POJAM I KARAKTERISTIKE JAVNIH PRIHODA

1. SADRŽAJ

1. Sadržaj............................................................................................ 22. Uvod................................................................................................ 33. Finansijski sistem.............................................................................. 44. Pojam i funkcija javnih prihoda............................................................ 5

4.1 Klasifikacija javnih prihoda.............................................................. 75. Poreski sistem................................................................................... 8

5.1 Pojam poreza.............................................................................. 85.2 Karakteristike poreza..................................................................... 85.3 Poreska terminologija.................................................................... 95.4 Osnovni ciljevi oporezivanja............................................................ 10

5.5 Principi oporezivanja...................................................................... 115.6 Izbegavanje plaćanja poreza (evazija)................................................ 115.7 Prevaljivanje poreza...................................................................... 115.8 Klasifikacija poreza....................................................................... 125.9 Ekonomska klasifikacija poreza........................................................ 14

6. Akcize.............................................................................................. 157. Fiskalni monopoli............................................................................... 168. Carine.............................................................................................. 179. Takse............................................................................................... 1810. Doprinosi........................................................................................ 1911. Budžet........................................................................................... 1912. Zaključak........................................................................................ 2013. Literatura....................................................................................... 21

2. UVODJavni prihodi su novčana državna sredstva za finansiranje opštih i zajedničkih potreba.

Formiraju se putem raspodele i preraspodele nacionalnog dohotka. Savremena finansijska teorija, pored klasičnih javnih prihoda, prihvata i javni dug, emisiju novca i druge oblike javnih prihoda kao dopunske javne prihode, koji služe za prikrivanje javnih rashoda. Javni dug postaje redovni izvor javnih prihoda modernih država.

Javni prihodi predstavljaju sredstva koja država i drugi javno - pravni subjekti prikupljaju putem poreza, taksa, doprinosa, javnih zajmova i sl., radi podmirivanja određenih društvenih potreba. Kako ubiranje javnih prihoda, u stvari, znači preraspodelu nacionalnog dohotka, u novije vreme oni su od posebnog značaja ne samo za podmirenje opštih i zajedničkih potreba države i njenih građana, nego i kao instrument ekonomske politike putem kojeg se može bitno uticati na kretanje nacionalnog dohotka, na privredni rast, na zaposlenost i na privrednu stabilnost.

Na visinu i strukturu javnih prihoda utiču javne funkcije, ekonomska moć države i konkretni ekonomski odnosi. Javni prihodi izražavaju se u novcu i služe za pokrivanje troškova opšteg karaktera u jednogodišnjem periodu. Oni su osnovna institucija javnih finansija, deo su novostvorene vrednosi, a njihova upotreba ne ugrožava postojeću imovinu.

2

Osnovni faktori koji deluju na sistem javnih prihoda su privredni sistem, drustveno-ekonomsko uređenje zemlje, ostvareni nacionalni dohodak, valičina teritorije, broj stanovnika.Javni prihodi se ostvaruju na osnovu oporezivanja, prihoda javnih preduzeća, upotrebe državne imovine naknada za usluge državnih organa, javnog duga i drugo.

Poreski prihodi su osnovni i najznačajniji obim javnih prihoda koje ubire država na osnovu poreskog suvereniteta. U novije vreme javni prihodi se pretežno realizuju na osnovu poreza na dohodak fizičkih lica, poreza na dobit, poreza na potrošnju, na promet proizvoda i usluga, doprinosa za socijalno osiguranje, porez na imovinu i dr.

Javni prihodi predstavljaju efikasan instrument finansijske i ekonomske politike. Poreska politika je deo ekonomske i socijalne politike. Subjekt poreske politike je država odnosno njeni organi od centralnih do lokalnih.

Javni prihodi, njihova raspodela i javni rashodi (ukupni sistem javnih finansija), uređuju se zakonima. U principu, prava i ovlašćenja da uspostavljaju, uvode i određuju visine stopa za pojedine vrste javnih prihoda (tri elementa fiskalnog suvereniteta), i deoba tih prava i ovlašćenja na pojedine javno-pravne subjekte (deoba fiskalnog suvereniteta), zavise od državnog uređenja. Danas, u svetu, nema države (osim Australije) u kojoj su sva tri elementa fiskalnog suvereniteta kumulirana na jednom mestu. A raspodela javnih prihoda obavlja se prema kriterijumima optimalnog zadovoljavanja javnih potreba. U federativnim, pa i u unitarnim državama, to se pitanje rešava fiskalnim sporazumima. Njima se, u stvari, raspoređuju i konkretizuju kompetencije i odgovornosti unutar sistema.

3

3. FINANSIJSKI SISTEMFinansije u širem smislu obuhvataju sve poslove koji se zasnivaju na novčanim

odnosima. Finansije u užem smislu odnose se na sistem prikupljanja i trošenja javnih sredstava u zadovoljavanju javnih potreba.

Javne finansije ili fiskalna politika proučavaju obim i strukturu javnih rashoda i sistem prikupljanja javnih prihoda. Savremene finansije obuhvataju ukupno novčano poslovanje u zemlji. Predmet javnih finansija je finansijka aktivnost države i njenih upravnih organa i organizacija. Javni prihodi i rashodi koriste se kao instrumenti fiskalne politike. Finansije javnog sektora su predmet javnih finansija.

Finansije u užem smislu obuhvataju novčanu privredu države, njenih organa i drugih javno – pravnih tela koja učestvuju u podmirenju javnih potreba. Finansije u širem smislu obuhvataju sve poslove koji se zasnivaju na novčanim odnosima, javno – mravne finansije, bankarstvo i osiguranje.

U savremenoj teoriji razlikujemo tri finansijske oblasti: monetarne finansije, javne finansije i međunarodne finansije. U okviru monetarnih finansije izučavaju se problemi novca: novčana emisije, stabilnost novca, kupovna moć novca, kredit, kamatna stopa, monetarna politika. Mikrofinansije izučavaju finansiranje na nivou preduzeća. Makrofinansije izučavaju monetarne finansije, bankarstvo, osiguranje i međunarodne finansije.

Država je politička, pravna, ekonomska i ideološka institucija. Država deluje na političku i ekonomsku stabilnost preko javnog sektora, poreske politike, politike javnih rashoda, budžetske politike. Država preko mera i mstrumenata monetarne, fiskalne, spoljnotrgovinske i drugih makroekonomskih pohtika deluje na stabilnost proizvodnje, pune zaposlenosti, stabilnosti cena i dr.

Fiskalna politika na osnovu javnih rashoda i prihoda deluje na globalna kretanja u privredi. Instrumentima fiskalne pohtike deluje se na preraspodelu nacionalnog dohotka, formiranja dohotka, zaposlenosti, otklanjanja cikličnih kretanja u privredi. Ciljevi fiskalne politike su istovetni ciljevima ekonomske politike: politika alokacije, privrednih resursa, politika, raspodele, i politika stabilizacije. Država je istovremeno učesnik na flnansijskom tržistu i njegov regulator. Savremena država koristi se javnim zajmovima, kreditima i drzavnim vrednosnim papirima (državne obveznice) radi finansiranja javnih potreba.

