Bir Ekonomik Tetikçininİtirafları-II

EKONOMİK TETİKÇİLER, ÇAKALLAR,

DÜNYA BANKASI VE IMF

John Perkins

ŞİRKETOKRASİVE ONDAN KURTULMA YOLLARI

İÇİNDEKİLERÖnsözI ASYA

1-Cakarta’daki Esrarengiz Kadın2-Cüzzamlıları Soymak3-Geyşalar4-Bugimen5-Yozlaşmış ve Acımasız Bir Ülke6-SweatshopIar7-ABD Destekli Kıyım8-Tsunamiden Kâr Etmek9-Yozlaşmanın Meyveleri10-Endonezya’da Saldırı ve Dayak11-Budist Olmayın12-Biyolojik Zorunluluklar13-Finans Diktatörlüğü14-Sessiz Dev

II-LATİN AMERİKA15-Guatemala’nın Kiralık Silahları16-Öfkenin Güdümünde17-Bolivya’da Gücün Başına Getirilmek Üzere...18-La Paz’da Kârı En Üst Düzeye Çıkartmak19-Düşü Değiştirmek20-Chávez21-Ekvador: Başkanının İhanet Ettiği Ülke22-Bolivya: Bechtel ve Su Savaşları23-Brezilya: Gardıroptaki iskeletler25-İmparatorlukla Boy Ölçüşmek26-Uyuşan Ruhlar27-Bir Suikastlar Tarihçesi28-Latin Amerika'dan Alınan Dersler

III-ORTADOĞU29-İflas Etmiş Bir ABD30-Kral Dolar31-Hükümetleri Manipüle Etmek

32-Lübnan:“Düpedüz Çılgın”33-USAID Konuşuyor34-Mısır: Afrika’yı Kontrol Etmek35-Kâfir Köpek36-İran: Otoyollar ve Kaleler37-İsrail: Amerika’nın Hazır Kıtası38-Irak-İran Savaşı: Bir Başka ET Zaferi39-Katar ve Dubai; Mollalar Diyarında Bir Las Vegas40-Uçurumda

IV-AFRİKA41-Modern Konkistadorlar42-Amerika’nın Kucağına Oturmak43-Bir Çakal Doğuyor44-Diego Garcia’nın ‘Olmayan Halkı’45-Bir Başkanı Aradan Çıkarmak46-Air India 707’sinin Kaçırılışı47-Bir Çevrecinin İnfazı48-En Az Anlaşılmış Kıta49-STK’lar: Afrika’yı Yoksul Tutma Planında Kimlerin Üstüne Oynanıyor?50-Dizüstü Bilgisayarlar, Cep Telefonları ve Otomobiller51-Eski Barış Gönüllüleri Umut Vermeye Talip52-Kararlılık: Her Şey Değişecek

V-DÜNYAYI DEĞİŞTİRMEK53-Dört Zorunlu Soru54-Değişim Mümkündür55-Modern Hazır Kıta56-Efsaneyi Değiştirmek57-Yeni Kapitalizm58-Bir Yakınma Listesi59-Korkularımızla Yüzleşmek60-Wall Street’i Paranın Manivela Gücüyle Değiştirmek61-Üçüncü Dünya’nın Borçlarını Satın Almak62-Beş Ortak Nokta63-Fırsat Zamanları64-Zamanımızın En Önemli Sorusu

65-Gün Bu GündürKitapta Adı Geçen Kurum ve Kuruluşlar İçin Erişim BilgileriNOTLAR

YayınNo:201,-2.Baskı,20073.-4.-5.Baskı,20096.Baskı,2011ISBN:978-975-6006-19-1YayınYönetmeniK.EgemenİPEKEditörAsiyeKorayBENDONTürkçesiCihatTAŞÇIOĞLUKatkıdaBulunanlarZuhalKOÇDAĞSonOkumaveDizgiÖzlemARASKapakTasarımMineralTasarımBaskıÖzkanMatbaacılıkYayınA.P.R.I.LYayıncılıkCinnahCad.KırkpınarSok.5/406690Çankaya-ANKARATel:(0312)4408011Fax:(0312)4408910www.aprilyayincilik.combilgi@aprilyayincilik.comTHESECRETHISTORYOFAMERICANEMPIRE©2006BİREKONOMİKTETİKÇİNİNİTİRAFLARI2©2007BukitabınyayınhaklarıAKÇALITelifHaklarıAjansıaracılığıilealınmıştır.HertürlüyayımhakkıA.P.R.I.LYayıncılık'aaittir.Bukitabınbaskısından5846ve2936sayılıFikirveSanatEserleriYasasıHükümlerigereğincealıntıyapılamaz,fotokopiyöntemiyleçoğaltılamaz,resim,şekil,şema,grafikvb.leryayınevininizniolmadankopyaedilemez.

ÖnsözBu kitapBir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’in bıraktığı yerden başlar. 2004 yılında ilk

kitabımı yazmayı bitirdiğimde, birilerinin benim ekonomik tetikçi (ET) olarak yaşadığımhayatıokumakla ilgilenip ilgilenmeyeceği konusunda hiçbir ikrim yoktu.İtiraf etmegereğiduyduğumolaylarıanlatmayakararvermiştim.SonrasındaABD’yiveotekiulkeleridolaştıkça,konuşmalaryaptıkça,tartışmaprogramlarınakatıldıkçavegeleceğimiziçinkaygılar taşıyaninsanlarla konuştukça, dunyanın her tarafındaki insanların bu dünyanın uzak koşelerindegerçektenneler olupbittiğini bilme isteği taşıdığının bilincine vardım. Hepimiz haberlerinsatır aralarını okuyabilmek, ulkemizi, iş dunyamızı ve medyamızı (işbirliği ya da birşirketleşmeanlayışıyla)yonetenbireylerinsadecekendiamaçlarınahizmetedenbirsoylemlekararttığıgerçekleriduymakisteriz.Bir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’de açıkladığım gibi, o kitabı yazmaya birçok kez

niyetlenmiştim.OtekiekonomiktetikçilervesponsorluğunuCIA’nınyaptığı,ruşvet,tehditvekimizamansuikasteylemleriyleOnplanaçıkançakallarlailişkiyegeçtim;onlardanoykulerinianlatmalarını istedim.Amabugirişimiminhaberiçabucakyayıldıvekendimihemruşvetledoyurulur halde, hem de buyuk tehditler altında buldum. Yazmayı kestim. 11 Eylulsaldırılarındansonratekrarhareketegeçmeyekararverince,bukezmusveddelerhazırolanadekyazdıklarımdankimseyesozetmemektekararlıydım.Birnoktayagelindiğinde,bubenimiçin bir yaşam sigortası olacaktı. Çakallar bana birşey olursa kitabın satışının roket gibifırlayacağını bilecekti.Bir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’i benzer deneyimlerden geçmişdiğerlerindenyardımalmadanyazmakzorolmuştuamabenimiçinguvenlibirguzergahdaoluşturmuştu.Kitapyayınlandıktansonrakimiinsanlargolgelerdençıkmayabaşladı.Ekonomiktetikçiler,

çakallar, haberciler, Bar ış Gonulluleri, ticari kuruluşların, Dunya Bankası’nın, IMF’ninyoneticileri ve devlet memurları kendi itira larını paylaşmak için bir adım atıp benimleilişkiye geçmeye başladı. Onların oykuleri, okuyacağınız sayfalara çocuklarımızın mirasalacağıdunyayışekillendirmişgerçeklerolarakyansıyacaktır.Hepsi de kaçınılmaz sonucunaltınıvurguylaçizer:Hareketegeçmeliyiz,değişmeliyiz.Bu kitapta keder ve lanetli bir yazgıya doğru gidiş belirtileri bulmayacağınızı onceden

belirtmek isterim.Ben iyimserbir insanım. Sorunlarımız her ne kadar ciddi olsa da, insanaklının urunudur. Yani gezegenimiz kaç ılması olanaksız dev bir meteor tarafından tehditedilmiyor.Guneşinverdiğiısısonmeyeyuztutmadıhenuz.Mevcutsorunlarıbizyarattıysak,çozumdeancakbizdeolabilir.Geçmişimizinkaranlıkgirintileriniaraştırarak,geleceğedonukaraştırmaya(vedeğişime)birışıkkaynağıoluşturabiliriz.Bir Ekonomik Tetikçininİtirafları I başlıklı kitabım çıktıktan birkaç ay sonra

Washington’daki bir kitabevinden bir davet aldım. Konuşma yapmam ve imza vermemisteniyordu. Beni dinleyicilere sunacak olan hanım, Dunya Bankası’ndan da birileriningelmesinibeklediklerinisöylemişti.Bubeniçokgerileregötürdü.Temelleri 1944’te, çocukluk ve gençlik yıllarımın geçtiği New Hampshire’deki Bretton

Woods’da atılan Dunya Bankası, savaşta yıkıma uğrayan ulkelerin toparlanmasına yardımetmek amacıyla kurulmuştu. Kurumun misyonu kısa zaman içinde kapitalist sistemin o

zamankiSovyetlerBirliği’neüstünlüğünükanıtlamayadönüştü.Organizasyonçalışanlarıdahasonra bu rolu bir adım daha ileri taşıyarak, kapitalizmin ana oyuncularından çokulusluşirketlerlesıcakilişkilerkurdu.Budabanaveotekiekonomiktetikçileremulti-trilyondolarlıkbir çıkar sağlama oyununun koşesine ilişme fırsatı tanıdı. Dunya Bankası’ndan ve kardeşorganizasyonlarındangelenfonlarıgörünüşteyoksulhalklarayardımetmekiçinamagerçektevarlıklıinsanlarınçıkarlarınıonplandatutarakaktardık.Bunuyaparkensıkçaizlediğimizyolticari kuruluşlarımızın goz diktiği (petrol gibi) kaynaklara sahip, gelişmekte olan bir ulkebelirleyip, çok buyuk miktarlarda borçlanmasını sağlamak, bu paranın çok buyuk birbolumunu de bizim muhendislik ve inşaat irmalarımıza (o arada birazını da ulke içindebizimle işbirliği yapan kişilere) yonlendirmekti. Her yerde enerji santralleri, havaalanları,sanayi tesislerigibialtyapıprojeleripatlakveriyordu.Ancakbunların elektrikşebekelerinebağlı olmayan, havaalanı kullanmayan ve sanayi tesislerinde işe girecek eğitim ve yapıyasahip olmayan yoksullara nadiren yararı oluyordu. Surecin bir aşamasında ekonomiktetikçilerolarakülkeyegeridönüyorvekatkılarımızınbedeliniistiyor,bunuucuzpetrol,kritikBirleşmiş Milletler kararlarında yandaş oy ya da askerlerimizin Irak gibi yerlerdedesteklenmesiolaraktahsilediyorduk.İlk kitabımı yazdıktan sonra yaptığımkonuşmalarda, dinleyicilerimi (çoğu insanın yanlış

anladığıbirnoktayıaçıklayarak)uyarmagereğiduydum:DunyaBankasıgerçekte‘dunyanınbankası’ değil ABD’nin bankasıdır. T ıpkı onun en yakın çalışma arkadaşı konumunda olankardeş kuruluşu IMF gibi. Yonetim kurullarındaki 24 yoneticiden 8 kişi birer ulkenintemsilcisidir:ABD,Japonya,Almanya,Fransa,Britanya,SuudiArabistan,ÇinveRusya.Oteki184 uye ulke, geri kalan 16 yonetici tarafından temsil edilir. ABD, IMF’de belirleyici oyun%17’sini, Dunya Bankası’ndaysa %16’sını elinde bulundurur; onu IMF’de yaklaşık %6 veDunyaBankası’nda%8ileJaponyaizler.ABDayrıcakararlarıvetoetmeyetkisinesahiptirveDünyaBankasıbaşkanınıdaABDbaşkanıatar.Bunlaronumuzdekisayfalardasıkçakarşılaşacağımızbazıkavramvekuruluşlaradairkısa

notlardı. Kitaba geçmeden once biraz daha açıklığa kavuşturmamız gereken birkaç noktadahaolabilir,Örneğinimparatorlukkavramı.Son birkaç yıldan beri Amerika kastedilerek dile getirilen imparatorluk yakıştırması

okullarda,basında,hattaakşamiçkilerineeşlikedensohbetlerdeağızdanağzadolaşıyor.Amabir imparatorluk tam olarak nedir? Harika anayasası, İnsan Hakları Bildirgesi, o unludemokrasi savunuculuğuyla Amerika, akla zarar bir zulum geçmişini ve sadece kendiçıkarlarınıkovalamayıbelirtenböylebiretiketigerçektenhakediyormu?

İmparatorluk{1}:Başkaulusdevletleriegemenliğialtındatutanveşukarakteristiklerdenbirya da birden fazlasını gosteren ulus devlettir: 1) Egemenliği altında tuttuğu topraklarınkaynaklarınısomurur.2)Kendinufusubaşkaulkelerlekıyaslandığızamanoransızbulunacakmiktardakaynaktuketir.3)Dahaılımlıonlemleryetersizkaldığında,politikalarınıdayatarakhayatageçirecekbuyukordularbesler.4)Dilini, edebiyat ını, sanatını ve kulturununbirçokunsurunuetkialanıiçindeyayar.5)Sadecekendiyurttaşlarınıdeğil,başkaulkelerinhalklarınıdavergiyebağlar.6)Kontrolüaltındakiülkelerekendiparabiriminidayatır.İmparatorluğun yukarıda verdiğim tanımı, 2005 ve 2006 yıllarında çıktığım konferans

turnelerinde çok sayıda universite oğrencisiyle birlikte belirlenmiştir. Tum oğrencilerneredeyse istisnasız, Birleşik Devletler’in bir kuresel imparatorluğun tum karakteristikozelliklerine sahipolduğuve yukarıda sıralanan altı ananoktanın gereğini yerine getirdiğisonucundabirleşmiştir.Şöyle:1-2: ABD dunya nufusunun %5’ten azına sahiptir. Ama dunya kaynaklarının %25’ten

fazlasını tuketir. Bu buyuk olçude başka ulkelerin ve oncelikle gelişmekte olanlarınsömürülmesiylegerçekleştirilir.3:ABDdunyanınenbuyukveenso istikedonanımasahipordusunubesler.Hernekadar

imparatorluğu(ekonomiktetikçilerindekatılımıyla)ekonomitemelliolsada,dunyaliderleri,başka yaptırımların yetersiz kaldığı anda (Irak’ta olduğu gibi) ordunun devreye gireceğinibilir.4:İngilizdiliveAmerikankültürüdünyayıdomineeder.5 - 6 : ABD her ne kadar ulkeleri doğrudan vergilendirmese de ve dolar ulusal para

birimlerininyerineresmengeçirilmiş olmasada,şirketokrasigizlibirvergisistemidayatır.Boylecedolardunyaticaretininstandartparabirimihalinegelmiştir. Bu sureçİkinciDunyaSavaşı sonrasında altın standardının yeniden duzenlenmesiyle başlamıştır; 1950’ler ve1960’larda para satışları Amerika’nın buyuyen tuketimini, Kore ve Vietnam savaşlarını,Başkan Lyndon B. Johnson’un Buyuk Toplum’unu inanse edecek şekilde genişletilmiştir.Bununsonrakidonemlerdenasıldayatıldığını(ozellikleSuudiArabistanParaAklamaTezgahıSAMA’yı)ilerleyenbölümlerdeokuyacaksınız.Öğrencilerle yaptığım tartışmalarda one çıkan yedinci bir nokta daha vardı: Bir

imparatorluk,hukumetve iletişimorganları (gunumuzdemedya) uzerindedenetimesahip,gucuhalktarafındanseçilerekelinegeçirmemiş,halkıniradesierişimindeolmayanveiktidarsuresi ve koşulları yasalarca belirlenmemiş bir imparator ya da hukumdarın buyruğualtındadır.Bukoşul ilkbakıştaBirleşikDevletler’i oteki imparatorluklardanayrı yere koyarama bu bir yanılsamadır. Sozunu etti ğimiz imparatorluk, bir hukumdar gibi ve eşgüdümiçindedavrananbirgrupinsanındenetimialtındadır.Bunlarhukumetilei şdunyasıarasında‘dönerkapı’gibiikiyanadaaçılarakçalışanbirsistemoluşturmuştur.Siyasikampanyalarıvemedyayıfonlararacılığıylafinanseettiklerinden,seçimlegelinengörevlereyerleşenkişilerivebizeverilenbilgileridenetimaltında tutarlar.Bu insanlar (yanişirketokrasiyi oluşturanlar),BeyazSarayyadaKongre’ylekiminkimidenetimialtındatuttuğundanbağımsızolarakulkeyehükümetedenlerdirvehükümetsürelerivekoşullarıyasalarcabelirlenmemiştir.Bumodernimparatorluk,gizliceveyasaldeğerlergozardıedilerekkurulmuştur.Denetimi

altında yaşayan yurttaşların buyuk bolumu varlığından habersizdir. Ama onun tarafındansomurulurvebirbolumuyoksulluğasuruklenir.Dahaustolçektekietkileriyse,kabuledilemezduzeydedir: Her gun ortalama 24 bin insan açlık ya da açlığa bağlı hastalıklar nedeniyleolmektedir.Dunyanufusununyarısındanfazlasıgundebirdolardanazbirgelirleyaşamayamahkumedilmiştir,yanibizimkonforluhayatlarımızıdevamettirebilmemiziçinmilyonlarcainsanınçokbuyukbedellerodemesigerekmektedir.Veço ğumuzbubedellerinnasıl acılarlaödendiğineyayabancıkalırızyadabunlarıinkareder,gormezdengeliriz.Amaçocuklarımızınbizim yarattığımız dengesizlikten doğan ve bizimşimdi kaçtığımız sorumluluğu

üstlenmektenbaşkaseçeneğiolmayacaktır.Tarihoğretmenleriimparatorluklarınayaktakalamadığını,çoktukleriniyadayıkıldıklarını

anlatır. Savaşlar devam eder ve doğanboşluğubaşka imparatorluklar doldurur. Tarih bizeibret alınması gereken bir mesaj gonderiyor. Değişmemiz gerek. Gelinen noktada, tarihinkendinitekraretmesineseyircikalacaklüksesahipdeğiliz.Ve bu kitap da, o aşamaya nasıl gelindiğini tum çıplaklığıyla gosterecek gerçekleri ve

örneklerianlatıyor.

IASYA1-Cakarta’dakiEsrarengizKadın1971’deAsya’yagitmekuzereyolaçıktığımdatecavuzetmeyeveyağmalamayahazırdım.

Yirmi altı yaşındaydım; kendimihayat tarafından aldatılmış hissediyordum.İntikamalmakistiyordum.Şimdi durup geçmişe baktığımda, bana mesleğimi kazandır a nşeyin o ke olduğunu

goruyorum.UlusalGuvenlikServisi’nde(NSA)saatlerboyuncayapılanpsikolojiktestlerbenipotansiyel ekonomik tetikçi olarak tanımlamıştı. Ulkenin en gizli casusluk organizasyonu,tutkularıimparatorluğugenişletmemisyonunayardımedecekşekildeyonlendirilebilecekbiradamolduğumsonucunavarmıştı. Boyleceşirketokrasinin kirli işlerini yapan, yaniUçuncuDünya’yıyağmalamakiçinidealbiradayolanuluslararasıdanışmanlık irmasıChas.T.Main(MAIN)tarafındanişealındım.

Her ne kadar o kemin nedenleriBir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’de{2} ayrıntılarıylaanlatıldıysa da, birkaç cumlede ozetlenebilir. Yoksul bir ortaokul o ğretmenininoğlu olarakbuyurken, çevremde hep varlıklı çocuklar olmuştu. Kadınlar beni hem buyuler, hem deurkuturdu;onedenledeonlardanuzakdurmayıyeğlemiştim.Nefretettiğimbiruniversiteye,sırfannemvebabamistediğiiçinkaydoldum.İlkkarşıçıkışhareketimokulubırakıpbirkentgazetesindefotokopiişlerinebakmakuzereçalışmayabaşlamaktı;sevdiğim işi bulmuştum.Amasonraaskerealınmaktankurtulmakiçinmecburenuniversiteyedondum.Çokgençyaştaevlendim, çunku sonunda karşıma beni olduğum gibi kabul edecek bir kız çıkmıştı. BeşparasızbirBarışGönüllüsüolarakAmazon’daveAndDağları’ndaüçyılkaldım.KendimigerçekvesadıkbirAmerikalıaddediyordum.Bunundao kemekatkısıoluyordu.

Atalarım ABD’nin girdiği birçok savaşta yer almıştı. Ailemdeki baskın siyasi eğilimmuhafazakar Cumhuriyetçi çizgideydi. Dişlerimi Thomas Paine{3} ve Thomas Jefferson ilebilediğimden, bir muhafazakarın ulkemizin temelindeki ideallere, adalete ve herkes içineşitliğe inanankişiolduğunuduşunuyordum;Vietnam’dabu ideallere ihanet edilmesine vepetrolşirketlerine o ke duyuyordum. Çunku Amazon’da iken Washington’un hilelerini veinsanlarınasılköleleştirdiğinigörmüştüm.Neden bir ekonomik tetikçi olmayı seçtim?İdeallerimle uyuştuğu için mi? Geriye

baktığımdabuişinfantezileriminçoğunutatminettiğinigoruyorum:Para,guç,guzelkadınlarvehepsininyanısıraegzotikdiyarlarabirincisınıfbilet.Elbetteki,yasadışıhiçbirşeyyapmakzorundakalmayacağım soylenmişti .İşimi iyi yaparsam ovguyle karşılanıp yuceltilecek, IvyLeague’deki{4} universitelerdedersvermeye,aristokrasiyleyemekyiyipşarapiçmeyedavetedilecektim. Bir yandan da çıktığım o yolculuğun tehlikelerle dolu olduğunu seziyordum.Ruhum karşılığında kumar oynuyor, istisnalar olabileceğini kanıtlayacağıma inanıyordum.Asya’da ilk birkaç yıl işimin semeresini aldıktan sonra, sistemi a işe etmeyi ve kahramanolmayıdüşünüyordum.Şunuda itiraf etmeliyim ki, çocukluğumda korsanlar vemacera duygusu beni buyulerdi.

Oysa tam tersi bir hayat surmuş, her zaman benden beklenenleri yerine getirmiştim.Universiteyi (bir yarıyıl için) bırakmak dışında ideal oğul olmuştum.Şimdiyse tecavuz ve

talanzamanıydı.Endonezyabenimilkkurbanımolacaktı.Dünyanın en buyuk takımada devleti olan Endonezya, Guneydoğu Asya ile Avustralya

arasına yayılmış 17 bin adadan oluşur. 300 farklı etnik grup, 250 kadar birbirinden ayırtedilebilir dil konuşur. Nufusu içinde başka herhangi bir ulusunkinden fazla Muslumanbarındırır.1960’laragirildiğindeülkeninbolmiktardapetrolesahipolduğuanlaşılmıştır.Başkan JohnF.Kennedy1963yılındaGuneyVietnamlıNgoDinhDiem’e yapılan darbeyi

destekleyerek Asya’yı antikomunist imparatorluk kurma peşinde olanların mekanınadönüştürmüştu.DiemsuikastakurbangittivebirçokinsanbuemriCIA’nınverdiğineinandı.Ne de olsaİran’daMusaddık’a, Irak’ta Kasım’a, Venezuela’da Jacobo Arbenz’e ve Kongo’daLumumba’ya karşı yapılan darbeleri duzenleyip idare edenin de CIA olduğu biliniyordu.Diem’indevrilmesideABDaskeriguçlerininGuneydoğuAsya’yayerleşmesini,sonrasındadaVietnamSavaşı’nıdoğurdu.İşler Kennedy’nin planladığı gibi gitmiyordu. Nitekim onun suikast sonucu olumunden

uzuncabirsuresonra,savaşABDiçinbirfelaketedonuştu.1969’daBaşkanRichardM.Nixonbir dizi asker çekme girişiminde bulundu. Onun yonetimi daha ortulu stratejilerbenimseyerekbir ulkeyi diğerinin ardındankomunistleştirecek zincirleme domino etkisiniengellemeye odaklandı. Endonezya komunizmin yayılmasını engellemekte kilit konumageçmişti.Endonezya’nınstratejikulkekabuledilmesininbirincilnedenlerindenbiriBaşkanSuharto

idi.GörüşlerindenodunvermeyenbirantikomunistolarakunyapmıştıSuharto,politikalarınıuygulamaya koyarken en acımasız yontemlere başvurmaktan çekinmiyordu. 1965 yılındaordununbaşkumandanıolarakkomunistyanlısıbirdarbeyiezdi.Bunuizleyenkanlıolaylarda300binila500bininsanhayatınıkaybettikibuvahşetAdolfHitler,JosefStalinveMaoTse-Tung’unkilerle birlikte yuzyılın en buyuk siyasi gudumlu kitle katliamları arasına girdi. Birmilyonkadarinsandahapsevetoplamakamplarınaatıldı.BuolumvetutuklamadalgasınınsonrasındaSuharto,1968yılındabaşkanolarakyönetimielealdı.Ben1971yılındaEndonezya’yagittiğimde,ABD’nindışpolitikasıaçıkvenetti:Komunizmi

engelle, Başkan’ı destekle. Suharto’nun Washington’a t ıpkı İranŞahı gibi hizmet etmesinibekliyorduk.İki adam aynı ozelliklere sahipti: Tamah, kibir ve pervas ızlık. Petrolune gozdikmeninyanısıraEndonezya’nınAsya’nın geri kalanınaolduğu kadarİslamdunyasınada,özellikledeOrtadoğu’yaörnekoluşturmasınıistiyorduk.Benimşirketim MAIN’in gorevi, Suharto ve avenesini (daha da zenginleşmelerini

sağlayacak)sanayileşmeduzeyinetaşıyacakvebuyollauzunvadeliAmerikanegemenliğinipekiştirecekentegreelektriksistemleriningeliştirilmesiydi.BenimkişiselgorevimiseDunyaBankası, Asya Gelişme Bankası ve Birleşik Devletler Kalkınma Ajansı’ndan (USAID) inanssağlanmasıiçingerekliekonomikçalışmalarıyapmaktı.Cakarta’yavardıktanhemensonraMAINekibiolarakHotelInterContinental’ınüstkatındaki

şık restorandabuluştuk. Projemudurumuz Charlie Illingworthmisyonumuzubize ozetledi:“Ulkeyi komunizmin pençesinden kurtarmak için gerekli herşeyi yapmak uzere buradayız.

Yurdumuzunpetrolenasılbağımlıolduğunuhepimizbiliyoruz.Endonezyabuyondenbizimiçinguçlubirmutte ikolabilir. Sonuçolarak, anaplanı geliştirirkenpetrol endustrisinin veonahizmetedendiğerlerinin-limanların,boruhatlarının,inşaatşirketlerinin-20yıllıkplanıntamamıboyuncaelektrikihtiyacıadınaistediğiherşeyialmasınaözengösterin.”OzamanlarCakarta’dakidevletdairelerininçoğuçokerken,saatyedigibiaçılırveoğleden

sonraikidekapanırdı.Oğleyemeğikapanışsaatineertelenirdiamamemurlarkahve,çayvebirşeyleratıştırmakiçinmolalarverirdi.Bendeoaralardaçabucakotelegitmeyi,mayomugiyiphavuzainmeyi,tonbalıklısandviçleyerelbirbiraolanBintangBaruısmarlamayıadetedinmiştim.Gerçiyanımdatoplantılarsırasındabirikenbelgelerledolu,bavulbuyukluğündebirçantaylageziyordumamayinedeiyimanevraydı;çalışırkenbiryandandaguneşleniyor,çoğu uzak bolgelerde gorevli olan ve sadece tatil gunlerini Cakarta’da geçiren Amerikalıpetrolculerin yadakentteki o islerde çalışan yoneticilerin eşi olanbikinili guzel hanımlaragözatıyordum.Asya-Amerikankarışımınımiras olarak almış gibi gorunen, benimyaşlarımdabir kadına

vurulmamfazlazamanalmadı.İnsanıafallatacakkadarduzgun iziğininyanısıraalışılmadıkderecedede cana yakındı.Aslınabakılırsa, ayağakalkışında, gerinmesinde,İngilizce olarakyemeksiparişiverirkenbanagulumsemesindevehavuzadalışındabenimle lortedenbiryanvar gibiydi. O gibi durumlarda başımı başka yana çeviriveriyordum. Çunku kızardığımınfarkındaydım.Vebenipüritenbiranlayışlabüyütenebeveynlerimekızıyordum.Hergunsaatdortdolaylarında,yanibenimhavuzkenarınayaklaşmamdanbirbuçuksaat

sonra, kadına Japon olduğu anlaşılan bir adam katılıyordu. Koşedeki butikten alınmapantolonlaiyiutulubirgomleğinresmikıyafetkabuledildiğibirulkedegaripsenecekşekildetakımelbisegiyiyorduadam.Birkaçdakikasohbetediyor,sonrabirliktegidiyorlardı.Onlarıgormek için otelinbar ve restoranlarında etrafabakınıyordumamahavuzharicindehiçbiryerdebirlikteyadatekbaşınarastlamıyordum.Biröğledensonraasansorlegirişkatınainerkenkendimihazırladım.Konuşmakiçinkadına

yanaşacaktım.Kendikendimekaybedecekbirşeyimolmadığınısoyluyordum;Japonadamlaevli olduğu belliydi ve benim istediğim de sadece birileriyle iş konuları dışındaİngilizcekonuşmaktı.Bunuuygunsuzbiryaklaşımolarakkabuledecekdeğildi herhalde.Bu yorumlaiyiceşevkegeldim.Beklentilerimleneşelenmişhaldebirşarkımırıldanarakhavuzageçtim.Amadışarıyaçıkar

çıkmazadımlarımşaşkınlıkvehayalkırıklığıylayavaşladı.Kadınherzamankiyerindedeğildi.Telaşlaetrafabakındım,başkayerdedegoremedimonu.Çantamıbirşezlongabırakıphavuzçevresindeki bahçeleri aradım. Daha once oralara hiç gitmemiştim. Envai çeşit orkideylerenklere, cennet kuşlarının bağırtılarıyla seslere burunmuş, Amazon’da gordukleriminyanındadevsayılabilecekbromeliadlarladoluuçsuzbucaksızbahçeleresahipolduklarınıilkkezfarkediyordum.Amaaklımdasadecekaçırdığımfırsatvardı.Palmiyelervetropikçalılar,kuçukkuytular,saklanmayerlerioluşturuyordu.Bodurbitkilerdenoluşanbirçitingerisindekiküçükçimliğeserilmişhavludayatankadınıgorunceoyanayoneldim.Veyanınaulaşıncaonuuyandırmayıbaşardım.Arkasıçozulmuşbikiniustunugoğuslerinebastırarakdoğruldu,benidikizcilikle suçlar gibi yuzumebaktı vebağırarak anlamadığım bir dilde birşeyler soyledi.

Yapabildiğimceözürdileyipçantamıbıraktığımyeredöndüm.Garsonsiparişimialmakiçinyanımagelincekadınınherzamanoturduğuveşimdiboşolan

yerigösterdim.Başınıeğerekgülümsediveorayataşımakiçinçantamıaldı.“Hayır,hayır,tidak”Halaaynıyeriişaretediyordum.“Kadın.Onerede?”Havuzkenarında

çalışan bir garsonun daimi muşterilerin alışkanlıklarını bileceğini duşünmüştum. AyrıcaJaponadamdaiyibahşişbırakacakbirinebenziyordu.“Hayır,hayır,”dedigarson.“Tidak.”Ellerimievrenselbirjestolduğunudüşündüğümşekildeikiyanaaçıpomuzsilktim.“Nereye

gittiğinibiliyormusun?”Benitaklitederekaynışeyiyaptıveyuzundesersemcebirgulumsemeylesozlerimitekrar

etmeyeçalıştı.“Neregitti?”“Evet.Nereyegitti?”“Evet,” diye tekrarladı, “Nere?”Bir kez daha omuz silkti. Yuzundeki ifadeAliceHarikalar

Diyar’ındakiCheshireKedisi’ninkiniandırıyordu.Sonraparmaklarınışıklattıvegüldü.“Evet!”Soluğumu koyuverirken havuz başı garsonlarıyla ilgili kuramımı gozden geçirmem

gerektiğinidüşünüyordum.Adam,“Tonbalıksandviç,BintangBaru?”dedi.Başımısallamaklayetindim.Koşaradımgitti.Saatdortolduvegeçti.Nekadındaneservardı,nedehergunbuluştuğuadamdan.Odama

gittim, duş alıp giyindim ve otelden çıktım. Oradan biraz uzaklaşmak istiyordum. Kendimikentinyerelsahneleriyleoyalayacaktım.

2-CüzzamlılarıSoymakTipik bir Cakarta akşamıydı; sıcak ve yapış yapış. Yağmur tehdidi taşıyan ağır bulutlar

kentin uzerinde asılıp kalmıştı. Daha once arazi aracım olmadan otelden hiç çıkmamıştım.Adımımıkaldırımdanotelinaraçyolunaataratmazbecakolarakbilinenuçtekerleklibisiklettaksilerden biri tarafından neredeyse çiğneniyordum. Arabayla toplantılara giderken oaraçlardanyuzlercesininyanındangeçmiştim.Yuksekoturaklarınyanlarındakiduzyuzeylereyaptıkları gokkuşağının tum renklerini taşıyan resimleri pitoresk ve Endonezya’nın birsanatçılardiyarıolduğunugosterirniteliktebulmuştum.Şimdioaraçlaradairbirbaşkaşeydahagoruyordum:Suruculeripaçavralaraburunmuş,muşterikapmakiçinbirbirleriyletelaşveçaresizlikiçinderekabetedensondereceyoksuladamlardı.Zilleriniçalarakvedikkatimiçekmek için bağrışarak başıma uşüşmüşlerdi. Kendimi onlardan sakınmaya çalışırken,kaldırımkenarındakikatrankarası,çöpdoluveidrarkokanoluğuniçinebastım.Oluk dik birmeyille somurgecilik doneminde Hollandalılar tarafından yapılmış olan çok

sayıdakikanaldanbirineaçılıyordu.Şimdidurgunsuvepislikledolukanalınyuzeyiyeşil veçürümüşgibigorunenbirkopuklekaplıydı;kokusudadayanılmazderecedekotuydu.Denizitarım arazisine donuşturecek kadar yaratıcı insanların, o tropik sıcağın gobeğinde birAmsterdam kurma girişimi akıl almaz derecede abes geliyordu insana. Kanal da kendisinibesleyen cadde olukları gibi molozla dolmuş taşıyordu. Biri diğerinden sadece belirginkokularısayesindeayırtedilebilirdi.Caddeoluklarınınkiçurumuşmeyveve idrarkokarken,kanalınkidahakaranlık,dahauzunvadelibirkeskinlik, insandışkısıveçurumegetiriyorduakla.Yol kenarlarını işgal etmiş bisiklet taksileri geçiştirerek yurumeye devam ettim. Onların

otesindekianayoldaçılgıncaakanbirotomobilvemotosiklet tra iğivardı; durmadan çalankornaların, homurdanan motorların, patlayan egzozların gurultusu, sıcak asfalttan yayılangeniz yakıcı yağ kokusu, nemli havadaki gazlarla birleşince boğucu bir hal alıyordu. Tumbunlarınağırlığıbenifizikselolaraketkilemeyebaşlamıştı.Kendimi saldırıya ve yenilgiye uğramış hissederek bir an duraladım. Vazgeçip otelin

dinginliğine donme duşuncesi cazip gelmeye başlamıştı. Sonra kendi kendime Amazonormanlarınadayandığımı,AndDağları’ndahergunpatatesvebiravuçbitkitohumuyiyerekkerpiçbarakalardaoturan,çocuklarınınadlarısorulduğundayaşayanlarınyanısıraolenlerin(ki onların sayısı hayatta olanlardan daha fazlaydı) adını da sayan insanlarla yaşadığımıhatırlattım. Ekibimin oteki uyelerini ve ziyaret ettikleri ulkelere orada yaşayan insanlarıngozuyle bakmaktan kasıtlı olarak kaçınan tum Amerikalılar’ı duşundum. Barış Gonullusuolarak yaşadığım deneyimleri anımsamıştım birden; o insanlardan bazılarıyla kurduğumbağlardan,yaşamlarınıbanaaçışlarından,zatenkıtolanedinimlerinimutlulukla,bencilliktenuzak, sıcacık, terbiyeli bir tavırla paylaşmalarından ve hatta beni sevmelerinden çoketkilenmiştim. Çokmekte olan Cakarta akşamında tek başıma oylece dikilirken gerçektenkorsanlık yapmaya uygun kumaşım olup olmadığını duşunuyordum. Obecak suruculerini,oteldeveişiçingittiğimo islerdehizmetimekoşangençinsanları,pirinçtarlalarındadidinenkoyluleri,balıkçıları,yoksulterzilerivemarangozlarısoyabilirmiydim?ZengindençalanbirRobinHoodyadakralınaltınlarıylayüklüİspanyolkalyonunasaldıranbirkorsanolmakbaşkaşeydi, yoksulları tamamen perişan durumda bırakacakşekilde talana dalmak başk aşey.

Aslındayapmaktaolduğumişinbaşkabirtari idahavardı:Yoksuldançalıpzenginevermek(ve arada komisyonumu almak).Nasıl yapabilirdim bunu? Charlie Illingworth ve onunkinebenzerişleriolanbaşkaları,kendibenliklerinetahammüledereknasılyaşayabiliyordu?Kişisel sorumluluğumu ustlenmeliydim. Ekvador’da geçirdiğim yılların, bana,

meslektaşlarımın ya da vergileriyle bizi destekleyen mukelle lerin sahip olmadığı birperspektif verdiği olasılığını goz onune almalıydım. Bana pek az Amerikalının paylaştığıanlayışvemeseleleriniçyuzunugormeyeteneğiarmağanedilmişti(yadabaşkadeyişleoylebir lanete uğramıştım). Herkes yaptığını haklı gostermek için kendine gore nedenleresığınıyordu. Charlie komunistlere karşımucadele veriyordu. Başkalarının derdi sadece karetmekti. Bunun ‘itin iti yediği bir dunya’ olduğunu soyluyorlardı. “Ailem herşeyden oncegelir,”diyenvardı.Kimileriotekiırklarıvesınıfları,ozundentembelyadaikincisınıfgoruyor,ustlerine çoreklenen belaları hak ettiklerini duşunuyordu. Sanırım elektrikşebekelerineservetleryatırmanındunyanınsorunlarınıçozeceğinesahideninananbirkaçkişidevardı.Yaben?Benimyapılanıhaklıgöstermekiçinsığındığımsozdenedenneydi?Benkendiniçokyaşlıhissedenbirgençtimsadece.Bakışlarımkanalasabitlenipkalmıştı.Yanımda Tom Paine’ninSağduyu'sununbirkopyası

olmasınıçokisterdim;böyleceonukarşımdakipissularafırlatıpatabilirdim.Odalgınlıkanındagozumdahaoncefarkınavarmadığımbirşeyeilişti.Yıpranmış,buyukçe

bir karton kutuydu. Durgun ve pis suyun kenarına yakın bir yere, oylesine atılmış gibiduruyordu. Tam ben dikkatimi vermiş bakarken, olumcul yara almış bir hayvanın cançekişmesini andırır birşekilde sarsıldı. Sıcak, havadaki gazlar ve gurultu nedeniyleyanılsamalar yaşamaya başladığıma ve otele donmenin en iyisi olacağına karar veriphareketlenmeye yeltenmiştim ki, daha arkamı donmeye fırsat bulamadan kutunun yantarafından bir kolun ya da daha doğru deyişl eşimdi kanlı bir kutleye donuşmüş amazamanındakololduğuanlaşılanbirşeyinçıktığınıgördüm.Sarsıntı da yoğunlaşmıştı. Ucunda el olmayan kanlı organ, kutunun yanından tepesine

doğru kaydı. Doğruca havaya uzandı. Onu incecik orguler haline getirildiği ve çamurlakaplandığıiçinMedusa’nınyılanlıbaşınıandıranbirsaçkumesiizledi.Başsilkindi,yukseldiveomurgamda tiksintikarıncalanmasıyaratanbirbeden,saklandığı kutudanyavaşça çıktı.Bükülmüş,birderibirkemikkalmışvebirkadınaaitolduğunutahminettiğimbedenkanalınkıyısına doğru surundu. O anda tum hayatım boyunca duyduğum ama daha once hiçgörmediğim birşeyle karşı karşıya olduğumu anladım. O kadın, cinsiyeti buysa eğer, bircüzzamlıydı,etlerigözümünönündedökülenbirinsandı.Beden kanalın kıyısına ulaşınca oturdu, daha doğrusu bir paçavra kumesi halinde yere

yığıldı.Dahaöncegözükmeyenbirkoluzandıvelekelipisbirbezikanalsuyunasoktu,yavaşçasalladı,sonraonukopukparmaklarınaçıkyaralarbıraktığıkanlıorganparçasınasardı.Kulağıma acı bir inilti geldi, hemen ardından bunun benden çıktığını anladım. Dizlerim

gevşemeye başlamıştı. Derhal otele donmem gerekiyordu ama kendimi orada kalmayazorladım.Oinsanınçektiğibuyukazabatanıklıketmeyedayanmamgerekiyordu.Yapacağımbaşka herhangi birşeyin abes olacağını yurekten biliyordum. Kadının o anda izlediğimmucadelesihergunbelkidefalarcatekrarlanıyorduvebunuherseferindeyalnız yapıyordu.

Daha kaç terk edilmiş ruhun, Cakarta’da, Endonezya’da, Hindistan’da ve Afrika’da lanettenkaynaklananböylesibirritüeliizlemekzorundaolduğunumerakettim.Karton kutuda bir hareket daha çekti dikkatimi. Cuzzamlı, kutuya bakmak için yavaşça

dondu. Kan ve irin dolu kesecikler gerisindeki yuzu hatlarını yitirmişti; dudakları yoktu.Çökükgözlerdekibakışlarındikildiğiyeredöndüm.Kutununkenarındanbirbebekbaşıçıkmıştı.Bakmak istemiyordumamatıpkı onlemekte

başarısızolduğucinayetetanıklıkedenbirinsangibiolduğumyereçakılıpkalmıştım.Bebekkadınadoğruemekledi.Cüzzamlınınyanınagelinceoturduveağlamayabaşladı.Sesiçokzayıf,trafiğingurultusudeçokyuksekolduğundanonuduyamıyoramaaçıkağzını,minikbedenininsarsılışınıgörebiliyordum.Cüzzamlıbirdenbaşınıkaldırdıvebenimkendisini izlediğimigordu.Yere tukurdu, ayağa

kalktıveparmaklarıkopukelinibanadoğrusalladıktansonrabebeğinikollarınınarasınaalıpdüşünebileceğimdendahahızlıadımlaratarakkutununiçindegözdenkayboldu.Oracıktaşaşkınlıkvedehşettenuyuşmuşbirhaldebakarkenbirşeyçarptısırtıma.Birden

dönüpelimiarkacebimdekicüzdanaattım.Hemcüzdanınyerindeolduğunuanlamaktan,hemde dikkatimin başka yana çekilmesinden oturu rahatlamıştım. Guzelce iki kadın aylakçasalınıyordukarşımda.Kıkırdayarakbanabaktılar.Birininustundedaracık birşort, otekindeherşeyiortadabırakanbirminietekvardı.İkisidesipsivritopukluayakkabılarvedaratletlergiymişti. Etekli olan, “Biz cepçi değil,” dedi. “Biz sevgili.” İşaret parmağını kıvırarak beniçağırdı.“Gel.Sevmekbizi.”Başımıikiyanasalladım.“Ha!”dedi.“Oğlansevmeksen.”Dönüpyürüdüler.Az ileride çılgın tra iğin ustunde karşıdan karşıya uzanan bir yaya geçidi vardı. O yana

doğru salınırlarken, sinsice etrafı kolaçanederek yuruyen iki dişi kaplanın goruntusunusunuyorlardıvedalgalanankalçalarından cinsellik yayılıyordu.Mini etekli olandonupbanasırıttıveelsalladı.Sonradaüstgeçidinbasamaklarınayöneldiler.Kartonkutuya goz attım.Hareket yoktu.Kanaldaki suyunyuzeyinedalgacıklar gonderen

ha if bir esinti çıktı. Tam içimden taşan aşağıya inip ustumdeki tumnakit parayı o kadınavermeisteğinekapılıyordumki,gozumyerdekilekelibezeilişti;benimbakışlarımdankaçmatelaşıyla, sahip olduğu belki de birkaçşeyden birini oraya duşürmüştu. Onu ancakmahremiyetinin kendisine sağlayacağı vakarla baş başa bırakmaya karar verdim. Bircüzzamlıdankimseparabilekabuletmeyeceğiiçinonazatenyardımedemezdim.Beninereyegötüreceğikonusundahiçbirfikrimolmayanüstgeçidedoğruhızlıadımlarlayürüdüm.Ekvatorbolgesindeguneşhızlıbatarverenkleriçokparlaktır.Amaogunyoğunbulutlarda

bir oyun oynamış, bir ampulun aniden sonmesi gibi gunışığının birden kaybolmasına yolaçan bir aldatmacaya neden olmuştu. Ben az ilerideki ust geçide vardığımda ortalıkkararmayayuztutmuştubile.Caddeninkarşısındaneonlayazılmışbir ‘RESTAURANT’yazısıgördümvegeçidinbasamaklarınıtırmanmayakoyuldum.Yukarıdauzunboylubirkadınkorkuluğadayanmışduruyordu.Oışıktaeminolmakzordu

amagalibagüzeldi.Aynıhizayageldiğimizdeinsanışaşırtacakkadarboğukbirsesle,“Senben

iyi zaman geçirmek,” dedi. “Biz fuki fuki!” Bana adem elmas ını gosterdi, onu aşağı yukarıkıpırdattı,ardındankıçınısergileyipgulumsedi.Osıradayuzundekimakyajkatmanlarınındafarkınavardım.Adımlarımısıklaştırdım.Sokak lambaları birden kırpışarak canlandı ve geçit boyunca birbirini izleyerek yandı.

