Izvjestaj ka Vladi BiH o posjeti CPT

7/31/2019 Izvjestaj ka Vladi BiH o posjeti CPT

1/78

CPT/Inf (2012) 15

IZVETAJ VLADIBOSNE I HERCEGOVINA

O POSJETI BOSNI I HERCEGOVINIEVROPSKOG KOMITETAZA SPREAVANJE MUENJA I NEOVJENOG

ILI PONIAVAJUCEG POSTUPANJA ILI KANJAVANJA(CPT)

OD 05. DO 14. 04. 2011. GODINE

___________________________________

This translation from the original English language version has been made by the authorities of

Bosnia and Herzegovina

Prijevod sa originalne verzije na Engleskom jeziku uranen od strane vlasti Bosne i Hercegovine.


2/78

- 2 -

SADRAJ

Kopija dopisa o dostavljanju izvetaja CPT-a ................................................................................ 4

I. UVOD ........................................................................................................................................ 5

A. Datumi posjete i sastav delegacije ........................................................................................... 5

B. Ustanove koje su posjeene ...................................................................................................... 6

C. Konsultacije delegacije ............................................................................................................. 7

D. Saradnja izmeu CPT-a i vlasti Bosne i Hercegovine ........................................................... 8

II. INJENICE USTANOVLJENE TOKOM POSJETE I PREDLOENE MJERE ........... 9

A. Agencije za primjenu zakona .................................................................................................. 9

1. Uvodne napomene ............................................................................................................. 9

2. Muenje i drugi oblici zlostavljanja .................................................................................. 9

3. Zatitne mjere protiv zlostavljanja .................................................................................. 14

4. Materijalni uslovi ............................................................................................................ 17

1. Uvodne napomene ........................................................................................................... 19

2. Zlostavljanje .................................................................................................................... 21

3. Jedinice sa visokom bezbjednosnom zatitom i pojaan nadzor (sa intenzivnimtretmanom) ...................................................................................................................... 24

4. Popunjenost radnih mjesta .............................................................................................. 29

5. Materijalni uslovi ............................................................................................................ 31

6. Reim .............................................................................................................................. 32

7. Zdravstvena zatita .......................................................................................................... 348. Disciplina, izolacija i fiziko ograniavanje ................................................................... 39

9. Kontakt sa spoljnim svijetom .......................................................................................... 42

10. albe i inspekcijske procedure ........................................................................................ 43

C. Imigracioni centar u Lukavici ............................................................................................... 44

1. Uvodne napomene ........................................................................................................... 44

2. Uslovi pritvora ................................................................................................................ 45

3. Zdravstvena zatita .......................................................................................................... 46

4. Ostala pitanja ................................................................................................................... 46


3/78

- 3 -

D. Psihijatrijske ustanove ........................................................................................................... 49

1. Uvodne napomene ........................................................................................................... 49

2. Psihijtrijska klinika Sokolac ............................................................................................ 49

E. Domovi za socijalno zbrinjavanje ......................................................................................... 58

1. Uvodne napomene ................................................................................................................ 58

2. ivotni uslovi, osoblje i lijeenje ......................................................................................... 59

PRILOG I:Spisak preporuka CPT-a, komentara i zahtjeva za informacijama .................................................... 63

PRILOG II:Spisak nacionalnih organa i organizacija sa kojima je delegacija CPT-a odrale konsultacije ......... 77


4/78

- 4 -

Kopija dopisa o dostavljanju izvetaja CPT-a

Ga Minka Smajevi

Ministarstvo za ljudska prava i izbjegliceTrg Bosne i Hercegovine br. 1SarajevoBosna i Hercegovina

Strazburg, 20. 07. 2011. g.

Potovana gospoo Smajevi,

U skladu sa lanom 10, stav 1 Evropske konvencije za spreavanje muenja i neovjenog iliponiavajueg postupanja ili kanjavanja, u prilogu dostavljam Vladi Bosne i Hercegovine izvjetaj

koji je napravio Evropski komitet za spreavanje muenja i neovjenog ili poniavajueg postupanjaili kanjavanja (CPT) nakon svoje posjete Bosni i Hercegovini u periodu od 05. do 14. aprila 2011.godine. Izvjetaj je CPT usvojio na svom 75. sastanku, koji je odran od 4. do 8. jula 2011. godine.

Preporuke, komentari i zahtjevi za dostavljanje informacija koje je formulisao CPT su navedeni uPrilogu I ovog izvetaja. to se tie naroito preporuka CPT-a, uzimajui u obzirlan 10 Konvencije,Komitet zahtjeva od vlasti Bosne i Hercegovine da u roku od est meseci dostave odgovor koji e dati

pun opis aktivnosti koje su preduzete da se one realizuju. CPT vjeruje da e biti mogue da vlastiBosne i Hercegovine u tom odgovoru dostave reakcije i odgovore na komentare i zahtjeve zadostavljanje informacija.

Stojim Vam u potpunosti na raspolaganju ako imate bilo kakvih pitanja u vezi izvetaja CPT-a ilipredstojee procedure.

S potovanjem,

Ltif HseynovPredsednik Evropskog komiteta za

sprjeavanje muenja i neovjenogili poniavajueg postupanja ili kanjavanja


5/78

- 5 -

I. UVOD

A. Datumi posjete i sastav delegacije

1. U skladu sa lanom 7 Evropske konvencije za spreavanje muenja i neovjenog iliponiavajueg postupanja ili kanjavanja (u daljem tekstu: Konvencija), delegacija CPT-a jeposjetila Bosnu i Hercegovinu u periodu od 05. do 14. aprila 2011. godine. Posjeta je organizovanau okviru CPT-ovog programa periodinih posjeta za 2011. godinu; obo je bila peta posjeta CPT-aBosni i Hercegovini.

2. Posjetu su obavili sledei lanovia CPT-a:

- Wolfgang HEINZ, ef delegacije

- Eugenijus GEFENAS

- Mykola GNATOVSKYY

- Ptur HAUKSSON

- Sonja KURTEN-VARTIO

- Ilvija PCE

- Olivera VULI.Pomagali su im sledei lanovi Sekretarijata CPT-a:

- Hugh CHETWYND (ef Odjeljenja)

- Christian LODA

- Elvin ALIYEV

uz pomo sledeih prevodilaca- Spomenka BEUS

- Danica CUK-LALI

- Ksenija KEIVANZADEH

- Senada KRESO

- Amira SADIKOVI.


6/78

- 6 -

B. Ustanove koje su posjeene

3. Delegacija je posjetila sledea mjesta:

Policijske ustanove

Federacija Bosne i Hercegovina

- Federalna uprava policije, Sarajevo- Policijska stanica Gorade, Bosansko-Podrinjski Kanton- Policijska stanica Konjic, Hercegovako-Neretvanski Kanton- Policijska stanica Mostar Centar, Hercegovako-Neretvanski Kanton- Policijska stanica Novo Sarajevo, Sarajevski Kanton- Policijska stanica Sarajevo Centar, Sarajevski Kanton

Republika Srspka

- Centralna policijska stanica Banja Luka- Policijska stanica Banja Luka Laktai- Policijska stanica Bosanska Gradika- Policijska stanica Foa- Policijska stanica Istono Sarajevo- Policijska stanica Sokolac

Imigracioni centri

Drava Bosna i Hercegovina

- Imigracioni centar za ilegalne emigrante u Lukavici

Zatvorske ustanove

Drava Bosna i Hercegovina

- Pritvorski centar u Sarajevu

Federacija Bosne i Hercegovine- Istrani odjel Zatvora u Mostaru- Istrani zatvor Sarajevo- Zatvor zatvorenog tipa u Zenici (visoko-bezbjedonosna jedinica)

Republika Srpska

- Zatvor u Banja Luci- Zatvor u Doboju- Zatvor zatvorenog tipa u Foa- Istrani dio Zatvora u Istonom Sarajevu


7/78

- 7 -

Tuilatva

Republika Srpska

- Okruno javno tuilatvo u Istonom Sarajevu- Specijalno tuilatvo za suzbijanje organizovanog kriminala, Banja Luka

Psihijatrijske ustanove

Federacija Bosne i Hecegovine

- Forenziko-psihijatrijski odjel KPZ Zenica

Republika Srpska

- Psihijatrijska klinika u Sokocu

Domovi za socijalnu zatitu

Federacija Bosne i Hercegovine

- Zavod za zbrinjavanje mentalno invalidnih lica "Drin" Fojnica

C. Konsultacije delegacije

4. U toku posjete, delegacija je odrala konsultacije sa dravnim ministrom pravosua, gosp.Bariom olakom, sa ministrima unutranjih poslova i pravde Republike Srpske, gosp. Stanislavomaom i Derardom Selmanom, kao i sa visokim zvaninicima iz relevantnih dravnih i entitetskihministarstava. Delegacija se sastala i sa dravnim ombudsmanom i glavnim tuiocem RepublikeSrpske, i razgovarala sa lanovima nevladinih i meunarodnih organizacija aktivnih u oblastima odinteresa za CPT.

U Prilogu II ovog izvetaja naveden je spisak dravnih organa i organizacija sa kojima sedelegacija sastala.


8/78

- 8 -

D. Saradnja izmeu CPT-a i vlasti Bosne i Hercegovine

5. Stepen saradnje sa vlastima Bosne i Hercegovine tokom posjete je bio zadovoljavajui na

svim nivoima, sa jednim izuzetkom. Delegacija je dola do zakljuka da je, generalno, informacije omoguoj posjeti CPT-a i njegovom mandatu i ovlaenjima, data mjestima koja se koriste zazadravanje lica lienih slobode; shodno tome, delegacija je imala brz pristup objektima koje jeeljela da posjeti, dokumentaciji koju je eljela da pregleda i pojedincima sa kojima je eljela darazgovara.

Izuzetak se odnosi na odbijanje pristupa dana 8. aprila 2011. godine pritvorskim elijamakoje se nalaze u Kancelariji specijalnog tuioca za organizovani kriminal u Banjoj Luci. Istraiteljna dunosti i njegovi nadreeni su tvrdili da nemaju saznanja o mandatu Komiteta i slubenik zavezu nije mogao da ih ubijedi da delegaciji dozvole pristup 1. Situacija je rijeena narednog dana i

posjeta elijama je izvrena.

Komitet veruje da e u budunosti akreditivna pisma dobijena od dravnih vlastivaiti za sva mjesta u Bosni i Hercegovini, gdje ljude liene slobode mogu da dre javne vlasti,kao i da e svo relevantno osoblje biti obavijeteno o mandatu i ovlaenju Komiteta.

1 Delegacija je obavijetena da niko nije bio u pritvoru u vrijeme posjete i uvid u evidenciju sutradan je potvrdio tuinjenicu.


9/78

- 9 -

II. INJENICE USTANOVLJENE TOKOM POSJETE I PREDLOENE MJERE

A. Agencije za primjenu zakona

1. Uvodne napomene

6. Lienje slobode koje vri policija je i dalje regulisano krivinim zakonima i zakonima okrivinom postupku koji su stupili na snagu na nivou drave, Federacije Bosne i Hercegovine,Republike Srpske i Distrikta Brko 2003. godine. Lica koja policija lii slobode zbog sumnje da su

poinila krivino djelo moraju biti izvedena pred tuioca u roku od 24 asa, a koji mora, u roku odnaredna 24 asa, da podnese zahtjev sudiji za prethodni postupak da izda rjeenje o odreivanju

pritvora osumnjienom ili putanju na slobodu2. Prema tome, maksimalni period policijskog

pritvora je 48 sati.

Nadlenost za policijske poslove imaju ministarstva unutranjih poslova Republike Srpske,deset kantona Federacije Bosne i Hercegovine i Brko Distrikta. Ministarstv unutranjih poslovaFederacije ima ograniene policijske nadlenosti (prije svega, borba protiv meunarodnih i meu-kantonalnih krivinih djela). Na nivou drave, nadlenosti za primjenu zakona ima Ministarstvo

bezbjednosti, a provode ih tri agencije: Dravna agencija za istrage i zatitu (SIPA), iji je zadatak,izmeu ostalog, da omogui meuentitetsku i regionalnu saradnju u borbi protiv organizovanogkriminala, trgovine ljudima i meunarodnog terorizma, Granina policija, odgovorna zanadgledanje granica i za pritvor ilegalnih imigranata, kao i Dravna obavjetajna sluba.