4

4. POJAM I PRIRODA JAVNIH PRIHODAPod javnim ili društvenim prihodima podrazumevamo sva ona novčana sredstva koja

služe društvenoj zajednici za podmirenje tj. pokriće javnih ili društvenih rashoda.

Izvršavanje brojnih i obimnih funkcija i zadataka koje u savremenim uslovima ima država nužno nalaže postojanje odgovarajućih sredstava. Naime,da bi moglo uopšte da pristupi izvršenju javnih rashoda,savremena država mora da raspolaže odgovarajućim javnim prihodima. U toku svog istorijskog razvoja ,javni prihodi su se pojavljivali u brojnim oblicima i bili su predmet brojnim transformacija. Mnogi raniji postojeći oblici i vrste javnih prihoda su vremenom nestali, ali su se pojavljivali i novi, u skladu sa vladajućim ekonomskim, socijalnim i političkim prilikama.

Društveni ili javni prihodi predstavljaju novčana sredstva koja država prikuplja radi pokrivanja društvenih rashoda. Prema tome, društveni prihodi predstavljaju sredstva koja imaju osnovnu nameru – pokrivanje ili finansiranje društvenih funkcija. To su sredstva koja služe za zadovoljavanje opštih i zajedničkih društvenih potreba. Javni prihodi se formiraju uglavnom kroz sistem raspodele i preraspodele nacionalnog dohotka. Analogno tome, velikim delom njihovo formiranje je opredeljeno odnosima u proizvodnji. Otud država raspolaže raznovrsnim prihodima čija visina i struktura zavise od političkih , ekonomskih , socijalnih i drugih faktora unutar svake privrede.

Javni prihodi imaju brojne karakteristike, među kojima treba posebno izdvojiti sledeće:

1. Obaveznost koju utvrđuje država2. Ubiru se po pravilu u novcu3. Ubiru se redovno godišnje 4. Služe za podmirivanje javnih potreba5. Ne podležu zakonima tržišta6. Njihovo trošenje ne dovodi u pitanje postojeću imovinu

Javni prihodi mogu imati različite oblike. Kao glavni oblici javnih prihoda javljaju se prihodi iz javne imovine, porezi, doprinosi, takse, parafiskalni prihodi, javni dug, sredstva iz trezora i sredstva koja dobijaju novom monetarnom emisijom kao i pokloni. Koju će važnost imati svaki od ovde pomenutih javnih prihoda u finansijama jedne zemlje zavisi od niza konkretnih okolnosti među kojima će ekonomski, socijalni i politički faktori imati odlučujuću ulogu.

Struktura javnih prihoda imajući u vidu učešće i značaj pojedinih kategorija prihoda u ukupnim javnim prihodima znatno se razlikuje od zemlje do zemlje u zavisnosti od mnogih faktora ekonomsko socijalne i političke prirode. Međutim, ipak se kao opšta karakteristika sistema javnih prihoda savremenih država već na prvi pogled ističe činjenica da se u najvećem broju zemalja porezi pojavljuju kao osnovni i najvažniji vid prihoda. Porezima se u razvijenim privredama danas formira preko 85% javnih sredstava od čega 6o-7o% otpada na direktne poreze, a ostalo na indirektne. Kao redovnim izvorima javnih sredstava porezima se u svim razvijenim privredama pokriva preko 5o% javnih prihoda. Ostalo čine sredstva javnog duga i sredstva socijalnog osiguranja. Takodje odnos poreskih prihoda prema javnom dugu pokazuje sve veći značaj javnog duga kao vanrednog izvora javnih sredstava. Javni dug postaje redovni izvor za pokriće javnih i drugih oblika rashoda.

5

U savremenoj ekonomskoj i finansijskoj politici javni prihoda se koriste za ostvarenje brojnih ciljeva i zadataka. Ako bi se ovi ciljevi i zadavi grupisali u odgovarajuće komplekse onda bi se moglo diferencirati najmanje.

Četiri osnovna kompleksa ciljeva i zadataka odnosno funkcije javnih prihoda:

Preraspodela dohotka i akumulacije Alokacija privrednih resursa Ekonomska i socijalna stabilizacija Podsticanje privrednog razvoja

Preraspodela dohotka i akumulacije - predstavlja najvažniju funkciju ukupnog sistema javnih prihoda. Analogno tome stvaranje javnih prihoda preko odgovarajućih fiskaliteta ekonomski označava čin preraspodele dohotka i akumulacije, s obzirom da su se oni realizovali na tržištu. Preraspodela dohotka i akumulacije putem javnih prihoda mogu se činiti pretpostavke za stvaranje niza javnih funkcija koje će pomoći daljim privredni i socijalni razvoj zemlje. Međutim priroda ove raspodele nosi sa sobom i potencijalne opasnosti pre svega ekonomske i socijalne prirode. Sličan je slučaj i javnim prihodima nefiskalnog karaktera. Oni takodje predstavljaju značajan čin u preraspodeli dohotka i akumulacije pa otud mogu pomoći ostvarenje značajnih ekonomskih političkih i socijalnih ciljeva i zadataka.

Alokacija privrednog resursa - predstavlja značajnu funkciju javnih prihoda s obzirom da oni mogu višestruko delovati na alokaciju privrednih faktora u nacionalnoj privredi. Naime preko javnih prihoda stvaraju se finansijska sredstva koja će alocirati preko javnih rashoda u pravcu koje utvrdi odgovarajuća finansijska odnosno ekonomska politika. Međutim, javni prihodi nose u sebi mogućnost da utiču na alokaciju privrednih resursa kod subjekata i van fiskalnog sistema. Zbog toga, podsticanje alokacije privrednih resursa preko javnih prihoda u željene pravce (delatnosti, regione, strukture investicija itd), čini aktivan sadržaj najvećeg broja savremenih finansijskih politika. U tom kontekstu, savremena finansijska teorija posvećuje veliku pažnju i značaj ovoj funkciji javnih prihoda, tražeći nove načine i nova rešenja koja bi vodila ka najboljim rezultatima.

Ekonomska i socijalna stabilizacija - predstavlja značajnu funkciju javnih prihoda. Veliki značaj i ulogu javnih prihoda u stabilizacionoj politici potiče iz njihove moći da utiču na direktan i indirektan način na dinamiku osnovnih agregata nacionalne privrede. Naime preko javnih prihoda moguće je uticati na rast ili smanjenje mnogih pojedinačnih oblika tražnje. To se postiže većim ili manjim zahtevanjem osnovnih izvora takvih oblika tražnje. Analogno tome parcijalne akcije strukture javnih prihoda na segmentima tražnje ili ponude nacionalne privrede odraziće se na ukupnu nacionalnu tražnju ili ponudu.

