IZVJEŠTAJ O RADU Zavoda za metrologiju za 2013. godinu · koji je Vlada Crne Gore utvrdila na sjednici od 16. maja 2013. godine, utvrđena je unutrašnja organizacija i sistematizacija

IZVJEŠTAJ O RADU Zavoda za metrologiju za 2013. godinu

Podgorica, januar 2014. godine

Izvještaj o radu Zavoda za metrologiju za 2013. godinu

1

1. UVOD

Mjerenja su prisutna u ljudskom društvu od davnina, i kao takva utiču na sve aspekte aktivnosti ljudi. Smatra se da je ljude prvo zainteresovalo da spoznaju vrijeme posmatrajući periodične prirodne fenomene, a potom i dužinu, odnosno rastojanje. Ipak, od tada pa sve do danas ljudi pokušavaju da izvrše što tačnije mjerenje. A mjerenja i mjere mijenjaju se kroz istoriju. Protagorina misao da je „čovjek mjera svih stvari“, jasno se ogleda u antropološkom porijeklu mjera za dužinu, koje je svojstveno drevnim civilizacijama, ali i Engleskoj u doba kralja Henrija I kada je definisan jard. Danas kada živimo u vrijeme automatskih vaga, robotike, ali i istraživanja kojima se želi postaviti nova definicija kilograma i čak promijeniti dobro poznati oblik etalona kilograma, ne možemo a da se ne zapitamo kako su u Fenikiji, Mesopotamiji i Egiptu izrađivali tegove.

Trgovina koja predstavlja veoma važan segment ekonomske stabilnosti, ne može se zamisliti bez mjerenja. Poznato je da su još stari Grci dobro poznavali mjere koje su koristili ljudi iz drugih područja sa kojima su razvijali trgovinske odnose. Da bi se trgovina sprovodila na što efikasniji način, u srednjem vijeku su na pijacama postojali lokalni etaloni za dužinu, masu i zapreminu. Istorija nam je ostavila značajne informacije o donošenju dekreta i zakona o mjerama, kao i proglašavanju nacionalnih etalona od strane vladara. Zato danas ne treba da nas čudi činjenica što su porezi, tegovi i mjerenja postali dio svakodnevnog života.

Život se ni u današnje doba ne može zamisliti bez metrologije, čiji razvoj omogućava usavršavanje različitih procesa u industriji instrumenata, automobilskoj industriji, avio industriji, kosmičkoj industriji, ali i istraživanje i proizvodnju novih materijala, razvoj elektronike, novih komunikacionih tehnologija, zaštitu životne sredine, istraživanje novih i obnovljivih izvora energije, poboljšanje bezbjednosti, proizvodnju zdrave hrane, efikasniju primjenu dijagnostike i terapeutskih metoda, kao i razvoj novih tehnologija, kako bi se poboljšala zdravstvena zaštita itd.

***********

Osnovu metrološkog sistema u Crnoj Gori predstavlja Zavod za metrologiju

koji je osnovala Vlada Crne Gore 14. septembra 2006. godine. Zavod za metrologiju uspostavlja, održava i razvija jedinstveni nacionalni metrološki sistem u Crnoj Gori i doprinosi stvaranju tehničkih preduslova za pristup na međunarodno tržište roba i usluga. Reformisanje metrološke infrastrukture naslijeđene iz Državne zajednice Srbija i Crna Gora, kao i izmjena legislative i usklađivanje sa zakonodavstvom Evropske Unije, predstavljaju aktivnosti koje se kontinuirano sprovode u Crnoj Gori.


2

Izvještaj o radu Zavoda za metrologiju, sadrži informacije o kompleksnim

aktivnostima koje su sprovedene u cilju: obezbjeđenja metrološke sljedivosti na teritoriji Crne Gore; ostvarivanja, čuvanja, održavanja i usavršavanja etalona Crne Gore; kontrole zakonskih mjerila koja treba da garantuju korektne rezultate

mjerenja koja utiču na transparentnost ekonomskih transakcija, zdravlje i bezbjednost;

sprovođenja kalibracije etalona i mjerila; akreditovanja laboratorija Zavoda; poboljšanja mogućnosti etaloniranja (kalibracija) i mjerenja; uspješnog učestvovanja u međulaboratorijskim poređenjima; kontrole predmeta od dragocjenih metala; pripreme stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti metrologije, kao

i kontrole predmeta od dragocjenih metala; predstavljanja Crne Gore u međunarodnim i regionalnim metrološkim

organizacijama; predstavljanja Crne Gore u međunarodnim i regionalnim organizacijama u

oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala; obezbjeđenja informacija iz oblasti metrologije i kontrole predmeta od

dragocjenih metala u Crnoj Gori; kao i o drugim aktivnostima u 2013. godini, koje su obilježile rad Zavoda za metrologiju.

U Izvještaju o radu za 2013. godinu, predstavljena je i djelatnost i

organizaciona struktura Zavoda za metrologiju, struktura zaposlenih, razvoj metroloških laboratorija, učešće u međunarodnim i regionalnim projektima itd.


3

2. DJELATNOST ZAVODA ZA METROLOGIJU

Zakonom o metrologiji („Sl. list CG“, br. 79/08) je definisano da se oblast metrologije u Crnoj Gori, uređuje u cilju: ujednačavanja sistema zakonskih mjernih jedinica sa Međunarodnim sistemom mjernih jedinica; uspostavljanja sistema državnih etalona i obezbjeđenja njihove sljedivosti do međunarodnih etalona; uspostavljanja jedinstvenog mjerenja u Crnoj Gori i uspostavljanja povjerenja u rezultate mjerenja sprovedenih radi zaštite potrošača, života i zdravlja ljudi i životinja, zaštite životne sredine, opšte bezbjednosti i zaštite prirodnih resursa; podrške i razvoja odgovarajuće metrološke infrastrukture koja osigurava sljedivost rezutata mjerenja; podsticanja slobodne trgovine i uklanjanja mogućih prepreka u toj trgovini; usmjeravanja i finansiranja metroloških istraživačkih aktivnosti; pripremanja, donošenja i sprovođenja metroloških propisa; sprovođenja postupaka ocjenjivanja usaglašenosti sa zahtjevima zakonske metrologije; kao i obezbjeđivanja informacija iz oblasti metrologije.

U skladu sa Zakonom o metrologiji („Sl. list CG“, br. 79/08), Zavod za metrologiju obavlja sljedeće poslove:

• stara se o sistemu zakonskih mjernih jedinica u Crnoj Gori; • ostvaruje, čuva, održava i usavršava državne etalone; • obezbjeđuje metrološku sljedivost; • organizuje djelatnost kalibracije; • vrši ocjenjivanje usaglašenosti mjerila sa propisanim metrološkim zahtjevima:

odobrenje tipa mjerila i ovjeravanje mjerila; • sprovodi ispitivanje prethodno upakovanih proizvoda; • daje stručno mišljenje za ovlašćivanje lica za obavljanje poslova u oblasti

metrologije; • predstavlja Crnu Goru u međunarodnim i regionalnim metrološkim

organizacijama i uspostavlja saradnju u oblasti metrologije; • sarađuje sa nadležnim inspekcijskim organima i pruža stručnu pomoć iz

oblasti metrologije; • odlučuje u upravnim postupcima iz oblasti metrologije; • priprema stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti metrologije; • obezbjeđuje metrološke informacije i izdaje službeno glasilo; • obavlja i druge poslove iz oblasti metrologije.

Zakonom o kontroli predmeta od dragocjenih metala („Sl. list CG“, br.

40/10) uređuje se obavezno označavanje, ispitivanje i žigosanje predmeta od dragocjenih metala koji se proizvode, uvoze i stavljaju u promet u Crnoj Gori. U skladu sa tim Zakonom, stručne i sa njima povezane upravne poslove u oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala obavlja Zavod za metrologiju, koji:

• određuje znak proizvođača/uvoznika; • vrši ispitivanje i žigosanje predmeta od dragocjenih metala; • sarađuje sa drugim nadležnim inspekcijskim organima i pruža stručnu

pomoć iz oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala; • priprema stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti kontrole

predmeta od dragocjenih metala; • odlučuje u upravnim postupcima iz oblasti kontrole predmeta od

dragocjenih metala;


4

• predstavlja Crnu Goru u međunarodnim i regionalnim organizacijama i uspostavlja saradnju u oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala;

• vodi evidenciju znakova proizvođača/uvoznika; • obavlja i druge poslove iz oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala

u skladu sa zakonom.

Zavod za metrologiju u okviru svoje nadležnosti sprovodi aktivnosti u cilju ispunjavanja člana 77 Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između Evropskih zajednica i njihovih članica sa jedne strane i Crne Gore, sa druge strane. Vizija Zavoda za metrologiju

Nacionalni metrološki institut međunarodno prepoznat kao centar efikasnog metrološkog sistema u Crnoj Gori. Zavod će profesionalno, objektivno i nepristrasno realizovati metrološke usluge, obezbjeđujući pouzdana mjerenja na teritoriji Crne Gore. Misija Zavoda za metrologiju Misija Zavoda je ostvarenje visokog kvaliteta pruženih usluga u oblasti zakonske i industrijske metrologije, sticanje povjerenja u sistem mjerenja, razvoj naučne metrologije i uspostavljanje efikasnog metrološkog sistema u Crnoj Gori. Zavod ostvaruje svoju misiju stručnim radom i istraživanjima, inoviranjem usluga, kao i stalnim usavršavanjem metoda i postupaka u procesima rada i poslovanja.


5

3. ORGANIZACIONA STRUKTURA ZAVODA ZA METROLOGIJU I ZAPOSLENI

Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Zavoda za metrologiju, koji je Vlada Crne Gore utvrdila na sjednici od 16. maja 2013. godine, utvrđena je unutrašnja organizacija i sistematizacija službeničkih i namješteničkih mjesta. Unutrašnje organizacione jedinice Zavoda su:

• Sektor za metrološku sljedivost i državne etalone • Sektor za ovjeravanje mjerila • Odjeljenje za dragocjene metale • Služba za opšte poslove, finansije i informacioni sistem.

Van organizacionih jedinica obavljaju se poslovi koji se odnose na uspostavljanje, održavanje i unaprjeđenje sistema kvaliteta.

U Sektoru za metrološku sljedivost i državne etalone vrše se poslovi Zavoda

koji se odnose na: ostvarivanje, čuvanje i održavanje državnih etalona; usavršavanje i poboljšavanje metroloških osobina državnih etalona i obezbjeđivanje njihovog učešća u međunarodnim aktivnostima; obezbjeđivanje metrološke sljedivosti; uspostavljanje nacionalnog sistema mjernih jedinica propisanih Zakonom o metrologiji; kalibraciju etalona; pregled radnih etalona i druge mjerne opreme; ostvarivanje nacionalne vremenske skale, distribuciju i kontrolu distribucije vremena; sprovođenje metrološke ekspertize; ispitivanje tipa mjerila; referentne materijale koji se koriste za ostvarivanje sljedivosti u oblasti metrologije u hemiji i drugim oblastima mjerenja; davanje stručnog mišljenja za ovlašćivanje lica za obavljanje poslova u oblasti metrologije; učešće u ključnim i međulaboratorijskim poređenjima na međunarodnom nivou; organizovanje i sprovođenje međulaboratorijskih poređenja u oblasti metrologije; saradnju sa naučnim institucijama u cilju razvoja metrologije; pripremu stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti metrologije; izradu studija, elaborata, analiza i istraživačko-razvojnih projekata iz oblasti metrologije; davanje stručnog mišljenja u vezi sa pitanjima iz različitih oblasti metrologije i organizovanje obuka.

U Sektoru za ovjeravanje mjerila vrše se poslovi koji se odnose na: prvo, redovno i vanredno ovjeravanje mjerila koja se koriste u funkciji prometa roba i usluga, zaštite zdravlja ljudi i životinja, opšte bezbjednosti, imovine, životne sredine i prirodnih resursa, zaštite na radu, saobraćaja i zaštite od nezgoda, kao i provjere prethodno upakovanih proizvoda i boca kao mjernih posuda; utvrđivanje ispunjenosti uslova za davanje ovlašćenja za vršenje poslova za pripremu mjerila za ovjeravanje; razvijanje, uspostavljanje i primjenu metoda ispitivanja količina prethodno upakovanih proizvoda; davanje stručnog mišljenja iz oblasti zakonske metrologije; vođenje baze podataka o ovjerenim mjerilima; pripremu stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti metrologije; izvršavanje poslova vezanih za uvođenje sistema kvaliteta i dr.

U Odjeljenju za dragocjene metale vrše se poslovi koji se odnose na oblast dragocjenih metala: ispitivanje sastava i finoće predmeta od dragocjenih metala i vršenje analiza legura od kojih se izrađuju predmeti od dragocjenih metala; ispitivanje sastava i finoće probnih igala od dragocjenih metala; žigosanje predmeta od dragocjenih metala; utvrđivanje ispunjenosti uslova za donošenje rješenja o određivanju znaka proizvođača predmeta od dragocjenih metala; utvrđivanje ispunjenosti uslova za donošenje rješenja o određivanju znaka


6

uvoznika predmeta od dragocjenih metala; vođenje evidencije znakova proizvođača/znakova uvoznika predmeta od dragocjenih metala; vođenje evidencija o pregledu predmeta od dragocjenih metala; vođenje evidencija o ovjeravanju mjerila koja se koriste u ovoj oblasti; međunarodne projekte kružnih analiza; razvoj metoda za ispitivanje dragocjenih metala; pripremu stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala; izvršavanje poslova vezanih za uvođenje sistema kvaliteta.

U Službi za opšte poslove, finansije i informacioni sistem vrše se poslovi koji se odnose na: pripremu pojedinačnih akata o ostvarenju prava iz radnih odnosa zaposlenih; sprovođenje postupka raspoređivanja službenika i namještenika u skladu sa Zakonom i Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Zavoda; izradu svih vrsta ugovora; davanje podataka direktoru Zavoda radi ocjenjivanja i napredovanja službenika i namještenika; sprovođenje disciplinskog postupka; sprovođenje postupka po zahtjevima službenika i namještenika po osnovu prava iz radnog odnosa; sprovođenje postupka prijavljivanja i odjavljivanja službenika i namještenika kod nadležnih ustanova povodom zasnivanja i prestanka radnog odnosa; pripremanje i dostavljanje statističkih i drugih podataka na zahtjev nadležnih organa; izdavanje potvrda i drugih isprava iz radnog odnosa, naknada i drugih primanja službenika i namještenika; pripremu akata za obračun zarada, naknada i drugih primanja zaposlenih; vođenje personalne evidencije; pripremanje odgovora na tužbe, žalbe i druge podneske za sudove i druge pravosudne organe u sporovima iz oblasti radnih odnosa kao i u drugim sporovima; pripremanje odgovora na zahtjeve podnosioca zahtjeva za odobrenje tipa mjerila, kalibraciju mjerila i etalona, ovjeravanje mjerila, ispitivanje i žigosanje predmeta od dragocjenih metala, donošenje rješenja o znaku proizvođača odnosno znaku uvoznika predmeta od dragocjenih metala; pripremu stručne osnove za izradu propisa kojima se utvrđuje visina naknada za usluge iz nadležnosti Zavoda; pripremu stručne osnove za izradu propisa iz oblasti metrologije i kontrole predmeta od dragocjenih metala; izradu pravnih akata Zavoda; pripremu i sprovođenje plana integriteta i mjera za sprječavanje i otklanjanje mogućnosti za nastanak i razvoj korupcije; postupanja po zahtjevima za slobodan pristup informacijama; posredovanje po Zakonu o zabrani zlostavljanja na radu; saradnju sa nevladinim organizacijama; druge organizaciono-pravne, materijalno-finansijske poslove; pripremu izvršenja predračuna sredstava; izradu finansijskog plana; namjensko korišćenje sredstava predviđenih budžetom i finansijskim planom; vođenje poslovnih knjiga; izradu periodičnih obračuna i završnih računa; blagajničko poslovanje; nabavku kancelarijske i druge opreme; javne nabavke; usaglašavanje knjigovodstvenog i stvarnog stanja imovine i obaveza; održavanje dobrih odnosa s javnošću i podizanje ukupnih poslovnih efekata; pružanje tehničke pomoći u pripremi informaciono-dokumentacionih materijala, publikacija, brošura i dr.; izradu marketinških materijala; tehničku pripremu publikacija, stručne i priručne literature (katalozi, priručnici, knjige, brošure); unapređivanje i razvoj informacionih i komunikacionih tehnologija u Zavodu; administraciju lokalne mreže, spoljnih komunikacija i interneta; razvoj i ažuriranje web site-a Zavoda; primarno održavanje LAN-a, komunikacija i aplikativnih softvera; uvođenje, instalaciju i reinstalaciju sistemskog i mrežnog softvera, programskih sistema i baza podataka;


7

bezbjednost i zaštitu informacionog sistema Zavoda; vrše se i drugi poslovi u skladu sa propisima.

Van organizacionih jedinica obavljaju se poslovi koji se odnose na uspostavljanje, održavanje i unaprjeđenje sistema kvaliteta u Zavodu: projektovanje sistema kvaliteta; koordiniranje definisanja i sprovođenja procedura o izvršavanju poslova; praćenje i proučavanje sistema kvaliteta u svijetu u cilju unaprjeđenja ove oblasti u Zavodu; pripremu stručne osnove za izradu nacrta propisa iz oblasti metrologije; izradu studija, elaborata, analiza i istraživačko-razvojnih projekata i dr.

Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Zavoda za metrologiju sistematizovana su radna mjesta za ukupno 32 izvršioca uključujući i direktora Zavoda (slika 1.). Ukupan broj zaposlenih u Zavodu za metrologiju iznosio je 31 (slika 2.) na dan 31.12.2013. godine. U okviru Vladinog programa stručnog osposobljavanja lica sa stečenim visokim obrazovanjem, u Zavodu za metrologiju je u toku 2013. godine bilo angažovano 10 korisnika.

Slika 1. Sistematizovana radna mjesta u Zavodu za metrologiju

Slika 2. Zaposleni u Zavodu za metrologiju 2013. godine


8

Važeći Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Zavoda za metrologiju pripremljen je u skladu sa Zaključcima Vlade Crne Gore od 3. maja 2012. godine, tako da su sistematizovana radna mjesta prilagođena stvarnom broju zaposlenih, odnosno broju zaposlenih kojima su sredstva opredijeljena godišnjim Zakonom o budžetu na poziciji bruto zarade. Svjesni ekonomske krize i potrebe za ograničavanjem zapošljavanja, ali i kompleksnih aktivnosti koje realizuje Zavod za metrologiju, smatramo da je neophodno naći model povećanja broja zaposlenih u Zavodu, u narednom periodu jer je neophodno:

• uspješno održavati uspostavljeni sistem jedinstvenog mjerenja u Crnoj Gori; • sprovoditi aktivnosti u cilju utvrđivanja da li zakonska mjerila ispunjavaju

propisane metrološke zahtjeve za mjerila; • sprovesti ispitivanje prethodno upakovanih proizvoda; • razvijati laboratorije Zavoda za metrologiju; • uspješno kontrolisati predmete od dragocjenih metala u Crnoj Gori; • realizovati obaveze preuzete Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju

između Evropskih zajednica i njihovih članica i Crne Gore; • realizovati obaveze definisane članstvom u međunarodnim i regionalnim

metrološkim organizacijama.