2. Muenje i drugi oblici zlostavljanja

7. Za razliku od zapaanja iznesenih nakon posjete 2007. godine, delegacija CPT-a je dobilaznaajan broj kredibilnih optubi o ozbiljnom fizikom zlostavljanju koje je vrila policije i drugislubenici koji rade na provoenju zakona. Navodno zlostavljanje se uglavnom odnosilo na udarcenogama i rukama po raznim dijelovima tjela, kao i udarce pendrecima i bejzbol palicama; meutim,dobila je, sa detaljnim opisima, tvrdnje o vezanju lisicama u nezgodnom poloaju koje je trajalosatima, stavljanju plastinih kesa preko glave osumnjienih, kao i primjeni elektrinih okova.

Dalje, vie lica je izjavilo da im je cijev pitolja stavljana u usta tokom ispitivanja, pa je pistolj akbio repetiran i uperen u njihove sljepoonice.

2 Vidi lanove 134, 135 i 139 dravnog Zakona o krivinom postupku, lanove 148 i 153 Zakona o krivinom postupkuFederacije Bosne i Hercegovine, lanovi 191 i 196 u Zakona o krivinom postupku Republike Srpske.


10/78

- 10 -

Veina navoda se odnosi na fazu kada su osumnjiene ispitivali kriminalistiki inspektori unjihovim kancelarijama, ponekad tokom dueg vremenskog perioda, prije nego to bi bili smjetenuu pritvorsku eliju ili predani tuilatvima. Informacije koje je prikupila delegacija CPT-a ukazujuna to da je zlostavljanje u svrhu pokuaja da se iznudi priznanje esta praksa kriminalistikih

inspektora u Centralnoj policijskoj stanici u Banja Luci. Tanije, delegaciji je izneseno nekolikomeusobno doslednih optubi o upotrebi malih runih naelektrisanih palica koje su koristili oviposlednje pomenuti inspektori tokom ispitivanja osumnjienih. Tvrdnje su iznijeli pritvoreni iosueni zatvorenici u etiri zatvora koje smo posjetili u Republici Srpskoj. U jednom brojusluajeva, navode o korienju ureaja za elektro okove na pritvorenom licu od strane policije,zabiljeio je i zatvorski ljekar u Banjoj Luci u zdravstvenom katronu pomenutog lica, nakonnjegovog prijema u tu ustanovu.

Nekoliko navoda se odnosi na zlostavljanja od strane policijskih slubenika u trenutkuhapenja ili tokom premjetanja lica od mjesta hapenja do policijske stanice, ukljuujui i lica koja

je uhapsila SIPA. Pomenuta lica su izjavila da su udarana pesnicama, nogama i, u nekim

sluajevima, su zadobila udarce palicom nakon to su bila stavljena pod kontrolu i vezana lisicama.

8. U jednom broju sluajeva, delegacija je prikupila medicinsku i drugu dokumentaciju koja seslae sa navodima o zlostavljanju koje su iznijela pritvorena lica. Sledei primjeri predstavljajuuzorak takvih sluajeva:

i) U jednom sluaju, lice je uhapeno 25. marta 2011. godine u Sarajevu i dovedeno upolicijsku stanicu u Istonom Sarajevu negdje oko podneva. Navodno, ono je tada podvrgnutouzastopnim udaracima po tijelu od nekoliko kriminalistikih inspektora i uniformisanih policajca,dok je bilo vezano lisicama za radijator u jednoj kancelariji. Izgleda da je jedan policajac rekaosvojim kolegema da ga ne udaraju po glavi, jere tako ostaviti vidljive tragove. Lice takoe tvrdi da

je bilo vezano u nezgodnom poloaju i da mu je plastina kesa vie puta stavljana na glavu. On jetvrdio da je proveo no sjedei na stolici, vezan lisicama za radijator u jednoj od dvije pritvorskeelije. Sledeeg jutra je navodno ponovo udaran pesnicama i akama u kancelariji kriminalistikoginspektora, prije nego to je odveden u Okruno tuilatvo u 14:30 asova. Tuilac je naloio da se

pritvoreno lice odvede u lokalnu bolnicu i podvrgne ljekarskom pregledu.

U ljekarskom uvjerenju iz Klinikog centra u Istonom Sarajevu se navodi: "udarac nalijevoj strani grudnog koa, abrazija na podruju donjeg dijela grudne kosti, lezije lijevogiliotibialnog trakta; rentgenski snimak pokazuju mogui prelom desetog rebra na lijevoj strani.

ii) U drugom sluaju navodnog zlostavljanja u policijskoj stanici u Istonom Sarajevu dana 27.marta 2011. godine, lice je izjavilo da je udarano pesnicama i nogama dok je bilo vezano lisicamaza radijator i da je nekoliko staklenih boca baeno na njega. U evidenciji pritvorenih lica navodi seda je lice stiglo u policijsku stanicu bez vidljivih povreda, ali prema potvrdi o premjetaju lica ukancelariju tuioca, imalo je "vidljive povrede u vidu oiljaka iznad lijevog oka i na nosu". Unjegovom zdravstvenom kartonu u Zatvoru u Istonom Sarajevu pie: "povrede na grudima inogama, ogrebotine na licu".


11/78

- 11 -

iii) Jedno lice sa kojim se delegacija sastala, navodi da ga je 7. aprila 2011. godine zaustavilapolicija u Mostaru, izvela iz kola i udarala o tjelu i genitalijama. Zbog zadobijenih povreda, on jeodveden u Slubu hitne medicinske pomoi, gdje je bio lijeen i gdje su mu napravljeni rentgenski

snimci. Prema zdravstvenom kartonu, "osjea bol u desnom lumbalnom podruju i desnoj stranigrudnog koa, kao i bol u glavi", i dijagnostikovano je da je pretrpio "udarac na srednjem i gornjemzadnjem djelu lijeve strane glave. Prelom rebara 8-9. Udarac na desnoj strani abdomena, udarac nalijevoj strani donjeg dijela lea.

iv) Lice koje je pritvoreno u Centralnoj policijskoj stanici u Banjoj Luci 1. juna 2010. godine jetvrdilo da su ga kriminalistiki inspektori udarali bejzbol palicom po tjelu. U potvrdi Klinikogcentra u Banjoj Luci od 2. juna 2010. godine se navodi sledee: "Modrice na lijevoj nadlaktici,modrice na desnoj strani gornjeg dijela lea". Dva dana kasnije, zatvorski ljekar u Banjoj Luci jezabiljeio u zdravstvenom kartonu zatvorenika "hematomi na desnom ramenu i lijevoj ruci 8 x 6 i14 x 6 cm.

v) Drugo lice pritvoreno u Centralnoj policijskoj stanici u Banjoj Luci, 3. juna 2010. godine,tvrdi da je zadobilo udarce tapom po gornjem djelu tjela dok je nosilo pancir, bilo vezano lisicamaza radijator u nezgodnom poloaju nekoliko sati i bilo podvrgnuto nekolicini elektro-okovaizazvanim runim ureajem. U njegovom zdravstvenom kartonu u Zatvoru u Banjoj Luci, se navodida se alilo na zlostavljanja u policiji i "tvrdi da je zadobio udarac po desnom uhu od policijskihinspektora". U bolnicu je upuen 8. juna 2010. godine, gde je diobio dijagnozu: prsnue bubnjia udesnom uhu.

vi) Lice koje je pritvoreno radi ispitivanja u policijskoj stanici u Prijedoru, poetkom jula 2010.godine i puteno sledeeg dana, tvrdi da su ga inspektori iz Banje Luke udarali bejzbol palicom potjelu i da je zadobilo vie udaraca nogom u glavu dok je bilo vezano lisicama. U njegovomotpusnom pismu iz Klinike za maksilofacijalnu hirurgiju od 16. jula 2010. godine se navodi da je

primljen kao pacijent na leenje zbog slomljene donje vilice. On je tvrdio da je, kada su ga ponovouhapsili poetkom avgusta 2010. godine isti kriminalistiki inspektori, bio oamaren nekoliko putauz prijetnju ponovnim premlaivanjem ukoliko ne pristane da d pismeno priznanje.

vii) Lice uhapeno 1. oktobra 2010. godine i odvedeno u centralnu policijsku stanicu u BanjojLuci, tvrdi da su ga kriminalistiki inspektori udarali pesnicama, nogama i bejzbol palicom.Sledeeg dana je odveden u Kliniki centar Banja Luka na lijeenje i ljekarsko uvjerenje glasi:"Ogrebotina na desnom obrazu i iznad desnog oka; modrice na desnom bedru; modrice na lijevoj

nadlaktici. Delegacija je kasnije posjetila kancelariju odreenog kriminalistikog inspektora uCentralnoj policijskoj stanici u Banja Luci, koji je navodno izvrio zlostavljanje, i pronala tribejzbol palice u kancelariji ovog inspektora.

viii) Lice uhapeno na ulici i odvedeno u policijsku stanicu u Banjoj Luci 5. februara 2011.godine, tvrdi da je vie puta udarano rukama i nogama u prostorijma kancelarije kriminalistikihinspektora. Lice je potom odvedeno u Kliniki centar Banja Luka na lijeenje i otpusno ljekarsko

pismo glasi: "Pacijent je doao u nau ustanovu sa povredama koje mu je nanijela policija. On tvrdida je bio tuen po cijelom tjelu, naroito po glavi, licu, gornjim i donjim ekstremitetima. Trpi jak

bol u lijevom laktu, a posebno dok ga pokree. Hematomi na podruju lijevog i desnog lakta. Desnaruka bolna na palpaciju, hematom vidljiv. Vidljivi hematomi po leima, i sa bonih strana butina."


12/78

- 12 -

ix) Takoe, delegacija CPT-a ima informacije o nekoliko ozbiljnih navoda o zlostavljanju kojeje iznijela grupa lica osumnjienih za uee u sluaju otmice, koji je u nadlenosti Specijalnogtuioca za organizovani kriminal u Republici Srpskoj. Navodi o zlostavljanju su izneseni protivistraitelja Specijalnog tuilatva i kriminalistikih inspektora Centralne policijske stanice u Banjoj

Luci, a odnose se na udarce po tjelu pendrecima i bejzbol palicom (dok je noen pancir), stavljanjeplastinih kesu na glavu i izazivanje elektro-okova runim ureajem. O ovim tvrdnjama senedavno intenzivno govorilo i u tampi. Jedno od ovih lica se alilo na navodno zlostavljanje prijenego je bilo izvedeno pred sudiju koji mu je trebao odrediti pritvor u oktobru 2010. godine; ponalogu sudije, on je pregledan u lokalnoj klinici i vie povreda je zabiljeeno u njegov zdravstvenikarton (iako sudski medicinski pregled nije izvren). Koliko CPT shvata, njegovu albu razmatraspecijalni tuilac3.

9. Valja napomenuti da je delegacija CPT-a pronala niz predmeta koji nisu bili oznaeni, kao to subejzbol palice, samarice, lovaki noevi, pajseri i metalne cijevi u sobama za ispitivanje u nekoliko

policijskih stanica koje je posjetila. Nema legitimnog razloga iz koga se takvi predmeti trebajudrati u sobama koje se koriste za ispitivanje osumnjienih. U veini sluajeva su policajci koji su

bili na dunosti potvrdili da predmete koji su oduzeti u toku krivinih istraga treba unijeti u posebneevidencije, propisno oznaiti (uz navoenja broja krivinog predmeta na koji se odnose) i pohranitiu za to odreenu prostoriju. Osim navoenja na spekulacije o nepropisnom postupanju policajaca,

predmeti ove vrste su potencijalni izvor opasnosti podjednako i za osoblje i za osumnjiene zakrivina djela.

10. Ozbiljnost informacija prikupljenih u toku posjeta 2011. godine u pogledu zlostavljanjapoziva na neposrednu i odlunu akciju nadlenih organa. Svakako sve naine treba ispitati iiskoristiti kako bi se osiguralo da poruka o nultoj toleranciji na zlostavljanje pritvorenih osobadostigne sve slubenike za primjenu zakona na svim nivoima; oni treba da postanu svjesni, krozkonkretne akcije, da je vlada rijeena da iskorijeni zlostavljanje lica lienih slobode. Vladavina

prava podrazumjeva, ne samo usvajanje odgovarajuih pravnih normi, ve i preduzimanjeneophodnih koraka da se osigura njihova primjena.

