Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

UVOD

Države porezima, doprinosima, naknadama i sličnim vrstama prihoda često ne prikupe dovoljno sredstava da bi mogle podmiriti sve javne potrebe. Tada im, ako ne žele prodavati vlastitu imovinu, ne preostaje drugo nego manjak sredstava prikupiti zaduživanjem.

Dug države je broj svih deficita ili manjaka državnih prihoda u odnosu prema državnim rashodima u prethodnim godinama, što ujedno znači i da je porast javnog duga u jednoj godini rezultat deficita državnog proračuna ostvarenoga te godine.

Budžetski suficit, odnosno deficit je razlika izmedju ukupnog iznosa prihoda i primanja ostvarenih po osnovu prodaje nefinansijske imovine i ukupnog iznosa rashoda i izdataka zanabavku nefinansijske imovine.

1

Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

1. Javni dug

1.1. JAVNI DUG-pojam:

Javni dug (engl. public debt, njem. öffentliche Schuld) su sveukupne državne obveze prema njezinim povjeriocima koje se temelje na ugovorima. Otplata javnog duga obveza je državnog proračuna. Najvažnija komponenta javnog duga je javni zajam.

Javni dug igra važnu ulogu u vođenju privredne politike. Putem javnog duga utiče se na veličinu državnog proračuna, kao i na reguliranje količine novca u optjecaju (operacije na otvorenom tržištu).

Javni dug je oblik javnog prihoda koji ostvaruje država, ili drugi javno-pravni organ, zbog postizanja određenih ciljeva, odnosno zbog pokrića rashoda, bilo kod emisione ustanove, bilo kod nosilaca dohotka (ili u inostranstvu). Javni dug predstavlja skup različitih oblika zajmova koje obično pravi država u svrhu ostvarivanja određenih budžetskih ciljeva. Davno su poznati različiti oblici javnog duga, kao izvanrednog izvora sredstava za finansiranje javnih-državnih rashoda. U poslednje vreme javni dug se redovno javlja kao izvor u državnim finansijama, ali ne više radi uravnotežavanja državnih finansija, kao u klasičnoj teoriji, već kao vrlo pogodan i efikasan instrument ekonomske politike kapitalističkih i drugih država. On se obično formira kod centralne banke ili u inostranstvu.

Javni dug najčešće nastaje u posebnim uslovima kada su državi odmah, ili u kratkom roku potrebna sredstva za određene najčešće izvanredne rashode, koje ne može da osigura redovnih prihodima. Javni dug je metod kojim se to postiže. Raspisujući javni dug, u odnosu na nosioce dohotka u zemlji ili uzimanjem zajmova u inostranstvu, država dolazi do potrebnih sredstava.

Njega država vraća postepeno, u dužem periodu vremena, obično kroz anuitete (otplate i kamate) – koristeći pri tome svoje redovne prihode (poreze i drugo).Javni dug je javni prihod u momentu kada se obezbedi a javni rashod kada se plaća.Pošto se plaća (vraća se glavnica sa kamatom upisnicima zajma) iz poreza, on je u stvariprikriveni porez, odnosno dažbinski prihod.

Javni dug obuhvata ukupna dugovanja države po svim pravnim osnovama tj. svako zaduženje države kako po osnovu ugovora o zajmu kod pravnih ili fizičkih lica tako i sve obaveze države po drugim osnovama, zakonskim, ugovornim, sudskim (npr. dugovanje naknade za državne nabavke, za plate državnih činovnika, za eksproprijaciju imovine, naknada ratne i druge štete, naknada po osnovu sudskih presuda i dr.)...

Vlasnici duga su : banke, osiguravajuća društva, provatne kompanije,međunarodne financijske institucije...

Glavni ciljevi upravljanja javnim dugom su:• financiranje proračunskog deficita ili kapitalnih projekata,• minimiziranje troškova zaduživanja • osiguranje redovne otplate duga tokom srednjoročnog ili dugoročnog perioda, u skladu sa visokim stepenom rizika

2

Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

• Prednja kancelarija(front office) odgovorana je za mobilizaciju sredstava te na temelju plana zaduživanja donosi glavne odluke o zaduživanju u zemlji i inostranstu. Taj ured odobrava kredite, obavlja operacije sa garancijama te hedging transakcije i transakcije sa strukturama(derivatima)države. • Srednja kancelarija (midle office) zadužena je za analizu duga i rizika odnosno ona analizira strukturu duga, razvija strategiju upravljanja rizikom, izrađuje poželjan scenarij zaduživanja te uspoređuje pokazatelje duga s utvrđenim ciljevima. Aktivnosti te kancelarije omogućava procjenu održivog nivoa zaduživanja javnog sektora, okvir za pripremu politika te plana zaduživanja javnog sektora. • Pozadinska kancelarija(back office) odgovorana je za upravljanje informacijskim sistemom. Kancelarija plaća javni dug (na temelju kreditorovih faktura koje se provjeravaju u bazi podataka) te nadzire dinamiku korištenja sredstava kredita. Kancelarija priprema računovodstvene i ostale izvještaje koja traže kreditori i Vlada.