4. METROLOŠKI LANAC SLJEDIVOSTI U CRNOJ GORI

U okviru Sektora za metrološku sljedivost i državne etalone uspostavljene su i

razvijaju se nacionalne kalibracione laboratorije: Laboratorija za masu, Laboratorija za dužinu, Laboratorija za temperaturu, Laboratorija za pritisak, Laboratorija za električnu snagu, Laboratorija za električne veličine, Laboratorija za vrijeme i frekvenciju i Laboratorija za zapreminu.

Najvažnija uloga metroloških laboratorija Zavoda za metrologiju je uspostavljanje i održavanje metrološke sljedivosti u Crnoj Gori. Nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore 2006. godine, u Zavodu za mere i dragocene metale u Srbiji, zadržana je etalonska baza prethodne zajedničke države, što je značilo prekid sljedivosti u Crnoj Gori. Uslijedile su aktivnosti za rješavanje nastalog problema. Prvo je uspostavljen metrološki lanac sljedivosti u oblasti mase i dužine. U periodu od 2008. do 2011. godine, upotrebljavani su sekundarni i radni etaloni iz oblasti električnih veličina, metrologije pritiska, temperature, metrologije dužine i visoke frekvencije, koje je Zavod preuzeo od metroloških vojnih laboratorija u toku 2007. godine.

Metrološki lanac sljedivosti u oblasti mase, dužine, temperature, pritiska, zapremine, električnih veličina, kao i vremena i frekvencije u Crnoj Gori bazira se na opremi koja je isporučena Zavodu u okviru programa IPA 2007: Razvoj infrastrukture kvaliteta u Crnoj Gori, kao i opremi koju je obezbijedio Zavod iz sopstvenih sredstava. Kalibracija etalona Zavoda za metrologiju se vrši u laboratorijama nacionalnih metroloških instituta ili ovlašćenih instituta (EURAMET Designated Institutes) koji imaju objavljen CMC u BIPM KCDB ili su akreditovani od strane akreditacionog tijela potpisnika EA MLA sporazuma.


9

4.1 Laboratorija za masu

Osnovna nadležnost Laboratorije za masu (slika 3.), Zavoda za metrologiju je ostvarivanje, čuvanje, održavanje i usvršavanje državnog etalona mase i obezbjeđivanje metrološke sljedivosti u oblasti mase u Crnoj Gori. Sljedivost u oblasti mase ostvaruje se pomoću dvije garniture tegova klase tačnosti E1 u mjernom opsegu od 1 mg – 20 kg. Državni etaloni, čije su karakteristike navedene u tabeli 1., redovno se kalibrišu u nacionalnim metrološkim institutima iz Evrope. Na slici 4. prikazan je lanac sljedivosti u oblasti mjerenja mase.

Kalibracija garniture tegova se vrši svake dvije godine naizmjenično. U toku 2013. godine, u slovenačkom MIRS-u izvršena je kalibracija:

• garniture tegova klase E1, od 1 mg do 5 kg (kalibracioni sertifikat No. 6402-48/13-2 izdat 25.10.2013. god.);

• pojedinačnog tega E1 od 10 kg (kalibracioni sertifikat No. 6402-48/13-3 izdat 25.10.2013. god.).

Slika 3. Laboratorija za masu


10

Tabela 1. Karakteristike etalona mase E1

Etalon Mjerni opseg Proizvođač Mjerna nesigurnost

Garnitura tegova E1 1 mg – 5 kg Mettler Toledo U skladu za OIML R 111 za klasu E1

Pojedinačni teg E1 10 kg Mettler Toledo U skladu za OIML R 111 za klasu E1

Pojedinačni teg E1 20 kg Häfner U skladu za OIML R 111 za klasu E1

Slika 4. Lanac sljedivosti u oblasti mjerenja mase

Laboratorija za masu, Zavoda za metrologiju predstavlja polaznu osnovu u oblasti mjerenja mase u Crnoj Gori. Ona omogućava da se realizuju nacionalni etaloni iz ove oblasti i da se pomoću lanca kalibracija povežu sa praktičnim mjerenjima, koja se sprovode u industriji, trgovini, zdravstvu, prehrambenoj i farmaceutskoj industiji, vladinim i naučnim ustanovama. 4.2 Laboratorija za dužinu

Laboratorija za dužinu (slika 5.), raspolaže mjernim uređajima i etalonima visoke klase tačnosti uz pomoć kojih se ostvaruje sljedivost u mjerenju dužine (slika 6.). U toku 2013. godine, realizovana je kalibracija etalona i uređaja iz Laboratorije za dužinu (tabela 2.) i to:

• kalibracija etalona klase K u Laboratoriji za proizvodna mjerenja LTM Mašinskog fakulteta Univerziteta u Mariboru;


11

• kalibracija senzora temperature i vlage u Nacionalnoj Laboratoriji za temperaturu u Ljubljani.

Slika 5. Laboratorija za dužinu

Slika 6. Lanac sljedivosti u oblasti mjerenja dužine

BIPM

NMI/DI CMC KCDB BIPM

NMI/DI EA MLA

PGM (100-500) mm

5 kom klasa K

PGM (0,5-100) mm

11 kom klasa K

PGM (0,5-100) mm

121 kom klasa K

Mjerni lenjir 1 m

Mjerna traka 50 m

1 D mašina (0-600) mm/(0-1000) mm

Komparator za PGM

(0,5-100) mm

Uređaj za mjerne trake i lenjire BMG 3000

(0-3000) mm

PGM (0-100) mm

klasa O/I

PGM (100-500) mm

klasa II

Laserski interferometar

Renishaw 633 nm

MJERNI INSTRUMENTI/MJERILA I N D U S T R I J A / L A B O R A T O R I J E

MEĐ

UN

AR

OD

NI

NIV

O

NA

CIO

NA

LN

I

NIV

O

Uređaj za mjerne satove

(0-25) mm


12

Navedeni etaloni i mjerna oprema neophodni su za izvođenje kalibracija i ovjeravanja mjerila dužine. Sa referentnih etalona jedinica dužine se metodom poređenja prenosi na etalone nižih klasa tačnosti (klasa 0, klasa I i klasa II). Sa ovih etalona jedinica dužine se dalje prenosi do korisnika u Crnoj Gori čime se uspostavlja metrološki lanac sljedivosti u oblasti metrologije dužine. Tabela 2. Podaci o kalibraciji etalona i uređaja iz Laboratorije za dužinu

Red. Br.

Naziv Količina Kalibracioni

sertifikat

1. Set planparalelnih graničnih mjera od čelika od 0.5 mm do 100 mm

1 set 10027-LTM-13 LTM Maribor

2. Duge planparalelne granične mjere od čelika: 200 mm, 300 mm, 400 mm, 500 mm

4 kom 9985-LTM-13 LTM Maribor

3. Etalon prstenovi: Ø 14 mm, Ø 50 mm, Ø 62 mm;

3 kom

9982-LTM-13 9981-LTM-13 9980-LTM-13 LTM Maribor

4. Sistem za praćenje uslova okoline sa osam temperaturnih senzora

1 sistem od LMK0913/723 do LMK0913/730

LMK Ljubljana

5. Uređaj za praženje uslova okoline 1 set LMK0913H846 LMK0913I845

LMK Ljubljana

6. Mjerna traka opsega 50 m 1 kom 10026-LTM-13 LTM Maribor

4.3 Laboratorija za temperaturu

U Laboratoriji za temperaturu (slika 7.), ostvaruje se, čuva i održava državni etalon za temperaturu standardni platinski otpornički termometar (SPRT) za temperature od – 80 oC do 660 oC i termopar (TC) za temperature od 0 oC do 1450 oC. Ovi etaloni imaju najbolja metrološka svojstva u Crnoj Gori, i zajedno sa ostalom opremom služe kao osnova za obezbjeđivanje metrološke sljedivosti u oblasti temperature (slika 8.).

U Laboratoriji za temperaturu se mogu metodom poređenja sa referentnim etalonima kalibrisati stakleni termometri punjeni tečnošću, platinski otpornički termometri, indikatorski termometri (analogni i digitalni) koji imaju eksternu sondu i termoelementi.

Sljedivost metroloških rezultata kalibracija u Laboratoriji za temperaturu, za temperaturni opseg:

• od -80 oC do +650 oC, se ostvaruje preko dva 25 Ω standardna platinska otpornička termometra (SPRT), proizvođača Fluke Hart Scientific, tipa 5681-S i mjernog instrumenta Fluke Hart Scientific 1560 System, 2560;

• od 650 °C do +1450 °C, se ostvaruje preko dva termoelementa (TC) tipa R i tipa S.


13

Podaci o kalibracijama navedene opreme prikazani su u tabeli 3.

Slika 7. Laboratorija za temperaturu

Slika 8. Lanac sljedivosti u oblasti mjerenja temperature


14

Tabela 3. Podaci o kalibraciji opreme iz Laboratorije za temperaturu

Red. br.

Naziv Temperaturni opseg

Kalibracioni sertifikat

1. 25 Ω standardni platinski

otpornički termometar (SPRT) Fluke Hart Scientific, tipa 5681-S

-80 oC do +650 oC 1012-KL-25004-13 od 22.02.2013.g.

(ČMI)

2. 25 Ω standardni platinski

otpornički termometar (SPRT) Fluke Hart Scientific, tipa 5681-S

-80 oC do +650 oC LMK0913P713

od 05.11.2013.g. (MIRS/UL-FE/LMK)

3. Mjerni instrument Fluke Hart Scientific 1560 System, 2560

-80 oC do +650 oC 13C01342 od 15. 10. 2013. g.

SIQ

4. Termoelement (TC) tipa R 650 °C do +1450 °C 1012-KL-A35002-11

5. Termoelement (TC) tipa S 650 °C do +1450 °C 1012-KL-A35003-12

4.4 Laboratorija za pritisak

U Laboratoriji za pritisak (slika 9.), vrši se pregled mjerila pritiska, radi kalibracije ili ovjeravanja, klase tačnosti 4; 2,5; 1,6; 1; 0,6; 0,25 i 0,1. U tabeli 4. navedeni su podaci o kalibracijama opreme iz Laboratorije za pritisak, a na slici 10. prikazan je lanac sljedivosti u oblasti mjerenja pritiska.

Slika 9. Laboratorija za pritisak


15

Tabela 4. Podaci o kalibraciji opreme iz Laboratorije za pritisak

Vrsta etalona Proizvođač Tip Klasa

tačnosti uređaja

Opseg mjerenja Uvjerenje o kalibraciji

Uljna vaga pritiska

DH-Budenberg Ser. br. 30421

580HXA < 0,007 % (1 do 60) bar (60 do 1200) bar

IMT-LMT-134A-2013 IMT-LMT-134B-2013

Pneumatska vaga pritiska

DH-Budenberg Ser. br. 30413

554A < 0,005 % (0,2 do 25) bar IMT-LMT-133-2013

Senzor pritiska sa

pokazivačem

PPI PACE 1000 GE Druck 3793907

IPSI 0,01%

rds+0,01% fs (-1 do 1) bar IMT-LMT-33-2013

Senzor barometarskog

pritiska sa pokazivačem

PPI PACE 1000 GE Druck 3658336

IRSO ± 0,05 mbar (750 do 1150) mbar IMT-LMT-32-2013

Digitalni kalibrator

pritiska

DH-Budenberg Ser. br. H546

PPS 42 ± 0,025% fs ± 0,05% fs

(-1 do 40) bar (0 do 700) bar

UPI-02-90/13-181 Zavod za metrologiju

Slika 10. Lanac sljedivosti u oblasti mjerenja pritiska

BIPM

NMI/DI CMC KCDB BIPM/IMT LMT

NMI/DI EA MLA

MEĐ

UN

AR

OD

NI N

IVO

Vaga pritiska gasna DHB 554A tačnost

<0,005 %

Vaga pritiska uljna DHB 580HXA

tačnost <0,007 %

Precizni indikator pritiska PPI PACE 1000 sa

senzorima, tačnost <0,02 %

MJERNI INSTRUMENTI I N D U S T R I J A / L A B O R A T O R I J E

NA

CIO

NA

LN

NIV

O

Kalibrator pritiska DHB PPS 42 tačnost: gasni dio<0,025% i

hidraulični dio <0,05 %


16

4.5 Laboratorija za električnu snagu

Laboratorija za električnu snagu (slika 11.) ostvaruje sljedivost (slika 12.) preko etalonskog uređaja za ispitivanje brojila električne energije (tabela 5.), proizvođača MTE, tip PCS400.3, klasa tačnosti uređaja je 0,02, a fabrički broj 39783. Sljedivost se potvrđuje sertifikatom o kalibraciji izdatog od strane slovenačkog SIQ-a, odnosno Slovenskog instituta za kakovost in meroslovje. U Laboratoriji za električnu snagu se vrši pregled brojila električne energije klase tačnosti 3; 2; 1; 0,5 ; 0,5S i 0,2S.

Slika 11. Laboratorija za električnu snagu

Slika 12. Lanac sljedivosti u Laboratoriji za električnu snagu


17

Tabela 5. Karakteristike uređaja za ispitivanje brojila električne energije

Mjerni opseg

Mjerna nesigurnost

Napon 65 V do 520 V 0,013 V do 0,1V

Struja 12 mA do120 A 0,002 mA do 0,004 A

Fazni ugao 0° do 300° 0,05°

Snaga 30,004 W do 4,8 kW 0,006 W do 0,001kW

4.6 Laboratorija za električne veličine

U Laboratoriji za električne veličine (slika 13.) ostvaruje se sljedivost preko digitalnog multimetra (proizvođač FLUKE, tip 8508A, fabrički broj 13651138) koji je kalibrisan u Slovenskom institutu za kakovost in meroslovje - SIQ (sertifikat o kalibraciji: 13C01250 od 01.10.2013. godine). Lanac sljedivosti je prikazan na slici 14., a u tabeli 6. su navedene karakteristike uređaja.

Slika 13. Laboratorija za električne veličine

Kalibracija kalibratora Fluke 5520A i multifunkcijskog električnog kalibratora FLUKE 5320A, realizovana je u Laboratoriji za električne veličine, Zavoda za metrologiju u IV kvartalu 2013. godine.

U Laboratoriji za električne veličine se realizuju kalibracije etalona: • jednosmjerne i naizmjenične električne struje u opsegu od 200 µA do 20 A, • jednosmjernog i naizmjeničnog električnog napona u opsegu od 200 mV

do 1000 V, • električne otpornosti u opsegu od 2 Ω do 20 GΩ.


18

U Laboratoriji za električne veličine realizuje se i kalibracija analognih i digitalnih multimetara, pri čemu je opseg napona od 1 V do 1000 V, opseg struje od 0 A do 20 A i ispitivanje otpornosti u opsegu od 0 Ω do 1100 MΩ.

Slika 14. Lanac sljedivosti u Laboratoriji za električne veličine

Tabela 6. Karakteristike digitalnog multimetra FLUKE, tip 8508A

Mjerni opseg Mjerna nesigurnost

Jednosmjerni napon 0 V do 1050 V ± 3 ppm očitane vrijednosti

Naizmjenični napon 2 mV do 1050 V ± 65 ppm očitane vrijednosti

Jednosmjerna struja 0 A do 20 A ± 12 ppm očitane vrijednosti

Naizmjenična struja 2 µA do 20A ± 250 ppm očitane vrijednosti

Otpornost 0 Ω do 20 GΩ ± 7,5 ppm očitane vrijednosti

U Laboratoriji za električne veličine se obavlja i ispitivanje zakonskih mjerila

za ispitivanje električne bezbjednosti u niskonaponskim distributivnim mrežama (električne otpornosti uzemljenja, otpornosti izolacije, otpornosti impendanse zaštitnog provodnika za izjednačavanje potencijala, otpornosti petlje i za provjeru zaštitnih uređaja diferencijalne električne struje). 4.7 Laboratorija za vrijeme i frekvenciju

Laboratorija za vrijeme i frekvenciju (slika 15.) ostvaruje sljedivost preko

državnog etalona - cezijumovog časovnika čija je kalibracija izvršena u švajcarskom METAS-u. Karakteristike etalona (slika 16.a) su navedene u tabeli 7.


19

Sljedivost u oblasti vremena i frekvencije se ostvaruje i pomoću referentne štoperice (slika 16.b), što se potvrđuje kalibracionim sertifikatima izdatim od strane Slovenskog instituta za kakovost in meroslovje SIQ:

• Štoperica EXTECH (fabrički broj 0235), sertifikat o kalibraciji 12C00807 izdat je 11.07.2012. godine (sa tačnošću od 0,14 [s/24 h] i mjernom nesigurnošću od 0,06 [s/24 h]).

• Štoperica JAQUET (fabrički broj 613722), sertifikat o kalibraciji 12C00808 izdat je 11.07.2012. godine (sa tačnošću od 0,6 [s/24 h] i mjernom nesigurnošću od 1,8 [s/24 h]). Lanac sljedivosti je prikazan na slici 17.

Slika 15. Laboratorija za vrijeme i frekvenciju

a) b) Slika 16. Oprema u Laboratoriji za vrijeme i frekvenciju

a) Državni etalon za vrijeme i frekvenciju b) Referentne štoperice


20

Tabela 7. Karakteristike državnog etalona vremena

Etalon Proizvođač Frekvencijski offset Mjerna nesigurnost

Cezijumski časovnik

Gillam – FEI Belgija

5,3 · 10-13 0,4 · 10-13

BIPM

Nacionalni etalon za vrijemeCezijumski časovnik

135.3 10x −

Frekvencmetar350 MHz

Generator funkcija30 MHz

Osciloskop350 MHz

MJERNI INSTRUMENTI

Zavod za metrologiju

Laboratorija za vrijeme i

frekvenciju

Štoperica

NMI/DI sa CMC u KCDB/ METAS

Međunarodni nivo

NMI/DI sa CMC u KCDB/ SIQ

Slika 17. Lanac sljedivosti u Laboratoriji za vrijeme i frekvenciju

Kalibracija instrumenta za mjerenje temperature i vlage, tip TESTO AG 177-H1, izvršena je u LMK Ljubljana (Slovenija). Sertifikat o kalibraciji LMK0913H716, izdat je 27.09.2013. godine.

Programom rada Zavoda za metrologiju za 2013. godinu planirano je formiranje crnogorskog vremena – crnogorske sekunde i uključivanje u izračunavanje TAI i UTC vremenske skale. Međutim, isporuka opreme koja bi omogućila uključivanje Laboratorije za vrijeme i frekvenciju, Zavoda za metrologiju u izračunavanje TAI i UTC vremena (GPS common view sistem za poređenje etalona frekvencije i vremena prema preporukama CGGTTS) je izvršena u IV kvartalu 2013. godine, a ne u II kvartalu kako je planirano, što je odložilo početak realizacije planiranih aktivnosti. 4.8 Laboratorija za zapreminu

Sljedivost u oblasti zapremine se ostvaruje preko etalona mase (slika 18.).

Laboratorija za zapreminu Zavoda za metrologiju obezbjeđuje: • Metrološku sljedivost u oblasti mjerenja zapremine u Crnoj Gori;


21

• Koordinira, razvija i održava nacionalni etalon; • Učestvuje u međunarodnim interkomparacijama; • Pruža tehničku podršku zakonskoj metrologiji.