CPT preporuuje da ministri unutranjih poslova i policijski komesari poalju snanuporuku da je zlostavljanje pritvorenih osoba nezakonito, neprofesionalano i da e bitipredmet ozbiljnih sankcija. Ovu poruka bi efovi policije trebalo da ponavljaju uodgovarajuim intervalima. Dalje, nadleni organi treba da obezbjede da se istraga provedeza svaku tvrdnju o zlostavljanju i da se utvrdi odgovornost viih slubenika po rukovodeoj

liniji.Dalje, CPT preporuuje da se izvri nezavisna istraga metoda koje koriste

kriminalistiki inspektori u Centralnoj policijskoj stanici u Banjoj Luci u toku pritvaranja iispitivanja osumnjienih.

to se tie sluajeva i) i ii) iz stava 8. ovog lana, delegacija je obavijetena da je tuilacpokrenuo istragu; CPT bi eleo da bude informisan o ishodu. Komitet takoe eli da dobijeinformacije o ishodu istrage o tvrdnjama o zlostavljanju u sluaju ix), kao i kopijuzdravstvenog kartona podnosioca albe.

3 Dotino pritvoreno lice je izjavilo da ga nikada nije ispitao tuilac o navodnom zlostavljanju.


13/78

- 13 -

to se tie tvrdnji o zlostavljanju u vreme hapenja, CPT priznaje da je hapenjeosumnjienog esto opasan zadatak, posebno ako se dotino lice opire ili je neko za koga policijaima dobar razlog da vjeruje da moe biti naoruan i opasan. Okolnosti hapenja mogu biti takve dadotino lice zadobije povrede (kao i policajci), iako to nije uinjeno sa svrhom zlostavljanja.

Meutim, kada su uhapeni pod kontrolom, sila se ne smije upotrebljavati vie nego to jeneophodno i ne postoji opravdanje ukoliko se neto takvo desi. Policajci treba da se redovno ina odgovarajui nain podsjeaju na ove osnovne principe.

CPT bi takoe eleo da dobije potvrdu da su svi nedozvoljeni predmeti sada sklonjeniiz prostorija za ispitivanje (tj. iz kancelarija kriminalistikih inspektora).

11. Kao to je navedeno u ranijim izvjetajima, od sutinskog je znaaja da policijski slubenicivide zlostavljanje kao neprofesionalan nain vrenja svojih dunosti, kao i da je to krivino delo. To

podrazumijeva stroge izborne kriterijume u vrijeme zapoljavanja i pruanje adekvatne strune

obuke, na poetku i u toku radnog odnosa. Takva obuka treba da nastoje da obuhvati i razvije dvijestvari: prvo, da su svi oblici zlostavljanja sramni za ljudsko dostojanstvo kako za rtve tako i za

poinioce i da, kao takvo, nije u skladu sa vrijednostima obuhvaenim Ustavom i zakonima, kao nimeunarodnim instrumentima ratifikovanim i obavezujuim za Bosnu i Hercegovinu; drugo, da je

pribjegavanje zlostavljanju fundamentalno manjkav nain dobijanja pouzdanih dokaza za borbuprotiv kriminala. Sa bezbjednosnog stanovita, naprednije metode ispitivanja i istrane tehnike edovesti do boljih rezultata.

CPT ponavlja svoju preporuku da vlasti treba da zauzmu viestruki pristup, koji sesastoji od: procesa zapoljavanja putem konkursa na osnovu strogih kriterijuma za izbor;edukativnog kursa za sve novo-zaposlene i redovno organizovanja posebnih seminara zarazvijanje sposobnosti, koji e sluiti policijskim slubenicima kako da auriraju svojevjetine i znanja tako i da im razviju nove sposobnosti.

12. Mora da bude stvorena takva atmosfera da prijavljivanje zlostavljanja koje vre kolege budeispravna stvar; mora biti jasno da krivica za zlostavljanje ide dalje od stvarnih poinioca i nasvakoga ko zna, ili bi trebalo da zna, da se zlostavljanje deava a ne sprijei ga ili ne prijavi. Ovo

podrazumjeva postojanje jasnog sistema ko je kome odgovoran za svoj rad, kao i usvajanje zatitnihmjera za tzv. zvidae (tj. okvir za pravnu zatitu pojedinaca koji objelodane informacije ozlostavljanju i drugim oblicima loeg ponaanja). U ovom kontekstu, CPT preporuuje usvajanje

zakona o zatiti zvidaa.

13. CPT eli da ponovo naglasi znaajnu ulogu pravosudnih organa u spreavanju zlostavljanja.Mnoge osobe sa kojima je delegacija razgovarala su izjavile da su njihovi pokuaji da se aletuiocu ili sudiji pred kojeg su izvedeni ili ostali bez odgovora ili iskoriteni protiv njih. Oigledno,advokati im ne savjetuju da se ale, jer to samo komplikuju postupak i potkopava napore da se

postigne sporazum o priznanju krivice. Ostala lica su rekla delegaciji da su slubenici koji su ihzlostavljali poslije toga pratili u kancelariju tuioca i na sud i prijetili im dodatnim kaznama ukolikose budu alili.


14/78

- 14 -

U onim sluajevima u Republici Srpskoj u kojima tuilac ili sudija narede da se izvriljekarski pregled, lice biva poslato u slubu hitne pomoi na pregled. Meutim, u veini sluajeva,do doma zdravlja pritvoreno lice ide u pratnji policijskih slubenika za koje tvrdi da su gazlostavljali. Dalje, medicinski pregled biva obavljen u prisustvu tih policajaca. Pored toga, pregled

se u veini sluajeva ne uradi temeljito. Delegaciju CPT-a su obavijestili tuioci sa kojima sesastala, da se forenziki ljekarski pregled vri samo u sluaju kada tuilac smatra ovaj korakneophodanim nakon to je dobio rezultate prvog ljekarskog pregleda.

14. Podrazumjeva se da tuioci i sudije treba da preduzimaju odgovarajue radnje kada postojeindicije da je dolo do zlostavljanja u policiji. U tom smislu, CPT ponavlja svoju preporuku da,kad god osumnjieni za krivina djela koji su izvedeni pred tuioca ili sudiju, tvrde da su ihzlostavljali policijski slubenici, tuilac, odnosno sudija treba da biljei navode u pisanojformi, naredi hitan forenziki ljekarski pregled i da preduzme neophodne korake da se uvjerida su tvrdnje propisno istraene. Takav pristup treba da bude praen i kada lice ima i nema

vidljive spoljne povrede. Dalje, ak i u odsustvu izriitih tvrdnji o zlostavljanju, tuilac,odnosno sudija treba da trae forenziki medicinski pregled kad god postoje drugi razlozi dase vjeruje da je lice izvedeno pred njega mogla da bude rtva zlostavljanja.

Glavni tuioci u oba entiteta trebalo bi da se stalno podsjeaju tuioce da treba dapostupaju u skladu sa gore-navedenim principima.

CPT takoe preporuuje da policajci za pratnju pritvorenog lica ljekaru ne budu istioni protiv kojih su usmjerene tvrdnje o zlostavljanju. U takvim sluajevima, obaveza pratnjepritvorenih lica da ambulante bi trebalo da bude povjerena sudskim policajcima. Dalje,povjerljivost medicinskih pregleda treba potovati i rezultate pregleda dati pritvorenom licuna uvid (pogledati takoe pragraf 20).

3. Zatitne mjere protiv zlostavljanja

15. CPT je i dalje zabrinut zbog neadekvatne primjene u praksi formalnih odredaba o garancijiprotiv zlostavljanja - naime, pravo pomenutih lica da obavijeste o svojoj situaciji bliskog roaka ilineko tree lice po njihovom izboru; pravo na pristup advokatu i pravo na pristup ljekaru. Dalje, inise da lica koje su liili slobode policijski slubenici nisu uvijek, bez odlaganja, obavijetene o svim

svojim pravima.16. Jo jednom, mnoge osobe sa kojima je razgovarala delegacija CPT-a tvrde da im ostvarenje

prava na obavjetavanje o pritvoru4 nije odobreno od samog poetka njihovog lienja slobode.Umjesto toga, prilika da se o njihovom pritvoru obavijesti rodbina je data tek nakon to jesasluanje u policiji zavreno, a izjava napisana.

4 Kao to je propisano lanom 5 dravnog i entitetskih Zakona o krivinom postupku.


15/78

- 15 -

CPT ponavlja svoju preporuku da vlasti Bosne i Hercegovine obezbijede da svimpritvorenim licama bude priznato pravo da o svojoj situaciji obavijeste bliskog roaka ilitree lica po njihovom izboru, od samog poetka njihovog liavanja slobode od strane

policije.5

17. to se tie prava na pristup advokatu6, delegacija CPT-a je utvrdila da se situacija nijepromijenila od prethodnih posjeta. Opet, uprkos jasnoj zakonskoj obavezi da se omogui pristupadvokatu od samog poetka liavanja slobode, to se rijetko deava. Samo mali broj pritvorenih licasa kojima se delegacija susrela je rekao da im je omoguen pristup advokatu dok su bili u

policijskom pritvoru, a veina tih ljudi su tvrdili da je pristup odloen do kraja preliminarne istrage(tj. u roku od 24 sata nakon njihovog hapenja i samo jednom su dali potpisanu izjavu). Ogromnaveina je izjavila da oni nisu imali priliku da se konsultuju sa advokatom na samo prije

pojavljivanja na sudu (odnosno u roku od 48 sati nakon to je lice prvi put uhapeno od strane

policije). I mnogi njih se alilo da advokat po slubenoj dunosti koji je obezbijeen za glavnuraspravu, nije radio nita drugo do sjedio u tiini tokom postupka.

18. CPT je obavezan da ponovi svoju zabrinutost zbog ovakvog stanja. Komitet podsjea da jetokom perioda nakon liavanja slobode, rizik od zastraivanja i zlostavljanja najvei. Shodno tome,mogunost da lica odvedena u pritvor imaju pristup advokatu tokom tog perioda je osnovna zatitaod zlostavljanja.

Pravo na pristup advokatu mora da obuhvati pravo bilo kojeg lica koje je lieno slobode darazgovara sa svojim advokatom na samo nakon prijema u policijsku stanicu. Lice treba da, u

principu, ima pravo na prisutnost advokata tokom bilo kog ispitivanja, bilo prije ili poslijepodizanja tube. Naravno, injenica da je pritvoreno lice izjavilo da eli da ima pristup advokatu netreba da sprei policiju da ga ispituju o hitnim pitanjima prije nego to stigne advokat. Aranmantakoe moe biti napravljen za zamjenu advokata koji ometa pravilno obavljanje ispitivanja, gdje se

podrazumijeva da takva mogunost treba da bude strogo ograniena i da podlijee odgovarajuimzatitama.

CPT ponavlja svoju preporuku da vlasti Bosne i Hercegovine treba da obezbijede da jepravo na pristup advokatu, kako je gore definisano, i eksplicitno dato zakonom i efikasnoostvarljivo u praksi za svakoga ko je lien slobode od strane organa za primjenu zakona, od

samog poetka liavanja slobode.

19. Delegacija CPT-a je primila mnoge pritube na kvalitet savjeta koje daju avdokati poslubenoj dunosti. Pitanje koje izaziva najveu zabrinutost za CPT je savjet koji oiglednoadvokati daju svojim klijentima, a to je da ne pokreu pitanje zlostavljanja jer bi tako ugrozilimogunost postizanja povoljnog ishoda u sklapanju sporazuma o priznanju krivice. CPTpreporuuje da nadleni organi treba da skrenu panju Advokatskoj komori na gorepomenutu zabrinutost CPT-a.

5 Mogunost iznimnog odgaanja ostvarivanja tog prava treba biti jasno opisana u zakonu i takvo odgaanje

treba uz odgovarajue mjere zatite (tj. odluka o odgaanju treba biti evidentirana u pisanom obliku zajedno s razlogomi da podlijee odobrenju tuioca ili sudije) biti strogo vremenskiogranieno.6 Kao to je propisano lanom 5 dravnog i entitetskih Zakona o krivinom postupku.


16/78

- 16 -

20. Pravo lica u policijskom pritvoru na pristup ljekaru jo uvijek nije formalno garantovanozakonom u Bosni i Hercegovini. U toku posjete, odreeni broj osoba koje su navodno zlostavljali

policijski slubenici je izjavio da im nije bila ponuena mogunost da se obrate ljekaru. Pravo nazdravstvenu zatitu je obezbijeeno samo kada to naredi tuilac ili sudija, ili kada zatvorskaustanova odbije da prihvati odreenu osobu iz policije, jer su na njoj vidljive povrede.