Podsticanje privrednog razvoja - preko javnih prihoda moguće je na više načina. Prvo javni prihodi se mogu javiti direktno u funkciji alimentatora određenog javnog fonda koji ima funkciju da finansira uže ili šire programe privrednog razvoja nacionalne privrede. Drugo javni prihodi mogu i indirektno uticati na privredni razvoj preko podsticanja onih ekonomskih kategorija koje su od najvećeg značaja za privredni razvoj. Tako preko strukture javnih prihoda može se uticati na rast akumulacije u celini ili po privrednim oblastima i regionima

6

Javni prihodi služe za finansiranje državne organizacije i njeno funkcionisanje što je uvek zahtevalo velika sredstva koja se prikupljaju u vidu državnih (javnih) prihoda, a troše u obliku državnih (javnih) rashoda. Javni prihodi su imali i imaju različite izvore koji se razlikuju po obimu i strukturi. Njihova visina i struktura zavise od niza faktora od kojih su najvažnija ekonomska moć države, njene funkcije i sami ekonomski odnosi koji vladaju u određenoj zemlji.

4.1 Klasifikacija javnih prihoda

Redovni i vanredni prihodi

Ova klasifikacija podrazumeva prihode koji se prikupljaju u kontinuitetu, svake godine i iz izvora koji se u ekonomskom smislu obnavljaju. Oni služe za podmirenje redovnih, a ne vanrednih državnih rashoda. To su uglavnom državne potrebe: izdaci za vojsku, policiju, sudstvo, zdravstvo, obrazovanje i ostale korisnike državnog budžeta.

Pod vanrednim javnim prihodima podrazumevamo one koji se prikupljaju povremeno i služe za podmirivanje vanrednih potreba koje je nemoguće predvideti (elementarne nepogode, požari, poplave, zemljotresi, epidemije itd).

Javno-pravni i privatno-pravni prihodi

Javno-pravni prihodi su oni koje država naplaćuje na osnovu svog finansijskog suvereniteta (iz dohotka građana a putem poreza i taksi). Nasuprot njima privatno-pravni prihodi su oni koje država ostvaruje iz svojih preduzeća ili svoje imovine.

Originarni i derivativni prihodi

Originarni ili izvorni prihodi su oni koje država ostvaruje tokom svoje ekonomske aktivnosti ili na osnovu prava vlasništva, odnosno oni koji potiču od državnih preduzeća i imanja. Derivativni (izvedeni) prihodi su oni koje država ostvaruje na osnovu svoje suverene vlasti a koristeći svoj fiskalni suverenitet.

Prihodi od stanovništva i prihodi od pravnih lica

Prihodi od stanovništva su oni koje građani plaćaju iz svog dohotka ili iz svoje imovine, a prihodi od pravnih lica su oni koje država prikuplja od privrednih preduzeća, finansijskih institucija (banaka), zadruga i drugih pravnih lica.

Povratni i nepovratni prihodi

Javni prihodi koje građani, preduzeća i druga pravna lica plaćaju državi po pravilu se ne vraćaju i imaju bespovratni karakter. Postoje prihodi koji imaju povratni karakter ali se to kod njih unapred mora naglasiti.

Namenski i nenamenski prihodi

Namenski (destinirani) prihodi su takvi gde je tačno unapred utvrđena namera utrošaka sredstava. Tako se na primer raspisuju javni zajmovi za izgradnju puteva i drugih objekata infrastrukture. Nenamenski (nedestinirani) prihodi su oni koji služe za podmirivanje svih društvenih potreba, a njihova namena nije unapred utvrđena.

7

5. PORESKI SISTEMPoreski sistem podrazumeva skup svih poreskih oblika kao i skup pravnih normi

kojima je regulisana poreska materija. Smatra se da poreski sistem predstavlja ukupnost poreskih oblika povezanih u jednu neprotivrečnu celinu.

Na poreski sistem utiče istorijski razvoj, privredna struktura, veličina zemlje, broj stanovnika, visina nacionalnog dohotka, društveno-ekonomski odnosi, pripadnost određenim integracionim zajednicama i slično.

Poreski sistem koji je sastavljen iz više poreskih oblika nazivamo poreski pluralizam. Nasuprot njemu postoji poreski monizam, tj. sistem sastavljen iz samo jednog poreskog oblika.

5.1 Pojam poreza

Porez je postojao još u staroj Grčkoj, Rimu i Egiptu ali su se najviše porezi razvili u kapitalizmu.

Porez je deo dohotka ili imovine koji država na osnovu svog suvereniteta oduzima od fizičkih i pravnih lica za pokriće svojih rashoda ne dajući im za to neposrednu naknadu.

Porez je prinudno davanje za koje se ne obezbeđuje neposredna protiv naknada.

Porez je deo dohotka i imovine, služi za pokriće javnih rashoda i predstavlja najvažniji prihod države koji se ubira u novcu.

5.2 Karakteristike poreza

Najčešce karakteristike poreza su :

1) Predstavlja prinudno davanje i ogleda se u tome da poreski obveznik nema drugog izbora nego da plati određeni iznos u određenom roku.

2) Njegovom obvezniku se ne obezbeđuje nikakva direktna protiv-naknada i država mu ne polaže račun o tome u koje će svrhe biti utrošen.

3) Davanje u ovom obliku potiče uglavnom iz dohotka ali ređe može i iz imovine.

4) Služi za pokriće državnih rashoda i ujedno govori o ciljevima ubiranja poreza (finansiranje opštih potreba).

Porez inače predstavlja po obimu najznačajniji prihod države i uvek se izražava u novcu. Po obimu je vrlo dominantan pa tako u formiranju ukupnih prihoda učestvuje sa 80-85 posto, u nekim zemljama i više. Po obimu, porezi obično predstavljaju od 25 do 35 procenata društvenog proizvoda države.

8

5.3 Poreska terminologijaMeđu mnogobrojnim poreskim elementima i terminima najčešće su u upotrebi:

Poreski obveznik - je fizičko ili pravno lice kome zakon nalaže da plati porez tj. izmiri poresku obavezu. To lice se naziva pasivnim poreskim subjektom ili poreskim dužnikom.

Poreski platac - fizičko ili pravno lice koje stvarno plaća porez ili ga plaća uz mogućnost da ga prevali na neko drugo lice koje bi snosilo poreski teret.

Poreski destinater - za razliku od poreskog obveznika koji je po zakonu dužan da plati porez, poreski destinater označava lice koje definitivno snosi poreski teret.

Poreska vlast - označava političko-teritorijalnu jedinicu (opština, pokrajina, republika, federacija) koja ima pravo da uvede poresku obavezu i koja ima finansijke organe koji vrše razret i naplatu poreza.

Poreska sposobnost - označava ekonomsku mogućnost plaćanja poreza. Ona zavisi od visine dohotka poreskog obveznika i veličine njegove imovine.