Slika 18. Lanac sljedivosti u oblasti zapremine 5. UNAPREĐENJE RADA POSTOJEĆIH LABORATORIJA I RAZVOJ NOVIH

LABORATORIJA Budući da su aktivnosti u oblasti naučne metrologije veoma kompleksne,

neophodno je kontinuirano obezbjeđivanje adekvatne opreme, unapređenje postojećih i otvaranje novih laboratorija Zavoda za metrologiju, kao i organizovanje kontinuirane obuke zaposlenih.

U toku 2013. godine, u okviru programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u Crnoj Gori, obezbijeđen je dio neophodne opreme za unapređenje rada postojećih laboratorija i razvoj novih laboratorija, a dio opreme je obezbijedio i Zavod iz sopstvenih sredstava.

• Unaprijeđen je rad Laboratorije za masu, Zavoda za metrologiju, tako da ova laboratorija može da realizuje sljedeće aktivnosti:

Kalibraciju i ovjeravanje tegova klase tačnosti E2 nominalnih masa od 1 mg do 20 kg;

Kalibraciju i ovjeravanje tegova klase tačnosti F1 nominalnih masa od 1 mg do 50 kg;

Kalibraciju i ovjeravanje tegova klase tačnosti F2 nominalnih masa od 1 mg do 50 kg;

Kalibraciju i ovjeravanje tegova klase tačnosti M1 nominalnih masa od 1 mg do 50 kg;

Kalibraciju tegova slobodnih nazivnih masa od 1 g do 50 kg; Kalibraciju i ovjeravanje vaga sa neautomatskim funkcionisanjem do

2000 kg (na terenu). • Obezbjeđenjem dodatne opreme, u Laboratoriji za male zapremine (slika

19.) stvoreni su uslovi za sprovođenje kalibracije laboratorijskih mjerila od stakla opsega od 1 ml do 5000 ml gravimetrijskom metodom.


22

Slika 19. Dio opreme obezbijeđen za razvoj Laboratorije za male zapremine • Laboratoriji za dužinu je obezbijeđena sljedeća oprema (slika 20.):

Garnitura planparalelnih graničnih mjera klase K kako bi se osigurala metrološka sljedivost. Naime, Laboratorija za dužinu je u prethodnom periodu posjedovala jednu garnituru planparalelnih graničnih mjera klase K, koja je bila dovoljna za obezbjeđenje sljedivosti u oblasti dužine, ali bi nepredviđeno oštećenje ili nestabilnost planparalelnih graničnih mjera moglo ugroziti lanac metrološke sljedivosti u datom mjernom području.

BMG 3000 uređaj za kalibraciju i ovjeravanje mjernih lenjira i traka. Instalacija uređaja rezolucije 0,001 mm sa kamerom olakšava kalibracije ovih mjerila u mjernom području do 3000 mm.

VS uređaj za mjerenje brzine i pređenog puta (peti točak), odnosno uređaj za kalibraciju mjernih uređaja za ovjeravanje mjerila koja se koriste u funkciji zaštite u saobraćaju za unapređenje rada u zakonskoj metrologiji. Isti uređaj olakšava rad na terenu kada je u pitanju ovjeravanje taksimetara van Podgorice.

U cilju unaprjeđenja usluga u oblasti velikih masa i velikih zapremina, u

Zavodu za metrologiju je započet razvoj Laboratorije za velike mase i Laboratorije za velike zapremine. Uspostavljanje Laboratorije za velike mase u okviru Zavoda za metrologiju, omogućava organizovanje postupka kalibracije i ovjeravanja etalona mase u Crnoj Gori, koji su u vlasništvu lica ovlašćenih za pripremu mjerila mase. Razvoj Laboratorije za velike zapremine je veoma važan jer je precizno mjerenje potrošnje vode, goriva i drugih tečnosti u domaćinstvu, neophodno za sprovođenje poslovnih transakcija na jasan i nedvosmislen način. Dio neophodne opreme za razvoj Laboratorije za velike mase (slika 21.) i Laboratorije za velike zapremine je obezbijeđen u okviru programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u Crnoj Gori, a dio opreme je obezbijedio i Zavod iz sopstvenih sredstava.

U Laboratoriji za velike mase u toku 2014. godine vršiće se kalibracije i ovjeravanje tegova klase tačnosti M1 i F2 nominalne mase od 500 kg.

U toku 2014. godine, Laboratorija za velike zapremine će primjenom volumetrijske metode, pomoću nacionalnih etalona zapremine, nakon instalacije nove opreme, početi da pruža usluge kalibracija etalon posuda od metala, u


23

opsegu od 10 L do 5000 L, osnosno primjenom gravimetrijske metode, kalibracije etalon posuda od metala, u opsegu od 10 L do 1000 L.

Slika 20. Dio opreme za Laboratoriju za dužinu, obezbijeđen u okviru programa IPA 2011


24

Slika 21. Dio opreme za Laboratoriju za velike mase, obezbijeđen u okviru programa IPA 2011


25

U okviru nabavke opreme iz budžeta Zavoda za metrologiju, za Laboratoriju za pritisak obezbijeđen je indikator sa dva senzora za pritisak, proizvođač GE, model Druck PACE1000 (slika 22.a):

• indikator-senzor pritiska opsega – 1 bar do 1 bar, relativni pritisak (namijenjen za ispitivanje manometara za mjerenje krvnog pritiska);

• indikator-senzor pritiska za kalibraciju barometara, opseg 750 mbar do 1150 mbar.

U okviru programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u

Crnoj Gori, obezbijeđen je uređaj za mjerenje temperature, atmosferskog pritiska i relativne vlažnosti, proizvođača TESTO AG, model 0560 0480 (slika 22 b.).

a) b)

Slika 22. Oprema za Laboratoriju za pritisak Iz budžeta Zavoda za metrologiju, obezbijeđena je oprema za Laboratoriju

za vrijeme i frekvenciju: • GPS common view sistem za poređenje etalona frekvencije i vremena

prema preporukama CGGTTS (slika 23.), • set zvučnih viljuški sa čekićem (slika 24.) za kontrolu očitavanje Doplerovih

radara (K frekvencije).

Slika 23. GPS common view sistem Slika 24. Set zvučnih viljuški sa čekićem


26

6. MEĐULABORATORIJSKA POREĐENJA U toku 2013. godine, Zavod za metrologiju je uspješno učestvovao u

međulaboratorijskim poređenjima i PT šemama u oblasti mase, temperature, dužine i električnih veličina (tabela 8.) organizovanim u okviru različitih EURAMET-ovih projekata, kao i projekta IPA 2011: Regional Quality Infrastructure Western Balkans and Turkey.

Tabela 8. Međulaboratorijska poređenja

Br. Laboratorija Projekat Naziv Područje Period

realizacije Završni izvještaj

1. Laboratorija za masu

EURAMET-ov projekat 1222

Comparison of 10 kg mass standards for SEE countries

10 kg

septembar 2012. do

marta 2013.g.

Draft B okt.

2013.g.

2. Laboratorija za masu

Regional Quality Infrastructure

Western Balkans and Turkey

project - IPA 2011

Profic. testing - PT4 Mass standards of 10 kg as a

multiple and 200 g, 20 g, 2 g, 200 mg as sub-multiple of the

kilogram

10 kg, 200 g, 20 g, 2 g i

200 mg

oktobar 2012. do

maja 2013.g.

decem.

2013.g.

3. Laboratorija

za temperaturu


Prof. testing – PT1 Comparison of the calibration of standard

platinum resistance thermometers in the range

-80 °C to 300 °C by comparison

jun 2012.

do oktobra 2013.g.

oktobar 2013.g.

4. Laboratorija

za temperaturu


Comparison of the calibration of liquid in glass thermometers in the range -30°C to +150°C

mart 2012. do januara

2013.g.

jun 2013.g.

5. Laboratorija za dužinu


Proficiency testing – PT3 Calibration of Gauge Blocks by

Mechanical Comparison

0,5 mm -100 mm

jun 2012. do oktobra 2013. god.

oktobar 2013.g.

6. Laboratorija za dužinu


Exercise for intercomparison measurement in West Balkan

0,5 mm -100 mm

jul 2012. do oktobra

2013. god.

7. Laboratorija za električne

veličine

Regional Quality Infrastructure

Western Balkans and Turkey

project - IPA 2011

Proficiency testing – PT5 Calibration of multimeter

jun 2012. do oktobra 2013. god.

decem. 2013.g.

6.1 Laboratorija za masu 6.1.1 EURAMET-ov projekat 1222

U toku oktobra 2012. godine, Laboratorija za masu, Zavoda za metrologiju

učestvovala je u EURAMET-ovom projektu 1222: Comparison of 10 kg Mass Standard for South East European Countries (SEE), kao nastavku EURAMET-ovog projekta 1120: Comparison of Mass Standards for South East European Countries (SEE) u kojem je učestvovala u toku 2009. godine. Cilj poređenja u okviru projekta 1222 je utvrđivanje sposobnosti mjerenja u oblasti mase Nacionalnih metroloških laboratorija zemalja jugoistočne Evrope (tabela 9.) i provjera ispravnosti deklarisanih mogućnosti kalibracija i mjerenja (CMC). Predmet poređenja bio je teg nazivne mase 10 kg (slika 25.), cilindričnog oblika, izrađen od nerđajućeg čelika u skladu sa preporukom OIML R111-1: Tegovi klase E1, E2, F1, F2, M1, M1-2, M2, M2-3 i M3.


27

Slika 25. Predmet poređenja u okviru EURAMET-ovog projekta 1222

Tabela 9. Učesnici u EURAMET-ovom projektu 1222

Laboratorija Zemlja

Bundesamt fur Eich- und Vermessungswesen BEV Austrija

Magyar Kereskedelmi Engedélyezési Hivatal MKEH Mađarska

Institute of Metrology of Bosnia and Herzegovina IMBiH BiH

Bureau of Metrology MBM Crna Gora

Kosovo Dept. of Metrology, Kosovo MTI Kosovo

General Directorate of Metrology, Albania DPM Albanija

Physikalisch-Technische Bundesanstalt PTB Njemačka

Mjerenja planirana tehničkim protokolom, realizovana su u Laboratoriji za

masu u toku dvije nedelje. Dobijeni rezultati su proslijeđeni pilot laboratoriji – Laboratoriji za masu austrijskog BEV-a, koja je do kraja novembra 2013. godine, pripremila izvještaj – draft B. Na osnovu analize Konačnog izvještaja i kriterijuma broja En, konstatovano je da su rezultati Laboratorije za masu, Zavoda za metrologiju zadovoljili referentnu vrijednost (slika 26.).


28

Slika 26. 6.1.2 IPA 2011 PT4 - 2013

U sklopu programa IPA 2011: Regional Quality Infrastructure Western

Balkans and Turkey, organizovan je Proficiency testing - PT4 Mass comparison - IPA 2011 PT4 - 2013, Mass standards of 10 kg as a multiple and 200 g, 20 g, 2 g, 200 mg as sub-multiple of the kilogram. Svrha ovog međulaboratorijskog programa je bila demonstriranje tehničke kompetentnosti i mjerne sposobnosti u procesu kalibracije tegova, Nacionalnih metroloških laboratorija i privatnih akreditovanih laboratorija iz Albanije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Makedonije, Crne Gore i Kosova.

Pilot laboratorija je bila Laboratorija za masu, albanskog metrološkog instituta DPM. Ekspertsku podršku u cilju što bolje procjene učinka pojedinih laboratorija i pouzdanosti njihovih podataka, pružilli su PT provajder LMK iz Slovenije i kopilot laboratorije MIRS-a iz Slovenije i Direkcije za mere i dragocene metale iz Srbije.

Pet tegova klase E2 nominalnih masa 10 kg, 200 g, 20 g, 2 g i 200 mg bili su predmet poređenja IPA 2011 PT4-2013 (slika 27.). Tegovi od 2 g do 10 kg su cilindrični tegovi izrađeni od nerđajućeg čelika, a teg nazivne mase 200 mg je pločastog oblika, izrađen od legure nikla i srebra.

U periodu od 16. do 29. januara 2013. godine, Laboratorija za masu, Zavoda za metrologiju izvršila je mjerenja planirana tehničkim protokolom. Nakon obrade rezultata sprovedenih mjerenja, pilot laboratoriji je dostavila izračunate vrijednosti stvarne i uslovne mase za ispitivane tegove, kao i ostale neophodne podatke predviđene tehničkim protokolom.


29

Slika 27. Predmet poređenja u okviru IPA 2011 PT4-2013

Završni sastanak u okviru programa IPA 2011 (Post PT training), koji je održan u Ljubljani u periodu od 30. septembra do 4. oktobra 2013. godine, uključio je, predstavljanje rezutata 11 PT šema. Na osnovu analize Konačnog izvještaja i kriterijuma broja En, konstatovano je da su rezultati Laboratorije za masu, Zavoda za metrologiju zadovoljili referencu svih tegova (slika 28.), koji su bili predmet poređenja u okviru PT4 - 2013.

1.0

3.0

5.0

7.0

9.0

11.0

13.0

1 2 3 4 5 6 7

k=2

10000g

Linear (REF mc REF U)

Linear (REF-u)

Linear (REF+u)

-0.300

-0.250

-0.200

-0.150

-0.100

-0.050

0.000

0.050

0.100

1 2 3 4 5 6 7

∆m

c (m

g)

k=2

200g

Linear (REF)

Linear (REF+u)

Linear (REF-u)

Slika 28.

Rezultat Laboratorije za masu Zavoda za metrologiju

Rezultat Laboratorije za masu Zavoda za metrologiju


30

6.2 Laboratorija za dužinu

Laboratorija za dužinu je afirmisala svoj rad kroz učešće u dva projekta čija je realizacija započela u toku 2010., odnosno 2011. godine. Jedan projekat je okončan u oktobru 2013. godine, dok se završni izvještaj drugog projekta još uvijek čeka. 6.2.1 EURAMET-ov projekat: Exercise for Intercomparison Measurements in West

Balkans-Calibration of Short Gauge Blocks by Mechanical Comparison

EURAMET-ov projekat: Exercise for Intercomparison Measurements in West Balkans - Calibration of Short Gauge Blocks by Mechanical Comparison sprovodi se u organizaciji EURAMET-WELMEC Fokus grupe (FG) i još uvijek nije zaključen. Cilj tog projekta je podrška zemljama Zapadnog Balkana u izjednačavanju nacionalnih etalona i kalibracionih sertifikata, kao i podrška u objavljivanju CMC vrijednosti kroz ključna i dodatna EURAMET poređenja. Predmet interlaboratorijskog poređenja (slika 29.) su planparalelne granične mjere: 0,5 mm; 1 mm; 2 mm; 4,5 mm; 10 mm; 12 mm; 25 mm; 50 mm i 100 mm. Učesnice u projektu su zemlje regiona: Crna Gora, Makedonija, Albanija, Bosna i Hercegovina, a pilot laboratorija je iz Turske.

Laboratorija za dužinu, Zavoda za metrologiju, završila je planirana mjerenja, tokom aprila 2013. godine i dostavila rezultate pilot laboratoriji u julu 2013. godine. Planirana mjerenja je završila i Laboratorija za dužinu Instituta za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine, ali rezultati ovog projekta nisu objavljeni do kraja 2013. godine, zbog problema pri mjerenjima u laboratorijama makedonskog, odnosno albanskog nacionalnog metrološkog instituta.

Slika 29. Predmet poređenja u okviru projekta EURAMET 1237

6.2.2 IPA 2011 PT3 - 2013 U sklopu programa IPA 2011: Regional Quality Infrastructure Western

Balkans and Turkey, organizovan je PT3, odnosno ocjena osposobljenosti (Proficiancy testing) laboratorija u pogledu kalibracije planparalelnih graničnih mjera u području od 0,5 mm do 100 mm. U projektu su učestvovale Nacionalna


31

laboratorija za dužinu Hrvatske (HMI/FSB-LPMD), akreditovana Laboratorija BNT Novi Travnik i Laboratorija za dužinu Zavoda za metrologiju iz Crne Gore. Pilot laboratorija je bila Laboratorija za dužinu, Direkcije za mere i dragocene metale iz Srbije (DMDM). Mjerenja u Laboratoriji za dužinu, Zavoda za metrologiju su realizovana tokom jula i avgusta 2013. godine, a rezultati su proslijeđeni pilot laboratoriji početkom septembra 2013. godine. Na završnom sastanku u okviru programa IPA 2011 (Post PT training), koji je održan u Ljubljani u periodu od 30. septembra do 4. oktobra 2013. godine, prezentovani su rezultati PT 3 (slika 30.). Laboratorija za dužinu, Zavoda za metrologiju (MBM) iskazala je dobre mjerne rezultate (En < 1). Projekat je registrovan pod brojem 1283: Calibration of gauge blocks by mechanical comparison (EURAMET non MRA) i prezentovan na EURAMET-ovom Tehničkom komitetu za dužinu (TC-L), koji je održan od 21. do 23. oktobra 2013. godine u Nacionalnom metrološkom institutu Njemačke (PTB).

a)

b)

Slika 30. Rezultati poređenja a) planparalelne granične mjere 1,42 mm b) planparalelne granične mjere 23 mm

Rezultat Laboratorije za dužinu Zavoda za

Rezultat Laboratorije za dužinu Zavoda za


32

Rezultati mjerenja prikazuju odstupanje centralne dužine planparalelne granične mjere Lc, koje je dobijeno kao rezultat mehaničkog poređenja sa centralnom dužinom referentnog etalona. Rezultatima je pridružena mjerna nesigurnost. 6.2.3 Interlaboratorijsko poređenje Laboratorije za dužinu MBM i Laboratorije za

precizno mjerenje duljine iz Hrvatske (HMI/FSB-LPMD) u okviru postupka akreditacije laboratorija Zavoda za metrologiju

U okviru postupka akreditacije laboratorija Zavoda za metrologiju, u

Laboratoriji za dužinu je tokom prve posjete tehničkog ocjenjivača za dužinu i glavnih ocjenjivača iz Hrvatske akreditacijske agencije i Akreditacionog tijela Crne Gore, izvršeno interlaboratorijsko poređenje kratkih graničnih mjera u području 0,5 mm do 100 mm, sa referentnim etalonima Laboratorije za precizno mjerenje duljine iz Hrvatske (HMI/FSB-LPMD). Rezultati su ocijenjeni kao dobri (En< 1) i služe kao osnova za sprovođenje akreditacije postupka kalibracije graničnih mjera u ovom mjernom području. Izvod iz rezultata mjerenja je prikazan na slici 31., a samo mjerenje ima značaj međulaboratorijskog poređenja.

