. еп. Евсевиј Никомидијски;- омиусијани – (сличен) пр. Евсевиј Кесаријски овие се полуаријани;- омоусијани – (едносуштен) пр. Атанасиј Александријски, Николај Мирликијски12

Соборот барајќи решение го разгледувал Символот на верата од Кесаријската црква, како што споменавме близок пријател на императорот бил епископот на Кесарија Евсевиј, па можеби под негово влијание и бил разгледуван токму овој Символ, бидејќи и самиот император предложил да се додаде „едносуштен“ во Символот на верата. Овој собор ги утврдил првите 8 члена од Символот не верата кој се употребува и денес, а во целост е утврден на Вториот вселенски собор во Никеја, па затоа и се нарекува Никео-Цариградски.

Соборот покрај осудата на Ариј и неговото учење, ги осудил и сите негови приврзаници кои не се покајале. Истите по наредба на императорот биле испратени во заточение, биле забранети нивните книги, од кои дел бил запален, а сите биле отстранети од црквите.

Соборот уште го утврдил празнувањето на Пасха – бил преземен и прифатен начинот на којшто тоа го правела Римската црква. Се разговарало и за тоа како да се постапува при крштение на еретици, а биле донесени и 20 канони.

3. Аријанството по Првиот вселенски собор

Треба да се спомне дека во IV век иако Црквата незапирливо расте сепак бројот на христијаните бил околу 10% од севкупното население на империјата, процветот и победата над паганството се случува во V век. Иако ги запира гонењата над христијаните, Константин Велики долго време ја носи титулата Pontifex Maximus, се смета дека кратко пред својата смрт го примил христијанството.

По Првиот вселенски собор аријанството сè уште продолжило да постои и да предизвикува немири во Црквата и империјата. Самиот Ариј и од заточение продолжил со својата дејност. Неговите приврзаници испраќале писма до Константин убедувајќи го дека всушност Ариј бил само погрешно разбран, дури успеале и да се сретнат со императорот лично. Ова резултирало со ослободување на дел од епископите кои го подржале Ариј, како и самиот Ариј. По ова аријанците успеале да го детронизираат Антиохискиот архиепископ Евстатиј кој бил многу стар човек. Најжестоката борба помеѓу аријанците и приврзаниците на вистинското учење се водела во Александрија13. Во 326 г. починал Александријскиот архиепископ Александар, а го наследил Атанасиј кој тогаш имал само 30 години. Аријансците му биле многу лути на Атанасиј бидејќи за време на Соборот тој бил еден од нивните најсилни противници.

12 Преданието вели дека Николај Мирликијски му удрил дури и шлаканица на Арија, поради што му бил одземен и чинот, но истиот му бил вратен од страна на Пресвета Богородица – ова може да се види и на самата икона на светин Николај Мирликијски каде Богородица му дава омофор).13 На почетокот од Христијанството Александрија бил најпочитуваниот христијански центар, а не Рим или Константинопол. Поради ова и се нејзините несогласувања за време на II и IV вселенски собор кога е ставена трета според достоинството. Инаку до IV вселенски собор епископите на Ерусалим, Александрија, Антиохија, Рим и Цариград имале титули на Ариепископи, на овој собор им биле доделени титулите Патријарси, а Константинопол бил изедначен според достоинството со Рим, на што последниот се спротивставувал, но без никаков успех. Неговото спротивставување отишло дотаму што римскиот папа рекол дека го поништува 28 канон (за изедначувањето) со „власта на свети Петар“.

15

Наострени против Атанасиј аријанците прават најразлични сплетки и клевети против него (примал мито, предавник и непријател на империјата, неморален живот, го убил епископот Арсениј кој не се вратил од пустината каде заминал да се моли, магепсник итн.).

Поради сето ова бил свикан Собор во градот Тир во 335 г., на кој му се судело на Атанасиј за сите овие обвинувања. Но, за среќа, аријанците не успеале да ги докажат своите убедувања, туку напротив Атанасиј само ја потврдил својата невиност. Меѓу останатото тој го довел од пустината епископот Арсениј кој наводно го убил, а жената која го клеветела за неморал не успеала ниту да го препознае кога и го покажале. Ова предизвикало толку голем револт кај неговите обвинители што за малку ќе го убиеле.

Гледајќи ги нередите во Александрија императорот Константин со цел истите да ги смири го носи Атанасиј во Трир (Галија, денешна Франција) сосема на спротивниот крај од империјата. Ова се смета за прво прогонство на св. Атанасиј.

Во својата дејност аријаните нависина досигнале голем успех. Зошто? Тие успеале дури и самиот Ариј да го постават да служи во Константинопол. Архиепископот на Константинопол14

Александар се молел да умре само да не дочека Ариј да дојде во Константинопол.Неговата молитва била услишена, но малку на поинаку од она што тој го барал. Не починал

тој туку Ариј. Еден ден пред да дојде во храмот (336 г.) Ариј бил пронајден со утробата надвор.Во 337 г., умира императорот Константин кој сакал да го врати Атанасиј во Александрија.

Неговата желба ја исполнил неговиот син Константин II (Константин Велики имал три сина: Константин II, Констанс и Констанциј).

Но, во 340 г., умира и Константин II, ова го искористуваат аријаните па во 341 г., одржуваат собор во Антиохија кој го протерал Атанасиј (ова е негово второ прогонство). Атанасиј заминува за Рим кај папата Јулиј. За ова одење на свети Атанасиј во Рим е забележано: „за прв пат Запад виде вистински монах“. Папата одржува собор (346 г.) на кој Атанасиј е вратен на својата катедра во Александрија.

Во овој период империјата е веќе поделена на два дела: Источно и Западно римско царство. Со Западното управува Констанс, а со Источното неговиот брат Констанциј.

По соборот во Рим императорот Констанс упатил писмо до својот брат во кое побарал Атанасиј да биде ослободен од обвинувањата на аријанскиот собор од Антиохија (341 г.). ова и се случило во 346 г., кога Атанасиј се вратил од Рим.

Констанс во своето писмо уште го убедувал својот брат да расчисти со аријанството на Исток, па во 343 г., бил одржан собор во Сердика (Средец, Тријадица, Софија) на кој присуствувале малку аријани, па тие си свикале свој собор во Филипопол (денешен Пловдив).