Etrafadoğallıktan çok uzak, tekinsiz yeşilimtırak birışık veriyor ve geçidin puslu, bulanık,adetabataklıkgibibirortamdauzayıpgittiğihissiniyaratıyordu.Lambalardanbirininaltındadurup,elektriktalebinikarşılamayayonelikolanişimino turşeyleriincelemeyideiçermesigerektiğini duşundum. Beton direk çatlamış, yer yer aşınıp dokulmuştu ve kuf kaplıydı.Dokunmayaçekindim.Ayaklarıma ve geçidin çiçek bozuğu lekesişeklinde oyuklarla kaplı zeminine bakarak

yurumeyedevamettim.Aşınmışbeton, paslı dolgudemirini yer yer ortadabırakıyorduvebataklıklardakini andıran sarı ışık oşeylerin o keli kurtçuklar gibi algılanmasına nedenoluyordu.Ustgeçidi,yapılıştarihini,onuyapaninsanlarıduşunmeyeçalıştımamadikkatimbir kez daha başka yone kaydı. Otelin havuzundaki guzel kadının goruntusu aklımasızıvermişti. Aslında etrafımı çevreleyen gerçeklikten beni uzaklaştırması açısındanrahatlatıcıydı bu ama zihnime dadanması... Onu aklımdan silip atamıyordum. Aşk ve terkedilmeduygusubenliğimdenbiraniçingeçince,toparlanıpbununkesinliklevemutlakşekildeaptallıkolduğunadairkendikendimegarantiverdim.Başımıkaldırıncageçidin oteucundakimerdivenegeldiğimi gordum.Ana caddeye açılan

sokağın ustundeki alçak yapılardan birinin çatısına yerleştirilmiş olan neonışıklı‘RESTAURANT’ tabelas ı şimdi tam karşımdaydı. Altında daha kuçuk har lerle ‘Leziz ÇinYemekleri’yazıyordu.DurduğumyerdenABDBuyukelçiliği’ndekullanılanlarabenzeyensiyahbir sedan arabanın restorana yavaşça yaklaştığını gorebiliyordum. O tek araç, kentin itişkakışınınarasındaolmamasıgerekenbiryeredüşmüşgibigöründübana.

3-GeyşalarBasamakları indim.Benyaklaşırken sedanda restoranınkapısının onunde durdu. Bir an

oradaoyalanırgibioldu,sonraiçindekikişigördüğüşeydenhoşlanmamışyadaaradığıkişiyibulamamışgibisantimsantimilerledi.Camlardanarabanıniçinigormeyeçabaladımamatekgörebildiğimrestoranınneontabelasınınyansımasıoldu.Sürücübirdengazabasıphızlandı.Restorana yonelincemekanın iç goruntusunun ince perdelerle engellendiğini fark ettim.

Yuzumucamayaklaştırdım.Mumlardanyansıdığınıtahminettiğimkuçukışıklarınharicindeiçerisikaranlıktı.Kapıyadoğruyürüdüm.Kapı her birinin ustunde fenerler bulunan on-on iki tane masanın bulunduğu salona

açılıyordu.İçeridekimuşterilereyonelikhızlıbiraraştırmabenikulturelçeşitlilik sonucunaulaştırdı:Asyalılar,AvrupalılarveAmerikalılaraynımekânda.Çinli bir kadın onumde ha ifçe eğildi. “Hoş geldiniz.İyi akşamlar. Bir ki şilik masa mı?”

Aksanıİngilizbireğitmenleçalıştığıkanısıveriyordu.Önümedüşüpbanayolugösterdi.Vebengördüğümşeykarşısındadonakaldım.Havuzdaki kadın ,benim leydi,bulmak için o kadar koşuşturduğumkişi, başka bir Asyalı

kadınla bir masada oturmuş, gozumun içine bakıyordu. Sonra gulumsedi ve beni masayadavetedenbirelhareketiyaptı.BunugorenÇinlikadınoyanayonelmişti.“Arkadaşınızmı?”diyesordu.Havuzdaki kadın hiç duraksamadan, “Evet,” dedi ve bana dondu. “Bize kat ılır mısınız,

lütfen.”Restoranın sahibesi konumunda olduğu anlaşılankadın masaya benim için bir sandalye

çektivebirkezdahaeğilerekselamverdiktensonrauzaklaştı.Şaşkınlıktanbocalayarak,“Eşiniznerede?”diyesordum.İki kadın birbirine baktı ve kahkahalara boğuldu. Sonunda benim tanıdığım, “Ben evli

değilim,”dedi.“Amahavuzdakiadam...”“Bir iş arkadaşım.” K ıkırdayarak eliyle hala oturmadığım sandalyeyi işaret etti. “Lutfen

oturun.Bizsiparişlerimizverdik.Hiçdeğilsebaşlangıçiçinhepimizeyetecektir.Yoksayaln ızyemeğimiyeğlerdiniz?”İngilizcesimukemmeleokadaryakındıkiaksanıolduğuancakçok;dikkatedilirseanlaşılıyordu.Oturdum.Benliğiminbirparçasışansımınokadaryavergitmişolmasınainanamıyordu.Bir

başkaparçasıysa gayrimeşru birşeye bulaşıyor olma olasılığı nedeniyle biraz evhamlıydı.Garsongelipönümeküçükbirkadehkoydu.Havuzdakikadınporselensurahiyiişaretetti.“Sakeiçermisiniz?Bizepeyiçtik.Bugeceyi

kendimize ayırmıştık. Buranın sakesi çok iyidir.” Kadehimi doldurdu. “Sa ğlığa.” Uç kadehbirbirinedokundu.“Ah,evet!”dediilkyudumdansonraketenbirpeçeteyizarifbirhareketledudaklarınadokundururken,“Nekadarkabayım!BenNancyvearkadaşımdaMary.”“John.”Elsıkıştık.

“Sizihavuzdaizledim,John.Gelipbanamerhabademenizibekledim.Çokyalnızvehoşbirhaliniz vardı. Ama galiba son derece utangaçsınız.”Bana soluğundaki içki kokusunu bellibelirsizalabileceğimkadaryaklaştı.“Eşinizedeliceaşıksınızanlaşılan.”Bukezgülmesırasıbendeydi.“Boşanıyoruz.”“Şansabak,”dediMary.Kadehinikald ırdı. “Bozulanevliliklere.”Nancy’ninkinebenzerbir

aksanlakonuşuyorduamaonunkibirazdahabelirgindi.Garson dolu tabaklarla geldi. Yerken birbirimize nereden geldiğimiz ve kim olduğumuz

konusundabilgiaktardık.NancyileMary’ningeyşaolduklarınıoğrenmekbenişoketti.Benogeleneksel işin yapıldığı zamanların çok gerilerde kaldığını sandığımı itiraf ettim, onlar dakesinlikleöyleolmadığıkonusundabanagüvenceverdi.“Petrolbueskisanatıyenidencanlandırdı,”dediMary.“Evet,gunumuzdebirazfarkl ıama

hâlâmevcutveolmasıgerektiğigibiyürüyor.”Tayvanlı hamile anneleri,İkinciDunyaSavaşıertesinde ulkelerinedonenAmerikalı asker

babaları tarafından terk edilmişti. Kadınlar yeni doğmuş bebeklerini bir Japon işadamınateslim etmiş, o da onların bakımını, eğitimini ustlenmişti ki, bu eğitim ileri duzeydeİngilizceyiveABDtarihivekulturunudekapsıyordu.Ergenliğeulaşıncaadamiçinçalışmayabaşlamışlardı.Nancy perdeli pencerenin otesinden gozuken ust geçidi işaret ederek, “O caddelerdeki

kadınları gormuşundur,” dedi. “Onlardan biri olabilirdik. Biz şanslıyız.” Sonra Japongirişimcinin, onlara iyi para odediğini ve ne yapmaları ya da yapmamaları gerektiğikonusundaçokazdayatmadabulunduğunuanlatmayakoyuldu. “O, sonuçbekler.Hepsi bu.Sonucanasılerişileceğibizekalmıştır.”Hepimizinsakesinitazeledi.“Netürsonuçbunlar?”Mary,“Nekadardanaifmiş!”dedi.“Buralardayeniherhalde.”İlkyolculuğumveilkgörevimeçıktığımıitirafettim,oğrenmeyehevesliolduğumueklemeyi

deunutmadım.“Öğretmektenmutlulukduyarız.” dedi Nancy. “Sen bizim dunyam ızda ender bulunan bir

cevhersin.Amakarşılığınıbekleriz.Bugecedeğilamabaşkabirzaman.”“Hizmetinizdeyim.”Soğukkanlıgörünmeyeçalışıyordum.Gücüelindetutanadamlarınkaynakvegüçbirikimieldeetmeadınaservetlerharcamayave

başkainsanlarıkurbanetmeyehazırolduğunuanlatırkensözlerikulağımabirgeyşanınkindençokuniversiteoğretimgorevlisininkigibigeliyordu.Açıksozlulukleribenibuyulemiştiveherne kadar bunun bir bolumunu sakenin etkisine bağlasam da, soylenilen herşey kesinliklemantık içeriyordu. Bana Avrupalı kaşi ler doneminde baharat ticaretinin ne kadar onemliolduğunuvealtınınyüzyıllarboyuncaoynadığırolüanlattılar.Nancybugiriştensonra, “Gunumuzdebunlarınyerinipetrolaldı,”diyedevametti. “Tum

zamanların en değerli doğal kaynağı artık o. Herşey ona bağlı. Baharat ve altın gerçekanlamdaçokfazladeğer içermeyen lukslerdi.İyi tatlar,mucevhervesanateseriyapımındakalıcı sonuç... Ama petrol... Petrol yaşamın kendisidir. Modem dunyada onsuz hiçbirşey

işlemez. Burada yaşanan, tarihin en buyuk el koyma olayıdır. Buna bağlanan umutlar,yaşamlarvegelecekmuazzamdır.Oyleyse insanlarınonukontrolaltına almak için herşeyiriskeetmeyehazırolmasınaşaşırmamızmı gerekir?Bunun için aldatacak ve çalacaklardır.Gemiler, fuzeler yapacak ve binlerce, hatta yuzbinlerce genç insanı oşey (petrol) uğrunaölmeyegöndereceklerdir.”“Bunlarıtarihkitaplarındanmıöğrendin?”Bana burnunu bukerek baktı. “Elbette hayır. Bunlar dahaele gelir bilgilerin aktarıldığı

ekoldengeliyor.”“Elegelir!”Marykahkahalaraboğulmuştu.“Bulafıbulupçıkarttığınainanamıyorum,Nance!

Harika.Unutmamalıyım.Elegelir.”Bense Charlie’yi ve ilk gece Hotel InterContinental’in en ust katındaki restoranda bize

verdiği,Endonezya’yı komunistlerdenkurtarmavepetrolunuABD için guvence altına almatemalısoyleviniduşunuyordum.SonraduşuncelerimbanaBoston’daekonomiktetikçiolmayolunda akıl hocalığı yapan Claudine’ye kaydı. Onu da karşımdaki iki kadınla aynı Asya-Amerikageleneğindengeldiğiduşmüştuaklıma.BakışlarımgulmekteolanMary’denNancy’ekaydı, o anda karşımda Claudine’yi gordum ve onu ne kadar ozlediğimin farkına vardım.Aklımınkarşımdaoturankadına,havuzkenarıtakıntımaoylesineısrarlasaplanıpkalmasınınnedeninin yalnızlığımdan, hatta onunla Claudine arasında kurduğum bilinçaltı bağlantıdankaynaklanıpkaynaklanmadığınıdüşündüm.Silkinip yaşanan ana donmeye çabaladım. Mary gulmekten gozlerine dolan yaşları

peçetesiylesiliyordu.Nancy’edöndüm.“Yasen?Seninrolünnedir?”“Biz nefer gibiyizdir. Harcanabilir ama aynı zamanda vazgeçilmezizdir.İmparator’un

hizmetindeyizdir.”“Vekimbuimparator?”NancygözucuylaMary’ebaktı.“Bunuaslabilmeyiz.İhaleyikazananpatronumuzolur.”“Havuzdakiadamgibimi?”“Ogerçekpatrondeğil,benimoradakibağlantım.Benimüşterileregötürür.”“HotelInterContinental’dakileremi?”“Balayısuitine.”K ıkırdadı,sonrakendinituttu.“Ozurdilerim.Maryileherzamanosuitte

gerçek bir balayı yaşamak istediğimizi konuşuruz.” Bir an için gozlerini kaç ırıp pencereyebaktı.Aynı yere baktığımda daha once restoranın onunde durmayıp gazlayan siyah sedanı

tanıdımveiçindekikişininonlardanbiriniarayıparamadığınımerakettim.“Sadeceorada...Yaniooteldemiçalışıyorsunuz?”“Elbettehayır.K ırsalkesimdekidinlenmemerkezlerinde,gemigezilerinde,HongKong’da,

Hollywood’da, Las Vegas’ta... Aklına neresi gelirse orada. Politikacıların ve petrolculerinsevdiğiheryerdebulunmuşuzdur.”Bakışlarım ikisi arasında gidip geldi. Çok genç gorunuyorlardı ve sozlerini sakınmadan

konuşuyorlardı.Benseyirmialtıyaşındaydımveoykulerindençıkarttığımkadarıyla ikisidebendenbeşyaşkadarküçüktü.“Müşterilerinizkim?”diyesordum.Nancyişaretparmağınıkaldırıpdudaklarınadokundurdu.Bakışları bir an için restoranın

içinde dolaşıvermişti. “Asla,” dedi sesi birden ciddi bir tona burunerek. “Bu soruyu aslasorma.”

4-Bugimen{5}

SonrakibirkaçyılboyuncaEndonezya’yasıksıkgittim.DunyaBankası,onabağlıkuruluşlarve Suharto yonetimi, Amerikanşirketlerinin veEndonezyalı egemenlerin çıkar sağlayacağımuazzamborçlanmalarıguvencealtınaalacakraporlarısağlamaktaki istekli tavrı nedeniyleMAIN’e muteşekkirdi. Bu kredilerin ulkeyi gırtlağına kadar borca batırmasınıumursamıyorlardı. Zatenbankalar içinplanınbir parçasıydı bu. Suharto’ya gelince:Mantargibibitiphızlabüyüyenservetini,denizaşırıyatırımlarayonelterekkendinigelecektekimu lisEndonezya’danuzaktutuyordu.Gorevlerim yıllar boyunca beni Java dağlarındaki pastoral koylere, uzak kumsallara ve

egzotik adalara goturdu. Bahasa Endonezya lisanı, İkinci Dunya Savaşı ertesinde adalarınbirlikteliğinin sağlanmasını kolaylaştırmak için icat edilmişti ve basitliği temel kullanımilkelerini kolayca oğrenmemi sağlamıştı. Yabancıların pek ender ziyaret ettiği bolgelerikeşfetmeyi, insanlarla konuşmayı ve kulturlerini anlamaya çalışmayı seviyordum. BarışGonulluleri deneyimimçoğu işadamı, diplomat ve turistin tuttuğu yollardan uzaklaşmanın,çiftçilerle, balıkçılarla, oğrencilerle, esna la ve sokak afacanlarıyla konuşmanın yararlarınıöğretmişti. Ama aynı zamanda, benim gibi insanların Endonezya halkının buyuk bolumuuzerinde yarattığı etkiden kaynaklanan suçluluk duygusunun, bir hayalet gibi peşimibırakmamasınıdasağlayacaktı.Cakarta’dayken Hotel InterContinental’ın havuzunda olabildiğince fazla zaman geçirdim.

Nancy’i ya daMary’i bir daha hiç gorememekten dolayı hayal kırıklığınauğramıştım. Amaonların sureti gibi olan soydaşlarıyla sık sık karşılaşıyordum.İçlerinden biriyle, genç birTaylandlı kadınla yakınlaştık ve bu sayede geyşa geleneğinin sadece Japonlar’la sınırlıolmadığınıoğrendim.BizAmerikalılarındaAvrupalılarınveotekiAsyalılarınolduğugibibukonudakendimizeozguversiyonlarıvardır.Ancak oylegorunuyorduki,okadınlar arasındaJaponlar’ın ideal meslek erbabı olduğu, işlerini başka kulturlerde olmayan bir tavırlamükemmelleştirerekyaptığıkonusundabiruzlaşımvardı vebununnedeni bana goreuzuntarihlerindenkaynaklanıyordu.Benimlearkadaşlık kuranTaylandlı kadınbunumaddi bir çıkar yadabaşkası tarafından

benihoşnutkılmaklagörevlendirildiğiiçinyapmıyordu.İkinciseçenekiyiceabesti,çunkubençoktansatılmıştım.Yasevecenbiryüreğiolmasındanyadabelkiaramızdabirkimyasalçekimdoğmasından oturu benimle birlikte oluyordu. Kendine gore nedenleri her neyse, bunlarıhiçbir zamankesinolarak oğrenemedim.Bildiğim, erotik esin sağlayanve guvenverici birpartner olduğuydu. Herşeyin yanı sıra beni uluslararası yuksek duzey iş ve diplomasiilişkilerininnasılyürüdüğükonusundaaydınlattı.Bir seferinde, “Seni baştan çıkartmaya çalışan bir kadınla birlikteysen, o odada gizli

kameralar ve ses kayıt sistemiolduğunuduşunebilirsin,” demiş ve çabucak gulumseyerek,“Çekiciolmadığındandeğil,”diyeeklemişti.“Sadeceişlerherzamanaslındagorunduğu gibiyürümediğinden.”Kendisigibibirkadınındünyanınenonemlipazarlıklarınınbağlanmasındakilitroloynayabileceğinianlattıbana.İlkgorevimdenbirkaçyılsonra,uçaylığınaBorneo’yayakınadalardanbiriolanSulawesi’ye

gonderildim.Haritaustundekişeklinedeniyleyaygınolarak‘koşansarhoşzurafa’diyeanılan

buada,kırsalgelişimmodeliolarakhizmetetmeküzerediğerlerindenayrılmıştı.BirzamanlarDoğu Hindistan baharat ticaretinin onemli bir parçasıyken, 20. yuzyılda durgunluğa veilgisizliğe terk edilmişt i .Şimdi Endonezya hukumeti burayı bir gelişim sembolunedönüşturmekte kararlıydı. Biz Amerikalılar ise onu madencilik, ormancılık ve tarımendustrileri içinpotansiyelnakitkaynağı olarak goruyorduk.Birçokdevşirket Sulawesi’ninaltınına,bakırınaveegzotikağaçlarınagozdikmişti;buyukbirTeksasçiftli ğibinlercedonumormanlıkalanıkapatmış,temizlemişveiştahaçıcıSingapurveHongKongpiyasalarına,futbolsahası buyukluğunde mavnalarla et naklini planlamaya başlamıştı bile. Ada aynı zamandadevletin karşılıklı muhaceret programının kilit noktası olarak goruluyordu ki Amazon’dauygulanan ve Barış Gonullusu yıllarımda birlikte çalıştığım insanları son derece etkileyenşemanın bir benzeriydi bu. Dunyanın en yuksek nufus yoğunluğuna sahip olan Java’dakikentselkesim,fakirleriniyerleşiminazolduğubölgelereaktarmayıamaçlıyordu.LatinAmerikaversiyonundaolduğugibibuprogramdadermeçatmakenarmahallelerde

oturan yoksullaştırılmış halkın, yerleşimin olmadığı kırsal bolgelere dağıtılması, bunuhukumetkarşıtıgirişimolasılıklarınıazaltmayontemiolarakgorenuluslararasıkuruluşlarcadestekleniyordu. Uygulama, ben Barış Gonulluleri’nden ayrıldığım sırada, her iki kıtada dauzmanların o tur programların sık sık felakete varan sonuçları olduğunu belirlemesinerağmen devam ediyordu. O bolgenin yerlisi olan insanlar yerinden ediliyor, toprakları vekulturleri hırpalanıyor, yeni yerleştirilmiş kentli nufus netameli toprak yapısını verimlikılmakiçinbaşarısızlıklasonuçlanacakbirmücadeleyegiriyordu.Sulawesi’ye ulaştığımda, bana (Suharto’nun girişimiyle adı Ujung Pandang olarak

değiştirilen)eskiPortekizkentiMakasar’ındışındahizmetçisi,bahçıvanı,aşçısı,araziaracıveşoforuyleeksiksizvemustakilbirdevletlojmanıtahsisedildi.İşimherzamankigibiçokulusluşirketlerin somurebileceği turden kaynaklara sahip olan her bolgeye yolculuk yapmak,toplumsal liderlerlebir arayagelmek, erişilebilecekher turlu bilgiyi derlemekveo ortaçağekonomisinin(tabiikimuazzamborçlanmalarlahayatageçirilecek)elektrikgelişimveotekialtyapı projeleriyle modern bir başarıya donuştürüleceğini ileri surenışıltılı bir raporyazmaktı.

YeniyeniortayaçıkmayabaşlayanTeksass ığırçiftliğininyakınlarındaki‘Batsville’{6}olarakbilinenkasaba,birenerjisantraliyapımıiçinolasıyerlerdenbiriolarakseçilmişti.Birsabaherken saatlerdeşoforumle yola çıktık ve harika kıyı şeridinin yukarılarında yer alan limankentiParepare’yegittik.Oradanadanıniçkesimlerindekidağlarauzananveormankesilerekaçılmış patikadan biraz daha duzgun olan yola saptık. Kendimi Amazon’a donmuş gibihissediyordum.AraziaracımızPirangköyündeduruncaşoförüm,“İşteburası,”dedi.“Batsville.”Etrafabakındım.Koyunadımerakımıuyarmıştı.Etraftayarasaaradımamaolağandışıbir

şey gormedim.Endonezya’nınher tarafında rastlananlara benzeyen birmeydandan geçtik;tek farkçoksayıdakiağacındallarından ekstrabuyukboyhindistancevizi gibi sarkankoyurenk hevenk benzerişeylerdi. Sonrao kumeleri oluşturanşeylerdenbiri açılıverdi. Dev biryarasanınkanatlarınıgerdiğinigörünceyüreğimağzımageldi.Şoforumaracıdurdurduvebeniyarasalarınkumelendiğidallardanbirininaltınagötürdü.

İnanılmazyaratıktepemizdehareketediyordu;kanatlarıyavaşçaçozulupaçılıyorduvegovdekısmıbirmaymununkikadarbuyuktu.Gozleraçıldı,kocabirkafabizedondu.Ohayvanlaradair bir suruşeyduymuştum; elektrik hatlarındakısa devreye neden oluyorlardı ve kanataçıklıkları bazen iki metreye yaklaşıyordu. Ama tum duyduklarıma rağmen en çılgındüşlerimdebilegördüğümlekıyaslanamazdı.Daha sonra Pinrang’ın belediye başkanıyla buluştum. Onu yerel kaynaklar, bolgede bir

santral yapılmasına yonelik olası tavırlar ve başka yabancıların yatırım yaptığı endustrilerkonusundakısacasorguyaçektimamaaklımyarasalardaydı.Sorunyaratıpyaratmadıklarınısorduğumdabaşkan,“Hayır,”dedi.“Hergeceuçupgiderler

veyerleşiminuzağındameyveleriniyerler.Sabahdagerigelirler.Bizimmeyvelerimizeasladokunmazlar.”Çay incan ınıbanadoğrukaldırdı.“Tıpkısizinşirketlerinizgibi.Onlardauçupgider,uzaklardakikaynaklarlabeslenir,dışkılarınıAmerikalılar’ınhiçgitmediğiyerlerebırakırvegeridöner.”Butemayısıkçaduydum.ÇoğuAmerikalının,hayattarzlarınınsomuruustunekurulduğuna

dair (başka ulkelerdeki milyonlarca insanın tersine) en ufak ikri olmadığını anlamayabaşlıyordum. Ancak 1970’lere gelindiğinde ordumuzun demokrasinin savunucusu değil,somurgeci ticari kuruluşların silahlı bekçisi olduğu gerçeğini gorebildiler ve korkup o keyekapıldılar.Sulawesi ayrıca, adı kotuye çıkmış Bugi kabilesinin de yurduydu. Avrupalı baharat

tüccarlarıyüzyıllaröncebuenvahşi,dünyanınkanaenfazlasusamışkorsanlarındankorkardı.Avrupalılar, ulkelerinedonduklerinde yaramazlık yapan çocukları akıllanmazlarsa ‘Bugimengelipsenialacak,’diyekorkuturdu.1970’lerde Bugiler yuzlerce yıl onceki yaşamlarını surduruyordu. Pharus adı verilen

muhteşem yelkenlileri adalar arası ticaretin omurgasını oluşturuyordu. Siyah yelkenlikalyonların murettebatını oluşturan bu adamlar uzun saronglar giyiyor, başlarına parlakrenklieşarplarbağlıyorvegozkamaştırıcıaltınkupeler takıyordu; silaholarakdabellerinesardıkları kuşağa geçirdikleri pakları kullanıyorlardı. Eskişohretlerinden taviz vermeyeyanaşmayanbirgörüntülerivardı.Buliadında,atalarınınsanatınıonlarıntarzındadevamettirenyaşlıbirtekneyapımcısıyla

ahbapoldum.Birgunoğleyemeğiyerken,banahalkınınkendisinihiçbirzamankorsanolarakkabuletmediğinisoyledi;onlarsadeceyurtlarınıişgalcilerekarşı koruyordu.Daha oncehiçgörmediğim birmeyveden kestiği dilimi uzatırken, “Ne yapacağımızı bilmez bir haldeyiz,”dedi. “Ahşap yelkenlilere doluşmuş bir avuç insan, Amerika’nın denizaltılarını, uçaklarını,bombalarınıvefüzeleriniburadannasıluzaktutabilirki?”Bu tur soruları hiçbir zaman duymazdan gelemedim. Ve sonunda yolumu değiştirmem

gerektiğinebeniiknaedendebusorularoldu.

5-YozlaşmışveAcımasızBirÜlkeEkonomik tetikçi kariyerimi, Bugi gemi ustasıyla yaptığım konuşmadan yıllar sonra

bitirdim. Bu kararı, Bir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’de anlattığım gibi, bir zamanlarİspanya’nın Altın Filosu’nu yağmalayan korsanların kalesi olan Karayipler’e yelkenliyleyaptığım bir tatil gezisi sırasında aldım. Bir oğleustu eski birşeker çiftliğinin yıkıkduvarlarına oturmuş, o yapıları inşa eden Afrikalı kolelerin yaşadığı dehşeti duşünürken,kendimin de bir kole taciri olduğunu anlamıştım. Yıllardır suren duygusal karmaşanın vebocalamanınsonundao işibırakmayakararverdim.UçağaatlayıpBoston’a gittimve istifaettim. Ama bu yeni imparatorluğun gerisindeki korkunç gerçekleri ifşa etmedim. Ruşvetedayanamadım, gelen tehditlere direnemedim. Bildiklerimi açıklamayı hep erteledim. Vearadangeçenyıllarboyuncageçmişim,benliğimemusallatolmuşbirhayaletgibibeniizledi,peşimibırakmadı. Yaptıklarımla ve bildiklerimle yaşamak zorundaydım. Sonra 11 Eylul’unhemenertesinde,bir zamanlarDunyaTicaretMerkeziolan,şimdiysedehşetengiz, hala içiniçinyananbirçukuradonuşmüş oşeyinkenarındadikilirken,biradımdahaatmakzorundaolduğumakararverdim.İtirafetmeliydim.Bir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’in 2004’te yayınlanmasından sonra, radyo

yapımcılarından ekonomik tetikçi olarak eylemlerde bulunduğum ulkelerde yaratılmasınaneden olduğum etkilere dair çok da fazlaşey bilmediğimi ortaya vuran çağrılar almayabaşladım. Sovyetler Birliği’ni yenmiş ve dunyada başka hiçbir super gucun tehdidiylekarşılaşmakzorundaolmayan,ilkgerçekkureselimparatorlukolarakoneçıkmıştık.İlerlemevesanayileşmekavramlarıylaovunuyorduk.YenibirUçuncuDunyaseçkinleri,şirketokrasininsadıkuşakları sınıfını yaratmıştık. Ya boyun eğdirdiğimiz ulkelerin halklarına ne olmuştu?Kendimikariyeriminbaşladığıülkedegüncellemeyekararverdim.Endonezya’daki genel olguları medya aracılığıyla izlemeye çalışmıştım .Şimdi de sivil

toplum orgutlerinden,BirleşmişMilletler’den,DunyaBankası ve zamanındahizmet ettiğimbaşka kuruluşlardan edinilebilecek bilgileri derleyerek daha derin bir araştırma yapmayakoyulmuştum.IMFKriziolarakdabilinen1997Asyaekonomikçokuşunuçevreleyenortamadönükbilgileriderledikçemerakımdaderinleşmeyebaşladı.Yüzlercemilyoninsanıdoğrudanetkileyecek, binlercesinin (hatta buyuk olasılıkla milyonlarcasının) salgın hastalık, açlık,cinayet/intihar nedeniyle hayatını kaybetmesine neden olacak, ardından da dunyanın hertarafına sıçrayacakolan ani çokuş ilk olarakAsya’da patladı. Bu olgu kulak vermeye niyetiolanlara,IMFveDunyaBankası’nıngerçekamacının,şirketokrasiyigerikalantumunsurlarınzararınadaolsazenginleştirerekbirekonomininnasılyönetilemeyeceğine dair ders vermekolduğuyönündegüçlümesajlarveriyordu.Resmiistatistiklerilkbakıştabizim1970’lerdeyaptığımızçalışmanın,Endonezya’nın(hiç

değilse 1997’ye kadar) hayranlık duyulacak bir ekonomik duzey tutturmasını sağladığınıgosteriyordu. Bu istatistikler duşuk en lasyonla, 20 milyar doların ustune çıkan dovizrezerviyle, 900 milyon dolarlık dış ticaret fazlasıyla ve sağlam bir bankacılık sistemiyleovunuyordu. Endonezya ekonomisi 1990’lardan 1997’ye kadar (GSMH olçeğinde) yıllıkortalama %9 oranında buyumuştu ki bu ongorulen çift haneli buyume rakamları kadargorkemli olmasa da epeyce etkileyiciydi. Dunya Bankası’ndaki, IMF’deki, muşavir irma veakademik kuruluşlardaki ekonomistler, bu tur istatistikleri biz ekonomik tetikçilerin

destekleyerekyürüttüğügelişimprojelerininbaşarısınıtartışmaktakullanır.Ne var ki ben, araştırmalarım sonucunda o istatistiklerin vurguladığı ve uzmanların

‘ekonomikmucize’ olaraknitelendirdiği olgunun Endonezya halkına son derece yuksek birbedelemalolduğunukısasuredesaptayacaktım.Yararsadeceekonomimerdivenininenustbasamaklarınıişgaledenlerlesınırlıydı.Ulusalgelirdekianivehızlıilerlemeye,işçilerinuzunsaatler boyunca ve insan hayatını tehdit edenkoşullar altında çalıştırılması, yabancı ticarikuruluşlara çevreye verdikleri zarar nedeniyle KuzeyAmerika ve Avrupa’da yasad ışı kabuledilenyontemlerleuretimyapmalisansıverenpolitikalarsayesindeulaşılmıştı.Asgariucretgunde3dolarseviyesineyukseltilmişsede,bunapekaldırışedenyoktu.2002’deEndonezyanufusunun tahminen %52’si gunde 2 dolardan az bir gelirle yaşıyordu ki bu da birçokperspektiftenbakıldığındamodernzamanlarkoleliğiolarakkabuledilebilir.Aç ıktıki3dolargündelikbileçoğuişçininveailesininhayatınıkolaylaştıracaktemelöğelereyetmez.Endonezya’nınkendihalkınaboylesineağıryukbindirenpolitikalaraboyuneğmesitesaduf

değildir.Ulkeninelitlerininservetlerinibuyutmekiçinalınanmuazzamborçlarbaşkaseçenekbırakmıyordu. Dunya Bankası’nın Kuresel Gelişim Mali Raporu’na ve IMF-IFS’ye (IMF’ninUluslararası Finansİstatistikleri) gore, ulke tum Asya ulkeleri arasında, surekli olarak(GSMH’ye oran açısından) en yuksek borç duzeyini tutturmaktadır. 1997 Asya çokuşüylesonuçlanankritik1990-1996doneminde,burakamhep%60’larduzeyindedolaşmış, bazenbununda ustuneçıkmıştı (kiaynıdonemdeTayland’da%35,Çin ileHongKong’da%15veSingapurileTaiwan’da%10idi).Borçlanmavek ısavadeliborçlanmatoplamları,1990-1996doneminde doviz rezervlerinin ortalama %300’une yaklaşıyordu [ki bu oran Tayland’da%120,Çin’de%60,HongKongveTaiwan’da%25idi(Singapuriçinbilinmiyordu)]. ŞurasıçokaçıktıkiEndonezya’yıolasılıklaaslaodeyemeyeceğikadarbuyukborçlarınaltınasokmuştuk;Endonezyalılar bizim ticari kuruluşlarımızı tatmin etmek için kendilerini rehin vermeyezorlanmıştı.{7}Hazırladığımızsahteekonomikraporlarvebirdenklemdenyolaçıkarakdunyaekonomisine uyarladığımız GSMH gibi yalan parametrelerle biz ekonomik tetikçileramacımızaulaşmıştık.Ulusalekonomimihenktaşlarınınbuyukorandaaldatıcıolduğubirkezdahakanıtlanmıştı.

Aynıkoşullaraltındaorneğinesıkrastlandığıgibi,Endonezya’dakiartandovizrezervi,duşüken lasyon,uygundışticaretdengesiveetkileyiciGSMHartışrakamlarısadecenufusunkuçukvevarlıklıbirkesiminindurumunutanımlıyordu.Bunundışındayaşayanherkeskorkunçbiryükünaltındaydı.YoksullukveinsanayonelikkurumsalsuistimalleABDtuketicisiaras ındakiilinti,olasılıkla

dünyanınbaşkahiçbiryerindeEndonezya’nınse ilatolyelerindeolduğukadarbelirginşekildegorulemez.DunyaBankasıveIMF’ninozelleştirmeyiveyabancıkuruluşlaravergiindiriminiteşvikedenpolitikalarıyladesteklenenbuyukuluslararasışirketler,insanlarınasgariucretinçok altında çalıştırıldığı, protesto ederlerse dovulduğu ve oldurulduğu fabrikalara ya sahipolmaktadır ya da o tur yerlerle uretim anlaşmaları yapmaktadır.İnsanlar urettikleri malınBirinci Dunya ulkelerindeki mağazalarda daha ucuza satılması için muazzam acılarakatlanmak zorunda bırakılmaktadır. Ulkede yapt ığım yolculuklar sırasında insanlar banayanaşıp, Nike, Adidas, Ralph Lauren, Wal-Mart ve The Gap gibi irmaların koleleştirilmişdenebilecekişgucundennasılkarsağladığınıanlatıyordu.Hernekadarbuşirketleruzerinde

araştırma yapmadıysam da, mallarını piyasada daha ucuza satmak için işçilik maliyetiniaşağıyaçekmegirişimindeolmalarıbanamantıklıgeliyordu.

6-SweatshopIar{8}

JimKeadyveLeslieKretzu adında iki ilmyapımcısı 2005yılındabenimle temasa geçti.Goruntulu bir roportaj yapmak istiyorlardı. Telefon goruşmelerimiz ve e-postalarındananladığımkadarıyla,ekonomiktetikçikavramınınantiteziniveyenidalgabireylemcitipinitemsilediyorlardı.Leslie, “Roportaj yapmanın yanı sıra size Endonezya’dakisweatshopları da anlatmak

istiyoruz,” dedi. K ısaca, 2000 yılında Endonezya’da Nike işçileriyle birlikte, ‘aynı korkunçkoşullaraltında,aynıgelirlehayattakalmayaçalışarak’yaşadıklarınıanlattı.Bunuyapmayaonuneyinyönelttiğinisordum.“ŞimdibanaçokuzungelenbirzamanonceCizvitGonullulerTeşkilatı’nakatılmıştım,”dedi.

“Benibirdahahiçeskisigibiolmayacağımkonusundauyardılar.Sloganları ‘CGT: HayatİçinPerişan’ idi. Gerçekten de inanamadığım kadar buyuk yoksulluk ve acıyla karşılaştım.Gerçekten de hayat kurtarmaya yardım ederken perişan olmuştum. Sonra Hindistan’daRahibe Teresa’n ın ekibiyle çalıştım. Rahibe olmuştu. Ama ben onun ‘zavallıların enzavallıları’nayardım etmek istiyordum. Oyle insanlarla bir kez yaşadınızmı, bir daha aslaeskisigibiolamaz,aslaeski tarzınıza,alışkanlıklarınızadonemez, aslaunutamazsınız.Artıkmutlakabirşeyleryapmanızgerekir.”Jim’edöndüm.Gulerek,“BenTanrıtarafındanrehinalınmıştım,”dedi.“Kula ğakomikgeldiğini biliyorum

amaciddiyim.LisedeykenWallStreet’egideceğimi,milyonlarcadolarkazanacağımıveotuzbeşyaşınageldiğimdeemekliolacağımıduşunuyordum.Sonra1993yılındabirdunyaturunaçıktım. Yirmi bir yaşındaydım.Gelişmekte olan ulkeleri, birkaçının adını vermek gerekirseEndonezya,Laos,Vietnam,BurmaveNepal’iilkkezozamanziyaretettim.Gerçekyoksulluğunnedemekolduğunugordum.SaintJosephUniversitesi’ndeyaptığımlisansçalışmasıdadahilolmakuzere,onaltıyıllıkKatolikmektebioğretisioralardagorduklerimlefarklıbiranlamveplatforma oturdu. Artık İsaMesih’in ne içinmucadele verdiğini anlıyordum. Kendimi aynışeylere karşı mucadeleye adamam oşekilde oldu. SadeceİsaMesih’in savaştığı kavramlardeğildibunlarelbette;MuhammedPeygamber’i,Yahudigeleneğininpeygamberlerini,Buda’yıveotekiaziztutulanruhani igurlerinhepsiniornekalacaktım.Gerçektende,dunyadakibellibaşlıbüyükdinlerinhepsininmerkezindesosyaladaletvardır.”Onlardanöyküleriniyazılıolaraközetlemeleriniistedim.Yazıpgönderdiler:DikkatimiziNike’ninimalatuygulamalarınayoneltmeyebaşlayışımız,Jim’in1998yılında

NewYork’takiSt. JohnUniversitesindeyardımcı futbolantrenoruolarakçalıştığı zamanadayanır .İlahiyat dalında yuksek lisans yaparken bir yandan da universite takımınınçalıştırıcılığınıustlenmişti vebir donem tezi içinNike’nin uretimuygulamalarınıKatoliktoplumsal eğitim ilkeleriışığında incelemeye karar vermişti. Çalışmasını başlatırken St.John Universitesi Spor Bolumu, Nike ile tum antrenorlerin ve sporcuların bu irmanınurunlerini giymesini ve reklamını yapmasını kapsayan 3.5 milyon dolar cirolu biranlaşmanın pazarlıklarına başlamıştı. Jim once kişisel goruşmeler duzeyinde, sonra dakamuoyunasweatshoptarzıimalatyapmaklasuçlananbirşirketinyuruyenreklamıolmayı

kabul etmediğini açıkladı. Ve ulkenin enbuyukKatolik universitelerindenbirindengelenultimatomlayuzleşti:YaNikegiyveanlaşmayı sorgulamayı kes yada istifa et. Jim1998yılınınHaziranayındaistifaetmekzorundabırakıldı.Savunduğu konumdan yuzde yuz emin olmak isteyen Jim, bu kez koşullara tanık

olabilmekiçinfabrikalarındanbirindebirayçalışmasınaizinverilmesinitalepetti.Nikebutalebebirayınyeterlisüreolmayacağı,GüneydoğuAsyalisanlarınınhiçbirinikonuşamadığıve herhangi bir işçiyi de işinden edemeyeceği gerekçesiyle olumlu yanıt vermedi. Jimbaşvurusunu yeniledi. Bir ay yeterince uzun değilse altı ay ya da bir yıllığına, hatta oatolyelerinkoşullarını vesweatshopolupolmadıklarınıanlamak içingerekli sureneyseokadar çalışmak uzere gidebileceğini bildirdi.Ayrıc aİspanyolcabildiği, Nike’nin onu OrtaAmerika’daki fabrikalarından birine gonderebileceğini soylemişti. Ve Jim, yerini alacağıişçiyi (Nike’nin merkezinin de olduğu) Oregon’a goturmeyi, orada yatacak yer, uç o ğünyemek ve gundelik harçlık vermeyi, yani bir anlamda Jim onun işini yaparken tatilyapmasını sağlamayı kabul eden bir sivil toplum orgutu de bulmuştu. Nike oneriyleilgilenmediğinibildirenbiryanıtgönderdi.Jim’inbirNikefabrikasındaçalışmaolasılıklarıkapanıncabukezdeduşünebildiğimiztek

seçeneği uygulamaya koymaya karar verdik:İşçilerle onların koylerinde yaşamak vekendimizi ekonomik olarak onların gelirleriyle sınırlamak. Boylece 2000 yılında Nikefabrikası işçileriyle birlikte yaşamak uzere Endonezya’ya, Cakarta’nın dışındakiTangerang’agittik.Günlükharcamamızıonlarınkazancıbelirleyecekti:1.25dolar.Biray içindebenyedikiloverdim, Jimonbir.Nikeçalışanları gibi 2.8x2.8 olçulerinde,

mobilyası ve ustunden buhar tuten o kentte havalandırması olmayan bir beton kutudayaşıyorduk.Duzgunolmayanbetonzemineserilmiş ortuleryadapaketkağıtları ustundeuyuyordukkionlardaherdaimyakılançoplerdençıkankullevefabrikanınçevreyesaçtığızararlı maddelerle kaplıydı. Tuvaletlerin giderleri her sokağın iki yanından akan açıklağımlaraverilmişti.Bulağımlaryüzündenköyyumrukbüyüklüğundeboceklervehayalbileedemeyeceğinizcüssedefarelerlekaynıyordu.Bazılarıbize,“Endonezyagibibirulkedegunde1.25dolarageçinebilirsiniz,”demişti.Bu

lakaytlık ve cehalet yuklu bir ifadedir. Bu tur iddiaları one surenlerin buyuk bolumuEndonezya’dahiçbulunmamıştır.Orada1.25dolaraikikuçukporsiyonsebzelipirinçlapas ıve birkaç muz alabiliyorduk. Sabun ya da diş macununa ihtiyacımız olduğunda daha azyemekzorundaydık.BirgunJimtemizlikyaparkengazlambasınıkuçukportatifocağımızınustunedevirdiveortalığıtemizlemekiçinçamaşırsabunumuzukullanmakzorundakaldık.Bubirfelaketti;hemmali,hemdeduygusalaçıdanbiryıkımdı.Şoyleyaşadığınızıhayaletmeyeçalışın:Yirmiliyaşlarınızdabiryetişkinsinizvehaftanın

altıgünü,bazenpazarlarıdasabah08.00’danakşam20.00’akadarçalışıyorsunuz.Busüreyeişegitmekiçinhazırlanmak,gidişvedonuşiçinharcananzamandahildeğil.Birarkadaşındoğum gununu kutlamak için paranız yok.İki yıldan beri kendinize giyecek yeni birşeyalmamışsınız.Fazlagiyeceğinizyokvesabahustunuzegeçirdiğinizherşey,gununsonundagozle gorulur derecede kirlenmiş oluyor.İşten donduğunuzde 30 ila 45 dakikanızıçamaşırınızı elde yıkamaya harcamanız gerekiyor. Radyo almaya paranız, televizyon

edinmeyeduşgucunuzbileyetmiyor.Kadınsanızadetgorurkenbileherkesgibigundeikikez verilen tuvalet molasına uymak zorundasınız; bu nedenle de pantolonunuzdaki kanlekelerinin gozukmemesi için uzun etekli bir gomlek giyiyor ya da belinize birşalbağlıyorsunuz.Yorgunluktan bitiksiniz. Kemikleriniz s ızlıyor. Sesinizi yukseltmeye korkuyorsunuz,

çünküişinizikaybedersiniz.Vehizmetettiğinizçokulusluşirketdunyayaciddideğişiklikleryaptığını,muşterilerinindertedinmesigerekenbirşeyolmadığınıilanediyor.Yaniyuzdeyüzmutlusunuz.NeyazıkkiokoşullaraltındaveoucretlerleyaşamakzorundaolanlarsadeceNikeişçileri

değildir.Adidas,Reebok,TheGap,OldNavy,TommyHil igher,Polo/RalphLauren,Lotto,FilaveLevi’sçalışanlarıylagörüştük.Hepsiaynıyoksulluğamecburedilmişşekilde,aynıtipbarakalardaveişverenlerineaynıtaleplerdebulunarakyaşamlarınısurdurmeyeçalışıyor:Bizedahayüksekücretvebağımsızsendikaörgütlemehakkıverin.Nike işçileri ABD’de yaşayan herhangi bir kimsenin duşünemeyeceği kadar duşuk ve

sağlıksız koşullarda yaşıyor. Ama varlıklı Endonezyalılar ve ulkedeki yabancılar iyi biryaşamınkey ini çıkartıyor. Ben bir ekonomik tetikçiyken, Cakarta’da benim gibi insanlar ınkalacağıtekbirotelvardı:InterContinentalEndonezya.BugunseFourSeasons,Mariot,Hyat,Hilton, Crowne Plaza, Sheraton, Le Meridian, Millenium, Ritz-Carlton ve diğer birçoğuarasından seçim yapma olanağı var. O yerler evinden uzak Amerikan ticari kuruluşlarınınyoneticilerine yuva gorevi yapıyor, bu ki şiler oralardaşık akşam yemekleri yiyip, pahalışaraplar içiyor ve Endonezyalı seçkinlerle muşterilerini ağırlıyor. Kente çok yukseklerdenbakan odalarından, Tangerang’ı ve çalışan kesimin yaşadığı oteki banliyoleriseyredebiliyorlar.Şirketlerinin,o insanlıksuçunu işleyenfabrikalarınsahibiolmadığını onesurerek,sorumluluğu inkaretmeyeçalışabilirleramadahaderinlerdebiryerdebunukabuledipsuçlulukduygusuçekiyorolmalılar.Jim, “Nike fabrika sahiplerine acımasızca bastırır,” dedi. “ Şirketin ilgili bolumlerindeki

kişiler her bir ayakkabı bağcığının ve tabanının gerçek maliyetini kuruşuna kadar bilir.Fabrikasahiplerini,kârınıenazaindirmeyemecburkalanakadarsıkıştırırlar.Sonundapatron(kigenellikleÇinlidir)çokcüzibirkârıkabuletmeyehazırhalegelir.”Laslieiçiniçekerekekledi:“Patronlarelbetteişçilerindendahaiyidurumdadır.Amaonlar

dasomuruçarkına girmiştir.İşletmede artıkNike’ninborusu oter.Vedolan cepde elbetteonunkidir.”“HerşeyimizleNike’yeodaklanmıştık. Çunku sanayinin lideriydi ve rakipleri arasında en

buyukpazarpayıonaaitti,”diyeaç ıkladıJim.“Somurununtemposunuobelirliyordu.Nike’yidahaolumlukoşullardaüretimyapmayazorlarsak,hepsionuizleyecekti.”Yabancı ticarikuruluşların luksotellerindendışarıya adımatan ust duzey yoneticilerinin

dikkatini çeken bir başk agelişme daha vardı Endonezya’da.Becak’lar artık yoktu. Harikaresimlerle bezeli o bisiklet taksilerin, Cakarta’nın ana caddelerine çıkması 1994’te BaşkanSuharto tarafından yasaklanmıştı. Konuklarşimdi Bajaj’ların, yani etrafı turuncu metalpanellerlekaplı,uçtekerleklikuçukmotosikletlerinsaldırısınauğrayacaktı.VespatarafındanaslındaHindistaniçingeliştirilenbajaj'lar,Suharto’yagoremodernle şmeyi temsilediyordu.