Slika 31. Izvod iz rezultata poređenja u okviru akreditacije


33

6.2.4 Saradnja sa Mašinskim fakultetom Univerziteta u Sarajevu U toku septembra 2013. godine, u Laboratoriji za dužinu je izvršeno mjerenje planparalelnih graničnih mjera u okviru saradnje Zavoda za metrologiju i Mašinskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu u cilju realizacije dijela eksperimenta iz doktorskog rada Mr Almire Softić pod nazivom: „Istraživanje mjerne sljedivosti jedinice za dužinu primjenom metode kružne interkomparacije“. Pored Laboratorije za dužinu, Zavoda za metrologiju i Mašinskog fakulteta u Sarajevu, u interkomparaciji su učestvovale i laboratorije „Orao“ AD Bijeljina – Metrološka laboratorija i „BNT“ Tvornica mašina i hidraulike Novi Travnik. Rezultati mjerenja su dostavljeni Mašinskom fakultetu iz Sarajeva na obradu, a zvanično objavljivanje se očekuje kroz odbranu doktorskog rada. 6.3 Laboratorija za temperaturu 6.3.1 EURAMET-ov projekat 1249

Laboratorija za temperaturu, Zavoda za metrologiju je u toku 2012. godine u okviru bilateralnog projekta (LMK - Slovenija i Zavod za metrologiju), učestvovala u bilateralnom poređenju: Comparison of the calibration of liquid in glass thermometers in the range -30°C to 150°C, koje je kasnije dobilo status EURAMET-ovog projekta 1249. Predmet poređenja su bila tri staklena živina termometra (slika 32.), proizvođača Thermo Schneider, rezolucije 0,1°C, temperaturnog opsega od - 30°C do 10°C (serijski broj 991289), 0°C do 50°C (serijski broj 9710425) i 100°C do 150°C (serijski broj 991308). Pilot laboratorija je bila MIRS/UL-FE/LMK, a Laboratorija za temperaturu, Zavoda za metrologiju, u ovom projektu je učestvovala u periodu od 17.09.2012. do 08.10.2012. godine.

a) b) c)

Slika 32. Stakleni živini termometar opsega: a) od – 30 ᵒC do 10 ᵒC

b) od 0 ᵒC do 50 ᵒC c) od 100 ᵒC do 150 ᵒC

Interlaboratorijsko poređenje je urađeno metodom direktnog poređenja (u skladu sa internom tehničkom procedurom), pri čemu je poređenje uključilo najviše 15 kalibracionih tačaka. Rezultate poređenja, Laboratorija za temperaturu Zavoda za metrologiju je u novembru 2012. godine proslijedila pilot laboratoriji, koja je pripremila preliminarne izvještaje (Draft A i Draft B), koji su u junu 2013. godine, upućeni Laboratoriji za temperaturu.


34

Laboratorija za temperaturu je uspješno završila navedeno bilateralno poređenje. Rezultati su dobri što pokazuju i apsolutne vrijednosti broja IEnI koje su u svim slučajevima manje od 1 (IEnI ≤ 1). Na slikama 33. i 34. prikazani su neki rezultati ovog poređenja za termometar, serijskog broja 9710425.

Ovim uspješno završenim međulaboratorijskim poređenjem, Laboratorija za temperaturu je dokazala svoju kompetentnost za izvođenje ovakvih vrsta kalibracija, kao i povjerenje u metrološke rezultate mjerenja. Na osnovu predmetnih rezultata, moguće je i prvo objavljivanje najboljih mogućnosti mjerenja i kalibracija iz oblasti termometrije.

Slika 33. Rezultati poređenja staklenog živinog termometra (serijskog broja 9710425)

Slika 34. Rezultati poređenja staklenog živinog termometra, serijskog broja 9710425 (vrijednost broja IEnI)


35

6.3.2 IPA 2011 PT1 - 2013 U sklopu programa IPA 2011: Regional Quality Infrastructure Western

Balkans and Turkey, organizovan je Proficiency Testing - Intercomparison with standard platinum resistance thermometer IPA 2011 PT1 T, poređenje u oblasti temperature u kojem je učestvovala Laboratorija za temperaturu, Zavoda za metrologiju. Ovo poređenje je naknadno registrovano kao EURAMET-ov projekat 1251 (Comparison of the Calibration of Standard Platinum Thermometers by Comparison in the Range From -80 °C to 300 °C).

Predmet poređenja IPA 2011 PT1 T (slika 35.) bila su dva 25 Ω standardna platinska otpornička termometra, proizvođača Fluke, serijskog broja 370 i proizvođača Tinsley serijskog broja 279428. U okviru ovog poređenja je predviđeno 12 mjernih tačaka u opsegu od – 80 °C do 300 °C. Pilot laboratorija je bila MIRS/UL-FE/LMK, a tehničku podršku su pružili Direkcija za mere i dragocene metale iz Srbije i turski UME. Pored predstavnika Turske, u projektu su učestvovale i nacionalne metrološke laboratorije iz regiona (DMDM iz Srbije, MIRS iz Slovenije, BoM iz Makedonije, DMK sa Kosova, IMBiH iz Bosne i Hercegovine, MBM iz Crne Gore i DPM iz Albanije), kao i i akreditovane laboratorije: „Orao“ iz Bosne i Hercegovine, „Laboring“ i MHSC iz Hrvatske. Laboratorija za temperaturu Zavoda za metrologiju je u ovom projektu učestvovala u periodu od 12.11.2012. do 02.12.2012. godine.

Slika 35. SPRT Tinsley i SPRT Fluke Hartscintific

U Laboratoriji za temperaturu, ovo međulaboratorijsko poređenje je urađeno metodom direktnog poređenja u skladu sa internom tehničkom procedurom. Rezultati poređenja su pilot laboratoriji poslati u januaru 2013. godine, koja je pripremila preliminarne izvještaje (Draft A i Draft B) u septembru 2013. godine. Na slikama 36. i 37., prikazani su rezultati poređenja u nekim tačkama poređenja. Laboratorija za temperaturu, Zavoda za metrologiju je i ovo poređenje uspješno završila, i sve apsolutne vrijednosti broja IEnI u svim tačkama za oba SPRT su manje od 1 (IEnI ≤ 1).

Cilj opisanog poređenja je dokazivanje kompetentnosti Laboratorije za temperaturu za izvođenje kalibracija platinskih otporničkih termometara (PRT/SPRT/IPRT), kao i sticanje povjerenja u metrološke rezultate mjerenja. Na osnovu predmetnih rezultata, moguće je i prvo objavljivanje najboljih mogućnosti mjerenja i kalibracija iz oblasti termometrije.


36

Slika 36. Rezultati mjerenja - SPRT Fluke i Tinsley na 100 °C


37

Slika 37. Rezultati mjerenja - SPRT Fluke i Tinsley na 200 °C

6.4 Laboratorija za električne veličine 6.4.1 IPA 2011PT5 - 2013

U sklopu programa IPA 2011: Regional Quality Infrastructure Western Balkans and Turkey, organizovano je interlaboratorijsko poređenje Proficiency Testing - PT5 Electricity, u kojem je učestvovala Laboratorija za električne veličine, Zavoda za metrologiju. Nosilac projekta PT aktivnosti i organizator obuke bila je Laboratorija za metrologiju i kvalitet LMK, Elektrotehničkog fakulteta u Ljubljani. Cilj


38

poređenja u okviru ovog projekta bio je utvrđivanje sposobnosti mjerenja u oblasti električnih veličina, a predmet poređenja - kalibracija digitalnog multimetra Agilent 3458A (slika 38.). Ispitani su sljedeći mjerni opsezi:

• jednosmjerni napon: 5 opsega - 0,1 V do 1000 V sa 11 ispitnih vrijednosti, • naizmjenični napon: 6 opsega - 10 mV do 1000 V (1 Hz do 10 MHz) sa 11

ispitnih vrijednosti, • jednosmjerna struja: 8 opsega - 100 nA do 1A sa 6 ispitnih vrijednosti, • naizmjenična struja: 5 opsega - 100 µA do 1A (10 Hz do 100 kHz) sa 9 ispitnih

vrijednosti, • otpornost: 9 opsega - 10 Ω do 1GΩ, sa 8 ispitnih vrijednosti.

Slika 38. Digitalni multimetar Agilent 3458A

Pored Crne Gore, u ovom projektu su učestvovale i laboratorije iz

Makedonije, Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Albanije i sa Kosova (tabela 10.). Pilot laboratorija (Laboratorija za AC/DC niske frekvencije, Biroa za metrologiju iz Makedonije) je svim laboratorijama učesnicama pružila neophodnu pomoć u saradnji sa odabranim ekspertima iz slovenačkih laboratorija.

Tabela 10. Redosljed izvršenih mjerenja

Laboratorija Zemlja Mjerenja

Laboratorija za AC/DC niske frekvencije, Biro za metrologiju

Makedonija od 01.10.2012. do 28.10.2012.

Laboratorija za testiranje i kalibraciju, Elektrotehnički fakultet „Nikola Tesla“

Srbija od 05.11.2012. do 02.12.2012.

Primarna elektromagnetska laboratorija (HMI/FER-PEL), Državni zavod za mjeriteljstvo

Hrvatska od 03.12.2012. do 30.12.2012.

Laboratorija za električne veličine, Zavod za metrologiju

Crna Gora od 31.12.2012. do 27.01.2013.

Laboratorija za električne veličine, Institut za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine

Bosna i Hercegovina

od 11.03.2013. do 01.04.2013.

Laboratorija za električne veličine, Univerzitet u Prištini

Kosovo od 08.04.2013. do 05.05.2013.

Laboratorija za električna mjerenja DPMK

Albanija od 06.05.2013. do 02.06.2013.

Laboratorija za AC/DC niske frekvencije, Biro za metrologiju

Makedonija od 03.06.2013. do 23.06.2013.


39

U toku realizacije međulaboratorijskog poređenja, zbog problema koji su se pojavili prilikom ispitivanja u Bosni i Hercegovini, multimetar je zamijenjen i usljed toga su formirane dvije grupe: • Prva grupa – laboratorije iz Makedonije, Srbije, Hrvatske i Crne Gore (koje su

ispitivale prvi multimetar); • Druga grupa - laboratorije iz Makedonije, Bosne i Hercegovine, Albanije i sa

Kosova (koje su ispitivale drugi multimetar). Na završnom sastanku u okviru programa IPA 2011 (Post PT training), koji je

održan u Ljubljani u periodu od 30. septembra do 4. oktobra 2013. godine, prezentovani su rezultati PT 5. S obzirom da je Laboratorija za električne veličine, Zavoda za metrologiju prvi put učestvovala u PT - šemama i interlaboratorijskim poređenjima, rezultati (slike 39. do 43.) su ocijenjeni kao dobri i predstavljaju značajan vid provjere mjernih mogućnosti laboratorije.

Slika 39. Rezultati mjerenja DC napona

Slika 40. Rezultati mjerenja AC napona

Rezultati Laboratorije za električne veličine

Zavoda za metrologiju




40

Slika 41. Rezultati mjerenja DC struje

Slika 42. Rezultati mjerenja AC struje



Rezultati Laboratorije za električne veličine, Zavoda za metrologiju


41

Slika 43. Rezultati mjerenja otpornosti

7. SISTEM KVALITETA

Inicijalno predstavljanje Zavoda za metrologiju na VIII EURAMET-ovom Tehničkom komitetu za kvalitet (TC – Q), kao i priprema i sprovođenje prvog akreditacionog ocjenjivanja od strane Hrvatske akreditacijske agencije (HAA) i Akreditacionog tijela Crne Gore (ATCG) u skladu sa EU Direktivom 765/2008 Prekogranična akreditacija – Načela za izbjegavanje ponavljanja, predstavljaju veoma važne aktivnosti koje su u oblasti menadžmenta kvalitetom realizovane u toku 2013. godine. U okviru EURAMET-ovog projekta 1265: Peer review of quality management system of Montenegrin Bureau of Metrology, u junu 2013. godine izvršena je provjera implementacije sistema menadžementa kvalitetom u Zavodu za metrologiju, a u okviru EURAMET-ovog projekta 1208: Peer visits and reviews of QMSs in BIM, MBM and DMDM, u julu 2013. godine, obavljena je provjera implementacije tehničkog dijela sistema menadžmenta kvalitetom u Zavodu za metrologiju od strane metroloških - tehničkih eksperata iz oblasti dužine, mase i temperature iz Direkcije za mere i dragocene metale (Srbija).

Ocjenjivači su konstatovali da je sistem menadžmenta kvalitetom, adekvatan i u potpunosti implementiran u Zavodu za metrologiju, da ispunjava uslove iz CIPM MRA, kao i da je osoblje dobro obučeno i kvalifikovano.

U toku 2013. godine, prije akreditacionog ocjenjivanja od strane Hrvatske akreditacijske agencije (HAA) i Akreditacionog tijela Crne Gore (ATCG), usvojene su sljedeće verzije Poslovnika o kvalitetu i verzije opštih procedura, radnih uputstava, tehničkih procedura, kao i tehničkih radnih uputstava:

• Poslovnik o kvalitetu (verzije 01/05, 02/01, 02/02 i 02/03); • Upravljanje dokumentima (verzija 01/03);




42

• Interne provjere (verzija 01/03); • Upravljanje dokumentima u elektronskoj formi (verzija 01/02); • Opšte radno uputstvo za opremu koja nije pod direktnim nadzorom

laboratorije (verzija 01/01); • Opšte radno uputstvo za programe koji nemaju ugrađenu zaštitu od

slučajnih grešaka (verzija 01/01); • Opšte radno uputstvo za održavanje sistema za klimatizaciju (verzija 01/01); • Opšta tehnička procedura za kalibraciju tegova (verzije 01/03, 01/04 i

01/05); • Tehnička procedura za proračun konvencionalne mase i mjerne

nesigurnosti kod kalibracije tegova (verzije 01/03, 01/04 i 01/05); • Tehnička radna procedura za kalibraciju tegova (verzije 01/02 i 01/03); • Tehnička procedura kalibracije vaga sa neautomatskim funkcionisanjem

(verzije 01/04, 01/05, 01/06 i 01/07); • Tehnička procedura za kalibraciju planparalelnih graničnih mjera, mjerni

opseg od 0.5 mm do 100 mm (verzije 01/04, 01/05 i 01/06); • Tehnička procedura za kalibraciju mikrometara za spoljašnja mjerenja,

mjerni opseg od 0 mm do 150 mm (verzije 01/04, 01/05 i 01/06); • Tehnička procedura za kalibraciju pomičnih mjerila, mjerni opseg od 0 mm

do 150 mm (verzije 01/04, 01/05, 01/06, 01/07 i 01/08); • Tehnička procedura za kalibraciju komparatora za planparalelne granične

mjere od 0.5 mm do 100 mm (verzija 01/02); • Tehnička procedura za kalibraciju staklenih termometara punjenih

tečnošću, mjerno područje - 80 ºC do + 278 ºC (verzije 01/03 i 01/04); • Tehnička procedura za kalibraciju indikatorskih termometara koji imaju

sondu, mjerno područje od - 80 ºC do +650 ºC (verzije 01/03 i 01/04); • Tehnička procedura za kalibraciju otporničkih termometara PRT/IPRT,

mjerno područje od - 80ºC do +650 ºC (verzije 01/03 i 01/04); • Tehnička procedura za kalibraciju termoelemenata (TC), mjerno područje

od -80 ºC do + 650 ºC (verzije 01/03, 01/04 i 01/05); • Tehnička procedura za realizaciju tačke leda (verzija 01/01); • Tehnička procedura za određivanje evaluacije kalibracionih sistema

(kupatila i suvi blok kalibrator) (verzija 01/02); • Tehnička procedura za provjeru sekundarnog etalona SPRT (“annealing”)

(verzije 01/01 i 01/02); • Tehnička procedura za realizaciju trojne tačke vode (TPW) (verzije 01/01 i

01/02); • Tehničko radno uputstvo za podešavanje komparatora mase i vaga

(verzija 01/01); • Tehničko radno uputstvo za međuprovjere u Laboratoriji za masu (verzija

01/01); • Tehničko radno uputstvo za transport etalona, mjerne i pomoćne opreme

koja se koristi prilikom kalibracije vaga (verzija 01/01); • Tehničko radno uputstvo za rukovanje laserom (verzija 01/01); • Tehničko radno uputstvo za održavanje i korišćenje planparalelnih

graničnih mjera (verzija 01/01); • Tehničko radno uputstvo za rukovanje softverom za praćenje uslova okoline

OMEGA OM CP (verzija 01/01).


43

Nakon prve ocjenjivačke posjete predstavnika Hrvatske akreditacijske agencije (HAA) i Akreditacionog tijela Crne Gore (ATCG), započeta je rekonstrukcija dokumentacije sistema menadžmenta kvalitetom. Zaključno sa 31.12.2013. godine, usvojena su sljedeća dokumenta sistema menadžmenta kvalitetom:

• QM.01: Poslovnik o kvalitetu (03/01) • QP.4.1/01: Ovlašćenja i odgovornosti (01/01) • QP.4.1/02: Zaštita povjerljivosti informacija i vlasničkih prava korisnika (01/01) • QP.4.1/03: Zaštita elektronskog prenosa i čuvanja podataka (01/01) • QP.4.1/04: Rad odbora za kvalitet (01/01) • QP.4.1/05: Utvrđivanje redosljeda kalibracija (01/01) • QP.4.1/06: Informisanje o efektivnosti sistema menadžmenta kvalitetom

(01/01) • QP.4.3/01: Upravljanje dokumentima sistema menadžmenta kvalitetom

(02/01) • QP.4.3/02: Upravljanje eksternom dokumentacijom (01/01) • QP.4.4/01: Preispitivanje zahtjeva ponuda i ugovora (01/01) • QP.4.5/01: Podugovaranje kalibracija (01/01) • QP.4.6/01: Nabavka usluga i proizvoda (01/01) • QP.4.7/01: Odnos prema korisniku (01/01) • QP.4.8/01: Rješavanje prigovora i žalbi (01/01) • QP.4.9/01: Upravljanje neusaglašenostima (01/01) • QP.4.10/01: Poboljšavanja (01/01) • QP.4.11/01: Korektivne mjere (01/01) • QP.4.12/01: Preventivne mjere (01/01) • QP.4.13/01: Upravljanje zapisima (01/01) • QP.4.14/01: Interne provjere (01/01) • QP.4.15/01: Preispitivanje od strane rukovodstva (01/01) • QP.5.2/01: Stručno osposobljavanje osoblja (01/01) • QP.5.4/01: Validacija metoda kalibracije (01/01) • QP.5.4/02: Procjena i izražavanje mjerne nesigurnosti (01/01) • QP.5.4/03: Upravljanje podacima (01/01) • QP.5.5/01: Korišćenje i održavanje opreme (01/01) • QP.5.6/01: Sljedivost mjerenja (01/01) • QI.4.3/00-01: Uputstvo za dokumentaciju (01/01) • QI.4.3/01-01: Uputstvo za unošenje teksta u obrasce dokumenata sistema

menadžmenta kvalitetom (01/01). 8. AKREDITOVANJE LABORATORIJA ZAVODA ZA METROLOGIJU

Laboratorije koje su formirane u okviru Zavoda za metrologiju (Laboratorija za masu, Laboratorija za dužinu, Laboratorija za temperaturu, Laboratorija za pritisak, Laboratorija za zapreminu, Laboratorija za vrijeme i frekvenciju, Laboratorija za električnu snagu i Laboratorija za električne veličine) u pogledu opremljenosti, zapošljenog kadra i obučenosti kadra su na različitom nivou.


44

U toku 2013. godine, u Laboratoriji za masu, Laboratoriji za dužinu i Laboratoriji za temperaturu su nastavljene aktivnosti započete 2012. godine u cilju pripreme dokumentacije i uspostavljanja procedura za kalibraciju mjerila i etalona, odnosno dostizanja neophodnih zahtjeva za realizaciju planiranog obima akreditacije. Dokumentacija potrebna za akreditovanje tih laboratorija predata je 12. marta 2013. godine crnogorskom Akreditacionom tijelu (ATCG-u), a u julu 2013. godine i Hrvatskoj Akreditacijskoj Agenciji (HAA), potpisniku EA MLA sporazuma.