CPT ponavlja svoju preporuku da se specifine zakonske odredbe usvoje na ovu temu,koje e propisati izmeu ostalog da:

- ljekar mora biti pozvan ili lice odvedeno u zdravstvenu ustanovu bez odlaganja,ukoliko pritvoreno lice zahtjeva ljekarski pregled. Dalje, ak i u odsustvutakvog zahtjeva, navedene mjere se moraju preduzeti ako je licu u policijskompritvoru potrebna medicinska pomo.

- lice koje je odvedeno u policijski pritvor ima pravo da ga pregleda, ako ono toeli, ljekar po sopstvenom izboru, pored bilo kakvog medicinskog pregledaizvrenog od strane ljekara koga su pozvale policijske vlasti (podrazumijeva seda pregled ljekara po sopstvenom izboru pritvorena osoba moe izvriti o svomtroku);

- svi ljekarski pregledi lica u policijskom pritvoru, bilo da se obavljaju uprostorijama policije ili u zdravstvenim ustanovama, treba da se odvijaju bezsluanja i, osim ako ljekar izriito ne zahtjeva drugaije u datom sluaju - vanvidokruga policajaca;

- rezultati svakog pregleda, kao i sve relevantne izjave lica u pritvoru i zakljukeljekara, treba da evidentira u pisanoj formi ljekar i da ih uini dostupnimpritvorenom licu i na zahtjev njegovog advokata.

21. Skoro sva lica sa kojima se sastala delegacija su izjavila da nisu bila informisana verbalno osvojim pravima po hapenju, niti u policijskoj stanici sve dok nisu dali pismenu izjavu.

Kako je navedeno u prethodnim izvetajima, standardizovana evidencija pritvorenih lica(registar, odnosno knjiga osoba lienih slobode) koja se nalaze u svim policijskim stanicama,predstavlja potencijalno vanu zatitnu mjeru, kao i sredstvo za olakavanje unutranjih ispoljanjih mehanizama nadzora. Ona sadre posebne dijelove koji se odnose na prava pritvorenihlica da obavijeste nekoga o liavanju slobode i da kontaktiraju advokata. Drugi dio se tie toga da li

pritvoreno lice eli da zatrai ljekara. Ovi dijelovi treba da budu proitani svim pritvorenim licama ioni bi trebalo da potpiu relevantne djelove knjige pritvorenih lica, uz navoenje da li ili ne ele dakoriste spomenuta prava.


17/78

- 17 -

Meutim, u Republici Srpskoj, ne samo da veina pritvorenih lica tvrdi da im odgovarajuidijelovi nikada nisu proitani, ve je i delegacija CPT-a primjetila da je znaajan broj stavki uevidenciji pritvora nepravilno popunjen i djelovi koji se odnose na prava pritvorenih lica su esto

izostavljeni; takvo stanje stvari je primijeeno, na primjer, u knjigama Centralne policijske stanice uBanjoj Luci i posebno u policijskim stanicama u Istonom Sarajevu. Oigledno da se u Specijalnomtuilatvu za organizovani kriminal ne vodi evidencija o licima koja s utu pritvorena, adokumentacija koju je pregledala delegacija je sadrala vie evidentnih netanosti u vezi savremenom lienja slobode ovih lica.

Dalje, delegacija je primjetila da knjige esto pokazuju da su lica pritvorena na 23 asa i 55minuta u policijskoj stanici prije nego to su prebaena u tuilatvo, ne raunajui injenicu da sehapenje zapravo desilo, u nekim sluajevima, i nekoliko sati prije dolaska pritvorenog lica u

policijsku stanicu. Na primjer, u policijskoj stanici u Istonom Sarajevu je jedno lice navodnouhapeno zbog izvrenja provale u 1.30 asova, ali ovo liavanje slobode je zabiljeeno kao da se

desilo u 5.10 asova, u trenutku kada je registrovano u policijskoj stanici.

CPT opet preporuuje vlastima da preduzmu neophodne korake kako bi se osiguraloda knjige o pritvoru budu tano popunjene i da se jedna knjiga vodi za svaki pritvorskiobjekat gdje se nalaze lica liena slobode. Dalje, CPT eli da dobije potvrdu od njih da periodod 24 asa lienja slobode od strane policije poinje od trenutka kada je pritvoreno liceuhapeno, a ne od trenutka kada stigne u policijsku stanicu.

4. Materijalni uslovi

22. CPT smatra da je neophodno podsjetiti da policijske ustanove treba da ispunjavaju odreeneosnovne materijalne uslove, ak i ako je period pritvora relativno kratak (tj. po pravilu manji od 24sata).

Svi policijski objekti za pritvor treba da budu isti, razumne veliine za broj lica koji jeinae tu smjeten i da imaju odgovarajue osvjetljenje (tj. dovoljno za itanje, a iskljueno uvrijeme spavanja) i ventilaciju; po mogunosti, takvi objekti treba da imaju prirodno svetlo. Dalje,objekti za pritvor treba da budu opremljeni sa predmetima za odmor (npr. fiksna stolica ili klupa) itrebalo bi obezbjediti ist duek i ebad za lica koja moraju da ostanu preko noi u pritvoru.

Licima u pritvoru treba da bude dozvoljeno da zadovolje, kada je to potrebno, potrebeprirode u istim i pristojnim uslovima, te da im se obezbijede adekvatni uslovi za pranje. Treba daimaju lak pristup vodi za pie i da dobijaju hranu u odgovarajue vrijeme, ukljuujui najmanje

jedan pun obrok (tj. neto vie od sendvia) svakog dana. Licima zadranim 24 sata ili due trebaobezbijediti odgovarajua sredstva za linu higijenu i, koliko god je to mogue, ponuditi vjebanjena otvorenom, svakog dana.


18/78

- 18 -

23. Naalost, previe policijskih stanica koje su bile posjeene ne ispunjvaju ove minimalneuslove. Centralna policijska stanica u Banjoj Luci ne sadri nikakve pritvorske elije. Lica uhapenaod strane policije su pritvorena u kancelarijama kriminalistikih inspektora na periode u trajanju do24 sata, obino vezane lisicama za razliite predmete (orman, stolica, radijator). Ne postoje novana

sredstva predviena da se pritvorenim licima da neko jelo, a lica sa kojima se delegacija sastala suizjavila da im nije data hrana dok su bili pritvoreni u policijskoj stanici; u nekim slu ajevima,porodicama pritvorenih lica je bilo dozvoljeno da im donesu neto da jedu.

U policijskoj stanici u Istonom Sarajevu, jedna od dvije elije je bila veoma mala (4,5 m) ine treba da se koristi za pritvaranje lica preko noi. Nijedna od dvije elije nije opremljena saodgovarajuim uslovima za odmor za ostanak preko noi, niti su pritvorenim licima bila data ebad;lica koja su se susrela sa delegacijom izjavila su da su bila lisicama vezana za stolicu ili radijator,ak i kada su ih nou pritvarali u elije i da im nije bilo dato nita za jelo.

Delegacije CPT-a je takoe utvrdila da se uslovi u elijama u policijskim stanicama u

Konjicu i Mostaru nisu popravili od prethodne posjete 2007. godine.7 U policijskoj stanici Mostar,etiri elije u podrumu koje su u funkciji su jo uvijek veoma male (4,5 m); elije ove veliine nisu

pogodne za noenje u pritvoru. Dalje, one imaju ogranien pristup prirodnom svjetlu, loe vjetakoosvjetljenje, neadekvatnu ventilaciju, i bile su prljave i neprijatnog mirisa. Pritvorenicima kojiostaju tokom noi nije bio obezbijeen duek i morali su da lee na podignutoj drvenoj platformi ilimetalnoj klupi. elije nemaju ni jedno zvono za poziv, a osoblje nije prisutno u dijelu gdje je

pritvor ve ga obilazi svakih 30 minuta ili slino.

Sa pozitivne strane, dvije elije u Centru javne bezbjednosti Foa, koji je bio predmetneposrednog posmatranja u toku posjete 2007. godine, su bile zamjenjene sa jednom elijom(12m). elija je adekvatno opremljena i ima pristup prirodnom svjetlu i adekvatnu ventilaciju.Uslovi pritvora u pet elija specijalnog tuioca za organizovani kriminal u Banjoj Luci i u jednojeliji u Istonom Sarajevu okrunog tuioca su takoe na visokom nivou. etiri elije u Federalnojupravi policije u Sarajevu, est elija namjenjenih za po dvije osobe u policijskoj stanici u NovomSarajevu i dvije elije u policijskoj stanici u Bosanskoj Gradici takoe obezbjeuju odgovarajueuslove za pritvor do 24 sata.

24. CPT preporuuje da se preduzmu neophodni koraci koji e da osiguraju da sekancelarije ne koriste kaoad hoc pritvorski objekti i da se pritvorena lica ne veu lisicama zaradijatore ili dijelove namjetaja. Pritvorena lica treba da budu smjetena u prostorije,odnosno elije koje su napravljene specijalno za tu svrhu, nudei odgovarajue bezbjednosne

uslove. Hitni koraci se trebaju preduzeti s ciljem da se uspostave odgovarajui aranmani(ukljuujui novana sredstva za hranu) za pritvaranje preko noi u Centralnoj policijskoj

stanici u Banjoj Luci.

Dalje, CPT ponavlja svoju preporuku da vlasti nastave sa naporima da se osigura dasve policijske stanice, u kojima se lica mogu drati u pritvoru do 24 asa, ispune osnovnestandarde koje je Komitet nabrojao u paragrafu 22 ovog izvjetaja. Pored toga, aranmanitreba da osiguraju da se svim licima u pritvoru u policijskim stanicama ponudi hrana i voda uprikladno vrijeme (ne bi trebalo da policajci sami moraju da plaaju hranu).

Uslovi pritvora u policijskim stanicama u Istonom Sarajevu, Konjicu i Mostaru bi trebalo da budu

preispitani, kako bi se popravili nedostaci iz paragrafa 23 ovog izvjetaja.7 Pogledati CPT/Inf (2009) 25, paragraf 23.


19/78

- 19 -

B. Zatvorske ustanove

1. Uvodne napomene

25. U 2011. godini, delegacija CPT-a je posjetila zatvore u Banjoj Luci, Doboju i Foi, provelaciljnu posjete zatvoru u Zenici, i po prvi put ispitala situaciju u pritvorskim objektima na nivouDrave. Delegacija je takoe posjetila zatvore u Istonom Sarajevu, Mostaru i Sarajevu, gdje jeintervjuisala zatvorenike u pritvoru.

26. Zatvor u Banjoj Luci, koji se nalazi u neposrednoj blizini grada, otvoren je 1966. godine.Ustanova obuhvata trospratnu smjetajnu jedinicu za zatvorenike koja je, u vrijeme posjete, bila u

procesu nadograivanja dodatnog sprata. Lica u pritvoru se dre na dva gornja sprata, u posebnojzgradi u kojoj se takoe nalazi, u prizemlju, jedinica za pojaan nadzor i disciplinske elije. U

prizemlju se takoe nalaze administrativne prostorije i radionice. U zatvoru se nalazi samo 150osuenika8 zbog trenutnih graevinskih radova; kad se jednom zavre, kapacitet e porasti na 300. Sdruge strane, dio zatvora predvien za pritvor radi punim kapacitetom sa 75 mukaraca i etiri enekoji su bili tu u pritvoru u vrijeme posete. Tu se takoe, na oblinjoj zatvorskoj farmi, nalazi malazatvorska jedinica otvorenog tipa za 12 osoba.

Zatvor u Doboju, koji se nalazi u centru grada pored sudova, je prvobitno izgraen 1958.godine, kao istrani zatvor i za zatvorenike osuene za laka krivina dela, ali i zatvorenici osueniza tea krivina djela esto su drani u tom zatvoru u periodu posle 1995. gdoine. Meutim, nakonzatvorskih nereda u aprilu 2007. godine9, ova ustanova prihvata samo zatvorenike sa kaznomzatvora do tri godine. Zatvor se sastoji od dvospratne pravougaone zgrade sa dvoritem u sredini;osueni zatvorenici su smjeteni u sobama koje su namjenjene za vie lica, prije svega u prizemlju,a lica u pritvoru se dre u 18 elija na spratu. U vrijeme posete, u ustanovi se nalazio 101 osuenizatvorenik i 33 lica u pritvoru, a zvanini kapacitet je 122, odnosno 63 lica. Postoji mala jedinicaotvorenog tipa za 12 osoba izvan grada.