Halbukigürültülü,çevreyikirleten,içindekisıcağatahammuledilemeyenvetehlikeliaraçlardıbunlar,Becak’ların tersine, hepsi birbiriyle aynıydı; gokkuşağının parlak tonları, yerini heryerden gorulebilen çiğ bir turuncuya bırakmıştı. Bu araçlardan tahminen 20 binişimdibaşkentcaddelerindetrafiğitıkıyordu.Çoğubecaksurucusubirbajaj’akumandaetmekuzereeğitimdengeçirilmemiştiveşimdisweatshoplardaçalışıyordu.BirbiriardındangelenABDyonetimlerininhepsi Suhartodiktatorluğunu destekledi.Ama

Cakarta hukumeti buna rağmen sivil toplum orgutlerinin ağır eleştiri bombardımanıaltındaydı.Gozetimgoreviustlenenkuruluşlar,yapılaninsanhaklarıihlalleriniveyonetiminçokulusluşirketlerle Başkan’ın yakın çevresini tatmin etmeşevkini, ağır şekilde itham vemahkum ediyordu.NewYork Times , ‘Uluslararası araştırmalarda Endonezya surekli olarakdünyanınyolsuzluğaenfazlabulaşmışülkeleriarasındayerinialıyor,{9}diyordu.EskibirCIAoperasyoncusuolanNeilbana,“İşlerinohalegelmesineinanamıyorum,”dedi.

İmzagunlerimdenbirinegelmiş,sonrasındaoradaoyalanmışvebenibirbira içmeyedavetetmişti. Gecenin geç saatlerine kadar sohbet ettik. Aylar sonra San Francisco’dakiebeveynlerimi ziyaret ettiğimdebir kezdahabirlikte olduk. CIA’ya kat ılma nedeni anne vebabasının onu Mao’dan nefret edecekşekilde buyutmesiydi. “Cakarta'daki gorevegetirildiğimde idealisttim,” diyordu. “1981 yılıydı. Komunistleri Endonezya’dan uzaktutmamızgerektiğineinanmıştım.”Panama’nın1989’daişgaledilmesiylebupolitikalarındünyanınhertarafındainsanlarıABD

aleyhinedöndüreceğinihissetmiş,hayalkırıklığınauğramış,gozuaçılmıştı.Kısazamansonradevlet memuriyetinden istifa edip ‘ozel sektor’ sa larında yerini alacaktı. Sonunda 2005yılındatsunamiiledoğanyenidenyapılanmaçalışmalarısırasındaEndonezya’yadonmuştü.Aceh bolgesindeki ozgurluk savaşçılarına karşı bu çalışmaları korumak amacıyla kurulangüvenlikekibininbirüyesiolmuştu.Şöylediyordu:

“Tanrım! O son yolculuk gerçekten de insanın gozunu açacak turdendi. Cakartaışıltılıgokdelenleri, luks otelleriyle gerçekten de modern ve buyuk bir kente benziyordu. Amayuzeydekigoruntununbirazaltınainince...Herşeyeskisindendekotuydu.Yolsuzlukalmışyürümüş,heryerisarmıştı.Vebunuyapanbizdik.”CIA’dan istifa ettikten sonra benzer bir i şi neden surdurduğunu sorduğumda, “Hayatımı

kazanmakiçinbildiğimtekişbuydu,”yanıtınıverdi.Veikincinedende,ilkigibiçakallardansıkçaduymayaalıştığımtürdendi:“Ayrıcakendiniodenliheyecanlayükseklerdehissedeceğinbaşkabir işdahayoktur.Paraşutçuler vemotosikletçiler aynı şeyi heyecan için yapar amahiçbirheyecanseniöldürmekisteyenadamlayüzyüzeolmaklakıyaslanamaz.”Buturifadeleromurgamdanaşağıbirurpertigeçmesinenedenolur.Babamıvediğerİkinci

Dunya Savaşı kahramanlarını duşunurum.Devletimizin ve ticari kuruluşlarımızın, insanlarıeğitmeadına oldurmeyebağımlı olmaya ozendirdiğini bilseler, acaba ne hissederlerdi?BirEkonomik Tetikçininİtirafları I’i yazarken yaptığım şeylerden kaynaklanan korkunç birsuçlulukduygusuylaboğuşuyordum.Şimdiyse oşeylerinsonuçlarının tahmin edebildiğiminçokötesindetrajiksonuçlarıolduğunukeşfediyorum.

7-ABDDestekliKıyımEndonezya’da yaşanan en berbat insan hakları ve çevre ihlali benim Ujung Pandang’da

bulunduğum donemde Doğu Timor’da gerçekleşti. Doğu Timor da Sulawesi gibi uzakadalardan biri olarak kabul ediliyordu ve petrol ve gaz rezervleri yonunden zengindi.Sulawesi’nin aksine, Endonezya’nınparçası olan Doğu Timor dort yuzyıl boyunca Portekizyonetimialtındakalmıştı.Endonezya’nın%90’ıMuslumanken, bu ada ağırlıklı olarakRomaKatolikliği’nibenimsemişti.Doğu Timor 28Kasım1975 tarihinde Portekiz’den bağımsızlığını ilan etti ve dokuz gun

sonra Endonezya tarafından işgal edildi. Acımasız işgal guçleri 200 bin civarında insanıkatlettikiburakamülkenüfusununüçtebirinioluşturuyordu.{10}

Ulusal Guvenlik Arşivi tarafından yayımlanan belgeler ABD yonetiminin sadece kıyımdakullanılan silahları sağlamakla kalmadığını, işgali açık şekilde onayladığını da gosterir. Bubelgelere gore, Başkan Gerald Ford ile Dışişleri Bakanı Henry Kissinger,6 Aralık 1975tarihinde Suharto ile buluşmuş, ertesi gun başlatılacak olan planlı saldırı ustunde kararavarmıştı. Aynı belgeler Carter yonetiminin 1977’de bu bilgilerin gizlilikten çıkartılmasınıengellediğinideortayakoyar.Endonezya’nındunyanınenbaskıcırejimlerindenbirinesahipolmaklayaptığı un,sesien

fazlaçıkanyereleleştirmenlerindenikisitarafındanuluslararasıdüzeyetaşınıncabirkezdahavurgulandı.DoğuTimorluaktivistPsikoposCarlosFilipeXimenezBeloveJoseRamos-Horta1996’da Nobel Barış Odulu aldı. Bu odul Cakarta’da, Washington’da ve Wall Streetkoridorlarındaşokdalgalarınanedenoldu.AmyGoodmanaynızamandaDoğuTimor’uneskivalisininkardeşiolansurgundekipolitik

liderJoaoCarrascalaoileişgalinotuzbeşinciyıldonumundeDemocracyNow! içinbirsoyleşiyaptı. Carrascalaoşoylediyordu: “BenCakarta’yaBaşkan Ford ile Henry Kissinger’in uçağıkenteinmedenbirsaatoncegeldim.VeaynıgeceCakartayonetimindeustduzeybiryetkiliolanAlbaySuyanto’danAmerika’nınDoğuTimor’unEndonezyatarafındanişgalineyeşi lışıkyaktığıbilgisinialdım.”Maryland Universitesi Tarih Bolumu’nde yardımcı profesor ve Ulusal Guvenlik Arşivi

araştırma asistanı olan Brad Simpson da Amy’yeşunları anlatacaktı: “Bu belgeler birbiriardından gelen Birleşik Devletler yonetimlerinin surdurduğu 25 yıllık yalan ve aldatmacadokusunu ortaya serer. Endonezya’n ın Doğu Timor’u işgalinin ayrıntılarını Amerikan veuluslararasıkamuoyundangizlemek,DoğuTimor’da1980’lerinortalarınakadarsurenkıyımailişkin guvenilir raporları sistematik olarak yalanlamak ya da içeriğini sansurleyerekyayımlamakla ve kongrenin askeri yonetimlere silah akışını kısacakşekilde mudahaleetmesiniengellemeçalışmalarıyapmaklamümkünolmuştur.”{11}

Doğu Timor katliamı, Suharto yonetimi altında uygulamaya koyulan polis-devletpolitikalarından sadece biridir. Orduyu bağımsızlık eğilimi olan bolgelere gondermenin1970’lerdeki bahanesi, komunizmin derhal durdurulması gerektiğiydi. Çıkan isyanlarınçoğunun Suharto’nun baskıcı rejiminin vurduğu boyunduruktan kurtulma isteğindenkaynaklandığıveisyancılarınÇingibiulkelere(silahvetıbbiyardımalmakiçin)yonelmesinin

sonçareolduğuAmerikanbasınınınbuyukbolumutarafındangozardıedilmiştir.Medyanınbilmezdengeldiğibirbaşkagerçekde,Suharto’yudesteklemeninşirketokrasininçıkarlarınahizmet ettiğiydi. Suharto’nun takımadaların tamamına hakim olmaktaki kararlılığı (değerliherhangibirkaynağasahipolmayanbolgelerdedahilolmakuzere)hemWashington,hemdeWallStreet tarafındançokciddiyealınıyordu.Şirketokrasi, gozunu diktiği kaynaklara sahipbolgelerde serbestçe saltanat surmek istiyorsa, diktatorun birleşik Endonezya’ya yonelikşatafatlıvizyonunudesteklemesigerektiğinianlamıştı.Ben Endonezya’da yaşarken, Sumatra’nın kuzey ucundaki petrol ve doğalgaz yonunden

zengin Aceh bolgesinde 10 binden fazla insan ordu tarafından olduruldu. Binlercesi deMolukka adalarında,Batı Kalimantan’da (Borneo) ve Irian Jaya’da (Yeni Gine) oldu. Silahl ıkuvvetleringerçekamacının, Suharto yonetimini inanse eden çokulusluşirketlerin gozunudiktiğikaynaklarıkorumakolduğu,yaşananherolaydabirazdahaaçıkçaanlaşılıyordu.Hernekadarbaşıpetrolveotekimadenleriarayanşirketlerçekiyorsada,onlaraEndonezya’nınucuzişgücünden,doğalkaynaklarından,pazargeliştirmeprojelerindenvetuketicipotansiyelindençıkar sağlayan geniş birşirketler yelpazesi de eşlik ediyordu. Endonezya, uluslararasıbankacılıkveticaretkamuoyununyatırımlarıetrafındakurulmuşekonomimodelininbirincilörneğiydi.Borçlarıdoğalkaynaklarıylaodemevaadindengeriadımatınca,altyapıprojeleriniinanse etmek için daha derin borçlara girdi, bu da otellere, restoranlara, alışverişmerkezlerine ve bunları oluşturup ayakta tutacak inşaat, hizmet, bankacılık ve nakliyatfaaliyetlerine talep doğmasına yol açtı. Bir kez daha varlıklı Endonezyalılar ve yabancılarkazanırken,yoksullaracıçekmeyedevametti.Direnişgirişimlerisilahlıkuvvetlertarafındanbastırıldı.HalkıgibiEndonezya’nındoğasıdageridondurulemeyecekşekildeyıpranıyordu.Madenler,

kâğıtvekağıt hamuru fabrikaları ve oteki kaynak somurucu endustrilerdunyanın en genişyağmurormanlarıiçindekimuazzamarazilerisoyupçırılçıplakbırakıyordu. Irmaklarzehirliatıklarlatıkanmıştı.Sanayibolgeleriçevresindevekentlerdehavazehiryukluydu.GuneydoğuAsya1997’deEndonezya’dakontroledilemeyen(veyineekonomik tetikçilerinkarıştığı biryolsuzluğunsonucuolan)ormanyangınlarınınyaydığızararlıdumanın altındakalınca, ulkebirkezdahadünyabasınındamanşeteçıktı.Buekonomikmucizeninbaşkakurbanlarıdatopraklarıçalınan,hayatlarıvegelenekleriyok

edilenBugi, Dyak,Melaneia ve diğer kendine has kulturlerdir. Bunlar bir taraftanmahkumedilirken,aynımodelABDhukumetleriveşirketlerimizinfinansıylatekrartekraruygulamayakonulmaktadır.Suharto,buyuyenekonomikkriz ulkesinihaşin birşekildehırpalarken, IMF,Yap ısalAyar

Paketi’nedahiloldu.IMFbudoğrultudaSuharto’dangiderleriazaltmasıiçinakaryakıtvegıdasübvansiyonlarınıduşurmesini,ayrıcabaşkabirçoksosyalhizmettekısıntıyapmasınıistedi.Varlıklılar lehine alenen dengesiz olan bu politikalar açlığı, salgın hastalıkları ve husumetidahadakörükledi.Endonezyalılarsonundakitlelerhalindesokağadokuldu.Varlıklılarbilebuyukbirkargaşa

çıkmasından korkarak değişim için dayattı. Suharto sonunda 1998 Mayıs’ında istifayazorlandı; 32 yıllıkdiktatorluğu boylece sona erdi. 1999 yılı Eylul ayında Clinton yonetimi,

Endonezyaordusuylaolantümaskeribağlarıkoparttı.Ne var ki bu gelişmeler hiçbirşeki ldeşirketokrasinin sonunu belirlemedi. Tersine,

konumunuenustduzeydeguçlendirdi.BaşageçenEndonezyalılar,diktatorualaşağıetmeninitibarından yararlandı ve kendilerini halkın dostları olarak gosterdi. ABD hukumeti veçokulusluşirketler,Suharto’nundu şüşunu selamladı ve yeni rejimidestekledi.Ardından26Aralık2004gunuşirketokrasiyeulkeyedahasağlam birşekildeyerleşmekiçinyenifırsatlartanıyacakolantrajediyaşandı.Noel’inertesigünütsunamikıyılarıvurdu.Çeyrekmilyonkadarinsandevasadalgalaraltındahayatınıkaybetti.Veinşaatsektorunde

faaliyet gosteren (çoğuAmerikalı olan)şirketler bu felaketi karlarını artırma fırsatı olarakgördü.Depremler,kasırgalarvetsunamileryüzbinlerceinsanıoldururamabiryandandagayrisafı

milli hasılayı patlatır. Olum ve yıkım ekonomik istatistik defterlerine girmez ama yenidenyapılanmaiçinharcananmilyarlarcadolar,sahtebirpozitifetkiyaratır.Çoğu ABD yurttaşı savaş gibi afetlerin bilincinde değildir; bunlar buyuk iş dunyası için

yuksek kar fırsatlarıdır. Afetler sonras ındaki yeniden yapılanma harcamalarının buyukbolumu,Amerikan inşaatşirketleri ve otel, restoran, perakende satış zincirleri, iletişim venakliye ağlarının sahibi olan çokulusluşirketlerin, bankaların, sigortaşirketlerinin ve otekişirketokrasisanayilerininkullanımıiçinbirkenarakoyulur.Afetyardımıprogramları,kendinikıt kanaat geçindiren çiftçilere, balıkçılara, emektarların işlettiği aile lokantalarına, kuçukotellereveyerelgirişimcilereyardımetmekyerine,imparatorlukkuranlaraparaakıtmakiçinbiraraçdahasağlar.

8-TsunamidenKârEtmek26Aralık2004karabirgunoldu.Sadecekorkunçtsunamiyeanındakurbangideninsanlar

açısından değil, bu gezegeni paylaştığımız kardeşlerimize yonelikşe kate, yardımlaşmaduygusunaveiyiniyeteinananinsanlarınhepsiiçinoyleydi.Utanmazcagirişilenistismarıntrajiköyküsüise,odoğalafetinülkeyivurmasındanaylaröncebaşlamıştı.Endonezya’da 2004 yılı Eylulunde bir diğer askeri başkan gelmişt i .NewYork Times ’in

tari iyle General Susilo Bambang Yudhoyono, ‘General Suharto’nun totaliter yonetimisırasında orduda hızla yukselerek rutbe almıştı.{12} 1976’da Georgia’daki Fort Benning’deaskeri eğitim almak uzere seçilmiş ve Uluslararası Askeri Eğitim ve Oğretim Programıçerçevesinde ABD’ye iki kez gitmişti. Tsunamiden Aceh bolgesindeki direnişi paramparçaetmekiçinkusursuzbirliderdi.TakımadalarınhertarafındakiyerelhareketlergibiAceh’tede,eylemlerekonomikistismar

vesiyasibaskıkaynağıolarakgorulenhukumettenbağımsızolmaarzusuylagudumlenmişti.Doğası ve kulturu yabancı kuruluşların elinde hırpalanan Aceh halkı, bundan pek az faydagoruyordu. Endonezya’nın en buyuk doğal kaynak projelerinden biri olan sıvılaştırılmışdoğalgaz(LNG)tesisiAceh’te idiamaLNG’denedilenkarınçokçokkuçukbirbolumuyerelokullara, hastanelere ve LNG tesisinden doğrudan ve olumsuz etkilenen insanlara katkıdabulunabilecekyatıranlaragidiyordu,Newsweek,Newsday (NewYork),Esquire,George,MSNBC,TheNewYorkObservergibi yayın

organlarında yazan ve arada sırada bana dünyanın sıcak noktalarından kişisel e-postalargönderenÖdüllügazeteciMelissaRossi’yegöre,‘ZengindoğalkaynaklarasahipolanAceh,yarımyüzyıldan beri Endonezya’dan bağımsız kalmanın özlemiyle yaşıyordu. Petrol kuyuları kıyıboyunca sıralanmıştı ki bu da Endonezya hükümetinin Aceh’e neden bir sülük gibi yapıştığınıaçıklıyordu.’{13} Her ne kadar kamuoyuna sadece birkaç haber yansıdıysa da, tsunamiokyanusukaldırıpkaranın ustundengeçirenekadar, yani30yıllık bir sureç içinde, bolgedetahminleregöre10binile15binarasındainsanöldürülmüştü.{14}

Hukumetle (Endonezya dilindeki adı Gerakan Aceh Merdeka’nın kısaltması GAM olarakanılan{15}) Ozgur Aceh Hareketi arasındaki gizli goruşmeler 2004’te başlamıştı. GorunuşegoreGAM,Acehhalkınınpetrol,gazveotekidoğalkaynaklardaneldeedilengelirinhiçdeğilsebir bolumunu paylaşması, kademeli birmuhtariyet edinilmesi ve onyıllardanberi diretilenbaşkatalepleruzerindepazarlıkedebilecekbirkonumyakalamıştı.Amatsunamibunualtustetti.GAMyerelbirorganizasyonolduğundan,merkeziteşkilatlanmasıdadevdalgalartarafından

mahvedilen bolgedeydi ve afette ağır hasar gormuştu. Kilit konumdaki uyelerinin bazılarıölmüşyadaailelerindeyaşanankayıplarınacısıiçindeydi.İletişimvenakliyesistemleriharapolmuştu.Direniş yontemlerinimasabaşı goruşmelere indirgemişlerdi. Bir yandan tsunamikurbanlarına yardım etmeye çalışırken, bir yandan da yeniden yapılanma çabalarıylailgileniyorlardı.Ote yandan hukumet, kargaşadan kar çıkartmakta elini çabuk tutmuştu. Java’dan ve

Endonezya’nın hasar gormeyen başka bolgelerinden uçakla taze kuvvetler getirildi; bunlar

birkaçayiçinde(dahaoncesozunuettiğimNeil’indeiçindeolduğu)ABDaskeripersoneliyledesteklendi.Silahlıkuvvetlerafetkurbanlarınayardımbahanesiyledenetimi ele aldıysada,dilegetirilmeyenamaçGAM’ıyoketmekti.Bush yonetimi hiç zaman yitirmedi. Tsunamiyi izleyen gunlerde yani 2005 Ocak ayında

Clinton tarafından 1999’da yururluğe koyulan ve Endonezya’nın baskıcı rejime eğilimliordusuylaaskeriilişkilerikesmepolitikasınıtamtersineçevirdi.BeyazSarayCakarta’yabirmilyardolarlıkaskeridonanımgönderdi.NewYorkTimes7Şubat2005’teşuhaberiveriyordu:‘Washington tsunami ile birlikte gelen fırsatı değerlendiriyor (....) Dışişleri BakanıCondoleezzaRice,EndonezyalısubaylarınAmerikalılartarafındaneğitiminihızlandırmakiçinhareketegeçti(....)Endonezyaordusu30yıldırayrılıkçıisyanınyaşanmaktaolduğuAceh’tetsunamidenbuyanatambirharekathalinde(....)AnlaşıldığıkadarıylaordununbirincilamacıOzgur Aceh Hareketi’ne karşı sağlam mevziler oluşturmak.’{16} 2005 yılı Kasım ayındaWashingtonsilahambargosunukaldırdıveEndonezyaordusuyla ilişkilerinien ustduzeydeyeniledi.{17}

Afet hasarını giderme ve yerel toplumların yeniden yapılanmasına katılım çabalarıylagucunu tuketen veEndonezyaordusuyla onunABD’li destekçilerinindayanılmazbaskısıylakarşı karşıya kalan GAM, nihayetinde hukumetle tek yanlı bir barış antlaşması imzaladı.Şirketokrasibirkezdahaenkazançlıçıkantarafolmuştu.TsunamisonundabirAceh’inolancahızıylasömürülmesinindevamınısağlamıştı.Doğal afetlerinşirketokrasi tarafından istismarının ikna edici bir orneği de, Aceh’in

Leuser{18}Ekosistemi’ndeyaşananlaroldu.Yereldirenişotuzyıl boyuncakereste vepetrolsanayinidünyanınenzenginormanlarındanuzaktutmayıbaşarmıştı.AmaGAM’ınezilmesiylebirlikteşimdibubölgedesömürüyeaçılıyordu.Eski bir petrolşirketi yoneticisi olanMike Grif iths, gıpta edilen işini bırakıp 1980’lerin

ortasındakendiniekolojikkorumayaadadı.1994’teUluslararasıLeuserVakfı’nınkurulmasınayardım etti. 2006’da NPR’ninRadio Expeditions programında Aceh’i konu alan bir yayınyapılmasına yardımcı oldu. NPR’nin konuğu Michael Sullivan, “Barışla birlikte ormanlaruzerindekibaskınınyukselmesidoğaldı,”diyordu.“Barışdemekenbuyuk,tropikalsertağaçveyağlıpalmiyeormanlarının,şirketlertarafındantomruğadonuşturulmesidemekti.”Radyoprogramında,tsunamininhemenardındanABDmuhendislikveinşaatfirmalarınınkerestevepetrol endustrilerinin gereksindiği yolların yapımı için para ayrılması konusunda DunyaBankası ve diğe ryardım kuruluşlarında nasıl lobi çalışması yaptığı anlatılıyordu. Sullivan,NPR’deki konuşmasın aşoyle devam ediyordu: “Leuser ekosistemini bir kez bozarsanız,kaplan,orangutan, ilvegergedaniçinsongerçekşansıyoketmeklekalmaz,4milyoninsanınrefahınıntemelinioluşturacakasılunsurlarıdayokedersinizkibuverdiğimrakam,yaşamısuya, gıda kaynaklarının korunmasına ve erozyonla mucadeleye bağlı insanların sayısınıbelirtir.”{19}

Endonezya’daki egemen elitlerle ABD ve uluslararası şirketler arasındaki ilişki,şirketokrasininİkinci Dunya Savaşı sonrasında dunya çapında benimsediği metotlarıngostergesidir. Bir imparatorluk buyuk olçude gizlilikle kurulur. Demokrasi aç ıklık içerenseçimlerin yapılmasını ongorduğune gore, metotlar Amerika’nın ısrarla gozettiğini one

sürdüğuidealleriaçısındantehditkonumundadır.Buayrıcabenimvebaşkabirçok ‘gelişimuzmanının’çalışmalarınınsonuçlarıaçısındandarahatsızedicibiryorumdur.Mesleğimizinsinsicefırsatkollayankalleşdoğası,benimaçımdan2004tsunamisiertesinde

(herbirininkoklerikariyeriminbaşlangıcınakadaruzanıyorolsada)uçayrı donemşeklindevurgulanmıştır. Birincisi Boston merkezli buyuk bir danışmanlık irmasıy l a ,İkincisiEndonezyalı devlet gorevlileriyle, uçuncusu de ABD madencilikşirketleri ve Endonezyaordusuylaolanilişkileretrafındatoplanır.

9-YozlaşmanınMeyveleriBir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’de Stone ve Webster MuhendislikŞirketi (SWEC) ile

1980’lerve1990’lardaolanilişkimiaçıklamıştım.Bu irmaozamanlarulkeninenbuyuk,ensaygın inşaat-danışmanlık irmasıydı ve daha sonra hayatımı ekonomik tetikçi olaraksürdürdüğum donemi anlatacağımkitabımda bahsinin geçmemesi için bana yarımmilyondolarödeyecekti.Şirketdahasonrabendenkendisinebirhizmettedahabulunmamıtalepetti.1995yılındabirgunSWEC’inustduzeyyoneticilerindenbiribeniarayarakrandevuistedi.

Öğle yemeğindebuluştuk ve Endonezya’da bir kimyasalmadde işleme fabrikası kurulmasıkonusunu konuştuk. Buluştuğum kişi bu bir milyar dolarlık projeninşirketin yuz yıllıktarihindeki en buyuk girişimolacağını soyluyordu. “Bu işi yapmakta kararlıyım,” dediktensonrasesinialçaltarak,“AmaSuharto’nunakrabalar ındanbirine150milyondolarıodemeninyolunubulamıyorum,”diyedevametti.“Rüşvetolarakmı?”dedim.Başını olumlu anlamda saldı. “Endonezya’da uzun zaman kaldınız. Bunun nasıl

gerçekleştirileceğikonusundabanabilgiverin.”Meşrurüşvetvermenindörtyolunubildiğimianlattımona.SWEC,okişininyadadostlarının

sahipolduğuşirketlerdennormalbedelininçokustundeparalarodeyerekbuldozerler,vinçler,kamyonlarvediğer ağır inşaatmakineleri alınmasını ayarlayabilirdi. Yine benzerşekildeokişinin sahip olduğu şirketlereşişirilmiş iyatlarla taşeronluklar verilebilirdi. Aynı modelSWEC’inoradagereksineceğigıda,konut,arabayakıtvebenzerişeyleriçindeuygulanabilirdi.VesonuncuyontemdeEndonezyalıkafadarlarınçocuklarınaprestijliABD universitelerindetumbedellerivegiderleriodenmişeğitim,ardındandaulkedekaldıklarısureceyuksekmaaşlıstajlar onerilebilirdi. Ancak o kadar yuksek bir paranın aktarılması için yıllar geçmesi veolasılıkla dort yaklaşımın dordunun de kullanılması gerekeceğini anlattım. Ayrıca butekniklerin daha once başarıyla kullanıldığını ve uygulamalar nedeniyle herhangi bir ABDşirketi aleyhine suçlamada bulunulduğunu duymadığımı da ekledim. Bunlara ek olarak,geyşalarınanlaşmanınbağlanmasınaolabilecekkatkılarınınaraştırılmasınıdaönerdim.Hınzırca bir gulumsemeyle, “Geyşalar çoktan sıkı şekilde çalışmaya başladı,” dedi. Ama

şöylebirsıkıntıvardı:Suharto’nunadamıparayınakitvepeşinistiyordu.Okadarbuyukbirrakamınakitolarakvepeşinenodemeninbiryolunubilmediğimikabul

etmekzorundaydım.Enazındanmeşrubiryoluyoktubunun.SWECyoneticisibanateşekküretti.Bukonuyadairbaşkabirşeyduymadım.15Mart2006’daBostonGlobeİşDunyasısayfalarındaşubaşlığıattı:RUŞVETİNBELGESİ

VE STONE&WEBSTER’İN ÇOKUŞU. Makaledeşirketin 1889’da başlayan parlak tarihinin2000’de i lasını ilan etmesi ve Shaw Grubu’na geçmesiyle nasıl kapandığı anlatılıyordu.Globe’ninyazdığına gore, ‘1000kişi işten çıkartılmış vebunların şirketteki tasarru ları yokolmuştu.’ Globe yazarı Steve Bailey,şirketin duşüşe geçişinin ‘Başkan Suharto’nunakrabalarındanbirine,şirkettarihindekienbuyukihaleyialmasınısağlamasıkarşılığında147milyondolarlıkyasadışıbirkomisyonodemegirişimiydi.Duşüşdebugirişiminayrıntılarınıyansıtanşirketiçibiryazışmanınortayaçıkmasıylabaşlamıştı.{20}

İkinci olay, 1970’lerde birlikte çalıştığım Endonezyalı bir devlet memurundan gelen vebenimle buluşmak istediğini soyleyen e-posta iletisiyle başladı. Emil (ki gerçek adı budeğildir) benimle New York’un Yukar ı Batı Yakası’ndaki sakin bir Tayland restoranındabuluştu.BanaBirEkonomikTetikçininİtirafları’ndanderindenetkilendiğinianlattı.BabasıonubanaonyaşındaykenCakarta’da tanıştırmıştı.Sonraadımısık sıkduyduğunuanımsıyordu.Babasının kitabımda anlatılan yolsuzluklara karıştığından haberi olduğunu soyledi bana.Ardından doğrudan gozlerimin içine bakarak, kendisinin de babasının izinden gittiğiniaçıkladı.“Bundanarınmak,sizingibiitirafetmekistiyorum,”dedi.Veha ifçegulumsedi.“Amabirailem,kaybedecekçokşeyimvar.Demekistediğimianladığınızdaneminim.”İsminiyadakimliğinihiçbirşekildeifşaetmeyeceğimgüvencesiverdimona.Emil’in oykusu herşeyi ortaya koyuyordu. Endonezya ordusunun aktivitelerini inanse

etmek için ozel sektorden para toplaması epey eskilere dayanıyordu. Bunu gulup omuzsilkerekgeçiştirdiEmil;nedeolsabuturgirişimlerUçuncuDunyaulkelerindesıkçagorulenturdendi.Sonraciddileşti.“Suharto’nun1998’dedevrilmesindensonradurumiyicekotuleşti.Suhartoguçlubirorduyudenetimialtındatutmaktakararlıgerçekbiraskeridiktatordu.Onunegemenliği sona erince, birçok Endonezyalı, sivil otoritelerin ordu ustunde daha fazladenetimesahipolacağıyasalariçinvargucuylemucadeleverdi.Ordununbutçesinikısarlarsaamaçlarına ulaşacaklarını duşunduler. Ama generaller yardım için kime başvuracaklarınıbiliyordu:Yabancımadenveenerjişirketleri.”Emil’esozlerininbanaKolombiya,NijeryaveNikaragua ile ozelmilislerinulusalorduları

desteklemekiçinkullanıldığıbaşkabirçokyerdekibenzerdurumlarıanımsattığınısöyledim.“Doğru,”diyeonayladı.“Endonezya’dadaçoksayıdaparalıaskervardır.Amabenimsozunu

ettiğim daha kotu birşey. Sonbirkaç yıl içindeordumuzyabancı şirketler tarafından satınalındı.Bunungerisinde saklı olanşeyler urkutucu, çunku oşirketlerdoğal kaynaklarımızınyanısıraşimdiordumuzadasahip.”Bu gerçeği neden ifşa ettiğini sorduğumda başını çevirip bir sure restoranın camından

dışarıda akan tra iğe baktı. Sonunda bakışları benimkilerle buluştu. “Ben bir işbirlikçiyim.Babamın yolsuzluklarını bir adım oteye taşıdım. Anlaşmaları yapan,şirketlerden paralarıtoplayan ve orduya aktaranlardan biri de benim. Utanıyorum. Tek yapabileceğim sizinlekonuşmakvedünyanınnelerolduğunuöğrenmesinisağlayacağınızıummak.”Emililebuluşmamızdanbirhaftasonra,TheNewYorkTimes'in websitesinidolaşırkenbir

makaledikkatimiçekti.Yazıda,sonyediyıliçindekenditesislerininkorunmasıiçinbolgedeki(Papua) askeri birimlere ve kumandanlara 20 milyon dolar odeme yapan New Orleansmerkezli Freeport-McMoRan Bakır ve Altın Şirketi’nin edimleri ayrıntılarıyla anlatılıyordu.Endonezyaordusunungiderlerininsadeceuçtebirinindevletbutçesindenkarşılandığı; gerikalanınkorumabedeliolarakşeffafolmayankaynaklardantoplandığıbelirtiliyordu.Bunundaaskerikurmaylarındevletinmalidenetimindenbağımsızhareketetmelerineimkansağladığıvurgulanıyordu.{21}

Buyazı beniTheTimes'inwebsitesinde2004Eylul’undeçıkanbaşkaikiyazıyayoneltti.Okaynaklarda da dunyanın en buyuk altın ureticisi olan Denver merkezli Newmont madenşirketininbenimzamanında ustunde tepindiğimyer olan Sulawesi’dekiBuyatKorfezi’nden

okyanusa yasadışı arsenik ve cıva boşaltımı yaptığı suçlaması belgelerle desteklenereksunuluyordu. Proje mudurum Charlie Illingworth’un ilk yolculuğumda vurguladığı gibi,Endonezya’yapetrolşirketlerininistediğiherşeyialmasınısağlamakuzeregonderilmiştikvegörevimizinsadecepetrolcülerlesınırlıolmadığınıanlamamfazlazamanalmamıştı.Sulawesi,yardım paralarının çokulusluların çıkarları için nasıl kullanıldığının birincil orneğinioluşturuyordu.The Times ‘Newmont’a karşı yurutulen mucadelenin, madencilik ve enerjişirketlerinin

Endonezya’nın zayıf denetim sistemi ustunde buyuk bir etkinliğe sahip olduğu yonundekigittikçebuyuyenkamuoyutakdirinikoruklediğine’dikkatçekiyordu.‘Çoğuinsanyolsuzluğun,ahbap-çavuş ilişkilerinin ve guduk kalmış adalet sisteminin, 1998’de sona eren GeneralSuharto yonetiminin mirası ve kapıları yabancı yatırımcılara o kadar buyuk bir hevesleaçmanınbedeliolduğunuönesürüyordu.’{22}

O makalelere dalgın bir halde bakarken, ‘Batsville’ belediye başkanının ve Bugi tekneyapımcısının suçlayan bakışlarının, bilgisayar ekranımda peşimi bırakmayan kutsal kitappeygamberlerini andırır gibi yansıdığını zannettim. ABD gerçekten de yarasalarınısomurmeleri ve kirletmeleri için yabancı diyarlara gonderiyordu.Eski ahşap kalyonlarındabellerinde pala ile silahlanmış denizcilerin yurtlarını savunmakta, Pentagon’un kudretikarşısındayokdenecekkadarazşansıvardı.Yadaşirketlerinuşaklarınınoluşturduğudahasinsiordularkarşısında.

10-Endonezya’daSaldırıveDayakYaptığım konuşmalarda dinleyiciler zaman zaman Nike ve otekişirketlerin duzelme

eğilimindeolduğuna yonelik haberlere değinir. Ben de o insanların çoğu gibi bu haberlereinanmak istiyorum. Nike’nin kurucusu Phil Knight’in ve liderlik konumunda olan oteki ustduzey yoneticilerin daha sorumlu davranması hepimizin umit ettiği birşeydi. Bu yuzdenEndonezya’da Nike işçileri gibi yaşamaya çalışan vesweatshoplar ile ilgili bir belgeselhazırlayanLeslieveJimileilişkiyegeçtim.Nevarkigonderdiklerie-postahaberleridoğrularniteliktedeğildi:

2000 yılında yaptığımız yolculuktan bu yana oraya iki kez gittik.İşçilerle ve sendikakurmaçabasındaolanlarlailişkimizihiçkopartmadık.Gerçekleştirilenlereniyimserdeyişlemarjinalşeylerdiama ucretvebağımsız sendikakurmahakkı gibi asıl onemlimeseleler,işçiler yonunden 2000 yılından daha iyi değil. Ama Nike kamuoyunun bunun tersinidüşünmesinisağlamakiçingirişimlerdebulunuyor.Hukumet,Endonezya’daasgariucretiyukselttiamagıda,su,gaz,giyimveyaşamakiçin

gerekliotekituketimmaddelerinin iyatlarıvekiralardaaynıorandayukseldi.İşçilerhala‘kendim mi yiyeyim-çocuğuma mı yedireyim’ gibi kararlar vermeye zorlanıyor.Endonezya’yasongidişimizde2000’denberigoruştüğumuzveNikefabrikasındasekizinciyılımdoldurmuşbirişçibiziziyaretegeldi.Kadınbizisıcakbirşekildekucakladıktansonrayüzündehüzünlü,silikvezorakibirgülümsemeyle,“Hiçbirşeydeğişmedi,”dedi.Değişenakaryakıt iyatlarıydı,boylecefabrikalaragidişgelişgiderleriartmıştı.İşegidip

gelmekişçilereartıkzatenyetersizolanmaaşlarının%30’unamaloluyordu.Artannakliyemaliyetlerininparasıneredençıkacaktı?Multi-milyardolarlıkticarikuruluşlariçinhaftada6-7gunçalışanvebazengundeikioğunsadecetuzlupirinçyemekzorundabırakılankadınveerkeklerdenelbette.Nike1990’ların sonlarındasweatshop koşullarına yonelik eleştirilere bunun ne demek

olduğunubilmediğini, taşeron konumundaki imalathanelerin başkalarına ait olduğunu, onedenledeNike’ninherhangibirdeğişiklikyapmaimkanıolmadığınıilerisurerekkarşılıkveriyordu. 2000’de tepkisi ‘haklı eleştiri-yanlış muhatap’ idi. 2002 yılına kadar NikeyoneticileribiziABD’debukonudakonuşmayaptığımıztumuniversiteveyuksekokullardaizledi.Buyapacağımızziyarettenöncekurumasöyleyeceğimizherşeyiyalanlarniteliktebirpaket gonderirlerdi ve bunu oğrenci birliğinin yayın organında tum gerçekleribilmediğimizionesurenbireditoryazısı izlerdi.ŞimdiNikestratejideğiştirdi.Toplumsalsorumluluk konferanslarına katılmak ve kimi sorunlar olduğunu kabul etmek amaçozumlerin (Nike’nin deyişiyle) ‘ortak sorumluluk sahiplerinin birlikte çabalamasıyla’gelebileceğiniilerisürmekyönündestratejideğiştirmişgibigörünüyor.Bu arada, 1990’ların tum sorunları açlık sınırının altındaki ucretlerden, tuvalet

molalarınıngundeikikereylesınırlandırılmasına,sozlu, izikselvecinseltacizdensendikaorgutçulerininşiddete uğramasına kadar mevcut butun sorunlar Nike’nin dunyanın heryerindekifabrikalarındayaşanmayadevamediyordu.Eğer Nike Endonezya’daki işçilerinin (ki bu toplam işgucunun 1/6’sını oluşturur)

ucretlerini ikiyekatlarsabuartış1.63milyardolarlık reklambutçesininyaklaşık%7’sine

denkgelir.Yani reklambutçesindensadecebirdilimi,dahayuksek ucret odenmek uzerefabrikalaraaktarsa,sweatshopişçiliğikoşullarındabüyükiyileşmelergörürüz.Leslie ile Jim, bir ET’nin antitezi olabilirdi. Ama çakalların erişiminin dışında değillerdi.

Banakameramanları Joel, Endonezyalı şoforleri ve çevirmenleriyle karanlık bir gecede birgrupsilahlıhayduttarafındannasılizlendiklerinianlattılar.Jim,“Aracımızınetrafınımotosikletlerlesardılar,”dedi.“ Şoforumuzhemenyakınlardakibir

ordu kontrol noktasına yoneldi. Ama oradaki asker elini sallayarak bize devam etmemiziişaretetti.”Leslie, “Telaşla bizden kurtulmaya çalışıyordu,” diye ekledi. “Endonezyamafyas ına denk

olanoadamlarıkızdırmakistemiyordu.”“Şoforumuz aracı kenara çekmeye zorlandı. Namlu ucunda indirildik ve itilip kakıldık.”

Leslieanlatırkenbileurperdi.“Kendikendime,‘Kesinliklebittik!’dedim;bizimisimlerimizdekayıplarlistesindekilerinarasındayerinialacaktı.”Sonundahayattakalmışlardıamaşoförlerifecişekildedövülmüştü.Joel,“Bubiruyarıydı,”diyemırıldandı.“Mesajıaldınızmı?”dedim.Jim,“Gelecektedahadikkatliolacağız,”diyeyanıtladı.“Nereyegittiğimizedikkatedeceğiz.

Saatlere de oyle. Ama oraya doneceğiz. Bu belgesel tamamlanacak. Ve tum dunyadagösterilecek.”SWEC, Freeport-McMoRan ve Newmont ile ilgili yazıları okumak; Jim, Leslie ve Joel’in

yaşadıklarını dinlemek beni bir kez daha kendi edimleriminmirasıyla yuz yuze getirmişti.Ustelik bu edimlerde somurgeci sanayilerinsweatshoplarda urettikleri malları satın alanherkeslebirlikteydim.Endonezya’nınoykusubiryerlerdesureklitekrarlanırgider;Amerikanİmparatorluğu’nungizlitarihidirbu.Neyazıkkio imparatorlukkendikendiniyenibirstandart,alenihatalarınbirbirini taklit

ettiğibirmodelustunekurmuştur.2004yılındaTibet’eyaptığımbiryolculukbanaÇin’indekendineozguET’leriveçakallarıolduğunuöğretti.Vebizimkilerdendahaetkilivedahayıkıcıolduklarını.

11-BudistOlmayınTibetolasılıklakendinişiddetlemücadeleye,yaşayanbaşkaherhangibirinsandandahaçok

adamışolanruhaniliderDalaiLama’nınyurdudur.NevarkiTibet,boylebirnamınkey inipekçıkartamamıştır.Ulkenin kralı Songsten Gampo 609 ile 649 yılları arasında, komşu zeametleri fethetme

niyetiylebirbiriylesavaşankabileşe leriarasındaittifaklaroluşturur.Bununsonucundagozalabildiğine uzanan bir imparatorluk kurar. Bolge daha sonra Cengiz Han tarafından işgaledilir.BoyleceTibettariheac ımasızlığıntakendisiolarakgeçecekbirimparatorluğunparçasıolur.Başındaolduğumbirgruplabirlikte2004yılınınHaziranayındaTibet’egittim.Kırsal kesimde araçla yol alırken anlaşıldı ki hanım rehberlerimizden biri Tibet’i pek az

bildiğigibi,dilinideneredeysehiçkonuşamıyordu.AslındaSuzie’ninkırık dokukİngilizcesibile Tibetçesinden daha iyiydi. Grubun içinde onun bir Çin casusu olduğu, o etraftaykensoyleyeceklerimize dikkat etmemiz gerektiği haberi çabucak yayıldı. Nepalli rehberimizsessizcebunuteyitettivebizdenbilmeyenlereduyurmamızıistedi.Suzieihtiyaçmolasındaotobusten inince de bize her zaman birileri tarafındangizlicedinlendiğimizi varsaymamızgerektiğinisöyledi.Gruptakikadınlardanbiri,“Manastırlardavetapınaklardadamı?”diyesordu.“Özellikleoralarda,”yanıtıgeldi.Tsedang kenti Tibet platosundadır. Karlı Himalaya zirvelerinin golgesi altındaki bu

yerleşim,ulkenineneskiuygarlıkmerkezlerindenbiridir.OradatertemizbirÇinotelinegiri şyaptık. Çantalarımı odama koyup hemen otelden çıktım. Bir sure gruptan uzaklaşmak,yüksekliğe alışmak, jet sersemliğinden sıyrılmak ve Tibet’i tanımak istiyordum. Ne var kiakşamsaatlerinekadardolaştığımsurecekendimisurekliTsedangcaddelerindensihirlibirhalıylaalınıpgötürülmüşgibihissettim.EskiTibet’teolduğumudüşunmembilezordu;birÇinaskeriüssünedüşmüşgibiydim.Üniformalı askerler yeni yapılmış beton kaldırımlarda seri adımlarla dolanıyordu. Pazar

yerinde ve kuçuk dukkanlarda Çin malları satılıyordu.İşportacılar cafca lı plastik kaplar,kovalar ve oyuncaklar sergiliyordu. Kentte sadece birkaç tarihi bina kalmışken, otekilerinyerini betonarme gri askeri yapılar almıştı. Tibetliler geleneksel kıyafetleri içindeydi. 15.yüzyıl kurkşapkaları, çizmeleri vemantolarıyla o ortamdamuzeden çıkmış gibi bir hallerivardıvekendiulkelerindeyabancıkonumunaduştukleriaçıkçabelliydi.Askerleronlaradelisokak dilencileriymiş gibi aşağılayarak davranıyordu. Gerginlik ince Himalaya havasındatitreşiyordu.Yurumeye devam ettikçe, ustume her adımda artan bir bitkinliğin yuku çokmeye

başlamıştı. Once bunun Andlar ve Kaşmir’deki gibi yuksek irtifadan kaynaklandığınıdüşündüm.Amabitkinliksersemliğedönmeyebaşlamıştı.Midembulanıyordu.Betonbirbankbuldum ve oturdum. ‘Tibet’e Ozgurluk!’ sloganı kulaklarımda yankılanmaya başlayınca,sıkıntımın iziksel olduğu kadar duygusal da olduğunu anladım. Kendimi çevremeodaklanmayazorladım.İnsanlartelaşlıadımlarlageçiyorduonumden.Çinlilervesayısıdaha

azolanTibetlilerbenimfarkımdadeğilmişgibiydi.Kendimihemgorunmezhemetkilereaçıkhissediyordum. Kimse orada oturduğumu gormuyor gibiydi.Şu bildik deli sokakdilencilerindenbiriolabilirdim.Biraz toparlanmaya başlayınca Dalai Lama’nın cebimde taşıdığım fotoğrafı geldi aklıma.