Двата собора ги негирале одлуките донесени на другиот и взаемно се осудувале, со ова наместо средување на состојбата со аријанството само се продлабочило непријателството и јазот помеѓу двете страни.

Во 350 г., имало бунт против Констанс кој го предизвикал еден од неговите војсководци Максенциј, па во битката помеѓу двете војски Констанс загинал. По ова следувал одмазднички поход од страна на Констанциј кој во битката против Максенциј победил. Овој настан за жал успеале да го искористат аријанците за да му се доближат уште повеќе на императорот, кој веќе бил полуаријанец. Па така, аријанскиот епископ Валент прв му ја соопштил веста за победата на неговите војски над Максенциј. Кога бил запрашан од каде знае како завршила битката, тој рекол дека веста му ја пренеле ангели. Всушност аријанците успеале да ги пресретнат императорските гласници од бојното поле. По ова довербата на Констанциј кон аријаните се зголемила.

14 Константин Велики конеќно во 330 година успел да ја заврши изградбата на Константинопол.

16

Како последица од ова довлижување кон аријаните, констанциј свикал собор во Медиолано (Милано) во 355 г., на кој побарал Атанасиј повторно да биде отстранет од Александрија. По наредба на императорот 5000 војници го барале Атанасија за да го уапсат, но правоверниот клир и народот успеале да го сокријат (имало бдение, на кое присуствувало големо мноштво народ и така успеале да го сокријат). Од Александрија Атанасиј заминал во Египетската пустина (ова е неговото трето прогонство).

По заминувањето на Атанасиј аријаните повторно почнуваат да доминираат и владеат со Александрија.

Во 361 г., на императорскиот престол доаѓа Јулијан Апостата (владеел само 3 години, бил убен со копје од страна на Персијците. Традицијата сведочи дека негови последни зборови биле: „Галилејче сепак Ти победи“.

Јулијан бил гонител на христијаните, согледувајќи дека доколку го врати Атанасија во Александрија ќе доведе до големи несогласувања во тој град и неединство помеѓу христијаните кои под заканата од гонење малку се смириле, тој и го вратил. Но, враќањето на Атанасиј не вродило плод каков што очекувал, туку напротив, сите христијани предводени од Атанасија се сплотиле како еден против императорот. По ова императорот го вратил Атанасиј во Египетската пустина (ова е негово четврто прогонство).

Императорот Јовијан кој го наследил Јулијана во 363 г., го вратил Атанасиј. Но и тој кратко владеел веќе наредната 364 г., на престолот дошол нов император Валент (364 – 378) (полуаријанец) кој сакал повторно да го избрка Атанасија од Александрија, но ова предизвикало голем револт кај верниците кои се побуниле и не дозволиле Атанасиј да биде отстранет од катедрата.

Свети Атанасиј Александријски починал во 373 г., на 75 годишна возраст.Аријанството под заштита на Валент почнало да се засилува. По смртта на Атанасиј една

делегација од 80 луѓе заминала во Константинопол кај императорот со молба да ги заштити од аријаните – Валент сите ги качил на брод кој откако испловил бил запален. Сите 80мина живи изгореле, нивниот спомен се слави на 3ти септември (ст.кал.).

4. Подем на аријанството

На катедрата во Антиохија бил епископот Евстатиј – аријанец, ист бил случајот и со катедрите во Ерусалим, Александрија, Константинопол. Сите поважни црковни центри на Исток биле заземени од аријаните, на Запад состојбата е сосема поинаква, единствена аријанска катедра била Миланската.

Треба да се посочи дека во овој период кога императори се Констанциј и Валент биле христијанизирани Готите кои христијанството го примиле во полуаријанска форма (просветител Улфила). На Готите им било дозволено да се населат во Тракија (Одринска Македонија)…

5. Христолошки ереси- Несторијанство- Монофизитство- Монотелитство

17

5.1. Богочовештвото на Гопода Исуса Христа

Треба да се напомене дека христолошките ереси се јавуваат кај приврзаниците на Антиохиската школа која се карактеризира со ставање на разумот на прво место, за разлика од Александриската школа каде духовното искуство го има приматот.

Учењето на дванаесетте апостоли (Дидахи) – во него Христос се именува како Син Божји Кој постои од вечност и како Син Давидов со што се потврдува и посведочува Неговото човечко потекло.

Маркел Сиркинскиј – Господ Исус Христос има две природи: Тој е Син Божји кој навистина правеше чудеса, а Неговиот 30 годишен живот како човек сведочи за Неговата човечка природа.

Свети Игнатиј Богоносец – Господ Исус Христос е совршен Бог и совршен човек.Свети Иринеј Лионски – прави споредба меѓу потеклото на Адам и Христа. Адам има

Татко и е роден од девицата мајка – земјата, исто како него и Христос има Татко и е роден од Девица – Марија.

Тертулијан – сведочи: Во Христа постоеја две супстанции.Свети Атанасиј Александријски и свети Кирил Ерусалимски – двајцата говорат за

човечката природа на Господа Исуса Христа и ја потенцираат потребата од Божјата природа за да се изврши делото на Спасението.

Свети Григориј Богослов (како старец учествувал на Вториот вселенски собор) – во едно Лице се најдоа две природи: Божја и човечка, и иако две сепак тие останаа исти, неизменети. Божјата природа во Христа се манифестирала преку чудата, а човечката преку особините и својствата карактеристични за неа: страдање, плачење, радост итн. Уште сведочи дека во Христа двете природи се соединети по суштина, а не по благодат. Тој сведочи и дека Пресвета Дева Марија е БОГОРОДИЦА.

5.2. НЕСТОРИЈАНСТВО

Треба да се каже дека Несториј не го измислил своето учење, туку само ја развил мислата и учењето на Диодор Тарсиски и Теодор Мопсуетски кои сепак биле многу поблаги. Диодор вели дека Бог од вечност знаел дека ќе се роди човекот Христос Кој ќе живее непорочен живот, па уште од самото раѓање благодатта почнала преизобилно да се излева врез него. Со текот на времето сè до христовата 30 година таа се акумулирала во Него се повеќе и повеќе, а по Неговата смрт таа во Него се јавила како Таворската светлина. Од ова се гледа дека чудата коишто ги правеше Христос и се припишуваат на Божјата благодат, а не на Неговата божествена природа и се негираат двете природи во Христа.