Poreski izvor - čine ga sva ona dobra koja pripadaju jednom poreskom obvezniku i iz kojih on plaća porez. Izvor plaćanja poreza može biti prihod, dohodak i imovina.

Poreski objekt ili predmet - su određene činjenice, pokretne ili nepokretne stvari, iznosi novca, kao i pravno-ekonomske transakcije koje čine osnovu za obračun poreza.

Poreska osnovica - je kvalitativna i kvantitativna konkretizacija poreskog objekta. To je veličina ili vrednost za utvrđivanje poreske obaveze. Tako kod poljoprivredne delatnosti poreska osnovica je katastarski prihod, kod nasleđa osnovica je vrednost nasleđene imovine, kod poreza na promet to je cena oporezovanog proizvoda.

Poreska stopa - je deo osnovice i utvrđuje se po pravilu u procentu od poreske osnovice. Postoje tri metode za utvrđivanje poreske stope:

1) metod proporcije - poreska stopa uvek ostaje ista2) metog progresije - sa porastom poreske osnovice rastu i stope3) metod degresije - sa porastom poreske osnovice opadaju stope

Poreska tarifa - sistematski pregled i spisak poreskih stopa koji je sastavljen za izvestan broj predmeta koji se oporezuju na isti način. Tako u praksi imamo tarifu poreza na promet, trošarinsku tarifu, carinsku tarifu i drugo.

Poreski katastar - je trajna i sistematizovana evidencija poreskih obveznika i svih elemenata sistema oporezivanja (stope osnovice ...). Vodi je poreska administracija i vezana je za poljoprivredu. U katastru se utvrđuje prosečan prihod na osnovu podataka o površini zemljišta, kvalitetu zasejanim kulturama.

Predmet oporezivanja - je svako činjenično i ekonomsko stanje, koje zakonodavcu daje pravo i osnovu za uvođenjem poreza (imovina, prenos imovine, dobici ...

9

5.4 Osnovni ciljevi oporezivanja

Ciljevi oporezivanja mogu biti:

1. fiskalni - obezbeđivanje sredstava za finansiranje javnih potreba.2. nefiskalni - ostvarivanje društveno-ekonomkih, spoljno-političkih ciljeva i zadataka.

Fiskalni ciljevi se, u suštini , svode na obezbeđivanje finansijskih sredstava potrebni za finansiranje javnih rashoda, vezanih za zadovoljenje javnih potreba.

Poznato je da su ciljevi poreza bili iskljućivo fiskalni u starom i srednjem veku, odnosno da su se koristili isključivo za finansiranje javnih rashoda.

Nefiskalni ciljevi poreza predstavljaju ostvarenje društveno-ekonomskih i socijalno-političkih zadataka poreza u društvenoj reprodukciji i svim sverama društvenog života.

U merkantilizmu su porezi prvi put upotrebljeni kao sredstva ostvarivanja ekonomskih ciljeva.

U liberalnoj fazi razvoja kapitalizma dominira shvatanje o neutralnom porezu. Porez se isključivo koristi u fiskalne svrhe.

Monopolistička faza razvoja kapitalizma predstavlja period u kome dominira shvatanje o porezima kao sredstvu za ostvarivanje ekonomskih ciljeva.

Porezi se danas koriste za ostvarivanje mnogih društvenih, ekonomskih, socijalnih, obrazovnih i drugih ciljeva.

Politikom poreza se mogu:

podsticati akumulacuje,

ujednačavati uslovi privređivanja,

uravnotežavati spoljnotrgovinski i platni bilans,

stimulisati globalni, regionalni i strukturni razvoj,

harmonizovati ponuda i tražnja,

preraspodeljivati novoostvarena vrednost

Prema savremenoj finansijskoj teoriji i politici porezi (zajedno sa budžetskom politikom) utiču značajno na privredna kretanja u društvu. Preko poreza se efikasno upravlja potrošnjom u ekonomskoj politici zemlje(reguliše domaća potrošnja, tražnja i preraspodela nacionalnog dohodka).

10

5.5 Principi oporezivanjaPrincipi oporezivanja ili poreska načela su ona pravila kojih se treba pridržavati

nadležni društveni organ prilikom izgradnje svog poreskog sistema. Formulisao ih je Adam Šmit 1776. godine.

Princip opštosti - svi građani jedne države treba da plaćaju porez za izdržavanje državne uprave i to srazmerno svome dohotku koji oni uživaju zahvaljujući njenoj zaštiti.

Princip određenosti - porez svakog građanina treba da bude određen. Poreski oblik, vreme obračuna, poreski iznos, sve to treba da je jasno za poreskog obveznika, kao i za svako drugo lice.

Princip ugodnosti - svaki poreski obveznik treba da bude oporezovan na način i u vreme koje će mu najbolje odgovarati.

Princip ekonomičnosti naplate poreza - svaki porez treba da bude organizovan na takav način da iz džepa naroda uzima što je moguće manje iznad one sume koja je potrebna državnoj blagajni.

5.6 Izbegavanja plaćanja poreza (Evazija)Zakonita fiskalna evazija je takav oblik izbegavanja fiskalne obaveze kod koga nije izvršena povreda važećih propisa (korišćenje rupa u fiskalnim propisima, promena mesta boravka ili delatnosti).

Nezakonita fiskalna evazija je takvo izbegavanje poreske obaveze kod koje dolazi do povrede propisa.

Postoje dva vida i to su:

Defraudacija - krijumčarenje Kontrabanda – šverc

1) Defraudacija se manifestuje kroz lažno prikazivanje knjigovodstvenih podataka, obavljanje usluga bez izdavanja računa, prikazivanje većih troškova od stvarnih, davanje lažnih izjava i slično.

2) Kontrabanda je vid fiskalne utaje kod posrednih poreza (porez na promet, carine, trošarine, prodaja cigareta i alkoholnih pića neposredno od proizvođača krajnjim potrošačima).

5.7 Prevaljivanje porezaPostoje četiri faze to su:

perkusija reperkusija incidenca difuzija

11

Perkusija ili impakt je prva faza gde nastaje fiskalna obaveza i u kojoj se utvrđuje fiskalni obveznik.

Reperkusija je druga faza u kojoj poreski obveznik prihvata poreski teret i preduzima mere da ga se oslobodi ili da ga prevali na drugo lice, uračunava u cenu svojih proizvoda i usluga i time poreski teret prevaljuje na kupca ili korisnika (ako je u pitanju usluga) (prevaljivanje unapred).

Incidenca je faza u kojoj se ispoljavaju efekti prevaljivanja jer lice na koje je prevaljen porez nije u stanju da se na bilo koji način oslobodi poreskog tereta već ga stvarno snosi i time postaje konačni platac odnosno destinater.

Difuzija je poslednja faza u kojoj se ispoljavaju efekti incidence. Ona predstavlja efekte oporezivanja koji su najvidljiviji na nivou celokupne nacionalne privrede i to kroz oscilacije ponude i tražnje na tržištu.