Dikkatleveuzerimdebulundurmanınbilebenihapishaneyegondereceğinibilerekçıkarttımonu.Halamilyonlarcainsantarafındanonderkabuledilmesinekarşınoadamın fotoğraflarımodernTibet’teyasadışıydı.FotoğrafıhavaalanındakiÇinlimuhafızlardanbirazkarşıkoymasembolu olarak, biraz da onu Dalai Lama’nın izleyicilerinden birine hediye edebileceğimidüşunerek kaçırmıştım. Ama gerçekte bunu yaklaşık beş yıl once o yuce Kutsal Ruh ilegeçirdiğimzamanınonurunayapmıştım.YolculuğuorganizeedenSheenaSingh,1999yılındakiziyaretideduzenleyenkişiydi.Başka

bir grupla Hindistan koruması altında olan ve Hindistan ile Pakistan arasında yer alanKaşmir’deki Ladakh’a gitmiştik. Ladakh, Çinliler tarafından anavatanlarında yasaklanangeleneklerini surdurmekte kararlı binlerce Tibetli multeciye geçici yurt oluşturmuştu.Kaderin bir cilvesi olarak aynı hafta içinde Dalai Lama da Ladakh’ta idi. Onun ozgun yerlikulturlerine olan merakını bilen Sheena, kitaplarımdan bazılarını grubumuz için ozel birtoplantıricasıyansıtannotuylabirlikteyanındaçalışanlardanbirineulaştırmıştı.ErtesigunDalaiLama’nınustduzeymaiyetindençoksayıdakişininoluşturduğubirgrup,nazikbiryanıtvermeküzereotelimizegeldi.Lama’nınprogramınıntalebimizeolanaksağlayamayacakkadardoluolduğunuaçıkladı.Yanlarındaimzalıkitaplarınınolduğubirdekutuvardı.Tibet’teki son sabahımızda bizi Kuzey Hindistan’a goturecek olan uçağın kalkış saatini

beklerken,DalaiLamailemaiyetininminicikhavaalanınageldiğini gorunceşaşırdık.Sheenahenenonunsekreterineulaştı.Binişişlemleribaşladı.Vebenneolduğunuanlamafırsatıbilebulamadan kendimi apar topar uçağın merdivenlerine goturulur halde buldum. Hintlirehberimiz Dalai Lama’nın ayaklarından birini opmek gibi protokol gereklerini anlatırkenkendimiBoeing737’ninönsırasındabuldum.Dalai Lama başını kaldırıp bana gulumsedi ve eliyle ha ifçe vurarak yanındaki koltuğu

gosterdi. Ayağını opme duşuncesi oldukça tuhaf geliyordu. Ama yerel geleneklere saygıduymayıöğreneliuzunzamanolduğundanbirazsarsakbirhareketleayağınadoğrueğildim.Dalai Lama guldu ve çenemin altına dokunarak usulca başımı kaldırdı. Yumuşak

kıkırdamalarlabezelisevecenbirsesle,“Buşartdeğil,”dedi.Tekrareliyleyan ındakikoltuğuişaret etti. “Lutfen oturun.” Sonra kucağındaki kitaba dokundu. Kapağını gosterince bununbenimkitabımolduğunuanladım.“Harika,”dedi.“Dahasınıdaöğrenmekisterim.”Yerel kulturlere sahip insanlar ve onların dengeye yonelik kararlılığı uzerine uzun uzun

konuştuk.OnaAmazon’dakiShuarkabilesininniyekafatasıavcısıolduklarınıvesavaşmasınınnedenleriniaçıkladım.Nüfuslarınındenetimdışınaçıkacakşekildeartmasınedeniylebozulandengelerin,birçokyaşamformunuyokolmatehlikesiylekarşıkarşıyabıraktığıbununuzerinebir tanrının ‘kendi bahçelerindeki ayrıksı otları temizleme’ ya da başka insanları oldurmepahasınadaolsasorumluluğuüstlenmeemriverdiğinianlattım.OykuDalaiLama’yıçarpmış gibiydi.Şiddeteaslagozyummayacağınagore,barışın ancak

insanların tum sezgili yaratıklaraşe katle yaklaşması ve bizim, gezegenin doğru kullanımı

doğrultusunda bireysel ve kolektif sorumluluğu ustlenmemizle geleceği gozlemini açıkladı.Ekonomikgelişmeningenelliklebaşka canlı turlerini yok ettiğine ve varlıklıyı daha varlıklı,yoksuluysadahayoksulhalekoyarakdengeleribozduğunadikkatçekti.Ustundeyaşadığımızyerkureyibirsevgidunyasınadonuşturmekiçinhareketegeçmenin,bunusadecekonuşarakyadaduaederekdeğil,somuteylemlerleyapmanınönemiüzerineuzunuzunkonuştuk.UçuştansonraDalaiLamagrubumuzuHindistan’ınDharmasalakentindekievinedavetetti.

Orada candan bir selamlaşmanın ardından ruhani bir hareketin liderinden hiçbeklemeyeceğimizbirşeysoyledibize.“Budistolmayın.DünyanındahafazlaBudist’eihtiyacıyok.Sevgiyiyaymakiçinçalışın.Dünyanındahafazlasevgiyeihtiyacıvar.”Tsedang’da onun fotoğrafı ellerimin arasında otururken işte bu sozler yankılanıyordu

zihnimde. Oyle bir oğudu Papa’nın ağzından duyduğumu duşunemiyordum. Çin devletbaşkanınında...ABDbaşkanınında...Dindeğiştirmetelkiniyleveemperyalizminherturuyletabantabanazıt,okavramlarıredvemahkumedenbirifadeydibu.DalaiLama’nınfotoğrafınabakarkenve insanlarının geleceknesilleri lekeleyecekbirşiddet çevrimine girmemesindekikararlılığınıduşunurken,biryandandakendiyetersizliğimihissediyordum.Çin’ekarşı o keduyuyordum.Somurgeciimparatorlukların tumacımasızlığını herşeyiyleyansıtano kenttehissettiğimbirbaşkaşeyde,öfkeminmünasebetsizliğiydi.Oracıkta,oandahayatımıngerikalanını,gidişintersinedondurulmesineadayacağımadair

yemin ettim. Somuru, korku veşiddete dayalı bir dunyanın tehlikelerini dile getirecek,yazacaktım.Aynızamandakenditavırveeğilimlerimustundeçabaharcamamgerektiğinindebilincine varmıştım. Korkuya daha buyuk korkuyla karşılık vererek savaşmak, birimparatorluğunyerinibirbaşkasınabırakmasınısağlamakyeterlideğildi.Donguyukırmamızgerekiyordu.

12-BiyolojikZorunluluklarTibet’ikeşfe,sekizToyotaLandCruiser’denoluşanbirkonvoylaçıkmıştık.Ağıryuklerinin

altındaguçlukleyuruyenkoylulerinyanındangeçtikçe,gittiğimizheryereustun,seçilmişhalkolduğumuz duygusunu yaratacak bir etki taşıdığımızı duşunmeden yapamadım. Bir dağgeçidindeihtiyaçmolasıvermekiçindurduğumuzda,bizimgruptanbirilerininkumelendiğiyereyaklaşıpherhaldekraliyetailesikervanıgibigöründüğümüzüsöyleyerekşakayaptım.Adamlardanbirikuçumseyerek, “Dalgageçiyorolmalısın,” dedi. “Bu cehennemyolculuğu

gibi birşey.Evet,araçlarımızvaramabenimsurucumvitesdeğiştirmeyibilebilmiyor,herseferindedişlilerisankioğutuyor.Onumuzdekiaraçyağdamlatıyor.”Eliyleyakla şanbir tozbulutunugösterdi.“Şuarabadaotekilerintemposunuyakalayamıyor.Kraliyetailesininbuturşeyleretahammüledeceğinisanmam!”Amerikan standartlarına gore sert bir yolculuk olduğu doğruydu. Zaman zaman araç

izlerinin belli belirsiz seçildiği eski dere yataklarına donuşe nİpek Yolu guzergahıylaboğuşuyorduk.Himalayahavasıheminsanları,hemdearaçlarıhırpalıyordu.Birdurağımızdabocek bulutunun içinde kalmıştık. Ote yandan manzara hayal edilebileceğin de otesindegüzeldivesıksıktemizçarşafveduzgunyemeğintadınıçıkartıyorduk.Çinliler’inyabancılarlakonuşmama talimatlarına uymayan goçebelerle sohbet ediyorduk. Rehberlerimiz bizeformaliteicabıPanchenLama’nınevinigosterdi.PanchenLama,DalaiLama’nınyerinialmakuzereseçilmişvesonrabirdenortadankaybolmuşolançocuğunyerinialmak uzereÇinlilertarafından bulunup çıkartılmış altı yaşında bir Tibetli çocuktu. Geleceğin Dalai Lama’sınınyabancılar tarafından buşekildedayatılması uzerine Budist keşişlerle birlikte sivil halk dasokağa dokulmuş, gosteriler sırasında açıklanmayan sayıda Tibetli hapis, surgun ve idamedilmişti.Yolumuza devam ettik; s ık sık durup Kultur Devrimi sırasında yıkılmış çok sayıda

manastırasaygılarımızısunduk.Tibet’teyolculukederkenÇinbaskıvezulmunedetanıkoluyorduk.Tibet’inişgalaltındabir

ulke,halkınınesir,doğalkaynaklarınınsomurualtındaolduğunugosterenbolca kanıt vardıetrafta. ABD’nin deşirketlerimizin doğal kaynaklarına goz koyduğu ulkelerde benzer biruygulama içinde olduğunu tartıştık aramızda. Gruptakilerin çoğu benimle Amazon’a dagelmişti. Yerel kulturlerin ve yağmur ormanlarının ticari kuruluşlarımızın hukmu altındaçektiği acı ve korkunç yıkıma tanık olmuşlardı. Bizim, uzerlerine çoreklenenmateryalizmimizden evlatlarını korumak için gerekiyorsa dovuşmeye hazır yerli halklarınsesini duymuşlardı. Amerikan askerlerinin Amazon çevresindeki kentlerde Tibet’tekiÇinliler’e benzer edayla dolaşmasını gormuşlerdi. Grubumuzdakiler oradaki Çin varlığınısıklıklaABD’ninpetrol,kereste,gıda,eczacılıkvebaşka tuketimmaddeleri ustune faaliyettebulunanşirketlerin operasyon yaptığı Amazon, Ortadoğu, Afrika ve Asya’daki varlığıyla veAfganistanileIrak’takiişgalsavaşlarıylakıyaslıyordu.ErtesisabahNepal’egitmekuzereayrılacağımızLhasa’yadonerken,olağanustuKaroLave

Khamba La geçitlerini kullandık. Kervanımız bir buzulu seyretmek için 5 bin 600 metreirtifadamolaverdi.Rehberlerimizdenbiribuzulun20yılonceneredeyseyolakadarulaştığınıama iklimdeğişikliklerinden oturu400metredenfazlaçekilmesinenedenolduğunuanlattı.

Koyunlarveyaklararaçlarımızınazotesindeotluyordu.Onlarlabuzularasındabirçoksiyahçadırvardı.Omuzhizasınaancagelenvetabanolçuleribeşmetreyeyedimetrekadarolanbuçadırlar, mahya kiri şlerinden çaprazlama sağlamşeritlerle yere sıkı sıkıya tutturulmuştu.Tepelerindendumanç ıkıyordu.Tentelerin otesindekikırmızı,mavi,sarı,yeşilvebeyazduabayrakları,bükmesicimlerinoluşturduğubirağilebirbirinebağlıyuksekdireklerdebuzuldangelensoğukesintiyledalgalanıyordu.Biz araçlardan inerken Tibetliler de çadırlarından çıktı. Erkekler yun pantolonlar, ağır

ceketler veşapkalargiymişti;kadınlarınustundeyseparlakrenklionluklerlesuslenmişuzunelbiseler vardı. Rehberimiz onların milattan onceki zamanlardaki ataları gibi yaşayangoçebeler olduğunu soyledi. Goçebeler bize çevirmenler aracılığıyla buzulda Yeti’lerinyaşadığınıanlattı.Yakınzamanadekyıldabirkaçkezgoruldukleriniamabuzulun iyicegeriçekildiğionyıldanberioefsanevikaradamlarınındakaybolduğunusöylüyorlardı.Kureselısınmanın buzullar ustundeki yok edici etkisini konuşurken, içimizden birileri

goçebelerinkuçukbirtezgahaçtığınısoyledi.Grubumuzdakelepireolanmerakıyla unlu birkadın onların yanından hızlı adımlarla bize doğru geliyordu. Goçebelerin buzul çekilinceortayaçıkankristallerisattığınıanlattı.Bizimkilerinçoğuoyanaseğirttivebununkristalleridoğrudanyerelhalktanalmakiçinsonşansolduğusöylentisiçabucakyayıldı.Rehberimizekristalleringerçekolupolmadığınısorduğumda, oncegoçebelerin ticaretine

karışmakistemediğinedair birşeylermırıldandı,ardındanbaşını ikiyanasallayarakÇin’debirfabrikanınotürşeylerürettiğiniduyduğunusöyledi.Ben ve birkaç kişi daha kenara çekilip grubumuzdakilerin Tibetliler ile pazarlık edişini

izledik.Yanımdakilerdenbiri,“Küreselısınmamevzuuburayakadarmış,”dedi.Bir diğeri, “Şurada muhteşem bir buzul var, burada da çadırlar, insanlar, yaklar...” diye

soylendi. “Vebizimgrubumuzolasılıkla camdanbaşka birşey olmayan kristal parçacıklarıtarafındanbaştançıkartılıyor.”Çevirmendenbanakatılmasını isteyerek,yaşlıbiradamlakadınınkuçukbir kızla birlikte

oturduğuyere yoneldim.Kadın yanındaki yakın boynuna bağlı uzun ipin ucunu tutuyordu.Hayvanın kaba tuylu sırtına kahverengi ve bej uçgenlerle suslenmiş guzel bir battaniyeortuluydu; onun ustunde de kuçuk kıza ait olduğunu duşündüğum bir semer vardı. Banayuzlerinde sıcak gulumsemelerle baktılar. Ya şlı kadın kalktı ve okşamam için yakı banagetirdi.Sonrayerineoturdu,çevirmenimlebenideonlarakatılmayadavetetti.TanışmafaslındansonraonlaraÇinlilerkonusundaneduşunduklerinisordum.Birbirlerine

baktılar. Kuçuk k ız elleriyle yuzunu kapatıp parmaklarının arasından kaçamak bakışlargönderdi,öncekaşlarınıçattı,sonrakıkırdamayabaşladı.Veyaşlıadamkonuştu.“Bilirsin,”dedidi şsizağzındagenişbirgulumsemeyle;“Başkaulkelerdengelenegemenlere

alıştık. Oykulerimiz dedelerimin dedelerine, yurdu işgal eden kralın zamanına kadar gider.Onun askerine verdiğimiz bir isim de vardır :Göçebe Katilleri.'’ Kızın omzunu okşadı. “Buküçüğünzamanındadurumunfarklıolmasıiçinbirnedenvarmı?”Yaşlıkadın,“Dertlerişierkeklerelealdığındabaşlar,”dedi.Nedemekistediğinisordum.

“Gune bak. Herşey erkekler tarafından idare ediliyor. Zamanındaşehirde yaşadım veBudizmehizmetettim.Amaoradabütünönemliişlerinerkeklerinelindeolduğunugördüm.”Adam, “Hakkı var,” dedi. “Eski zamanlarda kad ınlar biz erkekleri zapt ederdi.” S ırıttı.

“Zamangelirepeyazgınlıkyapabiliriz;hayvanlarıavlar,ormanlarıkeser,oturşeyleryaparız.Kadınlarozamanbize‘yeter’derdi.”BukonuşmabanaAmazon’dakiShuarkabilesinianımsatmıştı.Oradaerkeklekadının eşit

ama rollerinin farklı olduğuna inanırlar. Erkekler besin için hayvan oldurur, ate ş için ağaçkeservebaşkaerkeklerlesavaşır.Kadınlarsa çocukyetiştirir, tarla ekiphasat kaldırır, evinateşini canlı tutar ve erkeklere ne zaman durmaları gerektiğini soylemek gibi onemli birgorevi ustlenir. Shuarhalkıbanakadınlaronları dizginlemese, erkeklerin yeterli yiyecek veodunvarkendehayvanlarıavlamayıveağaçlarıkesmeyisurdurduğunuanlatmıştı. ShuarlarABD’yi ziyaret ettiklerinde doğanın oşekilde yok edilmesi, ustunun otoyollar, kentler vealışverişmerkezleriyleortulmesikarşısındadehşeteduşmüşlerdi.“Kadınlaraneoldu?”diyesormuşlardı. “Erkekleri bunları yaparken neden durdurmadılar?Kadınlarınız neden sureklidahafazlaşeysatınalmakistiyor?”Amazon’un derinliklerindeki kabilelerle, Himalayalar’ın tepesindeki goçebeler arasında

aynıduyarlılığınpaylaşıldığınıgormekbuyuleyiciydi.Lhasa’yadonerkensureklibuikigrubungerçek insani değerleri temsil ettiğini ve dunyayı değiştirmek için yapmamız gereken tekşeyin kadınla erkek arasındaki dengeyi sağlamak olabileceğini duşundum.Şirketokrasininerkekegemenyapısınavekutleseltuketimeduyduğuilgiyebakılırsa,yukarıdakicumledeyeralantekşey vurgusununherşey olarak değiştirilmesi gerekir ama bir yandan da bu kadarkesin bir saptama, gorevimizi olduğundan daha az yıldırıcı gostermeye hizmet edebilir.Gerçek ve onemli olanşudur ki,şirketokrasinin yapısı, eril hiyerarşilere dayanır ve gucumateryalizmin aşırı uçtaki bir formununormal kabul etmekteki istekliliğimiz çevresindetoplanır.Kavradığımbirşeydeherikiturundealışverişyapmabağımlılığındankurtarılmasıgereğidir.ABDBaşkanı’nın11Eylul’unhemenertesindeyurttaşları stres atmak, ekonomiyidesteklemekveteroristleremeydanokumakiçinalışverişyapmayayonlendirmesi,buaçıdanbakınca ne kadar ironik bir durumdu. Tibet dağlarınındunyadaki alışveriş merkezlerindenbinlerce kilometre uzakta yaşayan yak çobanları bile bu mesajı almış, tuketimle uzaktanyakındanilgisiolmayanyaşamlarınarağmenbizesatışyapmayaçalışıyorlardı.Dr. Judith Hand’ınKadın, Güç ve BarışınBiyolojisi adlı kitabını anımsadım. Kitapta savaş

kavramıtarihselolarakerkeğebiyolojikanlamdaspermsaçmaustunluğunuuygulamaaracısağlarken; doğurma, emzirme, yetiştirmekle gorevli kadının toplumsal istikrarı yeğlediğivurgulanır. Dr. Hand daha bar ışçıl toplumların idrak edilmesi için kadınların karar vermesüreçlerindedahagenişrolüolmasıgerektiğinianlamalarınayardımetmemizgerektiğiniilerisurer.Goçebelerdenogunduyduklarım,varılanbusonucuteyitedernitelikteydi.Veboyleceaklıma başka birşey geldi: Modern ailede genellikle birincil alışveriş elemanı kadınlarolduğuna gore, onların kuresel çatışmanın şirketokrasi tarafından koruklendiğini ve barışkavramının yuceltilmesi için materyalizme yonelik tavırlarını değiştirmeleri gerektiğinianlamalarına yardım etmemiz gerektiğini duşundum. Kadınlar ayrıca, urunlerini satınaldıkları şirketlerin çalışanlarına dunyanın hangi koşesinde olurlarsa olsun herkese adildavranmalarıgerektiğinidayatmalıdır.

DalaiLama’nınyetiştiğikentteçokfarklıbirdersalmıştım.

13-FinansDiktatörlüğüLhasa ziyaret ettiğimiz kentler arasında Tibet’i en fazla yansıtandı. Dalai Lama’nın

büyüdüğüPotalaSarayı,yılankavikıvrımlarlauzananeskisokaklar,katkatçat ılarıolanBudisttapınakları,devasakonilerformundakistupalarvekasvettenuzakmabetlerbanabeşyılonceLadekh’teveTibetkırsalındahissettiğimohuzurduygusunuilhametmiştiyine.AmaTsedangveotekikentlerbundançokuzaktı.Çinlilerulkeyealabildiğineyayılmıştı.Askerlercaddelerdekasılarakyürüyor,Çinyazısıyladoldurulmuşpankartlar,reklamtabelalarıvemodernendustritoplumlarımçağrıştıranplastikürünlerhertaraftabolcagörülebiliyordu.Tibetliler tarafından tasarlanıp inşa edilen harika bir otele giriş yaptık. Kendimi renkli

yastıklarla dolu yatağa bıraktım ve cep bilgisayarımdaki notların ustunden geçmeyebaşladım.Materyalizm,komersiyalizmveçokuluslukuruluşlarınAsya’yaokadarbuyukacıyamal olan 1997 krizindeki rolune yonelik duşuncelerimi guncellemek istiyordum. Bu krizinEndonezyaustundekietkilerinidahaoncearaştırmıştım.AmaTibet’egelmek,Çin’inbuulkeustunde kurduğu somuruyu gormek ve hissetmek 1997 trajedisini farklı bir perspektifeyerleştirmişti.‘IMFKrizi’olarakbilinenşey,ozellikleGuneyKore,TaylandveEndonezya’y ısertvurmuştu

amayarattığıgeritepmedalgalarıHongKong,LaosveFilipinler’debirçokinsanın(ozelliklede yoksulların) ustunde yıkıcı olmuştu. Bu ulkelerin hepsi de IMF ve Dunya Bankasıideolojilerineangajeydi.Birçokekonomist,krizinardındanyaptıklarıyakınveyansız gozlemlerde IMF’yi, ‘solşerit

kapitalizmi’yanianaparaakışıustundekikısıtlamalarınkaldırılması, ozelleştirmeninteşviki,faizlerinyabancıyatırımcıyıvebankalarınanasermayelerinintasarrufpiyasalarınaakmasınıozendirmek amacıyla yukseltilmesi, kur riskine karşı yerel para birimlerini dolaraendekslenmesi yani açıkça dile getirilmese de doların guçlendirilmesi gibi yontemlerkullanmaklaeleştirilmişti.Tuketimmaddelerivetuketicihizmetlerinin iyatlarıdaen lasyonabağlı olarak surekli yukselmiş, IMF tarafından yuksek faiz uygulamaları dayatılmıştı.Savunulması olanaksız bir durumdu bu. Ulkeler birbiri ardından ekonomik çokuntuyedüştukçe, yerel iş dunyası ve ulusal hukumetler ABD doları olarak aldıkları borçları geriodeyemez hale geliyor, gitgide azalan ve yerel para birimi olarak tahsil edilen gelirlerinindevalue edildiğini anlıyorlardı. IMF o ulkeleri yuksek vergilendirmeye yonelecekşekildemanipule etmişti ki bu da buyuk uluslararası ticari kuruluşların ve hissedarlarınınçıkarınaydı.Durum kotuye gitmeye başlayınca, IMF bu kez de bir ‘kurtarma planı’ ile çıktı ortaya.

Uluslaraodemelerindetemerrudeduşmemeleriiçinyeniborçlaroneriyordu.Nevarkiplan,Yapısal Ayar Paketi’ni (SAP) kabul edecek ulkeler için (tıpkı Endonezya gibi) onkoşullarabağlıydı. Her ulke yerel bankalarının ve mali kuruluşlarının i lasına izin verecek, devletharcamalarınışiddetlekısacak,yoksulkesimesağlanangıda ve akaryakıt subvansiyonlarınıkesecekvefaizleridahadayukseltecekti.Ayrıcakimiorneklerdeolduğugibi ozelleştirmeyegiderekulusal varlıklarınındaha fazlasını çokulusluşirketlere satacaktı. Bunlarındoğrudansonucu, bilinmeyen sayıda insanın, ozellikle çocuğun yetersiz beslenme, salgın hastalık veaçlık nedeniyle olmesi oldu. Çok sayıda insan da paketin uzun vadede sonuçlarıyla karşı

karşıya kaldı. Bu sonuçlar tıbbi hizmetlerin, eğitim imkanlarının, barınma olanaklarının vebaşkasosyalhizmetlerineksikliğinedeniyleçekilensıkıntılardı.Asya’dabaşlayançokuşmantargibiyayılarakkuresel olçekkazanmaya,Avrupa’da,Guney

Amerika’daveABD’deekonomikdurgunluğanedenolmayabaşladı.Ekonomipolitikalarınınnasıl yönetilmemesi gerektiğine dair başlı başına bir dersti bu; amaç yerel halklara veekonomilereyardımetmekdeğilseelbette.BudurumIMFveDunyaBankası’nadairguçlubirmesajverdi.Analizler IMF’nin dayatmalarına teslim olmayan ulkelerin en iyisini yaptığını teyit etti.

BununbirincilorneğiÇinidi.Pekinhernekadaruluslararasıyatırımcılarıcesaretlendirecekpolitikalar uyguluyorsa da, IMF’nin savunduğundan çok farklı bir gidişat seçmişti. Yabancıyatırımcılarmevduatyerineimalatsektoruneyonlendirilmiş,ulkeboylecegelecekteolasıbiranaparakaçışınakarşıkorunmuştu.Bununyanısıraistihdamvekimibaşkayançıkarlardasağlanmıştı. Hindistan, Tayvan ve Singapur da IMF’ye karşı koymuş, ekonomileri gurbuzkalmıştı.Malezyaboyuneğdi,ekonomikdurgunluğakatlanmakzorundakaldı,sonundadaIMFpaketinesırtınıdönüphayalkırıklığıylageriadımattı.IMF’ye yonelik en sert ve sağlam eleştiriler Ekonomi Nobel’i sahibi ve (ironik kabul

edilebilecekşekilde)DünyaBankasıeskibaşkanıekonomistJosephStiglitz’dengeldi.Stiglitz’inKüreselleşmeveHoşnutsuzlukları (Globalizationand itsDiscontents) adlı kitabını

yanımdaTibet’egoturmuştum.Ogun oğledensonraLhasa’nınyılankavi kıvrımlarlauzanansokaklarındatekbaşımayürüyüşeçıktım.Sadeceyayalarınolduğubiryeregeldim.Birazdahayuruyuncekuçukbirparkbuldumvealçalmayabaşlayanguneşinverdiği tatlı ılıklık altındaeskiahşapbirbankaoturdum.Stiglitz’in kitabını karıştırırken bir kez daha onun eleştirilerinin benimBir Ekonomik

Tetikçininİtirafları I’deki goruşlerimle nasıl çakıştığını gorupşaşırdım. Benimkiler kişiseldeneyimlerinbiranlatımıyken,oaynışeyleriakademikbakışaçısıylayazmıştıamaikimizinvardığı sonuçların çoğu benzeşti. Orneğin ben gelişmekte olan ulkelere yonelik yanıltıcıdüzeydeiyimserekonomiköngörüleryaratırken,oşöyleyazıyordu:

IMF’nin programlarının çalışır gibi gorunmesini sağlamak için rakamları makul halekoymak, ekonomik tahlillerde ayarlamalar yapmak gerekir. Bu rakamlardan yararlanankişilerinçoğuonlarınsıradanekonomik ongorulergibiolmadığınınfarkınavarmaz;o turerişimlerdeGSMH’yedonukongorulerso istikeistatistikmodellerineyadaekonomiyiiyibilenlerin tahlillerine değil, sadece IMF programının bir parçası olarak pazarlığa tabitutulmuşrakamlaradayanır.{23}

Kitabı açık şekilde kucağıma koydumve bir grup askerin onumden uygun adım geçişiniseyrettim. Stiglitz kitabınınbazı yerlerindeulusal elitlerin eski tarz diktatörlüğü kavramınadeğiniyordu.OnunyorumlarıbeniTibet’tekiÇinişgalinin,uluslararası inansınkurduğuyenidiktatorlukten çokdahadurust bir guç gaspı olduğunuduşunmeyeyoneltmişti. Çinliler de,kendilerindenoncekiRomalılar,İspanyollar veİngilizler’intarzınıbenimseyipTibet’i açıkçaişgal etmişt i .İncelikli, kimişeylerin ustunu orten bir planları falan yoktu. Gelenekselemperyaller, edimlerini soylu amaçlarla çizilmiş çerçeveler içine alabiliyordu: Uygarlığınilerlemesini sağlamak, ekonomik gelişmeyi tahrik etmek, çağdaşlaşmayolunu aydınlatmak.

Amahiçbirornektesomuruiçingelensomurgecilerolduklarınayonelikenufakbirkuşkubileyoktu. Ote yandanşirketokrasi, IMFveDunyaBankasıgibiaraçlarıkullanarakvegereğindeCIA ve çakalları tarafından desteklenerek ilerlerken, fethin yeni bir turunu uygulamayakoyuyordu:Hile vemanevra yoluyla emperyalizm.Bir ulkeyi ordularla fethettiğiniz zaman,herkesfatiholduğunuzubilir.Fethiekonomiktetikçilerkullanarakyaparsan ız,bunugizlicevekimsenin haberi olmadan gerçekleştirirsiniz. Boyle bir girişimin ozgur ve gerektiği gibiduyurularak yapılmış seçimlere dayalı olduğu varsayılan bir demokrasiye nelere malolduğunumerak ediyorum. Seçmenler liderlerinin en onemli politika uygulama araçlarınınnelerolduğunubilmezse,oulusdemokrasiyleyönetildiğiiddiasındaısraredebilirmi?

14-SessizDev22 Haziran 2004’te Tibet’ten bir sonraki durağımız olan Nepal’e uçtuk. Benliğimi bir

rahatlama duygusunun sardığını kabul etmeliyim. Kendimi tuhaf birşekilde, lunaparktainsanıolmadığışekillerdegosterenaynalargalerisiniterkedergibihissediyordum.Çinliler’inTibet’i,gozumeekonomik tetikçiolarakgorevyaptığımdunyanınçarpıtılmışbir goruntusugibigözükmüştü.Çarpıkdaolsayansımayasahipbirgörüntü...Pırılpırılbirgündü.PilotEverestDağı’naokadaryakınuçuyordukiikiuçsuzbucaksızbuzul

arasındanbirhortumgibiyukselenkarhunisinigorebiliyordum.Ogoruntuguzergahımızınsonundaki ulkeyle tamı tamına uyuşan bir simge gibi geldi bana. Dunyanın tek Hindukrallığına, hidroelektrik potansiyeline goz dikmiş olan iki dev, yani Hindistan ile Çin’inarasında cuce gibi kalan, karmaşa içinde çırpınan bir ulkeye, Nepal’e gidiyordum. Maocuasiler,1996’daNepalHalkCumhuriyeti’nikurmakuzerebirayaklanmabaşlatmıştı.Kralbunakomunistleresavaşilanederekcevapverdi.VeliahtPrensDipendra2001yılıHaziranayındababası Kral Birendra ve kraliyet ailesinin oteki uyelerini vurup oldurdu. Her ne kadarsonrasındaintiharettiysede,birÇinajanıolduğunayonelikçokçasoylentivardı.Sivilkargaşapatlak verdi ve yeni kral Gyanendra sıkıyonetim ilan etti, hukumeti dağıttı ve orduyuMaocularakarşıbirdizisaldırıyapmayagonderdi.Bizulkeyegittiğimizde,savaştatahminen10 bin kişi olmuş, 100 bin ila 150 bin kişi yerinden edilip evsiz konumuna duşmüştü.Grubumuziçinbukısaziyaret,gelişmişdünyayabirtürgeçişolacaktı.OtobüsümüzKatmanducaddelerinden hızla geçerken, rehberimiz Sheena o son gece için bir jest olarak, dunyaklasmanında en ust duzey otellerden biri olanDwarika’sHotel’de rezervasyon ayarladığınıduyurdu.Otobüsüniçindebirtezahüratpatladı.VeDwarikabizihayalkırıklığınauğratmadı.DoğrudanKipling’inyapıtlarındanfırlamışgibi

şıkvepitoreskti, ayrıcabana ekonomik tetikçilik yıllarımdakaldığımyerleri anımsatanbirsömürgecilikdönemihavasıtaşıyordu.Grubumuzdakilerinçoğu,rehberleringuvenliolduğunubelirttiğibiraçıkhavapazarına,son

biralışverişseferineçıktı.Benoteldekaldım.BugeçişkonaklamasındanyararlanarakTibetdeneyimimiyazmakistiyordum.Odamdaoturupnotlarımıbirazduzenledim.Sonraaşağıyaindimvehertarafındançeşitçeşitçiçekvebitkifışkıranbahçelerdedolaştım.BahçelerHotelInterContinental Endonezya’da gorduklerimle tuhaf, hatta tekin olmayan bir benzerlikgosteriyordu. Bir Japon petrolcunun eşi sandığım o geyşa duştu aklıma. Dovme demirdenyapılmış bir banka oturup, onun yokluğunun yarattığı duyguyu teselli etmek için Cakartacaddelerindeyuruyuşyaptığım,ustgeçitteninincekarşılaştığımoikikadınıanımsadım.Beniderinden etkileyenşeyler soylemişlerdi. Ve sozleri onca yıl sonra aklıma duşup benisarsıyordu:

Burada yaşanan, tarihin en buyuk el koyma operasyonudur. Buna bağlanan umutlar,yaşamlarvegelecekmuazzamdır.Oyleyseinsanlarınonukontrolaltınaalmakiçinherşeyiriske etmeye hazır olmasın aşaşmamak gerek. Bunun için aldatacak ve çalacaklardır.Gemiler, fuzeleryapacakvebinlerce,hattayuzbinlercegenç insanı, oşey [petrol] uğrunaölmeyegöndereceklerdir.Geldiğimizyerburasıişte:VietnamSavaşı’nınbitmesininustundençeyrekyuzyılgeçmişve

bizşimdideIrak’tayenibirtanesininiçinebattık.İnsanlaryineaynınedenleoluyor:Tarihinen buyuk doğal kaynak ele geçirme operasyonu.İmparator, yanişirketokrasi herzamankinden daha zengin. Ve Amerikalılar’ın çok buyuk bir kesiminin bunlar hakkında enufakbirfikribileyok.Asya’yı bu yeni imparatorluk kurma yaklaşımının sembolleşmiş bir orneği olarak

goruyorum. Eski yontemler Vietnam’da beklenen sonuçları vermedi ama yeni yontemlerEndonezya’da ve başka birçok ulkede işe yaradı. Hatta politikalar başarısız goruntuverdiğindebileişdunyasınınliderleriguzelceodullendirildi;Asya’dakiIMFkriziyoksullukveolume neden olduğu, başka birçok ulke de bu politikalar nedeniyle buyuk sıkıntıya girdiğihaldeşirketokrasi bundan muzaffer çıktı ve Endonezya’da da hukumetin kontrolunu elegeçirdi.Vietnamaskerı birbaşarısızlık olduysa da, Amerikanşirketleri silah satışındankaretti,pazarlarınıveişgucuhavuzlarınıgenişletti;sweatshop ve fason imalat uretimindeyenimetotlaroluşturdu.Şirketokrasidoğalafetlerdençıkarsağlamanınyollarınıbilebuldu.Düşuncelerim surekli Çin’e, geri planda gizlice hareket halinde bulunan sessiz deve

kayıyordu. Tibet orneği bir gerçeği vurguluyordu: Çin her ne kadar askeri yaklaşımıbenimsemişsede,imparatorlukkurmanınyeniteknikleriniyakındangozlemlemiş,ekonomiktetikçileriveçakallarıbizimyanlışlarımızdançokşeyöğrenmiştir.Çin tarihsel olarak klasik somurgeci guçlerin tuttuğu yollardan kaçınmıştır .İspanya,

Portekiz, Britanya, Hollanda ve Fransa’nın tersine, uzak ulkelere ordular gondermemiştir;bununyerineTibetveTayvangibikendiegemenlikalanıiçindesaydığıyerlereodaklanmıştır.Buaçıdanbakıldığında,ABD’yi taklit ederbirgorunumverir.Thomas Jefferson,Lewis ile

Clark’ıMississippi’ninbatısındakitopraklarıkeşfetmeklegorevlendirirken,tumkıtanınbizimnufuzumuz altında olduğu (yani oranın bizim Tibet ve Tayvan’ ımız olduğu) mesajınıvermiştir.Louisiana’nın,Teksas’ınveAlaska’nınalınmasıbubağlamdakendinehaklılıktemelibulmuştur.Bariz Kader{24} duşuncesi daha sonra Kuzey Amerika’nın otelerine uzanmakşeklinde yorumlandı.KarayipAdaları ve Pasi ik’e uygulandı; Meksika, Kuba ve Panama’nınişgalinebahaneoldu,sonradaotekiLatinAmerikaulkelerininpolitikalarınamudahilolmakiçin kullanıldı.Washington, ulusun kurucularının ilkeleriyle çelişecekşekilde doğrudan guçkullanımındankaçınmayaçalışıyorduamabirbiriardındangelenyonetimlerimparatorluğunkuruluşunda gizli yontemler kullandılar; her biri onculunun başarılarından ve hatalarındanders çıkartıyordu. Ve gorulduğu kadarıy l aşimdi Çin, Washington’u kendi oyunundakurnazlıklayeniyordu.Tibet ile Nepal’e yaptığım yolculuktan dondukten uzun zaman sonra bu karşılaştırmada

yalnızolmadığımıanladım.18Eylul2006’da,DunyaBankası’nınSingapur’dayapacağıonemlibirtoplantıdanbirgunonceNewYorkTimes, ‘Çin,KomşularınaYardımdaBatıİleRekabette’başlıklı bir yazı yayınladı. Time syazarı Jane Perlez, Dunya Bankası’nın en buyukmüşterilerindenbiriolanÇin’in ‘BankailekendioyunundarekabetegirerekAsya’dayardımişini sessizce yeniden duzenlemekte’ olduğunu kesin bir dille one suruyordu. MakaleKamboçya,Laos,MyanmarveFilipinler orneklerindenyolaçıkarak, ‘Çin’'nverdiği borçlarınçoğunlukla Batı’nın komplike borçlarından daha çekici’ olduğunu vurguluyordu. Perlez bugörüşu desteklemek için aralarında Pekin’in kredi anlaşmalarına çevresel ve toplumsal

standartlarıyadayolsuzluğailişkincezalarıekkoşulolarakdahiletmemegibibirçoknedenileri suruyordu. Makale anlamlı birşekilde ve doğrudan, ekonomik tetikçilerin çeşitliulkelerde yetkileri ele almasına izin veren politikalara atıfta bulunuyordu. Bayan Perlez’ingozlemlerinegore,Çinliler’ingereksinmeleri‘peknadirenDunyaBankasıprojelerininyaygınkoşullarındanbiriolanpahalıdanışmanlarınbindireceğiekstrayükeyöneliyor.’{25}

Bukitaptaelealınandort bolge arasındaAsya, çoğuAmerikalı tarafındandaha az tehditiçeren, daha kolay yonetilebilen unsur olarak goruluyor. Kore ve Vietnam savaşlarınıngoruntuleriruhlarımızdayeredinmiştir;bunlaraskerizaferlerlesonuçlanmamıştıramaikisidehayatlarımızıolağangidişiylesurdurmemizeengelolmakbiryanaABDekonomisiustundemuazzambir ivmesağlayacakşekildesonaermiştir. Japonmuhendisli ğine ve yaratıcılığınaduyduğumuzsaygıonlardanotomobiller,televizyonlarvebilgisayarlaralmamızısağlamıştır.MağazalarımızbirçokAsyaulkesininticariurunleriyledoluptaşmıştır.Telefonumuzda800’lubirnumarayıtuşladığımızdaAsya’dakibiriylekonuşabilmekteyiz.HerşeyinotesindeÇin’denve Kuzey Kore’den gelen askeri tehditler bile artık bir anlamda ve tuhafşekilde demodegorunuyor. Çunku galip ç ıktığımız Soğuk Savaş’ı anımsatıyor.Nukleer silahlardankorkuyorolabilirizamasuikastbombacılarıorneğinintersine,yarımyuzyıldandahauzunbirsuredirnukleerbaskıylauğraşıyoruz.Belkideenonemlisi,Asyalılarbizimtepedentırnağadenetimi,işdünyasıyladevletinbirliktedolapçevirmeanlayışını,gemiazıyaalmışmateryalizmimizivedoğanın zenginliklerinin birkaç unsur tarafından somurulmek için var olduğu inancınısavunankapitalizmmodelimizibenimsemiştir.LatinAmerikafarklıdır.OnutamehlileştirdiğimizisandığımızzamanAllendeler,Noriegalar

ve Sandinistalar ile karşı karşıya kalıveriyoruz. Sessiz sessiz Castro’nun sonunu beklerken,dahasessizbirdevriminbolgeyisilipsupurduğunufarkediyoruz.Vebudevrimbizeyonelikoluyor. Latinler, Amerikan İmparatorluğu’na meydan okuyor. Sureç içinde gizli tarihimiziafişeediyorlar.Buikibolgeden,yaniAsyaileLatinAmerika’dançıkartılacakderslerustunekafayorarken,

buzulun kıyısında tanıştığım yaşlı Tibetlinin ulkesindeki istilacıları ‘goçebe katili’ olaraknitelendiren sozleri aklımdan hiç çıkmıyordu. Çunku bunlar Guatemalalı bir sanayicininsözlerininyankısıgibiydi.Buikiinsanyerkurenintamıtamınakarşıuçlarındayaşıyordu.Biriyoksullaştırılmış, oteki varlıklıydı. Biri somuruluyordu, oteki somurgeciydi. Ama ikisi deçocuklarınamiraskalacakolandünyayadairyaşamsalbirşeyinfarkınavarmıştı.

II-LATİNAMERİKA15-Guatemala’nınKiralıkSilahlarıAsansorun kapısı açıldı. Kabinde uç adam vardı. Pepe ve benim gibi takım elbise

giymemişlerdi.Gundelikpantolonvesuveterlervardıustlerinde.Biridericeketliydi.Amaasıldikkatçekenşeysilahlarıydı.ÜçüdeAK-47Kalaşnikoftaşıyordu.“MaalesefbugunlerdeGuatemala’dagereklibirşey,”dediPepe.Kabineondengirmemiçin

elini uzattı. “En azından ABD’nin dostları, demokrasinin dostları için. Maya katillerimizeihtiyacımızvar.”Miami’den Guatemala City’ye onceki gun uçmuş ve kentin en luks oteline yerleşmiştim.