Теодор Мопсуетски е малку поблизок од православното учење од Диодор Тарсиски. Теодор гледајќи ги настаните што се предизвикани од неговото и учењето на диодор и на Несториј малку подлегнува на притисокот ако може така да се изразиме и вели дека може да се употреби терминот Богородица за мајката на Христа. Инаку Теодор Мопсуетски и Несториј се први братучеди.

Во својата основа НЕСТОРИЈАНСТВОТО е погрешно учење за двете природи во Христа.Несториј бил голем омилитичар, оратор и итар човек, но бил горд, циник и не признавал

никаков авторитет. Ова последново може да се заклучи од неговите зборови: „Јас не учам ниту од мртвите, ниту од живите“. Неговата способност да убедува можеме да ја видиме и во тоа што

18

успеал да го убеди императорот Теодосиј II да го доведе во Цариград и да го постави за архиепископ на Цариград. Императорот за среќа успеал да види дека направил голема грешка. Можност за ова му се дало за време на интронизацијата на Несториј на цариградскиот архиепископски престол кога вториов во своето слово почнал да дава ветувања како тој да е „господ“, па така меѓу другото му порачал на императорот: „ако ми го дадеш царството исчистено од ереси јас ќе ти го дадам небесното царство“ и слични изјави.

Несториј меѓу другото во својата работа како архиепископ на Цариград издал и едикт за прогонство на еретиците, што особено се однесувало на малкуте аријани коишто сè уште постоеле во империјата.

Треба да се напомене дека во работата на Несториј и во проповедањето и развивањето на неговото еретичко учење му помагал свештеникот Анастасиј кој тој го довел со себеси во Цариград. Анастасиј проповедал дека Богородица не е Богородица туку човекородица, бидејќи не родила Бог туку човек. Ова предизвикало големи нереди во Цариград, бидејќи Богородица е заштитничка на Цариград, таму и се случил настанот во чиј спомен денес го славиме празникот „Покров на Пресвета Богородица“. Со цел да ги смири малку нередите и Несториј излегол да проповеда, но тоа довело до уште поголеми нереди, бидејќи и тој го проповедал истото што и Анастасиј, но отишол и уште подалеку во своето понижување на Христа велејќи дека не може бебе кое се хранело од градата на жена да нарече и признае за Бог. За жал, сè уште ја имал заштитата и подршката на императорот и неговата жена, за разлика од Пулхерија – сестрата на императорот која го исповедала правилното учење за Христа и Богородица.

Учењето на Несториј може да се подели на три тези: двете природи во Христа не се соединети според суштина, туку по благодат; како последица од ова, според Несториј Христос нема Божја природа што автоматски го прави невозможно нашето спасение; следствено на ова Марија Дева не е Богородица, туку човекородица.

Борбата на свети Кирил Александријски со Несториј

Александријскиот архиепископ Кирил реагирал на ситуацијата во Константинопол (нереди, смут кај народот и јавни негодувања). Тој испратил Послание до повеќе личности и места. Се разбира најпрво до Несториј, императорот Теодосиј II, Пулхерија, папата Целестин, антиохискиот архиепископ Јован. Но, очигледно не бил правилно разбран од страна на императорот, Несториј, па дури и од Јована. Ова се гледа и од реакцијата од страна на императорот кој му одговорил со писмо во кое го прекорува и советува да не предизвикува неред и кавги во Црквата, меѓу другото, најверојатно како последица од недобра информираност и под влијание на Несториј, имераторот му забележува на Кирила дека е недоследен во своите писма, односно дека ставовите кои ги изнел Кирил се разликуваат од писмо до писмо – писмото до сестрата на императорот Пулхерија се разликувало од она испратено до него.

Реакција на писмото од Кирила имало и во Рим, така папата Целестин свикал собор истата година (430) на кој несторијанството било осудено како ерес, а на Несториј му бил даден рок од 10 дена да се покае и откаже од своето погрешно учење, во спротивно му се заканувало отстранување од Црквата.

Треба да се напомене дека оваа брза реакција од страна на папата Целестин се должи не само на потребата и грижата да се зачува чистотата на црковното учење (ова е период во кој сè уште Црквата е една и не може да се користат термините: православно, католичко и сл.). Треба да напоменеме дека во тој период од развитокот на Црквата Рим и Цариград не се „глави“ на Црквата

19

туку Антиохија – самата титула на антиохискиот архиепископ го покажува ова: „патријарх и папа“. Но, ова не значи дека Рим како стара престолнина на империјата и Константинопол како нова се сложуваат со приматот на Антиохија и истиот без негодување го почитуваат. Во многу случаи може да се забележи тенденцијата на Рим и Константинопол да се наметнат како највисоки авторитети. Подоцна иако формално Константинопол е издигнат како највисок авторитет во Црквата, сепак се забележува втора работа која што мора да се подвече е тоа дека сите погрешни учења потекнуваат од источните краеви на империјата, кога се вели источните краеви се мисли на сè што се наоѓа источно од Константинопол!

Кирил во Александрија следејќи го примерот на Целестин свикува Собор истата 430 година на кој Несториј е осуден. Одлуките на соборот во коишто се изложува правилното учење биле изложени во 12 тези уште наречени антитематизми, бидејќи секоја од нив завршувала со анатема. Истите биле испратени до Несториј за да ги прифати и потпише, со што би покажал дека се откажува од своето погрешно учење, но ништо не се сменило туку напротив.

Треба да се забележи дека Кирил во своите изложувања против Несториј ги изедначил термините „суштина“ и „личност“.

Нешто што треба да се споне е и тоа дека епископите од источните делови на империјата сè уште не прифаќале дека Несториј е еретик, а Кирила го гледале како човек кој ги слева двете природи на Христа.

Несториј одговорил на 12-те тези со свои 12 тези во кои го изложил своето учење. Од страната на Несториј застанале и Теодори Кирски и Андреј Самосадски.