Osoblje iz Laboratorije za masu, u cilju dostizanja obima planirane

akreditacije (tabela 11.), pripremilo je sljedeće tehničke procedure: • QP.LM.01: Opšta tehnička procedura za kalibraciju tegova; • QP.LM.02: Tehnička procedura za proračun konvencionalne mase i

mjerne nesigurnosti kod kalibracije tegova; • QP.LM.03: Tehnička radna procedura za kalibraciju tegova; • QP.LM.04: Tehnička procedura kalibracije vaga sa neautomatskim

funkcionisanjem. Tabela 11. Obim planirane akreditacije za Laboratoriju za masu

Mjerna veličina/ Mjerilo

Mjerno područje Mjerna

nesigurnost Metoda

1. Tegovi 1 mg 0,0020 mg

Prema OIML R 111 metodom direktnog poređenja.

Kalibracija tegova klase E2 sa etalonskim setom tegova klase E1














45

Tabela 11. Obim planirane akreditacije za Laboratoriju za masu (nastavak)



nesigurnost Metoda




7. Tegovi 100 mg 0,0053 mg



8. Tegovi 200 mg 0,0067 mg



9. Tegovi 500 mg 0,0083 mg



10. Tegovi 1 g 0,010 mg



11. Tegovi 2 g 0,013 mg



12. Tegovi 5 g 0,017 mg



13. Tegovi 10 g 0,020 mg



14. Tegovi 20 g 0,027 mg



15. Tegovi 50 g 0,033 mg



16. Tegovi 100 g 0,053 mg



17. Tegovi 200 g 0,10 mg



18. Tegovi 500 g 0,27 mg




46




nesigurnost Metoda

19. Tegovi 1 kg 0,53 mg












23. Slobodne nazivne

mase 1 g 0,016 mg Korišćeni etaloni E2 klase tačnosti












mase 1 010 g 11,8 mg Korišćeni etaloni E2 klase tačnosti









34 Slobodne nazivne


35. Neautomatske

vage m ≤ 0,02 g 0,0056 mg EURAMET/cg-18/v 03

36. Neautomatske

vage 0,02 g < m ≤ 0,05 g 0,0066 mg EURAMET/cg-18/v 03

37. Neautomatske


38. Neautomatske


39. Neautomatske


40. Neautomatske

vage 0,5 g < m ≤ 1 g 0,0157 mg EURAMET/cg-18/v 03


47




nesigurnost Metoda

41. Neautomatske

vage 1 g < m ≤ 2 g 0,0204 mg EURAMET/cg-18/v 03

42. Neautomatske


43. Neautomatske


44. Neautomatske

vage 10 g < m ≤ 20 g

0,0484 mg EURAMET/cg-18/v 03

45. Neautomatske

vage 20 g < m ≤ 50 g

0,0770 mg EURAMET/cg-18/v 03

46. Neautomatske


47. Neautomatske


48. Neautomatske


49. Neautomatske


50. Neautomatske


51. Neautomatske


52. Neautomatske


53. Neautomatske

vage 600 g < m ≤ 1,0 kg 4,3 mg EURAMET/cg-18/v 03

54. Neautomatske

vage 1,0 kg < m ≤ 1,2 kg 4,9 mg EURAMET/cg-18/v 03

55. Neautomatske

vage 1,2 kg < m ≤ 2,0 kg 27 mg EURAMET/cg-18/v 03

56. Neautomatske


57. Neautomatske


58. Neautomatske

vage 10,1 kg < m ≤ 15,0 kg 0,30 g EURAMET/cg-18/v 03

59. Neautomatske


60. Neautomatske

vage 20, kg < m ≤ 30,0 kg 0,63 g EURAMET/cg-18/v 03

61. Neautomatske

vage 30, kg < m ≤ 50,0 kg 0,85 g EURAMET/cg-18/v 03

62. Neautomatske


63. Neautomatske


64. Neautomatske

vage 77,0 kg < m ≤ 100 kg 10,5 g EURAMET/cg-18/v 03

65. Neautomatske

vage 100 kg < m ≤ 150 kg 15,5 g EURAMET/cg-18/v 03

66. Neautomatske



48




nesigurnost Metoda

67. Neautomatske


68. Neautomatske


69. Neautomatske


70. Neautomatske


71. Neautomatske


72. Neautomatske


73. Neautomatske


74. Neautomatske


75. Neautomatske


76. Neautomatske


78. Neautomatske


79. Neautomatske


80. Neautomatske


81. Neautomatske


82. Neautomatske


83. Neautomatske


84. Neautomatske


85. Neautomatske


U cilju dostizanja obima akreditacije ilustrovanog tabelom 12., zaposleni u Laboratoriji za dužinu su pripremili tehničku dokumentaciju u skladu sa zahtjevima standarda MEST ISO IEC 17025:2011, odnosno sljedeće tehničke procedure:

• QP.LL.01: Tehnička procedura za kalibraciju čeličnih planparalelnih graničnih mjera, mjerni opseg od 0,5 mm do 100 mm;

• QP.LL.02: Tehnička procedura za kalibraciju mikrometara za spoljašnja mjerenja, mjerni opseg od 0 mm do 150 mm;

• QP.LL.03: Tehnička procedura za kalibraciju pomičnih mjerila, mjerni opseg od 0 mm do 300 mm.


49

Tabela 12. Obim planirane akreditacije za Laboratoriju za dužinu

Predmet kalibracije

Mjerno područje (opseg)

Proširena mjerna nesigurnost

Planparalelne granične mjere od 0.5 mm do 100,0 mm (0,055 + 1,2 · L) µm, L u m

Mikrometri:

Digitalna skala, rezolucija 0,001 mm

Analogna skala, rezolucija 0,01 mm


od 0 mm do 150 mm

(1,3 + 8 · L) µm, L u m (2,4 + 8 · L) µm, L u m (0,7 + 8 · L) µm, L u m

Pomična mjerila:

Digitalna skala, rezolucija 0,01 mm




od 0 mm do 300 mm

(8 + 12 · L) µm, L u m

(9 + 12 · L) µm, L u m

(19 + 12 · L) µm, L u m

(29 + 12 · L) µm, L u m

U Laboratoriji za temperaturu su sprovedene brojne aktivnosti, u cilju

ispunjavanja uslova za akreditaciju po standardu MEST ISO/IEC 17025:2011. Obim planirane akreditacije za Laboratoriju za temperaturu je prikazan u tabeli 13. Tabela 13. Obim planirane akreditacije za Laboratoriju za temperaturu

Predmet kalibracije Mjerno područje Metoda kalibracije Proširena mjerna

nesigurnost (k=2)

Stakleni termometri punjeni tečnošću

- 80 °C do 278°C Metoda poređenja 20 mK

Indikatorski termometri koji imaju sondu i odgovarajući indikatorski

dio (digitalni i analogni) - 80 °C do 650°C Metoda poređenja

≤ 300°C 20 mK >300°C 100 mK

PRT/IPRT - 80 °C do 650°C Metoda poređenja ≤ 300°C 20 mK >300°C 100 mK

Termoelementi - 80 °C do 650°C Metoda poređenja 200 mK

Pripremljene su i usvojene sljedeće tehničke procedure:

• QP.LT.01: Tehnička procedura za kalibraciju staklenih termometara punjenih tečnošću od -80 ºC do +278ºC;

• QP.LT.02: Tehnička procedura za kalibraciju indikatorskih termometara koji imaju sondu od -80 ºC do +650ºC;

• QP.LT.03: Tehnička procedura za kalibraciju otporničkih termometara PRT/IPRT od -80 ºC do +650ºC;

• QP.LT.04: Tehnička procedura za kalibraciju termoelemenata (TC) od -80 ºC do +650ºC;

• QP.LT.05: Tehnička procedura za realizaciju tačke leda; • QP.LT.06: Tehnička procedura za određivanje evaluacije kalibracionih

sistema (kupatila i suvi blok kalibrator);


50

• QP.LT.07: Tehnička procedura za kalibraciju sekundarnog etalona SPRT (“annealing“);

• QP.LT.08: Tehnička procedura za realizaciju trojne tačke vode (TPW).

Prva ocjenjivačka posjeta predstavnika Hrvatske akreditacijske agencije (HAA) i Akreditacionog tijela Crne Gore (ATCG-a), realizovana je 19. i 20. novembra 2013. godine. Prema završnom izvještaju:

• vodeći ocjenjivači su utvrdili četiri neusaglašenosti i dali pet preporuka; • tehnički ocjenjivač u oblasti mase utvrdio je pet neusaglašenosti; • tehnički ocjenjivač u oblasti dužine utvrdio je sedam neusaglašenosti i dao

sedam preporuka; • tehnički ocjenjivač u oblasti temperature je utvrdio jedanaest

neusaglašenosti. U okviru Izvještaja o ocjenjivanju, navedeno je da tim ocjenjivača predlaže

akreditacionim tijelima donošenje odluke o dodjeli akreditacije s tim da se utvrđene neusaglašenosti otklone do 19. februara 2014. godine, što će se potvrditi dostavljanjem relevantnih dokaza o preduzetim i realizovanim aktivnostima na otklanjanju utvrđenih neusaglašenosti. Rekostrukcija dokumentacije sistema menadžmenta kvalitetom u Zavodu za metrologiju tom smislu je započeta nakon akreditacionog ocjenjivanja krajem novembra 2013. godine.

U toku 2013. godine, započete su aktivnosti u cilju unapređenja Laboratorije za vrijeme i frekvenciju, Laboratorije za pritisak i Laboratorije za električne veličine, kao i njihove pripreme za akreditaciju.

9. OCJENJIVANJE USAGLAŠENOSTI MJERILA SA PROPISANIM, METROLOŠKIM

ZAHTJEVIMA

Predstavnici Zavoda za metrologiju su u toku 2013. godine realizovali veliki broj aktivnosti u pogledu ocjenjivanja usaglašenosti mjerila sa propisanim metrološkim zahtjevima. Naime, prije stavljanja nekog mjerila na tržište, preduzimaju se zaštitne mjere, što znači da se na tržište može staviti neko mjerilo, samo ako je za njega izdato uvjerenje o odobrenju tipa mjerila i ako je to mjerilo na propisan način pregledano i žigosano, dakle ovjereno, odnosno ako je za njega izdato uvjerenje o ovjeravanju mjerila. Ovakve mjere se sprovode jer je država odgovorna za vjerodostojnost mjerenja koja utiču na na transparentnost ekonomskih transakcija, zdravlje i bezbjednost ljudi. 9.1 Odobrenje tipa mjerila Nakon sprovedenog ispitivanja, kojim se potvrđuje da je ispitivani tip mjerila usklađen sa propisanim metrološkim zahtjevima i da je mjerilo podesno za upotrebu u određenom vremenskom periodu, Zavod za metrologiju izdaje Uvjerenje o odobrenju tipa mjerila. U toku 2013. godine izdato je 20 Uvjerenja o odobrenju tipa mjerila (Tabela 14.).


51

Tabela 14. Uvjerenja o odobrenju tipa mjerila Red. br.

Vrsta mjerila Mjerilo Službena oznaka

1.

Mjerila mase

Uređaj za obradu analognih podataka u sastavu mjerila mase

MNE-M-00-008

2. Elektromehanički mjerni pretvarač MNE-M-00-009

3. Elektromehanička vaga sa neautomatskim funkcionisanjem

MNE-M-03-022

4. Mjerila dužine

Automatsko mjerilo nivoa tečnosti u podzemnim rezervoarima

MNE-DZ-08-002

5. Taksimetar MNE-D-12-005

6.

Mjerila protoka

Sprava za mjerenje TG MNE-Z-05-009

7. Sprava za mjerenje TG MNE-Z-05-010

8. Sprava za mjerenje TNG-a MNE-Z-05-011

9. Protočno mjerilo zapremine tečnosti u mjernom sistemu (mjerna instalacija)

MNE-Z-15-004 dopuna

10. Protočno mjerilo zapremine tečnosti u mjernom sistemu (mjerna instalacija)

MNE-Z-15-006

11.

Mjerila pritiska

Manometar za krvni pritisak MNE-P-03-001

12. Manometar za krvni pritisak MNE-P-03-002

13. Manometar za krvni pritisak MNE-P-03-003

14. Manometar za mjerenje pritiska u pneumaticima

MNE-P-01-004

15. Manometar za mjerenje pritiska u pneumaticima

MNE-P-01-005

16. Mjerila brzine vozila u

saobraćaju

Mjerilo brzine vozila u saobraćaju MNE-B-01-002

dopuna

17. Mjerilo brzine vozila u saobraćaju MNE-B-01-005

18. Mjerila

električne energije

Jednofazno elektronsko brojilo električne energije

MNE-F-06-026 dopuna

19. Trofazno poluindirektno elektronsko brojilo električne energije

MNE-F-06-027 dopuna

20. Trofazno elektronsko brojilo električne energije

MNE-F-06-028 dopuna

9.2 Ovjeravanje mjerila

Ovjeravanje mjerila je postupak koji obuhvata pregled i žigosanje, odnosno izdavanje uvjerenja o ovjeravanju mjerila, pri čemu se konstatuje i potvrđuje da je mjerilo usklađeno sa propisanim metrološkim zahtjevima. Uredbom o zakonskim mjerilima za koje je obavezno ovjeravanje, odnosno odobrenje tipa mjerila („Sl. list


52

CG“, br. 81/09), propisana su zakonska mjerila u Crnoj Gori, koja su svrstana u četiri kategorije:

• mjerila koja se koriste u funkciji prometa roba i usluga i provjere prethodno upakovanih proizvoda i boca kao mjernih posuda;

• mjerila koja se koriste u funkciji zaštite zdravlja ljudi i životinja i opšte bezbjednosti;

• mjerila koja se koriste u funkciji zaštite imovine, životne sredine i prirodnih resursa, zaštite na radu i zaštite od nezgoda;

• mjerila koja se koriste u funkciji zaštite saobraćaja. Pravilnikom o rokovima redovnog ovjeravanja zakonskih mjerila („Sl. list

CG“, br. 86/09), propisuju se pregledi ili periodi ponovnog ovjeravanja u cilju garantovanja usaglašenosti mjerila sa zakonskim zahtjevima, odnosno rokovi redovnog ovjeravanja zakonskih mjerila.

Aktivnosti Zavoda za metrologiju u oblasti ovjeravanja mjerila u periodu 01.01.2013. do 31.12.2013. godine, ilustrovane su tabelom 15.

Realizovano je 1014 zahtjeva za ovjeravanje mjerila (slika 44.), pri čemu je utrošeno 67939 godišnjih žigova u obliku naljepnice, 4282 godišnja žiga u obliku naljepnice sa mjesečnom podjelom i 1095 zaštitnih žigova u obliku naljepnice. U toku 2013. godine izdato je 2262 Uvjerenja o ovjeravanju mjerila. Poređenje broja ovjerenih, nekih zakonskih mjerila u periodu 2010-2013., prikazano je na slikama 45. i 46.

Slika 44. Ovjerena mjerila


53

Tabela15. Mjerila koja su ovjerena u periodu 01.01.2013. do 31.12.2013. godine

Mjerila Pregledano

[kom] Ovjereno

[kom] Odbijeno

[kom] Vage klase tačnosti I 1 1 0

Vage klase tačnosti II 42 41 1

Vage klase tačnosti III do 9000 kg 1481 1476 5 Vage klase tačnosti III preko 9000 kg

(„kamionske vage“) 68 68 0

Vage sa automatskim funkcionisanjem 8 8 0

Vage na transportnoj traci 1 1 0 Garnitura tegova klase tačnosti M1

(1 mg do 10 kg) 1 garnitura (29 tegova)

1 garnitura (29 tegova)

0

Garnitura tegova klase tačnosti M1 (1 g do 10 kg)



0

Tegovi klase tačnosti M1 od 1 kg 2 2 0






Vodomjeri 13451 13451 0

Sprave za tečna goriva (TG) 1652 1650 2

Sprave za tečni naftni gas (TNG) 152 150 2

Mjerni sistemi 36 36 0

Rezervoari 90 90 0 Automatska mjerila nivoa tečnosti u

nepokretnim rezervoarima 134 134 0

Brojila električne energije 36769 36769 0 Mjerila za ispitivanje mjera zaštite u

elektrotehnici 13 11 2

Osnovni časovnici kod telefonskih centrala

11 10 1

Manometri za mjerenje pritiska u pneumaticima motornih vozila

89 87 2

Manometri za mjerenje krvnog pritiska 10 10 0

Manometri (industrija, laboratorije, itd) 47 45 2

Mjerne letve 62 58 4

Etilometri 67 58 9

Mjerila za kontrolu brzine vozila u pokretu 57 47 10

Taksimetri 1609 1606 3

Mjerila zaštite od zračenja 10 9 1

Mjerila zvuka 3 3 0


54

Slika 45. Ovjeravanje mjerila u periodu 2010-2013.

Slika 46. Ovjeravanje mjerila u periodu 2010-2013.


55

10. KALIBRACIJA MJERILA I ETALONA

Kalibracija je skup postupaka kojima se, u određenim uslovima, uspostavlja odnos između vrijednosti veličina koje pokazuje neko mjerilo ili mjerni sistem ili vrijednosti koje prikazuje neka materijalizovana mjera ili referentni materijal i odgovarajućih vrijednosti izraženih etalonima. U tabelama 16. i 17., navedeni su podaci o kalibracijama koje su realizovane u laboratorijama Zavoda za metrologiju, za potrebe stranaka (eksterne kalibracije) i Zavoda (interne kalibracije). Tabela 16. Eksterne kalibracije realizovane u laboratorijama Zavoda za metrologiju Red.

br Laboratorija

Broj zahtjeva

Mjerilo/etalon Kom. Uvjerenje o

kalibraciji (kom.) 1.

Laboratorija za masu

33

Analitička vaga 15 15 2. Precizna vaga 31 31 3. Vaga klase tačnosti III 20 20 4. Tegovi E2 16 10 5. Tegovi F1 1 1 6. Tegovi F2 1 1 7. Tegovi M1 5 5

Ukupno: 89 83

9. Laboratorija

za temperaturu

8

Stakleni termometri punjeni sa tečnošću

9 9

10. Indikatorski termometri

(digitalni i analogni) 16 16

11. Platinski otpornički

termometar 1 1

Ukupno: 26 26 12.

Laboratorija za dužinu

7

Planparalelne granične mjere 3 1

13. Mikrometar za spoljašnje

mjerenje 1 1

14. Pomično mjerilo 5 5 15. Mjerni lenjir 2 2 16. Mjerna traka 2 2

Ukupno: 13 11

17. Laboratorija za vrijeme i frekvenciju

1 Tahotester 1 1

Ukupno: 1 1 18. Laboratorija

za pritisak 13

Manometar 50 50 19. Manovakuummetar 2 2


za električne veličine

2 Multimetar 2 2

21. Megaometar 1 1 22. Etalon otpornosti 1 1

Ukupno: 4 4

UKUPNO: 185 177


56

Tabela 17. Interne kalibracije realizovane u laboratorijama Zavoda za metrologiju Red. br.

Laboratorija Broj

zahtjeva Mjerilo/etalon Kom.

Uvjerenje o kalibraciji (kom.)

1. Laboratorija

za masu 6

Tegovi E2 58 4 2. Tegovi F1 31 4 3. Tegovi F2 30 3 4. Set tegova za vage pritiska 35 2

Ukupno: 154 13

5. Laboratorija za

temperaturu 2

Digitalni indikatorski termometar sa Pt 100

sondom 1 1

6. Platinski otpornički termometar Pt 100

1 1

Ukupno: 2 2

7.

