241

ivane javaxiSvilis istoriisa - NPLGdspace.nplg.gov.ge/.../149309/4/Istoriul-Etnologiuri_Dziebani_2012_N… · 4 UDC 39(=353.1)+94(479.22) (082) i 885 ISSN 1512-2727 istoriul-eTnologiuri

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • 3

    ivane javaxiSvilis istoriisa

    da eTnologiis

    instituti

    IVANE JAVAKHISHVILI INSTITUTE OF

    HISTORY AND ETHNOLOGY

    istoriul-eTnologiuri

    Ziebani

    XIV

    STUDIES IN HISTORY AND

    ETHNOLOGY

    Tbilisi – 2012

    Tbilisi – 2012

  • 4

    UDC 39(=353.1)+94(479.22)

    (082) i885 ISSN 1512-2727

    istoriul-eTnologiuri Ziebanis warmodgenili XIV nomeri,

    wina gamocemebis msgavsad eZRvneba saqarTvelos istoriisa da eTno-logiis sakiTxebs. krebuli gankuTvnilia saqarTvelos istoriisa da eTnologiis mkvlevarTaTvis da mkiTxvelTa farTo wrisTvis.

    redaqtori: xaTuna ioseliani istoriis doqtori

    saredaqcio kolegia:

    avTandil sonRulaSvili istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori lavrenti janiaSvili istoriis mecnierebaTa doqtori rusudan labaZe istoriis doqtori medea gogolaZe istoriis doqtori

    recenzenti: gela saiTiZe istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori

    Editor in chief: Doctor of History

    Khatuna Ioseliani

    Editorial board: Doctor of History Avtandil Songhulashvili

    Doctor of History Lavrenti Janiashvili

    Doctor of History Rusudan Labadze

    Doctor of History Medea Gogoladze

    Reviewer: Gela Saitidze Doctor of History kompiuteruli uzrunvelyofa: leila xurcia © gamocemulia avtorTa xarjiT

  • 3

    redaqtorisgan

    “istoriul-eTnologiuri Ziebanis” XIV tomi,

    wina gamocemebis msgavsad, mniSvnelovan sakiTxebTan

    dakavSirebul kvlevebs moicavs. krebulSi warmodge-

    nilia rogorc fundamenturi samecniero kvlevebi,

    ise polemikuri xasiaTis naSromebi. SeiZleba iTqvas,

    rom bolo gamocemebSi, Seqmnili viTarebisa da gamo,

    axal tradicias Caeyara safuZveli _ krebulSi sis-

    tematurad ibeWdeba naSromebi, sadac argumentirebu-

    li pasuxebia gacemuli saqarTvelos istoriis gaya-

    lbebis mcdelobebze, rasac mizanmimarTulad axor-

    cieleben konfliqturi regionebis warmomadgeneli

    tendenciuri “mkvlevrebi” da maTi mxardamWeri, ru-

    seTis samecniero sazogadoebis zogierTi warmomad-

    geneli.

    es weli, samwuxaro danaklisiT aRiniSna qar-

    Tuli samecniero sazogadoebisTvis. Cven davkargeT

    humanitaruli dargebis cnobili mkvlevrebi da

    Cveni institutis TanamSromlebi julieta ruxaZe,

    neli bregaZe, geronti gasviani, Tamaz beraZe. isini

    ara mxolod kargi mecnierebi, aramed samSoblos

    gulmxurvale moyvarulebi da SesaniSnavi kolegebi

    iyvnen.

    krebulSi kidev mravali sxva Tematikis Semcve-

    li naSromia gamoqveynebuli, rac uciloblad daa-

    interesebs qarTveluri dargebis mkvlevar samec-

    niero sazogadoebas.

  • 4

    xaTuna ioseliani

    samxedro etiketis sakiTxebi

    samxedro xelovnebis kvlevas yvela eris to-

    riisTvis didi mniSvneloba gaaCnia. Tu eris istoria

    ZiriTadad iwereba misi politikuri, social-

    ekonomikuri da kulturuli sferoebis monacemebis

    mixedviT, samxedro xelovneba (Tavisi sxvadasxva

    aspeqtebiT) yvela epoqaSi, am sferoebis ZiriTadi

    Semadgeneli nawilia. samxedro xelovnebis, samxedro

    moRvaweebis, laSqrisa da omebis gareSe, ar

    mimdinareobda arcerTi politikuri movlena, ar

    xdeboda qveynis gaZliereba, misi gasvla saerTa-

    Soriso politikur arenaze, miTumetes, myari da

    angariSgasawevi adgilis damkvidreba. araTu Sua-

    saukuneebSi, dResac ki, mniSvnelovani politikuri

    gadawyvetilebebi, aSkarad an farulad, samxedro

    elitis monawileobiT miiReba.

    qarTuli samxedro istoriis Sesaxeb interesi

    bolo xanebSi ufro gaZlierda, Tumca misi kvlevis

    precendentebi adrec gvxvdeba. pirveli mkvlevari,

    vinc mecnierulad ganixilavs qarTuli laSqris

    sakiTxebs, kerZod, mis sabrZolo wyobas, sadro-

    Soebs, maT Semadgenlobas da a.S. gaxlavT qarTuli humanitaruli mecnierebis erT-erTi fuZemdebeli,

    vaxuSti bagrationi.

  • 5

    XX saukunis dasawyisidan aRniSnuli sakiTxi-

    sadmi interesi matulobs da ibeWdeba sxvadasxva

    gamokvlevebi (i. gedevaniSvili, l. garsiaSvili,

    i. SaiSmelaSvili, T. dadeSqeliani, a. klimiaSvili...);

    Semdgom periodSi isev grZeldeba kvleva sxvadasxva

    kuTxiT (q. CxataraiSvili, g. akofaSvili, k. Colo-

    yaSvili, a. jorjaZe, g. anCabaZe, x. ioseliani da

    sxv.).

    gansakuTrebiT nayofierad sabrZolo iaraRebis

    arqeologiuri eqsponatebis kvleva mimdinareobda,

    ramac uZvelesi droidan moyolebuli, saqarTvelos

    teritoriaze gavrcelebuli iaraRebis sakmaod

    naTeli suraTis Seqmna gaxada SesaZlebeli (l. saxa-

    rova, k. ficxelauri, a. kaxiZe, m. kvirtaia, S. Car-

    Tolani, g. gamyreliZe...).

    rac Seexeba wyaroebs, unda aRiniSnos rom spe-

    cifikuri TvalsazrisiT, arc Tu ise mdidaria

    qarTuli saistorio mwerloba. miuxedavad imisa,

    rom ZiriTadi saistorio wyaro `qarTlis cxovreba~

    TiTqmis omebis istoriaa, masSi naklebad mogvepoveba

    cnobebi omis warmoebis, sabrZolo xelovnebisa da

    miT umetes samxedro etiketis Sesaxeb. monacemebi,

    romelze dayrdnobiTac am sakiTxis met-naklebad

    Seswavlaa SesaZlebeli, ZiriTadad, samarTlis

    Zeglebsa da ramdenime istoriul wyaroSia gabneuli.

    garkveuli masalis moZieba SesaZlebelia leqsiko-

    logiur naSromebSi da literaturul wyaroebSi. am

    mxriv mniSvnelovania agreTve folklori, sadac

    Semonaxulia unikaluri informacia xalxuri tradi-

  • 6

    ciebisa da brZolis warmoebis, orTabrZolebisa da

    rac mTavaria, dapirispirebuli mxareebis urTierT-

    damokidebulebis Sesaxeb, sadac kargad Cans rogorc

    qarTuli, ise saerTo kavkasiuri mentaliteti.

    samxedro etiketis sakiTxebidan, yuradRebas ga-

    vamaxvilebT mefed kurTxevis ceremoniaSi umaRlesi

    samxedro pirebis monawileobaze, sadac dawvrilebiT

    iyo TiToeuli detali gaTvaliswinebuli, da omSi

    meomris qcevis im wesebze, rac qarTul samarTalSi

    muxlobrivad iyo gawerili.

    mefed kurTxevis ceremonia saeklesio da saero

    ritualis erTobliobas warmoadgenda, romelSic

    orive fenis umaRlesi pirebi monawileobdnen. Tu

    kaTolikosi mefes gvirgvins adgamda da amiT RvTis-

    gan xeldasxma da kurTxeva gamoixateboda, samxedro

    piri (an samxedro sferos wamyvani didgvarovnebi)

    xmals abamdnen (gadascemdnen) mefes, rac amqveyniuri

    Zalauflebis da mTavarsardlobis miRebas niSnavda.

    qarTul saistorio mwerlobaSi mefed kurTxe-

    vis ceremoniis Sesaxeb sakmaod mdidari cnobebia Se-

    monaxuli. wyaroebidan naTlad Cans, Tu raoden

    skurpulozurad iyo gawerili TiToeuli detali am

    ritualisa da ramdenad didi yuradReba eqceoda mis

    tradiciuli wesisa da rigis mixedviT Catarebas.

    ZiriTadi saistorio wyaro, romelic detalu-

    rad mogviTxrobs “mefed kurTxevis” wesis Sesaxeb,

    aris XVII-XVIII saukuneebSi nusxa xucuriT gada-

    werili xelnaweri. aRniSnuli teqstis Sedgenis

    drod mecnierTa mier XIII saukunea miCneuli

  • 7

    (s. kakabaZe, i. javaxiSvili ...) am xelnaweris erT-

    erTi Tavi “wesi da gangeba mefeT kurTxevisa”

    eZRvneba swored CvenTvis saintereso sakiTxs. garda

    amisa, mefed kurTxevis wesis rig sakiTxebTan dakav-

    SirebiT cnobebi gxvdeba “qarTlis cxovrebasa” da

    sxva saistorio wyaroebSi.

    mefed kurTxevis wess, qarTul samefo karze,

    Cans bevri cvlileba ganucdia, rasac politikuri

    da social-ekonomikuri mizezebi ganapirobebdnen.

    Tumca, Cveni kvlevis sagans mxolod am ceremoniaSi

    samxedro pirebis monawileobisa da rolis ganxilva

    warmoadgens.

    wyaroTa monacemebis Tanaxmad, mefes jer gvir-

    gvins daadgamdnen, Semdeg xmals Semoartyamdnen. am

    misias Tavdapirvelad asrulebdnen quTaTeli mTava-

    repiskoposi da “lixTimereli didgvarovnebi”, Semd-

    gom gvirgvinis damdgmelad qarTlis kaTolikos-

    patriarqi gvevlineba, xolo xmlis Semomrtymelad

    _ amirspasalari. es cvlilebebi samefo karze Tama-

    ris mefobis Semdeg Cans momxdari [12,154]. Tumca,

    CvenTvis mniSvnelovania is faqti, rom am ceremo-

    nialSi xmlis gadacema aucilebel elements Sead-

    genda, miuxedavad imisa, vin Seasrulebda mas _ sa-

    mefo karze wamyvani mdgomareobis mqone didgvarov-

    nebi, Tu amirspasalari.

    mefed kurTxevis Sesaxeb pirveli cnoba, rome-

    lic mogvepoveba, giorgi II-s Seexeba, sadac mSra-

    ladaa naTqvami, rom “moiyvanes saydarsa ruissa da

    akurTxes mefed” [5, 304]. aq araviTari aRweriloba

  • 8

    ar gvxvdeba. ufro srulia daviT aRmaSeneblis mier

    Tavisi vaJis, demetres Tanamosaydred dasmis amsa-

    xveli cnoba, saidanac Cans, rom daviTma mTlianad

    Tavis Tavze aiRo mefed kurTxevis ritualis yvela

    komponentis Sesruleba: Tavisi xeliT daadga gvir-

    gvini, rac saeklesio kurTxevas niSnavs da Seartya

    maxvili, rogorc mTavar-sardalma: “TХsiTa xeliTa

    dasua saydarTa TХsTa Ze TХsi dimitri... daadga

    Tavsa mSveniersa gХrgХni qvaTagan patiosanTa... da

    Seartya welTa ZlierTa maxХili, eha, rabam sХanad

    xmarebuli da Semosa porfiri mklavTa lomebrTa da

    tansa axovansa” [1, 363].

    aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT sainteresoa erTi

    detali: Tanamosaydred dasmis Semdeg, magaliTad Tamar

    mefes, giorgi III-is gardacvalebis mere mouwia xel-

    meored mefed kurTxeva, rasac gvamcnobs qarTlis cxo-

    vreba. demetre I-Tan dakavSirebiT aseTi cnoba arsad ar

    gvxvdeba. gamonaklisia saqarTveloSi erTaderTi, unika-

    luri freska, svaneTSi, sofel latalSi mdebare “macx-

    variSis” eklesiisa, sadac gamosaxulia demetre I-is

    mefed kurTxevis ceremonia. demetre I-s Tavze

    gvirgvins adgams angelozi, xolo xmals abamen da-

    savleT saqarTvelos didgvarovnebi, maT Soris var-

    danis-Ze, svaneTis erisTavi. es eklesia demetres ga-

    mefebidan 15 wlis Semdeg _ 1140 welsaa moxatuli

    (TariRi freskasTanaa miTiTebuli). aq aqcenti gada-

    tanilia mefed kurTxevis dros “xmlis Semortymis”

    mniSvnelobaze, rac cxadia gasakviri ar unda iyos, vi-

    naidan es freska svaneTSi gvxvdeba, aq, logikurad xaz-

  • 9

    gasmuli unda iyos suanTa erisTavis roli mefed

    kurTxevis ceremoniaSi, rasac adasturebs kidevac

    freskasTan arsebuli warwera: “demetre mefesa вrmalsa

    abmen daviTisas, erisTavni” [10, 77].

    sayuradReboa, rom am freskas yuradReba mxo-

    lod imitom eqceoda, rom erTaderTia saqarTve-

    loSi, sadac mefed kurTxevis scenaa gamosaxuli da

    aravis SeumCnevia mTavari _ es freska, Tavisi war-

    weriTurT, garkveulwilad TiTqos movlenaTa kon-

    teqstidanaa amovardnili. demetre I Tanamo-saydred

    daisva da mefed akurTxa daviT aRma-Senebelma, ro-

    gorc mogviTxrobs daviTis istorikosi. amis Semdeg,

    demetre I-is xelmeored kurTxevis Sesaxeb, arcerT

    wyaroSi ar gvxvdeba informacia.