Dahasonraları isminiBirEkonomikTetikçininİtiraflarıIkitabımdaaçıklamamamı isteyecekolanStoneveWebsterMuhendislikFirması’nın(SWEC)birişiiçinoradaydım.PepeJaramillo(gerçek adı değildir) SWEC ileşirketin ulkesinde sahibi olacağı elektrik santrallerininyapımına yardımcı olmak uzere bir anlaşma imzalamıştı. Pepe en varlıklı sınıfın, ulkeyiİspanyolfethindenbuyanadenetimialtındatutankuçukelitlergrubununguçluuyelerindenbiriydi.Ailesiorganizesanayi sitelerinin,o isbinalarının,konutkomplekslerininveABD’yemuz, kahve ihraç eden uçsuz bucaksız tarım alanlarının sahibiydi. SWEC’in perspekti iaçısından onemli olan, adamın paraya ve Guatemala’da işleri yoluna koymak için gereklisiyasinüfuzasahipolmasıydı.Guatemala’yailkkez1970’lerinortalarındabirekonomiktetikçiolarak,hukumetielektrik

sektorunu geliştirmek için borçlanmaya ikna etmek uzere gelmiştim. 1980’lerin sonlarınadoğruysa, Maya toplumuna çok kuçuk olçeklerde kalkınma kredisi verecek bankalarduzenlemeyi ve halkın alt kesimini yoksulluktan kurtarmaya yonelik başka girişimlerdebulunmayı amaçlayan bir sivil toplum orgutunun yonetim kuruluna katılma daveti alıncaziyaretettim.Aradangeçenyıllarda20.yüzyılınikinciyarısındaülkeyiparamparçaedentrajikşiddete dair çokşey oğrenmiştim. Bunun geçmişi Pepe’nin konkistador{26} atalarının 16.yüzyıldaİspanya’dangelişinekadardayanıyordu.GuatemalaozamankabacabinyıldanberigelişmekteveserpilmekteolanMayakulturunun

yüreğiydi.Konkistadorlar1524’te işgal ettiğinde, uygarlıkbir çokuş donemindeydi ve çoğuantropoloğa gore bunun nedeni, harikulade kentsel yerleşimlerinin çevreye zarar verecekşekilde gelişmesiydi. Guatemala kısa zaman içindeİspanya’nın Orta Amerika’daki askerietkinlik merkezi haline geldi. Bu konum 19. yuzyıla kadar korundu, Maya veİspanyolnüfuslarınınsıksıkçatışmayabaşlamasıyladüşüşegeçti.1800’lerin sonuna gelinirken, Boston merkezli United Fruitşirketiİspanyolları kendi

oyunundayendiveOrtaAmerika’nınenbuyukguçlerindenbirihalinegeldi.1950’lerinbaşına,Jacobo Arbenz, Amerikan Devrimi ideallerinin yankısı sayılabilecek duşuncelerle başkanlıkseçimlerineadaylığınıkoyanakadar,enustunvegenelderekabetlekarşılaşmayanbirunsurolarak egemenliğini surdurdu. Arbenz, toprakların halkına sunduğu kaynaklardanGuatemala’nın kendisinin yararlanması gerektiğini, yabancı şirketlerin ulkesini ve halkınısomurmesine artık izin vermeyeceğini soyluyordu. Başkan seçilmesi tum yarıkurede birdemokratik gelişim sureci olarak selamlandı. O sırada toprakların %70’i, ulke nufusunun

%3’undenazınıoluşturanelitlerinveyabancışirketlerinelindeydi.ArbenzdoğrudanUnitedFruit’in Guatemala’daki operasyonlarına yonelen kapsamlı bir toprak reformu başlattı.Amerika’nın onde gelen meyve ithalatçısı buşirket, reformun başarılı olması halindeyarıküredeki,hattabelkidünyadakidiğerlerinedebirörnekoluşturmasındankorkuyordu.United Fruit boylece ABD’de buyuk bir halkla ilişkiler kampanyası başlattı; Amerikan

kamuoyunu ve Kongre’yi, Arbenz’in Guatemala’yı bir Sovyet uydusuna donuştürdüğu vetoprak reformu programının Latin Amerika’da kapitalizmi yok etmeye yonelik bir Ruskomplosu olduğuna inandırdı. CIA sonunda, 1954 yılında bir darbe duzenledi. Amerikanuçaklarıbaşkentibombaladı,demokratikyollarlaseçilmişolanbaşkanalaşağıedildiveyerineacımasızsağcıaskeridiktatörAlbayCarlosCastilloArmasgetirildi.Yeni yonetim derhal toprak reformunu geri dondurdu,şirketin odediği vergileri kaldırdı,

gizli oylama yontemini iptal etti ve Castillo’yu eleştiren binlerce kişiyi hapsetti. 1960’taGuatemalaUlusalDevrimciBirliğiadıverilenhukumetkarşıtıgerillagrubuyla,ABDdestekliordu ve sağcı olum mangaları çarpışmaya başladı. İç savaş patlak verdi.Şiddet 1980’lerboyunca çoğuMaya olan yuzbinlerce sivilin katledilmesiyle sonuçlanacakşekilde tırmandı.BaşkabirçokMayadahapsedildi,işkencedengeçirildi.Ordu1990yılındayuksek irtifagoluolanveGuneyAmerika’nınenguzelyerlerindenbiri

olarakbilinenAtitlanGoluyakınındaki SantiagoAtitlan’da sivillerleyonelikbirkıyımyaptı.Benzer birçok katliamdan sadece biri olmasına karşın bu olay, yabancı turizm açısındanpopuler bir yerde gerçekleşmesi nedeniyle uluslararası basında manşetlere çıktı. Gorgutanıklarınınbildirdiğinegore,olaybirgrupMaya’nın,askeriussedoğruyuruyuşegeçmesiylebaşlamıştı. Bir komşuları ordu tarafından kaçırılan ve onun da resmen ‘kayıp’ ilan edilenbinlercekişiarasında yer almasından endişe edenMayalar, adamın serbest bırakılmasındadiretiyordu.Ordu,içindekadınların,çocuklarınveyaşlılarındabulunduğukalabalığınustuneateşaçtı.Gerçekrakamlarhernekadartartışmalıisede,duzinelerceinsanağıryaralandıvehayatınıkaybetti.BenimPepe Jaramillo ile buluşmak uzere yaptığım yolculuk olaydan kısa bir sure sonra,

1992’degerçekleşti.Pepe,AtitlanGolu’nunkıyısındabirjeotermalprojegeliştirmekistiyordu.SWEC ise bu projede onun ortağı olmayı ciddişekilde duşunuyordu. Mayalar ile birlikteçalıştığım sivil toplum orgutu projesinden, onların yeryuzunun bir ruha sahip olduğunainandığını vebuharın yuzeye çıktığı yerleri kutsal addettiğini biliyordum. SWEC’in bendenistediği şeyi yapmayı kabul etmemin nedenlerinden biri de jeotermal gayzerler uzerindesantral kurma girişimininşiddet hareketleriyle sonuçlanacağından duyduğum endişeydi.United Fruit deneyiminden (ve gerçekleşmesini dikkatle izlediği mİran ,Şili, Endonezya,Panama, Nijerya, Irak olaylarından) yola çıkarak, SWEC gibi bir AmerikanşirketininGuatemala gibi bir yerde yardıma çağırması halinde, CIA’nın ortalıkta boy gostereceğineinanmak için yeterli nedenim vardı. Şiddet tırmanacaktı. Pentagon deniz piyadelerinigonderebilirdi.Vicdanımdayeterincekan lekesivardı;daha otekargaşalıkları onlemek içinelimdengelenherşeyiyapmaktakararlıydım.O sabah bir araba beni otelimden almış, Guatemala City’nin en etkileyici ve modern

yapılarındanbirininonundekidaireselaraçyolunagetiripkapıdabırakmıştı.İkisilahlıgorevlibeniiçerialdı.Biriasansördeenüstkatakadarbanaeşliketti.Yukarıyaçıkarkenbanabinanın

Pepe’ninailesineaitolduğunu,onbirkatıntamamınınonlartarafındankullanıldığınıanlattı;ticaribankalarızeminkatında,çeşitliişlerinmerkezinioluşturanbürolarikivesekizarasında,ailekonutlarıysadokuz,onveonbirincikatlardaydı.Pepe beni asansorun kapısında karşıladı. Kahvelerimizi içtikten ve kısa bir giriş

sohbetinden sonra beni binada, dul annesine tahsis edildiğini soyleyerek (benim başkanedenleredebağlıolduğundankuşkulandığım)onbirincikathariçbirgezintiyeçıkarttı. BugezintininamacıSWECtemsilcisinietkilemekidiyse,hedefeulaşmıştı.Ardındanbeşincikattaçok sayıdamuhendisle yapacağımız ve beni jeotermal proje konusunda bilgilendirecek birtoplantıyakatıldık.SonraonbirincikattaPepe’ninannesi,erkekvekızkardeşiyleoğleyemeğiyedik.Sıratesisinkurulacağıaraziyiziyaretetmeyegelmişti.İşteozamanasansorunkapısıaçıldıvebenkarşımdaAK-47Kalaşnikofkuşanmışüçadambuldum.Biz binince kapı kapandı, deri ceketli adam duğmeye bastı. Aşağıya inerken kimse

konuşmuyordu. AK-47’leri aklımdan çıkartamıyordum. Muhafızların Pepe’yi ve beniMayalar'dan, yani birlikte sivil toplum orgutunde omuz omuza çalıştığım insanlardankoruduğunuanlamıştım.Mayalıdostlarımbeniohaldegörsekimbilirnedüşünürdü.Asansordurdu.Kapıaçıldığındasabahsaatlerindeiçerigirdiğimsutunlugiriş saçağından

sızan oğleustu guneşiyle karşılaşacağımı sanmıştım.Bununyerinedevasabir yeraltı garajıaçıldıönümde.Enuçköşesinekadarsondereceiyiaydınlatılmıştı.Pepeeliniomzumakoyduveyumuşakbirsesle,“Buradakalın!”dedi.

16-ÖfkeninGüdümündeKorumalardan ikisi Pepe ile benim onume geçip kapıyı bloke etti; AK-47’lerin namluları

derinlemesine uzanan garaja yonelmişti. Deri ceketli olan uçuncu fedai çomelerek hemsilahınınnamlusu,hemdebakışlarıylaetrafı tarayarakasansordendışarı suzuldu.Oteki ikikorumadaasansörünkapısınınaçıkkalmasınısağlarkenaynışekildedışarıyaçıkmıştı.Garajın herhangi birşekilde engellenmeyen goruntusuşimdikarşımdaydı. İçeride sadece

altıaracınolması benişaşırtmıştı.HepsiABDyapımıChevroletteyadaFord idi.Beşi siyahsteyşın vagon, altıncıysa kırmızı bir minibustu. Ve hepsi de benzerlerinden herhangi birşekildeayırtedilemeyecekdışgörünümesahipti.Deri ceketli adam seri hareketlerle garajın içine kaydı. Çıkarttığı feneri her aracın once

içine,sonraaltınatuttu.Ardındandadevasamekânınhertarafınıkontroletti.Sonundatatminolunca araçlardan birinin kapısını açtı ve motorunu çalıştırdı. Sonra da yavaşça bizimbeklediğimizyeredoğrusurdu.Korumalardanbirigelenminibusunkapısınıaçtı,ikisibirliktearacagirip ters istikametteyerleştirilmişkoltuklaraoturdu.Deri ceketliyseAK-47’yihazırtutarakminibusten indi.BanayolgosterenPepearkakoltuktayanımayerleşti.Deri ceketlikapıyıkapattı,tizbirıslıkçalıpdireksiyonageçti.Minibusazsonradikbirrampayıtırmanmayabaşladı.Tepeyegeldiğimizdemetalbirkapı

yukselerek açıldı, içeriye gunışığı doldu.Dışarıda AK-47’leri atışahazır vaziyette tutan uçadamdahavardı.Bizgeçerkenselamverdiler.Vearaçdurdu.D ışarıdakiuçludenbirisağonkapıyı açıp bindi, elindeki telsize birşeyler soyledi. Birkaç saniye içinde biri beyaz, otekigümüşi iki sedan otomobil belirip kaldırıma yanaştı. Karartılmış camlar içlerini gormeyiolanaksızkılıyordu.Surucumuzunyanındaoturanadamelinisallayıncabeyazaraçonumuzegeçipilerlemeyekoyuldu.Bizonuizlemeyebaşladık,gümüşiolandapeşimizedüştü.Pepeeliyledizimehafifçevurdu.“Böyleyaşamakkorkunç,değilmi?”“İnanılmaz.Amaadamlarınızişinibilirgibigörünüyor.”

“Paranın satın alabileceği en iyi adamlardır ve hepsi de sizin Amerikalar Okulu’nda{27}eğitilmiştir.” Ka şları çatıldı. “Daha geçen hafta kız kardeşimi taşıyan araç bir grup Mayaorospu çocuğunun saldırısına uğradı. Tanrı’ y aşukur arabaların hepsinin camlarıkurşungeçirmezdir.Kardeşiminhayatınıkurtaranbuoldu.”“Yaralananvarmı?”diyesordum.Omuz silkti. “Muhafızlar o piçlerden ikisini vurduklarını soyluyor ama arkadaşları

tarafındangoturulmuşler.Adamlarımızonlarıizlemeyecekkadarakıllıdır.”Kenditaraf ındakicamdanustunde ilerlemekteolduğumuzgenişbulvarabaktı.Dalgınbir sesle, “Bir zamanlarguzelşehirdiburası,” dedi. “ Şiddet olaylarının çoğukırsal kesimdeyaşanırdı.”Banadondu.“Artık oyledeğil.O lanet olasıMayalar delirdi.” Tekrar d ışarı bakarakbirazduraladı sonrakıkırdayarak,“Benimgibibiriolsanızençokkimdençekinirdiniz?”diyesordu.“Nedemekistediniz?”“Sizi oldurmeşansınıenkolaykimeldeedebilirdi?Biripucu:Herzamançevrenizdelerve

silahlarıvar.”

Panama lideri Torrijos’u ve Çifte Susamuru’na gitmek uzere uçağa binerken guvenliksubaylarındanbiri tarafındansonandaelinebombalıbir teyptutuşturulduğu soylentilerinianımsadım.“Muhafızlarınız.”“Elbette.”Rahatçaarkasınayaslandı.“Eniyilerinibulmanızveenyüksekücretleriödemeniz

gerekir. Geniş bir guvenlik teşkilatımız var.İçlerinden birileri bunlar gibi...” Eliyle ondekimuhafızları gosterdi. “Gundelikhayatımıza girmek içinbankalarımızı, fabrikalarımızı yadavillalarımızıkoruyarakyıllargeçirirteşkilatta.Kendilerinikanıtlamadanbenimyadaaileminyanınayaklaşamazlarbile.”“Nasılkanıtlarlarkendilerini?”Gulumseyerek başını salladı. “On sa larda bulunarak hayatlarını tehlikeye atar, silahlı

çatışmayagirer,cesaretvesadakatlerinigösterirler.”Sozleri bana onceki yıl Irak’ta yaşananveABD’nin1991’de ulkeyi işgalini tetikleyenşeyi

anımsatmıştı.BunusöylediğimdePepebendenaçıklamamıistedi.“Çakallarımız, Saddam’ı indirmeye çalıştı ama muhafızları hem çok iyi, hem de tam

anlamıylasadıktı.Bununyanısıraher yerde Saddam’a ikizi kadarbenzeyen adamlar vardı.Onunmuhafızlarındanbiri olduğunuzuve onerilen ruşvetin sizi ayarttığını duşunun. SahteSaddamlardanbirinivurursanızailenizintamamıkorkunçveacılıölümlerleyokolur.”“Bu iyiymiş işte,” diyerek kıkırdadı. “Bizim de yavaş olumler ayarlayabileceğimiz

söylentisiniyaymalıyım.Benimçocuklardanbirininayartılmasıolasılığınakarşıyani.”Kenttençıkıpçokbuyukbirvolkanadoğruilerlemeyekoyulduk.Gokparlakmaviydi.Ancak

o zaman başkentin duman ve sisten oluşan bir tabaka altında kaldığının farkına vardım.Kentindışında gunışılışıldı.Kuçukbirgolunyanındangeçtik,sonraaraçlartoprakbiryolagirdi.Pepeçevredekiağaçlarınhepsininpişirmeveısınmaamacıylaocaklardayakılmakuzerecampesinolar{28} tarafından kesildiğini anlattı. Tepe etekleri erozyonun neden olduğu selyataklarıylaçizgilenmişti.“Derslerini almış olmalarını beklersiniz, değil mi?” dedi. “Ataları piramitler yapmak için

ormanları keserek kendilerini tuketti.Şimdideonların torunları bunuyapıyor.Aptal, umutbeslenmemesigerekeninsanlarbunlar.”İçimdenkentselhavakirliliğininuzunvadedeçokdahayıkıcıolacağını,asılbuyuksuçlunun

onun ve benim hayatımızın dayanak noktaları olan fabrikaların ve araçların olduğunu,campesinoları ağaçları kesmek zorunda bırakanşeyin bizim politikalarımız olduğunusoylemek geldi. Ama bu sozlerin beni bir ‘yerli aşığı’, radikal çevreci, dolayısıyla daguvenilmemesi gereken biri gibi gostereceğini duşundum. Camdan dışarıyı seyretmeyedevamettim.ÇıplakçevremanzarasıbanabirMayaşamanıylakonuşmakiçingeldiğimzamanıanımsattı.

Bir sivil toplum orgutuMayaşamanını sonrakigenelkurulunaçılışında toren yapması içiniknaetmemiziistemişti.Kuruluşabağıştoplayan(veParanınRuhuadlıkitabınyazarı olan)Lynne Twist de benimle birlikteydi. Toplant ıları duzenlemeye çalışırken epey bir direnişlekarşılaşmıştıkveMayalar’ınkendihukumetlerindengorduğu(veWashingtononaylı)eziyetinçabalarımızkarşısındabüyükengeloluşturacağınısıkıntıylakavramıştık.

Lynne ile sonunda kendimizişamanın yaşadığı kuçuk kerpiç evde bulduk. Ustunde kotpantolonvegelenekselnakışlıgomlekvardı,başınadakırmızıbandanabağlamıştı.Eviniçineyanık odun ve baharat kokusu hakimdi. Geride bıraktıklarımız gibi erozyon tarafındanyıpratılmış dağlardan birinin tepesindeydi ev. Toplant ılarımıza katılması, boylece halkınadahayakınçalışmaolanağısağlamasıyonundekiniyetlerimizianlatırkenbizisessizcedinledi.Benİspanyolcakonuşuyordum,birtercümandasöylediklerimiyerelMayadilineçeviriyordu.Bitirdiğimde sozuşamanaldı.Uzunveo kedolubirsoylevtutturdu.Heyecanlıhareketler

yapıyor, bağırıyordu ama çevirmenin sesi sakindi. “Neden yardım edeyim size?” diyedayatıyorduşaman. “Halkınız benim halkımı beş yuz yıldan beri olduruyor. Bunu yapansadeceİspanyollardeğilustelikbunlarınhepsisadecesozdekolonicilikyıllarındayaşanmadı.Hayatımboyuncasizinhukumetlerinizburayagizliajanlarve uniformalıaskerlergonderdi;şimdikidurumdabundan farklıdeğil. Başkentime saldırıp, bize yardımetmeye çalışan tekbaşkanımızolanArbenz’idevirdiniz.GuatemalalıaskerleriMayalar’a işkence edecekşekildeeğittiniz.Şimdidebendensizeyardımetmemimiistiyorsunuz?”Pepe duşuncelerimi bolerek, “Bu Mayalar’da o ke takıntı halindedir,” dedi. “Ya şadıkları

sıkıntılariçingerikalanherkesisuçlarlar.İşverirsin,koleleştirildiklerindenşikayetederler.İşvermezsen-kibenimailemoyleyapıpbirkaçkuruşaçalışanHaitililer’igetirdiburaya-bukezde ayaklanıp sizi katletmeye çalışırlar. Sadece burada boyle değil bu. Benzerşeyler tumyarıkurede yaşanıyor. And Dağları’nda, Amazon’da, Meksika, Brezilya, Ekvador, Peru,Venezuela, Bolivya, Kolombiya’da... Rio Grande’nin guneyinde aklına gelecek her yerde. Sizgringolarbununsıkıntısınıçekmiyorsunuz.Çunkuyerlilerinizinhepsinioldurdunuz.Bizimdeaynıyoluizlememizgerekirdi.”Sozlerinivurgulamakiçineliyledizimevurdu.“Busozlerimiunutmayın:Sonrakibirkaçonyılındayatacağımucadeleyerlihalkları,yaniKızılderililer’izaptetmeyeyonelikolacaktır.İstediğinizkadardemokrasidensozedebilirsinizamabuulkelerinKızılderililer’i zaptedecekguçlu liderlere ihtiyacıvar.DemokrasiMayalar’ınumurundabiledeğil.Quechuakabilesinindeoyle.Yadabaşkaherhangibiryerlihalkın.Fırsatınıyakalasalarhepimizikatlederler.”Ona sonunda bizimle çalışmayı kabul eden Mayaşamanı ile yaşadığım deneyimden soz

etmedim.Şamanaonunhalkıylabenimki arasında bir kopru kurabileceğimizi soylemiştim.Kırılma noktası bu olmuştu. “ABD’de birçoğumuz devletimizin sizin insanlarınıza yaptığımuameleyeduyulannefretipaylaşıyor,”dedimveekledim.“De ğişmekistiyoruz.”İçindeMayataşları veEkvador’dakiQuechuaşamanlarınınverdiğibaşkakutsalobjelerinolduğu çantayıaçtım. “LatinAmerika’nınbaşkabolgelerindedebenzer çalışmalar yapıyoruz.”Veo zamanşamanbenişaşırtarakİspanyolcakonuşmayabaşladı.Pepe’ninkervanıjeotermalaraziyeulaştığındaSWEC’eneturbir tavsiyedebulunacağıma

karar vermiştim bile. Aslında bu kararı, Boston’dan yola çıkmadan once belirlemiştim. Biraracılık yapmaolanağı bulacağımumuduyla gelmiştimoraya.Uç araçdurduğunda, sayılarışimdi on ikiyi bulan adamları çevreyi kontrol ederken Pepe, benim yine içeride kalmamıistedi.Arazininyaydığıgücücamdanbakıncabilehissedebiliyordum.Mayalar’ınoturyerlerinruhunanedentapındığınıdışarıyaçıkmamagerekkalmadananlamıştım.Araçtan inerken Pepe bir yandan da basınç, kilovat gibi muhendislik istatistiklerini ve

inşaatmaliyetine yonelik rakamları sıralamaya koyulmuştu. Fokurdayarak kaynayan suyladolu bir havuzun kenarında sulfur buharı soluyarak durduk; Pepe bana tepeden aşağıdakivadiye doğru akan buharı gostererek, kız kardeşinin orada kurmayı planladığı spa otelinianlattı.Dayanamayıpaleniolanıdilegetirdim:“Mayalarsizinledişdişemücadeleedecektir.”“Ah-haah!”dedi.“ İşteoradayanılıyorsunuz.Aptalolabilirleramabeniveailemi tanırlar.”

Sesi zayıfladı. Sırıttı. “Onlarla anlaşabileceğimizden eminim. Ve bu bize pahalıyapatlamayacak.Aslındasadakagibibirşeyolacak.Gereksindiklerideozaten.İştebunedenlebenimailemgibiortaklarınızolmalı.Gringolardanoluşanbirpazarlıkekibigetirirseniz,partibaşlamadanbiter.Oteyandanbizonlarlanas ılbaşedileceğinibiliriz.”Gozlerinibenimkileredikti.“Sanırımdemekistediğimianlıyorsunuz.”Başımı sallayıp başka yana çevirdim. Elbette anlıyordum ve bu beni o kelendiriyordu.

Havuzun ote yanma yurudum. Yerden bir taş aldım. Onu kaynayan suya fırlatırken Mayaruhlarına ya da o denli inanılmaz kutsallığı verenşey her neyse ona sessizce saygılarımısundum.Dönüşyolculuğumuz tra iknedeniyleuzadıvebenuçağımıkaçırdım.Pepehiç aldırmadı,

pilotlarını aradı. Beni onun o is binasından aldılar ve ozel jetine goturduler.İki pilotunbinlerce dolarlık yakıt harcayarak, Pepe’nin projesini başlamadan bitirmek uzere beniMiami’yegoturmesiironikti.Onceuçuşukabuletmektenoturusuçlulukduydumamasonrabundansıyrıldım.Mayaşamanıvejeotermalruhlarbundanhoşlanırdı.Vemüteşekkirkalırdı.Pepe’nin soylediği birşey yıllarca aklımdan çıkmadı: Sonraki birkaç on yılın dayatacağı

mucadele, yerli halkları, yani Kızılderilileri zapt etmeye yonelik olacaktır. Bu sozler yenibinyılayaklaşırkenvegirerkenbaşkabiranlamkazandı.1998’den başlayarak, Guney Amerika’nın 370 milyon olan nufusunun 300 milyondan

fazlasını barındıran yedi ulkede yabancı somurusune karşı kampanya yuruten başkanlariktidara seçildi. Bizimbasınımızın vepolitikacılarımızın one surduğu iddiaların tersine, buoylarkomunizme,anarşiyeyadaterorizmeverilmedi.Halklarınkendikaderlerinitayinetmehakkını desteklemek için verilmişlerdi. Komşularımız bize demokratik seçim sureçleriaracılığıyla guçlu bir mesaj gonderiyordu: Bizden bekledikleri diğerkâmlık değildi; sadeceşirketlerimizinonlarıvetopraklarınıtacizetmeyibırakmasınıistiyorlardı.Latin Amerika, Paine’nin, Jefferson’un, Washington’un ve 1770’Ierde Britanya

İmparatorluğu’na karşı ayaklanan tum o yurekli adamların, kadınların, çocukların izindeyuruyordu.İmparatorluğakarşıbaşlatılanbumodernzamanlardevrimininonsa larında,buulkelerdekiyerlilerinolmasıysa, tarihinbuyuleyicibir cilvesiydi.KurucuAtalarımız{29} yenidevlettarzınıIroquoisyerlilerininilkelerinedayandırırveKıtaOrdumuzyerlileriizciveaskerolarak kullanırken, ulusumuz sonunda onları dışlama ve soykırımla odullendirmişti. ÇoğuGuney Afrika ulkesinde on sa larda işte o insanlar yuruyordu. Yeni bir kahramanlar neslidoğuyordu.HernekadarKolombiyaoncesikulturlerdengelselerde,buonderlerseçmenleriniırk,kalıtımsalmirasvedinayırtetmeden,kalabalıklariçindeyadaulkeninuzakkoşelerindekiçiftliklerde yaşadıklarına bakmaksızın yoksul, oy kullanma hakkından mahrum edilmişinsanlarolarakgörüyordu.

BubaşkahiçbiryerdeBolivya’daolduğukadaraçıkvenetdeğildi.2005’te yapılan Bolivya başkanlık seçimlerini izlerken Pepe’nin neler hissettiğini merak

ediyordum. Son derecemutevazi bir altyapıya sahip olan Aymara yerlisi bir çiftçinin eziciçoğunlukla seçimi kazanmasınanasıl tepki vermişti? Evo Morales’in devlet başkanı olarakzaferiPepe’ninenkotukarabasanınıngerçeğedonuşmüşhaliydi.Seçimsonrası kutlamalarıtelevizyonda izlerken, Bolivya’nın en guçlu kişisi olmamı sağlayacak işin teklif edildiğizamanlara dondum. Oşeyin yaşanış şeklişirketokrasinin tavrını ve edimlerini tablo gibiortayavuruyordu.

17-Bolivya’daGücünBaşınaGetirilmekÜzere...“Bolivya, imparatorluklar tarafından somurulen ulkeler için bir sembol niteliğindedir.”

1968 yılında Kaliforniya’daki Escondido Barış Gonulluleri eğitim kampında eğitmenimizinsöylediğibusozlerbeniçarpmıştı.EğitmenBolivya’dayaşamıştıveasırlardanberikesintisizsürenbaskınınülkeyeneleremalolduğunuanlatarakbiziderindensarsıyordu.Eğitimimi tamamlayıp gonullu olarak Ekvador’da çalışırken sık sıkduşundum Bolivya’yı.

Peru,Şili,Arjantin,ParaguayveBrezilyaileçevrili,denizeaçılımıolmayanbuulkeninharitadabirçoreğinortasındakidelikgibigorunmesibenibuyulerdi.BarışGonulluleriilebirlikteykenBolivya’nınParaguayharicindekitumkomşularınıziyaretetmiştim.Paraguay’ıisediktatoruGeneralAlfredoStroessner’inNaziSSsubaylarınıhimayepolitikalarınedeniylekişiselolarakprotestoediyordum.Ayrıcabu ulkedendikkatleuzakdurmamınbir nedeni de, ‘Gringolarınİzindekiler’olarakandığımızvezamanzamanbizimlekalangençKuzeyAmerikalılar’ınorayıkendi topraklarındaki yerlilere, Ekvador’dakinden bile daha acımasız davranılan bir ulkeolaraktarifetmesiydi.O zamanlarherhangi bir yerinEkvador’u kendi kategorisinde geridebırakması mumkun

değil gibi gorunuyordu bize. Ulkenin yerli halkı, varlıklı elitler tarafından insan olarak bilekabul edilmiyordu. On yıllar once ABD’deki Afrika kokenli Amerikalılar gibi her turlutoplumsalhaktanyoksundular.Varl ıklıgençlerinyaptığıbir sporadair soylentileryaygındı.Yasadışı birşey yaptığı, orneğin açlıktan olmenin eşiğindeki ailesini beslemek için birçiftliktenmısır çaldığı anlaşılanKızılderili’yi yakalıyor, koşmasını emrediyor, sonra silahlavurup indiriyorlardı. Amazon’daki petrolşirketlerinin paralı askerleri de benzer infazlaryapmıştıamaonlarkurbanlarınsilahlımucadele içindeki teroristlerolarakgoruyordu.Yinede,Ekvador’dakitümbaskıyarağmenBolivyaanlaşıldığıkadarıyladahakötüydü.Budurumukamuoyu,ArjantinlidoktorCheGuevera’nınbaskı rejimlerinekarşımucadele

için Bolivya’yı savaş cephesi olarak seçmesiyle duymuştu. Ulkenin egemen sınıfıWashington’unyardımınıistedi.Cheinsanlıkdışıbiryaratıkyadaterorist ilanedildi;Kubatarafındandesteklenmesinedeniylefanatikkomunistkategorisinesokuldu.Washingtononunpeşineenyetenekliçakallarındanbirinisaldı.CIAajanıFelixRodriguez,1967yılıEkimayındaChe’yi Bolivya’daki La Higuera ormanı civarında yakaladı. Rodriguez saatler suren birsorgulamadan sonra Bolivya ordusunun baskısıyla olum emrini verdi.{30} Bundan sonraşirketokrasininBolivya’yısaranpençesiiyicesıkılaştı.Sonunda1970’lerinortalarında,birETolarakgitmeden onceBolivya’yı araştırdım.Baskı

rejimininduşünebildiğimdençokdahaoteleregittiğini,BarışGonullulerindeki eğitmeniminveotekioncugringolarınancakyuzeydekiincetabakayıkazıyabildiğimanladım.Ulke,tarihikaydedilmeyebaşladığından berişiddetleyoğrulmuş, bir imparatorluğunkurbanı olmaktançıkarkenbaşkabirpervasızdespotunelinedüşmüştü.Bolivya’nın yerli kulturleri 13. yuzyıl d aİnkalar tarafından fethedilmişt i .İspanyol

konkistadorlar 1530’da gelmiş, İnkalar’a boyun eğdirmiş ve 1825’e kadar demir yumrukkullanarak ulkeyeegemenolmuştu.1879-1935donemindeyaşananbir dizi savaştan sonraBolivya, Pasi ik kıyısını Şili’ye, petrolce zengin Chaco bolgesini Paraguay’a ve kauçukağaçlarının yetiştiği ormanlarını Brezilya’ya kaptıracaktı. 1950’lerde Vıctor Paz

Estenssoro’nunyonetimialtındakireformcubirhukumet,yerliçoğunluğunyaşamşartlarınıgeliştirmeye ve halk ustunde baskı uygulayan kalay madeni işletmelerini millileştirmeyekalkıştı.Uluslararasıişdunyasıbuyuko keyekapılmıştı;Estenssoroyonetimi1964’teaskericuntatarafındanyıkıldı.DarbeyehiçdeşaşılmayacakşekildeCIAdakarışmıştı.DarbelervekarşıdarbeleryetmişliyıllarboyuncaBolivya’nınüstündenhiçeksikolmadı.Bolivya’nıncoğrafyasıbileülkeiçinbirbaskıunsurudur.İkiparalellebolunurveAndDağları

ile birbirinden ozellik olarak ayırt edilebilen uç bolgeye ayrılır: Altiplato olarak da bilinenkurak ve yerleşim imkanı vermeyen yuksek plato, batıdaki yarıtropik vadiler ve doğudakialçakarazilerleyağmurormanları.Bolivya’nın dokuz milyonluk nufusunun buyuk bolumunu, geleneksel olarak Andlar’ın

ruzgaralaneteklerindekiçiftliklerdegeçiminikıtkanaatsağlayanyerlileroluşturur.Ulkeninetnikçeşitliliğiyansıtan uçresmidilivardır: Quechua, Aymara veİspanyolca.Hernekadargümüş, kalay, çinko, petrol, hidroelektrik potansiyel gibi zengin kaynaklara sahip olsa veVenezuela’nın ardından Guney Afrika’daki en buyuk doğalgaz rezervlerini topraklarındabarındırsada,Bolivyayarıküreninenyoksulülkesidir.AyrıcaIMF’ninYapısalAyarPaketi’ninuygulamayakoyduğuilkyerlerdenbiridir.Vebunda

benimsorumluluğumolduğunudakabuletmemgerekir.1970’lerin ortalarında Bolivya’ya geldiğimde Che’nin mirasından ilham alan korku,

ekonomik elitlerle ordu arasında ulkenin yerli halkına zulmetmeyeyonelikbir koalisyonundoğmasına neden olmuştu. Benim gorevim biz ekonomik tetikçilerin bu koalisyonunşirketokrasiyledahasıkıentegreolmasınısağlayacakyollarıaraştırmaktı.Farklıkesimlerdengelen Bolivyalılar ile yaptığım toplantılar sırasında daha sonra Yapısal Ayar Paketleritarafından 1980’ler ve 90’larda benimsenecek olanlara benzer bir dizi ikir urettim.Endonezya’nınSuharto’sugibi,Bolivya’yıyonetenlerdeulkelerininkaynaklarını yabancılarasatmayadonukprogramlarıkabuleçoktanhazırdı.Yabancımadenşirketlerineteslimolmayıvebundankarsağlamayıamaçlayanbiryaklaşımınhakimolduğuuzunbirtarihesahiptiler.Buyuk borçların altına girmişlerdi ve kendilerini hem komşularından ve gelenekseldüşmanlarından, hem de ulkenin yerli halkından gelecek etkilere açık hissediyorlardı.Washington’dan koruma sozu ve sureç içinde zenginleşeceklerinin vaadini istiyorlardı.Suharto Orneğini izleyerek servetlerini ABD ve Avrupa’da yat ırıma yoneltecek ve boylecekendilerinigelecekteBolivya’dapatlayacakekonomikkrizlerdenyalıtacaklardı.1970’lerdeyaptığımilktoplantılardansonraBolivya’nınOzelleştirmeiçinolgunlaşmışhale

geldiğisonucunavardım.LaPaz’ınişadamlarıvepolitikacıları, ekonomininanasektorleriniyabancıyatırımcılariçinaçıkartırmayaçıkarmıştı.Enbaşta madencilikşirketleritarafındanoluşturulmuş modeli yaymakta iştahlıydılar. Bu, her ne kadar ulkenin egemenliğini satışaçıkarmaklaeşanlamlıolsada,onlarısu,kanalizasyonveelektrikaltyapılarının,taşımacılıkveiletişim ağlarının, hatta eğitim ve adalet sistemlerinin geliştirilmesi için gerekli fonlarıvergiler, sermaye piyasaları ve kendi banka hesapları aracılığıyla oluşturma yukundenkurtaracaktı.AyrıcabenimyardımımlakârlıtaşeronlukişlerialacaklarınıçocuklarınınABD’detümgiderlerikarşılanarakeğitimgöreceğini,dahasımezunolduktansonraülkeninenprestijlimuhendislik ve inşaat irmalarında çok yuksek maaşla staja başlayacaklarını anlamışlardı.

Yabancı yatırımcılara vergi teşviki getirecek ve ABD ithal mallarına yonelik ticaretbariyerlerinin indirilmesini (aynı zamanda bizim Bolivya mallarına olan kısıtlamatedbirlerimizi kabullenmelerini) sağlayacak yasaları heyecanla onayladılar. Bolivya’n ın‘ekonomikelit-asker’koalisyonu,uzunzamanonceIMFdiline‘iyiyonetim’,‘sa ğlıklıekonomikpolitikalar’ve‘yapısalayarlamalar’şeklindeyerleşmişolanyenitarzsomurgecilikiçingerekliherşeyiyapmayahazırdı.Hukumet, ortak girişimlere izin verecek, yabancı sermayeyi ulkeye çekecek ve kambiyo

dönüşumleri ustundeki sınırlamaları kaldıracak yasaları meclisinden geçirdikten sonra,Bolivya’nınenbuyukbeşdevletkuruluşunun ozelleştirilmesi fazla zamanalmadı.Hukumetayrıca 150 devlet kuruluşunu daha 1990’da yabancı sermaye sahiplerine satma planını daaçıkladı. Ve kaderin ilginç bir donuşuyle, Bolivya’nın en guçlu kamu hizmet kuruluşununbaşkanlığı (devlet kararlarının alınmasında etkili birçok Amerikalının daha sonra kazancıyuksekşirket kademelerine getirilmesini sağlayan doner kapı olgusunu sembolize ederşekilde)banateklifedildi.Leucadia UlusalŞirketi, 1990’da benimle ilişkiye geçerek Bolivya EnerjiŞirketi (COBEE)

başkanlığıyla ilgilenip ilgilenmeyeceğimi sordu. Leucadia, sorunluşirketleri satın alıp karodaklarına donuşturmekle un yapmıştı. (2004 yılında ulkenin iki numaralı uzun mesafetaşımacısı olan MCI’nın %50’nin ustunde hissesini almak için anti-trost mua iyeti peşinedüştüğunde iyice unlenecekti.)Şirket temsilcileri COBEE’yi yonetmek için, kolaybulamayacaklarınitelikleresahipolduğumubelirtiyordu.Bolivya’nınYapısalAyarPaketi’ninoluşturulmasınakatkıdabulunmamınyanısırabaşkaözelliklerimdevardı:

1. ABD’deki kendi bağımsız ve başarılı enerjişirketimin CEO’su idim. (Buşirketiekonomiktetikçisaflarınıterkettiktensonrakurmuştum.){31}

2.İspanyolcabiliyordumveLatinAmerikakültürlerineaşinaydım.3. Eski bir ET olarak Dunya Bankası ve Amerikalar-arası Gelişim Bankası

(InterAmericanDevelopmentBank)kredileriniCOBEE’ninsisteminigenişletmekiçinidealşekildekullanacakkonumdaydım.ABD’ninDoğuKıyısı’ndasurdurulenmulakatlardansonraLeucadiabeni,eşimWinifred’ive

yediyaşındakikızımızJessica’yışirketinCEO’suIanCummingileeşininyılınbuyukbolumunugeçirdiği Salt Lake City’deki malikanesine goturdu. Birçok yoneticinin katıldığı tanışmatoplantılarından sonra, Cumming ailesinin salonunda verilen ve servisi aileninşef aşçısıylagarsonlarıtarafındanyapılanyemeğekatıldık.ArdındanIanilebenozelbirgoruşmeyapmakuzereonunçalışmaodasınaçekildik.BiraraIan’ınyardımcılarındanbirikonuşmamızı ozurdileyerek kesti. La Paz’dan bir faks geldiğini ,İspanyolca çevirmenin rahatsızlığı nedeniyledoktoragittiğini,benimyardımcıolacağımıumduğunuaçıkladı.Mesajıİngilizceyeçevirerekyuksek sesle okurken, yabancı dil yeteneklerimin sınanıp sınanmadığını duşünmedenyapamadım.Anlaşıldığıkadarıylaosınavdanveotekilerdengeçmiştim.SaltLakeCityziyaretindenkısa

zamansonraLeucadia,üçümüzündekatılacağıbirBolivyayolculuğudüzenledi.

18-LaPaz’daKârıEnÜstDüzeyeÇıkartmakDeniz seviyesinden yaklaşık 4 bin 300 metre yukseklikteki bir platoya kurulmuş ve

dünyanın en yuksek irtifalı ticari havaalanlarından biri olan El Alto’ya indik. Gumruktengeçince COBEE’nin emekliliğin eşiğindeki başkanı ve eşi tarafından karşılandık. Oradakaldığımız surece onlardan veşirketin diğer ust duzey yoneticilerinden kraliyet ailesimuamelesi gorduk. Renkli yerel pazarlara,muzelere, koloni donemi kiliselerine; Jessica’nıngideceği, ancak belli ailelerin çocuklarının kabul edildiği Amerikan okuluna, La Paz’ıçevreleyen dağlardaki ilginç yerlere, orneğin tuhafşekilde erozyona uğramış kumtaşıoluşumlarının bulunduğu Ay Vadisi’ne giderken bize hep eşlik ettiler. Bunların yanı sıraelbettekienerjisantrallerini,yankuruluşları,yapılmasıonerilenaktarımhattınınguzergahınıdagezdik.Soğukveyağmurlubiroğleden sonraşirketyoneticilerindenbiribize‘operasyonlarımızın

yüreğini ve ruhunu’ gostereceğini soyledi. So istike bir muhendislik harikasıylakarşılaşacağımı umuyordum. Bunun yerineşoforumuz bizi çiseleyen dondurucu yağmuraltındaLaPaz’ınmerkezindekibirbankayagötürdü.Yerlilerin oluşturduğu kıvrımlı bir kuyruk, bankanın onu sıra uzayıp bloğu dolaşıyordu.

İnsanlar iliklerine kadar işleyen yağmur altında birbirine sokulmuştu ve çoğu ellerindekigazeteleri başının ustunde tutuyordu. Yun pantolonlar, gomlekler ve pançolardan olu şangelenekselkıyafetlerinigiymişlerdi. Camıbiraz indirdiğimde, soğukbir hava akımı veıslakyunun seyrek yıkanan insan bedeniyle birleştiğinde yarattığı kokuyla selamlandım. Tıpkıkonkistadorlarınkalaymadenlerindeçalışmalarıiçinonlarısırayasoktuğueskizamanlardakigibi sessizce, oylece dikiliyor, arada s ırada bankanın (bir grup silahlı muhafızın gozleriniustlerinden ayırmadan yanında beklediği) devasa kapısına doğru bir adım atıyorlardı.Kuyruğa duzinelerce çocuk serpiştirilmişti ve kadınların çoğu omuzlarındaki sularınsüzüldüğüşallarınasardıklarıbebeklerinitaşıyordu.Biziorayagetirenşirketyöneticisi,“Elektrikfaturalarınıödemekiçinburadalar,”dedi.Winifred,“Nekadarbarbarca,”diyemırıldandı.“Ah!Hiçdedeğil.” Adamşevkle açıklamaya koyuldu. “Tam tersine, bunlarşanslı olanlar.

Kırsal kesimdeki soydaşlarıyla karşılaştırıldıklarında elektrikşebekesine bağlanmaayrıcalığınasahipler.Elektrikkullanabiliyorlar.”O isedonerkenaçıklamayadevamedip,COBEE’ninAymaraveQuechuayerlilerininelektrik

kullanım ucreti olarak vermek için kuyrukta beklediği parayla dolu torbaları ABD’yebuyukelçilik aracılığıyla gonderdiğini anlattı veneşeyle ekledi: “Buşirket Leucadia için birsağmalinek.”Daha sonra o insanların ayda bir kez bankaya hac ziyareti yapmasına yol açan elektrik

kullanımınınçoğunluklatekbirampullesınırlıolduğunuoğrendim.İnsanlarbankahesabıyada kredi kartı olmadığından kuyrukta sabırla, bazen dondurucu sulu sepkenin, bazenyağmurunaltındasaatlercebekleyipnakitödemeyapıyordu.O geceotel odamıza çekildiğimizdeWinifred bana buyukelçiliğin neden bir ozelşirketin

kuryeliğiniyaptığınısordu.Zatenbilinenindışındaverecekbiryanıtımyoktu:ABDdiplomatik

misyonları, dunyanın her tarafında oncelikleşirketokrasinin çıkarlarına hizmet etmek içinvardır. Ayr ıca adamın bize sırf o kuyruğu gostermek için o isinden çıkmasını daanlayamamıştık.“Oşeyleçokgururduyuyordu,”dediWinifred.“Neçarpıkbirmalianlayışama!”ErtesisabahZongoIrmağıprojesiyleilgilibirbilgilendirmetoplantısıyapıldı.Banagöreasıl

o proje COBEE’nin gerçek yureği ve ruhuydu. Latin Amerika enerji sektorunun onde gelenprojelerindendiveAndDağları’nındoruklarındanbaşlayıpderinkoyaklardangeçerektropikbir vadiyekadarulaşan bir dizi hidroelektrik tesisinden oluşuyordu. Etkili ve iyi bir çevreyonetim orneğiydi. Birçok muhendis projeyi bizzat gormenin yolculuğun tum zahmetinedeğeceği konusunda iddialıydı. Biri başını huzunle sallarken, “Oyle birşey bir daha aslayapılmayacak,”diyeiçiniçekti.“HepimizZongo’yuçokseviyoruz,çunkuneyinnas ılyapılmasıgerektiğinin çok iyi bir orneği. Hiçbir modern yatırımcı, en azından Dunya Bankası, oylekuçuk, muhendislik yonu mukemmel çozulmuş projelere para yatırmaz. O projeyi baştanyapma imkanları olsa, devasa bir baraj kurmakta ve tum vadiyi baraj golu olarak suyladoldurmaktadayatırlardı.”COBEEbaşkanıveeşi,dahasonrabizebirlikteZongoIrmağı’nagitmeyionerdi.Birsabah

şafaktanonce4x4araçlarıylabiziotelimizdenaldılar.Kenttenç ıktıkveAltiplato’yayoneldik.İnce bir kar battaniyesi, kutup kuşağı tundralarının kurak iklim versiyonunu çağrıştıracakşekilde çıplak platoyu ortmuştu. Ansızın gun doğdu ve biz Cordiella Real boyunca uzananolağanustubirgundoğumunatanıklıkettik.Yakıştırılanadı ‘AmerikalarınHimalayaları’ olanbu And dağ dizisi, her biri en az 6 binmetre yuksekliğindeki yirmi iki buzla kaplı doruğubarındırıyorduüstünde.Saatlersonra5bin600metreirtifadakibirdağgeçidiniaşarken,Jessicailkbuzulunugorme

fırsatını yakaladı. Bizimuazzam genişlikteki buz kutlesinden ayıran çayırda, bir deve turuolanalpakalarkoşuşturuyordu.DahayakındangormekiçinyolunkenarınakoşanJessica’nındudakları oksijen yetersizliğinden morarmıştı. Orada durdu, dizleri ustune çoktu vemidesindekilerişiddetleçıkarttı.Winifredilekoşuponualdıkveçabucakdahaalçakbiryeregötürdük.İlkhidroelektriktesisinkuruluolduğuyerevardığımızdaakşamüstüolmuştu.BuzulunerimesiyleoluşanZongoIrmağıustundekiilkkuçukbarajınguzelbirgoluvardı.Su

oradandağaaçılmışkanallardan,tunellerdenvemetaloluklardanakarakelektriğinuretildiğiyereulaşıyordu.Busureçdefalarcatekrarlanıyor,ırmağınenerjiuretimipotansiyelinidoğalçevre yapısını koruyarakkullanmayı amaçlayan ve tasarımı gerçektenmaharet isteyen birsisteminbutununuoluşturuyordu.Dağınherikitarafındandiklemesine inenyarlarlaçevrilikoyağındangeçerken,artıktamameniyileşmişolanJessica,benimduygularımıdadilegetirenbir yorumyaptı. “Burayabir baraj yapmadıkları ve vadiyi sular altındabırakmadıkları içinseviniyorum.Çokgüzel!”Sonunda çevreye biraz yabancı kalan bir dağ evinin onunde durduk veşirket başkanı

olursam,buevinbizimozelinzivayerimizolacağınıoğrendik.EveyerleştiktensonraJessica,Winifred ve ben yakındakişelaleye yuruyuş yaptık. La Paz’ın ince havasından ve dağgeçişindensonrakendimi2bin500metredeçokzindehissediyordum.Şelaleninkenarındakibiryaratırmandık.Guneşinguryeşilliklerinarasındandağlarıngerisindekialçakbirvadiye

doğrualçalışınıseyrettik.Sonragerisingeriindikvebizidağevindebekleyenevsahiplerimizekatıldık. Evi çekip çeviren kişi, insana kuryeyle doğrudan Roma’dan getirilmiş duşüncesivereceklezzettebirlazanyahazırlamıştı.O gece Jessica uyuduktan sonra biz dort yetişkin kokteyllerimizi alıp sohbete koyulduk.