Laboratorija za dužinu

10

Komparator za planparalelne granične

mjere 2 2

8. Planparalelne granične

mjere 49 4

9. Mikrometar za spoljašnje

mjerenje 3 3

10. Planparalelne granične

mjere za kontrolu komparatora

1 1

Ukupno: 55 10

11. Laboratorija

za pritisak 1 Kalibrator 1 1


za električne veličine

2 Kalibrator 1 1

13. Multifunkcijski kalibrator 1 1

Ukupno: 2 2

Ukupno: 214 28

11. PROVJERA ISPUNJENOSTI PROPISANIH USLOVA ZA OVLAŠĆIVANJE LICA

ZA VRŠENJE PRIPREME MJERILA ZA OVJERAVANJE U toku 2013. godine, na zahtjev Ministarstva ekonomije, Komisija sastavljena od zaposlenih iz Zavoda za metrologiju, procjenjivala je ispunjenost uslova za ovlašćivanje lica za pripremu mjerila za ovjeravanje. Izdata su stručna mišljenja o ispunjavanju uslova za pripremu određenih vrsta mjerila za ovjeravanje, u postupku ovlašćenja sljedećih lica:

• VAGAR d.o.o, Podgorica, Rješenje Ministarstva ekonomije o ovlašćenju za pripremu mjerila mase za ovjeravanje, broj 0904-273/4 od 01.03.2013. godine;

• M-TRACE d.o.o, Podgorica, Rješenje Ministarstva ekonomije o ovlašćenju za pripremu taksimetara za ovjeravanje, broj 0901-871/4 od 07.05.2013. godine;


57

• CMC Controlmatic Commerce d.o.o, Herceg Novi, Rješenje Ministarstva ekonomije o ovlašćenju za pripremu vodomjera za ovjeravanje, broj 0904-183/7 od 01.07.2013. godine;

• SHOLLEX DATA SYSTEM d.o.o, Podgorica, Rješenje Ministarstva ekonomije o ovlašćenju za pripremu mjerila mase za ovjeravanje, broj 0904-1678/4 od 17.09.2013. godine;

• ZR TAHOSERVIS, Podgorica, Rješenje Ministarstva ekonomije o ovlašćenju za pripremu taksimetara za ovjeravanje, broj 01-1964/4 od 01.11.2013. godine.

12. ISPITIVANJE I ŽIGOSANJE PREDMETA OD DRAGOCJENIH METALA

Jedna od najstarijih aktivnosti za zaštitu potrošača je kontrola predmeta od dragocjenih metala. Monitoring djelovanja sistema proizvođača i uvoznika, radi utvrđivanja usklađenosti predmeta od dragocjenih metala u prometu sa državnom regulativom u Crnoj Gori, dao je sljedeće rezultate:

• U toku 2013. godine, u Zavodu za metrologiju je žigosano 12429 g (3260 komada) predmeta od zlata i 116060 g (17424 komada) predmeta od srebra.

• Žigosani predmeti od zlata su finoće 750/1000 u količini 1845 g (234 komada), odnosno finoće 585/1000 u količini 10584 g (3026 komada).

• Žigosani predmeti od srebra su finoće 925/1000 u količini 116060 g (17424 komada). Na slici 47., prikazani su uporedni podaci za period od 2006. do 2013.

godine.

Slika 47. Ispitivanje i žigosanje predmeta od dragocjenih metala u periodu 2006 – 2013.


58

U tabeli 18. navedeni su podaci o podnešenim i realizovanim zahtjevima stranaka u oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala.

Tabela 18.

Zahtjevi/rješenja Broj

Ukupan broj primljenih zahtjeva 101

Broj primljenih zahtjeva u 2013. godini 101

Broj zahtjeva prenijetih iz 2012. godine 0

Broj donijetih rješenja o odbijanju žigosanja predmeta od dragocjenih metala 11

Broj pokrenutih vanrednih inspekcijskih nadzora 2

U toku 2013. godine, Zavod za metrologiju je izdao 12 Rješenja o određivanju znaka proizvođača predmeta od dragocjenih metala (tabela 19.) i 25 Rješenja o određivanju znaka uvoznika predmeta od dragocjenih metala (tabela 20.).

Tabela 19. Rješenja o određivanju znaka proizvođača predmeta od dragocjenih metala koja su donijeta 2013. godine

Redni br.

Podnosilac zahtjeva

Broj i datum rješenja

R.br. proizvođača u evidenciji

Zavoda

Oznaka na stablu žiga i stablu

matrice

1. S.Z.T.R. „ZLATARA VIKTOR"

HERCEG-NOVI 04-2951-05/12

25.02.2013. P0006 VM, II, P0006

2. „MAZREKU ENĐEL" -BAR 04-2991-05/12

25.02.2013. P0007 EM, II, P0007

3. D.O.O. „SFINGA" -

PODGORICA 04-2995-05/12

25.02.2013. P0005 SF, II, P0005

4. D.O.O. „ZLATARA AMI"

-HERCEG NOVI 04-3036-05/12

25.02.2013. P0003 НВ, II, P0003

5. S.Z.T.R. „ZLATARA VERA"-

IGALO 04-3025-05/12

25.02.2013. P0004 SV, II, P0004

6. ZLATARSKO-OPTIČARSKA

RADNJA „MIRZA"-BAR 04-3039-05/12

25.02.2013. P0008 KM, II, P0008

7. METHADŽOVIĆ ESAD

S.Z.Z.R. 04-3062-05/12

25.04.2013. P0010 ME, II, P0010

8. S.Z.R. ZLATAR-FILIGRAN

„SPAĆI"-BUDVA UPI-04-60-05/13

27.02.2013. P0009 AS, II, P0009

9. „ZLATARA-NK" D.O.O.-

NIKŠIĆ UPI-04-275-06/13

26.04.2013. P0011 КЛ, II, P0011

10. "REY GOLD" D.O.O.

NIKŠIĆ UPI-04-277-06/13

26.04.2013. P0012 КС, II, P0012

11. ZLATARA "GOLD TREND"

ROŽAJE UPI-04-358-06/13

23.05.2013. P0013 FM, II, P0013

12. ZLATARSKA RADNJA

„RADOŠEVIĆ ZLATKO“ PODGORICA

UPI-04-993-04/13 11.11.2013.

P0014 ZR, II, P0014


59

Tabela 20. Rješenja o određivanju znaka uvoznika predmeta od dragocjenih metala koja su donijeta 2013. godine

Redni br.

Podnosilac zahtjeva


R.br. proizvođača u

evidenciji Zavoda

Oznaka na stablu žiga i

stablu matrice

1. D.O.O. „MERKO"

BIJELO POLJE 04-2988/5/12 17.01.2013.

0068 07, III, 0068

2. „MIAKOMERC" D.O.O.

HERCEG NOVI 04-3030/5/12 17.01.2013.

0067 06, III, 0067

3. D.O.O. „DUKAT

COMPANY"-BERANE UPI-04-150-02/13

11.03.2013. 0069 08, III, 0069

4. „KAMEA" D.O.O.-BAR UPI-04-167-02/13

18.03.2013. 0070 09, III, 0070

5. KOMISION „DIOR" BIJELO

POLJE UPI-04-172-02/13

18.03.2013. 0071 10, III, 0071

6. D.O.O. „VELA" BUDVA UPI-04-208-02/13

18.03.2013. 0072 11, III, 0072

7. D.O.O. „BONO SISTEM"

BUDVA UPI-04-227-02/13

26.03.2013. 0073 12, III, 0073

8. S.Z.R. „ĆOSOVIĆ"

PLJEVLJA UPI-04-243-02/13

28.03.2013. 0074 13, III, 0074

9. S.Z.T.R. „FILIGRAM

MARKOVIĆ" HERCEG NOVI UPI-04-247-02/13

01.04.2013. 0075 14, III, 0075

10. "REY GOLD" D.O.O.

NIKŠIĆ UPI-04-276-02/13

16.04.2013. 0076 15, III, 0076

11. „ZLATARA-NK" D.O.O.-

NIKŠIĆ UPI-04-278-02/13

16.04.2013. 0077 16, III, 0077

12. „ZANATSKO-

FILIGRANSKO-ZLATARSKA" BUDVA

UPI-04-288-02/13 16.04.2013.

0078 17, III, 0078

13. D.O.O. „BELMONT HOLDINGS" TIVAT

UPI-04-357-02/13 22.04.2013.

0079 18, III, 0079

14. D.O.O."MONTE JEWELRY

AND WATCHES"-PODGORICA

UPI-04-497-02/13 06.06.2013.

0080 19, III, 0080

15. D.O.O. "MONTE

BAMBOLA" BUDVA UPI-04-510-02/13

10.06.2013. 0081 20, III, 0081

16. D.O.O. „NOVI TRON"-

PODGORICA UPI-04-559-02/13

14.06.2013. 0082 21, III, 0082

17. D.O.O. „MAGI", ULCINJ UPI-04-598-02/13

20.06.2013. 0083 22, III, 0083

18. "LASER GROUP M"

PODGORICA UPI-04-601-02/13

20.06.2013. 0084 23, III, 0084

19. "HOT MOON" D.O.O.

BUDVA UPI-04-610-02/13

27.06.2013. 0085 24, III, 0085

20. D.O.O. „ZLATARA AMI"-

HERCEG NOVI UPI-04-637-02/13

01.07.2013. 0086 22, I, 0086

21. SZTR. „ABA" ULCINJ UPI-04-652-02/13

04.07.2013. 0087 25, III, 0087


60

Tabela 20. Rješenja o određivanju znaka uvoznika predmeta od dragocjenih metala koja su donijeta 2013. godine (nastavak)

Redni br.

Podnosilac zahtjeva


R.br. proizvođača u

evidenciji Zavoda

Oznaka na stablu žiga i

stablu matrice

22. S.Z.R. „JUVELIR VIKTORIJA"

BUDVA UPI-04-710-02/13

19.07.2013. 0088 26, III, 0088

23. D.O.O. „P.D. TRADE"

BUDVA UPI-04-756-02/13

31.07.2013. 0089 27, III, 0089

24. D.O.O. „TURMALI N" HERCEG NOVI

UPI-04-973-02/13 08.10.2013

0090 28, III, 0090

25. ZLATARSKA RADNJA

„RADOŠEVIĆ ZLATKO" PODGORICA

UPI-04-1023-02/13 31.10.2013. 0091 29, III, 0091

U skladu sa Zakonom o kontroli predmeta od dragocjenih metala („Sl. list CG“, br. 40/10), proizvođači/uvoznici predmeta od dragocjenih metala, odnosno svi koji stavljaju u promet predmete od dragocjenih metala, dužni su da u svojim prodajnim objektima izlože sliku državnih žigova i rješenje o znaku proizvođača/uvoznika predmeta od dragocjenih metala, kao i da imaju sredstvo (lupu ili sl.) koje se stavlja na upotrebu zainteresovanim licima, pomoću kojeg bi se žigovi mogli jasno vidjeti i razlikovati. Na taj način potrošači se mogu uvjeriti u ispravnost predmeta od dragocjenih metala prepoznavanjem državnog žiga na predmetu, odnosno ocjene usaglašenosti sa regulativom. Zavod za metrologiju je u toku 2013. godine izvršio izdavanje slike državnih žigova korisnicima navedenim u tabeli 21.

Tabela 21. Podaci o izdavanju slike oblika državnih žigova za označavanje predmeta od dragocjenih metala u toku 2013. godine

Red.br. Zahtjev

Korisnik Status Broj slika

Broj/Datum (kom)

1. 04-1349/13 31.10.2013.

Zlatarska radnja „Radošević Zlatko” Podgorica

P,U 1

2. 04-1365/13 01.11.2013.

Komision “Dior” Bijelo Polje U 1

3. 04-1354/13 01.11.2013.

D.O.O.”Fin Gold” Podgorica U 1

4. 04-1366/13 01.11.2013.

D.O.O. „Amella” Podgorica U 1

5. 04-1367/13 01.11.2013.

D.O.O. „Leandro” Podgorica U 1

6. 04-1363/13 01.11.2013.

D.O.O. „Zlatara Cirkon” Herceg Novi U 1

7. 04-1364/13 01.11.2013.

D.O.O. „Zlatara Stefan” Herceg Novi U 1


61

Tabela 21. Podaci o izdavanju slike oblika državnih žigova za označavanje predmeta od dragocjenih metala u toku 2013. godine (nastavak)

Red.br. Zahtjev


Broj/Datum (kom)

8. 04-1372/13 04.11.2013.

D.O.O.”Silver Garden” Herceg Novi U 1

9. 04-1375/13 04.11.2013.

D.O.O. „Domnik” Podgorica U 1

10. 04-1376/13 04.11.2013.

Zlatara „Ivezaj” Podgorica U 1

11. 04-1377/13 04.11.2013.

D.O.O. „Murić Company” Rožaje U 1

12. 04-1378/13 04.11.2013.

D.O.O. „Sfinga” Podgorica P,U 1

13. 04-1393/13 05.11.2013.

S.Z.T.R. „Zlatara Viktor” Herceg Novi P,U 1

14. 04-1382/13 05.11.2013.

D.O.O. „Merko” Bijelo Polje U 1

15. 04-1385/13 05.11.2013.

S.Z.T.R.„Zlatara Vera” Herceg Novi P,U 1

16. 04-1390/13 05.11.2013.

D.O.O. „Gigane” Bar U 1

17. 04-1386/13 05.11.2013.

„Mazreku Enđel” Bar P,U 1

18. 04-1387/13 05.11.2013.

D.O.O. „Bis Group” Berane U 1

19. 04-1383/13 05.11.2013.

D.O.O. „Zlatara Ami” Herceg Novi P,U 1

20. 04-1384/13 05.11.2013.

„Zlatara Gold Trend” Rožaje, vl.Muamer Feleć

P 1

21. 04-1391/13 05.11.2013.

D.O.O. „Turmalin” Herceg Novi U 1

22. 04-1394/13 06.11.2013

S.Z.T.R „Or” Pljevlja P 1

23. 04-1399/13 06.11.2013.

Z.Z.K.R. „Opal” Podgorica U 2

24. 04-1401/13 06.11.2013.

Zlatara „Mikel”, vl.Đusta Nuleši Trgovac 1

25. 04-1403/13 06.11.2013.

D.O.O. „Luxist” Ulcinj U 1

26. 04-1402/13 06.11.2013.

D.O.O. „Sebastijan” Ulcinj U 1


62


Red.br. Zahtjev


Broj/Datum (kom)

27. 04-1406/13 07.11.2013.

S.Z.T.R. „Glamour” Bijelo Polje U 1

28. 04-1404/13 07.11.2013.

D.O.O. „Baltez” Bar U 1

29. 04-1427/13 08.11.2013.

D.O.O. „Onix Folić” Berane U 1

30. 04-1422/13 08.11.2013.

„S.Z.R.” vl. Aleksandar Popović Kolašin U 1

31. 04-1420/13 08.11.2013.

D.O.O.”Hot Moon”Budva U 1

32. 04-1418/13 08.11.2013.

SZ.R.”Gold” Bijelo Polje U 1

33.

04-1421/13 08.11.2013.

S.Z.Z.R.vl.Methadžović Esad

P,U

1

34. 04-1423/13 08.11.2013

D.O.O. „Amarillis Sa” Bar U 1

35. 04-1429/13 11.11.2013.

Zlatarsko optičarska radnja„Mirza” Bar P 1

36. 04-1436/13 11.11.2013.

S.Z.T.R. „Zlatara Tuš” Budva U 1

37. 04-1438/13 11.11.2013.

D.O.O. „Leandro” Podgorica U 5

38. 04-1432/13 11.11.2013.

D.O.O. „Bono sistem” Budva U 1

39. 04-1448/13 12.11.2013.

D.O.O. „Đerdan” Nikšić U 2

40. 04-1454/13 13.11.2013.

D.O.O. „Vela” Budva U 3

41. 04-1451/13 13. 11.2013.

D.O.O.”Rey Gold” Nikšić P,U 1

42. 04-1388/13 05.11.2013.

D.O.O. „Zlatar Meli” Ulcinj U 1

43. 04-1424/13 08.11.2013.

D.O.O. „Reba” Ulcinj,Bar U 1

44. 04-1437/13 11.11.2013.

D.O.O.”M-Gold” Ulcinj U 1

45. 04-1465/13 14.11.2013.

D.O.O.”N.K.Euro Gold” Ulcinj U 1


63


Red.br. Zahtjev


Broj/Datum (kom)

46. 04-1400/13 06.11.2013.

D.O.O. „Mikel F” Podgorica U 1

47. 04-1517/13 22.11.2013.

D.O.O. „Kamea” Bar U 1

48. 04-1526/13 22.11.2013.

Zlatarska radnja „Zlatar” Podgorica

U 1

49. 04-1527/13 22.11.2013.

„Maljević Damir” Zlatarska radnja Podgorica

U 2

50. 04-1535/13 25.11.2013.

D.O.O. „VITEX” Podgorica U 1

51. 04-1463/13 14.11.2013.

Zlatarska radnja „Au” Cetinje U 1

52. 04-1392/13 05.11.2013.

D.O.O."G&D" Ulcinj U 2

53. 04-1408/13 07.11.2013.

T.O.D. „Sencomerc-92” Rožaje P 1

54. 04-1410/13 07.11.2013.

"Evergreen” Kotor U 1

55. 04-1431/13 11.11.2013.

„Zinzi Montenegro" Kotor U 1

56. 04-1464/13 14.11.2013.

D.O.O."A&S Trade" Ulcinj U 1

57. 04-1467/13 15.11.2013.

D.O.O. „Omar" Pljevlja P 1

58. 04-1471/13 15.11.2013.

Zlatara „Rubin” Hajrula Ibrišimović U 2

59.

04-1487/13 19.11.2013.

D.O.O. "Rebuss "Cetinje

U

2

60. 04-1492/13 19.11.2013.

D.O.O. „Dučkić” Kotor U 1

61. 04-1491/13 19.11.2013.

D.O.O. „Zlatara Glasnović” Kotor U 1

62. 04-1503/13 19.11.2013.

Zlatara „Anđelina" Sutomore U 1

63. 04-1539/13 25.11.2013.

S.Z.R. „Juvelir Viktorija" Budva U 1

64. 04-1551/13 27.11.2013.

D.O.O. „Dervanović” Podgorica U 1

65. 04-1554/13 27.11.2013.

D.O.O. „Rafael” Ulcinj U 1


64


Red.br. Zahtjev


Broj/Datum (kom)

66. 04-1558/13 28.11.2013.

D.O.O. „Ani” Tivat U 1

67. 04-1559/13 28.11.2013.

S.Z.R.Zlatar Filigran „Spaći” Budva P,U 1

68. 04-1499/13 19.11.2013.

S.Z.T.R. Filigram Marković Herceg Novi

U 1

69. 04-1500/13 19.11.2013.

S.Z.T.R. Filigram „Zlatar" Budva U 1

70. 04-1566/13 02.12.2013.

S.Z.R. „Rubin"Pljevlja Trgovac 1

71. 04-1586/13 04.12.2013.

D.O.O. „Pro Mare” Budva U 1

72.

04-1594/13 05.12.2013.

D.O.O. „Mučić – Company” Podgorica

U

2

73. 04-1620/13 11.12.2013.

D.O.O. „P.D.Trade” Budva U 1

74. 04-1628/13 12.12.2013.

D.O.O. „Aurum” Nikšić U 1

75.

04-1635/13 13.12.2013.

D.O.O. ”Monte jewelry and watches” Podgorica

U

3

76. 04-1636/13 13.12.2013.