5.8 Klasifikacija poreza

Direktni i indirektni porezi

Direktni su oni koji direktno pogađaju prihode, dohodak i imovinu poreskog obveznika, pa im nakon oporezivanja ostaje manje toga. Ako se pravilno utvrde i naplate, onda omogućavaju adekvatnu raspodelu, uz poštovanje subjektivnih okolnosti (veće stope primenjuju za one poreske obveznike koji više imaju, a oslobođenja su predviđena za one koji imaju manje ili su u teškoj materijalnoj situaciji). Poreski obveznici ne vole ovaj porez jer zalazi u njihov džep i otkriva koliko oni zarađuju.

Indirektni ili porezi na potrošnju su oni koji poreski obveznici plaćaju a da nisu ni svesni toga. To su porezi koji ulaze u cenu proizvoda i koje plaća krajnji potrošač-kupac, koji najčešće i ne zna da plaća, Ovi porezi ne vode računa o poreskoj sposobnosti, tj. materijalnim mogućnostima poreskih obveznika.

Redovni i vanredni porezi

Ova podela za kriterijum uzima vreme u kome je poreska obaveza na snazi.

Redovni porezi su oni koji se redovno naplaćuju iz godine u godinu a sredstva prikupljena njihovom naplatom služe za podmirenje redovnih javnih rashoda. Najveći deo javnih prihoda čine redovni porezi u poreskim sistemima savremenih država.

Vanredni porezi su oni koji se uvode vanredno i služe za finansiranje vanrednih rashoda koji nemaju trajni karakter (zemljotresi, poplave, suše, požari i drugo).

Opšti i namenski porezi

Ova klasifikacija poreze deli u dve grupe. U prvoj su oni čija je namena unapred utvđena, a drugu grupu čine oni koji služe za podmirenje svih javnih potreba. To znači da su prvi namenski a drugi opšti. Porezi su nekada služili isključivo za podmirenje svih javnih potreba dok u savremenim državama sve više imamo pojavu i namenskih poreza.

12

Katastarski i tarifni porezi

Katastarski porezi se utvrđuju na osnovu podataka iz katastarskih knjiga. To su javne isprave u kojima su navedene pravno-relevantne činjenice a koje nisu predmet čestih promena.

Tarifni porezi su oni koji se određuju prema pojedinim činjenicama i radnjama (proizvodnja, uvoz, kupovina) i naplaćuju se po poreskoj tarifi. Poreska tarifa je sistematski pregled objekata oporezivanja i odgovarajućih poreskih stopa koje su izražene u procentu ili u apsolutnom iznosu. Poreske tarife se najčešće upotrebljavaju kod posrednih poreza.

Lični (subjektni) i realni (objektni) porezi

Lični ili subjektni porezi su takvi kod kojih se prilikom utvrđivanja poreske sposobnosti u obzir uzimaju i lične okolnosti poreskih obveznika, njegovi porodični, ekonomski i socijalni uslovi, a koji mogu imati uticaja na njegovu ekonomsku snagu i poresku sposobnost.

Objektni porezi pogađaju prihod tj. dohodak ili imovinu nevodeći pri tom računa o ličnosti poreskog obveznika tj. vlasnika tog prihoda ili imovine.

Porezi po vrednosti (ad valorem) i specifični porezi

Porezi po vrednosti su oni kod kojih se oporezivanje vrši na osnovu stvarne tj. procenjene vrednosti poreskog objekta. Kod specifičnih poreza poreska obaveza se određuje na osnovu mernih jedinica (težina, jedinica dužine, snaga motora, jedinice zapremine i drugo).

Reparticioni i kvotni porezi

Ova podela je napravljena prema načinu raspodele poreskog tereta. Reparticioni su oni porezi kod kojih je poznat ukupan iznos koji se želi ostvariti (od strane države prikupiti) i koji treba da bude raspoređen na odgovarajući broj poreskih obveznika, a pri tom se unapred ne zna visina svakog pojedinog poreskog opterećenja za svakog obveznika.

Kod kvotnih poreza je poznata samo kvota tj. visina poreskog tereta koji treba da plati poreski obveznik a nije poznata ukupna suma koja se tim porezom treba prikupiti.

Centralni i lokalni porezi

Ova podela je izvršena s obzirom na to ko uvodi poreze i kojoj političko-teritorijalnoj jedinici pripadaju prihodi od poreza. Najčešći je slučaj da centralni državni organi imaju najviša ovlašćenja za ustanovljavanje i uvođenje poreza a isto tako da njima pripadaju najizdašniji prihodi. S obzirom na ovakav pristup u podeli javnih rashoda razlikujemo poreze širih i užih teritorijalnih jedinica. U državama federativnog uređenja to su savezni porezi, porezi članica federacije i porezi lokalnih teritorijalnih jedinica.

Porezi u naturi i porezi u novcu

Podela fiskalnih oblika na one u naturi i one u novcu je jedna od najstarijih podela a nastala je kao nužna posledica nedovoljno razvijene fiskalne tehnike. Ove vrste poreza (u naturi) su bile karakteristične za nedovoljno razvijene robno-novčane oblike privrede. Sa razvojem robno-novčanih odnosa ova podela je izgubila na značaju pa u savremenim državama porezi u naturi gotovo i ne postoje.

13

5.9 Ekonomska klasifikacija porezaPrema ovoj podeli imamo poreze koji se plaćaju na imovinu, poreze koji se plaćaju na

dohodak i poreze koji se plaćaju na potrošnju.

Porezi koji se plačaju na imovinu

Obično imaju izvor u samoj imovini tj. u prihodima koji se ostvaruju iz te imovine uz naknadu ili bez naknade. Porezi čiji je izvor sama imovina nazivaju se realnim porezima na imovinu. Porezi čiji je izvor prihod što ga daje imovina nazivaju se nominalnim porezima na imovinu i postoji još jedna grupa, a to su porezi povodom sticanja prava svojine na imovinu. Porezi na imovinu smatraju se najstarijim oblikom oporezivanja jer su spoljne manifestacije ekonomske snage građana bile odlučujuće za određivanje njihove poreske sposobnosti.

Realni porezi na imovinu

To je vrsta poreza koju plaća vlasnik imovine bez obzira na to da li se on tom imovinom koristi ili ne. Predmet realnog poreza je ili ukupna imovina ili njeni delovi, a obveznici su fizička i pravna lica. Osnovica je vrednost imovine umanjena za iznose koji se odnose na amortizaciju i njeno održavanje. Poreske stope mogu biti proporcionalne ili progresivne. U našoj poreskoj praksi realni porez na imovinu je porez na zgrade i zemljište (porez od poljoprivredne delatnosti).

Nominalni porezi na imovinu

Nominalni porezi na imovinu se ne plaćaju iz supstance odnosno aktive imovine već iz prihoda koji se ostvaruje njenim korišćenjem.Razlika između realnih poreza na imovinu i nominalnih poreza je u tome što se nominalni porezi na imovinu plaćaju iz prihoda, a realni iz same imovine. Obveznici i predmet oporezivanja su isti i kod jedne i kod druge vrste poreza. Kod nas kao nominalni porez na imovinu se tretira porez na prihode od imovine i imovinskih prava.