    Cveni azriT, es faqti SesaZlebelia im rTuli

    movlenebis amsaxveli iyos, romelic demetre I-is

    mefobasTanaa dakavSirebuli da burusiTaa moculi.

    araa gamoricxuli, rom konfliqtebis Sedegad de-

    metre I-s dasWirda xelmeored mefed kurTxeva

    tradiciuli wesiT _ “SvidTa samefoTa” didebu-

    lebisa da spaTa mier, raTa meti, an sruli legiti-

    macia mieca Tavisi mefobisTvis, da ris Sesaxebac

    arafers gvamcnoben qarTuli wyaroebi. winaaRmdeg

    SemTxvevaSi, anu misi nebisa da aucilebeli viTare-

    bis ararsebobisas, veravin gamosaxavda eklesiaSi

    freskaze mefed kurTxevis amsaxvel Secvlil ver-

    sias.

    SedarebiT sruladaa mocemuli Tamaris mefed

    kurTxevis aRweriloba. pirvelis, roca is Ta-

  • 10

    namosaydred daiyena giorgi III-m, ufro lakonuria.

    xolo meored kurTxeva ufro dawvrilebiT aris

    aRwerili. giorgi III-m “... mefe yo Tamar Tanadgomi-

    Ta yovelTa patriarqTa da ebizkoposTa, didebulTa

    imierTa da amierTa, vazirTa da spasalarTa da spas-

    petTa... daadga gХrgХni oqrosa Tavsa missa, oqrosa

    mis ofazisa, aRkmuli iakinTiTa, zmirTa da smarag-

    doTa mier” [2, 21]. aq saerTod araa naxsenebi xmlis

    “gadacemis” faqti, Tumca samxedro pirebi da didg-

    varovnebi CamoTvlilebi arian, rogorc Tanamdgomni,

    anu aqtiuri monawileni da mxardamWerni. giorgi III-

    is gardacvalebis Semdeg, samefos didebulebma, “Se-

    myrelTa SХidTave amis samefosa meTqu-metyueTa

    hkadres” da Tamars moTxoves wesisa da rigis mix-

    edviT mefed kurTxeva. maTi TqmiT, es ceremonia

    pirvelad ar iyo srulyofilad Catarebuli. amis

    Semdeg sruldeba Tamaris mefed kurTxeva tradici-

    uli, sruli ceremoniiT. aq isev ikveTeba politi-

    kuri viTarebis sxvadasxva peripetiebi, razec yura-

    dRebas ar gavamaxvilebT. cxadia, rom miuxedavad Ta-

    namosa-ydreobisa, samefos didebulebma, moiTxoves

    mefed dasmis iseTi wesis aRsruleba, sadac maTi mo-

    na-wileoba gamokveTili iyo. “aRmyvanelTa saydarTa

    da sajdomTa mamapapeulTa aRsues mze igi mzeTa...

    vinaTgan lixT-imeriTgan iyo wesi dadgmad

    gХrgХnisa Tavsa sameufosa, awХes monazoni Rirsi

    da madlSemosili, mTavarepiskoposi quTaTeli anto-

    ni saRiris-Ze, miRebad gХrgХnisa, da calis-kerZisa

    kaxaberi, erisTavi raWisa da Takuerisa, da srul-

  • 11

    yves moвeleTa sХanTa da didebulTa vardanis-ZeTa,

    saRiris-ZeTa da amanelis-ZeTa moReba da dadeba

    вrmlisa... Tayuanisces, daloces da adides spaTa

    Svidsave samefosaTa” [2, 26-27].

    ganxiluli monacemebidan Cans, Tu ramdenad di-

    di mniSvneloba hqonda mefis legitimaciisTvis kur-

    Txevis srulyofil ceremonias, rac mravali kompo-

    nentisgan Sedgeboda. swored am kuTxiT aris mniSv-

    nelovani XIII saukunis werilobiTi wyaro, romel-

    Sic dawvrilebiTaa aRwerili mefed kurTxevis yve-

    la niuansi.

    amrigad, mivyveT wyaros monacemebs: mefed ku-

    rTxevis wina Rames, mTavarepiskoposi samefo niSnebs

    (garda xmlisa) eklesiaSi miitanda da trapezze

    daalagebda. im Rames locvaSi aTenebdnen eklesiaSi

    mRvdelmsaxurebi da TviTon samefod gamzadebuli

    piric [6, 5].

    diliT, samefo sasaxleSi “juarismtvirTveli”

    mTavardiakvanTan erTad “Zeli cxovels” miu-

    brZanebda mefes, Tayvans scemda da dalocavda. mas am

    dros axldnen umaRlesi samxedro pirebi, romelnic

    monawileobdnen am ritualSi: jvarismtvirTveli

    Tavmodrekili dalocavda mefes: “gakurTxen wmidao

    da TviTmpyrobelo mefeo, mravalca arian welni me-

    fobisa Tqvenisani”, mere “sruliad laSqarTa Tqvan”

    [6, 5]. anu, jvrismtvirTvelis locvas “laS-qari”

    uerTdeba, metic, maT jvrismtvirTveli iseve Tavmo-

    drekili mimarTavs, rogorc mefes. cxadia, samefo

    palataSi laSqari ver iqneboda moTavsebuli da aq

  • 12

    samxedro elita unda igulisxmebodes. niSandobli-

    via, rom mefis mere jvrismtvirTveli swored sam-

    xedro pirebs ulocavs mefis kurTxevas: “Tqvenca

    gixaroden Zlierno da uZlevelno da damamxobelno

    mterTa samefoTano. Jami ars winamdebrisa saqmisa

    aRsrulebad” [6, 5].

    ivane javaxiSvili am cnobaze Semdeg komentars

    akeTebs: “Tav-modrekiloba, mimarTvis formula da Si-

    naarsi sruli ueWvelobiT amtkiceben, rom mefeTa ku-

    rTxevis wesi “laSqarT” “TviTmpyrobeli” mefis Tanas-

    wor pativs akuTvnebda da erTi da imave mowiwebiT epy-

    roboda” [12, 156].

    amis Semdeg mTeli amala eklesiisken gaemarTe-

    boda. am msvlelobaSi mTavari roli da adgili sam-

    xedro pirebsa da atributikas ekuTvnis. mefes win

    miuZRvis zari, Semdeg droSa da Subi, saxelmwifos

    samxedro Zlierebis simboloebi. Semdeg midis

    jvrismtvirTveli “Zeli cxovrebisaTi”, Semdeg “mefe

    da laSqarni”. mefes marjvena mxares mihyveba xmal-

    Semortymuli amirspasalari, amilaxvari da mejine-

    beTuxucesi, aseve xmalSemortymulebi. anu, mTavari

    pozicia _ mefis marjvena mxare, samxedro sferos

    warmomadgenlebs uWiravT. amirspasalars xelSi me-

    fisTvis Semosartymeli xmali ukavia: “da samefo

    вrmli orTve вlTa zeda etvirTos” [kur. 6]. danarCe-

    nebi, anu saxelmwifosTvis mniSvnelovani sfe-roebis

    warmomadgenlebi, mefes marcxena mxridan mihyvebian

    [6, 6].

  • 13

    sainteresoa erTi detali: mefes ukan mihyvebian

    “ezoTuxucesi, CuxCarexi, meabjreTuxucesi”, romel-

    Tac miaqvT samefo “fari, laxti da qarqaSi” [6, 6].

    Cven ar SegviZlia vivaraudoT, im dros fari,

    odnav Tu mainc atarebda “saxelmwifo niSnis, anu

    gerbis” funqcias. Tumca is faqti, rom laxtTan da

    qarqaSTan erTad mas mefis ukan miabrZaneben, SesaZ-

    lebelia ar gamoricxavdes faris rogorc ara mxo-

    lod Tavdasacavi iaraRis funqcias. aseve saintere-

    soa, rom amirspasalars, rogorc Cans, “SiS-veli”,

    anu uqarqaSo xmali uWiravs xelT, vinaidan qarqaSi

    mefis ukan mimyolT miaqvT.

    niSandoblivia, rom samefo xmali, rogorc saxelm-

    wifos Zlierebis da mefis mTavarsardlobis simbolo,

    am SemTxvevaSi “Zeli cxovrebis” Tanabrad gvevlineba,

    eklesiaSi Sesulebs jvrismtvirTveli amirspasalars

    xmals gamoarTmevs da sakurTxevelSi Seitans: “gamou-

    Ros jvrismtvirTvelman amirspasalars samefo вmali

    da sakurTxevlis Sina Zelsa cxovrebissa miyrdnobili

    dadvas”, xolo samefo droSa da Subi sakurTxevlis

    karebis iqeT-aqeT Tavsdeba: “da droSa da Subi sakurT-

    xevlisa kars emWirnen imr da amr” [6, 6].

    saeklesio ritualis Catarebis Semdeg, rac

    mTeli rigi komponentebisgan Sedgeba, mefes daad-

    gamen gvirgvins. mTeli es procesi sagaloblebis

    fonze mimdinareobs, gvirgvinis dadgmisas ki “mra-

    valJamiers” igalobeben: “mravalJmeul hyven RmerTo

    mefeT Cveni (saxeliT) mravalJmeul hyven”. amis Sem-

    deg mefes, sakurTxevlis karebidan gamosvlisas

  • 14

    amirspasalari xmals Semoartyams: “amirspasalarman

    вmali Seartyas” [6, 8].

    sasaxleSi misvlis Semdeg, mefes taxtze ka-

    Talikozi da jvrismtvirTveli unda Sehyolodnen.

    Tumca maleve samxedro pirebis milocva “laSqarTa

    Tayuaniscema da ZRuenis Sewirva” iwyeboda da kaTa-

    likozi da jvrismtvirTveli mefes marto tovebdnen

    samxedro pirebTan.

    mefed kurTxevasTan dakavSirebuli zeimi da pu-

    roba sami dRe grZeldeboda. am periodSi ki mefe,

    Semosili Tavisi samefo regaliebiT, taxtze ijda

    da ise iRebda mimlocvelebs.

    amdenad, samxedro sferos warmomadgenlebs, ro-

    gorc qveynis usafrTxoebis da Zlierebis garants,

    umniSvnelovanesi roli eWiraT mefed kurTxevis ce-

    remoniaSic. gansakuTrebiT sayuradReboa is faqti,

    rom samefo xmali umTavres religiur simbolosTan

    “Zeli cxovrebisasTan” iyo gaTanabrebuli. es albaT

    meti simbolizmis matarebelia da Cveni azriT,

    “RvTismier, jvrismier kurTxeul xmals” unda niS-

    navdes, rac SesaZlebelia ara mxolod gamarjvebis

    ideiis matarebeli, aramed ufro Sors mimavali, Su-

    asaukuneebis saraindo misteriebSi dafaruli ideis

    gamoxatuleba iyos. aRsaniSnavia isic, rom “maxvili

    da xmali bizantiaSi samefo niSnebad ar iyo miCneu-

    li, dasavleT evropaSi _ ki, saxeldobr, safran-

    geTSi da britaniaSi xmal-maxvili samefo samkaulis

    aucilebel kuTvnilebad iTvleboda. am mxriv maSasadame

    maSindeli saqarTvelo dasavleT evropas ufro uaxlov-

  • 15

    deboda, vidre mezobelsa da misabaZavad miCneuls bizan-

    tias” [12, 158].

    saqarTveloSi samxedro kulturis maRal do-

    neze ganviTarebis Sesaxeb, garda zemoT ganxiluli

    wyaroebisa, metyvelebs agreTve qarTuli samarTlis

    Zeglebis monacemebi, sadac muxlobrivadaa gawerili

    omis dros aucilebeli qcevis normebi. es arcaa ga-

    sakviri _ qveyana, romelic marad saomar mdgoma-

    reobaSi imyofeboda, realurad da samarTlianad

    afasebda brZolis dros, rogorc sakuTar, ise

    mtris mdgomareobas. amitomac, kanoniT iyo gansa-

    zRvruli, rogori qmedebis ufleba hqonda brZolis

    velze meomars.

    am TvalsazrisiT gansakuTrebiT sainteresoa

    vaxtang VI-is samarTali, vinaidan masSi muxlo-

    brivadaa Camoyalibebuli brZolis velze qcevis

    wesebi.

    samarTalSi dafiqsirebuli 178-e muxli, brZo-

    lis velze mopovebuli qonebis kuTvnilebas gan-

    sazRvravs: `laSqarSi danarCunebulis kacsa da

    iaraRze irCodnen~. misi sruli versia mxolod

    quTaisis istoriul-eTnografiul muzeumSi dacul

    201 xelnawerSia warmodgenili. es muxli sain-

    teresoa imdenad, rom fasdaudebel cnobebs Seicavs

    omSi moklul mtris mimarT moqcevis wesebis

    Sesaxebac. aq dawvrilebiTaa mocemuli Tu vis rCeba

    moklulis an datyvevebulis iaraRi, cxeni da

    tanisamosi. amave sakiTxs eZRvneba samarTlis 254-e

    muxli, sadac gawerilia omSi moklulis, daWrilis,

  • 16

    an tyved ayvanilisadmi damokidebuleba. yovelive es

    metyvelebs Tu raoden didi mniSvneloba eniWeboda

    brZolis dros qmedebebsa da wesebs. moklulisa da

    tyved ayvanilisadmi damokidebuleba kanoniT iyo

    gansazRvruli da mas veravin ver daarRvevda (Tu

    arada “kanoni aqvs”, anu kanoniT daisjeboda). `Tu

    kacman kaci dainarCunos cocxali, Tu an moklas,

    misi cxeni, iaraRi, tanisamosi damnarCuneblisa aris;

    jaWvi, zuCi, muzaradi da amgvari xelmwifisa aris,

    Tvali Tu margaliti~. amasTanave, `moklul kacs

    veravin ver edaveba momkvlels da da verc

    gauZarcvis~ [8, 525]. anu mokluli da misi aRWur-

    viloba ukve meomris sakuTrebad iTvleboda da mas

    sxva xels ver axlebda.

    im SemTxvevaSi Tu meomari Tavis mokluls ar

    gaZarcvavda da isev gaagrZelebda brZolas, SeeZlo

    vinmesTvis eTqva, es me movkali da Sen mixede mis

    aRWurvilobaso, magram misTvis garkveuli wili unda

    mieca: `da Tu man ar indoma gaZarcva da isev mtersa

    sdevs, da sxvas uTxra eg kaci me movkali da Sen

    gaZarcveo, imasac cota wili uc mis naZarcvSi misi

    karkacobiT~ [8, 526].