1.2. Je li dug održiv?

Dug se smatra održivim ukoliko, izražen u relativnom broju, s vremenom ne raste. Da bi se zadovoljili uslovi održivosti potrebno je da vrijedi:

b*= - d (g+n)

b* - održiva razina proračunskog deficita (razina deficita koja omogućava zadržavanje omjera javnog duga i BDP-a nepromijenjenim,d – udio duga u BDP-ug- stopa realnog rasta BDP-an – stopa inflacij

1.3. Javni dug BIH:

U Sektoru zа jаvni dug osnivаju se četiri orgаnizаcione jedinice, i to:

a) Odsjek zа plаnirаnje, reprogrаmirаnje i obrаčun vаnjskog dugа,

b) Odsjek zа servisirаnje vаnjskog dugа,

c) Odsjek bаze podаtаkа zа jаvni dug,

d) Odsjek zа unutrаšnji dug.

Javni dug BiH 4, 5 miliona eura, svako novorođenče odmah dužno 1.462 eura!

U poređenju s državama regiona, građani BiH su, ipak, manje zaduženi, imajući u vidu da je svaki stanovnik Srbije, po osnovu ukupnog javnog duga države, zadužen 1.567 evra, Crne Gore skoro 2.000 evra, dok svaki građanin Hrvatske duguje više od 4.000 evra. Zaduženost po stanovniku u Sloveniji iznosi 3.570 evra, a u Makedoniji 1.500 evra.

3

Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

S obzirom na to da javni dug Bosne i Hercegovine trenutno iznosi 4,5 milijarde evra i da on čini nešto manje od polovine bruto domaćeg proizvoda (BDP) države, BiH još nije na kritičnoj tački od javnog duga, koja je u Evropskoj uniji postavljena na 60 odsto BDP-a, kažu u Centru za novu politiku Srbije.

Umjereno: Prema preliminarnim podacima Centralne banke BiH, spoljni dug javnog sektora BiH krajem septembra je iznosio 5,8 milijardi KM, u šta su uključene tranše po osnovu stand-by aranžmana s Međunarodnim monetarnim fondom, povučene do 30. septembra 2010. godine.

Uzimajući u obzir učešće spoljnog duga javnog sektora u BDP-u, u CB BiH navode da Bosna i Hercegovina spada u red umjereno zaduženih zemalja u odnosu na region.

"Na kraju prošle godine udio spoljnog duga BiH u BDP-u je iznosio 21,7 odsto. Kada je riječ o zemljama u okruženju, prema podacima kojima raspolažemo, u istom periodu u Hrvatskoj je iznosio 35,3 odsto, u Srbiji 32,4 odsto, u Makedoniji 20 odsto i Sloveniji 35,9 procenata", navode u CB BiH.

Bosni i Hercegovini je odobren trogodišnji stand-by aranžman od MMF-a u julu 2009. godine, u iznosu od 1,01 milijardu SDR.

Od ukupno odobrenog iznosa stand-by aranžmana, BiH je, kako navode u Centralnoj banci BiH, kroz četiri tranše do sada iskoristila 338,20 miliona SDR, što izraženo i stvarno iskorišteno u domaćoj valuti iznosi 741,32 miliona KM.

"S obzirom na to da je SDR valuta čija se vrijednost mijenja, prava visina duga biće poznata na dan dospijeća. Otplata duga počeće u 2012. godini", navode u Centralnoj banci BiH.

U odnosu na period nastanka obaveza, spoljnu zaduženost BiH, prema podacima Ministarstva finansija i trezora BiH, čini stari dug nastao do 1992. godine i novi, ugovoren poslije 1995. godine.

"Učešće 'starog duga' krajem prošle godine u ukupnom stanju spoljne zaduženosti iznosi 39,2 odsto, dok se 60,8 odsto ukupnog stanja spoljne zaduženosti odnosi na 'novi dug'", navode u Ministarstvu finansija i trezora BiH.