Zatvor u Foi10, koji se nalazi na obalama rijeke Drine, na periferiji grada, ostaje jedinizatvor zatvorenog tipa u Republici Srpskoj; u vrijeme posjete, u njemu su se nalazila 330zatvorenika (od kojih su 41 bili smjeteni u ekonomsku jedinicu poluotvorenog tipa oko etirikilometra od zatvora), a zvanini kapacitet je 350 zatvorenika. Delegacija je fokusirala svoju

panju na smjetaj u kolektivima (jedinicama) u Zgradi II, gdje se nalazi veina zatvorenika, kao i

na jedinicu za pojaan nadzor i sanitetsku jedinicu. Delegacija je, takoe, posjetila novoizgraeniobjekat sa posebnim reimom koji bi trebalo da bude otvoren do kraja 2011. godine.

Zatvor u Zenici11 ostaje jedini zatvor zatvorenog tipa u Federaciji; u vrijeme posjete, unjemu su se nalazila 763 zatvorenika, a zvanini kapacitet je 702 zatvorenika. Pored toga,Forenziki psihijatrijski odjel (Aneks) koji se nalazi van glavnog zatvorskog zida je imao 20

pacijenata. Delegacija CPT-a se posebno fokusirala na Paviljone II i IV, kao i na Aneks (vidiparagrafe 110 do 112 ovog izvjetaja).

8 Slubeno, zatvor je imao 211 zatvorenika, ali tu su ubrojani i oni zatvorenici koji su bili prebaeni u drugezatvore u toku renoviranja, kao i zatvorenici koji su pobjegli iz zatvora u poslednjih 20 godina.9 Pogledati CPT/Inf (2009) 25, paragrafe 40 do 43.10 Pogledati CPT/Inf (2009) 25, paragraf 25, za opis zatvora.11 Pogledati CPT/ Inf (2004) 40, paragrafe 41 i 64 do 68, za opis zatvora.


20/78

- 20 -

Smjeten u centru grada, Istrani zatvor u Sarajevu12 je i dalje pretrpan, sa 119 pritvorenihlica, a zvanini kapacitet je 110 lica. Istrano odeljenje Zatvora u Istonom Sarajevu, koji sesastoji od devet elija, smjeta 25 mukih pritvorenika, a ukupni kapacitet je 36 pritvorenika. U

pritvoru su se u odvojenoj jedinici za ene nalazile dvije ene. U Zatvoru u Mostaru, u

pritvorskom dijelu se nalazi 35 mukih pritvorenika, a kapacitet je 30 pritvorenika. Objekat zapritvor na dravnom nivou je izgraen 2005. godine od montanih kontejnera i zvanini ivotnivijek mu je 10 godina. U vrijeme posjete, objekat je radio punim kapacitetom, smetajui 20zatvorenika u elijama u kojima se dre po jedno lice.

27. U izvetaju o posjeti 2007. godine, CPT je naglasio mnogo ozbiljnih pitanja za zabrinutost upogledu situacije u zatvorima koje je posjetio, naroito zlostavljanje zatvorenika koje vre zatvorskislubenici; naizgled nekontrolisano nasilje izmeu zatvorenika; loe materijalne uslove; odsustvosvrsishodnog reima, nedostatak menaderskih kapaciteta; neadekvatno pruanje zdravstvenezatite i nedostatak spoljnog nadzora. Dalje, ini se da nije bilo stratekog pristupa mapiranju

koherentne i sveobuhvatne politike za reformu zatvorskog sistema u Bosni i Hercegovini koja biomoguila da se izae na kraj sa oekivanim poveanjem broja zatvorenika i izazovnijim profilomzatvorenika (tj. lica osuena za ratne zloine ili lica povezana sa organizovanim kriminalnimgrupama). Zapaanja do kojih se dolo tokom posjete 2011. godine pokazuju da je nekoliko od ovih

problema ostalo nerjeeno. Meutim, sa pozitivne strane, delegacija CPT-a je uoila poboljanjesituacije u odnosu na postupanje osoblja sa zatvorenicima i to se tie problema nasilja izmeuzatvorenika koji je ranije postojao u Zatvoru u Zenici.

28. U vrijeme posjete, 2011. godine, svaki od entiteta je nastavio da upravlja svojim zatvorimasamostalno, dok je Ministarstvo pravde BiH bilo odgovorno za pritvorsku jedinicu Suda BiH i zanadgledanje projekta za izgradnju Zatvora na nivou BiH. Pokuaji da se uspostavi jo usaglaeniji iefikasniji pristup zatvorkim problemima kroz Strategiju za reformu sektora pravde (Strategija) nadravnom nivou nisu pokazali oekivane rezultate13.

Ipak, dolo je do nekoliko vanih pomaka, posebno u Republici Srpskoj, sa usvajanjemrevidiranog i auriranog Zakon o izvrenju krivinih sankcija 2010. godine (koji je sada usklaen sazakonom na dravnom nivou) i novim zakonima o maloljetnikom pravosuu i o zatvorimazatvorenog tipa.

Nasuprot tome, Federacija Bosne i Hercegovine jo uvijek nije revidirala i aurirala svoj

Zakon o izvrenju krivinih sankcija iz 1998. godine, kako bi ga uskladila sa zakonom na dravnomnivou iz 2004. godine. CPT bi elio da budu obavijeten o roku za usvajanje novog Zakona oizvrenju krivinih sankcija u Federaciji Bosne i Hercegovine.

12 Pogledati CPT/Inf (2004) 40, paragraf 40 i CPT/Inf (2009) 25, paragraf 25.13 Pogledati izvetaj o Strategiji za reformu sektora pravde iz 2010. godine (Strateki stub 2 - Izvrenje krivinihsankcija) od 22. decembra 2010. godine koju je pripremilo Ministarstvo pravde BiH.


21/78

- 21 -

2. Zlostavljanje

29. Velika veina zatvorenika sa kojom je razgovarala delegacije CPT-a tokom 2011. godine senije alila na zlostavljanje koje bi vrilo zatvorsko osoblje. Konkretno, delegacija CPT-a je

primijetila znaajan napredak koji je postignut u Zatvoru u Zenici od posjete 2007. godine, saciljem da zaustavi zlostavljanje koje je vrilo osoblje. Meutim, u nekim drugim zatvorima koje jeposjetila, delegaciji su saoptene tvrdnje o fizikom zlostavljanju zatvorenika koje vre neki lanovizatvorskog osoblja. Navodno zlostavljanje se odnosilo uglavnom na udarace akama, udaracenogama i na udarce pendrecima po tijelu.

U Zatvoru u Banjoj Luci su izreene detaljne pritube u vezi sa zatvorenicima koje su vlastiuhapsile nakon bjekstva iz zatvora; nakon povratka u zatvor, ova lica su, navodno, podvrgnutaudarcima akama, udarcima nogama i udarcima pendrecima, od strane zatvorskog osoblja, u

prostoriji za posjete, prije nego to su odvedeni u samicu, a poslije toga u jedinicu za pojaannadzor.

Osim toga, u Zatvoru u Banjoj Luci je delegaciji prijavljeno nekiliko sluajeva zlostavljanjazatvorenika koje su vrili zatvorski uvari. Svaki od ovih sluajeva se odnosio na lica koja su

prekrila kuna pravila (vodili razgovor sa zatvorenikom u drugoj eliji, posjedovali mobilnitelefon). Jedan konkretan sluaj navodnog zlostavljanja se desio poetkom marta 2011. godine,nakon to je kod zatvorenika pronaen mobilni telefon. Zatvorenici u najmanje jedanaest razliitihelija u pritvoru, i u jedinici za pojaan nadzor, izjavili su da su uli krike koji dolaze iz pravcasamice, u vrijeme kada je zatvorenik, o kojem je rije, tamo odveden. Relevantni podaci pokazujuda zdravstveni radnik nije posjetio ovog zatvorenika za vrijeme njegovog boravka u samici, uprkostome to to zakon nalae14.

30. Da sumiramo, u toku posjete 2011. godine je primljeno manje tvrdnji o zlostavljanjuzatvorenika koje je vrilo osoblje, u odnosu na prethodne posjete. Ipak, CPT eli da podsjeti davlasti treba da uvedu mjere kako bi se obezbijedilo da svi zatvorski slubenici i rukovodiocirazumiju zato je zlostavljanje neprihvatljivo i neprofesionalno, da treba da preduzmu odgovarajuuistragu navoda o zlostavljanju i da, tavie, zlostavljanje dovodi do tekih zakonskih sankcija.

CPT preporuuje da nadleni organi poalju jasnu poruku svim uvarima dazlostavljanje zatvorenika nije prihvatljivo. Posebnu panju treba posvetiti situaciji u Zatvoruu Banjoj Luci. Dalje, trebalo bi preduzeti sve potrebne korake da se osigura da zlostavljanje

bude predmet otrih kazni.

14 Pogledati lan 134, stav 3 Zakona o izvrenju krivinih sankcija iz 2010. godine.


22/78

- 22 -

31. to se tie zastraivanja, odnosno nasilja izmeu zatvorenika, CPT je u obzir uzeo znaajnemjere preduzete u Zatvoru u Zenici radi smanjivanja mogunosti incidenata nasilja, i to krozosnivanje dvije jedinice: zatvorenu (sa visokom bezbjednosnom zatitom) i zatitnu jedinicu(Paviljoni IV i VI), kao i kroz podjelu otvorenog dvorita za vjebanje u vie manjih dijelova. Ipak,

brojne spavaonice u velikim kolektivima (jedinicama) u Paviljonu I, koje su zajedno imale 343zatvorenika u vrijeme posjete, u kombinaciji sa neadekvatnim brojem zaposlenih, su jo uvijekkomplikovale napore u borbi protiv nasilja izmeu zatvorenika.

Delegacija CPT-a je primila odreeni broj tvrdnji o zastraivanju izmeu zatvorenika uZatvoru u Foi. Kao to je sluaj u Zatvoru u Zenici, raspored smjetaja, kao to je opisano uizvetaju o posjeti 2007. godine, sa kolektivima (jedinicama) koje obuhvataju nekoliko spavaonicaspreava osoblje da vri adekvatan nadzor i kontrolu. Nou, vrata spavaonica ostaju otkljuana, tozatvorenicima omoguava slobodno kretanja po kolektivu (na primjer, kolektivi 18, 20 i 22 su, uvrijeme posjete, smjetali vie od po 30 zatvorenika u po etiri spavaonice).

Otvaranje jedinice sa posebnim reimom u Zatvoru u Foi moe da ublai situacijuomoguavajui da se problematini zatvorenici dre u alternativnom smetaju. Ipak, jo uvijekemorati da se uvede rigoroznija i proaktivna ponaanja zaposlenih, radi identifikovanja kako

potencijalnih izvrioca tako i zatvorenika koji su u opasnosti od maltretiranja.

32. CPT je naglasio u prolosti da dunost zatite, koju zatvorske vlasti duguju zatvorenicimakoji su u njihovoj nadlenosti, podrazumjeva odgovornost da ih zatite od drugih zatvorenika koji bieljeli da im naude. Posebno, zatvorsko osoblje mora da bude budno na znakove problema i da budei rijeeno i pravilno obueno da intervenie. Takva sposobnost intervenisanja e naravno zavisiti,izmeu ostalog, od adekvatnog odnosa broja osoblja i zatvorenika (vidi paragraf 46 ovogizvjetaja). Osim toga, zatvorski sistem u cijelini mora da razvije sposobnost da osigura da

potencijalno nespojive kategorije zatvorenika ne budu smjetene zajedno.

Dalje, zatvorsko osoblje vjerovatno nee biti u stanju da zatiti zatvorenike ako se plai zasvoju bezbjednost, ili ako nema dovoljno efikasnu podrku uprave. Efikasno rjeavanje problemanasilja izmeu zatvorenika podrazumijeva postojanje dovoljnog broja osoblja i obezbjeivanje daosoblje dobije potrebnu poetnu obuku i usavravanje tokom svoje karijere. Provoenje procjeneindividualnih rizika i potreba zatvorenika je takoe obavezno.

CPT preporuuje da nadleni organi osmisle koherentnu strategiju za borbu protivnasilja izmeu zatvorenika; dio ove strategije e morati da ukljuuje ulaganja daleko vie

sredstava u zapoljavanje dodatnog osoblja i unapre

enje njihove obuke.