    Tu meomari Tavis mier mokluls yuradRebas ar

    miaqcevda, arc arvis miabarebda da brZolas ga-

    agrZelebda, maSin is mokluli visac darCeboda, imi-

    si iqneboda alafic.

    Tu mokluli an daWrili sacilaod gaxdeboda

    mebrZolebs Soris, maSin es saqme mowmis TqmiT

    gadawydeboda. xolo visac darCeboda mokluli, imas

  • 17

    mowmisTvis yvelaze saukeTeso iaraRi unda mieca:

    `erTi, romelic ukeTesi iaraRi hqondes, mowmobis

    gulisTvis misces~ [8, 545]. aRbuRas samarTlis

    mixedviTac Tu omSi datyvevebuli an mokluli

    (darCenili) kacis abjari da cxeni sacilao gaxde-

    boda, mowmis da ficis meSveobiT unda garkveuliyo:

    “Tu omsa Sigan darCenilsa kacsa da missa abjarsa

    zeda icilebodnen, rasaca abjarsa zeda nakravi

    aCndes, da anu cxensa, mas marTebs. asse rome igi

    darCenili kacica gaikiTxon ficiTa” [7, 460-461]

    CvenTvis, gansakuTrebiT sainteresoa 178-e muxlis

    is nawili, sadac moklulisadmi qcevis garkveuli

    akrZalvebia mocemuli: `agreve mokluls kacs aras-

    gziT nifxavi da perangi ar gaecrcvebis da nurcavin

    Ãels miyofs, Tvara kanoni aqvs da Tu vinmem ikadros amisi qna, maTi ufrosi nu aqnevinebs~ [8,

    526]. `brZolaSi Sina romelic kaci mokudes,

    abjrisgan kide tansacmelsa da nifxav-perangsa,

    nuvin moÃdis. krul, wyeul da SeCvenebul iyav RvTisa piriTa~ [4, 471].

    amgvarad, Cans, rom mokluli mtrisadmi qceva-

    sac Tavisi wesi gaaCnda, rac kanoniT iyo gansaz-

    Rvruli, ar SeiZleboda moklulis Seuracxyofa da

    misi gaSiSvleba, winaaRmdeg SemTxvevaSi misi Camdeni

    kanoniT daisjeboda.

    vaxtang VI-is samarTalSi aseve gawerilia omSi

    naSovni alafis ganawilebis wesebi. Cans, rom omis

    dros mopovebuli qonebis saukeTeso da umetesi

    nawili mefes ekuTvnoda. 255-e muxlis mixedviT, Tu

  • 18

    xelmwife eswreboda brZolas alafidan saukeTeso

    da mexuTedi nawili misi iyo, Tu ar iyo monawile,

    mexuTedi alafisa mainc mas ekuTvnoda: `Tu an

    TareSobiT naSovni iyos, Tu xelmwife iq brZanebda,

    romelic eprianeba, imasac miarToms da fanjiaksac

    aiRebs, Tu ar brZandeba fanjiaks mainc aiRebs~ [8,

    546] (fanjiaki _ mexuTedi; amave gamocemis Tanadar-

    Tuli leqsikoni, gv. 768).

    im SemTxvevaSi Tu saTareSod erTad wavidnen

    meomrebi da maTgan romelime carieli darCeba, sxve-

    bi valdebulni arian mas nadavli gauyon: `amxanagSi

    jeT Tu garigdnen, piroba misces erTmanerTs,

    romelic amxanagi sul carieli darCes, wils ver

    daaklebs~ [8, 546]. amave dros wilis umetesi, meaTe-

    di nawili, anu `sacxenmalo~ qonebis mSovnels

    ekuTvnoda [8, 546].

    sainteresoa am sakiTxTan dakavSirebiT somxuri

    samarTlis wesebi. xiTar goSis samarTlis mixedviT

    Tu `laSqari da Tavadi xelmwifis brZanebiT

    wavidnen rasac alags dasarbevelad, rac iq iSovnon,

    naxevari xelmwifis aris, naxevari TavadTa da

    jarTa~ [9, 387]. im SemTxvevaSi ki `Tu TavisTavad

    wasuliyvnen, ori wili naSovnisa _ TavadTa da

    jarTa da erTi wili xelmwifesa miarTvan~ [9, 387].

    rac Seexeba omSi naSovn qonebas, somxuri sa-

    marTlis mixedviT, is Semdegnairad nawildeboda:

    `omSi naSovni oqro, Tvali, mZime zarbazi (oq-

    roqsovili) vinc iSovos, xelmwifis wilia, mar-

  • 19

    galiti da vercxli Tavadebis aris da sxva ra

    ginda ra naSovari jarisa aris~ [9, 388].

    omSi datyvevebuli kacis da misi aRWurvilobis

    ganawileba somxuri samarTliT, qarTulisagan gan-

    sxvavebuli wesiT xdeboda, aq tyve, misi jaWvi da

    muzaradi mefes ekuvnoda, xolo iaraRi, cxeni da

    tanisamosi _ damtyvevebels: `molaSqre kacman omSi

    vinc dainarCunos kaci, darComilis kacis iaraRi,

    tanisamosi, cxeni vinc dainarCunos misi iyos da

    kaci, jaWvi da muzaradi xelmwifis miarTvan~ [9,

    388].

    amrigad, saxelmwifo samarTali omSi qcevis Zi-

    riTadad ramdenime aspeqts aregulirebs:

    1. mopovebuli nadavlis ganawilebas, saidanac

    ZiriTadi wili mefes ekuTvnis, miuxedavad imisa, mo-

    nawileobs Tu ara is aRniSnul samxedro operaciaSi.

    qarTulisgan gansxvavebiT, somxuri samarTlis mixed-

    viT, meti wili mefes ekuTvnis.

    2. datyvevebuli meomris da misi aRWurvilobis

    kuTvnilobis sakiTxs _ mefes aqac wili udevs _

    abjari mefisa iyo, tyve, cxeni, tanisamosi da sxva

    _ damtyveveblisa. somxuri samarTlis mixedviT ki

    tyvec mefes ekuTvnoda; aqvea daregulirebuli mok-

    lulis aRWurvilobis cilaobis viTareba, am

    SemTxvevaSi mowmis sityviT gadawydeboda, vis

    ekuTvnoda darCenili qoneba.

    3. mokluli mtrisadmi damokidebulebas _ kano-

    niT ikrZaleboda misi tanisamosisgan ganZarcva;

  • 20

    garda kanonisa, am qmedebis Camdeni eklesiisgan da-

    wyevlilic iyo.

    garda oficialuri kanonmdeblobisa, brZolisa

    da mowinaaRmdegesTan urTierTobas xalxuri tradi-

    ciebic agvarebda. arsebobda dauwereli kanoni, rac

    mtrisadmi, anu Rirseuli mowinaaRmdegisadmi pativi-

    scemas gulisxmobda. amis damadasturebeli magali-

    TebiT savsea qarTuli folklori. ar SeiZleboda

    mokluli mtris gaSiSvleba, damaxinjeba, “miwis

    zemoT”, anu daumarxavad datoveba.

    sainteresoa, rom ZiriTadi brZolis win zogjer

    wesad yofila meTaurTa, an msurvelTa Serkineba.

    zogjer brolis bedi am Serkinebis Sedegzec-ki iyo

    damokidebuli [3, 345]. erTi svanuri leqsis mixedviT,

    sadac aseTi brZolaa asaxuli, “TaTari” pirveli

    srolis uflebas moiTxovs _ Soridan movdivar da

    daRlili varo. misi es piroba ki uyoymanod sruldeba

    [11, 156-157].

    erTaderTi kuTxe saqarTveloSi xevsureTia, sa-

    dac mokluli mtrisTvis xelis mtevnis mokveTis

    wesi arsebobda. am mtevans xevsuri saxlis banze

    hkidebda. es wesi, Cveni azriT, ar niSnavs mokluli

    mtris Seuracxyofas, aramed is xevsurTa saiqio

    cxovrebaze warmodgenas ukavSirdeba. xevsuris

    SexedulebiT, gardacvalebis Semdeg cxovreba iseve

    grZeldeboda, rogorc am qveyanas iyo. mas iqac iseve

    sWirdeba iaraRi da yvela sxva nivTi, rogorc

    samzeoze, raTa icxovros da mtersac gaumklavdes.

    momakvdav mamakac xevsurs: “misi axlobeli vinckia,

  • 21

    xmalze sanTels daukravs da marjvena xelSi

    miscems. xmlis micemisas etyvis: “SenTvis

    Semoseulsa Sens xmliTamca iSoreb”. xevsuri

    xmlosania da iqac iaraRiani unda iyos” [12, 233].

    swored amitom, xevsurs im qveyanaSi kidev rom

    Sexvdes mis mier mokluli mteri, mas mklavi mo-

    kveTili eqneba da xmals veRar gamoiyenebs. amdenad,

    xevsuri, ase vTqvaT, Tadarigs iWers, rom erTxel

    damarcxebuli mteri, misTvis aRar gaxdes saSiSi.

    zemoT ganxiluli masalebidan Cans, Tu raoden

    mniSvnelovani roli eniWeboda samxedro fenas da

    maT moqmedebas saqarTveloSi; isini iyvnen privile-

    girebuli fena, magram miuxedavad amisa, maTi qcevis

    normebi kanonmdeblobiT mkacrad iyo gansazRvruli,

    rasac emateboda xalxuri, dauwereli samarTlis

    normebi. umTavresi daskvna aseTia: samxedro saqmis

    aseTi privilegirebuloba da TiTqmis yovlismom-

    cveloba, saqarTvelos rTuli geopolitikuri viTa-

    rebiTaa ganpirobebuli. rac Seexeba kanonmdeblobiT

    da xalxuri samarTliT mkacrad gansazRvrul

    normebs _ saqarTvelos, rogorc maRali kulturis

    mqone da kanonmdeblobiT sferoSi ganviTarebuli

    qveynis Sesaxeb metyvelebs.

  • 22

    literatura

    1. daviTis istorikosi, “qarTlis cxovreba”, teq-

    sti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mi-

    xedviT s. yauxCiSvilis mier, t. I, Tb., 1955.

    2. istoriani da azmani SaravandedTani, “qarTlis

    cxovreba”, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi

    xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, t. II,

    Tb., 1959.

    3. x. ioseliani, samxedro saqmis istoriidan svaneTSi,

    “istoriul-eTnografiuli Ziebani”, IV, Tb., 2002.

    4. kanonikuri samarTali, qarTuli samarTlis Zeglebi,

    t. I, teqstebi gamosca, gamokvleva da leqsikoni

    daurTo prof. i. doliZem, Tb., 1963.

    5. matiane qarTlisa, “qarTlis cxovreba”, teqsti

    dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT

    s. yauxCiSvilis mier, t. I, Tb., 1955

    6. mefis kurTxevis wesi, me-XIII sauk. dasawyiss

    Sedgenili, sargis kakabaZe, tf., 1913.

    7. samarTali aRbuRasi, qarTuli samarTlis Zeglebi,

    t. I, teqstebi gamosca, gamokvleva da leqsikoni

    daurTo prof. i. doliZem, Tb., 1963.

    8. samarTali batoniSvilisa vaxtangisa, qarTuli

    samarTlis Zeglebi, t. I, teqstebi gamosca,

    gamokvleva da leqsikoni daurTo prof. i.

    doliZem, Tb., 1963.

    9. samarTali somxuri (mxiTar goSis samarTali),

    qarTuli samarTlis Zeglebi, t. I, teqstebi

    gamosca, gamokvleva da leqsikoni daurTo prof.

    i. doliZem, Tb., 1963.

  • 23

    10. svaneTis werilobiTi Zeglebi, t. II, teqstebi

    gamosacemad moamzada gamokvlevebi da samecniero

    aparati daurTo valeri silogavam, Tb., 1988.

    11. svanuri poezia, I, Tb., 1939.

    12. i. javaxiSvili, Txzulebani Tormet tomad, t, VII,

    Tb., 1984.

    13. r. xaraZe, xevsureTis saarqivo eTnografiuli

    masalebi, “kavkasiis eTnografiuli krebuli”,

    XIV, Tb., 2012.

  • 24

    Khatuna Ioseliani

    Problems of the Military Etiquette

    Warfare, army and armament are those foundations on which even now the strength and independence of each state is based. Military sphere had the same meaning in the Middle Ages.