COBEE’ninbaşkanının ve eşinin Bolivya’da geçirdikleri zamanın key ine vardıkları belliydi.Açıkçaanlaşılanbaşka birşeyde, yurdadonebilmeleri için, benimşirketbaşkanlığını kabuletmemde gayet istekli olduklarıydı. Daha once duyduğumuz reklam spotlarını tekrarlayıpduruyorlardı:Birmalikânedeyaşayacaktık,LaPazcaddelerindekendişoförümüzünkullandığıaraçlarla gezecektik, silahlı muhafızlar tarafından korunacaktık, ozelşe ler, hizmetçiler,bahçıvanlar tarafındanşımartılacaktık ve Bolivya aristokrasisini eğlendirme karşılığındadolgunbircepharçlığıalacaktık.Ulkeninbaşkanınınardındanikincienguçluadamolacağımozellikle vurgulandı.Ne zamanbir darbe yaşansa, başkanlık sarayına ve askeri uslere olanelektrik akışı benim denetimimde olacağından, en guçlu kişi pratikte bendim. CIA kendidesteklediğitarafınçıkarlarıiçin,benimleişbirliğiyapmakzorundaydı.Yatağımızda Winfred hala hidroelektrik projesinden soz ediyordu. “Oyle birşey hiç

gormedim. Belki de onu Guney Amerika’da kamu hizmetleri devrimi denebilecek birşeyinbaşlangıçnoktasıolarakkullanabilirsin.Yerlilerinfaturalarınıodemekiçinbeklemekzorundabırakıldığıokuyruklarıyoket,elektriğidüşükbedellekırsalkesimdedekullanılabilirhalekoy,buyuksantralleriyapmakiçinDunyaBankasıkredilerikullanmakyerinebugungorduğümüzebenzerprojelerüretveşirketedoğanınkorunmasıkonusundadayatmalargötür.”Soylediklerini dikkatle dinledim. Ertesi gun La Paz’a donerken ve orada kaldığımız sure

boyunca aynı konu ustunde duşundum. Birkaç kez de COBEE’nin yoneticileri vemuhendisleriyle tartıştım. Bu kişilerin çoğu Arjantin,Şili, Paraguay gibişirketokrasininkey inehizmetetmişaskeridiktatorlukleredayalıuzuntarihleriolanulkelerdengeliyordu.Onedenledekuşkucuyaklaşımlarınaşaşmamamgerekiyordu.YaptıklarıyorumlaronyılıaşkınsuredirCOBEE’deçalışanPerulubirmuhendisinsoylediklerininyankısıgibiydi.Bukişihiçbirkaçamağasapmadan,“Leucedia’nınbeklentisisadeceparadoluçuvallar,”demişti.Düşundukçe o kem artıyordu. Latin Amerika artık tamamen ABD egemenliğinin simgesi

halinegelmişti.ArbenzyönetimindekiGuatemala,GoulartyönetimindekiBrezilya,Estenssoroile Bolivya, Allende ileŞili, Roldos ile Ekvador ve yarıkurede bizimşirketlerimizin gozkoyduğukaynaklarbahşedilmiştumotekiuluslar,bukaynaklarıkendihalklarınınyararıiçinkullanmakta kararlıydı. Hepsi aynı yolu izliyordu. Liderlerinin askeri darbelerle alaşağıedilişine,yerlerineWashington’unkuklas ıolanhukumetleringetirilişinetekertekertanıklıketmişlerdi. Bu oyuna on yıl boyunca ben de ET olarak katılmıştım .Şimdi o sa ları terkedişimin ustunden bir on yıl daha geçmişti. Ama suçluluk duygusu bir hayalet gibipeşimdeydi. Ve o ke de oyle. Kararsızlıkla bocalamış, şirketokrasiye hizmet ve kendiisteklerimi tatmin etme hevesiyle, saygı gostermem gerektiği oğretilerek buyuduğümilkelerden uzaklaşmıştım. Geçmişte tamahla yolumdan sapmam beni ne kadaro kelendiriyorsa, COBEE gibi birşirketi değiştirme çabalarımın kostekleneceği yonundekişüphelerimdeokadaröfkelendiriyordu.Amaherşeyerağmendenemektekararlıydım.ABD’yedonunceLeucadia’nınbenimleilişkileriniyurutenyoneticisiniaradım.Çokzayıfbir

olasılıkolduğunubilmemerağmen,onaişiCOBEE’yibirtoplumsalveçevreselmodelhalinegetirmeme izin vermeleri halinde kabul edeceğimi soyledim. Zongo Irmağı hidroelektrikprojesinden derinden etkilendiğimi veşirketin yarıkurenin en yoksul halk kesimlerinielektriğekavuşturmaolanağınasahipolması açısından, eşine rastlanamayacakbir konumuolduğunuaçıkladım.Karşıda uzunca bir suskunluk oldu. Sonra adam bana konuyu Ian Cumming’e açacağını

soyledi. “Ancak çok fazlaşey beklemeyin,” dedi. “Ust duzey yonetimimiz hissedarlarımızahesapvermedurumundadır;birCOBEEbaşkanındanbeklenenşeyenyuksekduzeydekardır.”Birduraksamadaha.“Bunugözönünealarakdüşünmekistermisiniz?”Adamınsözlerikararlılığımıgüçlendirmişti.“Kesinliklehayır.”Birdahaaramadılarbile.

19-DüşüDeğiştirmekBolivya’nın yabancı kuruluşlar tarafından somuruluşunu ve benim bunda ET olarak

oynadığımrolüdüşündükçeöfkevebunalımımartıyordu.BiraraLaPaz’a,Kolombiya’yayadaİspanyolca konuşulanbaşkabir ulkeye gidipbir direniş hareketinekatılmayı bile geçirdimaklımdan.BenimzamanımdayaşasaveyerimdeolsaTomPaine’nindeaynısınıyapacağındanneredeyseemindim.Sonraonunsilahasarılmaktansakaleminikullanacağını duşünebildim.Vekendikendimenasıletkiliolabileceğimisordum.Yanıt Guatemala’da çalışan sivil toplum orgutlerinden birinin duzenlediği geziye

katıldığımdaşekillenmeyebaşladı.YaşlıbirMayailekonuşurken,Ekvador’unyirmiyılıaşkınbir sure once Barış Gonullusu olarak gidip bir sure kaldığım Shuar bolgesine donmemgerektiğinekararverdim.Şimdidonupbaktığımda,ET’likyapanmeslektaşlarımaduyduğumsadakat ile hissettiğim vicdan azabı, yaptığım yanlışlar ve toplumumuzu oylesine sarıpavucununiçinealanmateryalizmdenenkotualışkanlığaolanbağımlılığımıifşaetmearzusuarasında bocalıyordum. Aklım fena halde karışmıştı. Bilinçaltımda bir yerlerde Shuar’ınkendimitoparlamamayardımcıolacağıhissitomurcuklanıyordu.Dostum ve yerli kulturler ustune yazdığım kitapların yayıncısı olan Ehud Sperling ile

AmericanAirlines’inEkvadorQuito’yagidenuçağınabindik,oradandadahakuçukbiruçaklaAnd Dağları’ndaki Cuenca’ya vardık. Yağmur ormanlarına yaptığım yolculuktan sonrayaşadığımkolonidonemindenkalmadağkentinde,birkaçgecekonakladık.ArdındanşoförlübiraraziaracıkiralayıpsabahınerkensaatlerindeoradanayrıldıkvetehlikelidağyollarındanMacasadındakiormankasabasınadoğruyolaçıktık.Muhteşem bir yolculuktu. Andlar’ın doruklarından, yirmi yıl oncesinden anımsadığım

çukurlarladolu,sonsuzvirajdizileriboyunca ilerleyerek inmek,bir taraftayukselendimdikyar, ote taraftaki derin uçurum heyecan vericiydi. Ormandan ç ıkıp gelen birkaç kohne vetitrek kamyon arada sırada bizi ya kaya duvarına yaslanmanın ya da uçurumdan aşağıyayuvarlanmanın eşiğine getiriyordu. O birkaç ender karşılaşmanın haricinde tum doğa bizeaitti. Gerçekten bambaşka bir dunya, ABD’deki yaşamımdan çok uzak birşeydi. OradayaşadıklarımdansonrabirET’yedonuşmeyinasılbaşardığımıanlayamıyordum.Basit yanıtşuydu: New Hampshire kırsalında buyumuş, o mesleğin sunacağı heyecana ve parayaoykunen, çok genç ve aklı çok karışmış bir adamdım. Suyun içinde bir anda belirenışıltılıyeminbaştançıkarttığı,zokayıöyleceyutanbirbalıktım.Öğleyedoğruaracımızonceyolunsonuolduğuizlenimiverenbiryerleşimdengeçti,sonra,

Amazonhavzasını silip supuren yağmurla birlikte çamur bataklığına donuşmüş bir patikagüzergâhıboyuncaMacas’adoğruilerlemeyekoyuldu.BendeoaradaEhud’a1969’daMacas’ıilk kez ziyaretimde neler hissettiğimi anlatmaya koyuldum. Sonra konu ABD’nin dunyatarihindeoynadığırolekaydı.ABDyaklaşık200yıl boyuncademokrasi ve adalet kavramlarının orneğini teşkil etmişti.

Bağımsızlık Bildirgemiz ve anayasamız her kıtada ozgurluk hareketlerine ilham vermişti.İdeallerimizi yansıtacak kuresel kurumların oluşumu için daima gayret sarf etmiştik. 20.yüzyılda demokrasiyi ve adaleti desteklemekte onderlik çabalarımız on plana çıkmıştı;Lahey’dekiKalıcıAdaletDivanının,MilletlerTopluluğuAkdi’ninBirleşmişMilletlerKuruluşve

İnsanHaklarıEvrenselbildirgelerinin,ayrıcabirçokBMuzlaşımınınoluşumundaetkili tavıralmıştık.NevarkiİkinciDünyaSavaşı’nınbitimindenbuyanaliderlikkonumumuzaşınmış,dunyaya

sunduğumuzmodelinaltı,imparatorlukkurmahırsınakapılanşirketokrasitarafındanhırslaoyulmuştu.BirBarışGonullusu’ykenEkvadoryurttaşlarınındabizimacımasızlığımızakomşuuluslar kadar o ke duyduğunu, politikalarımızdaki aleni çelişkiler karşısında hayretekapıldıklarınıkavramıştım.Vietnamgibiyerlerdedemokrasiyisavunduğumuzuiddiaediyorama bir yandan da demokratik seçimlerle başa gelmiş başkanları alaşağı ediyorduk,suikastlarlaaradançıkartıyorduk.TümLatinAmerika’daüniversiteöğrencileriABD’ninŞili’deAllende’yi,İran’daMusaddık’ı,Guatemala’daArbenz’iveIrak’taKasım’ıdevirdiğinibiliyordu.Ama kendi oğrencilerimiz bu turşeylerden habersizdi. Washington politikaları dunyayakafaları karıştıran mesajlar veriyordu. Yaptıklarımız en kutsanmış ideallerimiziucuzlatıyordu.Şirketokrasinin1970’lerdedenetimielegeçirmekiçinkullandığıyontemlerdenbiri,Latin

Amerika’daotokratyonetimlerustundeguçsağlamaktı.BuhukumetlerABDyatırımcılarınınve uluslararası ticaret oluşumlarının çıkarına çalışacak ekonomi politikaları uyguladı vebunlar çoğunlukla durgunluk, yuksek en lasyon, işsizlik ve negatif ekonomik buyume gibisonuçlar vererek yerel ekonomilerin zararına yol açtı. Washington yukselen muhalefeterağmen, kendi servetlerini buyuturken, uluslarını i lasa surukleyen yozlaşmış liderleremethiyelerduzmeyedevametti.ABDsankidurumudahadakotuleştirmeyihede lemişçesineGuatemala,ElSalvadorveNikaragua’dasağcıdiktatörleridestekledi.1980’lerde kıtayı bir demokratik reformlar dalgası sardı. Başa gelen yeni hukumetler

sorunlarının çozumu için IMF ve Dunya Bankası’nın uzmanlarına yoneldi. Yapısal Ayarpaketlerinibenimsemeyeiknaedilerek,ozelleştirmedenkamuhizmetleriodeneklerindeciddikesintilere kadar her alanda haşin denebilecek sertlikte politikalar yururluğe koydular.Genellikle ust sınıfların kullanımına yonelik altyapı projelerinin geliştirilmesi için korkunçdüzeydeborçlarınaltınagirmeyikabulettiler,ülkelerinüstünebüyükyükleryıktılar.Sonuçlar felaket duzeyindeydi. Ekonomik gostergeler yeni borçların gereğini işaret

ediyordu.Birzamanlarulusuayaktatutanunsurolarakselamlananortasınıfınuyeleriişlerinikaybetmiş ve yoksullaştırılmışların sa larına katılmıştı. Yurttaşlar bir taraftan emeklilikhaklarının, sağlık ve eğitimhizmetlerininduşüşe geçişini izlerken, bir yandan da seçtiklerisiyasilerinyerelişkollarınayatırımyapmakyerineFlorida’damulkalmayayoneldiğinetanıkoluyordu. 1950’lerin ve 60’Iarın komunist hareketleri Castro’nun Kuba’s ı haricinde hiçbiryerdetutunamamıştı amaşirketokrasiyeveonunLatin işbirlikçilerinekarşıdoğanyeni birtepkidalgasıkıtayısilipsüpürmeyebaşlamıştı.Ardından,benimEhudileEkvador’adoğruyolaçıkmamdanyaklaşıkbiryıl once, ilkBush

yonetimiABD-LatinAmerikailişkilerindekalıcıolumsuzetkiyaratacakbirkararaldı.Başkansilahlı kuvvetlere Panama’yı işgal etme emri verdi. Bu herhangi bir tahrik olmaksızıngirişilmiş, Panama Kanalı Antlaşması’ndaki taahhutlere uymayı reddeden bir hukumetialaşağı etmeyeyonelik tek yanlı bir saldırıydı. İşgal 2 binden fazlamasum sivilin olumunenedenolduveRioGrande’ninguneyindekiherulkeyekorkudalgalarıgonderdi.Vekorkukısa

zamandaöfkeyedönüştü.Macas’a olan yolculuğumuzda bunları Ehud’a ayrıntılarıyla anlattım. Ona kıtayı saran

yolsuzlukveyozlaşmanınbiralternatifiolupolamayacağınısordum.“Elbette var,” diye çok kesin bir ifadeyle yan ıtladı. “Kritik kitle. Aradığın bu işte.” Bana

patikanınbileolmadığızamanlardaMacas’anasılgittiğinianlattı.“Haftalarboyuncaormanıniçindedebelenmengerekirdi,”dedi.“Yada İkinciDünyaSavaşısonrasındaıskartayaçıkanDC-3’lerden biriylekronometre uçuşu yapmayı seçerdin.İntihar teşebbusunden farklı değildir.Benimyaptığımbuydu.”“Kronometreuçuşumu?”“OuçaklarAndDağları’nıaşacakkadaryukselemezdi,ırmaklarınaçtığıvadileritakipetmek

zorundaydılar. Pilot ne zaman bir bulut kumesine gireceğini bilmediğinden, havalanırhavalanmaz kronometresini çalıştırırdı. Otuz saniye sonra sağa on derecelik donuş yapar,sonrakırkbeş saniye geçincedumeni onbeşderece sola kırar, oyledevamederdi. Ciddenurkutucu birşeydi.Amasıkormandayolalmaktandahaiyivedahaguvenliydi.”Duraladıve“Sonra yolu yaptılar,” dedi. “Neden?” Aln ınınortasına doğru kalkan kaşları bana bir ipucuveriyordu.“Kritikkitlemi?”“Kesinlikleöyle.”İnsanlarağırlığınıdeğişimdenyanakoyuyordu.Haykırışlar belli bir duzeyeulaşıncadao

değişimyaşanıyordu.Bizimörneğimizdedeğişim,Amazonhavzasınınticarigelişimeaçılmasıyonunde olmuştu. En buyuk ağırlığı petrolşirketlerinin koyduğunu biliyordum. Macas’agirerken, ustunde ilerlediğimiz ve insana uyuşukluk veren patikanın yerden fışkırır gibigelişmekte olan bir kentin yakında iyicebelirecek yollarından biri olacağını fark etmiştim.Yinede,geleceğimizitehditedenşeylerdennekadarfazlainsanınhaberiolursa,kritikkitleninbarışıveistikrarıgüçlendirecekprojelereokadarfazlakayacağıvarsayımındadiretiyordum.Dünyanınokesimindedaha oncehiçkarşılaşmadığım ikişeyi içindebarındıranbirotele

giriş yaptık: Tuvalet rezervuarı ve duş. İkincisi Ehud’u çok eğlendirmişti, çunku musluğunhemenyanındabirelektrikprizivardı.“Tıraşmakinesiiçin,”dedim,“İntiharetmekiçin,”diyeyanıtverdi.Ertesisabahkuçukbiruçağabindik.Ehudpilotakronometreuçuşunusordu.Adamguldu.

“Babamkullanırdı.Amabenimradarımvar.”Uçakormanınderinliklerindekitoprakbirpisteindi.KuçukaçıklığındibindebirgrupShuar

erkeğitoplanmıştı.Tamhat ırladığımgibiydiler:Kaslı, parlakderili, gulen,mutlu insanlardı.Tek değişiklik çıplaklığın gunahıyla savaşan misyonerlerinısrarıyla giydikleri tişortler vedakronşortlardı.Bizimlebirliktegelenmalzemelerindirilirkenyaşlıbiradamyanımageldi.Ormanlarını yok olmaktan korumaları için halkına yardım etme isteğimi dile getirdiğimzaman,sorunlaranedenolanınkendikültürüdeğil,benimkiolduğunuanımsattıbana.“Dunya sizin duşlediğiniz gibi,” dedi. “ İnsanlarınız devasa fabrikalar, yuksek binalar, şu

ırmaktaki su damlaları kadar çok araba duşluyor. Ve art ık siz de duşunuzun aslında birkarabasanolduğunugörmeyebaşladınız.”Yardımetmekiçinneyapabileceğimisordumona.“Basit,”diyeyanıtladı.“Tekyapmangerekenoduşudeğiştirmek.Farklıbirtohumatmanız,

çocuklarınızayenidüşlerkurmayıöğretmenizgerekiyor.”Sonrakibirkaçguniçindetopluluğundeğişikuyelerindendebenzermesajlaraldık.Ehudda,

ben de, o insanların bilgeliğinden ve çevrelerini, kulturlerini korumaktaki kararlığındanetkilenmiştik. ABD’ye donunce, biz sanayi toplumlarının dunyaya bakışını ve onunla olanilişkilerini duzeltmeyi amaçlayan bir organizasyonun kuruluşu için girişimler başlattım. Ozaman farkında değildim ama bir ET olarak geçirdiğim sureci tersine çevirmeye gayretediyordum.Kurulan oluşuma Shuar yaşam alanında bana verilen mesaja atfenRüyaDeğişimi adını

verdik, Yolculuklar ve çalışma grupları oluşturmaya başladık .İnsanları yerli eğitmenlerleyaşamaları içinorayagoturuyor,oeğitmenleriABD’yegetiriyorduk.O ikidunyaarasındakimesafeyekopru atmak için kitaplar, kasetler, CD’ler urettik.Bir ba şkakar amacı gutmeyentoplumkuruluşuolanPachamamaİttifakıdayaptığımızyolculuklardanbirininsonucuolarakdoğacaktı.Buoluşumyerlitopluluklarınayardımetmekiçinmilyonlarcadolarbağıştopladı,buparanınbüyükbölümüpetrolşirketlerinekarşıgirişilenyasalmücadeledekullanıldı.COBEEdeneyimimsayesindeyenibirkariyerbaşlatmıştım.1990’larveyenimilenyumun

ilk yıllarında sık sık Latin Amerika’ya gittim. Oradaki zamanımın çoğunu Amazon ve AndDağları yerlileriyle geçirdim. Kendilerini çevre korumaya adayışlarından ve dunyanın bellibaşlı ruhani dinlerinde gozlemlediklerimi geride bırakan maneviyattan çok etkilendim. Oinsanlardünyayıdahaiyibiryerhalinegetirmektekararlıydı.Pachamamaİttifakı’nınyonetimkuruluuyelerindenbiriolarakhukukçularla,politikacılarla

vepetrolşirketiçalışanlarıyladabuluşuyordum.VenazuelalıHugoChavez’denbahsedildiğiniilk kez oyle bir grupla Quito’da yediğim akşam yemeğinde duydum. Petrolşirketlerinintemsilcileri,şirketokrasi karşıtı Beşinci Cumhuriyet Hareketi’nin kurucusu olan o ateşlisubayıkuçumsuyordu.Amapolitikacılaronunkarizmasınahayranlıkduyuyordu.Benimyerlidostlarımsa,Chavez’inatalarınınYerli-Afrikalı-İspanyol olmasıyla, surekli olarak varlıklılaraveripveriştirmesiveyoksullaradahaiyihayatvaatetmesiyleşevkbulmuştu.

20-ChávezChavez’in un kazanması, 1992 yılında Venezuela ordusunda yarbayken Carlos Andres

Perez’e karşı giriştiği askeri darbeyle başladı. Adı yolsuzlukla eş anlamlı hale gelmiş olanbaşkan,ülkesiniDünyaBankası,IMFveyabancışirketleresatmaktakiistekveşevkiyleChavezile destekçilerini o kelendirmişti. Venezuela’nın kişi başına duşen geliri buyuk olçudeKarakas’ınşirketokrasiyleyaptığıişbirliğisonucundatepetaklakinişegeçerek%40azalmış,zamanındaLatinAmerika’nınengenişortasınıfıolankitleyoksullaştırılmışinsanlarınsafınakatılmıştı.Chavez’in yaptığı darbe başarısız oldu. Ama sahneyi gelecekteki siyasi kariyeri için

hazırladı. Yakalandıktan sonra ulusal televizyona çıkıp askerlerine duşmanlıkları sonaerdirmeçağrısıyapmasına izinverildi.Ulusunaporahora{32}başarısızolduğunuduyurdu.Oseferlik. Cesareti hızla ulusal bir une ulaşmasını sağlamıştı. Yare Hapishanesi’nde iki yılgeçirdi.BusurezarfındaDevletBaşkanıPerez’emahkemekarşısına çıkmasını gerektireceksuçlamalar yoneltildi. Chavez ise cesaret, sadakat, yoksullara yardım taahhudu, ulkesini vekıtasınıyuzyıllardanberikolehalinegetirenyabancısomurusuylemucadeledekararlılıkgibiözelliklerleönplanaçıkıyordu.Hugo Chavez, 1998’de oyların%56 gibi etkileyici bir bolumunu alarak Venezuela Devlet

Başkanıoldu.Gorevebaşlayıncakendindenoncekilergibiyolsuzluğayonelmedi;GuatemalalıArbenz,ŞililiAllende,PanamalıTorrijosveEkvadorluRoıdosgibionderlerionurlandırdı.BukişilerinhepsideCIAtarafındanyasuikastlaoldurulmuşyadadevrilmişti.ŞimdideChavezonların izinde yuruyordu. Ama kendi vizyonuna, karizmatik bir kişiliğe ve toprağının altıpetrol dolup taşmış bir ulkenin lideri olmanın verdiği guce sahipti. Kazandığı zafer veWashington ile petrolşirketlerinekarşı kesintisiz surdurduğu meydan okumamilyonlarcaLatinAmerikalıyailhamkaynağıoluyordu.Chávezçabalarınıhemkırsal,hemdekentselkesimdekiyoksullarustundeyoğunlaştırmaya

devametti.Kaynaklarıyinepetrolendustrisinepompalamakyerine,yaygıncehaletle,yetersizbeslenmeyle, hastalıklarla savaşa ve oteki toplumsal yaralarla mucadeleye yoneltti.Yatırımcılara devasa kar payları vermek yerine Arjantin’in guç durumdaki devlet başkanıKirchner’e ulusun IMF’ye olan 10milyar doları aşmış borcunu kapatması için yardım etti.Yükselenfiyatlarıkarşılamayagucuyetmeyenlereindirimlitarifelerlepetrolverdikibunlarınarasında ABD’deki kimi kuruluşlar da vardı. Petrol gelirlerinin bir bolumunu kıtanınyoksullaştırılmış bolgelerine doktor gonderebilmesi için Kuba’ya tahsis etti. Yerli halklar ınhaklarını pekiştirecek, dil ve toprak edinme konularını da kapsayan yasalar çıkartılmasınısağladı.DevletokullarındaAfro-Venezuelamüfredatıuygulanmasıiçinçabagösterdi.Şirketokrasi, Chavez’i buyuk bir tehdit kabul etti. Sadece petrol ve oteki sektorlerdeki

uluslararası şirketlere meydan okumakla kalmıyor, başka onderleri de kendi modelininbenzerlerini izlemeye teşvik ediyordu. Bush yonetiminin perspekti inden, uzlaşılmasıimkânsız iki devlet başkanı, yani Chavez ve Saddam Huseyin varlıkları sona erdirilmesigereken kabuslar haline donuşmüştu. Irak’ta (hem ET’lerin, hem de çakalların) incelikliçabaları sonuç vermemiş ve nihai sonuca yonelik çalışmalar gizlice başlatılmıştı: İşgal.Venezuela’daiseET’leryeriniçakallarabırakmıştıveWashingtonsorunuhiçdeğilseoradao

şekilde çozeceğini umuyordu.İran,Şili ve Kolombiya’da geliştirilip kusursuz hale getirilentaktikleri uygulamaya başlayan çakallar, 11 Nisan 2002 gunu binlerce insanı Karakassokaklarına dokmeyi başardı. Kalabalık, Venezuela’nın devlet petrol kuruluşunun yonetimbinasıyla başkanlık sarayı Mira lores’e doğru yuruyuşe geçti. Bu gruplar, buralarda onlarıCIA’nınpiyonuolmaklasuçlayanChavezyanlılarıylakarşılaştı.Vebirdenvehiçbeklenmedikbirşekilde, silahlı kuvvetler Chavez’in başkanlıktan çekildiğini, bir askeri uste tutulduğunuduyurdu.Washington neşeye boğuldu ama kutlamalar fazla uzun omurlu olmadı. Chavez’e sadık

askerler13Nisan’dakitleseldesteğesahipbirkarşıdarbeduzenledi,Chavezdevletbaşkanlığıkonumunageridöndürüldü.Venezuela’dakiresmisoruşturmalardarbeninsponsorununABDolduğunuortayaçıkardı.

BeyazSaraybusuçupratikanlamdakabullendi.LosAngelesTimesşöyleyazıyordu:‘Bush yonetiminde yer alan kaynaklar, Salı gunu Venezuela Başkanı Hugo Chavez’in

gorevdenuzaklaştırılmasıkonusunun,Venezuela’nınkimiaskeri ve sivil liderleriyle aylarboyuncagörüşüldüğünükabuletti.’{33}

İşinironikyanı,Irak’ın2003’teişgaledilmesiChaveziçinbirşansolmuştur.Petrol iyatlarıişgalle birlikte roket gibi yukselince Venezuela’nın kasaları da dolmuştu. Boylece ulkeninOrinocobolgesinde‘yoğunhampetrol’{34}sondajıyapılmasıbirdenmaliaçıdanuygulanabilirhale gelmişti. Petrolun varil iyatı 50doların ustune çıkınca (ve yoğun petrol rezervlerininbolluğu da hesaba katılınca) Chavez, Venezuela’nın tum Ortadoğu’yu geride bırakarakdünyanınenbüyükpetroldeposuolduğunuilanetti.BuanalizininABDEnerjiBakanlığı’nınkayıtlarınadayandığınıbelirtmeyideihmaletmedi.LatinAmerika’nıngerikalanı,düzenlediğiaskeridarbebaşarısızoluncaABD’nin,Chavezile

nasılbaşedeceğinidikkatle izliyordu.Gorduklerişey,sinipgeriçekilenbirABDbaşkanı idi.BeyazSaraydikkatliadımatmasıgerektiğinianlamıştı.VenezuelaABD’ninikincibuyukpetrolvepetrolurunlerisağlayıcısıydı(ustelikdunyanındorduncubuyukhampetrolureticisiydi).Sondaj alanlarıABD’yeOrtadoğu’dakilerden çok daha yakındı. Citgo’ya{35} sahip olması, bukuruluşustundenalımsatımyapanbirçokAmerikalıişçiyi,motorluaraçsurucusunuveçoksayıd aşirketi doğrudan etkiliyordu. Dahası, Karakas 1970’lerde OPEC’in uyguladığı petrolambargosunu kırarken mutte ikimiz olmuştu. Bush yonetiminin askeri mudahaleseçenekleriyse, Irak, Afganistan,İsrail-Filistin meselesi, Suudi Arabistan kraliyet ailesininpopülerliğiningittikçeartanivmeyleduşüşu,Kuveytileolansiyasisorunlarvemilitarizeolanİranilesınırlanmışdurumdaydı.Luiz Inacio ‘Lula’ da Silva’nın 2002 seçimlerinde oyların buyuk çoğunluğunu kazanarak

Brezilya’da zaferini ilan etmesiyle, ulusalcı hareketler daha da ote destek buldu.İlericiİşçiPartisi’nin1980’lerdekikurucularındanbiriolanLula,toplumsalreformlarısavunmaktauzungeçmişi olan bir siyasetçiydi. Brezilya’nın Oz kaynaklarını yoksullara yardım etmek içinkullanmasın d aısrarlıydı. Ulkenin IMF’ye olan borçlarının meşru olmadığını dakonuşmalarındaısrarla belirtiyordu. Oyların%60 gibi yuksek bir çoğunluğunu alıp seçimikazanınca, o da kıtanın yaşayan efsanelerinden biri olarak Chavez’e katıldı. Yakın zamana

kadaroybilekullanamayanlarınartıkiktidarayuruduğuhaberiAndDağları’nıntepelerindekienücraköylereveyağmurormanlarınınderinliklerinekadarulaştı.LatinAmerikalılarcanbuldu.YakıngeçmişleriboyuncailkkezABDegemenliğininvurduğu

boyunduruktansilkinmefırsatınındoğduğunugörüyorlardı.ChavezileLula’nınbaşarısındanbaşkaikiulkeozellikleetkilendi.Onlarınhalklarıdageniş

olçekteyerlitopluluklarındanoluşuyorduveonlardaşirketokrasiningozkoyduğupetrolvedoğalgazrezervlerinesahipti.Vebunlarbenimkişiselolarakgüçlübağlarkurduğumulkelerdi:EkvadorveBolivya.

21-Ekvador:BaşkanınınİhanetEttiğiÜlkeBir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’de, Ekvador’unşirketokrasi destekli diktatorlerin

yonetimi altında geçen uzun yıllardan sonra 1979’da demokratik seçimlerle başa gelen ilkbaşkanı Jaime Roldos Aguilera ile aramızdaki ilişkiyi anlatmıştım. Universite profesoru vehukukçu olan Roldos goreve başlar başlamaz seçim kampanyası sırasında verdiği petrolşirketlerini dizginleme ve ulkenin doğal kaynaklarını halkının yararına değerlendirmevaatlerini gerçekleştirmek uzere harekete geçti. O zaman ET’lerin isteklerine rızagostermezse, çakalların hede i olmasından korkmuştum. Korkularımda haklı çıktım. JaimeRoldos 24Mayıs 1981’de bindiği uçağın duşmesi sonucu hayatını kaybetti. Latin Amerikagazetelerinin on sayfaları ‘CIA SUİKASTI!’ turunden başlıklar altında yazılmış haber vemakalelerledolmuştu.Şimdi, aradan 10 yıl geçmesine ve ulkedeki tum koşulların değişmiş olmasına rağmen,

politikalarınolduğugibikaldığıgoruntusuhakimdi.EhudileShuar’ayaptığımızyolculuğunveRuyaDeğişimi ilePachamamaİttifakı’nınkurulmasınınardından,1990’lardayuzeyinaltındagelişenkargaşanındahaiyifarkınavarıyordum.ÇakallarRoldos’uaradançıkarmıştıamaABDasıl probleme yonelik hiçbirşey yapmamıştı. Ekvador bolgede (Venezuela’nın ardından)ABD’ye en çok petrol ihraç eden ikinci ulke konumuna yukselirken, zenginlerle yoksullararasındakigenişuçurumderinleşmiş,çevreselyıkımartmış,eğitim,sağlıkveotekitoplumsalhizmetler alabildiğine kotulemişti. Etnik yerli halklar bundan en fazla etkilenen kesimdi.Hukumet ve petrolşirketleri onları topraklarını terk etmeye zorluyordu. Gitmeyireddederlerse, sıklıkla yaşandığı gibi ağaçların yerini petrol sondaj kulelerine bırakmasını,ırmaklarınatıklarlakirlenmesiniizlemekzorundakalıyorlardı.Baskının çok çeşidi vardı. Bunlardan biri benim Amazon’u ziyaret ettiğim bir donemde

öğleustu saatlerinde açıkça ifade edildi. Genç bir Shuar yerlisi olan Tunduam da banatopluluğuterketmeyiduşündüğunuanlattı.“Bildiğimdilleri iyikullanıyormuşum,”diyordu.“Petrolşirketindeki uzmanlar oyle soyledi.İngilizce de oğrenmem için beni okulagonderecekler ve onlar için çalışmaya başladığımda bana servet odeyecekler.” Sonraduralayıpkaşlarınıçattı. “Ama tedirginim.Tsentsak oyleyapt ı. Veşimdi adı artıkTsentsakdeğil,Joel.Ondan,seninRuyaDeğişimiilePachamamaİttifakıvebizepetrolşirketleriyleolanmucadelemizde yardım etmeye çalışan oteki kişi ve kuruluşlar aleyhine gazete yazılarıyazmasını istediler. Shuar halkının seçilmiş temsilcisi olduğunu iddia etmesini vetopraklarımızı petrolşirketlerinedevrettiğimizibeyanedenkağıtlar imzalamasını istediler.Kabuletmeyincedeonuhapseatacaklarınısöylediler.”“Neyaptı?”“Neyapabilirdiki?Yazılarıyazıyor,kâğıtlarıimzalıyor.”Tunduam’aaynışeylerinkendisinedeolmasınıisteyipistemediğinisordum.Omuzsilkti. “İngilizceoğrenmeyiveçokparakazanmayı isterim.Kollarını ormanadoğru

salladı.“Bunlaryokolupgidiyor.Misyonerlerbizemodernolmamızgerektiğini,artıkavcılıklageçinemeyeceğimizisöylüyor.”Boyle oykuler Shuar halkına ve komşuları Huaorani, Achuar, Shiwiar, Zapato halklar ına

yardımetmektekikararlılığımıpekiştiriyordu.Oinsanlarınartıkçokiyianlamayabaşladığımikilemi2002Ekvadorbaşkanlıkseçimlerineolanilgimiateşlemişti.Roldos’tanberiilkkezbiraday, yerli halkların davasını yurekten destekleyecek ve buyuk petrolşirketlerine ciddişekildemuhalefetedecekgibibirizlenimyaratıyordu.Lucio Guitieres’in bolgeye geleceği gun, adını bildiğimiz petrolşirketinden alan kuçuk

orman yerleşimi Shell’de beni ve Ruya Değişimi’nden bir grup insanı Shurar bolgesinegoturecekuçağıbekliyordum.Başkanadayıozamanadekepeyyolalmış,aralarındaEkvadorordusuveenguçluyerlikuruluşlardaolanunsurlarlasağlamittifaklarkurmuştu.Orduonukendi içinden geldiği, emekli bir albay olduğu için, yerlilerse 2000 yıllında Başkan JamilMahuad’ıgorevdençekilmeyezorlamak içinyapılanbaşkanlık sarayı eyleminde askerlerinehalktan gostericilerin ustune saldırma emri vermeyi reddettiği için destekliyordu. Albay oemri vermek yerine, ordumutfakları kurdurup gostericilere yemek dağıtmış, ardından daonlarınkongrebinasınıişgaletmesineengelolmamıştı.Bu itaatsizliklerleGuitieres, IMFveDunya Bankası politikalarına verdiği aleni destek nedeniyle yoksulların nefretini ustuneçekmişolanadamınalaşağıedilmesineyardımcıolmuştu.Sozkonusukişinin,yanibaşkanınicraatlarıarasındaEkvadorparasınıvediğervarlıklarınıdenizaşırı bankahesaplarına,WallStreet hisselerine ve yabancı ulkelerde gayrimenkule yatıran zenginler haricinde tumEkvadorlular’ın aleyhine olacakşekilde dolara endekslemek de vardı. Ekvador parasının(sucre)dolar ustunden işlemgormesi sadeceulusal onurun çiğnenmesine neden olmamış,dolarhesabı olanEkvadorlular’ın bir gece içindemuazzam kazançlar elde etmesini, halkıngeri kalanının tasarru larının değerinin iskandil kurşunu gibi dibe vurmasına yol açmıştı.(Mahuad1998yılında goreve geldiğinde bir dolar 6 bin 500 sucre karşılığı alınabiliyordu;2000yılında resmi kur dolar başına 25 bin sucreye yukseldi ki, bu 2 yıl once bir dolarlıksucresi olan bir kişinin artık 26 senti olduğu anlamına geliyordu. O sure içinde denizaşırıbankalardadolarhesabıaçtırabilecekkadarvarlıklıolanlar,servetleriniyerelhalkınvarlığıylakıyaslandığında %400 artırmıştı. Ve sucre tedavulden kaldırıldığına ve yerine Amerikandolarıgetirildiğinegöre,bukalıcıbirdeğişimdi.)Guitiereshemaskerigeçmişinden,hemulusalcıtavrındanhemdeChavezileuyumiçinde

paylaştığı uzlaşımlardan guç alıyordu.Venezuelabaşkanı gibi oda sevilmeyenbir başkanakarşı girişilen başarısız askeri darbeden sonra hapsedilmişti. Kampanyasını ustunde kışlagiysileriyle surdurmuştu ve en ucra koyleri ziyaret etmişti. Aslına bakılırsa, kimi yerlionderleronuChavez’inkalıbınagirmeyeçalışmaklaeleştiriyordu.Onakendisineaitbirsesiolupolmadığınısoruyorlardı.OgunShellyerleşimindekisokaklardadolanırkenaçık şekildeanladığım birşeyvarsa,odakonuştuğuminsanlarınadaylarınabutunuyle guvenmediğiydi;onaEkvador’unenvarlıklıadamıolanAlvaroNoboa’dannefretettikleriiçinoyvereceklerdiamagerçekteisteksizdiler.Shell,birbaşkanınormanhalkıylabuluşmasıiçinuygunbiryerdi.Kuçukyerleşimonyıllar

öncepetroloperasyonlarıiçinormandanaçılaraktemizlenmişaraziuzerinekurulmuştu.Yerlihalkbunazamanzamanşiddetedebaşvurarakdirenmişti.Pentagon’undesteğinesahipolanQuitoorayabinlerceaskergondermişveShell’inmerkezindenbaşlayıpormanakadaruzanandevasabiraskeriuskurmuştu.Kaplamalıuçakpistleridunyanınokoşesindeenderrastlananbirşeydi. Konut olarak kullanılan yapılarsa yerkurenin en gelişmiş dinleme duzenekleriyle

donatılmıştı.Soylendiğinegore,Shell’inanacaddesineyakınoturanAmerikalıveEkvadorluiletişim uzmanları Yukarı Amazon’daki her turlu toplantı mekanında konuşulanlarıdinleyebiliyordu. Kimi misyonerlik kuruluşlarının son derece comert birşekilde dağıttığıyiyecek sepetlerine ve sağlık yardım paketlerine, petrol gelirleriyle inanse edilenkuruluşlardan aldıkları milyonlarca dolar karşılığında mikrofonlar gizlediği soylentilerininardı arkası kesilmiyordu. Bir kabile konseyi, ne zaman petrolcu kamplarından birineçalışmaları aksatmak için savaşçı gonderme kararı alsa, Shell’den helikopterlerle aktarılanaskeribirimler,onlardanönceoradaoluyordu.Başkan adayının geleceği gun buyuk bir kalabalık onun elini sıkmayı umarak çamurlu

sokaklarda toplanmıştı. Tukan kuşlarının renkli tuyleriyle suslenmiş geleneksel giysileriiçindeki Shuarşamanları, ABD Yeşil Berelileri, petrolculer ve Ekvadorlu komandolarla biraradaydı. Atmosfer bir bayram havasını andırıyordu; duşmanlıklar unutulmuştu. SankiKızılderililerilesuvariler,yıllarboyusurenyolsuzluklar,en lasyonvesomuruylemoralidibevurmuş bir ulusu kurtarmak için omuz omuza verme kararı almış goruntusu veriyorlardı.Petrolculer oradan surulecekleri kaygısını taşıyorlarsa, kendilerini her zaman Pentagon’unvekili gibidavrananEkvadorordusununvarlığı vePentagon’undaBuyukPetrol’u asla terketmeyeceğibilinciyleavutabilirlerdi.Shell’i 11 Eylul 2001’in ustunden sadece birkaç ay geçmişken ziyaret etmiştim. O trajik

gerçekBushyönetimininChávez’igözdendüşürmevedevirmeyeyönelikbaşarısızgirişimiyledebirleşince,Ekvadorbaşkanlıkseçimlerinebuyuketkiyapmıştı.Gazetelerdenbirindeçıkankarikaturleryereleğilimleriaçıkça ortaya koyuyordu.İki adameskininkovboykasabalarınıandıranbirortamdaduelloiçinkarşıkarşıyaydıvebiritabancakılıfınıkalçasındaiyiceyanakaydırmış Chavez idi.İkincisiyse, toprakzeminli caddedeChavez’inkarşısına çıkmak uzererahatça yuruyen Bush idi.İkinci karede Chavez yuzunde kararlı bir ifadeyle Bush ileyüzleşiyordu. SonuncudaysaşapkasıyereduşmüşBush’aarkasındabirtozbulutubırakarakkaçarken, Chavez gulmekten iki buklum haldeydi. Ve barın kapısının kenarına yaslanmışduranGuitterezdeonualkışlıyordu.Gerçi uçağımız Guitterez’in Shell’e gelmesinden once kalkacaktı ama o kısa ziyaret,

yapılacak seçimin Ekvador’un yerli halkları için ne kadar onemli olduğunu anlamamayardımcı olmuştu. Bolivya, Brezilya veVenezuela’daki kardeşleri gibi onlar da yuzyıllardanberiyabancısömürüsününeziyetiniçekiyorduvebugidişesonvermektekararlıydılarGuiterrez 2002 yılının Kasım’ında Ekvador Devlet Başkanı seçildi. Yerli halklar sonunda

kendiadamlarınınseçilmesikarşısındaşaşkınadonmuşlerdi.Dahazorzamanlarıngelmekteolduğunutahminedergibiydiler.BBCşuhaberigeçiyordu:

Brezilyaİşçi Partisi lideri Lula’nın başa gelişinin hemen ardından, eski askeri darbeonderi Lucio Gutierrez’in kazandığı zafer, Hugo Chavez’in Venezuela’da seçilmesinihatırlatıyor.Buikiliderdedeğişim,ekonomiyeyonelikyenistandartlarveyolsuzluğasonvermegibi

kavramlaradayalıprogramlarlavedemokratikseçimlerlebaşageldi.(....)GeçenayyapılanilkoylamadaGutierrezdeğişimisağlayankitleseloylar sayesinde one

geçerekherkesişaşırtmıştı.(....)