Антиохискиот архиепископ Јован од страна на императорот бил поставен за арбитер на проблемот, но тој почнал да го подржува Несториј. Ова довело до поделба во Црквата, источните епископи (поголемиот дел од нив) застанеле од страна на Несториј, а западните од страна на Кирила. Единствено ерусалимскиот архиепископ останал неутрален.

Западното римско царство престанува да постои во 476 година.

Сите овие околности доведуваат до третиот Вселенски собор.

6. ТРЕТ ВСЕЛЕНСКИ СОБОР(22 јуни 431 година)

Со своите 12 тези Несториј бил убеден дека ќе може да се оправда, но за негова несреќа Ефес е градот на Богородица. Како што ни сведочи црковното предание токму во Ефес таа го поминува својот живот по Христовото распнување. Светото писмо ни сведочи дека Христос на крстот го повика апотсол Јован и го задолжи да ја чува Неговата Мајка. Светиот апостол Јован живеел и работел во Ефес. Култот на Пресвета Богородица во Ефес бил многу голем и силен.

Повикан на соборот свети Кирил дошол во Ефес во придружба од околу 50 црковни лица (дел од нив биле параволани – луѓе кои се грижеле за социјалниот аспект на Црквата). На соборот бил и локалниот епископ Мемнон со придружба од околу 40 лиѓе. Нестор, пак, бил придружуван од околу 16-мина.

Соборот со мало задоцнување конечно започнал со работа на 22 јуни 431 година. На Соборот, најверојатно поради политички, но можеби и од лични причини задоцнил Јован од Антиохија. Можеби се надевал дека ќе се појави откако ќе завршат долгите и жестоки дискусии и кога тој ќе дојде едноставно ќе пресуди односно ќе го има последниот збор во решавањето на проблемот. Сепак, како што спомнавме Соборот почнал со работа и без него и брзо донел одлука,

20

ова се должело најмногу на неприсуството на Несториј кој иако бил во Ефес не дошол на Соборот. На Соборот не присуствувал императорот туку негов пратеник кој се викал Кандакиј. Соборот го осудил Несториј, народот кој излегол на улиците ги славел и поздравувал соборјаните. Кога Јован конечно стигнал во Ефес, незадоволен од тоа што не го чекале, а и како што спомнавме претходно како подржувач на Несториј реагирал на тој начин што свикал свој Собор на кој го осудил Кирила.

За одлуките од двата собора бил известен се разбира и самиот император кој дали поради неточно изложување на настаните или некоја друга причина (бил близок со Несториј, тој и го довел во Константинопол) се налутил и ги испратил сите епископи кој од каде дошол. Гледајќи го ова Кирил со помош на еден стар монах – Далматиј, испорачал писмо до императорот во кое убаво му објаснил што е всушност проблемот, како течел самиот собор и што било одлучено. По ова императорот имал средба со Јован и Кирила во Халкидон. На средбата увидел дека сè додека Несториј е во Константинопол и сè додека го шири своето учење во империјата ќе има нереди, имајќи на ум дека негова прва преокупација е империјата, нејзиното управување и мирот во неа, а дури по тоа, Црквата и проблемите во неа, тој решил да го испрати Несториј во градот Петра Арабиска, но набрзо бил избркан и од таму во Египатската пустина, но во оној нејзин дел кој се наоѓа надвор од Византија. Што се однесува, пак, до црковниот проблем тој одлучил истиот да биде решен помеѓу Јована и Кирила. Истово и се случило на тој начин што Јован побарал од Кирила да го потпише и прифати Антиохиското исповедање на верата кое не се разликува од Символот на верата кој го имаме и денес. Кирил без двоумење го потпишал со што барем навидум бил ставен крај на нередот во Црквата предизвикан од Несториј и неговото погрешно учење. Дека со ова несторијанството не било сосема уништено се видело уште веднаш во Антиохија, 10 епископи од антиохискиот патријархат се одделиле. Поради ова патријархот Јован побарал интервенција од државните власти кои ги отстраниле овие епископи од катедрите. За жал меѓу овие епископи имало и многу почитувани и добри епископи кои паднале во заблуда, како пример ќе го споменеме епископот Александар кој поради својот чист и примерен живот бил нарекува цвет на христијанскиот живот.

Гледајќи ги последиците од Соборот во Ефес, Кирил Александријски и новиот патријарх на Константинопол Прокл сметале дека дека истиот не бил доволен за обновување на редот во Црквата. Лоцирајќи ги корените на несторијанството во мислата и делата на Диодор Тарсиски и Теодор Мопсуетски решиле дека треба да го осудат нивното учење и да ги уништат нивните дела. Треба да се подвлече дека овие двајца биле големи и многу почитувани црковни авторитети кои биле веќе починати. Реакцијата на Прокл и Кирил најпрво се состоела во јавно укажување на делата на Диодор и Теодор, но ова предизвикало големо негодување особено во Антихија, а активно во одбрана на овие црковни авторитети се вклучил и едескиот епископ Ива. Ива Едески15

претходно го подржувал Кирила, но Теодор Мопсуетски го сметал за учител над учителите, па го оптужил Кирила за монофизитство. Исто така, напишал и дело против монофизитите „Еранист“ – партал.

15 Ива Едески е ученик на Едеската школа која била укината поради исповедање на несторијанството. Професорите и учениците одат во Персија и таму ја формираат Низидиската школа која станува центар и расадник на несторијанството. Персија од политички причини го подржувала и штитела несторијанството. Во 499 година Црквата во Персија се одвојува од Црквата во Византија и следуваат гонења против монофизитите, но и против „православните“, односно оние кои го исповедаат Никео-Цариградскиот символ на верата.

21

МОНОФИЗИТСТВО (ефтихијанство)- ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА ДОГМАТА ЗА ДВЕТЕ ПРИРОДИ ВО ГОСПОДА ИСУСА ХРИСТА -

Свети Григориј Богослов – железо и оган, пример за суштината на пронижувањето на двете природи.

Корените на ова учење се наоѓаат во Александриската школа која е позната по својот мистичен (таинствен) поглед на проблемите, а се јавува како противтежа на аријанството и несторијанството.

Како пример ќе го посочиме свети Кирил Александријски кој во дискусијата со Несторија во своите изложувања и одбраната на правилното учење беше обвинет за монофизитство.