    Because its significance,the state traditionally regulated the rules and obligations of the military sphere representatives by the law. According to the written monuments of law the code of conduct in a war was determined: to whom the trophies were belonged, how warriors should have dealt with captured or dead warriors... For in-stance, it was forbidden to take off the cloths from a dead person. Those who did not obey the rule were punished by a certain pu-nishment and etc.

    According to the written sources we also have a detailed de-scription of a ceremony of becoming a king, where the representa-tives of the military sphere had one of the main leading role and the weapon – king’s sward together with “Dzelitskhovrebisa” (the Pillar of Life) is put in the alter of the church that is significant as well. It is well known that a sword was not belonged to the attributes of king. It was peculiar only for Byzantine and Western Europe (France, Brit-ain...).

    As for the folklore, there are a lot of examples of battle rules and chivalrous behavior data. For example, who and why had the right of a first shoot in one-on-one battle, was it permitted to mutilate a body of a killed warrior or not (it was strictly forbidden) and etc.

    The only region in Georgia is Khevsureti where it was a rule to cut the right palm of a killed man that was determined by the reli-gious viewpoints. According to Khevsurians (old beliers) the life in the next world is the same as it is on this world. So, the enemy one-had defeated will be without right hand and if they meet each other in the next world, will be unable to oppose him.

  • 25

    giorgi mamardaSvili

    afxazeTis teritoriis mosaxleobis re-

    ligiuri cxovrebis Tanamedrove sakiTxebi

    qarTul-afxazurma saomarma dapirispirebam, Sem-

    dgomSi afxazeTis TviTaRiarebuli respublikis izo-

    laciam, afxazuri sazogadoeba mravali problemis wi-

    naSe daayena. erT-erTi mtkivneuli da saWirboroto

    problema aRmoCnda religiuri sakiTxic. afxazma

    samRvdeloebam ramodenimejer scada rusul Tu berZ-

    nul eklesiebTan urTierToba, rac axali sta-tusis

    miRebas isaxavda miznad. es moZraoba bolo dros Za-

    lebs ikrebs _ 2011 wlis maisSi, axal aTonSi gai-

    marTa saeklesio da saero pirebis gaerTianebuli sax-

    alxo kreba, sadac afxazuri eklesiis problemuri sa-

    kiTxebis gadawyvetis gzebi daisaxa.Aamas 2012 wlis

    ianvarSi, afxazi samRvdeloebis msoflio patriarqTan

    viziti mohyva. Tumca afxazuri eklesia jer kidev

    haerSia gamokidebuli, metic, aqvs Sida dapirispirebe-

    bi, romelTa ganxilvac Sors wagviyvans. qvemoT am-

    jerad ganvixilavT afxazeTis mosaxleobis damo-

    kidebulebas marTmadideblobis, islamisa da tra-

    diciuli xalxuri religiis mimarT da SevafasebT Ta-

    namedrove mecnierTa zogierT aSkarad tendenciuri

    mosazrebas.

    mogexsenebaT Tu raoden mwvavea dRevandeli da-

    pirispireba qarTvel da afxaz xalxebs Soris. sam-

    wuxarod, am dapirispirebas xels uwyobs mZlavri

    ideologiuri manqana, romelic kavkasiaSi TiTqmis

  • 26

    ori saukunea muSaobs da safuZvels aclis kavka-

    sielTa odindel erTobas. jer caristuli, Semdeg

    bolSevikuri da dRes ukve saocrad agresi-uli da

    avtoritaruli ruseTis Sesabamis uwyebebis mizanmi-

    marTuli muSaoba aris mTavari mizezi im TiTqmis

    isteriuli antiqarTuli ganwyobisa, romelic nel-

    nela fexs ikidebs engurs gaRma darCenilTa umrav-

    lesobaSi. samecniero litera-turaSi XIX saukunis

    bolodan iwyeba brZola afxazeTis mosaxleobis mac-

    xovrebelTa dapiris-pirebisTvis. konfliqtebisa da

    dapirispireba-dana-wevrebisTvis sasafuZvlo velebi

    advilad iqna napovni _ pirvel rigSi enobrivi

    gansxvaveba, Sem-dgom istoria da istoriuli geo-

    grafia, romelic tendenciurma mecnierebma TavianTi

    interesebis mixedviT gaayalbes. SedarebiT xelux-

    lebeli darCa kulturisa da yofa-cxovrebis iseTi

    mniSvnelovani mxare rogoricaa religia. XIX-XX

    saukunis eTnografebs azrad ar mosvliaT religiis

    aspeqtSi dapirispireba eZebnaT qarTvelebsa da af-

    xazebs Soris, an Segnebulad gverdi aevloT, an

    sulac tendenciuri mosazrebebiT daekninebinaT qar-

    Tuli elementis da gavlenis mZlavri arseboba af-

    xazeTis teritoriis mosaxleobis religiur cxo-

    vrebaSi,. amis naTeli magaliTia TviT afxazeTis mo-

    saxleobis bunebrivi wiaRidan gamosuli ori eTno-

    grafis, solomon zvanbasa da niko janaSias sakmaod

    soliduri naSromebi afxazeTis religiis Sesaxeb.

    dRes, rodesac qarTul-afxazuri konfliqti

    faqtobrivad CixSia Sesuli da gaRrmavebis arasa-

  • 27

    surveli perspeqtivebic gaaCnia, pirveli rigis amo-

    canas Cveni azriT, swored im ideologiuri sa-

    fuZvlebis ganeitraleba-aRmofxvra warmoadgens ra-

    sac didi xania nergaven orive xalxis ara-

    keTilmosurne reJimebis msaxurni. gasakviri araa,

    rom 2012 wlis dasawyisSi afxazuri eklesiis sepa-

    ratistuli frTis warmomadgenloba konstanti-

    nepolSi stumrobisas TavianTi eklesiisTvis avtoke-

    faliis mopovebis SesaZleblobebs zveravda. delega-

    ciis meTauri dorofei (doroTe) dbari, Teologiis

    mecnierebis doqtori da axali aTonis taZris wi-

    namZRvari avtoria ramodenime samecniero naSromisa,

    romelTa dedaazri afxazuri eklesiis avtokefalu-

    robis uflebis mtkicebaa. am SemTxvevaSi mama doro-

    fei (doroTe) aSkarad dainteresebuli mxarea da

    SesaZloa odnav mainc gagebiT moekido mis miswrafe-

    bebs. gacilebiT saSiSi da yovlad miuRebelia arasa-

    eklesio fenis, afxazeTTan aranairi saerTos mqone

    sakmaod soliduri mecnieris aSkarad tendenciuri

    naSromi, romelic rom ara es tenden-ciuroba, Se-

    saZloa afxazeTis religiis Sesaxeb ukanasknel

    dros Seqmnil samecniero naSromebTa rigSi erT-erT

    mniSvnelovan adgilze dagveyenebina. mxedvelobaSi

    maqvs peterburgis aRmosavleTmcodneobis universi-

    tetis profesoris aleqsandr krilovis sqeltaniani

    monografia, romelSic mimoxilulia afxazuri re-

    ligiis Seswavlis, Sefasebis sakiTxebi, istoria, da

    Tanamedrove afxazeTis mosaxleobis religiuri yo-

    fa-cxovrebis sakiTxebi. yvela am sakiTxis mimoxil-

  • 28

    visas avtori aSkarad ten-denciuria, Tumca

    umravles SemTxvevaSi ise niRbavs, nebelobiT Tu un-

    eburad TviTrwmenaSi arsebul antiqarTulobas, rom

    kargad gamecadinebuli Tvalis gareSe misi xrikebis

    danaxva Wirs. eTnologisTvis, miTumetes imisTvis

    visac Seqmnili konfliqtis gamo engurs gaRma ara-

    Tu samecniero muSaobis, aramed fexis dadgmis saSu-

    alebasac ar eZleva, mniSvne-lovania krilovis na-

    Sromis is nawili, romelic afxazeTis mosaxleobis

    religiuri cxovrebis dRe-vandelobas aRwers. kri-

    lovis naSromSi aRwerilia afzuri religiis yvela

    mniSvnelovani sakulto adgili, ritualebis Catare-

    bis, kultmsaxurebis arCevis wesi da xalxis damo-

    kidebuleba tradiciuli kultmsaxurebisadmi. kri-

    lovis, romelic 1995-2003 wlebSi aqtiur savele

    eTnografiul muSaobas awarmoebda afxazeTis Crdi-

    lo dasavleT, e.w. bzifis afxazebs Soris, gadmoce-

    miT afxazeTSi Svidi mTavari salocavia (bJiSnixa)

    [5]. umTavresi didi-rifSia, romelsac moyveba lix-

    nixa, lZanixa, ilirnixa, laSkendernixa, inal-kuba

    da biTnix (soWTanaa da ubixur salocavad iTvleba.

    meSvide sa-locavad zogi fsxu nixas, zogi aegr-

    laprnixas, napranixas, geCnixas, kapba nixas miiC-

    nevs).Aam Svidi samlocvelodan kultmsaxureba amJa-

    mad aRdgenilia xuT adgilze. avtori maT Semdgom

    aRwers Svideulis gareT mdgom, magram mniSvnelovan

    jvar-xats aegr-lapirnixasa da osTa salocavs,

    `iron-Zvars~, romelic ZiriTadad saqarTvelos

    sxvadasxva kuTxeebidan afxazeTSi gadmosaxlebul

  • 29

    osebs 1972 wels dauarsebiaT.A mokled SevexoT am

    jvar-xatebis aRwerilobas: yvela afxazuri jvar-

    xatis `wina-mZRoli~, arCeviTia. lixnixa am SemTxve-

    vaSi gamona-klisia, aq kultmsaxuris mamidan Svilze

    gadadis. sxvagan kultmsaxurTa gvaridan damsaxu-

    rebul, sufTa bunebisa da umwikvlo reputaciis

    kacs irCeven. mTavari salocavebis winamZRolobis

    ufleba garkveuli gvarebis prerogativaa eseni

    arian: didi-rifSSi CiCbebi, lixnixaSi goCuebi, lZa-

    nixaSi Sayrilebi, aegr-laprnixaSi cimcbebi.

    kultmsaxuris locvis teqstebi sakmaod msgavsia

    erTmaneTis da Zi-riTadad uflisa da misi moadgi-

    lebis, apaimba-rebisadmi (angelozebis) keTildReobis

    gamoTxovis Sinaarsisaa. dRemde tardeba xatze gada-

    cemisa da wyevlis moxsnis ritualebic, agreTve

    locva kargi amindisTvis, acunixa.

    sanam SevexebodeT afxazeTis mosaxleobaSi af-

    xazuri tradiciuli religiis rolsa da funqcias,

    krilovis mier Catarebuli anketirebis Sedegebs ga-

    vecnoT: anketireba Catarda gagraSi da gudauTaSi,

    sofel aWandaraSi da lixnSi. anketebis mcire na-

    wili Seivso soxumSi, merxeulSi da kvitoulSi

    (oCamCiris raioni). saboloo jamSi dagrovda 23

    erovnebis respodentebis mier Sevsebuli 1448 anke-

    ta. mizanmimarTul tendenciurobaze Semdgom ufro

    vrclad visaubrebT, aq ki mxolod imas aRvni-SnavT,

    rom mkvlevris im 23 erovnebis warmoma-dgenels

    Soris, romlebmac anketebi Seavses 30 qarTveli, 8

    megreli da 4 svanuri erovnebisaa [5, 11]. advili

  • 30

    misaxvedria, rom krilovs es `fandi~ sakuTari

    kvlevisa da savele masalebisTvis farTo masStabe-

    bis SesaZenad da masSi mravali eris Svilebis Car-

    Tulobis dasturad ar dasWirvebia. aSkarad anti-

    qarTuli tendenciebi, SefarviT Tu aSkarad mis

    kvlevas Tavidan bolomde gasdevs. gamokiTxulTa

    55% Tavs qristianad Tvlis, 17% muslimad, 14,6%

    aTeistia, 7,4%-s gauWirda raime religiisadmi Tavi-

    si rwmenis mikuTvneba, 2% afxa-zuri tradiciuli

    religiis mimdevaria. eTnikur afxazebs Soris 49,3

    % qristianobas aRiarebs, 28,7% muslimia, 2% war-

    marTad Tvlis Tavs, 1,2% ki tradiciul afxazur

    religias miakuTvnebs sakuTar rwmenas. Aaq cotaTi

    gaugebaria warmarTisa da tradiciuli afxazuri

    religiis urTierTmimarTeba _ advili savaraudoa,

    rom gamokiTxulebs erTmaneTSi areodaT tradici-

    uli afxazuri religia da warmarToba. rTulia imis

    warmodgenac Tu ra krite-riumiT mijnavda krilovi

    am ori mimarTulebisadmi visime kuTvnilebas, miTu-

    metes rom samecniero wreebSi arsebobs sxvada-

    sxvaoba afxazuri religiis Sesaxeb – zogierTebi

    mas aSkarad warmarTulad Tvlian, zogni miiCneven

    monoTeistur religiad, zogierTi sulac wi-

    naaziuri religiebis memkvidred. sainteresoa an-

    ketirebis monacemebi qarTvelTa religiurobis Se-

    saxeb: 73,3% qristiania, 6,7 % muslimi, 3,3 % war-

    marTi [5, 16-17].Ees monacemebi undoblobas iwvevs da

    albaT yovlad gaumarTlebeli iqneba, Tu mas mTels

    afxazeTSi mcxovreb qarTvelebze gvavcelebT.M mus-

  • 31

    lim da warmarT qarTvelTaPprocentuloba marTlac

    daujereblad JRers, Tumca SesaZloa gamokiTxul

    30 qarTvels Soris 2 kaci muslimi da erTic war-

    marTi aRmoCnda, rac Sesabamisad gamokiTxulTa 6,7

    da 3,3 procents udris.

    krilovis mTeli kvleva mis mier Catarebuli

    gamokiTxvis Sedegad miRebuli suraTis sawina-

    aRmdegoa – mxedvelobaSi gvaqvs afxazTa religiuri

    identoba. afxazis religiuri identoba gviani Sua-

    saukuneebis cnobebidan moyolebuli sakmaod bundo-

    vania. isini qristianobis, musulmanobisa da tradi-

    ciuli religiis mimdevrebi arian da ritualuri

    TvalsazrisiT maT religiur qcevaSic gacilebiT

    bevria warmarTuli vidre qristianuli da musulma-

    nuri.

    afxazebs Soris islamis gavrcelebisa da misi

    qristianobaze gavlenis Sesaxeb sakuTari Sexe-

    duleba aqvs XIX saukunis meore naxevarSi moRvawe

    s. zvanbas. igi TanamemamuleTa rwmenis Sesaxeb mokle

    komentars akeTebs Tavisi erT-erTi naSromis Sesa-

    valSi: `afxazeTSi qristianobis kvali mxolod Zve-

    li eklesia-monastrebis nangrevebSiRa SemorCa. am

    qveyanaSi mahmadianurma swavlebam WeSmariti rwmenis

    sxivebi daabnela, Tumca TviTonac ver hpova did ga-

    saqani xalxSi. mTavris saxleulobis garda mosax-

    leobis Zalian mcire nawili iTvleba qristia-nad,

    cotaa musulmanTa ricxvi, danarCenebi yvela war-

    marTebi arian~ [4, 31].