Ama buyuk sorunların yakasını bırakmadığı, yoksulluk duzeyinin %60’larda olduğu,istikrarsız ve guven vermeyen bir siyasi sistemin hukum surduğu bir ulkede olasılıklarağırlıklışekildeonunaleyhinegörünüyor.{36}

YenibaşkangorevegelişininilkayıdolmadanBaşkanBushilebuluşmakiçinWashington’auçarak bu kuşkuları guçlendirdi. Dahası, Dunya Bankası gorevlilerini Quito’da ağırladı vepetrolşirketleriyleyenipazarlıkgoruşmeleribaşlattı.Bunaeşzamanlıolarakpetrolşirketleriile yerli toplumlar arasındaki ilişkiler de giderek gerginleşti. 2002 yılı Aralık ayında ABDdesteklibirArjantinşirketiolanCGC,Amazonyerlilerini,işçilerindenbirgruburehinalmaklasuçladıveormansavaşçılarınınElKaidetarafındaneğitildiğiniiddiaetti.Busıradaurkutucubirgerçekçıktıortaya:Petrolşirketi,hukumettenbolgesakinlerininrızasınıiçerenbirsondajizni almamıştı. Ama yerli topluluklarının yaşadığı bolgelere girme hakkı olduğundadiretiyordu.Savaşçılarisesondajekibininormandanguvenlikiçindeçıkmasınısağlamakiçinalıkonduğunuönesürüyordu.{37}

Ekvador’a 2003 yılında bir kez daha gittim. Quito’ya ulaştığımda, Ekvadorlular’ınçoğunluğununGutierrez’inpetrolşirketleriylegizlianlaşmalarbağladığınaveDunyaBankasıile IMF’nin Yapısal Ayar Paketi’ni uygulamayı kabul ettiğine inandığını gordum. Anlaşıldığıkadarıylaodasevilmeyenonculuyleaynıprogramlarıuygulamayakoymuştu.BaşkanBushileeleleçekilmişfotoğraflarınısergileyena işlerkentinhertarafınayapıştırılmıştı.Yerlihalkınonderleri,İslamiteroristorganizasyonlarakatıldıklarıyonundekiiddialarıo keylekarşılıyorama Gutierrez kendilerini petrolşirketlerinin paralı askerlerine karşı savaşmak zorundabırakırsabusöylentiningerçeğedönüşebileceğiuyarısındabulunuyorlardı.Biri bana, “Eski zamanlarda seçenekler vardı,” dedi. “Kendini ABD’nin tehdidi alt ında

hissedeninsanlarsilahveeğitimalmak içinRusya’yayonelebilirdi.ŞimdiAraplar’danbaşkakimseyok.”Durum2004yılınakadarkotuleşmeyedevametti.Petrolşirketlerininsağladığıçıkarlarve

devlet kademeleri içindeki yolsuzluk soylentileri artınca, son aşamaya geldi. Hukumet,Bolivya’daDunyaBankası’nınbaskılarıylaalınanonlemleriandıran,gaddarlıkduzeyindeağıryaptırımlara başvurdu .Associated Press'e gore, Gutierrez’in ‘sol eğilimli tutarlılığı’,uluslararasıalacaklıların tatminidoğrultusunda,gıdadesteklemelerindekısıtlamaya gitmekdedahil olmak uzere katı onlemler almayabaşlamasıyla kısa zamanda çozulme aşamasınagirmişti.’{38}

Ekvador Yuksek Mahkemesi bu politikalara mudahale edilebileceği uyarısı yapınca,Gutierrez sonuçları aslında çokuş yonunde olacak bir yeniden yapılanma başlattı.Ekvadorlular,bukezgörevibırakmasıiçinsokaklaradöküldü.2005yılındaBrezilya’datoplanacakolanDunyaSosyalForumu’da(WSF)konuşmayapmak

uzere davet edilmiştim. Orada Ekvador yerli toplumlarını temsil eden bir delegasyonlatanıştım.Toplumun liderlerinden biri olan Joaquin Yamberla bana, “Gutierrez gitmeli,” dedi.

“Demokratikyoldanseçilmişti.Amahalkaverdiğisozlerdendondu.Demokrasiningereğionugörevdenuzaklaştırmaktır.”

BirEkonomikTetikçininİtiraflarıIWSF’yegenişşekildedeğiniyordu.OnedenledebendenGutierrez’i yolsuzluğun içine çeken ET’nin kimliğini açıklamamı istiyorlardı. Ekvadorbaşkanınınbirrüşvetvetehditkarışımınateslimolduğukonusundahiçkuşkularıyoktu.Çoğuinsan Brezilya başkanı Lula’nın da aynı durumda olduğu kanısındaydı. Her ne kadarverebileceğimbirisimyoktuysada,bendeaslındaonlarlaaynıduşunceleri paylaşıyordum.Bukitabınilerikisayfalarındadetaylandırılacağıgibi,dahasonraokişiolduğuiddiasınıonesürecekçakallailişkiyegeçecektim.Bolivyalılariseçokdahafarklıbirdeneyimdengeçiyordu.

22-Bolivya:BechtelveSuSavaşlarıBolivyada,EkvadorveVenezuelagibi21,yuzyılakaynaklarınısomurenyabancışirketlere

karşı yapılan protestolarla girdi. Gosteriler, boykotlar ve grevler La Paz ve oteki kentlerincaddelerindeki ticari hareketliliği durdurmuştu. Başını Aymara ve Quechua liderlerininçektiğiyerlihalklaryalnızdeğildi,sendikalarvesiviltoplumörgütlerionlarıdestekliyordu.EkvadorveVenezuela’nıntersine,Bolivya’dakihuzursuzluğunkaynağı petrol değil suydu.

Suyunçokdauzakolmayanbirgelecektegezegendekiendeğerlikaynakolacağı 1990’lardaaçıkçaanlaşılmıştı.Şirketokrasidesukaynaklarınahakimolarakekonomilerivehukumetlerimanipuleedebileceğinikavramıştı.Dunya Bankası ve IMF de Bolivya’daki kargaşayı tetikledi. Bu iki organizasyon 1999’da

YapısalAyarPaketi’ninbiraşamasıuygulanırken,BolivyahukumetineulkeninuçuncubuyukkentiolanCochabamba’nınkamukullanımınaaçıksusisteminimuhendislikdeviBechtel’inyan kuruluşlarından birine satmasını dayattı. Dunya Bankası’nın ısrarıyla Bolivya, suyunaktarım masrafının (odeme yeteneği olup olmadığına bakmaksızın) tum kullanıcılarayansıtılmasınıkabulettiki,budurumyerlihalklarınekonomik statusuneolursaolsunherkişininsuüstündeeşithakkasahipolmageleneğiyletabantabanazıttı.Bolivya’nın, ET’sinin gosterdiği yolu tuttuğunu duyduğumda suçluluk duygusuyla harap

oldum. Çunku 1970’lerin ortalarında iyat yapılandırmasına yonelik EPP (Every PersonPay{39}) politikasının formule edilmesine ben de katkıda bulunmuştum. O zamanlar budüşunce asal olarak elektrik tarifelerine uygulanmış ve yenilikçi bir yaklaşım olarakgörülmüştu. Ote yandan, bu 1930’lardan beri yoksul yorelere yardım amacıyla savunulan,ABD’dekiKırsalElektri ikasyonİdaresi’ninki(REA)dedahilolmakuzereçoğuucretlendirmeplanıylaçelişiyordu.Bupolitikalaragore,elektrik,suvekanalizasyongibihizmetlerinihtiyaçduyanherkese,gerekiyorsasubvansiyonuygulanarakulaştırılmasıgenelekonomikbuyumeaçısından vazgeçilmezdi. Birçok ulkenin bu orneği uygulaması, bu kuramın ne denli etkiliolduğunudakanıtlamıştı.EldeedilenbaşarıyarağmenDunyaBankasışimdiradikalduzeydedeğişikyenibirşeyidenemeyekararvermişti.1970’lerdeBankapolitikalarınıyaygınlaştırmalarıiçinparaodenen irmalardanbirininbaş

ekonomisti olarak, EPP’nin geçerliliğini kanıtlayacak ekonometrikmodellerin geliştirilmesiiçinbaskıgörmüştüm.Ekonometrineredeyseherşeyihaklıgöstermeyikolaylaştırırvebenimde ekonomistlerden,matematikçilerden ve inans uzmanlarından kurulu parlak bir ekibimvardı,yanibendenistenenşeyteknikolarakbasitti.Oteyandanbenliğimizorlayanikibaşkamesele vardı. Birincisi anlaşılabileceği gibi işin ahlaki yanıyla ilgiliydi.İkincisiyse pratikteeski kuramın uygulama sonuçları ortadaydı. EPP’nin sakıncaları da. Kendi kendime nedenbaşarılı olanı denemelerle kurcalamak, yoksulluğu tırmandırma ve toplumsal huzursuzlukyaratmariskinialmakveEPP'lerisavunmakgerektiğinisormayakoyuldum.Yanıt elbette ki yuzleşilmesi kaçınılmazolandı: Şirketokrasi o kamusal hizmetlere sahip

olarak ulkeekonomisiningereklisektorlerinidenetimialtında tutabilecekti.Dahası ‘HerkesOder’ yaklaşımı, devlet destekli burokrasileri ozelleştirme için olgunlaşmış, ustunden karedilebilir ‘sağmal ineklere’ donuşturecekti (ki bunun orneğini sonraki yıllarda Bolivya’dayaşayacağım COBEE elektrikşirketi orneğinde bizzat gorecektim). ‘HerkesOder’ politikası,

sureç içinde yoksulları devasa borçlar dışında hiçbirşeye sahip olmayan kitleleredönüştururken, yabancı inşa a tşirketlerine ve yerel zenginlere çıkar sağlayan altyapıborçlanmalarıyla, aynı mantığı içeren bir evrim geçirmişti. Arjantin’e yaptığım yolculuküçüncübirdersdahaalmamısağlayacaktı.1977’deBuenosAirescaddelerindeşoforlubirarabanıniçindeyolalırken,GeneralCharles

Noblebana,“Oulkelerbizimgeleceğimizinteminatı,”demişti.Genellikle‘Chuck’olarakanılanGeneral, MAIN’in (sonradan başkanlığa ter i ettirilecek olan) başkan yardımcısıydı. MIT’delisansustu eğitim gormuş bir West Point mezunu muhendis olarak etkileyici bir askerikariyeriolmuş,Vietnam’daordumühendislikbölümününkumandanlığınıyapmış,MississippiIrmağıKomisyonu’nunbaşkanlığındabulunmuştu.OgörüşmeyiyaptığımızsıradaysaMAIN’inArjantin’dekisukaynaklarıçalışmasındansorumlukişiydivebuçalışmalarulkeninUruguayile ortaklaşa gerçekleştirmekte olduğu buyuk Salto Grande hidroelektrik projesini dekapsıyordu. 2 binmegavat enerji uretecek olan bu proje aynı zamanda 22 bin nufuslu biryerleşimisularaltındabırakacakuçsuzbucaksızbirbarajgölüoluşturacaktı.“Vietnam’dakomunistleri anlamadığımız için kaybettik,” diye devam etti. “Burada, Latin

Amerika’da çok daha iyisini yapmamız gerek.” Sertli ğiyle un kazanmış birindenbeklenmeyecekkadarhoşbir gulumsemeylebaktı bana. “Sosyalistlerin seni bedava yemekdağıtmanınsaygınlıkkazandıracağınainandırmasınasakınizinverme.İnsanlaraldıklarışeyinbedeliniodemekzorundadır.Bununelektrikyadasuolmas ıonemlideğildir.Sadecebedeliniodediklerizamandeğerinianlarvemuteşekkir olurlar.İnsandoğası işte.Ayrıcabu, onlarınkapitalizmi oğrenmesini sağlar; komunizmi deği l .Şuna bak.” Yak ınından geçmekteolduğumuzparktakikuçukgoletigosterdibana.“Su,altınilepetrolungelecektekikarışımıdır.Senyaşlanıpolmedenoncebugezegeninendeğerlimalıhalinegelecek.Oşeyinolabildiğincefazlasınasahipolmamızgerek.Bubizemanivelagucuvekudretsağlayacak.Ozellikledeeve(ABD)bukadaryakınbirkıtadaolduğusürece.”Yirmi yıldan uzun bir sure sonra, Cochabamba kentinin (SEMAPA olarak anılan) su

sisteminin satın alınma hakkının tek birşirkete verildiği açıklanınca Chuck Noble’yidüşundum.Adı kimi yolsuzluklara karışan Bechtelşirketinin yan kuruluşlarından biri olanAguasdelTuniary’e40yıllıkbir ozelleştirmeanlaşmasıyapmahakkı verilmişti. Boylesi birsomurulisansınınbirABD irmasınaverilmesiGeneralChuck’uçokmutluetmişti herhalde.Ama Latin Amerika’da insanlar farklı duşunuyordu. San Francisco kokenlişirket yuksekmevkilerdekihemenherkesinbeğenisinikazanmayıbaşarmaklaunyapmıştı.UzunyıllardanberiABDhukumetlerindenveDunyaBankası’ndanyuksekkarlarsağlayan ihaleler alıyordu.Vetekbirailetarafındankontroledilenozelbirkuruluşolduğundan,hesaplarınıYapısalAyarPaketi ya da başka bekçi kopeği konumundaki duzenlemeye açmak zorunda değildi; zatenbunuyapmayıdakatıbirtavırlareddediyordu.ET’lik zamanlarımda Endonezya, Mısır ve Kolombiya devlet memurlarından farklı

zamanlardaişittiğimbiröğütvardı:“Bechtelişiistiyorsa,ihaleyegirmeyezahmetbileetme.”Chuck Noble ile Arjantin’e yaptığımız yolculuktan kısa bir sure sonra, Barış Gonulluleri

dönemindenkişiseldostumolanbirEkvadorludevletmemurubenimleyemeğeçıkmayıkabuletti.Quito’nunenpahalırestoranınagittikveoradabanaBechtel’inalmasıneredeysekesin

olan ihale için teklifhazırlamayakalkışmazsam,benimdebu iştenoldukçakar edeceğimingarantisini verdi. Sağ elinin başparmağıyla işaret parmağını birbirine surterek, “Ben, vali,Başkanve SanFranciscolu çocuklar...” dedi ve yuzunu buru şturdu. “Sen vebunun rekabeteaçıkbirihaleolduğunusananötekienayilerhariçherkeszenginolacak.”Bechtel’inondegeleneskiustduzeyyoneticileriarasında(şirketbaşkanıveyonetinkurulu

uyesi, ayrıcaNixon’un hazine bakanı ve Reagan’ındışişleri bakanı) George Schultz, (şirketbaşkan yardımcısı, ayrıca Regan’ın savunma bakanı) Caspar Weinberger, ( şirket başkanyardımcısıveBechtelGirişimHoldinglerigenelmuduru,ayrıca ABDİthalat-İhracatBankasıdanışma kurulu uyesi) Daniel Chao, (şirket CEO’su, ayrıca George W. Bush’un Ba şkanlıkİhracat Konseyi uyesi) Riley Bechtel gibi isimler vardı. Benim kayınpederim de emekliolmadanonceBechtel’inbaşmimarıolarakyonetimkademelerindeyeralmıştıvesonradanemekliliktengerigetirilerekSuudiArabistan’dakentlerinşaetmeyikapsayandevbirprojeninbaşınageçirilmişti.EşimdekariyerineBechtel’debaşlamıştı.Yanişirketibirçokaçıdançokiyitanıyordum.SEMAPA’nınBechtel’esatılmasınınneredeysehemenardındansu iyatlarıroketgibiuçtu.

Kimi Cochabambalılar faturalarının %300’den fazla kabardığını gordu. Kıtanın en yoksulkesimiarasındayeralankentselalttabakaiçinbubirfelaketti.Ekvadorlu bir Quechua organizatoru bana Cochabamba’daki bir gosteriden donerken,

“İnsanlaryemeklesuarasındaseçimyapmakzorundakaldı,”dedi.“Gringolardahafazlakaretmek istiyor. Bolivyalılar ise susuzluktan can veriyor. Onlara yağmur suyu biletoplayamayacaklarısoylendi.SEMAPA ile imzaladıklarıabonelikanlaşmasıuyarınca tumvehertürlüsutüketimiiçinparaödemelerigerekiyor.”Cochabambalılar ayaklandı. Boykotlar tam dort gun boyunca kentin dunyayla ilişkisinin

kesilmesine neden oldu. Kalabalıklar SEMAPA burolarını işgalle tehdit ediyordu. Bechtelkorumaiçindevletedayattı.BolivyaDevletBaşkamHugoBanzerbunaboyuneğdiveorduyuhareketegeçirdi.İzleyengünlerdeyaşananşiddetolaylarındaduzinelerceAymaraveQuechuayaralandıveonyediyaşındakibirçocukvurularakhayatınıkaybetti.SonsurateulaşacakbirdevrimdenkorkanDevletBaşkanıBanzersonundasıkıyonetimilan

etti. Daha sonra alınan haberlerden anlaşıldığı kadarıyla, ABD Buyukelçiliği gorevlileriylegörüştu ve Bechtel’in kontratını hukumsuz kıldığını duyurdu. Bechtel 2000 yılının NisanayındasusistemiSEMAPA’dakitümişleticikonumlarınıterketti.Cochabamba halkı zaferi kutladı. İnsanlar sokaklarda suyu paylaştı. Yeni Aymara ve

Quechua kahramanları için bardak kaldırdılar ve o zaferin yeni bir çağın başlangıcınıvurguladığınıanlatanşarkılaryazdılar.Nevarkikısazamaniçindebiraçmazlakarşıkarşıyaolduklarını anlayacaklardı. SEMAPA’y ı yonetecek deneyime sahip kimse kalmadığınıanlamışlardı. Eski yoneticilerin çoğu emekli olmuş, başka yerlere gonderilmiş ya da başkaişlerikabuletmişti.Toplumyeni bir yonetimkurulu seçti ve SEMAPA’n ın rehberliğinde toplumsal eşitliği on

plana alan bir dizi yonetim ilkesi kabul edip bunları yerleştirdi. Suşirketinin en onemliamaçları (daha once dağıtım sisteminden yararlanamayanlar da dahil olmak uzere)yoksullarasusağlamak,yolsuzlukveyozlaşmadanuzak,etkilibirkurumolmaktı.{40}

O arada Bolivya hukumeti halaşirketokrasiyle uğraşıyordu. Bechtel sağmal ineğindenoylece,birsavaşvermedenvazgeçmiyordu.Başka ulkelereBolivya orneğini izleme cesaretiverecekbiremsalinoluşmasınadaizinvermekistemiyordu,Boyleceholdingbunyesiiçindekibir Hollanda hukuk irmasını, şirketokrasinin uluslararası hukuku amaçları doğrultusundamanipuleedebileceğineklasikbirornekoluşturacakşekildeonplanaçıkardı.Buyankuruluş,ABD ile Bolivya arasında benzer bir antlaşma olmadığı gerekçesiyle Hollanda ile Bolivyaarasındayapılmışolan1992tarihliİkiliYatırımAnlaşmasınıngereklerinionesurerekBolivyahalkına50milyondolarlıkbirdavaaçtı.Bututarınyarısıkamulaştırmabedeliolarak,yarısıdameydanagelenhasarnedeniyletalepediliyordu.Buyukşirket entrikaları, tamah ve duyarsızlığın çarpıcı orneklerini içinde barındıran bu

inanılmaz oyku, ABD medyası tarafından gormezden gelindi. Ote yandan Latin Amerikabasınında geniş yer buldu. Web sitelerinde yayımlanan haberleri izlerken, bir yandan daCOBEE’dekiinsanlarıdüşünüyordum.Bolivya’nınenonemli(vehembaşkanlıksarayının,hemde askeri kurumların elektriğini veren) enerji kuruluşunun başında bulunan, anahtarkonumdakiyoneticilerinvemuhendislerinbaşkaulkelerin(ABD,İngiltere,Arjantin,Şili,Peru,Paraguay) yurttaşları olduğunu anımsamadan geçemiyordum. Yabancı uluslara olan bubağımlılığın planlı ve o ulkedeki kamu hizmetleri sektorunun bir daha aslakamulaştırılamayacağınıgarantialtınaalanbirstratejiolduğunuanlamıştım.Ayrıca Leucadia’nın artık COBEE’ye sahip olmadığını da oğrendim. Elektrikşirketi

1990’larınbaşındanberiyabancışirketlertarafındandefalarcaalınıpsatılmıştı.Leucadiavediğerleri,şirketleri kar karşılığında alıp satmakla un yapmıştı. Sağmal inekler iyi birşeydi,amahızlı,karıçabucakgeridoneceksatışlarozellikledeyerelhalklarındengesinisarstıkları,istikrarsızlığıkörüklediklerisürecedahadakârlıydı.Tumbukargaşanın içinden yeni bir onder çıktı. Bir eğilimedonuştüğu goruntusu veren

siyasiyapıdansıyrılıponplanayukselenkişiyerliAymaraEvoMoralesidi.Cocalero(ABD’ninkokayaprağıyetiştirençiftlikleriyoketmegirişiminedirenenguçbirliği)hareketindengelenbirAymaraeylemcisiolanMorales,bubitkininkokaineldeetmektekullanılmadançokonceAnd Dağları insanları tarafından ilaç ve beslenme duzenleyici ilaç olarak kullanıldığınısavunuyordu.Yüksekirtifarahatsızlıklarına,kasağrılarına,açlıksancılarınavebaşkasindirimduzensizliklerine deva olarak kullanılan koka çayı, Bolivyalı çiftçilerin, madencilerin veişçilerin gundelik hayatının bir parçasıydı ki onların dışında bundan yararlanan insanlararasındaPapaII.JohnPaulveBritanyaPrensesiAnnegibiisimlerdevardı.MoralesCocalerohareketinibelirleyicipolitikalarıniçineçekmeyekararverdi;Movimiento

al Socialismo (MAS) partisine katıldı. Ozelleştirmeye veşirketokrasi destekçilerinin abesderecede benzetmelerle ‘liberal’ ya da ‘serbest piyasa’ ekonomisi reformları olarak andığıpolitikalarakarşı çıkıyordu.MoralesBolivya’da çiftçilerin ve oteki işkollarının korunmasınıengelleyen, bir yandan da ABD’nin korumacı bariyerlerini kabule zorlayan bu politikalaramuhalif, guçlu bir sesti. Washington gudumlu Amerikalar Serbest Ticaret Alanı (FTAA)anlaşmasının‘Amerikaulkelerininsomurgeleştirilmesinimeşrulaştıracak’birplanolduğunuda savunuyordu. Boylece populerliği artan Morales, buyudu, kongreye seçildi ve anındaşirketokrasitarafındanteroristolaraketiketlendi.ABDDışişleriBakanlığıonu‘yasadışıkokaajitatörü’{41}ilanetti.Dortkokayetiştirmebolgesindepatlakveren,dortkokaekicisi,uçasker

ve bir polisin olumuyle sonuçlanan ekim yasağı karşıtı ayaklanmaların çıkmasına nedenolduğugerekçesiyleterorizmlesuçlandıve2002’dekongredekiyerindençekilmeyezorlandı.Aymara ve Quechua halkı onun gorevden ayrılmak zorunda kalmasının gerisinde bir CIAkomplosu olduğunu one surdu. Birkaç ay sonra gorevden alınması anayasaya aykırı ilanedildi.ABD Buyukelçisi Manuel Bocha Bolivyalılar’ı şoyle uyarıyordu: “Bolivyalı seçmenlere,

ulkeninyenidenondegelenkokaihracatçısıolmasınıisteyenbiriniseçerlerse,bununABD’ningelecekte yapacağı yardımları tehlikeye atacağını hatırlatmak isterim.” Ama Bocha’n ın busözleriBolivyalılar’ıyıldırmaktançokateşledi.Moralesbuyukelçinintavrının‘halkınvicdanınıuyandırdığını’soyluyordu.MASulkeninhertarafındaMorales’inresmininbulunduğu a işlerasmayagirişti.Resminaltındairihar lerleyeralansozlerşunlardı: ‘Bolivyalılar,kararverin:Yönetimkimde?Bocha’damı,yoksaHalkınSesi’ndemi?’{42}

MAS2002başkanlıkseçimlerindensadecebirkaçpuanlıkbirfarklaikincipartiolarakçıktı.Morales, ABD’de buyumuş bir milyoner olan Gonzalo Sanchez de Lozada’nın başkanlığınıonaylamayı reddetti.MASdestekvermekyerineguçlubirmuhalefetunsuruolarakkalmayıseçmişti. Darbe girişiminin başarısız olması ertesinde Chavez orneğinde olduğu gibi,Morales’inünüdeyenilgigibigörünenbirolgununertesindepekişti.BaşkanSanchez,DunyaBankasıileIMF’yeangajeoldu.2002’demuazzamvergiartırımları

yaptı.Benzerkoşullaraltındasıksıkgorulduğugibi,enbuyukdarbeyideoorandakivergileriodemeyegucuyetmeyenleryedi.Bunuizleyenayaklanmalarsırasında30kişioldu.Yolkesmeeylemlerivegosteriler ulkedehayatıdurmanoktasınagetirdi.Sanchez’indoğalgazımuhtaçBolivyalılar yerine ABD ve oteki ulkelere ucuza satma planları yerli halkları daha dao kelendirdi.Çıkankanlı çatışmalarda20kişi daha oldu. Sonunda Sanchez ulkedenkaçmakzorundakaldı. ŞimdiWashington’un dışında yaşıyor ve ABD, Bolivya’nın yargılamak uzereiadetalebinireddediyor.Bolivyalılar, Dunya Bankas ı’na meydan okudu ve yerkure ustundeki en guçlu ticari

kuruluşlardanbiriolanBechtel’i yenilgiyeuğrattı.Kendilerinden venesillerdenberi zalimceboyundurukaltındatutulanlardanbiriolanoinsan,Morales,şimdiozkulturununenkazından,kullerindendoğanankakuşugibiyukseliyordu.Sonradananlaşılacağı uzere,buBolivyaiçinhenuzbaşlangıçtı.Morales21.Yuzyılınen onemliLatinAmerikalı liderlerindenbiri olacakşekildeyolunadevamedecekti.Banabir açıdan oyle geliyorduki burada asılmesajBolivyalılar’a ve Latin Amerikalılar’a

değildi.AsılmesajBechtelveşirketokrasiningerikalanınagönderilmişti.Demokrasiyedoğru,adalete doğru yururken, Bolivya’nın, ABD’nin ve dunyanın geri kalanının yeni nesillerinegönderilmiştibumesaj.Kendimi sık sık Zongo Irmağı’nın aktığı dağkoyağını gezerken, kızım Jessica’nın yaptığı

yorumu anımsar halde buluyorum: “Buraya kocaman bir baraj yapıp tum bu vadiyi goledönüştürmediklerineçoksevindim.Okadargüzelki.”

23-Brezilya:Gardıroptakiiskeletler2005 yılında Dunya Sosyal Forumu için Brezilya’ya gitti ğimde, kıt aşirketokrasiye karşı

ayaklanmaiçindeydi.Chavez,LulaveGutieerrez’eilaveten,NestorKirchnerileTabareRamonVazquez de Arjantin ve Uruguay’da seçimleri kazanmıştı. Halkçı soylemlere sahipkampanyalaryurutenbuliderlerinhepsideABDmudahalesiniveyabancışirketsomurusunureddediyordu. Seçilmeleri tum dunyaya bir mesajdı. Kuzey Amerika basını onları solcu,Castro’nundostu,hattakomunistilanetmişolabilirdiamaOrtaveGuneyAmerikalar’ınyanısıraAfrika,AsyaveAvrupa’dakibilgisahibiokurlarbunitelendirmelerintemelsizolduğunubiliyordu. Yeni başkanların her biri ulkesinin kaynaklarını halkını yoksulluktan kurtarmayayardımedecekşekildekullanmayakararlımilliyetçilerdi.Şili’dedeolağandışıbirşeyyaşanmayabaşlamıştı.Kimihaberlervegizliliğiyakınzamanda

kaldırılan ABD resmi belgeleri, Nixon yonetiminin ve CIA’nın demokratik seçimlerle başagelen Salvador Allende’nin 1973 yılında devrilmesiyle sonuçlanan askeri darbeninduzenlenmesine katıldığı yonundeki çoktan beri var olan soylentileri doğruluyordu.Allende’ninsuçu,seçimkampanyasısırasındaŞili’nindoğalkaynaklarınınŞilililer’eaitolmasıgerektiğine dair sozlerini unutmaması ve seçimlerden sonra yabancıların elinde bulunanbakır,komurveçelikendustrileriyle, ozelbankaların%60’ını ulusallaştırmasıydı. İran, Irak,Guetamala, Endonezya ve başka birçok yerde olduğu gibi, ABD onun yerine kişisel pro iliklasik kana susamış despot tipiyle son derece iyi ortuşen birinin getirilmesini destekledi:General Augusto Pinochet.Şimdi, yani aradan tam 20 yıl geçtikten sonra Dunya SosyalForumu,ABDkongre soruşturmacılarının ve birŞilili yargıcın Pinochet’inWashington’dakiRiggs Bank ve başka yabancı bankalarda adına açılmış, toplamları en az 16 milyon dolarıbulan hesaplarını ortaya çıkartması haberiyle çalkalanıyordu. Dahası Pinochet’in, emrialtındakipolisguçleriveordubirimlerinikullanarak tahminen2binkişinin olumundendesorumlututulduveyargılanmaküzereadaletkarşısınaçıkartılmasıtalepedildi.Dunya Sosyal Forumu ayrıca, Pinochet’e muhalefet ettiği için hapiste olen bir hava

generalininkızıolanŞililibirkadının2005başkanlıkseçimlerineadaylığınıkoyacağıyonundeyaygın soylentilerede sahneoldu.MichelleBachelet,Şilisağlıkvesavunmabakanlıklarındayaptığıgorevlerdeyeterliliğini,şirketokrasininkarşısınadikilmecesaretinigostererekulusabağlılığınıgöstermişti.Bacheletdeseçimlerikazanırsa,GuneyAmerika’nın%80’indenfazlası,yani (kabaca ABD nufusuna denk gelen) 300 milyon insan,şirketokrasi karşıtı, kuzeyinimparatorluğunadirenenbaşkanlaraoyvermişolacaktı.DunyaSosyalForumu,gezegenimiziyoklayandeğişimlerinbirsemboludur.Uçuncubinyılın

başında, devletlerin ve iş dunyasının ileri gelenlerinin anlaşmalar yapmak, ticaretpolitikalarınıorstedovereksertleştirmekvebaşkaşirketokrasipolitikalarıuretmekuzerebirarayageldiğiDunyaEkonomikForumu’nayanıtolarakdoğmuştur.2005yılınınOcakayında130’dan fazla ulkeden gelen 150 bin katılımcı ekonomik, toplumsal, çevresel ve siyasimeseleleri tartışmak, başarısızlığı aleni bir hal alan sistemlere alternati ler uretmek uzereBrezilya’nınPortoAlegrekentindetoplandı.BrezilyaDevletBaşkanıLulaileVenezuelaDevletBaşkanıChávezdekendialanındasivrilmişisimlerlebirlikteforumakatıldı.İsveçlibirtoplumorgutuolanDagHammarrskjoldVakfı,bendenanatemasıBirEkonomik

Tetikçininİtiraflarıustundeyoğunlaşacakbirkonuşmayapmamıistedi.Bununiçindevasabirçadır kuruldu. Kitabın telif hakları birçok dile çevrilmek uzere verilmiş ama çoğu henuzyayınlanmamıştı.Biryandandabufazlaonemlideğildi, çunkuİngilizcebaskıkendinegenişbir okur kitlesi bulmuştu. Gelenler yuzlerce sandalyeyi doldurup çadırın dışına taştı.Konuşmamınsonundadüzinelerceinsansorusormakveyorumlarınıdilegetirmekiçinsırayagirdi.BenozelliklekendiulkesininyonetimkademelerineolaneleştirilerinidilegetirengençbirBrezilyalıdanetkilenmiştim;Lula’yıET’lereteslimolmakveseçimkampanyasındaverdiğisozlerden geri adım atmakla suçluyordu. Yaptığı kısa konuşma bana Ekvador’da Gutierrezaleyhineyapılanlarıanımsatmıştı.Forum’dayapt ığımkonuşmabirkapıaçtı.Afrika’dan,Asya’danveLatinAmerika’dangelen

insanlarındışındabaşkabirçokkatılımcıdabenimle iletişimegeçti.Hepsiduşuncelerini veöykülerinianlatmak,benimdeneyimlerimipaylaşmakistiyordu.Katılımcılarınçoğundan dahaşıkgiyimlibiradambanakendisiniBrezilyaDevletBaşkam

Lula’nın en ust duzey danışmanlarından biri olarak tanıtan kartvizitini verdi. Benimleotelimin yakınındaki kuçuk bir parkta buluşmak istiyordu. “Lutfen bunun sadece sizinlebenimaramdakalmasınaözengösterin,”demeyiihmaletmedi.Kararlaştırılan zamanda parka gittim. Biraz tedirgindim. Brezilya yonetimini birşekilde

rahatsızedipetmediğimiduşunuyordum.Bununasılyapmışolabileceğimikestiremiyordumamabirdevletgörevlisininbenimleböylegizlilikyansıtanbirtavırlailişkikurmakistemesidetuhafgeliyordu.Parkaulaşınca içeri girmeden once gevşemeye çalışarakbirkaçdakikaoyalandım.Geçen

araçlardan yukselen korna seslerini, kulak tırmalayan muzikleri beynimin içinde çekiçdarbelerigibihissediyordum.Kaldırımınparktarafındakiçiçeklerikoklamakiçineğildimamaaldığım tek koku araba egzozlarınınki oldu. Bulunduğum kenti duşundum. Porto Alegreyaklaşık1.5milyonnüfuslubirsanayimerkeziydi.AmaABD’dekonuştuğuminsanlarınpekazıorayıbiliyordu.Yürüyüpparkagirdim.Josébirağacınaltındakibanktaoturuyordu.Tiriltirilutulugomleğiylepantolonunu,penye

birgomlekvekotpantolonladeğiştirmişti.Onayusufçukboceğigoruntusuverengenişcamlıgüneş gozluğu ve alnına kadar indirilmiş bir beysbolşapkası takmıştı. Yanına yaklaşıncaayağakalktı,tedirginbirşekildeetrafabakındıktansonraelimisıktı.“Geldiğiniziçinteşekkürederim,”dedi.Yerine oturmadan once bana birilerinin buluştuğumuzu gormesi halinde, Portekizcede

yayınlanmadanoncekitabımlailgilidahafazlabilgialmakiçinoradaolduğunuaçıklayacağınısoyledi. Bakışlarıyla parkı bir kez daha tararken, “Ama i şlerin o noktaya gelmeyeceğiniumuyorum,”diyeekledi.“Nedeolsabugunlerdekimseneolacağını oncedenkestiremiyor.”Bankıgösterip,“Lütfenoturun,”derkensesizayıftı.Yan yana oturduk. BanaBir Ekonomik Tetikçininİtirafları ile ilgili sorular sordu. Soruları

ozellikle de 1977’de buyuk kişisel risk alarak,Şah ve onu alaşağı etmek isteyen (ve bunuyaklaşık iki yıl sonra başaracak olan)mollalarla ilgili bilgilerini benimle paylaşan Emin veDoktor ustunde yoğunlaşıyordu. Yanıtları alan Jose bu iki kişinin gerçek kimliklerinin aslaaçıklanmayacağına yonelik sozumu tutmuşolmamdan oturu duyduğu rahatlığı dile getirdi.

VereceğimesajınABDyurttaşlarınaulaşmasını istiyoramakaynağının gizli kalacağınadairgarantiistiyordu.Adınıyazmadığımsürecenotalmamıkabuletti.Konuşmamızesnasında,ben1968’deüniversitedenmezunolduğumdakendisininyirmialtı

yaşındaolduğunusoyledi.Kitabımıokuduğunuveifşaettiğimşeyleriminnetlekarşıladığınıifadeetti.Amavurguladığı çok onemli birşeydahavardı:“Yazdıklarınız sadecebuzdağınıngörünenkısmı.Bunubildiğinizdeneminimamabensöylemegereğiduydum.Sizinkitabınızdabilegerçeköykügözdenkaçıyor.”Jose bana patronu Lula’ya uygulanan muazzam baskıyı anlattı. “Mesele sadece ruşvet

tekli leri vedarbe tehditleri; gizli pazarlıklar ve ekonomik ongorulerin tahrif edilmesi; biziaslaodeyemeyeceğimizborçlaraltınasokarakkoleleştirmekdeğil.Çokdahaderinleregidenbirşeybu.”ŞirketokrasininBrezilyavebaşkabirçok ulkedeaslındasiyasipartilerinhepsinidenetimi

altındatuttuğunuanlattı.“ABDkarşıtıgibigorunenradikalkomunistadaylarbileWashingtonileuzlaşımiçindedir.”Tümbunlarıneredenbildiğinisorduğumdaguldu.“Uzunzamandırbuişlerleuğraşıyorum,”

dedi.“Heppolitikanıniçindeydim.Johnson’danherikiBush’akadarherşeyiyaşayıpgordum.SizinhaberalmaservislerinizveET’Ierinizdüşünebileceğinizdençokdahaetkilidir.”Joseoğrencilerinetkilereenaçıkvenahifolduklarızamanlardanasıl ayartıldığını anlattı.

Kendi gençlik deneyimlerinden, içkinin, kadınların veuyuşturucununnasıl kullanıldığındansozetti.“YanianlayacağınızgibiAmerikankarşıtıradikalbirmuhalifseçilipgorevegeldiğiyehayatı boyunca yapmayı içtenlikle arzu ettiği şekilde Washington’un karşısına dikilmeyibaşaracakkonumaulaştığıanda,sizinCIAelindeonunlailgilibirşeylerleortayaçıkar.”“Şantaj.”Guldu. “İster oyle deyin, ister ‘modern diplomasi’. Bunu yapan elbette ki sadece ABD

değildir. Noriega’n ın neden alaşağı edildiği veşimdi bir ABD zindanında çuruduğune dairsöylentilerimutlakaişitmişsinizdir.”“ContadoraAdası’ndakikameralardansözedildiğiniduydum.”Cantadora, Panamakıyılarında, adı kotuye çıkmış,Amerikalı işadamlarının, politikacılara

aklagelebilecekherturluahlakdışışeyisunulabildiğibirtatilyeriydi.ET’likzamanlarındabendeorayabirkaçkezgitmiştim(veamaçlarımdoğrultusundakullanmıştım).“Okameralarakiminyakalandığınıdabiliyormusunuz?”diyesorduJosé.“Dedikoduya gore, GeorgeW. Bush babas ınınbaşkanlığı sırasında kokain kullanırken ve

normaldışıseksyaparkenresimlenmiş.”Latin Amerika’da, genç Bush ile kafadarlarının bu fotoğraflarının, Noriega tarafından

Başkan Bush’u anahtar konumundaki kimi meselelerde Panama yonetimiyle birliktedavranmayaiknaetmekiçinkullanıldığıyonundebirkuramvardı.BununustuneH.W.Bush,Panama’yı işgal etmiş ve Noriega’yı Miami’deki bir hapishaneye tıkmıştı. Noriega’nın gizlidosyalarınınbulunduğubinabombalarladumduzedilmiş,1989’daoolayyaşanırken2biniaşkınsivildehayatınıkaybetmişti.Birçokinsan,ordusuolmayanveABD’yekarşıherhangibir

şekilde tehdit oluşturmayan bir ulkenin işgal edilmesinin tek mantıklı açıklamasının bukuramolduğunuiddiaediyordu.Josebaşınısallayarakdoğruladı.“Benimdurduğumyerdenbakıldığında,o soylentiler son

derecegerçekgeliyorkulağa.Bunlarıfantezidiyarındançıkartıpinanılırlığataşıyacakçokşeyyaşadım.”Sonrabaşınıeğipbanabaktı. “Sizde oyle.”Ardındanyenidenetrafagozattı. “Vekuramdakidoğrulukpayıbenidehşetedüşürüyor.”Lula’nın yolsuzluğa karışıp karışmadığını, eğer oyleyse bunun ne kadar zamandan beri

sürdüğünüsordumona.Busorununonusonderecerahatsızettiğibellioluyordu.Uzunca bir duraksamadan sonra Lula’nın da sistemin bir parçası olduğunu kabul etti.

“Yoksa oyle bir konuma nas ıl yukselebilirdi ki?” Ancak Jose, Başkan Lula’ya duyduğuhayranlığı da dile getiriyordu. “O realisttir. Halkına yardım etmek için başka seçeneğiolmadığınıanlamıştır.”Sonrabaşınıhafifçesalladı.“FazlailerigiderseWashington’unonudevireceğindenkorkuyorum.”“Sizcebununasılyaparlar.”“SizAmerikalılar’ındeyişiyleherkesingardırobundaiskeletlervardır.Herpolitikacıbellibir

şekildeifadeedildiğizaman,kulağakotugelecekşeyleryapmıştır.ClintonileMonicaorneğin.Meselekızdeğildi.Clintondunyaparabirimlerinirevizeetmeçabalarındaçokilerigitmiştivegelecekteki Cumhuriyetçi kampanyaları için buyuk bir tehdit oluşturuyordu; çok genç,dinamik ve karizmatikti. Boylece Monica sahneışıklarının altına itiliverdi. Bush’ungeçmişindedebirkaçkadınolmadığınainanmıyorsunuzdurherhalde!Amakimonlardansozetmecesaretinikendindebulabilirki?Lula’nındaiskeletlerivar.İmparatorluğunuzuyonetenguçler onudevirmek isterse gardırobunkapağını açıverecekler. ABD hegemonyas ını tehditedenbirlideriortadankaldırmanınbirçokyoluvardır.”Jose’ninoandakibakışını aylar sonra, Lula’nınpartisinden onde gelendort gorevli istifa

edincehatırlayacaktım.Dortkişi yasamameclisi uyelerinekullanacakları oylar karşılığındamilyonlarcadolarodenmesiyolsuzluğunungerisindekibeyinlerolmaklasuçlanacaktı.VebuskandalLula’nınsiyasikariyerininsonuolacakgibigörünüyordu.İmparatorluğu nasıl dizginleyeceğimizi sorduğumda Jose, “Ben de bunun için sizinle

buluştum,” dedi. “Bunu sadece siz Amerikalılar çozume ulaştırabilirsiniz. Sorunu sizindevletinizdoğurdu ve sizin halletmeniz gerekiyor.Washington’u demokrasi vaadini yerinegetirmeye zorlamalısınız. Yozlaşmış şirketlerinizin ulusallaştırılmasını gerektirse bileyapılmalı bu. Ticari kuruluşlarınızın ve hukumetinizin dizginlerini elinize almalısınız. ABDhalkıbuyukbirgucesahiptir.Bumeseleyes ıkısıkıyasahipçıkmalısınız.Başkaseçenekyok.Brezilya’da elimiz kolumuz bağlı. Venezuelalılar’ın da oyle. Nijeryalılar’ın da. Herşey sizekalmış.”Dunya Sosyal Forumu’nda yaptığım konuşma ve kitabımı imzaladığım resepsiyon

sonrasındaduyduğumsevinçJoseileolangoruşmeylesonmuştu.PortoAlegrecaddelerindedolaşırken key im gitgide daha fazla kaçıyor, moralim daha da bozuluyordu. Gazeteciolduğunu iddia eden çarpıcı Brezilyalı kadından gelecek etkilere beni açık hale koyan daherhaldeburuhhaliydi.

Ya da tersi. Jose ile yaptığım konuşma beni bir anlamda uyarmış olmasa, guzelcarioca'nın{43}beniroportajıdahasakinbiryerdeyapmabahanesiyledavetettiğivebaştançıkartmak için en ince yontemleri kullandığı otel odasının gardırobunda benim de biriskeletimolabilirdi.