Суштината на монофизитството (ефтихијанството)

Монофизитството се нарекува уште и ефтихијанство. Второво име доаѓа од Евтихиј кој бил архимандрит во Константинопол. Имено, епископот Евсевиј Дорилејски бил пријател на Евтихија па како што се случува меѓу пријатели разговарале за различни работи и теми. Меѓу останатото и за природите во Господа Исус Христа, слушајќи ги погрешните ставови и мислењето на својот пријател (по воплотувањето и соединувањето на двете природи, Боженствената и човечката, Христос имал само една природа, онаа на воплотеното Слово, па затоа, Неговото човечко тело било суштествено поинакво од останатите човечки тела), Евсевиј не можејќи да го разубеди и поправи својот пријател решил тоа да го стори според посочувањето на Светото писмо каде се вели дека ако пријателот не те послуша, кажи на други двајца, а ако пак и нив не ги послуша кажи на Црквата. Па така, во тоа време се одржувал помесен собор во Константинопол (8 ноември 447/8), на кој Евсевиј го изложил проблемот со својот пријател, надевајќи се дека вториов ќе се откаже од својата заблуда. На соборот присуствувал и константинополскиот патријарх Флавиј. По изложувањето од страна на Евсевиј бил повикан Евтихиј за да слушнат и лично од него дали останува доследен на она што му го изложил на својот пријател Евсевиј. Треба да се подвлече дека Евтихиј бил многу почитуван и авторитетен меѓу монасите и клирот во Константинопол. Иако очекувале тој да се откаже од своите сфаќања, тој јавно го исповедал своето погрешно учење и останал при истото, по ова, соборот го осудил неговото учење како погрешно и му го одзел чинот. Евтихиј по ова заминал во Александрија каде по Кирил за патријарх на Александријската катедра се наоѓа Диоскор. Патријархот Диоскор не само што го примил и му го вратил чинот туку заедно со Евтихиј го осудиле Флавиј и останатите присутни на Соборот од Константинопол како несторијани.

Соборот во Ефес 8 август 449 година(РАЗБОЈНИЧКИ СОБОР – LATROCINIUM EPHESINUM)

Настаните по Помесните собори на Константинополскиот патријар Флавијан и Александријскиот Диоскор, како и поделеноста што настанала помеѓу клирот во поглед на точноста на исповедањето на архимандритот Евтихиј (одбил да ги признае двете природи на Христа) довела до големи превирања во Црквата во целост. Во однос на ова придонесувале и

22

активностите на епископот Ива Едески и Блажени Теодорит со неговото дело Еранист кое толку го налутило императорот Теодосиј што тој дури му наредил да не излегува надвор од неговата епархија. Ова дело силно ги погодило и монофизитите бидејќи во него Блажени Теодорит вели дека воопшто не се работи за оригинално богословско мислење, туку дека истото е собир од различни богословски ставови и мисли, што наликува на просјачка облека. Впрочем токму и поради тоа е наречено Еранист – партал, крпа. За жал истото му го донело епитетот - несторијанец.

Сето ова, а и обвинението против Константинополскиот патријарх Флавијан и источните епископи било толку убедливо за императорот Теодисиј II што решил да свика Вселенски собор за да се реши спорот. Со истово се сложил и Римскиот патријарх Лав I Велики, но не било оставено време за да може некој од западните епископи да дојде за да присуствува. Како пратеници на Лав биле присутни ѓаконот Хилариј (подоцна папа) со својот записничар Дулцитиус, а учествувале и Ерусалимскиот и Антиохискиот патријарх.

Соборот бил свикан 449 г., во Ефес и присуствувале 127 епископи, а се одржал во истиот храм каде што пред 18 години заседаваа отците од Третиот вселенски собор. За претседател на Соборот од страна на императорот бил поставен Диоскор Александријски, покрај ова од императорот добил и војска која ќе му стои на располагање. На самиот Собор Диоскор пристигнал со голема придружба од свои монаси и параволани, а биле доведени и монаси од Сирија предводени од фанатичниот монофизит архимандритот Варсум. Така што, кога Соборот започнал со работа, храмот бил целиот обиколен од војска, монаси и параволани кои го подржувале Диоскор.

Императорот бил претставуван од Елпидиј кој уште на почетокот им ставил до знаење на присутните во кој правец треба да се движат дискусиите, а и самите одлуки од Соборот. Па така, епископите биле заплашени со одговорност пред Бога и императорот доколку користат диофизиски изрази (учење за две природи). По сето ова уште пред да започне било познато како ќе заврши овој Собор.

Самиот почеток на Соборот укажал дека освен зборот на Диоскор и неговите блиски нема да се слуша ниту почитува туѓ. За така и да биде, тој уште на почетокот им го одзел зборот на оние коишто не мислеле како него.

На Соборот имало и претставници на Римскиот патријарх Лав I кои носеле писмо до Флавијан. Во писмото прашањето за двете природи во Исуса Христа било изложено со таква јасност, со такво богатство на библиски сведоштва и други појаснувања, што подоцна се појавила легенда дека всушност истото било составено од апостол Петар. Некои од епископите побарале да се прочита ова писмо, но Диоскор со најразлични оправдувања успеал тоа да го спречи и писмото не било прочитано на Соборот. Наместо него било прочитано писмо од императорот со кое се наредува присуство на фанатичниот монофизит архимандритот Варсум. Била прочитана и петицијата од манастирот на Евтихиј кој бил ескомунициран од страна на Флавијан.

Наместо да се започне со прашањето на верата (за природите во Христа) било почнато со разгледување на делото на Евтихиј, интересно е што на неговиот обвинител епископот Евсевиј Дорилејски воопшто не му било дозволено да зборува на Соборот. Евтихиј се пожалил дека на соборот во Константинопол не му била дадена можност добро да се изрази и дека му биле ставани туѓи зборови во уста, дека записникот не бил правилно воден итн., а дека тој исповеда како отците од Никеа и Константинопол, и ја има истата вера со оците од Никеа и Ефес.