  • 32

    XIX saukuneSi dafiqsirebuli afxazuri war-

    marToba da misi ritualuri mxare misi monawilisa

    da masSi rwmeniTac CarTuli niko janaSias mier

    TiTqmis zedmiwevniTaa aRwerili. niko janaSias gad-

    mocemebi da aRwerilobani kidev erTi dasturia Tu

    rogor Rrmad qonda fesvebi gadgmuli xalxSi war-

    marTul religias, romelsac marTmadideblobis da

    miTumetes mahmadianobis gavlenis kvali odnav, isic

    saritualo da ara ideur nawilSi amCnevia.

    sociologiuri gamokiTxviT am ramodenime wlis

    win afxazTa samoci procenti Tavs qristianad

    Tvlida, Teqvsmeti procenti mahmadianad miiCnevda

    Tavs, danarCenebi ki warmarTebad da aTeistebad [2,

    9]. Cvens mier gamokiTxul respodentTa umravle-

    sobas religiisadmi arc Tu ise `axlobluri~ damo-

    kidebuleba aqvs. `afxazebis umravlesoba qristianebi

    varT, mahmadianebi cxovrobdnen Cveni soflis zemoT,

    maT Turqebs veZaxdiT~ _ ambobs, oCamCireli nusia

    jinjolava sofeli jgerdadan. ara da XIX saukunis

    Sua wlebisTvis jgerda musulmanTa erT-erTi dasay-

    rdeni punqti iyo. SesaZloa mohajirobis dros es

    sofeli daicala musulmanuri mosaxleobisgan _

    dRes Turqebad wodebuli xalxi SesaZloa an moha-

    jirobas gadarCenili andac iqidan dabrunebuli

    xalxia. naklebad savaraudoa Tumca dasaSvebia, rom

    dRes Turqebad wodebuli jgerdelebi im eTnikurad

    Turqebis STamomavlebi arian, romlebic oCamCiresa

    da soxumis midamoebSi cxovrobdnen da cnobebis

    mixedviT sakmao gavlenas axdendnen adgilobrivi mo-

  • 33

    saxleobis religiur mrwamsze [6, 63] aris aseTi

    mosazrebac, rom afxazi samRvdeloeba 1937 wlis

    represiebis dros daxvrites (g. mamardaSvilis sa-

    vele dRiuri). amave respodentis azriT, afxazebi

    TiTqmis mTlianad qristianebi arian. maTi integra-

    cia eklesiaSi ki imitom ar moxda, rom RvTismsaxu-

    reba eklesiebSi maTTvis gaugebar enaze mimdinareob-

    da. mTxrobelis mier naxsenebi enobrivi barieri af-

    xazTa Soris qristianobis damkvidrebis erT-erTi

    mTavari xelisSemSleli faqtori unda yofiliyo. am

    faqts aRniSnavs n. berZeniSvili da lakonurad aya-

    libebs azrs, romliTac kargadaa axsnili afxazTa

    mier qristianobis ver gaTavisebis erT-erTi mizezi:

    `berZnuli qristianoba afxazeTisTvis ucxo da

    Tavze moxveuli moZRvreba iyo. misi gaziareba _

    SeTviseba moiTxovda: an afxazebi unda gaberZnebu-

    liyvnen kulturulad, an es sarwmunoeba afxazur

    enaze unda gamarTuliyo, Tu ara afxazeTSi qristia-

    noba mudam zedapiruli darCeboda…~ [1, 595]. sava-

    raudod afxazTa Soris qristianoba xelmisawvdomi

    da advilad SesaTvisebeli iyo socialurad dawinau-

    rebuli, maRali sazogadoebisTvis, romlebic kargad

    flobdnen qarTul da berZnul enebs, im enebs rom-

    lebzec afxazeTSi mimdinareobda RvTismsxureba.

    aqedan gamomdinare SeiZleba vTqvaT, rom afxazebSi

    qristianobis Tavdapirveli gavrcelebisTanave zeda-

    piruloba iqca maTSi qristianobis damcrobisa da

    paganizaciis erT-erT mTavar mizezad.

  • 34

    dResdReisobiT afxazeTSi qristianuli reli-

    giisadmi interesis gamococxleba SeiniSneba. ar-

    sebobs marTlmadidebluri afxazuri saitebi (ma-

    galiTad: Abkhazian-churches.ru), sadac moTxrobilia

    afxazeTSi qristianobisa da eklesia-monastrebis

    istoria. cxadad SeiniSneba, rom Segnebulad aqvs

    gverdi aqceuli imas, rom yovelive es qarTuli

    kulturis ganuyofeli nawilia. Tumca maTSi sain-

    tereso informaciacaa daculi: aRsaniSnavad migvaC-

    nia is faqti, rom afxazeTis teritoriaze XX sau-

    kunis pirvel naxevarSi Sendeba ori didi eklesia.

    soxumis sakaTedro taZari 1915 wels qalaqSi mcxo-

    vreb berZenTa iniciativiT da saxsrebiT aSenebula.

    TiTqmis imave periodSi berZeni berebis axali aTo-

    nis samonastro kompleqsi daarsebula. amJamad

    orive eklesiasTan arsebobs sasuliero saswavlebe-

    li. amave saitebis informaciiT dRes soxumis saka-

    Tedro taZarSi RvTismsaxureba oTx enaze: afxazu-

    rad, qarTulad, Zvel rusulad da berZnulad tar-

    deba.

    qristianobis SesamCnevad gaaqtiurebis kvalad,

    Cans rom afxazeTSi qristanobisadmi tradiciuli

    afxazuri religiis safuZvlebis mimarTebis dadge-

    nazec zrunaven. am mxriv sainteresoa erT-erT ru-

    sul internet gazeTSi gamoqveynebuli statiis amo-

    naridebi: "Согласно опросам, большинство насе-ления

    Абхазии исповедует христианскую религию. При этом

    многие исследователи-абхазоведы отмечают, что

    духовные ценности традиционных верований абхазов

    не находятся в противоречии с православием, они

  • 35

    скорее дополняют друг друга". Aamave avtoris cnobiT

    afxazeTSi oTxasamde qristianuli eklesiaa, romel-

    Taganac dRes ocdaerTiRa funqcionirebs da qris-

    tianobis mTavar problemad kvlav rCeba afxazuri

    marTlmadidebluri eklesiis gaurkveveli mdgo-

    mareoba. afxazuri eklesia qarTul-afxazuri dapiri-

    spirebis Semdeg qarTul eklesias Camoscilda da

    jer kidev (avtoriseuli xazgasmaa) ar aris aRiare-

    buli rusuli eklesiis mier, romelic afxazur ek-

    lesias saqarTvelos martmadidebluri eklesiis na-

    wilad miiCnevs.

    Aaqve, saubaria islamzec: islamis rolis dam-

    crobas muhajirobas, mahmadiani mosaxleobis Tur-

    qeTSi gasaxlebas miaweren. amJamindeli `nomi-

    nalurad~ musulmani afxazebi iseTive musulmanebi

    arian rogorc afxazi qristianebi qristianebi: mu-

    sulmani ar icnobs yurans, ar aqvs warmodgena mis

    mTavar principebze, xolo qristiani ar dadis ekle-

    siaSi, ar marxulobs, ar kiTxulobs biblias. albaT

    amitomac, muslimTa meTauri afxazeTSi WeSmarit

    musulmanTa Zalian mcire ricxvs asaxelebs. Mmisi

    TqmiT, isini 200-250 kacamde arian. aqedan afxazi

    (dabrunebuli muhajirebis STamoma-vlebis CaTvliT)

    mxolod 25 procentia, xolo danarCenebi arian Ta-

    Trebi, baSkirebi, Turqebi, Suaazielebi. 1999 wli-

    dan soxumSi oficialurad arsebobs musulmanTa su-

    lieri mmarTvelobis organo. afxazeTSi meCeTi ar

    arsebobs, Tumca aris ori samlocvelo saxli, erTi

    soxumSi, meore ki gudauTaSi.

  • 36

    am statiis Sinarsi da qveteqsti kargad Cans

    mis bolo nawilSi, romelic tradiciuli afxazuri

    religis funqciebs da fundamentur religiebTan

    gaugebar, gaidealizirebul urTierTmimarTebis su-

    raTs xatavs: `Следует особо подчеркнуть ту роль,

    которую играет традиционная религия в современной

    Абхазии. Распад Советского Союза, кровопролитная

    война и последовавшие за ней блокада и изоляция Аб-

    хазии способствовали возрождению традиционных ве-

    рований абхазов. Представляется, что традиционная

    религия выступала и продолжает выступать в качестве

    одного из инструментов национальной консолидации и

    идентичности в современных непростых условиях. И

    православие, и ислам в Абхазии приобретают весьма

    колоритный традиционный абхазский окрас.

    Очевидно, что в современном мире повышается

    значение национальной культуры, традиций. И для

    Абхазии это также характерно. Поэтому, на мой взгляд,

    можно уверенно констатировать, что в республике

    возрождается традиционная религия абхазов~ [3].

    afxazuri religiis roli da mniSvneloba

    kargad Cans krilovis ramodenime cnobidan.

    tradiciuli religiis prioritetuloba, mTavrobisa

    da xalxis damokidebuleba afxazeTis de faqto res-

    publikis pirveli prezidentis inauguraciis

    ceremoniamac daadastura _ vladislav arZinbas

    gaprezidentebis milocvisa da sazogadoebis winaSe

    am faqtis mravalmniSvnelobis aRsaniSnavad xalxis

    winaSe sityviT gamosvlis upirvelesi ufleba

    mTavari afxazuri salocavis, didrifSis kult-

  • 37

    msaxurs, zaur CiCbas ergo.Qqristianuli da

    musulmanuri religiis Tavkacebs mxolod mis Semdeg

    miecaT milocvis ufleba. dResaswaulebis dros

    didrifSSi, lixnSi da sxva salocavebSi afxazeTis

    mTavrobisa da prezidentis stumrobac tradiciadaa

    damkvidrebuli. 1996 wels kriminogenuli

    situaciis mkveTri gauaresebis gamo didrifSisTvis

    miumarTavs prezident arZinbas. salocavs xalxis

    azrze moyvanas sTxovdnen da samagierod

    yovelwliur msxverplSewirva aRuTqves. amave

    Sinaarsis locva aq 2000 welsac gamarTula.

    sainteresoa krilovis kidev erTi cnoba, romelic

    mTavari kultmsaxuris, zaur CiCbas cnobebs

    eyrdnoba: didrifSi yovelTvis mfarvelobda

    afxazeTs. bolo xanebSi didirifSSi sayovelTao

    locvam orjer ixsna afxazebi ganadgurebisagan –

    pirvelad zviad gamsaxurdias dros, meored ki

    afxazur-qarTuli omis dros. misive TqmiT, 1992

    wlis agvisto-seqtemberSi didrifSis mTidan naTeli

    sveti amodioda da gagris mxares anaTebda. Mmas

    Semdeg rac gagra `gaanTavisufles~ didirifSidan

    amosuli naTeli ukve soxumis mxares anaTebda, cota

    xanSi soxumic ganTavisuflebul iqna. vgonebT, aq

    yovelgvari komentari zedmetia _ raRa Tqma unda,

    anzor CiCbas sruli ufleba aqvs sakuTari

    msoflmxedveloba iqonios, magram sazogadoeba da

    mTavroba, romelic amgvar Sexedulebebis adamians

    aniWebs uzenaesi religiuri piris funqcias, rbilad

    rom vTqvaT, namdvilad ar dgas Tanamedrove

  • 38

    moTxovnebis simaRleze. didrifSis didmniSvnelov-

    nebaze metyvelebs krilovis savele masalac:

    afxazTa erT-erT yvelaze popularul salocavs

    afxazuri Zalovanebic mimarTaven. SeiZleba iTqvas,

    didrifSi erTgvari udanaSaulobis testis funqcias

    asrulebs _ Tu Zalovanebs ar gaaCniaT sakmarisi

    mtkicebuleba eWvmitanilis damnaSavobisa, maSin es

    ukanaskneli midis didrifSis salocavSi da iq

    udanaSaulobis fics debs. Tu eWvmitanilma es

    gaakeTa, udanaSaulobaze daifica, maSin gamoZieba

    daxurulad iTvleba [5, 129]. am mxriv sainteresoa

    faqti romelic am ramodenime Tvis win moxda:

    internetiT gavrcelda afxazeTis de faqto

    Tavdacvis ministris, kCaCis naTesaobis mimarTva

    afxazeTis mosaxleobisadmi. SegaxsenebT, rom kCaCi

    eWvmitanili iyo anqvabze ganxorcielebuli teraq-

    tis organizebaSi.Yyofilma Tavdacvis ministrma Tavi

    maSin moikla, rodesac policia mis dakavebas cdi-

    lobda. naTesavebi ra Tqma unda werilSi uaryofen

    kCaCis monawileobas teraqtSi da erT-erT

    argumentad moyavT is rom kCaCi, imis Semdeg rac xma

    gavarda misi teraqtSi monawileobis Sesaxeb,

    apirebda didrifSSi asvlas da udanaSaulobis ficis

    dadebas, Tumca es mas ar dascalda. krilovisve

    gadmocemiT afxazi anixaSi tyuils arafrisdidebiT

    ar ityvis, Tumca man SeiZleba icruos eklesiaSi da

    musulmanur samlocveloSi.