D.O.O. „Miakomerc” Herceg Novi U 1

77. 04-1664/13 23.12.2013.

SZR „Filigram Zlatar” Budva U 1

78. 04-1692/13 26.12.2013.

D.O.O. „Dukat Company” Berane U 1

79.

04-1716/13 30.12.2013.

D.O.O. „ZLATARA NK” NIKŠIĆ

U 1

Zavod za metrologiju je toku u 2013. godine, realizovao upravne postupke po službenoj dužnosti, oduzimanje znaka proizvođača/uvoznika predmeta od dragocjenih metala u slučaju 5 privrednih subjekata (tabele 22. i 23.).

U toku 2013. godine, obezbijeđena je poluatomatska mašina za žigosanje i pribor, lupa sa povećanjem 10 puta i set pribora za određivanje dragocjenih metala u legurama (probne igle, probne kiseline za srebro i zlato).

Promocija kontrole predmeta od dragocjenih metala vršena je 07.03.2013. godine u Podgorici, kroz prezentovanje aktivnosti i tehničkih detalja ocjenjivanja usaglašenosti predmeta od dragocjenih metala sa Zakonom o kontroli predmeta od dragocjenih metala („Sl. list CG“, br. 40/10), za studente Fakulteta za evropske i državne studije – FEDS. Predstavljena je primjena sistema ocjenjivanja usaglašenosti kojim se dokazuje da su ispunjeni specifični zahtjevi koji se odnose


65

na proizvod - predmet od dragocjenog metala. Ocjenjivanje usaglašenosti podrazumijeva ispitivanje i kontrolisanje predmeta od dragocjenih metala za što su potrebna određena tehnička znanja o proizvodu, u cilju postizanja usaglašenosti proizvoda sa zakonskim okvirom.

U cilju što boljeg uspostavljanja sistema kontrole predmeta od dragocjenih metala i ocjenjivanja usklađenosti predmeta od dragocjenih metala u prometu, ostvarena je međuinstitucionalna saradnja Zavoda za metrologiju sa Upravom za inspekcijske poslove. Kroz realizaciju dva vanredna inspekcijska nadzora, zahtijevana od stane Zavoda za metrologiju, vršeno je sprovođenje korektivnih mjera u procesu proizvodnje sljedećih proizvođača predmeta od dragocjenih metala:

• SAMOSTALNO ZANATSKO ZLATARSKA RADNJA, vl. Esad Methadžović; • S.Z.R. ZLATAR-FILIGRAN „SPAĆI“ BUDVA, vl. Anton Spaći.

Korektivne mjere su sprovedene na način što je izvršeno uništavanje spornih kalupa za izradu nakita, uklanjanje neodgovarajućih žigova i postavljanje odgovarajućih. Tabela 22. Oduzimanje znaka proizvođača/uvoznika predmeta od dragocjenih metala

Broj Br. predmeta i datum

Vrsta postupka

Stranka u postupku

Br. i datum Rješenja

Datum završetka

1. UPI-04-01/13 02.04.2013.

Oduzimanje znaka

proizvođača

Zanatsko zlatarsko-kujundžijska radnja

vl. Lino Tuna

UPI-04-01-02/13 02.04.2013. 23.04.2013.

2. UPI-04-02/13 16.04.2013.

Oduzimanje znaka

proizvođača

Zlatarsko-filigranska radnja „Filigran zlatar“, vl. Sofija

Petranović

UPI-04-02-01/13 17.04.2013. 27.04.2013.

3. UPI-04-04/13 24.06.2013.

Oduzimanje znaka

uvoznika

S.Z.T.R. Zlatara „AMI",

Herceg Novi, vl. Vesna Nikolić

UPI-04-04-01/13 28.06.2013. 01.07.2013.

4. UPI-04-03/13 26.06.2013.

Oduzimanje znaka

uvoznika

S.T.R. „SILBI" BUDVA

vl. Veselin Stanišić

UPI-04-03-02/13

09.07.2013. 10.07.2013.

5. UPI-04-05/13 30.09.2013.

Oduzimanje znaka

proizvođača

Zlatarsko-kujundžijska radnja

Podgorica vl. Radoica Radošević

UPI-04-05-02/13 01.10.2013. 07.10.2013.

Tabela 23. Oduzimanje znaka proizvođača/uvoznika predmeta od dragocjenih metala –

stanje realizovanih predmeta

Predmeti/rješenja Broj

Ukupan broj realizovanih predmeta po službenoj dužnosti 5

Broj realizovanih predmeta u 2013. godini 5

Broj prenijetih predmeta iz 2012. godine 0

Broj donijetih rješenja o oduzimanju znaka proizvođača 3

Broj donijetih rješenja o oduzimanju znaka uvoznika 2


66

13. PRIHOD

Za sprovođenje postupka ovjeravanja mjerila, odobrenja tipa mjerila, kalibracije mjerila/etalona, ekspertiza, određivanja znaka proizvođača, određivanja znaka uvoznika, pregleda i žigosanja predmeta od dragocjenih metala, plaćaju se naknade u skladu sa Uredbom o visini i načinu plaćanja naknada iz oblasti metrologije („Sl. list CG“, br. 73/10), odnosno Uredbom o visini i načinu plaćanja naknada iz oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala („Sl. list CG“, br. 34/11). Ukupan prihod od naknada uplaćenih u toku 2013. godine iznosi 548.081,25 €. 14. OBUKA ZAPOSLENIH

Zavod za metrologiju kontinuirano obezbjeđuje usavršavanje zaposlenih učešćem u međulaboratorijskim poređenjima, na kongresima, konferencijama, seminarima, radionicama, kao i putem saradnje sa drugim nacionalnim metrološkim institutima. Službenici se usavršavaju i kroz program koji organizuje Uprava za kadrove Crne Gore.

U toku 2013. godine, u okviru EURAMET- WELMEC-ove grupe - Focus Group on Facilitating National Metrology Infrastructure Development, organizovane su obuke zaposlenih iz Zavoda za metrologiju u Bosni i Hercegovini i Austriji:

• Radionica CIPM - MRA follow up, Bosna i Hercegovina, od 28. do 29. januara 2013. godine (2 službenika).

• Trening iz oblasti gustine, Austrija, od 23. do 25. aprila 2013. godine (2 službenika). U toku 2013. godine realizovane su sljedeće obuke za zaposlene iz Zavoda

za metrologiju: • Hands on Training 8 - Metrology: Trening iz oblasti mase koji se odnosi na

NAWI, uključujući i pripremu laboratorije za akreditaciju, kalibracije u primarnoj laboratoriji za masu, mjernu nesigurnost za oblast vaga sa neautomatskim funkcionisanjem, Engleska, od 14. do 18. januara 2013. godine (2 službenika).

• Tehnički zahtjevi ISO/IEC 17025 standarda – oblast vremena i frekvencije i električnih veličina, Podgorica, od 04. do 06. februara 2013. godine (3 službenika).

• PT in Chemistry, Srbija, od 06. do 10. maja 2013. godine (2 službenika). • Tehnički zahtjevi ISO/IEC 17020 standarda – manometri za mjerenje pritiska

u gumama, taksimetri, tahometri i vodomjeri, Podgorica, od 27. do 30. maja 2013. godine (3 službenika).

• Teorijsko i praktično unapređenje postupka kalibracije etalona i postupka ovjeravanja zakonskih mjerila mase u Crnoj Gori, Zavod za metrologiju, Podgorica, od 09. do 12. septembra 2013. godine (3 službenika).

• Harmonizacija legislative na području metrologije sa direktivama EU, (u okviru projekta Development of Quality Infrastracture and Metrology –


67

Montenegro, DQIM), Zavod za metrologiju, Podgorica, 12. do 13. septembra 2013. godine (6 službenika).

• Korištenje sistema za mjerenje pređene razdaljine i brzine vozila (peti točak) u postupku ovjeravanja taksimetara, (u okviru projekta Development of Quality Infrastracture and Metrology – Montenegro, DQIM), Zavod za metrologiju, Podgorica, 27.09.2013. godine (3 službenika).

• Ispitivanje osposobljenosti, POST – PT Trening (u okviru Regional Quality Infrastructure Western Balkans and Turkey project IPA 2011), Slovenija, od 30. septembra do 04. oktobra 2013. godine (4 službenika).

• Radionica o mjernoj nesigurnosti, (u okviru projekta Development of Quality Infrastracture and Metrology – Montenegro, DQIM), Zavod za metrologiju, Podgorica, 14.10.2013. godine (svi službenici Zavoda za metrologiju).

• Radionica o procjeni mjerne nesigurnosti i jačanje kapaciteta Laboratorije za masu Zavoda za metrologiju, Zavod za metrologiju, Podgorica, od 14. do 19. oktobra 2013. godine (1 službenik).

• Radionica - WTO/TBT notification procedures, (u okviru projekta Development of Quality Infrastracture and Metrology – Montenegro, DQIM), Zavod za metrologiju, Podgorica, 17.10.2013. godine (2 službenika).

• Radionica prethodno upakovani proizvodi, obaveze privrednih subjekata i nadzor nad tržištem, (u okviru projekta Development of Quality Infrastracture and Metrology – Montenegro, DQIM), Zavod za metrologiju, Podgorica, od 11. do 14. novembra 2013. godine (10 službenika).

• Radionica prethodno upakovani proizvodi, obaveze privrednih subjekata i nadzor nad tržištem, (u okviru projekta Development of Quality Infrastracture and Metrology – Montenegro, DQIM), Zavod za metrologiju, Podgorica, 15.11. 2013. godine (10 službenika).

• Trening u Laboratoriji za masu – postupak kalibracije i rezultati evaluacije seta tegova i vaga (metodom najmanjih kvadrata), Zavod za metrologiju, Podgorica, od 25. do 29. novembra 2013. godine (1 službenik).

• Kalibracija i mjerenje mase upotrebom elektronskih mjernih instrumenata, (u okviru projekta Development of Quality Infrastracture and Metrology – Montenegro, DQIM), Zavod za metrologiju, Podgorica, 28.11.2013. godine (5 službenika).

• Analiza samozagrijavanja (self-heating) standardnih platinskih otporničkih termometara prilikom kalibracija u fiksnim tačkama, (u okviru EMRP RESEARCHER GRANT contract no. SIB10-RMG7 RESEARCHER MOBILITY GRANT (RMG) in reference to JRP: SIB10 NOTED), Slovenija, od 24. novembra do 23. decembra 2013. godine (1 službenik). U okviru bilateralne saradnje Crne Gore i Slovenije, organizovane su

sljedeće obuke: • Ovjeravanje mjerila brzine vozila u saobraćaju, Zavod za metrologiju,

Podgorica, od 10. do 12. septembra 2013. godine (5 službenika). • Ovjeravanje taksimetara, Zavod za metrologiju, Podgorica, od 24. do 26.

septembra 2013. godine (6 službenika).


68

• Teorijsko i praktično unapređenje postupka kalibracije etalona i postupka ovjeravanja zakonskih mjerila mase u Crnoj Gori, Zavod za metrologiju, Podgorica, od 09. do 13. septembra 2013. godine (1 službenik).

• Ovjeravanje mjerila protoka i rezervoara za tečna goriva, Zavod za metrologiju, Podgorica, od 17. do 19. septembra 2013. godine (6 službenika). Zaposleni iz Zavoda za metrologiju su u toku 2013. godine obučavani i u

Upravi za kadrove prema odgovarajućem planu obuke državnih službenika i namještenika:

• Vještina prezentacije, 13.02.2013. godine (1 službenik); • Institucije i način donošenja odluka u EU, 22.03.2013. godine (1

službenik); • Kancelarijsko poslovanje, 27.03.2013. godine (4 službenika); • Etički kodeks, 19.04.2013. godine (1 službenik); • Strateško planiranje rada u državnim organima, 14.05.2013. godine (1

službenik); • Izrada i donošenje zakona, 31.05.2013. godine (1 službenik); • Opšti upravni postupak, od 06. do 07. decembra 2013. godine (3

službenika). Centar za kvalitet, Mašinskog fakulteta u Podgorici, Univerziteta Crne Gore,

organizovao je XVII savjetovanje o kvalitetu, SQM 2013, koje je održano od 23. do 25. septembra 2013. godine, u hotelu Palma, Tivat. Zavod za metrologiju tradicionalno učestvuje na savjetovanjima SQM, a na ovogodišnjem savjetovanju, SQM 2013, pored interesovanja i praćenja prezentacija radova, predstavnici Zavoda za metrologiju aktivno su učestvovali na radionici i okruglom stolu održanom 24. septembra 2013. godine, na temu „Slobodno kretanje robe“, čiji moderatori su bili predstavnici Ministarstva ekonomije i programa IPA 2011: Razvoj infrastrukture kvaliteta i metrologije u Crnoj Gori, na kojem je između ostalog zaključeno da predstavnik Zavoda učestvuje u radnoj grupi za implementaciju Sporazuma Crne Gore sa WTO/TBT, kao i radnoj grupi za izradu nacrta pravilnika o medicinskoj opremi, u oviru obaveza u procesu pridruživanja EU. Na okruglom stolu posvećenom „Aktuelnostima u metrologiji Crne Gore“, prezentirane su aktivnosti, napredak i statistički trendovi u oblasti zakonske metrologije, naročito ovjeravanja mjerila, sa posebnim osvrtom na ovjeravanje mjerila pritiska i mjerila za kontrolu brzine vozila u pokretu, s obzirom da je Zavod uspio da obezbijedi opremu, obuči kadar i stvori početne neophodne uslove kako bi se postupak pregleda mjerila u cilju žigosanja, spovodio pomoću kapacita Zavoda. Pored pomenutih prezentacija, prikazane su i aktuelnosti u oblasti metrološkog nadzora. Glavni metrološki inspektor iz Uprave za inspekcijske poslove predstavio je rezultate rada u oblasti metrološkog nadzora.

15. PROPISI IZ OBLASTI METROLOGIJE

Zaposleni u Zavodu za metrologiju su u toku 2013. godine, pripremili stručnu osnovu za izradu nacrta propisa iz oblasti metrologije, tako da su na osnovu


69

Zakona o metrologiji („Sl. list CG“, br. 79/08), donešeni sljedeći podzakonski akti koji transponuju EU direktive iz oblasti metrologije:

• Pravilnik o zahtjevima koji se odnose na uređaje i sisteme sa mjernom funkcijom („Sl. list CG“, br. 29/13), kojim se transponuje EU direktiva o mjernim instrumentima (MID 2004/22/EC i 2009/137/EC);

• Pravilnik o vagama sa neautomatskim funkcionisanjem („Sl. list CG“, br. 29/13), kojim se transponuje EU direktiva o vagama sa neautomatskim funkcionisanjem (NAWI 2009/23/EC).

16. ČLANSTVO U MEĐUNARODNIM I REGIONALNIM ORGANIZACIJAMA Zavod za metrologiju predstavlja Crnu Goru u međunarodnim i regionalnim metrološkim organizacijama, kao i organizacijama u oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala. U okviru svoje nadležnosti, Zavod za metrologiju sprovodi aktivnosti u cilju ispunjavanja člana 77 Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između Evropskih zajednica i njihovih članica sa jedne strane i Crne Gore, sa druge strane, kojim su definisane obaveze Crne Gore da će preduzeti neophodne mjere kako bi postepeno postigla usaglašenost s tehničkim propisima Zajednice i evropskom standardizacijom, metrologijom, akreditacijom i procedurama za ocjenu usaglašenosti. Prema članu 77, ugovorne strane će težiti da:

• promovišu upotrebu tehničkih propisa Zajednice, evropskih standarda i procedura za ocjenu usaglašenosti;

• obezbjeđuju pomoć u jačanju razvoja infrastrukture kvaliteta: standardizacije, metrologije, akreditacije i ocjene usaglašenosti;

• promovišu učešće nadležnih tijela Crne Gore u radu organizacija koje se bave standardizacijom, ocjenjivanjem usaglašenosti, metrologijom i sličnim oblastima (npr. CEN, CENELEC, ETSI, EA, WELMEC, EUROMET, itd.);

• gdje je neophodno, zaključuju Sporazum o ocjeni usaglašenosti i prihvatanju industrijskih proizvoda kada zakonski okvir i procedure u Crnoj Gori budu dovoljno usaglašeni s procedurama Zajednice i kada bude dostupna odgovarajuća ekspertiza. Predstavnici Zavoda za metrologiju su u aprilu 2013. godine, učestvovali na

EK-CG Pododboru i sektorskom unaprijeđenom stalnom dijalogu za trgovinu, industriju, carine, poreze i saradnju sa drugim zemljama kandidatima.

Vlada Crne Gore, na sjednici održanoj 27. decembra 2012. godine, donijela je Odluku o uspostavljanju strukture za pregovore o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji („Sl. list CG“, br. 09/12), kojom je predviđeno fromiranje 35 radnih grupa za 35 pregovaračkih poglavlja, čiji je zadatak da učestvuju u analitičkom pregledu i ocjeni usklađenosti zakonodavstva Crne Gore sa pravnom tekovinom Evropske unije, kao i izradi predloga pregovaračkih pozicija, uz podršku organa državne uprave i drugih organa i institucija. Zavod za metrologiju aktivno učestvuje u radu dvije radne grupe za pripremu pregovora Crne Gore sa Evropskom unijom: radnoj grupi za pregovaračko poglavlje 1 – Sloboda kretanja robe i poglavlje 28 – Zaštita potrošača i zdravlja.


70

Angažovanje predstavnika Zavoda za metrologiju u RG1 odnosi se na aktivnosti vezane za oblast metrologije, naročito u vezi harmonizacije zakonodavstva sa pravnim tekovinama EU iz ove oblasti. U toku 2013. godine, organizovano je više internih sastanaka, a najznačajnije aktivnosti uključuju:

• Uvodni tzv. "screening" sastanak u Briselu od 14. do 17. januara 2013. godine, na kojem su eksperti iz Evropske komisije ukratko prezentovali pravne tekovine EU iz pojedinih segmenata slobode kretanja roba;

• "Screening" sastanak u Briselu od 04. do 06. marta 2013. godine, na kojem je RG1 prezentovala institucionalno zakonodavno stanje u Crnoj Gori u okviru različitih segmenata slobode kretanja robe;

• Pripremljen je nacrt Izvještaja o analitičkom pregledu usklađenosti zakonodavstva za Crnu Goru, Poglavlje 1 – Sloboda kretanja robe;

• Učešće u pripremi Programa pristupanja CG u EU 2014 – 2018.; • Učešće u izradi nacrta Strategije slobode kretanja robe.

Zavod za metrologiju je punopravni član Evropskog udruženja Nacionalnih

metroloških instituta, EURAMET-a od 7. juna 2011. godine. Imenovani su predstavnici Zavoda za sljedeće tehničke komitete EURAMET-a: TC – EM: Tehnički komitet za elektricitet i magnetizam (Electrisity and Magnetism), TC – IM: Tehnički komitet za interdisciplinarnu metrologiju (Interdisciplinary Metrology), TC – F: Tehnički komitet za protok (Flow), TC – M: Tehnički komitet za masu i srodne veličine (Mass and related Quantities), TC - Q: Tehnički komitet za kvalitet (Quality), TC – L: Tehnički komitet za dužinu (Length) i TC - Tehnički komitet za termometriju (Thermometry).

Status punopravnog člana, obavezuje Zavod za metrologiju i predstavnike Zavoda, da prisustvuju sjednicama Generalne skupštine, kao i da učestvuju u radu tehničkih komiteta.