23/78

- 23 -

33. Kredibilitet zabrane muenja i drugih oblika zlostavljanja se podriva svaki put kadaslubenici koji su odgovorni za takva krivina djela ne snose odgovornost za svoje postupke. Iz tograzloga, kad god postoje osnove da se vjeruje da je zatvorenik zlostavljan ili u zatvoru ili od strane

policijskih slubenika, prije nego to je pritvoren u zatvoru, neophodno je skrenuti panju

Tuilatva. U tom smislu, osnovna zatita od zlostavljanja i nekanjavanja je zahtjev za temeljitljekarski pregled zatvorenika nakon nasilnog incidenta ili upotrebe sile u ustanovi, kao i pregledsvih novoprimljenih pritvorenika.

U svijetlu informacija prikupljenih u toku posjete 2011. godine, ini se da medicinskoosoblje u zatvorima koje su posjetili, nije detaljno ili sa preciznou dokumentovalo povredezatvorenika, niti su naveli da li su ili ne primijeene povrede koje bi bile u skladu sa bilo kakvimtvrdnjama o zlostavljanju koje iznosi zatvorenik. Konkretne preporuke o biljeenju povreda e bitidate kasnije u izvetaju (vidi paragraf 65 ovog izvjetaja).

Komitet preporuuje da se postojee procedure u svim zatvorima u Bosni i

Hercegovini preispitaju, kako bi se osiguralo da se, kad god povrede evidentira ljekar, a kojesu u skladu sa navodima o zlostavljanju koje iznese zatvorenik (ili koje, ak i bez navoda,ukazuju na zlostavljanje), sistematski skrene panja nadlenog tuioca na tu evidenciju, bezobzira na elje dotine osobe.

Osim toga, Komitet preporuuje da se, kada navodi o zlostavljanju koje vri zatvorskoosoblje postanu predmet istrage, lanovi osoblja koji su u pitanju prebace na dunosti koje nezahtevaju svakodnevni kontakt sa zatvorenicima, dok se ekaju rezultate istrage.


24/78

- 24 -

3. Jedinice sa visokom bezbjednosnom zatitom i pojaan nadzor (sa intenzivnimtretmanom)

a. Jedinice sa visokom bezbjednosnom zatitom

34. U toku posjete, delegacija CPT-a je imala priliku da posjeti novi Odjel sa visokomsigurnosnom zatitom u Zatvoru u Zenici, kao i jedinicu sa posebnim reimom u Zatvoru u Foi,koja e uskoro biti otvorena.

35. Zatvorenike u novi Odjel sa visokom bezbjednosnom zatitom - Paviljon IV u Zatvoru uZenici rasporeuje Interna komisija (koju ine pomonici direktora za bezbjednost i tretman, glavnizatvorski slubenik, psiholog i kriminolog) na osnovu interne naredbe. Mjere zatite koje postoje su

potpuno neadekvatne, jo uvijek nema sasluanja, nema vremenskog ogranienja za smjetaj

zatvorenika u taj odjel i nema albenog postupka. U praksi, zatvorenici su tamo smjeeni tri doetiri mjeseca. Meutim, jedinica je poela funkcionisati tek od oktobra 2010. godine, a u vrijeme

posjete, najmanje jedan zatvorenik se tamo nalazio ve est meseci. Dalje, mjesenu ocjenuzatvorenika u toj jedinici vre osoblje koje radi na bezbjednosti i tretmanu, bez bilo kakvekonsultacije sa zatvorenicima.

CPT je ve naglasila da mora postojati jasan pravni osnov za stavljanje zatvorenika u visokobezbjednosnu jedinicu, koja bi trebalo da bude praena odgovarajuim zatitnim mjerama, anaroito:

zatvorenik u odnosu na kojeg je smjetaj u visoko bezbjednosno odjeljenje predvien, ili uodnosu na kojeg je takav smjetaj produen, treba imati mogunost da izrazi svoje stavove otome, nakon to je u pismenoj formi obavijeten o razlozima za tu mjeru (s tim to se

podrazumijeva da moda postoji razumno opravdanje za uskraivanje konkretnih detaljavezanih za bezbjednost);

naredba o smjetanju zatvorenika u visoko bezbjednosno odjeljenje bi trebalo da budepreispitivana u redovnim intervalima (poeljno bi bilo bar kvartalno);

zatvorenici treba da imaju pravo na albu nezavisnom organu protiv odreivanja iliproduenja smjetaja u visoko bezbjednosno odjeljenje.

CPT ponavlja svoju preporuku da vlasti Federacije Bosne i Hercegovine treba da

preduzmu neophodne korake da obezbijede jasnu zakonsku osnovu, uz odgovarajue mjerezatite i definisan proces ocjene, za smjetaj zatvorenika u jedinicu sa visokom sigurnosnom

zatitom u Zatvoru u Zenici, u svijetlu gore navedenih primjedbi.

36. to se tie jedinice sa posebnim reimom u Zatvoru u Foi, Zakon o posebnom reimu15predvia da se zatvorenici rasporeuju u ovu jedinicu po odluci ministra pravde, a na prijedlogdirektora Zatvora. Raspored u ovu jedinicu prvo traje est mjeseci, a prije zavretka ovog poetnog

perioda, direktor zatvora treba da podnese prijedlog ministru pravde, preporuujui ili da mjerebudu produene ili da zatvorenik bude vraen u optu populaciju (lan 6). Zakon ne predviaogranienje u pogledu perioda u kom lice moe biti zadrano u jedinici sa posebnim reimom, nitisadri bilo kakve odredbe koje se odnose na mogunost da se alba na raspored u ovu jedinicu

podnese drugom organu.15 Zakon o posebnom reimu izvrenja kazne zatvora je usvojila Narodna skuptina Republike Srspke 16. marta2010. godine.


25/78

- 25 -

CPT preporuuje da vlasti Republike Srpske preduzmu neophodne korake daosiguraju da se mjere zatite, koje su opisane u paragrafu 35, primjenjuju na rasporedzatvorenika u jedinicu sa posebnim reimom u Zatvoru u Foi.

37. Paviljon IV uZatvoru u Zenici (nekada koriten za forenzike psihijatrijske pacijente) je upotpunosti renoviran 2010. godine, kako bi koristio kao visoko bezbjednosna jedinica koja smjetazatvorenike koji su problematini i koji remete red. Jedinica sadri 28 dvokrevetnih elija na dvasprata, a na dan posjete je smjetala 38 zatvorenika. Materijalni uslovi u jedinici bili su generalnodobrog standarda; elije imaju oko 15 m2 povrine, ukljuujui sanitarni dodatak (sa toaletom,lavaboem i tuom), pristup prirodnom svjetlu je dobar, a elije su dobro provjetrene. Svaka elija je

bila opremljena jednim setom kreveta na sprat, linim ormariima, stolom i stolicama, kao isistemom zvona za poziv.

Reim u okviru jedinice zavisi od kategorizacije zatvorenika16. Sedam sati van elije jedozvoljeno svakog dana za osam zatvorenika kategorije A, koje mogu provesti u velikomotvorenom dvoritu za vjebe (do tri sata), maloj fitnes sali sa elementarnom opremom (dva sata) iu dnevnom boravku (dva sata). Zatvorenicima kategorije A je takoe dozvoljen pristup televiziji uokviru svojih elija. Preostalim zatvorenicima kategorije B ili C, njih 30, je bilo dozvoljeno etiri do

pet sati van elija, od kog vremena bi mogli da provedu dva sata u otvorenom dvoritu za vjebe.Dalje, sve kategorije zatvorenika su se mogle meusobno druili tokom vremena koje su provodilivan elija. Meutim, nisu bili napravljeni konkretnih planovi izdravanja kazne ili ciljevi zazatvorenike pojedinano dok su u jedinici, niti su postjojale sesije za savjetovanje za zatvorenike,koje bi im pomogle da se ponovo integriu u optu populaciju; a ni organizovane aktivnosti (rad,sport itd.) nisu bili ponueni, takoe.

38. U Zatvoru u Foi, jedinica sa posebnim reimom za zatvorenike koji se smatrajuproblematinim i koji remete red, predstavlja samostalni objekat koji se nalazi iza glavne zgrade iograen je vlastitim zidom. Ova jedinica sa dva sprata sadri 38 elija za po jednu osobu (10 m),svaka sa ugraenom tu kabinom i WC-om, adekvatno opremljena i sa adekvatnim pristupom

prirodnom svijetlu. Prizemlje je namijenjeno za tri sobe za molitvu, prostor za rekreativneaktivnosti (stoni tenis) i sobu za radne aktivnosti, kao i sobu za osoblje. Na gornjem spratu se nalaze

prostorije za vie rukovodee osoblje, vaspitae i medicinsko osoblje. Tri dvorita za vjebe sunamjenjena ze prostor za pojedinano etanje (oko 30m sa 4m) i etvrto, vee dvorite za grupno

druenje, koje e sadravati neke sportske ureaje. to se tie reima, delegacija CPT-a jeobavijetena da e biti slian onome za zatvorenike sa pojaanim nadzorom (tj. pristup do dva satavebanju na otvorenom svakog dana, i ogranienim aktivnostima, ako uopte budu postojale -vidjeti paragraf 42).

16 Svi zatvorenici su klasifikovani u jednu od tri kategorije (A, B i C). U poetku zatvorenici su bili smjeteni ukategoriju B. Svaka tri mjeseca kategorije se preispituju, a zatvorenicima je omoguen napredak u kategoriju Aili nazadovanje u kategoriju C, u zavisnosti od njihovog ponaanja.


26/78

- 26 -

39. CPT je u ranijim izvetajima naglasio da zatvorenici koji predstavljaju posebno visok riziktrebaju da, u granicama svojih zatvorskih jedinica, uivaju relativno oputen reim putemkompenzacije za njihovu teku zatvorsku situaciji. Konkretno, oni bi trebalo da budu u stanju da sesusreu sa svojim kolegama zatvorenicima u jedinici i da dobiju veliku mogunost izbora

aktivnosti. Posebni napori treba da se preduzmu, kako bi razvila dobra internu atmosferu unutarvisoko bezbjednosnih jedinica. Cilj treba da bude izgradnja pozitivnih odnosa izmeu osoblja izatvorenika. To je u interesu ne samo humanog tretmana stanovnika jedinice, nego i zbogodravanja efikasne kontrole i bezbjednosti osoblja.

Postojanje zadovoljavajueg programa aktivnosti je isto tako vano - ako ne i vie - kako uvisoko bezbjednsnoj jedinici, tako i na normalanoj lokaciji. To moe mnogo doprinijeti usuprotstavljanju tetnim posledicama na linost zatvorenika koji ivi u atmosferi staklenog zvonatakve jedinice. Omoguene aktivnosti bi svakako trebalo da budu raznolike (obrazovanje, sport,zanatski rad itd.). to se tie, naroito, radne aktivnosti, jasno je da bezbjednosni aspekti iskljuujumnoge vrste poslova koji se organizuju na normalnoj zatvorskoj lokaciji. Ipak, to ne bi trebalo da

znai da se jedino naporan rad moe dodijeliti ovim zatvorenicima.

Kao to je opisano gore, Odjel sa visoko sigurnosnom zatitom - Paviljon IV u Zatvoru uZenici dozvoljava izvjestan stepen druenja i provoenja vremena van elije. Meutim,zatvorenicima se ne nude raznovrsne aktivnosti, niti im je omogueno bilo kakvo organizovanosavjetovanje koje bi im pomoglo u rjeavanju osnovnih uzroka koji su doveli do njihovog smjetajau tu jedinicu. Veina zatvorenika u Paviljonu IV provodi 19 sati dnevno u svojim elijama.

to se tie jedinice sa posebnim reimom u Zatvoru u Foi, iz informacija koje se datedelegaciji CPT-a, ini se da zatvorenicima ove jedinice nee biti ponuen svrsishodan reim. lan11, stav 9 Zakona kojim se ureuje jedinica navodi da se rad moe organizovati pod strogomkontrolom. Meutim, jedinica sadri samo jednu malu sobu za druenje i jednu malu prostoriju zaradne aktivnosti. Dalje, injenica da e reim biti slian onom koji se nudi u jedinici za pojaaninadzor predstavlja razlog za zabrinutost.

Komitet preporuuje da se preduzmu koraci koji e zatvorenicima koji se nalaze uvisoko bezbjednosnim jedinicama obezbjediti svrsishodan reim, koji ukljuuje irok spektaraktivnosti, u svijetlu gore navedenih primjedbi.