Како оправдување за ваквиот почеток Диоскор изјавил дека тоа (прашањето на верата) не е предмет на овој Собор туку неодамнешните настани, а самиот се прогласил за Чувар на верата. Па така, се пристапило кон разгледување на актите од Соборот во Константинопол (448 г.) кој го осудил Евтихиј, оваа расправа на Соборот била постојано прекинувана од монасите и придружбата

23

на Диоскор кои на секој збор за две природи во Христа правеле такви крици и звуци што воопшто не можело да се работи и истово имало страшно растревожувачко влијание кај епископите од Соборот. Помеѓу останатото биле извикувани и пораки како: „Пресечете ги на две оние кои ја делат Христовата природа на две“, „Несторијанци! Раскинете го, жив запалете го! Кој разделува и самиот треба да биде разделен!“ и сл.

На крајот одлуките од Константинополскиот собор биле прогласени за незаконски.Соборот му го вратил чинот на Евтихиј, а им го одземал на Флавијан и на Евсевиј

Дорилејски. На ова реагирал со протест Флавијан и апелирал до Римската столица овие одлуки да се разгледаат на наредниот Вселенски собор. Некои епископи се обиделе да се изјаснат во полза на Флавијан молејќи го на колена Диоскора да биде милостив, но тој во бес извикал: „Бунт дигате против мене, повикајте ја стражата!“

По овој повик на Диоскор, храмот се наполнил со војска и параволани кои вооружени со мечови, стапови и ланци предизвикувале неред, а воедно и ги плашеле епископите, кои за да не настрадаат и самите се криеле под седиштата, по аглите на храмот, во ѓаконикот. Војниците и параволаните ги изведувале од скривалиштата и ги принудувале да го потпишат актот со осудата подготвен од страна на Диоскор. Се вели дека всушност биле терани да потпишат бланко лист на кој подоцна била напишана пресудата. Самиот Диоскор земал активно учество во ова, се вели дека тој со фанатикот Варсума заедно го тепале по лицето патријархот Флавијан, го легнале на земја, го газеле и клоцале. Се мисли дека токму од повредите со коишто се здобил при ова малтретирање Флавијан набрзо и починал, на пат кон Лидија - местото одредено за негово заточение.

На сето ова римскиот делегат Хилариј кажал само еден збор – Contradicitur со што уште тогаш во името на папата ги отфрлил одлуките од Соборот.

По ова насилство, следните заседанија на Соборот поминале во мир. Преплашените и истероризирани епископи се сложувале без поговор со сите предлози на Диоскор, од страв оделе дотаму што со акламации го проследувало секој негов предлог. Покрај Флавијан и Евсевиј Дорилејски, детронизирани биле и Ива Едески и блажени Теодорит и некои други епископи. Монофизитството било признато за правилно учење. Документите биле потпишани од 135 епископи. Императорот ги потврдил одлуките на Соборот.

Било наредено да се запалат сите дела на детронизираните епископи, а нивните приврзаници да не се примаат.

Но Соборот уште тогаш ја добил својата оценка. Папата Лав го нарекол Собор на разбојници и со ова име и влегол во аналите на историјата – Разабојнички собор, Latrocinium. Тој протестирал кај императорот и барал повторно да се разгледаат решенијата од Соборот, на неговите протести и молби императорот одговорил дека решенијата и одлуките на Диоскоровиот собор се правилни и непроменливи.

Да спонеме и дека по соборот Диоскор заминал во Никеа каде со уште десет епископи (најверојатно египетските митрополити коишто биле со него на Соборот) го ескомуницирал и папата. Папата Лав, пак, ги ескомуницирал сите кои зеле учество на Соборот, а ги прифатил и ослободил од секаква вина оние кои што биле осудени од страна на Соборот, со исклучок на Домнус Антиохијски кој не сакал да се врати на епископскиот трон, туку на монашкиот живот кој со тага го напуштил пред многу години.

Но, се случило нешто што довело до неочекуван пресврт во работите – императорот Теодосиј (450 г.) починал.

24

ЧЕТВРТИ ВСЕЛЕНСКИ СОБОР (451 г.)

На престолот Теодосиј II го наследила неговата сестра Пулхерија која имала 52 години. Таа е истата Пулхерија на која $ се обрати со писмо и свети Кирил Александријски при ереста на Несториј.

Неможејќи самата да управува со империјата таа се омажила за војсководецот Маркијан. Тие обајцата се цврсто „православни“ и подржувачи на Флавијан, па решиле да ги исправат неправдите и поделбата во Црквата кои ги направи Диоскоровиот собор. Најнапред го пренеле телото на патријархот Флавијан во храмот посветен на „Светите апостоли“, а по тоа, во мај 451 година свикале Собор во Никеја. Но Соборот набрзо бил префрлен во Халкидон, бидејќи императорот сакал да има постојани и точни информации за работата на соборските сесии. Бројот на присутните на соборот бил навистина голем – 680 луѓе, а со него претседавал Константинополскиот патријарх Анатолиј – наследникот на Флавијан.

Пред сè Соборот се занимавал со делото на Диоскор, а негов обвинител бил Евсевиј Дорилејски. Претставниците на Римскиот патријарх барале Диоскор да нема својство на полноправен член, туку на набљудувач.

На Соборот биле прочитани дејствијата на Константинополскиот собор од 448 година со кој претседаваше Флавијан, а и оние од Соборот во Ефес (Разбојничкиот) од 449 г. Кога се читале дејствијата од Разбојничкиот собор епископите кои присуствувале на истиот дале многу појаснувања за неправилностите и насилствата направени на истиот. „Беше извршено насилство, велеле епископите, насилство со тепање и ние потпишавме бел лист на кој подоцна е напишана осудата на Флавијан и Евсевиј. Не заплашија со суд, затвор и ние се уплашивме од нив. Онаму каде што има стапови и ножеви, зарем може да се зборува за Собор? Сите ние погрешивме, сите молиме за прошка“

Додека се читале актите од соборите и се презентирале појаснувањата, бројот на оние кои го подржувале Диоскор се намалувал и голем број од нив преминал на страната на „православните“. Покрај овие обвинувања, Диоскор бил обвинет и за користољубие, жестокост и живот недоличен на неговиот чин.

Диоскор е осуден, му бил одземен чинот и испратен в затвор во пафлагонискиот град Гангра каде што и починал (454 г).