Trend rasta: Spoljna zaduženost, posmatrana po sektorima, odnosno namjeni zaduživanja, između ostalog daje i ocjenu efikasnosti ulaganja, a koja je posebno značajna sa stanovišta potencijalnog stabilizatora ukupnog ekonomskog stanja zemlje, odnosno podsticaja razvoja. Kako navode u Ministarstvu finansija i trezora BiH, odobrena kreditna sredstva u najvećem dijelu su bila usmjerena ka javnom sektoru, te za realizaciju infrastrukturnih projekata.

Govoreći o dinamici zaduživanja BiH, u Ministarstvu navode da u periodu od 2002. do 2008. godine nije bilo značajnijih oscilacija u stanju spoljne zaduženosti, koja se u tom razdoblju kretala na nivou četiri milijarde KM.

"Značajniji rast spoljnog zaduživanja primjetan je u 2009. godini, kada je u odnosu na prethodnu godinu, zaduženost povećana za 18,5 odsto ili za nešto više od milijardu KM", navedeno je u izvještaju Ministarstva finansija i trezora BiH.

U stanju spoljne zaduženosti Bosna i Hercegovina, do kraja 2009. godine, po strukturi povjerilaca i dalje bilježi najveću zaduženost prema međunarodnim finansijskim institucijama u iznosu od 60 odsto od ukupne zaduženosti i to 39 odsto prema Svjetskoj banci, sedam odsto Evropskoj investicionoj banci, sedam odsto Međunarodnom monetarnom fondu i sedam odsto Evropskoj banci za obnovu i razvoj.

4

Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

Većinu novih kredita koji su odobreni BiH i dalje karakteriše povoljan kreditni aranžman s "grace" periodom i rokovima otplate, te fiksnom i relativno niskom kamatnom stopom.

1.4. Valutna struktura kredita BiH

Najveći dio duga Bosne i Hercegovine ugovoren je u najčešće korištenim svjetskim valutama: evro, dolar, SDR (Special Drawing Rights) i CPU (Currency Poll Unit).

Polazeći sa stanovišta da je više od polovine duga BiH ugovoreno u evrima, te da naš režim deviznog kursa počiva na valutnom odboru i fiksnom kursu konvertibilne marke i evra (1KM = 0,5112902 EVRO), preostali dio duga podložan je promjenama, u zavisnosti kretanja kursa evra prema drugim valutama.

Zaduženost po zaposlenom 5.500 evra

Svaki stanovnik Republike Srpske, zadužen je nešto ispod 750 evra, dok je svaki stanovnik BiH zadužen s nešto manje od 850 evra.

Prema apsolutnim vrijednostima zaduženosti stanovnika u regionu možemo zključiti da je prosječan stanovnik RS, odnosno BiH, u boljoj situaciji od onih u okruženju. Ali, ako posmatramo zaduženost po zaposlenom stanovniku, u korelaciji s prosječnom platom, situacija nije tako optimistična.

BiH spada u zemlje s visokom zaduženošću.

Recimo, u Srbiji zaduženost po zaposlenom je oko 2.000 evra, u Makedoniji 1.700 evra, u Sloveniji 7.200, dok je u Hrvatskoj čak 10.000 evra, a u Crnoj Gori i BiH 5.500 evra.

1.5. JAVNI DUG NA NIVOU EUROPE:

Loše stanje u finansijama SAD i niza drugih visokorazvijenih zapadnih zemlja uočljivo je ne samo na osnovu rastućeg budžetskog deficita, već i gigantskog javnog duga koji će se u Americi ove godine uvećati na 98,3 odsto vrednosti BDP, dok bi u 2012. trebalo da premaši 102 odsto. 

Prosečan javni dug u evrozoni ove godine će iznositi, kako procenjuje MMF, blizu 88 odsto BDP, dok će u Francuskoj i Nemačkoj biti za nekoliko procenata manji.

Prema visini javnog duga Japan je u grupi vodećih industrijskih sila bez premca, jer će ovu godinu okončati sa gigantskim dugom od 233,2 odsto vrednosti BDP, a u 2012. taj dug će se uvećati za još nekoliko procenata. 

Kina i Rusija su i po visini javnog duga "svetli" primeri za "sedmoricu veličanstvenih" (SAD, Japan, Nemačka, Velika Britanija, Kanada, Francuska i Italija), jer će u ovoj i narednoj godini njihov dug, prema proceni stručnjaka MMF, biti znatno skromniji i kretaće se između 16,5 i 15,7 odsto (Kina) i 11,4 i 12,1 odsto (Rusija).