27/78

- 27 -

b. pojaan nadzor (sa intenzivnim tretmanom)

40. U zatvorima i u Banja Luci i u Foi, delegacija CPT-a je takoe posjetila odjeljenja za

pojaan nadzor, u kojima zatvorenici mogu biti prvo smjeteni na tri mjeseca, u skladu sa lanom141 Zakona Republike Srpske o izvrenju krivinih sankcija. O smjetaju u ovim odeljenjimaodluuje direktor ustanove, na prijedlog odjeljenja za bezbjednost i tretman. Mjera je namijenjenaza zatvorenike koji su prijetnja miru u zatvoru (tj. postoji rizik od bjekstva ili nasilnog ponaanja

prema drugim zatvorenicima ili imovini) ili kao dopunska mjera nakon izvrenja sankcije u samici,ako se smatra da razlozi za zatvaranje i dalje postoje. Zatvorenici sa kojima se delegacija sastala suizjavili da nisu dobili pismeno obrazloenje za njihovo stavljanje u blok za pojaani nadzor. Dalje,ne postoji mogunost albe protiv naredbe direktora da stavi zatvorenika pod pojaan nadzor ili uvezi sa njegovim produenjem.

CPT preporuuje da nadleni organi u Republici Srpskoj preduzmu neophodne

korake kako bi se osiguralo da zatvorenik pismenim putem bude obavijeten o razlozima zasmjetanje i svako produenje smetanja u jedinicu za pojaani nadzor i da mu se garantujepravo na albu nezavisnom organu.

41. Jedinica za pojaani nadzor u Zatvoru u Banjoj Luci (Blok C) je imala devet osuenika uest elija. elije su dovoljne veliine, odgovarajue opremljene (ukljuujui i televizore), imaju

pristup prirodnom svijetlu i ventilacija je adekvatna. Meutim, zatvorenicima nisu ponuenenikakve aktivnosti i bili su ogranieni na prostor u svojim elijama i do 22 sata svakog dana; u

principu, oni su imali mogunost da vjebaju dva sata na otvorenom, iako su neki zatvoreniciizjavili da im je bio omoguen samo jedan sat vjebanja, svaki dan. Nije bilo plana za izdravanjekazne ili intenzivnog savjetovanja koje bi pomoglo zatvorenicima da se ponovo integriu u optuzatvorsku populaciju. Kontakti sa drugim zatvorenicima bili su zabranjeni, i zatvorenik uhvaen ukomunikaciji sa zatvorenikom iz druge elije bi bio kanjen sa nekoliko dana provedenih u samici.

Jedan zatvorenik koji je uestvovao u aktivnostima i koji nikad nije imao disciplinsku kaznutokom etiri godine zatvora je prebaen u jedinicu za pojaani nadzor u julu 2009. godine. Iako jeusmeno uo da je razlog za premjetaj bio "rizik od bjekstva ocjenjen kao visok", nikada nije dobio

bilo kakvu pismenu odluku i od ovog njegovog premjetaja je dran u uslovima slinim samici. Onse poalio da su izolacija, zabrana druenja sa drugim zatvorenicima i neizvjesnost u pogledu

trajanja mjere, imale negativan uticaj na njegovo mentalno zdravlje.


28/78

- 28 -

42. C blok - jedinica za pojaani nadzor uZatvoru u Foi se sastoji od deset elija u prizemljuzgrade I, i u njoj se nalazilo 14 zatvorenika u vrijeme posete. Neki od zatvorenika u jedinici su tu

bili stavljeni radi sopstvene zatite (vidi paragraf 45 ovog izvjetaja). elije su adekvatne veliine iadekvatno opremljene, ali pristup prirodnom svijetlu je ogranien, a vjetako osvjetljenje nije bilo

ukljueno u toku dana.

Jo tri elije, sastavljene sa krilom za izvrenje kazne upuivanja u samicu u Zgradi II, setakoe koriste za dranje zatvorenika pod pojaanim nadzorom; ove elije su u stanju propadanja imnogi zatvorenici koji su smjetani u njima su se alili na vlagu i nedostatak higijene.

Dalje, kao i u Zatvoru u Banjoj Luci, veliki nedostatak koji se odnosi na nepostojanje bilokakvog svrsishodnog reima za zatvorenike koji su, osim mogunosti da dva sata etaju po

betosnkoj uskoj stazi, ogranieni na svoje elije 22 sata dnevno. Nema plana za izdravanje kazne irazgovori sa vaspitaima nisu bili fokusirani na savjetovanje zatvorenika u svrhu pomoganja da se

ponovo integriu u optu populaciju, ve o tome da li zatvorenici imaju zahtjeve ili probleme.

43. Nekoliko zatvorenika sa kojima se sastala delegacija su proveli due vrijeme pod pojaanimnadzorom (tj. vie od est mjeseci). Pored odsustva aktivnosti, zatvorenicima pod pojaanimnadzorom nije bilo dozvoljeno da se drue sa drugim zatvorenicima (osim kolege iz zatvorskeelije) i njihov kontakt sa spoljnim svijetom je bio ogranien na jednu posjetu mjeseno, u trajanjuod jednog sata, i nedeljno jedan telefonski poziv od 10 minuta, kao i pisanu korespodenciju. Uprkostome to ime ovih jedinica sadri rijei "sa intenzivnim tretmanom", zatvorenici smjeteni u njimanisu, u stvari, imali koristi od dodatne podrke ili savetovanja.

44. Na isti nain kao i za zatvorenike u visoko bezbjednosnim jedinicama, CPT preporuujeda se preduzmu koraci da se obezbjedi da zatvorenici smjeteni u jedinicu za pojaani nadzorimaju svrsishodan reim, koji e ukljuivati raznovrsne aktivnosti. Revidirani planizdravanje kazne treba da se sastavi zajedno sa zatvorenikom, postavljajui ciljeve i svrhukoju treba ostvariti da bi se uspjeno integrisali u optu populaciju. Svako preispitivanjesmjetaja zatvorenika treba da sadri ponovnu ocjenu plana.

Treba uloiti sve mogue napore da se omogui zatvorenicima da se drue sa drugimzatvorenicima. Za one zatvorenike koji su smjeteni sami u svojim elijama, treba omoguitida se drue sa drugim zatvorenicima u toku dana.

CPT preporuuje da u Zatvoru u Foi elije u prizemlju Zgrade II koje se koriste zasmjetaj pod pojaani nadzor budu renovirane kao prioritet i da sve elije imaju dovoljnosvjetlosti da omogui zatvorenicima da itaju.

Komitet bi elio da zna da li e u Zatvoru u Foi jedinica za pojaani nadzor nastavitida radi nakon otvaranja visoko bezbjednosne jedinice i, ako hoe, u kojoj mjeri e se njenasvrha i reim razlikovati od te jedinice.


29/78

- 29 -

45. Jedinice za pojaani nadzor u zatvorima u Banjoj Luci i Foi takoe smjetaju zatvorenikekoji su tu stavljeni radi spostvene zatite. Takav smjetaj moe da traje due od nekoliko mjeseci; uvrijeme posjete, jedna osoba je bila pod zatitom devet mjeseci. Iako su ovi zatvorenici zadrali

svoje privilegije i prethodnu kategorizaciju, oni su sa namjerom i svrhom stavljenji pod ogranienireim i ogranieni su na svoje elije 22 sata dnevno, bez pristupa bilo kakvoj aktivnosti.

CPT priznaje da je primarna dunost zatvorskih vlasti da se sprei nanoenje zlazatvorenicima pod njihovom kontrolom, i da potreba da se preduzmu zatitne mjere u koristodreenih zatvorenika, moe neminovno imati negativne posledice na aktivnosti koje mogu biti

ponuene. Meutim, zatvorenike ne bi trebalo ostaviti da propadaju u svojim elijama 22 satadnevno.

Dodatne mjere treba preduzeti za one zatvorenik su pod zatitom vie od nekolikonedelja, kako bi im se obezbjedili odgovarajui uslovi i tretman, pristup aktivnostima, a edukativni

kursevi i sport uinili izvodljivim. Osim toga, postoji potreba za proaktivnijim pristupom zatvorskihzdravstvenih radnika zatvorenicima pod zatitom, naroito u pogledu psiholoke i psihijatrijskenjege, posebno zato to neki od njih mogu provesti due vrijeme u jedinici za pojaani nadzor.Takoe, treba da se uradi invidualna procjena njihovih potreba u redovnim intervalima i, tamo gdje

je to potrebno, razmatra prebacivanje u drugi zatvor.

CPT preporuuje da nadleni organi preduzmu odgovarajue korake da obezbijedezatvorenicima, koji su stavljeni pod zatitu due, a ne na kratak period, svrsishodneaktivnosti i pravilnu podrku zdravstvenih radnika.

4. Popunjenost radnih mjesta

46. U svojim prethodnim izvjetajima o posjetama, CPT je naglasio vanost da svaki zatvor imadovoljan broj dobro obuenih zatvorskih uvara rasporeenih na efikasan i efektivan nain. CPT je

preporuio da se razmatra broj zaposlenih da bi se obezbjedilo da broj zaposlenih zatvorskihslubenika bude dovoljan da garantuje bezbjednost osoblja i fizikog i psihikog integritetazatvorenika.

Ukupan broj osoblja u Zatvoru u Banjoj Luci se sastojao od etiri smjene od po 25

zatvorskih slubenika koji rade po 12 sati sa 230 zatvorenika (ukljuujui 80 njih u pritvoru), ali ese taj broj poveati na 380 nakon zavrtka renoviranja. Takoe, bilo je 15 zaposlenih na tretmanuzatvorenika, ukljuujui i osam vaspitaa koji rade sa zatvorenicima. Broj zaposlenih u Zatvoru uDoboju je bio zadovoljavajui, sa 66 zatvorskih uvara i osam zaposlenih na tretmanu, s obzirom naukupan broj zatvorenika u ustanovi.

Meutim, u Zatvoru u Foi, broj zatvorskog osoblja17 na dunosti u jednom trenutku nijebio dovoljan da omogui pravilnu kontrolu, nadzor i interakcije sa zatvorenicima. Na primjer, nadan posjete, bilo je osam uvara na dunosti unutar zatvora i jo devet koji su bili zadueni zarazliite aktivnosti i kapije. Zgrada II, u kojoj je smjeteno gotovo 200 zatvorenika, je imala samodva zatvorska uvara koji su morali da pokrivaju sedam kolektiva na etiri sprata.

17 Ukupan broj zatvorskih slubenika zaposlenih u Zatvoru je bio 98.


30/78

- 30 -

to se tie Zatvora u Zenici, CPT je primijetio da je ukupan broj zatvorskih slubenikapovean sa 70 do 252. Ipak, brojevi jo uvijek nisu adekvatni kada se uzme u obzir veli inazatvorske populacije, kao i njen sastav. Dalje, postoji potreba da se ojaa odjeljenje za tretman, jer14 vaspitaa i jedan psiholog za vie od 750 zatvorenika nije dovoljno za uspostavu smislenog

programa rjeavanja pitanja rehabilitacije i reintegracije.

CPT ponavlja svoju preporuku da nadleni organi razmotre trenutan broj zaposlenihu cijelom zatvorskom sistemu, poevi od zatvora u Foi i Zenici, a potom obavijeste Komiteto konkretnim mjerama. Broj zaposlenog zatvorskog osoblja mora biti dovoljan da garantujebezbjednost osoblja i fiziki i psihiki integritet zatvorenika.

47. Zajedno sa poveanjem broja zaposlenih, neophodno je da se staviti naglasak naobezbjeivanje odgovarajueg znanja i vjetina za zaposlene koji e im pomoi da izvravaju svoje

zadatke navedene u paragrafu 46 ovog izvjetaja. To zahtjeva ne samo poetni kurs obuke za svezaposlene, nego i redovno struno usavravanje da bi se auririrale i nauile nove vjetine. Obukatreba da se posmatra kao doivotni proces i, pored toga to je orijentisana na ispunjavanje zahtjevanovog zakona, mora biti praktina i zasnovana na rjeavanju problema, ali ne samo teorijski.Seminari, koji su do sada organizovani u kontekstu razliitih programa Savjeta Evrope, e se naneki nain baviti ovim pitanjem, ali ne mogu zamijeniti izradu redovnog strunog programa obukeza zadovoljavanje potreba razvoja zatvorskog sistema u zemlji.

CPT ponavlja svoju preporuku da vlasti treba da kreiraju sveobuhvatnu politikuljudskih resursa koja e se odnositi na zatvorsko osoblje u oba entiteta, koja e obuhvatatipoetne obuke, redovno osvjeenje znanja, specijalistike kurseve i kontinuiranu podrku.