Соборот своето учење го изразил вака: „Останувајќи доследни на светите отци, сите едногласно поучуваме да се исповеда еден и ист Син, Господ наш Исус Христос, совршен совршен според Божеството и совршен во човештвото, вистински Бог и вистински човек, со разумна душа и тело, едносуштен на Отецот по Божество и едносуштен нам по човештво, во сè подобен на нас, освен во грвот,роден пред сите векови од Отецот по Божество, а во последните дни, заради нас и заради нашето спасение, роден од Марија Дева, Богородица, по човештво, еден и ист Христос, Син, Господ единороден, познаван во две природеи неслиено, неизменето, неразделно, неразделен и нерасцепуван на две лица, туку еден и ист Син и единороден Бог, Слово Господ Исус Христос“.

Со овој текст биле осудени и несторијанството и монофизитството и аполинаризмот и евионитството и гностицизмот.

Одлуките биле потпишани од страна на сите присутни, а на осудените на Разбојничкиот собор им биле вратени чиновите.

25

Донесени се и 30 канони од кои најинтересен е 28 канон кој го потврдува 3то правило од Вториот вселенски собор. Имено 28 канон ги изедначил според честа Константинопол и Рим. На ова делегатите на папата, како и самиот папа бурно реагирале. Папата Лав отишол дотаму што како што самиот се изразил: „Со власта на светиот апостол Петар го поништувам овој канон“.

Монофизитството после соборот

Иако овој, четвртиот, е најголем Вселенски собор, сепак монофизити има и до ден денешен. Несторијанството успеало да се задржи околу 30 години, а аријани сè уште има. Која е разликата помеѓу овие две еретички учења? Прво, несторијанството Христа го унижуваше на ниво на човек, додека, пак, монофизитството Го прави Христа само Бог со што во очите на луѓето изгледа многу поприфатливо и „поубаво“. Втората специфика на монофизитството е тоа што истото добива народоносен карактер, па така и ден денес тоа постои само кај оние народи коишто уште тогаш го прифатиле (Копти, Ерменци и Асирци)16.

Како што споменавме монофизитството не било уништено со Вселенскиот собор, туку напротив тие по соборот почнале да предизвикуваат уште повеќе проблеми секаде каде што можеле.

Така, во Ерусалим каде што патријарх бил Јувеналиј, монофизитите дигнале вистински бунт за да го сменат. Во тоа и успеале, на патријаршискиот престол дошол монахот Теодосиј кој бил приврзаник на детронизираниот епископ Диоскор. За време на бунтот тие ги ослободиле сите затвореници од затворот во Ерусалим, независно од тоа дали биле приврзаници на монофизитството, туку и разбојници, убијци, политички затвореници и сл. Овој бунт траел 18 месеци, а бил угушен од страна на војската, императорот веќе не можел да толерира таква непослушност, па ја испратил царската војска која со оружје го загушила бунтот.

Во Александрија се повторил случајот од Ерусалим, таму патријарх бил Протериј кој бил дури и убиен од страна на монофизитите, а на патријаршискиот престол дошол монофизитот Тимотеј Елур. Смртта на Протериј била страшна, бил влечен со коњи по улиците и исечен на парчиња. Ова не можело да помине неказнето, па императорот и таму ја испратил својата војска пред која Тимотеј Елур побегнал.

Монофизитите не мирувале ниту во Антиохија. Од страв пред монофизитите коишто почнале да се бунтуваат патријархот Мартириј побегнал во Александрија, а на патријаршискиот престол дошол монофизитот Петар Гнафес, кој и самиот подоцна побегнал пред императорската војска, а се вратил Мартириј.

Прва поделба на Црквата на Источна и Западна(484 - 519)

На престолот на Источното римско царство во 477 година дошол Зенон. Гледајќи ја состојбата во империјата увидел дека мора да реагира во однос на немирите во Црквата. За таа цел тој го издал својот акт Енотикон со кој сакал да ги помири следбениците на вистинското учење и монофизитите. Во самиот акт нема ништо еретично, но низ целиот текст се чувствува еден тон на попустливост кон монофизитите, дури и се избегнува спомнување на Халкидонскиот собор и неговите одлуки. Со ова се унижува Четвртиот вселенски собор.

16 Народоносен, а не национален карактер. Нациите почнуваат да постојат од крајот на XVIII и почетокот на XIX век. Овој поим му припаѓа на капитализмот.

26

Резултатот од овој акт било негово прифаќање од страна на монофизитите, но истиот не бил прифатен од источните правоверни патријарси и Рим. Очигледно постоеле разговори помеѓу Константинополскиот патријар Акакиј17, императорот и некои од монофизитите со цел да се прифати императорскиот акт од сите страни. Ова не било добро прифатено од римскиот папа кој дури и свикал собор на кој го анатемисал Акакија, анатемата на Акакиј му била закачена на одеждите за време на богослужба.. Акакиј, пак, вратил со иста мерка, го избришал папата од диптихот (484 г.).

ПЕТТИ ВСЕЛЕНСКИ СОБОР- Константинопол 553 г. (165 епископи) -

И после скоро еден век од неговото создавање монофизитството сè уште го имало. Знаејќи дека на императорите примарна цел им е мир во империјата тие на најразлични начини се обидувале да ги помират двете страни, но во тоа не успеале. Честопати, под влијание на императорите доаѓало и до разговори и преговори помеѓу двете страни, но сите обиди останувале безполезни.

Во 527 година на престолот доаѓа Јустинијан I (527-565)18 кој се смета за еден од најдобрите, ако не и најдобриот владетел на Источното римско царство. Во своето владеење тој бил воден од мислата да ја обнови веќе преполовената Римска империја. За да успее во тоа имал потреба од мир во државата и подршка од Црквата. Првото зависело директно од него и неговата војска, додека второво било многу покомплицирано, особено со ересите кои ја треселе Црквата.

Јустинијан I се информирал за тоа како да се реши проблемот кој ја потресувал Црквата. За жал како негов најблизок информатор за состојбите околу „црковниот спор“ бил монофизитскиот монах Теодор кој го убедил дека Четвртиот вселенски собор погрешил со оправдувањето на блажени Теодорит Кирски, Ива Едески и Теодор Мопсуетски, според Теодорит Соборот со тоа само го потврдил несторијанството. Ова било само блеф бидејќи познато е дека Ива Едески и Теодори Кирски се откажаа од несторијанството и ја исповедаат правилната вера за Господа Исуса Христа.