Porezi povodom sticanja prava svojine na imovinu

Postoje dve situacije: kad imovina prelazi sa jednog lica na drugo uz novčanu naknadu - U situaciji kada

imovina prelazi sa jednog lica na drugo, to je vrsta posrednog poreza i vezana je za transfer vrednosti. Moguće je prevaliti ga, što ga razlikuje od poreza na imovinu koji se ne može prevaliti.

kada se prenos vrši bez naknade (porez na nasleđe ili poklon) - porez na prenos imovine bez naknade se pojavljuje kao porez na nasleđe i porez na poklon.

Porez na nasleđe i porez na poklon

Je je oblik poreza koji plaća poreski obveznik - naslednik za nasledstvo, ili primalac za poklon koji prima. Oporezuje se nasleđena ili primljena nepokretnost, gotov novac, novčana potraživanja, štedni ulozi, depoziti u bankama, udeli u pravnom licu.

14

Porez na prenos apsolutnih prava

Je vrsta poreza koji se plaća kada se radi o prenosu uz naknadu: stvarnih prava na nepokretnosti, prava intelektualne svojine, udela u pravnom licu i HOV, prava svojine na polovnim vozilima, plovnim i vazduhoplovnim objektima.

Ono što je karakteristično za sve oblike poreza na imovinu je da se visina poreza utvrđuje na osnovu podataka iz poreske prijave koju obveznik podnosi poreskom organu u opštini, a na osnovu poslovnih knjiga koje vodi. Poreska prijava sa tačnim podacima podnosi se najkasnije do 31.03. ove godine za utvrđivanje poreza za ovu godinu. Sve promene koje nastanu ili nestanu u toku godine moraju se prijaviti poreskom organu najkasnije 10 dana od dana nastanka promene. Obveznik plaća akontaciono porez na imovinu, a ako postoji razlika između uplata i konačnog rešenja obavezan je da doplati. Obaveza se plaća tromesečno. Za svako nepoštovanje obaveza predviđene su kazne od novčanih do zaplene imovine.

Porezi koji se plačaju na dohodak

Uvođenje poreza na dohodak se opravdava potrebom obezbeđenja pravičnijeg oporezivanja ekonomske snage obveznika. Postoje tri vrste poreza na dohodak:

1) jedinstveni porez na dohodak koji se još naziva i dohodarina, poreske stope su progresivne kod pravnih lica a kod fizičkih proporcionalne;

2) cedularni porez na dohodak i obuhvata više posebnih poreskih podoblika od kojih svaki zahvata dohodak iz pojedinog izvora (od delatnosti, nadnice, imovine i dr.);

3) kombinovani koji sadrži elemente i jedinstvenog i cedularnog poreza na dohodak, ovde se svaki izvor posebno oporezuje posebnim cedularnim porezima po proporcionalnoj stopi. Onda se sabiraju svi dohotci poreskog obveznika koji su već jednom oporezovani i zahvataju dopunskom poreznom stopom koja je najčešće progresivna. U ovom slučaju imamo pojavu dvostrukog oporezivanja.

Porezi na potrošnju

Porezi na potrošnju nastaju povodom upotrebe i trošenja dohotka. Suprotni su porezima na dohodak i u poreze na potrošnju spadaju: akcize (trošarine), fiskalni monopoli, porez na promet, carine, neke vrste taksi. Akcize i fiskalni monopli se u fiskalnoj teoriji nazivaju pravim dažbinama na potrošnju.

6. AKCIZEAkcizama se oporezuju pojedinačno određeni proizvodi kao što su alkohol, šećer,

sirće, cigarete, proizvodi nafte i slično. Akcize se ne odmeravaju prema vrednosti proizvoda već prema njegovoj količini, težini, dimenzijama, zapremini i slično. Predstavljaju poseban oblik javnog prihoda za državu i u ukupnom iznosu čine relativno velika sredstva na prihodnoj strani budžeta. U novije vreme jedan od zahteva i namera u fiskalnom sistemu Srbije jeste usklađivanje visine akciza kod nas sa oblicima i visinama naplate akciza u Evropskoj uniji. Ovo je inače deo ukupne harmonizacije poreske regulative (samim tim i akciza) sa regulativom Evropske unije.

15

7. FISKALNI MONOPOLIDrugačije se zovu još i poreski monopoli i sastoje se u isključivom pravu države da

proizvodi i prodaje određene proizvode u fiskalne svrhe (svrhu prikupljanja prihoda). Na taj način država utvrđuje cenu tih roba koje je inače gotovo uvek iznad cene koja bi se formirala na tržištu u uslovima slobodne konkurencije. Najčešći monopolski proizvodi jesu električna energija, duvan, alkohol, šećer, ulje i dr.

Izbegavanje plaćanja poreza u ovakvom režimu oporezivanja prometa veoma je ograničeno, a uspeh prevaljivanja tog poreza je gotovo u potpunosti obezbeđen.

Porez na dohodak fizičkih lica

Porez na dohodak fizičkih lica plaća se primenom progresivnih poreskih stopa. Prilikom utvrđivanja osnovice na koju treba primeniti odgovarajuću stopu javlja se problem utvrđivanja dohotka koji podleže oporezivanju, odnosno na koje se prihode odnosi poreska obaveza. Tako razlikujemo tri principa, a to su:

1) princip neograničene poreske obaveze – po kome se porezom na dohodak oporezuju svi prihodi jednog lica koje ima prebivalište u zemlji, nezavisno od toga da li su prihodi ostvareni u zemlji ili inostranstvu i nezavisno od državljanstva poreskog obveznika;

2) teritorijalni princip – po kome poreska obaveza tereti samo prihode (dohodak) ostvaren u zemlji. U najvećem broju zemalja na plaćanje poreza obavezna su i lica koja nemaju prebivalište na teritoriji te zemlje.

3) princip državljanstva – po kome državljani jedne zemlje koji imaju prebivalište u drugoj zemlji plaćaju na pojedine prihode ostvarene u inostranstvu porez zemalja čiji su državljani. Prilikom utvrđivanja njihove poreske obaveze odbija se eventualno plaćeni porez u zemlji u kojoj je ostvaren prihod koji podleže oporezivanju.

Porez na dohodak pravnih lica

Porez na dohodak pravnih lica kao takav postoji u svim poreskim sistemima savremenih država. Postoje dve koncepcije, a to su finansijsko-politička i socijalno-politička koncepcija.

Pristalice prve koncepcije o potrebi uvođenja ovog poreza ističu negativne fiskalne posledice po državnu kasu. Pristalice drugog principa u ovom porezu vide princip pravednosti u oporezivanju što proističe iz samog koncepta jednakosti.