48. Vlasti se jo uvijek nisu adekvatno pozabavile razvojem pristupa profesionalnog upravljanjau zatvorskom sistemu. Trenutno, nema napredovanja u karijeri, nema sigurnosti za posao i nama

planiranja meu viim rukovodiocima zatvora. Zatvorski direktori nisu imenovani na svoja radnamjesta iskljuivo na osnovu njihovih sposobnosti, niti direktori zatvora prolaze neophodne obuke izmenadmenta, kako bi se osiguralo da budu u stanju da rukovode svojim zatvorima efikasno i da

prave planove za budunost. Takvo stanje stvari podriva svaki pokuaj da se reformie zatvorskisistem. U ovom kontekstu treba se pozvati na odredbe Evropskih zatvorskih pravila; u njima senaglaava znaaj postojanja direktora u svakom zatvoru, a koji je paljivo izabran zbog njegove ilinjenu sposobnost da izvri "ono to je jedan od najsloenijih zadataka u javnoj slubi", to obuhvataunoenje osjeaja svrhe, liderstva i vizije na radno mjesto.18

CPT preporuuje da nadleni organi uvedu mogunost stvaranja karijereprofesionalnog rukovodioca u zatvorskom sistemu, i da direktori i vii rukovodioci prouneophodnu obuku iz menadmenta, kako bi kompetentno ispunjavali svoje zadatke.

18 Pogledati Pravilo 84 Evropskih zatvorskih pravila (2006) i komentare na ovo pravilo.


31/78

- 31 -

5. Materijalni uslovi

49. Pritvorski dio Zatvora u Banjoj Luci je bio u adekvatnom stanju, svaka elija jeodgovarajue opremljena (kreveti, lini ormani, sto, stolice i televizor), ima dobar pristupprirodnom svijetlu i ventilaciju, a vjetako osvjetljenje je bilo dovoljno. tavie, sanitarije u elijisu u potpunosti odvojene. Veina elija ispunjava zakonski uslov od 4m ivotnog prostora pozatvoreniku. Meutim, u nekoliko elija, ovaj minimalni standard nije ispunjen (na primjer, ueliji 137 je bilo sedam zatvorenika na 24m). Odreene pritube su primljene zbog nedostatkaproizvoda za ienje, odnosno za odravanje higijene u eliji.

to se tie zgrade u kojoj se nalaze osueni zatvorenici, po zapaanju delegacije, bilo jeoigledno da e novi trei sprat ponuditi odgovarajui smetaj za zatvorenike, u skladu sa onim koji

postoje na drugom spratu (tj. sobe za smjetaj est do osam zatvorenika). U vrijeme posjete, sobe i

zajednike prostorije u prizemlju i prvom spratu su bile oronule, i ventilacija je bila loa, ali postojinamjera da se ti spratovi renoviraju u dogledno vrijeme. CPT poziva vlasti da izvre neophodnorenoviranje to je pre mogue.

50. Zatvor u Dobojuje renoviran nakon nereda u aprilu 2007. godine. Materijalni uslovi u vie-krevetnim sobama za osuene zatvorenike su uglavnom adekvatni. Meutim, izgleda dainfrastruktura zatvora nije predviena za vie od 100 osuenih zatvorenika u pristojnim uslovima;iznad tog broja, spavaonice bi postale pretrpane i pristup ogranienim zajednikim objektima postaonemogu. CPT poziva nadlene organe da, u skladu sa tim, smanje zvanini kapacitet zatvora.

Pritvorski deo zatvora se sastoji od 18 elija, od kojih svaka sadri potpuno odvojensanitarni dio i adekvatno je opremljena. Pristup prirodnom svijetlu i ventilacija su adekvatni, avjetako osvetljenje dovoljno. Nekoliko elija je oznaeno za znakom "zabranjeno puenje", koji

potuju zatvorenici koji u njima borave. elije koje smo posjetili su imale otprilike 12m, i svaka jesmjetala po tri zatvorenika.

51. Materijalni uslovi uZatvoru u Foi su bili slini onima opisanim u izvetaju CPT-a o posjeti2007. godine;19 kolektivi koje je posetila delegacija u obje zgrade, I i II, su bili u razumnom stanju.Meutim, delegacija je primijetila da u nekim spavaonicama, u nekoliko kolektiva, nije bilo ni4m stambenog prostora po zatvoreniku, kako je predvieno zakonom.

52. Svaka od 20 elija koja su namijenjene za smjetaj jedne osobe (12m) u pritvorskomobjektu na dravnom nivou je pogodno opremljena (krevet, sto, stolica, police i televizor) i imaju

potpuno odvojen toalet i tu.

Pritvorski dio Zatvora u Istonom Sarajevu se sastoji od devet elija, od kojih je svakaprostrana, sa velikim prozorima koji obezbjeuju dobar pristup prirodnom svijetlu, a koje su iodgovarajue opremljene (kreveti, police, sto, stolice, friider, kuvalo za vodu i televizor) i imaju u

potpunosti odvojen toalet i tu.19 Pogledati CPT/Inf (2009) 25, paragraf 61.


32/78

- 32 -

Materijalni uslovi u Istranom zatvoru u Sarajevu su ostati u sutini isti kao i oniopisani u izvetajima o ostvarenim posjetama 2007. i 2009. godine20. CPT sa zadovoljstvomkonstatuje da su samice, koje su kritikovane u prethodnim izvetajima, potpuno renovirane, a sada

pruaju dobre uslove (pristup prirodnom svetlu, adekvatnu ventilaciju, sanitarne uslove u eliji,odgovarajui sto privren za pod i stolica).

6. Reim

53. CPT podsjea da je cilj da se osigura da svi zatvorenici, ukljuujui i one u pritvoru,provedu razuman dio dana (tj. osam sati ili vie) izvan svojih elija, ukljueni u svrsishodneaktivnosti razliite prirode: rad, po mogunosti sa strunom vrijednosti; obrazovanje, sport,rekreacija / druenja. Reim koji predvia raznovrsne aktivnosti je od sutinske vanosti za dobrobitzatvorenika tokom njihovog zatvora i vitalna komponenta u pripremi za putanje na slobodu.

54. Reim za zatvorenike u pritvoru u ustanovama koje su posjeene u oba entiteta i dalje jesiromaan.

U Zatvoru u Banjoj Luci, zatvorenicima nije ponuen ni rad, ni rekreacija, a nisu bilipotpuno lieni kontakta sa ljudima samo zato to su bili smjeteni u elijama namjenjenim za vieosoba. Zatvorenicima su ponuena dva sata vjebe na otvorenom svaki dan, u skladu sa zakonom,ali se to dogoala samo zajedno sa drugim licima koji dijele elija; komunikacija izmeuzatvorenika u razliitim elijama je smatrana disciplinskim prekrajem. Preostala 22 sata dnevno,zatvorenici su bili zatvoreni u elije, gdje su imali pristup televiziji, knjigama, novinama iasopisima. Nije im dozvoljeno da zadre olovku u svojim elijama (za pisma, billeke o svomsluaju, ukrtene rijei itd), ve su morali da pitaju slubenika zatvora kad god su htjeli da napiu

pismo. Ne postoji opravdan razlog za ovo ogranienje.

Slina situacija je vladala u pritvorskim dijelovima Zatvora u Doboju i Istonom Sarajevu.Ipak, tokom dva sata vjebe na otvorenom su mogli da komuniciraju, ak i da se drue, sazatvorenicima iz drugih elija i, u Zatvoru u Doboju su imali pristup stonom tenisu i nekolikomaina za vjebanje (koje je trebalo popraviti). Dalje, zatvorenici su mogli da zadre olovku i papiru svojim elijama.

Nasuprot tome, upritvorskom objektu na dravnom nivou, koji smjeta lica koja se terete zateka krivina djela (naroito ratne zloine i organizovani kriminal), zatvorenicima je dozvoljeno daprovedu veliki deo dana van svojih individualnih elija (izmeu 9 i 19.30 sati) druei sa sa drugimzatvorenicima u biblioteci ili u dvoritima ispred, i oni svakodnevno imaju pristup dobroopremljenoj teretani.

Meutim, ni u jednom od pritvorskih dijelova zatvora koji su posjeeni, nisu organizovaneaktivnosti, uprkos injenici da zatvorenici provode i do etiri godine u tim dijelovima.

20 Pogledati CPT / Inf (2010) 10, paragraf 24.


33/78

- 33 -

55. CPT uoava da je zatvorska uprava oigledno ograniena u svojim naporima da obezbijedivie vremena van elije, zbog zahtjeva istranih sudija da dri zasebno sve zatvorenike koji su

povezani sa istim sluajem, ak i nakon to su pomenuta lica provela nekoliko mjeseci u pritvoru.

CPT mora naglasiti da pored redovnog preispitivanja neophodnosti nastavka pritvora, pravosudniorgani trebaju ispitati neophodnost odravanja bilo kog drugog ogranienja koje su uveli.

CPT poziva nadlene organe da preduzmu neophodne korake da radikalno poboljajuaktivnosti van elija za zatvorenike u pritvoru, sa ciljem ispunjavanja cilja iz paragrafa 53.Odgovarajue korake treba preduzeti da se osigura da se ogranienja na zatvorenicimaprimenjuju samo kada je to strogo neophodno za odravanje reda i provoenje pravde, i tona najkrai vremenski period neophodan za tu svrhu.

56. U vrijeme posjete, broj osuenih zatvorenika uZatvoru u Banjoj Luci kojima je ponueno

puno radno vrijeme za neke vrste posle je iznosio oko 30. Zatvorenici su takoe angaovani sanepunim radnim vremenom, u velikom broju zatvorskih klubova, posebno za ikonografiju islikanje, a imali su pristup fitnes sali i sportskim aktivnostima na otvorenom. Meutim, bilo je maloosoblja koje predvodi aktivnosti i nijedan edukativni kurs nije bio organizovan u vrijeme posjete.

Nije bilo praktino nikakvih organizovanih aktivnosti koje se nude zatvorenicima uZatvoruu Doboju. Osim 15 zatvorenika koji su radili u kantini, na pranju vea i kuhinji, veina zatvorenika

provode svoje dane radei malo, osim gledanja televizije ili etnje u dvoritu. Vjebe u teretani, toje jako pohvalno to ih ima, su bile ogranienene na pet zatvorenika istovremeno.

UZatvoru u Foi, broj svrsishodnih aktivnosti na raspolaganju zatvorenicima bio je veomaogranien, a velika veina zatvorenika nije radila. Nikakve organizovane sportske ili rekreativneaktivnosti nisu bile ponuene, iako su zatvorenici sami organizovali takmienja izmeu kolektivatokom popodnevne etnje u velikom otvorenom dvoritu za vjebe. Pristup tegovima i sali zavjebanje je bio ogranien na oko 50 zatvorenika kategorije A (tj. zatvorenika koji su bili u najviojod tri klasifikacijske kategorije). Za veinu zatvorenika nije bilo organizovane aktivnosti i, osimdva sata vjebe na otvorenom svaki dan, oni su ogranieni na svoje kolektive tokom cijelog dana.


34/78

- 34 -

57. Zakon o izvrenju krivinih sankcija Republike Srpske iz 2010. godine jasno navodi da sezatvorenicima trebaju obezbjediti obrazovne, kulturne, sportske, zabavne i druge aktivnosti (prijesvega, rad)21. Dalje, zakon predvia okvir za postizanje rehabilitacije i reintegracije zatvorenika udrutvo, to je jedan od deklarisanih ciljeva izdravanja kazne zatvora. Meutim, ove zakonske

odredbe ostaju uglavnom samo elje. Uprkos nekim naporima u Zatvoru u Banjoj Luci, previeosuenih lica u ustanovama koje su posjeene, ukljuujui i one osuene na dug period, ne troesvoje vrijeme u zatvoru produktivno. Potpun i smislen reim bi trebalo da bude uveden u svimzatvorima, a u suprotnom zatvor e sluiti samo da se osigura da zatvorenici na kraju njihovogzatvaranja budu manje sposobni da se snalaze vani u zajednici koja mora potivati zakone i da buduak i zavisniji od kriminalne pod-kulture.

CPT preporuuje da vlasti Republike Srpske preduzmu neophodne mjere kako bi seosiguralo da su svim zatvorenicima u Banjoj Luci, Doboju i Foi ponuene aktivnostisvrsishodne i razliite prirode, u skladu sa osnovnim ciljevima izricanja kazne zatvora, kako

je predvieno zakonom.

7. Zdravstvena zatita

58. Zdravstvena sluba u zatvoru bi treb

Documents

Izvjestaj ka Vladi BiH o posjeti CPT