5

Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

2. Budžetski deficit

2.1. Budžetski deficit-definicija

Budžetski deficit ( D ) je razlika između budžetske potrošnje ( G ) i budžetskih prihoda( T ).

D=G-T

Promjena budžetskog deficita nastaje kao posljedica promjene budžetskih rashoda i/ili budžetskih prihoda.

Budžetski suficit, odnosno deficit je razlika izmedju ukupnog iznosa prihoda i primanja ostvarenih po osnovu prodaje ne finansijske imovine i ukupnog iznosa rashoda i izdataka za nabavku ne finansijske imovine.

Budžet je instrument kojim se finansiraju državne potrebe i usklađuje potrošnja države sa makroekonomskom politikom i mogućnostima društva u celini.

Ukupni fiskalni suficit, odnosno ukupni fiskalni deficit je budžetski suficit, odnosno deficit korigovan za transakcije u imovini i obavezama koje su izvršene u cilju sprovodjenja javnih politika.

6

Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

Primanja ostvarena privatizacijom imaju tretman finansijske imovine i uključuju se u račun finansiranja; subvencije date u formi kredita, ili nabavke finansijske imovine smatraju se rashodima.

2.2. Budžetski deficit RS

Akumulirani deficit u budžetu Republike Srpske (RS) iznosi više od 666 miliona konvertibilnih maraka (oko 340 miliona evra), a ukoliko se na to doda kumulativni deficit javnih fondova RS-a, ukupni deficit RS-a iznosi milijardu i 111,1 miliona, konstatovala je glavna služba za reviziju javnog sektora.

Samo u prošloj godini budžetski deficit je skoro 283 miliona KM.

2.3. Budžetski deficit SAD

Ured američkog Kongresa za budžet (CBO) skoro je objavio novu procjenu prema kojoj će budžetski deficit Sjedinjenih Država 2011. godine porasti na novi rekord od 1,5 biliona dolara, što je predstavljalo 10 posto bruto domaćeg proizvoda (BDP) te zemlje ...... u 2010. 

Nova procjena je viša od prethodne zato šo su Kongres i predsjednik Barack Obama u decembru donijeli odluku o produženju primjene poreskih olakšica uvedenih za vrijeme mandata prethodnog predsjednika Georgea Busha, koje je trebalo da isteknu krajem godine, prenosi Reuters. 

Poređenja radi, CBO je u augustu 2010., prije produžetka primjene poreskih olakšica, procjenjivao da će deficit ove godine iznositi 1,07 biliona dolara.

U saopćenju se također navodi prognoza da će američka privreda u 2011. ostvariti rast od 3,1 posto, a 2012. od 2,8 posto, poslije čega će BDP u periodu između 2013. i 2016. rasti u prosjeku po 3,4 posto godišnje. 

Rast prihoda će biti ograničen uslijed sporog i nesigurnog oporavka, kao i zakona o poreskim olakšicama iz 2010. godine, saopćio je CBO.

2.4. Deficit ostalih zemanja

Francuska će u ovoj godini imati deficit budžeta od 5,8 odsto, a iduće 4,9 procenata, dok će Nemačka, čija privreda je bez premca u Evropi, 2011. okonačati sa budžetskim manjkom od svega 1,9 odsto vrednosti BDP. 

Nemačka će u idućoj godini uspeti da budžetski deficit svede na svega 1,1 odsto procenjenog BDP-a, što je osetno niže od maksimuma koji je na nivou Evropske unije utvrđen na tri procenta. 

Cela 17-člana zone evra ostvariće ove godine, prema računici eksperata MMF, budžetski deficit od 4,3 odsto, a u narednoj godini 3,4 procenta, što je neznatno iznad

7

Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

gornje granice dozvoljenog troprocetnog limita koji važi za tu monetarnu grupaciju i sve druge članice Unije. Veoma visok budžetski deficit u EU ima i Velika Britanija, od procenjenih 8,5 odsto u ovoj i sedam procenata u idućoj godini, navodi se u informaciji objavljenoj na sajtu MMF. 

Grčka, koja se već godinu i po dana grčevito bori da izbegne bankrot državne kase, takođe je u grupi zemalja kojima ove godine "preti" dvocifreni budžetski deficit, dok će Kina po tom pokazatelju biti pravi uzor za mnoge druge zemlje, jer će ovu godinu okonačati, prema proceni MMF, sa budžetskim manjkom od svega 1,6 odsto, a iduće godine 0,7 procenata vrednosti BDP. 