VII Generalna skupština organizacije EURAMET održana je u Rejkjaviku, od 28. do 30. maja 2013. godine. U okviru Generalne skupšine, 28. i 29. juna 2013. godine, delegati punopravnih članica EURAMET-a, razmotrili su i usvojili izvještaje o radu predsjedavajućeg i sekretara EURAMET-a, izvršili su izbor novih članova Borda direktora, predsjedavajućih tehničkih komiteta za elektricitet i magnetizam, protok, dužinu, masu, metrologiju u hemiji, kao i fotometriju i radiometriju. Razmotreni su i usvojeni finansijski izvještaji za 2012. godinu i predstavljen je budžet za narednu godinu.

U okviru Generalne skupštine prikazani su predmeti istraživanja naučne metrološke zajednice iz oblasti:

• Održivog snabdijevanja energijom sa posebnim osvrtom na unapređenje procesa transporta prirodnog gasa;

• Održivog razvoja životne sredine, sa posebnim osvrtom na razvoj standarda za određivanje polutanata u vodi kako bi se dostigli ciljevi Water Framework direktive;

• Zaštite zdravlja ljudi (zaštita sluha, rano dijagnosticiranje bolesti, poboljšanje dijagnostičkih uređaja, upotreba metaloproteina u dijagnosticiranju bolesti, unapređenje bezbjednosti i efikasnosti upotrebe medikamenata, poboljšanje sigurnosti upotrebe magnetne rezonance u procesu otkrivanja bolesti, detektovanje i praćenje infektivnih bolesti, poboljšanje radioterapijskih tretmana, poboljšanje ultrazvučnih ispitivanja itd.)


71

• Inovacija u industriji (poboljšanje efikasnosti industrijskih procesa, unapređenje evropske elektronske industrije, razvoj novih magnetnih senzora, poboljšanje tačnosti atomskih časovnika, razvoj stabilnih mjernih sistema, efikasna upotreba viših frekvencija za komunikacije, uklanjanje radioaktivnog otpada iz recikliranog metalnog otpada itd.).

Predsjedavajući Tehničkih komiteta EURAMET-a: za interdisciplinarnu

metrologiju (TC-IM), kvalitet (TC-Q), akustiku, ultrazvuk i vibracije (TC-AUV), elektricitet i magnetizam (TC-EM), protok (TC-F), jonizujuće zračenje (TC-IR), dužinu (TC-L), masu i srodne veličine (TC-M), metrologiju u hemiji (TC-MC), fotometriju i radiometriju (TC-PR), termometriju (TC-T), kao i vrijeme i frekvenciju (TC-TF), prikazali su rezultate rada i istraživanja u periodu od prethodne Generalne skupštine, kao i buduće planove za istraživanje.

Predstavnici regionalnih i međunarodnih metroloških organizacija: WELMEC, COOMET, NCSLi, GULFMET, kao i CEN/CENELEC-a, EURACHEM-a i EUROLAB-a, koji učestvuju u radu Generalne skupštine EURAMET-a kao gosti po pozivu, prezentirali su svoje aktivnosti, ciljeve, planove i programe. Predstavnik Međunarodnog biroa za tegove i mjere (BIPM-a) je predstavio izvještaj o radu za 2012. godinu.

Razmotren je status Evropskog istraživačkog programa u oblasti metrologije (EMRP), kao i aktivnosti koje su sprovedene u toku prethodne godine. Predstavljene su i aktivnosti u oblasti Evropskog istraživačkog i inovativnog programa u oblasti metrologije (EMPIR). U okviru Generalne skupštine, 30. maja 2013. godine, održan je i seminar posvećen uticaju EMPIR-a na ekonomski razvoj i transfer tehnologija.

Predstavnici Zavoda za metrologiju u toku 2013. godine (slika 48.) su učestvovali u radu EURAMET-ovih Tehničkih komiteta: za masu i srodne veličine (TC-M), za kvalitet (TC-Q), termometriju (TC-T), elektricitet i magnetizam (TC-EM) i dužinu (TC-L):

• Na sastanku EURAMET-ovog Tehničkog komiteta za masu i srodne veličine, koji je održan od 20. do 22. marta 2013. godine u Cavtatu (Hrvatska) razmatran je:

Istraživački rad posvećen redefinisanju kilograma; Status aktivnih projekata (EURAMET 1232, EURAMET 1228, EURAMET

1222); Rezultat završenih projekata (EURAMET 1198, EURAMET 1120, EURAMET

461). • Na VIII sastanku EURAMET-ovog Tehničkog komiteta za kvalitet, koji je

održan u Sarajevu (BiH) od 13. do 15. marta 2013. godine, uspješno je inicijalno predstavljen sistem menadžmenta kvalitetom koji je u Zavodu za metrologiju, uspostavljen u skladu sa zahtjevima standarda MEST EN ISO/IEC 17025.

• Početkom 2013. godine, imenovan je predstavnik Zavoda za metrologiju za Tehnički komitet za termometriju (TC-T). Godišnji sastanak ovog komiteta održan je u Pragu od 10. do 12. aprila 2013. godine, na kojem je predstavnica Zavoda, prezentirala rad Zavoda i Laboratorije za temperaturu.


72

Slika 48. Sastanci nekih Tehničkih komiteta EURAMET-a u toku 2013. godine

• Zavod za metrologiju je ove godine prvi put imao predstavnika na sastanku EURAMET-ovog Tehničkog komiteta za dužinu (TC-L), koji je održan od 21. do 23. oktobra 2013. godine u Braunšvajgu u Njemačkoj. Na sastanku je prihvaćen prijedlog da se Laboratorija za dužinu, Zavoda za metrologiju uključi u projekat Supplementary Comparison EURAMET L-S22 (1254), što će omogućiti objavljivanje CMC u BIPM bazi podataka u datom mjernom području.

• Na sastanku EURAMET-ovog Tehničkog komiteta za elektricitet i magnetizam, koji je održan u Varšavi od 16. do 18. oktobra 2013. godine, predstavljen je rad Zavoda za metrologiju i Laboratorije za električne veličine (slika 49.).


73

Slika 49. Poster – predstavljanje Laboratorije za električne veličine

Jedan od osnovnih ciljeva EURAMET-a je i koordinirano evropsko istraživanje u oblasti metrologije, odnosno analiza zajedničkih budućih potreba u oblasti metrologije, definisanje zajedničkih ciljeva i programa, planiranje i izvršavanje zajedničkih istraživačkih projekata. U toku 2013. godine, Zavod za metrologiju je uspješno učestvovao u različitim projektima EURAMET-a. U okviru Evropskog metrološkog istraživačkog programa (EMRP-a), predstavnica Zavoda za metrologiju, rukovodilac Laboratorije za temperaturu, preko grantova mobilnosti, boravila je u periodu od 24. novembra do 23. decembra 2013. godine u Laboratoriji za metrologiju i kvalitet na Elektrotehničkom fakultetu u Ljubljani. Ona je učestvovala je u istraživanju na temu: „Analiza samozagrijavanja (self-heating) standardnih platinskih otporničkih termometara prilikom kalibracija u fiksnim tačkama“ (EMRP RESEARCHER GRANT CONTRACT NO. SIB10-RMG7 RESEARCHER MOBILITY GRANT (RMG) in reference to JRP: SIB10 NOTED).

U narednom periodu Zavod za metrologiju će učestvovati u različitim EURAMET-ovim projektima. Nažalost, nisu obezbijeđena neophodna sredstva za učešće Zavoda u Evropskom istraživačkom i inovativnom programu u oblasti metrologije (EMPIR-u). Zavod za metrologiju je dopisni član Međunarodne organizacije za zakonsku metrologiju OIML od novembra 2007. godine. OIML obezbjeđuje članicama uputstva za definisanje nacionalnih i regionalnih zahtjeva koji se odnose na proizvodnju i upotrebu mjerila koja se upotrebljavaju u zakonskoj metrologiji. U januaru 2009. godine, Zavod za metrologiju je postao pridruženi član Evropske kooperacije u zakonskoj metrologiji WELMEC, čiji su ciljevi: razvijanje međusobnog povjerenja između organa za zakonsku metrologiju u Evropi, usklađivanje aktivnosti u zakonskoj metrologiji, kao i razmjena informacija između zainteresovanih strana. WELMEC savjetuje Evropsku komisiju i Savjet u vezi sa primjenom i daljim razvojem relevantnih metroloških direktiva, tako da praćenje


74

rada WELMEC-ovih radnih grupa omogućava informacije značajne za usklađivanje nacionalnog zakonodavstvo za legislativom Evropske unije. Predstavnici Zavoda imaju pravo učešća u radu radnih grupa (WG, WELMEC Working Groups). Punopravno članstvo u WELMEC-u je uslovljeno prijemom Crne Gore u Evropsku uniju. Crna Gora je od 1. avgusta 2011. godine pridružena članica Generalne Konferencije za tegove i mjere CGPM. Navedeno članstvo prethodi prijavi za punopravno članstvo u Međunarodnom birou za tegove i mjere BIPM. Pridruženo članstvo CGPM-u omogućilo je da Zavod za metrologiju 19. oktobra 2011. godine, potpiše CIPM MRA odnosno CIPM Aranžman o međusobnom priznavanju. Zavod za metrologiju se i 2013. godine uključio u proslavu 20. maja, svjetskog dana metrologije. Odštampan je poster koji je metrološka zajednica ove godine posvetila mjerenjima u svakodnevnoj upotrebi.

Relevantni podaci o članstvu u međunarodnim i regionalnim metrološkim organizacijama su prikazani na slikama od 50. do 52.

Slika 50.


75

Slika 51.

Slika 52.

U okviru EURAMET-a, 2008. godine je osnovana Radna grupa za olakšavanje razvoja nacionalne metrološke infrastrukture (Focus Group on Facilitating National Metrology Infrastructure Development), koja je u toku 2013.


76

godine funkcionisala kao zajednička radna grupa EURAMET-a i WELMEC-a. Zadatak ove grupe je planiranje treninga iz oblasti metrologije, organizovanje međulaboratorijskih poređenja za potrebe metroloških institucija iz Crne Gore, Srbije, Makedonije, Bosne i Herecegovine i Albanije, kao i uključivanje nacionalnih metroloških instituta u EMRP i EMPIR. Realizaciju planiranih aktivnosti finansirala je PTB Technical Cooperation (Njemačka) u okviru regionalnog projekta Promotion of regional cooperation in South East Europe in the field quality infrastructure (Unapređenje regionalne saradnje u zemljama jugoistočne Evrope u oblasti infrastrukture kvaliteta). Veoma važne obuke iz oblasti metrologije za zaposlene iz Zavoda za metrologiju u toku 2013. godine organizovane su u okviru pomenute Radne grupe.

U cilju daljeg unapređenja aktivnosti koje Zavod za metrologiju sprovodi u oblasti kontrole predmeta od dragocjenih metala, u oktobru 2012. godine, Zavod je postao član Međunarodnog udruženja službi za analizu IAAO (slika 53.).

Slika 53.

Sedamdeset treći sastanak Konvencije za kontrolu i označavanje predmeta od dragocjenih metala i dvanaesti sastanak Međunarodnog udruženja službi za analizu IAAO održan je 16. i 17. septembra 2013. godine u Lisabonu (Portugalija). Teme sastanka Konvencije za kontrolu i označavanje predmeta od dragocjenih metala bile su:

• Rad STG grupe - definisanje legure za izradu predmeta od dragocjenih metala.

• Rad STG grupe - označavanje predmeta od dragocjenih metala kada je dio predmeta izrađen od nedragocjenog metala.

• Status oficijelnih dokumenata. • Prigovori država članica Hallmarking konvencije na nemogućnost

apliciranja nepriznatih država, kao što su Kosovo i Palestina. • Aplikacija za članstvo, koje su podnijele Srbija, Hrvatska, Šri Lanka i Ukrajina

uz izvještaj o utvrđenom napretku. • Status Italije i nepriznavanje žigova od strane Češke. • Buduće unapređenje rada Konvencije za kontrolu i označavanje predmeta

od dragocjenih metala. • Predstavljanje sistema Norveške službe za analizu predmeta od dragocjenih

metala koja ne ispituje predmete od dragocjenih metala kvantitativnom hemijskom analizom, već XRF metodom ispitivanja.

• Izvještaj predsjedavajućeg o broju žigosanih predmeta od dragocjenih metala CCM žigom.

Montenegro Zavod za metrologiju Address: Ul. Kralja Nikole 2 81000 Podgorica, Crna Tel: +382 20 601 360; +382 20 601 361 Fax: +382 20 634 652 E-mail: [email protected] www.metrologija.gov.me


77

• Diskusija o falsifikovanom CCM žigu. • Komunikacija između članica. • Saradnja sa drugim organizacijama kao što su: CIBJO I EUROPEAN

FEDERATION OF JEWELLERY. • Rad Standing Technical Group (STG). • 40. godišnjica Konvencije u 2015. godini. • Naredni sastanak Konvencije u 2014. godini.

Teme sastanka Međunarodnog udruženja službi za analizu IAAO bile su:

• Predlog promjene Memoranduma o razumijevanju - dokument (IAAO 114). • Interlaboratorijsko poređenje, predstavljanje rezultata Round Robins RR29,30

i 31, kao i Round Robins za nedragocjene metale nikal, kadmijum itd. (IAAO 115).

• Evropske direktive i regulativa (IAAO 116). • Komunikacija između članica. • Formiranje baze podataka o ovlašćenim službama za analizu, od strane

Rusije. • Tehnička pitanja i ograničenje emisije nikla u predmetu koji ima direktan ili

produženi kontakt sa kožom (IAAO 112), kao i promjene standarda o finoći. • Izvještaj o finansijama i zakazivanje datuma sledećeg sastanka u Ženevi.

Projekat ''Proficiancy testing in IPA 2011'' - jačanje nacionalne metrološke

infrastrukture u zemljama Zapadnog Balkana sproveden je u organizaciji Laboratorije za metrologiju i kvalitet (LMK), Elektrotehničkog fakulteta, Univerziteta u Ljubljani. Učesnici projekta bili su nacionalna akreditaciona tijela i laboratorije akreditovane prema standardu EN ISO/IEC 17025:2011 i laboratorije koje su u postupku akreditacije prema ovom standardu. Na završnom sastanku u okviru programa IPA 2011 (Post PT training), koji je održan u Ljubljani u periodu od 30. septembra do 4. oktobra 2013. godine, prezentovani su biznis planovi laboratorija učesnica (slika 54.), kao i program rada nacionalnih akreditacionih tijela Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore, Albanije, Kosova, Makedonije i Turske.

Slika 54. Prezentacija biznis plana Zavoda za metrologiju u okviru projekta IPA 2011


78

17. METROLOŠKI GLASNIK Krajem 2013. godine, odštampan je četvrti broj službenog glasila Zavoda za metrologiju pod nazivom „METROLOŠKI GLASNIK“, koji pruža potrebne informacije o nacionalnim propisima iz oblasti metrologije i kontrole predmeta od dragocjenih metala, izdatim uvjerenjima o odobrenju tipa mjerila, donešenim rješenjima o znaku proizvođača predmeta od dragocjenih metala, rješenjima o određivanju znaka uvoznika predmeta od dragocjenih metala, itd. 18. UMJESTO ZAKLJUČKA

Budući da je potreba za tačnim mjerenjima evidentna ne samo u

svakodnevnim mjerenjima koja se na primjer vrše na benzinskim pumpama i u samoposlugama, već i u laboratorijama i istraživačkim centrima, aktivnosti Zavoda za metrologiju su veoma raznolike. Otuda je naš cilj angažovanje kompetentnog osoblja, stalno usavršavanje zaposlenih, kontinuirano obezbjeđenje neophodne opreme, kao i stalno preispitivanje i poboljšanja procesa rada.

Poznato je da su mjerenja skupa, ali se ne smije zaboraviti da su loša ili pogrešna mjerenja još skuplja.


79

SADRŽAJ

1. UVOD 1

2. DJELATNOST ZAVODA ZA METROLOGIJU 3

3. ORGANIZACIONA STRUKTURA ZAVODA ZA METROLOGIJU I ZAPOSLENI 5

4. METROLOŠKI LANAC SLJEDIVOSTI U CRNOJ GORI 8 4.1 Laboratorija za masu 9 4.2 Laboratorija za dužinu 10 4.3 Laboratorija za temperaturu 12 4.4 Laboratorija za pritisak 14 4.5 Laboratorija za električnu snagu 16 4.6 Laboratorija za električne veličine 17 4.7 Laboratorija za vrijeme i frekvenciju 18 4.8 Laboratorija za zapreminu 20 5. UNAPREĐENJE RADA POSTOJEĆIH LABORATORIJA I RAZVOJ NOVIH

LABORATORIJA 21

6. MEĐULABORATORIJSKA POREĐENJA 26 6.1 Laboratorija za masu 26 6.1.1 EURAMET-ov projekat 1222 26 6.1.2 IPA 2011 PT4 - 2013 28 6.2 Laboratorija za dužinu 30 6.2.1 EURAMET-ov projekat: Exercise for Intercomparison Measurements in West

Balkans-Calibration of Short Gauge Blocks by Mechanical Comparison 30 6.2.2 IPA 2011 PT3 - 2013 30 6.2.3 Interlaboratorijsko poređenje Laboratorije za dužinu MBM i Laboratorije za precizno mjerenje duljine iz Hrvatske (HMI/FSB-LPMD) u okviru postupka akreditacije laboratorija

Zavoda za metrologiju 32 6.2.4 Saradnja sa Mašinskim fakultetom Univerziteta u Sarajevu 33 6.3 Laboratorija za temperaturu 33 6.3.1 EURAMET-ov projekat 1249 33 6.3.2 IPA 2011 PT3 - 2013 35 6.4 Laboratorija za električne veličine 37 6.4.1 IPA 2011 PT5 - 2013 37 7. SISTEM KVALITETA 41

8. AKREDITOVANJE LABORATORIJA ZAVODA ZA METROLOGIJU 43

9. OCJENJIVANJE USAGLAŠENOSTI MJERILA SA PROPISANIM,

METROLOŠKIM ZAHTJEVIMA 50 9.1 Odobrenje tipa mjerila 50 9.2 Ovjeravanje mjerila 51 10. KALIBRACIJA MJERILA I ETALONA 55

11. PROVJERA ISPUNJENOSTI PROPISANIH USLOVA ZA OVLAŠĆIVANJE LICA

ZA VRŠENJE PRIPREME MJERILA ZA OVJERAVANJE 56


80

12. ISPITIVANJE I ŽIGOSANJE PREDMETA OD DRAGOCJENIH METALA 57

13. PRIHOD 66

14. OBUKA ZAPOSLENIH 66

15. PROPISI IZ OBLASTI METROLOGIJE 68

16. ČLANSTVO U MEĐUNARODNIM I REGIONALNIM ORGANIZACIJAMA 69

17. METROLOŠKI GLASNIK 78

18. UMJESTO ZAKLJUČKA 78


81


82


83

Poster posvećen proslavi Svjetskog dana metrologije za 2013. godinu


84


85

Naslovna strana METROLOŠKOG GLASNIKA 4

Documents

IZVJEŠTAJ O RADU Zavoda za metrologiju za 2013. godinu · koji je Vlada Crne Gore utvrdila na sjednici od 16. maja 2013. godine, utvrđena je unutrašnja organizacija i sistematizacija