Smatra se da ovaj porez nastaje kao posledica postojanja društva akcionara koji ujedno i snose poreski teret. Inače se smatra da se porez na dohodak pravnih lica prevaljuje unapred mehanizmom cena na potrošača. Postoji i mišljenje da se ovaj porez može prevaliti i unazad (na radnike) smanjivanjem ili nepovećavanjem njihovih zarada.

Obveznici ovog poreza su sva pravna lica, zadruge, osiguravajuća društva, banke, javna preduzeća što u najvećoj meri zavisi od samog poreskog sistema zemlje. Poreska osnovica kod ovog poreza se dobija kada se od ukupnog prihoda odbiju materijalni troškovi i amortizacija pa od tako dobijenog dohotka se odbiju sve poreske olakšice i eventualna oslobađanja.

16

Obveznici su dužni da plaćaju porez na dohodak ostvaren u zemlji i inostranstvu. Primenom ovog poreza ostvaruje se načelo ravnomernosti u plaćanju porez a onih koji samostalno obavljaju privrednu delatnost i onih koji su svoj kapital udružili u akcionarska društva.

Porez na promet

Porez na promet je takva vrsta poreza koja svakom poreskom sistemu daje bitno obeležje. To je porez koji plaćaju svi građani u jednoj državi, jer se njime oporezuju svi akti prometa koji se vrše uz naplatu. Predmet oporezivanja su proizvodi, usluge, prava i nekretnine. U skoro svim savremenim poreskim sistemima najznačajniji je porez na promet proizvoda.

Svefazni neto porez na promet (porez na dodatu vrednost ili PDV)

Ova vrsta poreza je karakteristična po tome što se odnosi samo na onu vrednost koja je proizvodu dodata, odnosno stvorena u određenoj fazi njegove obrade, prerade, dorade ili celokupne proizvodnje. Kod PDV-a krajnji poreski teret jedne robe je nezavistan od broja faza kroz koje roba prolazi na svom putu od proizvođača do potrošača. Smatra se neutralnim zato što ne stvara diskriminaciju među proizvodima koje pogađa odnosno na koje se odnosi tj. svi su podjednako podložni plaćanju ovog poreza i po istoj poreskoj stopi. U svim zemljama koje su uvele porez na dodatu vrednost postoje viša i niža poreska stopa. Kod nas je viša 18%, a niža 8%.

Drugi argument za neutralnost PDV-a je što kod njegove primene ne dolazi do diskriminacije u pogledu broja faza prometa koji on opterećuje jer su proizvodi na koje se on plaća podjednako opterećeni. Kod ovog poreza ne postoji mogućnost tzv. nadoporezivanja, odnosno dodatnog oporezivanja investicija. Porez na dodatu vrednost obezbeđuje primenu principa opštosti i jednakosti. Sprečava dvostruko oporezivanje investicionih dobara i ima pozitivno dejstvo na privredni razvoj zemlje.

8. CARINECarine su oblik javnih prihoda koji se ubire prilikom prelaza robe preko državne,

odnosno carinske granice. Carine se dele prema pravcu kretanja robe: uvozne, izvozne i tranzitne. Prema ciljevima uvođenja razlikujemo fiskalne, zaštitne, antidampinške, represivne i preferencijalne. Još jedan kriterijum za podelu carina je kriterijum tehnike obračuna koja se razlikuje od zemlje do zemlje.

Carinska terminologija:

Carinska deklaracija – je pisana prijava robe za carinjenje koju podnosi vlasnik prilikom uvoza robe u carinsko područje, prevozom preko njega ili izvozom iz carinskog područja. Ova deklaracija se podnosi na propisanom obrascu u koji treba uneti relevantne podatke o robi koja se carini (naziv robe, šifra, količina, poreklo, namena robe).

Carinske isprave – su kompletna dokumentacija na osnovu koje se obavlja razrez carinskih dažbina. Pored deklaracije u carinske isprave spadaju i tovarni list kod železničkog, rečnog i avionskog saobraćaja; teretnica kod pomorskog; računi o ceni robe; potvrda o poreklu, ispravnosti i drugo.

17

Carinski postupak – sastoji se iz niza radnji koje je potrebno obaviti u vezi sa carinjenjem. Te radnje su: primanje carinske deklaracije, ispitivanje istinitosti podataka navedenih u njoj i upoređivanje sa robom, kontrola isprava, carinski pregled kojim se utvrđuje kvalitet, kvantitet i vrednost robe, primena carinske stope iz carinskih tarifa, obračun i naplata osnovne carine i drugih davanja kojima je roba opterećena.

Carinska dažbina – to je ukupan iznos svih davanja kojima je opterećena roba i uključuje iznos carine, carinskih taksi, ležarine i ostala davanja i plaćanja u toku carinskog postupka.

Carinski organi – to su posebni finansijski organi države koji su ovlašćeni da kontrolišu izvoz, uvoz i tranzit robe preko carinske teritorije. Ovlašćeni su da obavljaju carinjenje i deviznu kontrolu na granici carinskog područja.

Carinska javna skladišta – služe za smeštaj neocarinjene robe gde se roba koja se u njima nalazi smatra robom u inostranstvu sve do trenutka dok se ne ocarini. Obično se nalaze u lukama, na aerodromima, u velikim centrima i dr.

Carinska unija (carinski savez) – nastaje na osnovu bilateralnog ili multilateralnog ugovora između dve ili više država. Na njemu su ukinute, a mogu biti ograničene ili snižene carinske barijere i uveden režim nesmetanog međunarodnog uvoza i izvoza.

Slobodna carinska zona – je deo luke ili posebna teritorija koja je izuzeta od carinskog područja države u odnosu na primenu carinskih propisa, ali pravno i dalje čini suverenu, integralnu celinu države čiji je deo. U nekim zemljama se na području zone primenjuje poseban carinski nadzor i olakšice u carinskom području.

9. TAKSETakse predstavljaju protivnaknadu za učinjene usluge organa državne administracije ili

drugih tela fizičkim i pravnim licima. Ovaj oblik javnih prihoda se razvio još u robovlasničkim i feudalnim državama. Smatra se da se takse naplaćuju ne da bi pokrile opšte rashode države, kao što je to slučaj sa porezima, već da bi se iz njih podmirili potpuno ili delimično troškovi javnih organa koji nastaju tokom pružanja konkretnih usluga pojedincu. Tako postoji razlika između taksi i poreza jer kod taksi postoji neposredna protivnaknada dok kod poreza ne postoji. Takse spadaju u red prihoda države tj. državnih organa kod kojih je prisutna dobrovoljnost mada se u nekim slučajevima plaćanja takse radi o relativnoj dobrovoljnosti.

Kriterijumi podele:

1. Prema organu koji utvrđuje taksenu obavezu razlikujemo takse koje propisuju centralni državni organi i takse koje propisuju uže teritorijalne jedinice.