    zemoT moyvanili faqtebi cxadad warmoaCens, rom

    afxazeTSi tradiciuli afxazuri religia ga-

  • 39

    mococxlebulia da sazogadoebis cxovrebaSic aqtiur

    rols TamaSobs. Tumca gamokiTxulTa naxevarze meti

    Tavs qristianad Tvlis. krilovis mier Catarebulma

    savele samuSaoebma saukunis winandeli cnobebi

    gaimeora: qristiani afxazi mxolod nominaluradaa

    qristiani, misTvis ucxoa eklesia, biblia, ziareba da

    mkacri marxva. miuxedavad amisa, afxazebSi qristianoba

    iseve rogorc maTi tradiciuli religia,

    gamoyenebulia sakuTari erovnuli TviTSegnebis

    asamaRleblad da antiqarTuli ganwyobis gasaRrma-

    veblad. bunebrivia, es ori religia garkveulwilad

    problemas awydeba gavlenis sferoebis gadanawilebaSi.

    iyo SemTxveva, rodesac didrifSis kultmsaxurma

    salocavSi ar SeuSva sakmaod maRali rangis

    mRvdelmsaxuri, misgan anaforis da samRvdelo niSnebis

    ayra moiTxova, Tavisi qceva imiT axsna rom masTan anu

    didrifSSi sxva wesebi moqmedebs. aseTive konfliqturi

    iyo ilirnixas (iloris wminda giorgi) salocavis

    aRgdenis ceremoniis zogierTi nawili. iloris afxazma

    mRvdelma ar misca msxverplSewirvis da arc raime

    warmarTuli ritualis Catarebis ufleba eklesiis

    ezoSi. saqmeSi maSindeli premierministri Caeria da

    aseTi gamosavali naxes: saklavi eklesiis galavnis

    gareT dakles, xolo rituali da locva galavnis

    SigniT Caatares. bolo magaliTis Sesabamisad,

    afxazeTis mosaxleobis religiurobac aRreulia _

    maTTvis ucxoa qristianuli cxovrebis wesi, Tumca

    maT Soris monaTlulebi bevrni arian. isini xSirad

    eswrebian tradiciul dResaswaulebs, Tumca mravali

  • 40

    maTgani am dResaswaulebs religiur datvirTvas ar aZ-

    levs da TavSeyris da sufris karg sababad Tvlis [5].

    sainteresoa qristiani afxazebis poziciac: af-

    xazebis umetesobas dResac saamayod aqvs, rom

    kavkasiaSi pirveli qristianuli saepiskoposo biW-

    vinTaSi iyo. es marTlac faqtia, magram aravin uwyis

    vin da ra eTnosis, andac ra doziT iyo gaqris-

    tianebuli biWvinTis eklesiis mrevli. miuxedavad

    imisa, rom ioane sabanisZe Tavis nawarmoebSi

    aRniSnavs afxazeTSi qristianoba mZlavrad fexmo-

    kidebuliao, Tanamedrove afxazebSi Jamis siavis Tu

    kidev bevri sxva ramis gamo odindeli qristianobis

    mcire kvaliRa Tu SeiniSneba. Tumca Tanamedrove

    mkvlevrebs originaluri Sexeduleba gaaCniaT

    Tanamedrove afxazis qristianuli sarwmunoebisgan

    Sors dgomis Sesaxeb. magaliTad, aleqsandr

    krilovs savsebiT dasaSvebad miaCnia afxazs guli

    `daswyvetoda~ im mdgomareobaze, rac sufevda XI

    saukunis qarTul eklesiaSi, romelsac afxazeTis

    sakaTalikoso SeuerTes. mkvlevars daviT aRmaSene-

    blis istorikosis cnoba mohyavs, romlis mixedvi-

    Tac daviTis mefobis pirvel xanebSi saqarTvelos

    eklesiaSi gamefebul ukanonobas da codvianobas ver

    Seurigdebodao afxazuri buneba, romelic mTavar

    principad pirovnul siwmindes da simarTles

    aRiarebso [5, 49]. odnav uxerxulia am mosazrebaze

    komentari, Tundac imitom rom afxazTa Soris

    arsebuli wesiereba, qarTvelebisTvis sruliad ucxo

    yofila da eklesiis ukanonobebi Turme zedmiwevniT

    Seesabameboda qarTvelTa eTnikur fsiqologias. aqve

  • 41

    SevaxsenebT baton krilovs: daviT aRmaSenebelma

    afxazTa sakaTalikosos mcxeTis sakaTalikososTan

    SeerTebis Semdeg, sul ramodenime welSi Caatara

    didi saeklesio reforma da krilovis mier

    moxseniebuli afxazuri bunebisTvis miuRebeli

    `sibilweni~ aRmofxvrili iqna. amas ki krilovis

    logikiT eklesiebSi afxaz morwmuneTa xelaxali

    Semobruneba unda moyoloda. Tumca rogorc Cans am

    reformis Sesaxeb arc krilovs da arc afxazeTis

    dRevandel mosaxleobas informacia ar gaaCniaT.

    aleqsandre krilovi Tavisi naSromis SesavalSi

    afxazi mecnierebis dbarisa da g. smirbas mosazre-

    bebsac gvacnobs. dbari mRvdelmsaxuria da fiqrobs,

    rom afxazebma qristianoba miiRes axali welTa-

    Rricxvis pirvel saukuneebSi. gvianSuasaukuneebSi ki

    iwyeba warmarTobis reanimacia da qristianobis

    daknineba. mkvlevars erTi sityvac ar dascdenia

    imaze, rom qristianobis Sesusteba SeiZleba garkve-

    ulwilad qarTuli kulturuli sferodan gasvlis

    Sedegi iyos. g. smiri ufro Sors midis _ samwu-

    xarod, misi sadisertacio naSromi ver moviZieT,

    magram misi dedaazri krilovs aqvs mowodebuli:

    afxazebi X saukunemde Tavgadakluli qristianebi

    yofilan da Tan maTi episkoposebic afxazebi iyvnen.

    RvTismsaxureba umetesad afxazur enaze, xandaxan ki

    berZnulad mimdinareobda. da am dros iqna daSvebu-

    li nacional – politikuri Secdoma: bagrat III-is

    gamefeba afxazTa da qarTvelTa gaerTianebul

    samefoSi [5, 49]. amis Semdeg qarTvelma samRvdelo-

    ebam eklesiebidan afxazuri gandevna, Sewyda afxa-

  • 42

    zuri RvTismetyvelebac. ai am droidan iwyeba

    afxazebis qristianobisgan gaucxoeba g.smiris azriT.

    krilovi smiris am naazrevis Sesaxeb dums, mxolod

    dasawyisSi aRniSnavs rom smiris kvlevas etyoba

    afxazur-qarTuli konfliqtis gavlenao. ar da

    krilovs, rogorc Cans mainca da mainc zereled ar

    aqvs gadakiTxuli saqarTvelos istoria da

    mSvenivrad icis, rom g. smiris mosazrebas ioti-

    sodena safuZvelic ar aqvs. afxazeTis teritoriaze

    qristianobas safuZvlebi sxva procesebis gamo

    ecleba da es Sesabamisad damtkicebulia qarTvel

    mecnierTa kvlevebSi. aq am Teoriebis mtkicebas ar

    movyvebiT, radganac masala da faqtebi bevria. aRv-

    niSnavT mxolod imas, rom saWiroa Seiqmnas samecnie-

    ro naSromebi, romlebic ufro konkretulad gas-

    cems pasuxs Segnebul Tu Seugnebel provokaciebs,

    SesaZloa es vinmes sasacilod andac usargeblod

    moeCvenos da Tqvas, rom simarTle xom Se-

    uiaraRebeli TvaliTac Canso, Tumca es azrebi af-

    xazuri Tu rusuli saitebisa da internetbibli-

    oTekis meSveobiT asiaTasobiT dainteresebuli-

    sTvisaa xelmisawvdomi da amis sapirwoned, si-

    marTlis gamosamzeureblad Sedegismomtani qmediTi

    nabijebi faqtobrivad ar gadadgmula.

    literatura

    1. n. berZeniSvili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi,

    Tb., 1990.

  • 43

    2. j. gamaxaria, afxazeTi da marTmadidebloba, Tb.,

    2003.

    3. Элана ЭШБА, аспирантка Института востоковеде-ния РАН, научный сотрудник Центра партнерства

    цивилизаций ИМН МГИМО (У) МИДа РФ

    4. Званба С. Тю. – Абхазские этнографические этюди, Сухуми, 1982.

    5. Александр Крылов, Религия и традиции абхазов, (по материалам полевых исследований 1994-2000 гг.),

    Москва, 2001

    6. Обзор деятелньости обшества возстановления православного христианства на кавказе, 1910.

  • 44

    Giorgi Mamardashvili

    Modern Issues of the Religious Life of the Abkhazia Territory Population

    A review of the modern situation and problems of Abkhazia terri-

    tory population are given in the article, as well as the review of the scientific works, articles and theses dedicated to the study of the Ab-khazians’ religious beliefs.

    Today a certain part of Abkhazia population is a follower and supporter of Abkhazian clergy group headed by Dorofei Dbar, who tries to gain autocephaly of the Church of Abkhazia. According to the re-searches carried out in near past 55% of respondents belong them-selves to Christians, 17% to Muslims, 14.6% to Atheists and for 7.4% was difficult to attach their faith to any kind of religion, 2% is a follower of the traditional Abkhazian religion. Among ethnic Abkhazians 49.3 % is a Christian, 28.7% Muslim, 2% belong themselves to Pagans and 1.2% to traditional Abkhazian religion beliefs. A kind of confusion takes place. It is a bit difficult to understand what the relations between pa-gan and traditional Abkhazian religion beliefs means. It is easy to sup-pose that the respondents might have mixed traditional Abkhazian reli-gion beliefs and Paganism. It is difficult to imagine as well what the Kri-lov’s criteria was for belonging a certain person either to one or another religious belief. All the more there are different viewpoints among the scientific circles about what the Abkhazian religion is. Some think it ob-viously is Paganism, some think it is monotheistic religion, some – it is a heir of Southwest Asia.

    Despite of the survey results, it is obvious that the Abkhazian traditional religion beliefs gained a new meaning: to attach to the tradi-tional religion one of the main functions in determining the national identification and the consolidation of the nation. It must be mentioned that the tendentious attitude of the modern researchers when they study traditional religious beliefs of Abkhazians is obvious. They con-sciously ignore Georgian influence on the nuances of the traditional

  • 45

    Abkhazian religion. But the influence of Christianity and Georgian tradi-tional folk believes are clearly evident. The Abkhazian ethnographers of the 19th century: S. Zvanba and N. Janashia straightly, without any kind of implication, write about it.

    Tendentious and purposeful lie are those theses which try to split Georgian-Abkhazian churches and sow hatred among Abkhazians against Georgians. S. Lakoba says as if Georgians “occupied” Abkha-zian church in the 10th century. As if, before liturgy was in Abkhazian language. According to A. Krilov there was another reason that Abkha-zian alienated from the church. As if, the honest nature of Abkhazian was unable to get used to the corruption and improper behavior that was dominating in the Church of Georgia at the end of the 11 th and the beginning of the 12th centuries.

  • 46

    medea gogolaZe

    `bun-TurqTa~ saxloba qarTlSi

    _ miTi Tu realoba?

    qarTul werilobiT wyaroebSi, ucnobi avtoris

    `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-Si da leonti mrovelis `mefeTa cxovreba~-Si (`qarTlis cxovreba~) aleq-

    sandre makedonelis qarTlSi laSqrobisas moxseni-

    ebulni arian `bun-Turqebi~.

    `moqcevaÁs~ mixedviT: `pirvel, odes aleqsandre mefeman naTesavni igi loTis SvilTani wariqcina da

    SeÃadna igini kedarsa mas queyanasa, ixilna naTesavni bun-Turqni, _ msxdomareni mdinaresa zeda

    mtkuarsa, mixueviT, oTx qalaqad da dabnebi maTi:

    sarkine qalaqi, kaspi, urbnisi da oZraÃe da cixeni maTni: cixÀ didi sarkinisa, ufliscixÀ kaspisa, urbnisisa da oZraÃisaÁ. daukÂrda aleqsandres da cna, rameTu ieboselTa naTesavni iyvnes, yovelsa

    Ãorcielsa Wamdes da samare maTi ara iyo, mkudarsa SeSWamdes. da ver eZlo brZolaÁ maTi mefesa da warvida. maSin movides naTesavni mbrZolni, qaldeve-

    lTagan gamosxmulni honni da iTxoves bun-TurqTa

    uflisagan queyanaÁ xarkiTa da dasxdes igini zanavs. da epyra igi, romel xarkiTa aqunda, hrqÂan mas xerki. da Semdgomad raodenisame Jamisa movida aleqsa-

    ndre mefÀ yovlisa queyanisaÁ da dalewna samni ese qalaqni da cixeni da honTa dasca maxÂli. xolo sarkinesa qalaqsa ebrZola aTerTmet TTuÀ da dadga

  • 47

    sarkinesa dasavliT kerZo... da merme gamoiRo sarkine.