2.5. Budžetski suficit Rusije

Rusija bi ovu godinu mogla da završi sa budžetskim suficitom od 0,3 procenata bruto domaćeg proizvoda, što je oko tri milijarde dolara.To je najavila zamjenica ruskog ministra finansija Tatjana Nesterenko. Budžetski suficit je moguć zahvaljujući rastu očekivanih prihoda, kao i značajnoj uštedi budžetskih sredstava, prenijela je agencija RIA Novosti.

Vlada je uspjela da obezbijedi ekstra prihode od 78 do 80 milijardi rubalja, dok su rashodi smanjeni za 50 do 60 milijardi rubalja, rekla je Nesterenko.Ovogodišnji budžetski deficit Rusije je početkom oktobra procijenjivan na 29,9 milijardi rubalja (nešto manje od milijardu dolara) ili oko 0,1 odsto BDP. Ministarstvo finansija je

8

Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

budžetske prihode prognoziralo na 11,068 biliona rubalja, a rashode na 11,096 biliona rubalja.

U prvom polugođu 2011. godine ministarstvo finansija je fiksiralo budžetski suficit u visini 2,9 procenta BDP, a tadašnji ministar finansija Aleksej Kudrin je ukazao da će Rusija uspjeti da obezbijedi bezdeficitaran budžet već ove godine.Ruski premijer Vladimir Putin je početkom septembra potvrdio da će budžet 2011. godine “najvjerovatnije” biti iznivelisan, dok je vlada imala plan da ostvari bezdeficitaran budžet do 2015. godine.

Tempo rasta bruto domaćeg proizvoda (BDP) Rusije je prema preliminarnim podacima ruske Službe za statistiku ubrzan u trećem ovogodišnjem kvartalu na 4,8 odsto sa 3,4 odsto u drugom tromjesečju. Rast BDP u cijeloj 2011. godini rusko ministarstvo za ekonomski razvoj procijenjuje na 4,1 odsto.

9

Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

ZAKLJUCAK

Visina javnog duga i kretanje ostalih makroekonomskih agregata u određenoj privredi nije striktno u pozitivnoj ili negativnoj zavisnosti jedno od drugog. Kako je spomenuto, javni dug može imati i pozitivne i negativne učinke na pojedine privredne pokazatelje, ali u završnici visok javni dug, posebno ako se još radi I o visokoj stranoj komponenti javnog duga, ne može pridonijeti razvoju privrede i nikako ne smije biti instrument posticaja privrednog rasta.

Svaka vlada trebala bi voditi računa o visini javnog duga I mogućnosti njegove otplate jer kratkoroèno razmišljanje može utjecati na kvalitativno sužavanje prostora za buduće odluke. Korištenje javnog duga radi financiranja trenutnog deficita ili investicijskih projekata od strane države i prevaljivanje takvih troškova na budućnost, negativno utiče na fleksibilnost državnih finansija i uglavnom podrazumijeva usporeni razvoj privrede i u idužim godinama.

Treba imati na umu kako javno zaduživanje i štete, a u manje slučajeva koristi, koje nastaju takvim zaduživanjem, u konažnici pogađaju cjelokupno stanovništvo.

10

Javni dug I budžetski deficit savremenih zemanja 2011

LITERATURA

1. http://web.efzg.hr/dok/FIN/abajo/10.%20JAVNI%20DUG.pdf 2. http://wmd.hr/rjecnik-pojmovi-j/web/javni-dug 3. http://www.ijf.hr/rosen/rosenic/dug.pdf 4. http://www.mft.gov.ba/hrv/content/view/136/119/ 5. http://www.vidiportal.ba/novosti/region/1392-javni-dug-bih-4-5-miliona-eura-svako-

novoroene-odmah-duno-1462-eura6. http://staro.rifin.com/root/tekstovi/casopis_pdf/ek_ec_454.pdf 7. http://sabahusa.com/index.php?option=com_k2&view=item&id=371:sad-bud%C5%BEetski-

deficit-u-2011-porast-%C4%87e-na-rekordnih-15-biliona-dolara8. http://www.dnevniavaz.ba/vijesti/iz-minute-u-minutu/58913-ogroman-budzetski-deficit-doveo-

do-svadje-poslanika-u-rs-u.html9. http://ba.seebiz.eu/rusija-u-suficitu/ar-18040/

11