На императорот му било предложено да се свика нов Собор кој повторно ќе ги осуди, а со самото тое веднаш ќе настапи мир во Црквата.

Јустинијан I не свикал веднаш собор, најнапред тој издал Едикт во 544 г. (во 3 глави, бидејќи се однесува за три лица), со кој барал блажени Теодорит Кирски, Ива Едески и Теодор Мопсуетски да бидат осудени. Ова довело до големи бранувања во Црквата. Под присила од страна на власта источните патријарси го прифатиле овој Едикт, но истиов бил категорично отфрлен од папата Виргилиј и Северо-африканската црква.

Во 545 г. Јустинијан издал уште еден Едикт (131 новела) која се однесувала на Јустинијана Прима.

По две години 547 г. по наредба на императорот во Константинопол бил доведен римскиот папа Вигилиј. Причината е неговото неприфаќање на Едиктот од 545 г. и осудата на трите лица. Поради очигледниот притисок кој бил вршен врз него папата конечно дал своја согласност, но со

17 Од Четвртиот вселенски собор црковните поглавари на Константинопол, Ерусалим, Антиохија, Александрија и Рим се нарекуваат патријарси.18 Во 535 г., Јустинијан I ја формирал Црквата Јустинијана Прима со што го навлекол гневот на римскиот папа Агапит. Зошто? Јустинијана Прима се смета дека се наоѓала на територијата на Македонија која во тоа време била под црковна јурисдикција на Солун, кој бил викарен епископ на Рим. Подоцнежните архиепископи на Охридската архиепископија ќе го користат името на Јустинијана Прима за да ја зачуваат својата независност од Константинопол.

27

осудата не се согласила Северно-афроканската црква која свикала Собор во 550 г., на кој го детронизирала папата. Работите се искомплицирале, папата се согласил, но бил отстранет од катедрата, не бил во можност да се врати во Рим, бидејќи и Илирикот и Галија се согласувале со неговата детронизација. Ставајќи го на прво место судот на Црквата, а не оној на императорот, папата Вигилиј ја откажал својата подршка на Јустинијан и побегнал на Халкидик во еден храм кој нудел азил – на оние што биле во храмот не смеел никој да им наштети сè додека се во рамките на неговите ѕидини. Оттаму Вигилиј цел месец разговарал, преговарал со Јустинијан.

Во 551 г. Втор едикт за осудување на трите лица. Но истиов не ги смирил работите, туку напротив на Запад отпорот само се засилил. Две години по овој едикт, значи во 553 г. на 5 мај, бил свикан Петти вселенски собор во Константинопол. Јустинијан во преговорите со Вигилиј успеал да добие ветување/заклетва од вториов пред Светиот крст и Еванагелието дека ќе ги подржи одлуките на Соборот, но истото не било исполнето. Вигилиј дури и избегнувал да појде и да присуствува на Соборот со кој инаку требало и да претседава. Бил повикуван 3 пати, но секој пат изнаоѓал нов изговор само да не присуствува на Соборот. Поради ова, со работата на Соборот претседавал константинополскиот патријарх Евтихиј. Соборот го осудил и анатемисал Теодор Мопсуетски прогласувајќи го за творец на несторијанството; Ива Едески и блажени Теодорит Кирски………………… писмо до епископот Мариј Персиски кој го брани Теодорит Мопсуетски, најмногу поради ова бива осуден.

Со ова биле нарушени одлуките од Четвртиот вселенски собор (452 г.) – Халкидонскиот.Ова довело до отворен револт против императорот, меѓу останатите кои се противеле на

ваквите одлуки бил и ѓаконот Фунгенциј кој посочил дека ниту јота не смее да се промени од одлуките на Четвртиот вселенски собор.

Но, овој револт, за жал, се случувал во погрешно време и со погрешен император – во тој период византиската теократска монархија се наоѓала на својот врв, а како што претходно споменавме Јустинијан бил еден од нејзините најголеми владетели. Во периодот кога се одржува Соборот не било јасно разграничено каде завршува императорската, а каде започнува власта на петријарсите.

Аргументите на противниците на овие одлуки биле сосема на место: трите лица коишто сега се осусдуваат биле вратени во крилото на Црквата, а и самите го осудиле Несториј. Биле осудени само делови од нивните дела, а не самите како личности – со исклучок на Теодор Мопсуетски. Папата и останатите кои што не се согласиле со овие одлуки биле испратени во заточение, но папата го сменил својот став па бил вратен во Рим.

Интересно е што овој собор ги потврдил и подржал одлуките и каноните од претходните четири Вселенски собори како свети.

Монофизитството по соборот

Јаковити – Се нарекуваат Јаковити според нивниот основач монофизитскиот монах Јаков од Сирија (во Антиохиската црква). Многу монофизити биле затворени од страна на Јустинијан, па така во затворите имало и монофизитски епископи кои го хиритонисале за епископ. По ослободувањето Јован својата работа ја продолжил во Персија, Египет, Етиопија. Починал во 578 г. Бил познат и под името Ал Барадај = Парталко, поради делото на Ива Едески „Еранист“.

Монофизитството е родено во Египет, па таму и се раѓаат првите монофизитски општини. Во VI век таму живеат Копти кај кои монофизитството станува народоносна одлика/белег. Во 536 г. веќе е формирана Коптска монофизитска црква.

28

Абисинија (Етиопија) – и овде во 536 г. се случува истото што и во Египет.

Ерменија – истата 536 г. и таму се издвојува и формира Ерменска монофизитска црква. За разлика од Египет и Етиопија, појавата на монофизитството во Ерменија се должи на погрешен превод на актите од Четвртиот вселенски собор од грчки на ерменски јазик. Физис – природа, е преведено со ипостас – лице. На побрзото ширење на монофизитствто во Ерменија придонело и големото мноштво на монофизити-бегалци. Во тоа време во Ерменија многу често се менувала власта меѓу Византија и Персија, па кога таа била под Персија многу византиски монофизити наоѓале прибежиште таму. Вака било се до 369 г. кога конечно и во целост потпаѓа под Персија.

29