    TÂT dayares da meot iqmnnes~ [1, 81]. `mefeTa cxovreba~ Turqebis qarTlSi mosvlis

    istorias ufro vrclad gadmogvcems. mas Semdeg,

    rac iranis legendarulma mefe qaixosrom Turqebi

    Semusra `movides Turqni, otebulni misve

    qaixosrosgan. gamovles zRua gurganisi, aRmoyves

    mtkuarsa da movides mcxeTas saxli ocdarva da

    ezraxnes mamasaxlissa mcxeTisasa, aRuTques Sewevna

    sparsTa zeda. xolo mamasaxlisman mcxeTelman auwya

    yovelTa qarTvelTa. inebes damegobreba maT TurqTa,

    rameTu aqunda SiSi sparsTa, da SemweobisaTÂs daimegobrnes Turqni igi gamosxmulni, da ganiyvanes

    yovelTa qalaqTa Sina [2, 14]. makedonelis laSqro-

    bis gadmocemisas leonti mrovels es Turqni ukve

    bun-Turqebad hyavs moxseniebuli: `da ixilna ra ese

    naTesavni sastikni warmarTni, romelTa igi Cuen

    bunTurqad da yivCayad uwodT msxdomareni mdinaresa

    mas mtkurisasa mixveviT.... Semdgomad amissa gan-Zlierda aleqsandre da daipyra yoveli queyana, da

    aRmovida queyanasa qarTlisasa... cixeni da qalaqni

    daipyrna equs Tue... xolo sarkinelTa bunTurqTa-

    ganTa agines mefesa. ganuwyra aleqsandre da arRara

    ineba zavi da vedreba maTi ara Seiwynara...~ [2, 15].

    qarTuli wyaroebis cnobebi bun-TurqTa

    qarTlSi saxlobis Sesaxeb, istoriul mecnierebaSi

    sxvadasxva aspeqtiT iqna ganxiluli: erT

    SemTxvevaSi _ istoriuli realobis kuTxiT, meore

    SemTxvevaSi _ maTi eTnikuri kuTvnilebis kuTxiT.

  • 48

    mecnierebis erTi nawili bun-TurqTa qarTlSi

    saxlobas, legendaruls uwodebs (g. mamulia,

    v. vaSakiZe, g. yoranaSvili [8; 5; 11]). meore _

    istoriul faqts, magram maTi eTnikuri nominaciis

    dazustebiT (e. TayaiSvili, g. meliqiSvili, S.

    mesxia, o. lorTqifaniZe, m. sanaZe, g. alasania da

    sxv. [6; 12; 9; 7; 10; 3]). istorikosTa erTi nawili

    maTSi hunebs gulisxmobs, meore _ huriebs. arsebobs

    agreTve mosazreba, romliTac bun-Turqebi kavka-siuri

    warmoSobis da kavkasiis uZveles mosaxleo-badaa

    miCneuli (m. seidovi). umravles SemTxvevebSi ki

    mecnierebi bun-TurqebSi skviTebs varaudoben (o.

    lorTqifaniZe, v. kovalevskaia, m. sanaZe, g. alasania;

    dawvrilebiT aRniSnul sakiTxze ix. 3, 5-20).

    Cveni adrindeli mosazrebiT bun-TurqTa

    qarTlSi saxloba legendaruli iyo [4, 73]. amJamin-

    deli Cveni kvlevis amosavalia meti ndoba ga-

    movucxadoT Zvel qarTul wyaroebs, maTi axleburi

    gaazrebisa da samecniero literaturaSi SemoTa-

    vazebuli saintereso kvlevebis gaTvaliswinebis

    gamo.

    cnobilia, rom Zvel xanaSi arsebobda tradicia

    qveynis istoriis daweris miTologiuri, an

    miTologizirebuli realobis dasawyisiT. `moqcevaÁ

    qarTlisaÁs~ da `qarTlis cxovrebis~ avtorebic am

    tradiciis mimdevrebi arian. Tanac mematianeTa mier

    bun-TurqTa rolis gamokveTas alegoriuli

    datvirTvac aqvs, rac ukavSirdeba aleqsandre

    makedonelis saxels. Sua saukuneebSi gaidea-

  • 49

    lizebuli gmiri aleqsandre makedoneli, axali

    msoflio wesrigis Semqmneli, berZnuli civili-

    zaciis gamavrcelebeli, ebrZvis ukulturo da

    CamorCenil xalxebs. aseT xalxebad, ZiriTadad,

    iTvlebian kavkasiis mTebs gadaRma mcxovrebi

    xalxebi, romlebic periodulad, Semosevebis Tu

    devnis Sedegad xvdebian civilizebul qveynebSi,

    sadac maT TavianTi Cvevebi SeaqvT. aleqsandres

    kulturisTvis maTi kultura ucxoa da igi maT

    ebrZvis, rogorc politikuri miznebiT, ise

    kulturuli msoflxedviT. avtorebi momTabare-

    barbarosul samyaros upirispireben kulturul

    msoflios, romlis gansaxierebac aleqsandre makedo-

    nelia. aleqsandres laSqrobebis erT-erT punqtad

    mematianeebi kavkasionis gadmosasvlelebs moiazreben

    (dariali, darubandi) da maT `aleqsandres karis~

    saxeliTac moixsenieben. am karis warmomavloba

    ukavSirdeba makedonelis mier veluri xalxis

    damarcxebas, CrdiloeTis mTebSi maT gadarekvas da

    maTi Semosevebisagan Tavdacvis mizniT, iq cixe-

    simagreTa sistemis Seqmnas. aRniSnul tomebSi

    bibliuri gogisa da magogis xalxebi moiazrebian,

    romlebic iranulenovan da Turqulenovan eTno-

    sebTan arian dakavSirebulni.

    amave dros, legendebis umetesi nawili

    garkveul wilad istoriul realobas asaxavs.

    aseTad gvesaxeba Zveli iranuli eposis, zoro-

    astrizmis uZvelesi literaturuli Zegli `avesta~

    (umTavresi wyaro `moqcevaÁs~ avtoris da leontis).

  • 50

    igi aleqsandre makedonelis epoqamde Seiqmna, misi

    Cawera daiwyo Zv. w. III saukuneSi arSakidebis

    dinastiis dros, sabolood ki Camoyalibda sasa-

    nidebis xanaSi. `avestas~ mixedviT brZolebi

    mimdinareobs iranelebsa da Turqebs Soris, kerZod,

    mefe qaixosrosa da Turq afrasiabs Soris. maTi

    dapirispireba sabolood sruldeba qaixsosros mier

    afrasiabis mokvliT. aRniSnuli legenda aqemeniduri

    xaniT TariRdeba. istoriuli perspeqtiviT rom

    SevxedoT, sparsuli tomebis gaZliereba-gaaqtiureba

    da hegemonobisTvis brZola istoriuli realobaa da

    iwyeba daaxloebiT Zv. w. VII saukunidan. iranis

    CrdiloeTiT arsebuli samyaro (kaspiis zRvis

    Crdilo-aRmosavleTi), aseve cnobilia, rom ukaviaT

    momTabare, avi znis xalxebs, savaraudod, Turquli

    modgmis tomebs. iranelTa eqspansiis erT-erTi

    mimarTulebaa kaspiis Crdilo-aRmosavleTiT (Tura-

    ni), xolo CrdiloeTis xalxebis eqspansiis samxreT-

    dasavleTiT. am brZolebSi damarcxebulebi ltolvi-

    lebad ifantebian da erT-erTi aseTi nakadi

    TavSesafars poulobs qarTlSi. am istoriul

    procesebSi qarTvelebic iyvnen CarTulni, erT

    SemTxvevaSi, rogorc uSualo monawileebi

    brZolebisa, meore SemTxvevaSi, rogorc devnilTa

    TavSesafrad qceuli teritoriis mkvidrebi. am

    konkretul SemTxvevaSi xdeba Turquli nakadis

    Semosvla qarTvelTa teritoriaze. araferi ara-

    realuri am faqtSi araa, radgan istoriuli wya-

    roebiT cnobilia sxvadasxva xalxebi, romlebic

  • 51

    Zv. w. I aTaswleulSi Cvens teritorias afarebdnen

    Tavs, magaliTad, asurelebi, urartuelebi, ebra-

    elebi, berZnebi da sxva. aRniSnulis gaTvalis-

    winebiT, vfiqrobT, rom bun-TurqTa yofna qarTlSi

    istoriuli faqtia da ara miTiuri ambavi.

    gvinda SevexoT kidev erT problemas. kerZod,

    `moqcevaÁs~ avtoris cnoba qarTlSi bun-TurqTa

    saxlobis Sesaxeb, mkvlevarTa mier gagebulia,

    rogorc maTi am teritoriaze aborigenoba. rac,

    vfiqrobT, ZirSive mcdaria, radgan toponimebi: kaspi,

    ufliscixe, urbnisi, sarkine da sxva yvela,

    romlebic wyaroebSi moxseniebulia bun-TurqTa

    sxdomis adgilad, uklebliv qarTulia, rac

    gamoricxavs bun-TurqTa aRniSnul teritoriaze

    avtoqTonobas. gasaTvaliswinebelia `moqcevaÁs~

    avtoris Txrobis lakonuri, qronistuli stili da,

    zogadad, Zeglis arqiteqtonika, ris mixedviTac

    ikveTeba mematianis idea aCvenos aleqsandre makedo-

    neli, ara civilizebul qarTvelebTan, aramed velur

    xalxebTan mebrZoli gmiri, msoflios mxsneli da

    ganmanaTlebeli.

    aRsaniSnavia, rom mecnierTa didi nawili bun-

    TurqebSi skviTebs moiazrebs. miuxedavad rigi

    saintereso da gasaziarebeli argumentebisa,

    calsaxad ver miviRebT amgvar mosazrebas. sakiTxi

    rTuli da bundovania, rac ZiriTadad ganpiro-

    bebulia wyaroebSi arsebuli xarvezebiT, anaqro-

    nizmebiT da urTierTgamomricxavi cnobebiT. marTa-

    lia, mematianeebi skviTebis nacvlad xan xazarebs,

  • 52

    xan yivCayebs (SesaZloa, bun-Turqebsac) moixsenieben,

    magram gaugebaria, ratom, maSin, rodesac hero-

    dotedan moyolebuli, Zveli antikuri, elinisturi

    da adre Suasaukuneebis istoriografia, romelic

    Zalian kargad icnobs skviTebs, ansxvavebs maT sxva

    xalxebisagan. sainteresoa, igive codna qarTvel

    mematianeebs ar hqondaT? ras niSnavs leontisTan

    daculi cnoba `xolo kualad ganamtkicna wmidaman

    andriam megrelni da afxazni da warvida skviTed~

    [2,43]. Zneli dasajerebelia, Zvel qarTvel

    meistorieT ar hqonodaT codna skviTebze da ver

    ganesxvavebinaT erTmaneTisgan skviTebi da Turqebi.

    metic, is rom Turqebi ixseniebian Zvel qarTul

    wyaroebSi, aCens cdunebas, vivaraudoT kaspiis

    Crdilo-aRmosavleTiT mcxovrebi Turquli warmo-

    Sobis xalxis migracia qarTlSi.

    aqedan gamomdinare `avestas~ sparsul-Turqul

    brZolebSi moxseniebuli Turqebi (Turqulenovani

    masivi) istoriis asparezze ufro aqtiurad anu

    maTi samxreT-dasavleTiT eqspansiis TvalsazrisiT

    mogvianebiT Cndebian, radgan jer kidev Zlieria

    regionSi iranelTa gavlena, magram `moqcevaÁs~ bun-

    Turqebi SesaZloa, eTnikur TurqTa swored is

    mcire nakadia, romlebic devnilebad Semodian

    qarTlSi (ara dampyroblebad) da romlebTan

    erTadac qarTvelebi antiiranul koalicias qmnian.

  • 53

    literatura

    1. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis

    Zeglebi, I, Tb., 1963.

    2. `qarTlis cxovreba~, t. I, Tb., 1955, s. yauxCi-

    Svilis redaqciiT.

    3. g. alasania, qarTvelebi da islamamdeli Turqebi,

    Tb., 2008.

    4. m. gogolaZe, qarTlis socialuri da politikuri

    istoria `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ mixedviT, Tb.,

    2004.

    5. v. vaSakiZe, `mefeTa cxovrebis~ wyaroebi aleqsan-

    dre makedonelis qarTlSi laSqrobis Sesaxeb.

    6. e. TayaiSvili, sami istoriuli qronika, Tb., 1890.

    7. o. lorTqifaniZe, mcxeTis saqalaqo Temis isto-

    riisTvis, saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis

    moambe, XXIX, 6, Tb., 1962.

    8. g. mamulia, klasobrivi sazogadoebis da saxel-

    mwifos Camoyalibeba Zvel qarTlSi, Tb., 1979.

    9. S. mesxia, leonti mroveli saqarTvelos is-

    toriis ori periodis Sesaxeb, krebuli `kavkasiis

    xalxTa istoriis sakiTxebi~, Tb., 1966.

    10. m. sanaZe, `qarTlis cxovreba~ da saqarTvelos

    istoriis uZvelesi periodi, Tb., 2001.