2. Prema organima koji obavljaju usluge takse delimo na adminsitrativne i sudske.3. Prema vremenu plaćanja delimo na one koje se plaćaju unapred i takse koje se

plaćaju unazad.4. Prema načinu plaćanja takse razlikujemo direktan i indirektan način.5. Prema broju izvršenih usluga imamo pojedinačne i paušalne takse.

18

10. DOPRINOSIPojavili su se u XIII veku u Engleskoj kada su služili za izgradnju kanalizacione i

vodovodne mreže, javne rasvete, uređenje ulica i drugo. Doprinosi su posebna vrsta namenskih javnih prihoda koja se na osnovu uvedene obaveze ubire od fizičkih i pravnih lica. Između doprinosa i poreza postoje sličnosti i razlike što se može reći i za odnos između doprinosa i taksi.

Sličnost doprinosa sa porezima se sastoji u tome što obe kategorije predstavljaju javne prihode, što se uvode kao obaveza, a razlike što ne postoji opštost obaveze kao kod poreza.

11. BUDŽETReč budžet potiče od francuske reči bouget (što znači kožna torba) iz koje je francuski

ministar finansija vadio papire i obrazlagao ih u parlamentu. Budžet je akt predstavničkog tela kojim se predviđaju i odobravaju prihodi i rashodi države za jedan period, po pravilu za godinu dana. Sistematski i cifarno je izražen pregled prihoda i rashoda države koji obeležava cilj i odnos državnih potreba i treba da posluži kao obavezni privredni plan u jednom vremenskom periodu, obično jedna godina.

Sa društvenog aspekta budžet je instrument društvenog finansiranja potrošnje, a shodno karakteru društveno-ekonomskih odnosa u društvu. Donosi se svake godine, ima zakonsku snagu i sintentizuje ovlašćenja, prava, dužnosti, obaveze u domenu finansiranja javnih potreba. Budžetski principi ili načela su skup pravila koja se primenjuju u procesu pripremanja, sastavljanja, donošenja i izvršenja budžeta.

Budžet se sastoji iz opšteg ili normativnog dela i posebnog ili bilansnog dela. Opšti deo sadrži odredbe o ukupnim budžetskim rashodima i prihodima, pravima i dužnostima organa koji se finansiraju iz budžeta, merama za održavanje ravnoteže i drugo. Posebni deo predstavlja sistematski pregled budžetskih prihoda i rashoda gde su iskazani budžetski prihodi po vrstama (pa dalje po oblicima i podoblicima), a rashodi po namenama (pa dalje po grupama i podgrupama).

Svi poslovi vezani za budžet počev od inicijative za njegovo donošenje, pripremu, usvajanje, izvršavanje, kontrolu izvršavanja i završni račun budžeta nazivaju su budžetskom procedurom.

Izrada nacrta predloga budžeta započinje od plana prihoda i rashoda koje korisnici budžetskih sredstava treba da pripreme prema dobijenim tehničkim uputstvima. Ovi planovi se dostavljaju ministarstvu finansija gde se proučavaju i usaglašavaju. Krajnje usaglašavanje predloga budućeg budžeta se završava na sednicama Vlade.

Sledeći korak je podnošenje Skupštini na razmatranje i usvajanje. Potom sledi donošenje tj. odobravanje budžeta. Tokom donošenja budžeta Vladin predlog može pretrpeti određene izmene predložene od pojedinačnih poslanika ili poslaničkih grupa, ili su te promene posledica rasprava na odborima. Po donošenju i usvajanju budžeta, prema našem zakonu, on je dostupan svakom ko je zainteresovan da se upozna sa njegovim sadržajem na određeno vreme. Po isteku vremena za koje je budžet bio na uvidu javnosti u Službenom listu se objavljuje zakon koji prati usvajanje budžeta i on postaje pravosnažni akt.

19

12. ZAKLJUČAKU pojedinim finansijama porezi su glavni izvor javnih prihoda i najznačajniji

instrument fiskalne, socijalne, ekonomske i razvojne politike. U funkcionisanju finansijskog i privrednog sistema, prisutna su raznovrsna i složena dejstva oporezivanja. Porezi postaju snažan instrument preraspodele nacionalnog dohotka. Fiskalna presija utiče na otklanjanje socijalno-ekonomskih razlika. Porezima se deluje na izmenu privredne strukture, odnosno, na razvoj određenih grana i grupacija, razmeštaj privrednih kapaciteta, zaposlenost, cene i dr. Savremena država porezima utiče na potrošnju, štednju, investicije, uravnoteženje trgovinskog i platnog bilansa.

Mere poreske politike utiču na integraciju preduzeća, tehničko tehnološki progres, obezbeđenje sredstava za potrebe razvoja i dr. Savremene teorije odbacuju tezu liberalizma o neprihvatljivosti mešanja države u regulisanje privrednih tokova. Državna intervencija je neophodna u ekonomskim odnosima između privrednih subjekata, radi korekture u sticanju dohotka i podsticaja za privredni razvoj zemlje. Oporezivanjem se zahvata ekstradobit, odnosno različiti rentni oblici koji su rezultat eksternih faktora. Mere poreske politike se usmeravaju ka efikasnijem ostvarivanju programa razvoja.

Ekonomska stabilnost se obezbeđuje preko instrumenata ugrađenih, automatskih stabilizatora. Ovi instrumenti automatski reaguju na poremećenje ekonomske ravnoteže i promene bruto proizvoda, i doprinose stabilizaciji. Promene poreskih stopa i poreske olakšice postaju instrument diskrecione poreske i budžetske politike.

Poreska politika je deo ekonomske i socijalne politike. Ona obuhvata usklađeno delovanje državnih institucija kroz ubiranje javnih prihoda na raspodelu, razmenu, potrošnju i proizvodnju u određenom nacionalnom prostoru i vremenu u skladu sa društveno prihvatljivim ciljevima i zadacima. U našoj zemlji, subjekti poreske politike se javljaju od nivoa Republike do nivoa opština. Mere poreske politike oslanjaju se na poreski sistem pod kojim se podrazumevaju sve vrste poreza, doprinosa i drugih davanja koja čine javne prihode sa jedne i sve oblike javnih rashoda i propise koji ih uređuju sa druge strane.

Da bi se uspostavila kordinacija dejstva instrumenata i realizovali ciljevi koji su prioritetni, ekonomska politika, odnosno poreska politika, treba da reši probleme unutrašnjeg zaostajanja putem blagovremenog uočavanja poremećaja, zatim donošenjem odluka-određivanjem instrumenata i njihovom primenom.

20

13. LITERATURA

1. Monetarne i javne finansije, Mr Nataša Simić, Megatrend Univerzitet Primenjenih Nauka Beograd, 2005.

2. http://sr.wikipedia.org

3. http://www.javnefinancije.com/

4. http://www.kombeg.org.rs/

5. http://www.racunovodstvo-porezi.org/new/

6. http://www.poreskauprava.gov.rs/

7. http://mfp.gov.rs/

21