    11. g. yoranaSvili, saqarTvelos istoriis sakiT-

    xebi, I, Tb., 1994.

    12. Г. Меликишвили, К истории древней Грузии, Тб., 1969.

  • 54

    Medea Gogoladze

    “Bun-Turks” in Georgia – Myth or Reality?

    According to Georgian historical sources, in “Mokcevai Kar-tlisai” (The Conversion of Georgia) by anonymous author and Leonti Mroveli’s “Mepeta Tskhovreba” (The Lives of Kings) “Bun Turks” are mentioned in connection with Alexander III of Mace-don’s campaigns in Kartli.

    These data of Georgian sources were discussed by histo-rians from the different aspects: weather these people lived in Georgia or not and on the other hand to which ethnic group “Bun-Turks” were belonged. One group of scientists thinks that “Bun-Turks” were not living in Georgia and it is only a legend, others believe it was a true historical fact. Most of the scientists suppose that “Bun-Turks” are people of Iranian - Scythian origin.

    In our opinion, the data of “Conversion” and “The Life of Kartli” about Bun-Turks’ coming in Kartli should have been a ref-lection of historical reality. It also should have been that men-tioned “Bun-Turks” belonged to those people of Turkish origin who were living to the north-east of the Caspian Sea.

  • 55

    daviT merkvilaZe

    rusul-qarTuli urTierTobebi

    polkovnik burnaSevis arqivis

    masalebis mixedviT

    (1783-1787 ww.)

    Sesavali

    polkovniki stefane burnaSevi ruseTis saimpe-

    ratoro karis mier 1783 wels dainiSna ruseTis sa-

    gangebo warmomadgenlad (`komisionerad~) qarTl-

    kaxeTis mefis erekle II-isa da imereTis mefis so-

    lomon I-is karze. amas mowmobs burnaSevis arqivSi

    arsebuli grigol potiomkin-TavriCeskis orderi,

    daTariRebuli 1783 wlis 3 apriliT, e.i. jer kidev

    georgievskis traqtatis gaformebamde. amasTan bur-

    naSevs daevala georgievskis traqtatis pirobebiT

    saqarTveloSi imave wlis 2 noembers Semosul eger-

    Ta ori rusuli batalionis meTauroba. rusi pol-

    kovniki saqarTveloSi imyofeboda oTxnaxevar weli-

    wads. 1787 wlis 13 seqtembers mefe erekles meTau-

    robiT qarTul jarTan erTad Tavisi batalionebi-

    TurT ganjasTan dabanakebulma burnaSevma miiRo

    brZaneba (kvlav gr. potiomkin-TavriCeskis orderi,

    daTariRebuli amave wlis 29 agvistoTi), rusul

    jarTan erTad daetovebina saqarTvelo da ruseTSi

    gabrunebuliyo.

    s. burnaSevs uSualo urTierToba hqonda ro-

    gorc qarTvel mefeebTan erekle II-sa da solomon

    I-Tan, aseve mudmiv miwer-moweras awarmoebda kavka-

    siis xazis sardalTan, general-poruCik pavle po-

  • 56

    tiomkinTan, romelic Tavis mxriv general grigol

    potiomkinis xelmZRvanelobiT warmarTavda ruseTis

    saimperatoro karis kavkasiur politikas.

    1901 wels s. burnaSevis SvilTaSvilma al. ca-

    garelis rekomendaciiT `saqarTvelos ruseTTan

    SeerTebis~ 200 wlisTavTan dakavSirebiT gamosca s.

    burnaSevis arqivis epistolaruli nawili. burnaSe-

    visadmi mimarTul oficialur brZanebebTan (orde-

    rebTan) erTad aq Tavmoyrilia polkovnikisadmi mi-

    marTuli piradi werilebi: yvelaze meti, 36 werili

    ekuTvnis pavle potiomkins, aseve aq aris kidev ram-

    denime rusi samxedro piris werili da qarTvel me-

    feTa, ereklesa da solomonis ramdenime werilis

    rusuli Targmanic. es werilebi naTlad asaxavs im-

    droindel rusul-qarTul urTierTobebs, ruseTis

    interesebs saqarTveloSi da zogadad kavkasiaSi,

    aseve qarTl-kaxeTis politikuri mdgomareobis

    cvlilebas ruseTis mfarvelobaSi Sesvlis Semdeg.

    es viTareba pirdapir fiqsirdeba rogorc erekle II-

    is mier, aseve Tavad rusuli umaRlesi generali-

    tetis mxridanac. es poziciaa erT-erTi mizezi, ri-

    Tac rusuli sardloba axsnas uZebnida saqar-

    Tvelodan rusuli batalionebis gayvanas im dros,

    roca qarTuli samefos sazRvrebTan SemosaWrelad

    gamzadebuli omar-xanis laSqari idga.

    s. burnaSevs ekuTvnis aseve naSromi: `saqarTve-los suraTi anu qarTlisa da kaxeTis samefoebis politikuri mdgomareobis aRwera~. igi man gamosca ruseTSi dabrunebis Semdeg 1793 wels kurskSi, sa-

  • 57

    dac samxedro samsaxuris datovebis Semdeg guberna-

    torad iqna daniSnuli. naSromi warmoadgens rusi

    polkovnikis TvaliT danaxul saqarTvelos da im

    periodis saqarTvelos mniSvnelovani saistorio

    wyaroa. es naSromi asiode wlis Semdeg xelmeored

    iqna gamocemuli n. begiCevis mier.

    orive zemodasaxelebuli gamocema (epistoleebi

    orderebiTurT da `saqarTvelos suraTi~) ukve na-Targmni gvaqvs qarTul enaze da vamzadebT gamosace-

    mad. es miT ufro saSuria, ramdenac bolo dros

    ruseTSi kvlav aRorZinda tendencia, rom imperiis

    mier qarTuli saxelmwifos aneqsia qarTveli xal-

    xis sakeTildReod ruseTis mier iZulebiT gadadg-

    mul nabijad warmoCindes. msgavsi mcdari Sexedule-

    bebi jer mefis ruseTis, Semdeg ki sabWoTa mraval-

    wliani propagandis Sedegad dRemde fexmokidebulia

    qarTul sazogadoebis nawilSic. aRniSnul xanebSi

    rusul-qarTuli politikuri urTierTobebis siRr-

    miseuli mecnieruli Seswavla udavod xels Seu-

    wyobs istoriuli WeSmaritebis dadgenas da cru-

    propagandis savalalo Sedegebis gaqarwylebas, rac

    Tavis mxriv mniSvnelovnad waadgeba qarTuli saxel-

    mwifoebriobis aRdgena-gaZlierebis saqmes.

    ruseTis mfarvelobaSi Sesvlis mizezebi

    aRniSnuli wyaroebi sayuradRebo masalas iZ-

    leva georgievskis traqtatis Sesaxeb. kerZod, gvex-

    mareba imis garkvevaSi, Tu ra interesebi amoZravebda

    am dros TiToeul mxares da ra Sedegebi moutana am

    SeTanxmebam maT.

  • 58

    `saqarTvelos suraTSi~ burnaSevi cdilobs aR-niSnos `mizezebi, romlebmac ubiZga mefe erekles, Sesuliyo ruseTis mfarvelobiTi Zalauflebis qveS~. Tavidan igi wers: `qarTveli mefeebi, iyvnen ra damonebulni mahmadianebis mier, erTmorwmuneobis ga-mo Zveli droidan yovelTvis eZiebdnen ruseTis did xelmwifeTa daxmarebasa da mfarvelobas, magram ar SeiZleba gadaWriT iTqvas, rom maT moesurvebinoT cnobil damokidebulebaSi yofna. maTi amJamindeli midrekilebis aRmZvrel mTavar mizezTagan ki Semdegi aris: bunebrivi memkvidreebi qarTlis samefo taxti-sa, romelzedac mefe irakli ayvanilia Sah-nadiris mier, arsebiTad arian STamomavlebi mefe vaxtangisa, ruseTSi gaiqceulisa Turqebis mier saqarTvelos dapyrobisas. Tavadma aleqsandrem, Zem baqar uflis-wulisa da SviliSvilma vaxtang mefisa, mefe irak-liT ukmayofilo qarTlelebTan urTierTobisas da darwmunebulma mefed gaxdomis SesaZleblobaSi, da-tova ruseTi mamiseul samemkvidreo taxtze asvlis ganzraxviT... mefes hqonda safuZvliani mizezi uki-duresad SeSfoTebuliyo mosalodneli arasaimedo Sedegebis gamo...~ 1 [1, 18-19].

    cxadia, burnaSevisaTvis cnobilia qarTvel me-

    feTa swrafva, mezobeli mahmadianuri saxelmwi-

    foebis agresiisagan TavdasaRwevad mieRoT Semweoba

    ruseTisagan da miuxedavad amisa, igi mainc ar fi-

    qrobs, rom es garemoeba yofiliyo mizezi ge-

    orgievskis traqtatis pirobebiT gaTvaliswinebul

    1 rusuli teqstis Targmani aqac SemdegSic Cvenia – d.m.

  • 59

    `cnobil damokidebulebaSi~ maTi moqcevisa. es lo-gikuricaa: gaerTianebuli qarTl-kaxeTis samefo im

    dros araTu `damonebuli ar yofila mahmadianebis mier~, traqtatis gaformebis wina xanebSi samxedro-politikur sarbielze mezobel mahmadian mflobe-

    lebTan brZolaSi miRweuli warma-tebebisa da hege-

    monobis damtkicebis Semdeg mefe ereklem Tavis Za-

    lauflebas iqiT dauqvemdebara ramdenime islamuri

    saxanoc.

    faqtobrivad, erTaderT mizezad, ramac ubiZga

    erekle II-s ruseTis mfarvelobaSi Sesuliyo, bur-

    naSevi asaxelebs aleqsandre baqaris Zis mcdelobas

    qarTlis samefo taxti waerTmia ereklesaTvis. amas

    exmianeba erekles werilic p. potiomkinisadmi, sadac

    mefe Tavis SeSfoTebas ver malavs amis gamo da iT-

    xovs, momavalSic ar hqondes adgili msgavs gamox-

    domebs. erekles SeSfoTeba usafuZvlo ar yofila:

    mefobis msurveli marto ar moqmedebda, mas Tanam-

    zraxvelebi hyavda rogorc saxelmwifos samezoblo-

    Si, ise Tavad qarTlSidac da, rac mTavaria, aleq-

    sandre batoniSvilis gaaqtiurebaSi erekle II-ze

    zewolis mosaxdenad aSkarad Cans rusuli xeli, ra-

    Ta mefe mfarvelobiTi xelSekrulebis gaformebaze

    daeyoliebinaT. traqtatis sagangebo muxliT erek-

    lem ruseTisagan qarTlis taxtis Tavisi STamomav-

    lobisaTvis SenarCunebis ga-rantia miiRo [4]. sxva

    sakiTxia, rogor Seasrula (ufro sworad, ar Sea-

    srula) ruseTma micemuli piroba.

  • 60

    mas Semdeg, rac aleqsandre baqaris Zem amrigad

    ruseTisaTvis `Tavisi misia~ Seasrula, erekles mTa-

    var metoqesTan da dauZinebel mterTan, faT-ali-

    xanTan myofs p. potiomkinis brZanebiT Tavis ua-

    xloes garemocvasTan erTad ruseTSi daabrunes. amis

    Taobaze 1783 wlis 11 dekembers p. potiomkini bur-

    naSevs werda: `moaxseneT mefe iraklis saidumlod, rom Tavadi aleqsandre baqarovi da masTan erTad amilaxvarovi ucxviro, da kidev ori kaci derben-tidan ayvanilia da ukve moyvanilni arian astraxan-Si, da ramdenad bevradac ar unda aeridebina Tavi faT-ali-xans maTi gadmocemisaTvis, iZulebuli iyo. amrigad, SeiZleba mefes mielocos, rom is am mxri-vac damSvidebuli darCeba~ [2, 14].

    erekles damokidebuleba ruseTisadmi

    burnaSevisadmi miweril p. potiomkinis weri-

    lebSi ikveTeba traqtatis gaformebis win erekles

    meryeoba da undobloba rusebis mimarT, ris gamoc

    saqarTveloSi movlenili polkovniks mieTiTeboda:

    rom saWiro iyo qarTvelebSi ruseTis mimarT yo-

    velgvari eWvis gafantva da mas yvela Rone unda

    exmara, raTa moexerxebina `mefis undobloba Seec-vala saWiro pirdapiri erTgulebiT.~ werili dawe-rilia traqtatis gaformebamde 4 dRiT adre 20

    ivliss [2, 6].

    sxvagan Cans, rom p. potiomkini xvdeba ra, rom

    erekles misi sityvebis (misi saxiT ki saerTod ru-

    seTis) maincdamainc ar sjera, amitom roca saidum-

    lo baraTs ugzavnis erekles, burnaSevs avalebs,

  • 61

    urCios mefes, rom baraTis Targmani burnaSovisave

    meTvalyureobiT Seasrulos gaioz arqimandritma da

    bolos dasZens: `imeds gamovTqvam, rom mefes yvela sityvas daajerebT~. 10 marti, 1784 w. [2, 19].

    erekles amgvari damokidebulebis fonze aqve

    TvalSisacemia rusuli mxaris gansakuTrebuli da-

    intereseba traqtatisadmi. georgievskis traqtatze

    xelmoweris win p. potiomkini burnaSevs Txovs,

    Seatyobinos, `rogori suliskveTebiT miiRebs mefe traqtatis dadebas~ [2, 7]. unda vifiqroT, rom traqtats erekle didi aRtacebiT ar Sexvedria.

    Tumca, traqtatis dadeba TbilisSi aRniSnes zeimiT,

    risi aRwerilobac burnaS