25-İmparatorluklaBoyÖlçüşmekBrezilya’dandönüşümünüstündenhenüzkısabirzamangeçmiştikiBolivyapolitikbirkaos

doneminegirdi.DevrilenbaşkanGonzaloSanchezdeLozada’nınyerinegetirilenCarlosMesaen iyimser bakışla zayıf, daha gerçekçi bir bakışl aşirketokrasinin işbirlikçisiydi. EvoMorales’inMASpartisiveyerlihalkoluşumları,toprakedinmehakkı,yoksullaramutfakyakıtıyardımı,petrolvegazendüstrilerininulusallaştırılmasıiçindiretiyordu.İnterneteduşenhaberleri okurkenveLatinAmerika’dakidostlarlakonuşurken, gozumun

onune sık sık elektrik faturalarını odemek için dondurucu soğuk ve yağmurun altındasıralanmış kadınlar ve çocuklar geliyordu.Şimdi ne duşunuyordu acaba o insanlar? Ozamanlar çok uysal, ezik gorunuyor,İspanyollar’ın kalay madenlerinde çalışan koleleriandırıyorlardı.Amabirşeyonlarıateşlemişti.Okuyruklardançıkıpsokaklaradokulmuşlerdi.S uşirketinin burolarını basmışlardı. Başkanlık sarayını kuşatmışlardı. Dunya Bankasıkarşısında doğrulmuş, şirketokrasiye kafa tutmuş, tarihin en guçlu imparatorluğunungazabını ustlerine çekmişlerdi. Amaçları uğruna can vermişlerdi. Tum bunların olmasınısağlayanşeyneydi?Bu tur sorulara her zaman verilecek birden fazla yanıt vardır ama Bolivya orneğinde

bunlardan biri ozellikle onemliydi: Tek bir adam, Evo Morales. O elbette ki hareketingerisindeki bir avuç onderden sadece biriydi. Ama kongreye kadar yukselen, sonra dabaşkanlıkiçinadaylığınıkoyanoydu.Bunlarındaotesinde,birsembol,birkatalizordu.GeorgeWashington,SimonBolıvarvediğer tumbuyuk onderlergibiEvoMoralesdehemvizyona,hemdeeylemciyapıyasahipti.Bolivya’nında,herkesinde,yanibizlerindeumuduydu.Çunkuonunyükselişihepimizinpaylaştığıbirduşunhayatageçmesianlamınageliyordu:Buyukkrizdönemlerindehalkınakaranlıktanışığaçıkmasıiçinönderlikedecekbirinsangelir.MoralesbirbaşkaLatin ondere, dunyanın enbuyuk egemenineo karikaturdeki gibi kafa

tutupgerilemesinisağlayanHugoChavez’eçokşeyborçluydu.MilyonlarcaLatinAmerikalınınGeorgeW.Bush’ubirdemokrasininme şruyollarlaseçilmiştemsilcisiolarakdeğil,birseçimiçalmışdespotolarakgormesihemChavez’inhemdeMorales’inyararınaolmuştu.Eğerbuyukliderlerdüşmancatavırlırakipleregereksiniyorsa,oadamlarbuozellikleresahipti.VeChavez,Bush’un zırhının da delinebilir olduğunu gostermişti. Sıska çocuğun kendisini itip kakankabadayıtavırlıçocuğadahafazlatahammuletmemeyekararvererekkarşısınadikilmesiveonukaçmayazorlamasımetaforu,LatinAmerikalıdostlarımtarafındansıksıkdilegetirilenbirörnekolmuştu.Moralesdebumetaforunöneminikavramıştı.BirbaşkaulkedegelişenolaylarMorales’ingucunupekiştirdi.Çokfarklınedenlerdenoturu

Ekvador’daki geçerli politikalar Aymara onderinden yana işliyordu. Lucio Gutierrez’ikabadayıyadirenemeyipvazgeçmekle,ET’lerlepazarlıklarbağlamaklasuçlayanEkvadorhalkı,başkanın istifa etmesi için dayatıyordu. Quito’daki yasa yapıcılar 20 Nisan 2005’teGutierrez’in gorevden alınması yonunde oy kullandı. Başkan yardımcısı Alfredo Palacio’yayeminettirerekgeçiciolarakyerinegetirdi.Yeni başkanın onculunun hatalarının IMF, Dunya Bankas ı, Washington ve Wall Street’i

beslemekteistekliolmasındankaynaklandığınıaçıklamasıfazlauzunzamanalmadı.NewYorkTimesgörevdeğişikliğindenikigünsonra,PalacioileekonomibakanıRafaelCorrea’nınonceki

başkanı ‘uluslararası borçlanmakurumlarıyla olanbağları’ nedeniyle eleştirdiğini vebunun‘bütçesinin%40’ınıborçlarınıkapatmayaharcayanbirulkeiçinetikolmadığınısavunduğunu’yazdı. ‘Yeni yonetiminABD ile ticari konularda surdurulengoruşmelerin gidişatını yenidendeğerlendirebileceğini’ vurgulamayı da unutmadı.NewYork Times, Bay Palacio’nun ‘kamuborçlarınıodemeyeayrılanpetrolgelirlerinitoplumayonelikharcamalardakullanmayıtercihedeceğini’belirtiyordu.{44}

BunlarolurkenBolivya’daBaşkanMoralesde,Ekvador’dakisondurumukendisavunduğupolitikaları guçlendirecek bir çekişme olarak goruyordu. Ona gore olup bitenler Andlar’ındeğişimehazırolduğununvekendialtyapısınasahip(yanimodernmateryaliststandartlarınyoksullaştırdığı toplumlardan gelen) bir insanın dumene geçme zamanının geldiğininkanıtıydı.OnakarşıgelişenresmiABDtepkisiduşmancaydıamaLatinler’inbakış açısındanbaşka bir teyit niteliği daha taşıyordu.Washington’un goruşunu yansıtanNewYork Timesşöyleyazmıştı:

Bay Morales’in başkanlığa gelişi, Bush yonetimi açısından uyuşturucuya karşı verilensavaşta onemli bir aksama, uyuşturucuyla mucadelede, ekonomide ve ulusal gelişmedekullanılacakmilyonlarcadolarlıkAmerikanyardımını tehlikeye atacakbir gelişme olarakgörülmektedir.{45}

BaşkanBushilemedyadakiyandaşları,Morales’euyuşturucuureticisimuamelesiyaparken,Bolivyalılar ve diğer Latin Amerikalılar oyle olmadığını biliyordu. Washington’un onlarınkahramanını iblis ilanettiğinin vehukumet tarafındanyapılan resmibasın açıklamalarınıngerçekleri tahrif ettiğinin farkındaydılar. Beyaz Saray’ın ve kimi belli medya unsurlarının,Morales’i karalamak için her duzeyde iftiraya başvurabileceğini anlamışlardı. Bu taktikAmerikanseçmeninikandırabilirdi.AmaABDBolivyaBuyukelçisiRocha’nın,Moralesgibibiradayın seçilmesinin, ulkesinden gelecek yardımları durdurabileceği yonundeki tehditkarbeyanlarıülkedetamtersietkiyapıyordu.ABD’de bir grup Latin Amerikalı oğrencinin de katıldığı bir davette birşaka yapıldığını

duydum:“Hugo’nun bir numaralı halkla ilişkiler gorevlisi kimdir?” (Duraksama) George Bush.

Evo’nunbirnumaralıhalklailişkileruzmanıkimdir?”Yanıt:“GeorgeBushmu?”“Hayır.OWallStreetJournalveNewYorkTimes'inardındanüçüncüsırada.”

26-UyuşanRuhlarBirçokLatinAmerikalıiçinEvoMorales,şirketokrasikarşıtlığını,yerlihalklarveyoksullar

dayanışmasınısimgeler.GelenekselAndsuveterleri,pançolarıveyunbereleriiçindekihaliylemütevazıkokeninigozleronuneserecekcesaretesahiptir.Halkınınnekadarbuyukolduğunuabartılı gurur ifadelerine başvurmadan ortaya koyar ve yuzyıllar boyunca baş eğdirilmişolmalarınınonlarışimditopraklarıvegururlarıiçinsavaşmaktanalıkoymayacağınıkesinbirşekildedilegetirir.Onagoresomurulmuşolmakbayağıduzeyeindirgenmişolmakanlamınagelmez.Maddeselanlamdayoksullukahlakiyetersizliğenedenolmaz.Morales başkanlık yarışına katılacağını dunyaya duyururken, yolsuzluk ve yozlaşmayla

mucadele edeceğini ve Bolivya’nın ulusal kaynaklarını halkın yararına kullanacağını vaatediyordu.OkaynaklarıyağmalamayakararlıyabancışirketlereveABD’ninkoka idanlarınınyokedilmesiyonundekidayatmasınakarşısavaşmayakararlıolduğunuaçıkçailanediyordu.Bitkinin ancak belli bir işlemden geçirilmesi ve Bolivya dışına kaçırılması halindeuyuşturucuyadönüşereksorunhalinegeldiğinivurgulayor,bununsonkullanıcıduzeyindebirmeseleolarakizlenmesigerektiğinisavunuyordu.EvoMorales2005yılınınAralık ayındaoyların buyuk bolumunu alarak, Bolivya’nın yerli

halklardançıkarttığıilkdevletbaşkanıoldu.Vederhalbaşkanlıkmaaşınıyarıyaindireceğini,kuracağı hukumetteki kimsenin kendisinden fazla maaş almamasını sağlayacağını ve bukesintilerin daha fazla devlet okulu oğretmenine iş verilmesinde kullanılacağını duyurdu.Başkanyardımcısı AlvaroGarcia Linera iseBolivya’nın şirketokrasi karşıtı devriminde yeralmış bir gerilla lideriydi; Meksika’da matematik oğrenimi gormuş, ardından La Paz’dakiMayor de SanAndres Universitesi’nde sosyoloji profesoru olmuş, entelektuel ve toplumsalanalizciyonuyletanınmış,oaradadortyılınıdahapistegeçirmişti.AdaletBakanıbirkadındıvehayatınıbirdonemhizmetçilikyaparakkazanmıştı.Senatobaşkanıkırsalkesimdengelenbiröğretmendi.Moraleshernekadaretnikhalklarıniçindengeliyorsada,butunvaatleri,isterAndlar’ın doruklarına yakın yerde, ister kentlerin mezbeleliklerinde yaşasınlar, Bolivya’n ınyoksullarınaveoykullanmahakkındanyoksunbırakılmışlarınayönelikti.ABDbasınıisekenditakipçileriniaçıktanaçığayanılttı.Medya,ulkesiişgaledilmedenonce

GuatemalalıArbenz’ekarşıbaşlattığıkampanyayıanımsatanbirşekildeMorales’inkomunistolduğu,Castro’nunajanlığınıyaptığıveABD’yekokain ihracatını desteklediği çığırtkanlığınıyapmayabaşlamıştı.Bechtelşirketi ise 2006 yılı Ocak ayında, yani Morales’in seçilmesinden bir ay sonra

Bolivya’yakarşıaçtığıdavayıgeriçekti.Yaklaşık dort ay sonra, 2Mayıs 2006’da BaşkanMorales orduya ulkenin her tarafındaki

petrolvegazhavzalarınıişgal etmevedevlet denetimi altına alma emrini verdi.Şirketleremevcut kontratlarını devletle yeniden masaya oturarak yenilemeleri için 180 gun suretanırkenşoyle diyordu: “Yabancı şirketlerin somurusu sona ermiştir.” Kar ı %80 yabancışirketler, %20 Bolivyalılar yerine, bu oranları tam tersi olacakşekilde değiştireceğinisöylüyordu.{46}

KimileriBolivya’nınbirleşikLatincephesinindışınakaydığınıdüşünüyor,buülkedenbüyükmiktardadoğalgazalanBrezilyaileArjantin’indurumdanenfazlaetkilenecekyerelunsurlar

olduğunu one suruyordu. Ama Chavezşu sozlerle Bolivya’yı ateşli birşekilde destekledi:“VenezuelaileaynıyondeyolalanBolivya’nınarkasındayız.Doğal kaynaklarımızı ve yeraltızenginliklerimizi, bize bir askeri darbeye mal olması pahasına ve uzun, zorlu bir sureçsonundadenetimimizaltınaaldık.Eminimki,Bolivya’dadaherşeyyolundagidecektir.”Morales politikasını gayet açık birşekilde ortaya koymuştu: Ulusalcılığı yukseltecek ve

Latin Amerika’da oluşan ABD karşıtı cepheyle birlikte hareket edecekti;şirketlerinsömürüsünekarşıneredeolursaolsunkarşıtavıralacaktı.Şöylediyordu:

“Ulusalkaynaklarımızıkoruyacağız.Bolivyabundanoncesahipsiztopraklarolarakkabulediliyorsa,artıkbirilerininsahiplendiğiyerolarakbilinmelidir.ButopraklarBolivyalılar’ın,ozellikledeyerlisiveesassahibiolanhalklarındır. Ozelşirketler,petrolculer,uluslararas ıkuruluşlargelmekisterveBolivyayasalarınauymayıkabulederlersememnuniyetlekabulederiz. Ama yasalara saygı gostermeyecek, kendilerini devletin, yasanın emri ve yetkisialtındasaymayacakolanlarkötüsonuçlarlakarşılaşabilir!”{47}

2006 yılı Ocak ayındaŞili de Arjantin, Bolivya, Brezilya, Ekvador ve Uruguay’ın izindeyurudu:MichelleBacheletsoyleminiuluslarınkendikaderinitayinetmehakkınısavunanbirplatformdayuruterekbaşkanlığageldi.Okonumaulaşanilkkadınolarakoncelikliicraatıdakabinesininyarısınıkadınbakanlardanseçmekti.Buliderlergeçmişteşirketokrasiyeşiddetlemuhalefetedenlerinmirasınısürdürürken,yeni

milenyumun ilk yıllarında farklı bir oluşumşekilleniyordu.Vebu farklılığın kuresel etkileriolacaktı.Tarihinhiçbirdoneminde,seçmenlerenustduzeymevkilerehalklarınınçıkarlarınıABD’nin

paraya yonelik çıkarlarına karşı korumaya kararlı liderleri, bu oranda ve aynı andagetirmemişti.Oylebiroybirliğihiçbirzamansağlanamamıştı.Fakirlerinenfakiri,ustelikhemkırsalda, hem de kentsel kesimde oyle bir destek gosterisini daha once asla yapmamıştı.Sömürgeleştirilmiş ulkeler somurgecilerine daha once o kadar guçlu ve dayanışmavurgulayanbirmesajgondermemişti.Boylebirşeykuzeyyarıkuredeyaşanmamıştı.AfrikayadaAsya’da da oyle. Ortadoğu her ne kadar imparatorluğun cenderesine direniyorsa da, bumucadelebolgehalklarınabuyukbedelleremaloluyordu.OteyandanLatinAmerikadevrimisadece somurgecilerden kurtulmayı amaçlamıyordu. Daha fazla eşitliğe, ozgurluğe vetoplumsalreformadoğrupozitifbirhareketti.Buyukorandadabarışçıldı.Etkileriyerkureninher tarafına yayıldı ve bir ornek oluşturdu; çok sağlam hede lere ulaşarak tum kıtalardahalklarailhamverdi.Yeni seçilen başkanlar yarıkure tarihinde gorulmemiş birşey daha başlattı. Birbirlerini

savunmayı kararlaştırdılar. Simon Bolivar zamanında olduğu gibi tek bir liderin etrafındatoplanarakdeğil,ortakrızaylakurulanbubirlik,IMFveDunyaBankasıileABD’yekarşıolantutum ve tavrını, savunma alanına da yayacakşekilde geliştirmişti. Brezilya, Arjantin,Şili,PeruveVenezuelagibi ulkeleraskerivarlıklarını çokulusluşirketlerikorumaktan, ulkeleriniyabancımudahalesinekarşıkorumayaçevirdi.Vegenişkapsamlıaskeri işbirliği olasılıklarıciddianlamdatartışılmayabaşlandıLatin Amerika ulkeleri birbirleriyle olan bağlarını kuvvetlendirmenin yanı sıra ABD’nin

imparatorluk kurma tutkusuna karşı guvensiz bakışı paylaşan Hindistan, Çin ve başka

uluslarlaagresifbirşekildegelişenilişkilerkurdu.OldukçaonemliKasım2005gezisindeÇinBaşkanı Hu Jintao, Arjantin, Brezilya,Şili veKuba’yı ziyaret etti;MeksikaBaşkanı VincenteFoksvePeruBaşkanıAlejandroToledaileikiligoruşmeleryaptı.ÇinligirişimcilerAmerikanticarikuruluşlarınıkendiçopluğusaydıklarıkimiyerlerdenonlarısessizcesurupçıkarmıştı.PanamaKanalı’nınikiucundakidemirlemelimanlarınındenetimibirÇinfirmasınınelindeydi.ÇinileBrezilya,1998’deKureselKaynaklarUyduprogramınıbaşlatmıştı.Washington’unABDşirketlerinin işine yarayacak ticaret paktlar yaratma çabaları, Latin liderlerin direnişiylekarşılaşırken, Çin’in hiç zorlanmadan gosterdiği çabalar açık kucaklarla karşılanıyordu. Budurum Çin’in bir imparatorluk olarak ortaya çıkma potansiyeli açısından çelişkili gibigorunebilir. Ama Latinler, Çin’in ABD’nin tersine iç ili şkilere burnunu sokma geçmişiolmadığını anlamıştı. 1960, 1970ve1980’lerde SSCBnasılABD saldırganlığınakarşı dengeunsuru olarak goruluyorduysa,şimdideÇino konumayerleşmişti.Dunyanınher tarafındapervane gibi dolaşan Latin hukumet temsilcileri, ticari ilişkileri geliştirmekteki kararlılığıtemsil ediyordu ama bunun yanı sır aşirketokrasi karşıtı hareketin ve guney Amerika’dakiulkelerin ABD hegemonyasınakarşı kararlılığının bir parçası olarak da gorev yapıyorlardı.Latinler’in ABD mudahalesi korkusunun ne kadar geçerli nedenleri olduğunu, ustu ortulugirişimlerkadarWashington’unaçıkçadilegetirdiğipolitikalarıdagösteriyordu.BunoktalarBrezilya’dandonduktensonrabeynimdeiyicenetleşti.Gunahlarınıitirafetmek

isteyenbirkaççakalbenimleilişkiyegeçmişti.

27-BirSuikastlarTarihçesi“Seçilmesinden iki gun sonra El Presidente’ninmakamına gittim ve onu tebrik ettim.

Büyükmasasındaoturmuş,banabirCheshireKedisigibisırıtıyordu.Solelimiceketimincebineatıp,‘Buradaoyunauygunşekildekatılırsanızsizeveailenize

verilecekbirkaçyuzmilyondolarım var,’ dedim. ‘Oyunu biliyorsunuz; petrol şirketlerininbaşındaki dostlarıma nazik olacak ve Sam Amca’ya hurmet edeceksiniz.’ Sonra yan ınayaklaşıpbukezsağelimiceketincebineattımveyuzumonunkineneredeysedeğecekkadareğilerekfısıldadım: ‘Buradadabir tabancave ustunde isminizinkazılı olduğubir kurşunvar;seçimkampanyanızdaverdiğinizvaatleritutmayakalkışmaolasılığınakarşı.’Geri çekildim, yerime oturdum ve ona Sam Amca’ya meydan okudukları için alaşağı

edilmiş ya da suikasta uğramış başkanların isimlerini kısaca hatırlattım. Diem’denNoriega’yakadarolanisimleriyani...Sırayıbiliyorsun.Mesajıaldı.”

Brettbirasınıyudumladı.Florida’dakiPalmBeachGardens’debulunanWaterwayCafe’ninonundeki rıhtıma bağlanmış teknelerden birine sıçrayan bikinili sarışına bakmak içindönerken,“Bukadar,”dedi.“Yanibukadarızatenherşeyianlatıyor.”Brett benimle ilk ilişkiye geçtiğinde kendini ‘Ekvador ve oteki Latin Amerika ulkeleri

hakkındakonuşmak’isteyenbirçakalolaraktanıtmıştı.Telefondayadae-postalarındadahaayrıntılıbilgivermeyi reddetti.Onunla ilkkezFlorida’dakievimeyakınbir plajdabuluştuk.HalaET’leriçinçalışmasınavekimliğinitoplumaaçık birşekildepaylaşmaktankorkmasınarağmen, onu kiralayan kişinin tavırlarından rahatsızdı. “Kibirli,” dedi bana. “Ve yozla şmış.Yurttaşlarımız seçimle goreve getirdikleri kişileri tanımalı ve tavırlarının birçok eskidostumuzubizimaleyhimizenasıldöndürdüğünüöğrenmeli.”Buaradayıldavergidenmuafyarımmilyondolar kazandığını ve işini sevdiğini de kabul

etti.“Kimileriadrenaliniçinekstremsporlaryapar.Bendebuişiyapıyorum.”Kübakökenliydive anlattığına gore Castromalumdevrimle FulgencioBatista’yı alaşağı ettiği zaman, ailesimilyonlarcadolarkaybetmiş,budakomünizmekarşıbirkorkuyakapılmasınanedenolmuştu.“Komunistler gitti ama benim işim değişmedi,” dedi. “Ustelik o i şte çok iyiyim.Washington’daki sersemlerin son derece kotu izlenim bırakmasına gerçekten çokiçerliyorum.”Brett’ingorunuşuveinsanınustundebıraktığıizlenimişineuyuyordu.Tsunamininharap

ettiği Endonezya’daki operasyonların guvenliğini sağlayan Neil’in tersine, onda bir polishavası vardı. Halklar ve ulkelere dair, yanlış yapmamaya hassasiyet gostererek yaptığıaçıklamaları-kibunlarınarasındaişeilkbaşladığınısoylediğiyerolanPanamaileTorrijos’adairbetimlemelerdevardı-benim izlenimlerime tamıtamınauyuyordu.Onunla konuşmakeski gunlere goturmuştu beni. O anda çalıştığı kişinin adını vermiyordu ama oykusunumesleğiniafişeedecekbirçokörnektenbiriolarakkullanmamıistediğinisöylüyordu.Anlattığı hiçbirşey benişaşırtmadı. Sozunu ettiği yedi ulkenin başkanlarına, benim eski

işimiyapanbirileri,yaniET’lertarafındanyanaşıldığındanhiçşuphemyoktu.BaşkanahiçdeyabancıolmayanokişiDunyaBankasıçalışanı,ABDbuyukelçiliğigorevlisi,USAIDçalışanıya

da bu kurumlardan birinin danışmanı kimliğiyle, gucun odaklandığı merkezlerde epeydolanmış, kendini gostermişti. Ama asıl gorevini seçimlerden sonra yerine getirecekti.Kuşkucu bakış açısını benimseyenler arada sırada bana suikastların yapıldığını elbette kibildiklerini ama ET’lerin varlığına neden inanmaları gerektiğini sorar. Ve herkesçebilinen/bilinmesigerekenyanıtıalırlar: Sağlıklı duşunebilenhiç kimsebir devlet başkanınıalaşağı etmeyidenemeden once suikastla oldurmeyekalkışmaz.Hiçbir politikacı yadaCIAoylebirşeyiaklındangeçirmez.Ensertmafyaunsurubilebunuyapmaz.Çunkuçokrisklidir.Veortalığıberbateder.Yap ılanyanlışınustesindengelmekiçinbirçokyolvardır.Herzamanoncetemsilcilergonderirsiniz.Bunlaryozlaşmaolasılığını,tavşanınburnunauzatılanhavuçgibisunarsozkonusukişiye.Buyontemişeyaramazsa,askeridarbeyadasuikasttehdidiniönesürerler.BenbenzerigorevlerdeykenBrett’dençokdaha inceliklidavranırdım.Devlet dairelerinde

yaptığım konuşmalarda, her zaman etrafta gizli kayıt cihazı olduğu varsayımıyla hareketederdim.Amamesajınanlamıherzamanaynıydı.Başkanogoruşmedenaklındahiçbirkuşkuolmadan ayrılırdı: Başta kalıp zenginleşebilirdi, ama bunun için bizimle işbirliği yapmasıgerekirdi;aksihaldebirkenarafırlatılıpatılacaktı.Ölüyadadiriolarak.BaşkanChavezçakallarveET’lerileolanilişkileriniVenezuelaradyosundaanlatmıştı.BBC

onunbukonudakibirçokkonuşmasındanbirinihaberyapacaktı:Başkan,JohnPerkinstarafındanyazılanBirEkonomikTetikçininİtiraflarıadlıkitaptansoz

ederek,bukişilerinkendisiyledeilişkiyegeçtiğinianlattı.Ulkeuzerindegozetlemeuçuşlarıyapılmasını ve ABD danışmanlarının varlığını kabul etmesi halinde, kimi fonlarınkullanımınaaçılacağınınteklifedildiğiniaçıkladı.Bu tekli leri reddetmesine rağmen ekonomik tetikçilerin vazgeçmediğini, zayıf devlet

memurları,parlamentoüyeleri,hattakendiçevresindekiordumensuplarınabaskıyapmayaçalıştıklarım soyledi. Chavez, Perkins’in kitabında anlattığı gibi ekonomik tetikçilerinbaşarısız olmasının ardından çakalların geldiğini, askeri darbe ve suikast komplolarınagirişildiğiniaçıkladı.Vehitapettiği kalabalıktan yukselen tezahurat arasında, “Ekonomiktetikçileriveçakallarıyendikvegerigelecekolurlarsabirkezdahayeneriz,”dedi.{48}

ChavezbeniulusalTVyayınlarındanbirinedavet etmişti.Hernekadaronunla olmaktanbuyukmutlulukduyacaksamda,budavetigeriçevirmekzorundaydım;çunkubaşkaulkelerinpolitikalarınakarışmaktankaçınmayıkendimesıkıbirilkeedinmişimdir.HernekadarABD’yihesap sorulabilir konuma getirmek için gucum dahilindeki herşeyi yapmayı, uygunsuzedimleriçindeolduklarınıdüşündüğumzamankonumunaseçimlegetirilmişgorevlilerekarşısesimiyukseltmeyi,yanlışyadayıkıcıedimleriniteşhiretmeyisorumlulukkabuletsemde,aynı hakka başka ulkeler için sahip olmadığıma inanırım. Venezuelalılar’ın kendi yollarınıkendilerinin çizmesi gerektiği kanısındayım ve aynı şey butun dunya halkları için degeçerlidir.Ohalkların isteklerine,onlar içinneyinen iyisiolduğunubildiğimizduşüncesinekapılmadansaygıgöstermemizgerekir.Benbudersimanevi sonuçları en ağır olacak yollardan geçerek aldım;başka devletlerin

yonetiminimanipuleetmemiçinbanaparaverildi.Bununyukunuhayatımıngerikalanındaomuzlarımdataşıyacağım.Aynıyanlışıbirkezdahayapmayaniyetimyok.Bu felsefebazen

aslaamaçlanmamışkimisonuçlarayolaçsada.Başkan Gutierrez’in gorevden uzaklaştırılmasının ertesinde bazı Ekvadorlu gazeteciler

benimleilişkiyegeçti.OnlarlaBrettileyaptığımgoruşmeleritartıştımveeskibaşkanınonungibi birileri tarafından ziyaret edilmiş olabileceğine dikkat çektim. Brett’i ve emsali birçokkişiyi tanıyan biri olarak, çakalların Guney Amerika’daki seçimle başa gelmiş şirketokrasikarşıtıbaşkanlara,gorevebaşlamalarınınhemenardındanbaskı uyguladığına inanmak içingeçerli nedenlerim olduğunu anlattım. Bu soyleşilerde ne zaman fırsat doğsa, amacımınherhangi bir Latin Amerikalı politikacının eleştiri yoluyla da olsa propagandasını yapmakdeğil, ABD halkını, hukumetimizi ve ticari kuruluşlarımızı demokrasiyi engellemegirişimlerindeısraretmektenvazgeçirmeyedavetetmekolduğunuvurguladım.Bu soyleşilerden hiç değilse biri Ekvador basını tarafından farkedildi. 3 Mart 2006’da

yonetimkurulu uyesiolduğum Pachamamaİttifakı’nınyoneticilerindenBillTwist’tenbire-postaaldım.İletinin ekleri Ekvador’daki buromuzunyoneticilerininbirindengelenmesajla,Quito’nun gunluk gazetesi olanE lComerció’nun 1 Mart 2006 tarihli manşetini içeriyordu:LUCIOGUTIERREZ,JOHNPERKİNS’İKARAÇALMAKLASUÇLUYOR.Oradakiburodaçalışanlare-postadayazıyıözetlemişti:

‘John’unyaptığı soyleşi (....) burada gerçek bir kargaşaya neden oldu! (....) Gutierrez’inuyesi olduğu siyasi partinin başkanı, Comercio’ya eski başkanın aleyhindeki karalamaiddialarıkonusundasuçduyurusundabulunacağınıbelirtti.Buoldukça sıcakbir gelişme,çunku seçim donemine girmiş bulunmaktayız ve Gutierrez’in guç kazanmakta olanpartisininayaktakalıpkalmamasısözkonusu.’ElComerciodevamniteliğindekibirsoyleşiiçinbeniaradı.MuhabireEkvadorpolitikalarına

mudahale niteliğindeki hiçbir olguda yer almama konusundaki kararımı, Gutierrez’e iftiraatmakgibibirniyetiminkesinlikleolmadığını,amacımınABDkamuoyunu,hukumetlerimizinve ticari kurumlarımızın sık sık yetkilerini aştığına, edinilmiş guce dayalı istismarındurdurulmasıiçindayatılmasıgerektiğineinandırmakolduğunuanlattım.ElimdeGutierrez’inbir ET tarafından ziyaret edildiğine dair geçerli kanıt bulunmadığını, ancak geçmiştekendiminhükümetlerüstündebenzerbaskılarıbizzatoluşturduğumusöyledim.Sonrasında Gutierrez’den bana bir erişim olmadı. Ote yandan,Bir Ekonomik Tetikçinin

İtirafları I veEl Comercio yayınlarının bir sonucu olarak, çok sayıda ABD ordusumensubu,Bolivya topraklarında Venezuela’yı işgali amaçlayan askeri harekatın manevralarınınyapıldığınadairbildikleriniaktarmak içinbenimle ilişkiye geçti. BukişilerinhepsiABD’ninaldığıtavırdanBrettgibiderindenrahatsızolmuştu;seslerinitoplumadoğrudanduyurmayacesaret edemiyorlardı ama Amerikan halkının içinden geçtikleri deneyimleri bilmesiniistiyorlardı.Kolombiya, yarıku redeşirketokrasi karşıtı hareketlerin son derece dikkat çeken bir

istisnasıydı.BuulkeWashington’untemsilcisikonumunukoruyordu.KaynağıAmerikanvergimukelle leriolankitleselbiryardımınveşirketlerinsponsorluğunuyaptığıparalıaskerlerdenoluşma orduların ussu olmuştu. Bunların yanı sıra ABD ordusunun desteğiyle donatılmışolarakWashington’unbolgeseletkinlikkurmagiri şimlerininmerkezihalinegelmişti.HernekadarABDmudahalesininresmibahaneleriuyuşturucusavaşlarıçevresindeyoğunlaşıyorsa

da,busadecepetroledonukçıkarlarıhalkıntabanındangelecekmuhalefetekarşıkorunmakiçin yapılmış bir manevraydı. Haftalık Brecha de Montevideo dergisinin yazı kurulundabulunan ve Latin Amerika Fransiskan Multiversitesi’nde profesor olan Raul Zibechi,Kolombiya’nın İsrail, Mısır ve Irak’ın ardından en fazla ABD yardımı alan dorduncu ulkeolduğuna dikkat çekiyor. {49} (Associated Press ise ulkeyi uçuncu sıraya koyar.) Ve ba şkentBogota’daki ABD buyukelçiliği, Irak’takinden sonra dunyanın en buyuk ikinci elçiliğidir.Zibechi dışındabaşka bir uzman dahaWashington’un Pentagon’un emri alt ında olacak birGuney Amerika birleşik ordusu oluşturduğu sonucuna varmıştır ki, bu Amerika KıtalarıSerbest Ticaret Alanı’nda (FTAA) onerilen askeri versiyona denk gelir ve kurmaymerkeziBogota’dadır.{50}

Benimle ilişkiye geçen iki er ve bir asteğmen Profesor Zibechi’nin iddialarını desteklerşekilde konuşmuştu. Kolombiya’da konuşlanmalarının gerçek nedeninin ABD varlığıoluşturmak ve Pentagon kumandasındaki Guney Birleşik Ordusu’nda yer alacak LatinAmerikalı askerleri eğitmekolduğunu soyluyorlardı. (Ordu için bu terimi uç askerden ikisiaynenyazdığımşekildekullandı.)Teğmen, “Kolombiya’da yaptığımız herşey orayı uyuşturucu işi için biraz daha çekici

kılıyor,”dedi. “Durumunoradanedengitgidekotule ştiğini sanıyorsunuzki?Çunku biz oyleolmasını istiyoruz; çunku uyuşturucu tra iğinin arkasında biz varız. Tıpkı Asya’daki AltınUçgen’deolduğugibi CIA var. Yani,OrtaAmerika’da ve İran-Kontraolayındaİran’daolduğugibi.Veİngilizler’inÇinafyonunaelattığıgibi.Koka,perdegerisindenyurutulecekaktiviteleriçinkullanılabilecekmilyarlarcadolarkirliparasağlıyorveordularımızıkurmakiçinbahaneyaratıyor.Başkane istersin ki?Ben ve benimgibi adamlar petrolun bekçiliğini yapmak veVenezuela’yı işgal etmek için oradayız. Uyuşturucu oyunu asıl konuyu gizlemek içinsalıverilmişbirdumanperdesi.”Eski bir Yeşil Bereli olan subay bana Guyana’da, Venezuela s ınırı yakınında paralı

askerlerdenoluşanbirordununtoplanmaktaolduğunusoyledi.Buelitguçteyeralmasıteklifedilen ‘emekli’ komandolar arasında tanıdıklarının hepsi savaş deneyimiyle sertleşmişparaşütçülerdiveşimdiormansavaşıeğitimialıyor,İspanyolcaöğreniyorlardı.“Askerlerimiz Afganistan ve Irak’ta. Oralarda orman yok.İspanyolca da konuşulmuyor.

Oyleyse sozunu ettiğim adamlar neden o eğitimlerden geçiriliyor? Bir duşunun bakalım,neredebolcaormanvar?Venezuela’da.Ve İspanyolcaişteoradakonuşuluyor.Benimgibilere,yaniAmerikalı,Britanyalı,GuneyAfrikalıparalıaskerlereilaveten,çoğuWHINSECdenmezun,LatinordularındangelmebirçokadamdavarGuyana’da.”BatıYarıküreGüvenlikÇalışmalarıEnstitüsü(WHINSEC)yadaeskiadıylaAmerikalarOkulu

(SOA), Latin kokenli askerlerin sıcak savaş, karşı devrim, sorgulama, işkence, casusluk,iletişimve suikast teknikleri eğitimi aldıkları birmerkezdir.Mezunları arasındakıtanın enkotu un yapmış kimi generalleri ve diktatorleri vardır. SOA, Panama lideri Omar TorrijosoradançıkartıncayakadarPanamaKanalıbolgesindeyerleşikti.Torrijos’unolumundensonraManuelNoriega’nın,okulunulkeyegeridonmesiniengellemesiiseABD’ninkendisini‘EnÇokArananlarListesi’nedahiletmenedenlerindenbirioldu.HemTorrijos,hemdeNoriegaaynıtezgahtan çıkmaydı, yani ikisi de SOA mezunuydu ve SOA’n ın antidemokratik bir kuruluş

olarakbunyesindenasılbirguçbarındırdığınıbiliyorlardı.OkulGeorgia’dakiFortBenning’etaşındıvegitgidebüyüyeneleştirileribertarafetmeküzere2001yılındaismideğiştirildi.ElComercio'daçıkanyazılarustunekopantartışmasurerken,birsabahMartaRoldosbana

Ekvador’dan bir e-posta gonderdi. ABD’ye geleceğini ve benimle 24 Mayıs 1981’de uçakkazasındahayatını kaybeden babası eski Ekvador Başkanı Jaime Roldos’un olumuyle ilgilikonuşmayıumduğunuyazıyordu.Yayınorganlarındayeralanhaberleregore,başkanınuçağıkotuhavakoşullarındaengebelibiraraziyeduşmüştu.Oteyandan,guvenilirkaynaklarbununbir kaza olduğu konusunda ciddi kuşkular besliyordu. Roldos’un petrolşirketlerinidizginlemekteki kararlılığı onun CIA tarafından duzenlenen bir suikasta kurban gittiğişuphesine guç kazandırıyordu.Bir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’de şoyle yazmıştım:‘Washington ile petrolşirketlerinin ondan [Roldos’tan] nefret etmesi bir yana, başka kimiolgunlaşmışkoşullardabuiddialarıdestekleryöndedir.’Marta’nınbenimlekonuşmakistediğideişteokoşullardı.16Mart2006gunuuçağıMiami’yeinerinmezbenimPalmBeach’takieviminyakınındaki

bir restorana geldi. Onu artık yirmi uç yaşında olan kızım Jessica ile birlikte karşıladık verestoranınterasındayediğimizyemektesaatlercekonuştuk.Marta bana ABD’ye gelişinin oncelikli nedeninin kurmaya çalıştığı Jaime Roldos

Kutuphanesiiçinyardımaramakolduğunuanlattı.Kutuphane, ulkesinde turunun ilk orneğiolacak,gorevdeykentrajikbirşekildecanvermişçoksevilenbirbaşkanınanısınıyaşatacaktı.Heyecanlaparlayangozlerle,“JFKKutuphanesigibiolacak,”diyordu.Kutuphaneninbabas ınınolumuyle ilgili, daha once kamuoyuna açıklanmamış bilgileri barındıracağını bir sır olarakbanaaktarıyorveekliyordu:“Oolayınbirsuikastolduğundanenufakşuphemyok.Pilothavakuvvetlerinineniyisivebabamınkişiseldostuydu.Pilotuneşideannemederindenbağlıbirkadındı ve çocukları vardı, ustelik onlar da uçaktaydı. Yani asla aptalca birşey yapmazdı.Basındayeralanhaberlerintersine,uçağıninişegeçtiğibolgeEkvadorstandartlarınagorehiçdeengebelibirarazideğildivehavagayetiyiydi.”Martaodonemtoparladığıayrıntılarıaktarmayadevametti.Uçağınduşmesindenhemen

sonrabolgekapatılmıştı;yerelpolisenkazdanuzaktutulmuş,sadeceEkvadorveABDaskeripersonelininyaklaşmasınaizinverilmişti.Anahtarkonumdaki ikigorgu tanığı,kazayla ilgilisoruşturmadaifadevermedenhemenoncetra ikkazalarındaolmuştu.Uçağınmotorlarındanbiriİsveç’teki bir laboratuvara gonderilmiş, yapılan testler çarpmadan once durduğunuortayakoymuştu.TrajediyaşandığındaMartahenuzonyediyaşındaydı.Herikiebeveynideölmüş, perişan olmuştu; o nedenle yıllar boyunca bu konuda ciddi bir girişimdebulunamamıştı. Sonra kırk bir yaşına girdiğinde babasının olduğu yaşa geldiğinin farkınavarmış,hareketegeçmezamanınıngeldiğinianlamıştı.“Kitabınızda babamın olumunun Omar Torrijos ustunde yapt ığı etkiyi anlatıyorsunuz,”

dedi. “Yazdıklarınızın gerçek olduğunu biliyorum. Omar’ın yeğenlerinden biriyle evlendim.Eşime ve başka birçok kişiye, babam gibi oldurulmeyi beklediğini soylemiş. Olmeye hazırolduğunuaçıkçadilegetirirmiş,çunkubaşarmıştı.Kanal’ı tekrarPanamalılara teslimetmiş,AmerikalarOkulu’nuülkesindensürüpçıkartmıştı.”OmarTorrijos31Temmuz1981gunu,yaniJaimeRoldos’unolumununustundenyakla şık

ikiaysonra,biruçakkazasındaölmüştü.Marta ile randevumdan dondukten sonra, evde oturup yukarıda anlattıklarımı yazdım.

Hepsinin ustunden Jessica ile birlikte tekrar tekrar geçtim, olgunlaşmaları için bir haftabekledimveMarta’nınEkvador’adonduğundeneminoluncae-postaileonagonderdim.Amaondansesçıkmadı.Defalarcailetişimkurmayıdenedim.SonraHaziranayındaeşimlebirlikteNewEngland’dakiyazlığımızageçtik.Oradaniletişim

bilgilerinidoğrualıpalmadığımıteyitetmesiniisteyenkısabiriletidahagonderdim.Bukezyanıt geldi: ‘Evet, benim, Marta.” Konuşmamızın yazıya dokulmuş halini, yapmak istediğideğişikliklerolupolmadığısorusuylabirlikteonabirkezdahagonderdim.Yineyanıtgelmedi.Sonunda, iki hafta kadar sonra e-postalarımı kontrol ederken onun adını gordum.İletiyiheyecanlaaçınca,Ekvador’dayapılacakbir tiyatro festivalinedavetli olduğumubildirenbirgrupgonderimiolduğunugordum!‘Yanıt’butonunutıklayıpbirkezdahagoruşmemizleilgiliyazıyayönelikyorumlarınıistedim.Yanıtgelmedi.Northampton, Massachusetts’deki bir universitede 11 Temmuz 2006’da yapılacak bir

diploma toreninde konuşma yapacaktım. Oraya gidince okulunİspanyolca oğretmeni JuanCarlosCarpioilearamızdabirdostlukoluştu.DoğmabuyumeEkvadorluolanJuan’ınamcasıDoktorJaimeGalarzaZavalaülkesindesaygıduyulanbirentelektüeldi.AyrıcaaralarındaJamieRoídos'uKimÖldürdü?adlıkitabındabulunduğubirçokkitabınyazarıydı.Zavala,Ekvador’unmuz ihracatmerkezi olanElOroeyaletinde ondegelenkulturel kuruluşlardankabul edilenCasade laCulturaEcuatoriana’nındabaşkanıydı. Juan Carlos, 2006 yılınınAğustos ayındabeni arayarak amcasının New York’ta bir konferans vereceğini ve benimle buluşmakistediğinisöyledi.14Ağustos’taeşimWinifred ileNorthampton’unkuzeyindekiLaCazuelarestoranagittik.

JuanCarlosileamcasıGalarzaZavala’yıiçerigirergirmezgordum.Pazargecesiydiverestoranneredeysetamamenboştu.Amaonlaryinededipkoşede,otekimuşterilerdenolabildiğinceuzakbirmasayaoturmuştu.Bununbir rastlantımı, yoksameraklı kulaklardanuzakdurmaçabasımıolduğunumerakettim.Bir sure gundelikşeyler ustune sohbet ettikten sonra,DoktorGalarza banaBirEkonomik

TetikçininİtiraflarıI'inEkvador’daepeydalgalanmayanedenolduğunu,kitabıoradabulmanınolanaksızhale geldiğini soyledi. “Kitabevlerineulaşır ulaşmazbirileri hepsini satın alıyor,”dedi.Yuzundeburukbirgulumsemevardı.“Benimkimikitaplarımadaaynışeyoldu.BunlarınarasındaRoıdossuikastını CIA,İsrailhukumeti,Ekvadorordusundakiustduzeysubaylarveulkenin sağ kanat politikacılarına bağlayan kitabım da vardı.” O da Roıdos gibi GuayaquilUniversitesinde oğretim uyesiydi ve kendi deyişiyle ‘Jamie Roıdos ile iyi dosttu’. BanaRoldos’un başkan seçildikten sonra kendisine suikasta uğrama kaygılarını defalarca dilegetirdiğinianlattı.Sonradailginçbulacağımıdüşündüğübirolayıaçıklayacağınısöyledi.“Jamie 1981 yılınınMayıs ayında petrolşirketlerinin ust duzey yoneticileriyle yapılacak

gizli bir toplantıya katılmak uzere Houston’a uçtu. Beraberinde birçok devlet yetkilisi vebürokratvardı.Bukişilerdenbirininoncedenpetrolşirketleriiçinçalışmışolmasındanoturukendisineozellikleyararlıolacağınıduşunuyordu.”DoktorGalarzaduralayıpbaşını huzunlubirifadeylesalladı.“Nekadardayanılıyormuş!SonuçtagizlilikiçindayatanEkvadorlularve

petrolculerdi. Basın olmayacak ve herhangi bir açıklama yapılmayacaktı. AmerikalılarEkvadorlular’a onerilerini sundu. Jaime’nin seçim kampanyası sırasında kendilerinidizginlemeyi vaat ettiğini biliyorlardı. Ama Ekvador ile onceki donemlerde yaptıklarına vebaşka ulkelere dayattıklarına benzer bir anlaşma onerisi yaptılar.Şirketler on aramalarıyapacaktıveEkvadorbuhizmetinbedelinidolaryadahampetrololarak odeyecekti. Jamieyapılacak hizmetlerin karşılığını dolarla odemenin onun için sorun olmadığını ama hampetrololarakvermeyiduşünmediğiniaçıkşekildeifadeetti.‘Halkımınoluşacakartıdeğerdenyararlanabilmesi için ulkemde petrokimya tesisleri kurmak istiyorum,’ dedi. Tum hampetrolu tutmak istiyordu. Buşirket yoneticilerini o kelendirdi. Daha onceki rejimlerleyaptıkları anlaşma oşekilde değildi ve kuresel politikalarıyla çelişiyordu. Tart ışmahararetlendi. Jaime’nin bana daha sonra anlattığına gore ortam iyice tatsızlaştı, çirkinleşti.SonundaJaime’ninsabrıtaştı.KalkıpsalonuterkederkenotekiEkvadorlular’ındakendisiniizleyeceğini duşünmüştu. Başkanımız, dostum Jaime hemen Quito’ya dondu ve en yakındanışmanlarıyla bir toplantı yaptı. Danışmanları son derece hassas bir durumda, hattahayatınıntehlikedeolduğunusoylediona.AmabuJaime’yidurdurmadı.Düşunceleriniyukseksesleifadeetmeyisurdurdu.UlusalkanallardanbirineçıkıpEkvadorhalkınayardımetmeyeyonelik planlarda yer almadıkları takdirde yabancı şirketleri kamulaştıracağını duyurdu.Atahualpa Olimpik Stadyumu’nda bir ulusun egemenlik hakkının halkı, ozellikle de yoksulkesimlerigözetmesianlamınageldiğiniuzunuzunvurgulayanbirsoylevverdi.Okonuşmadankısa bir sure sonra eşiyle birlikte kuçuk bir uçağa binip başka bir yere gitmek uzere yolaçıktılar.Orayahiç ulaşamadılar.Houston toplant ısının ustundendaha bir ay geçmeden, 24Mayıs 1981’de duşen uçağın içinde ikisi de can verdi. Jaime Roldos’un suikasta kurbangittiğinedairenufakbirşüpheyoktur.”Massachusetts’teki o restoranda dordumuz bir sure konuşmadan oturduk. Jaime Roıdos

Aguilera’nınQuito’dakiresepsiyondatanıştığımızgunkuogoruntusugeldigozumun onune.Dinçliği, karizması, mizah anlayışı ve Ekvador’u yarıkurenin en yoksullaştırılmış ulkesikonumundançekipçıkartmaktakikararlılığıbeniderindenetkilemişti.Birsuredahasessizceoturduktan sonra Doktor Galarza’ya dondum ve ona Jaime’nin kızı Marta ile yaptığımgörüşmeyi anlattım. Suikast iddialarını destekleyen sozlerini aktardım. Doktor Galarzayeğenine dondu. “Hayret verici, değil mi? Kendi ulkemizde, kendi polisimiz başkanımızınöldüğukazaalanınayaklaştırılmıyor.AmerikalıyetkililerorayagirebiliyoramaEkvadorpolismüfettişleriuzaktutuluyor.Neanlarsınbundan?”Sonra bu goruşmenin ardından Marta ile defalarca e-posta aracılığıyla ilişki kurmaya

çalıştığımıanlattım.“Konuşmamızhakkındayazdıklarımıgondermekveeklemekistediğibirşeylerolupolmadığınıöğrenmekistedimamahiçyanıtvermedi.”Doktorguldu.“Vermeyecekde.Amcası,yani Jaime’ninkardeşiLeonbaşkanlığa adaylığını

koyduveyaptığınız o goruşmenin sonrasındaki sureçteMartada amcasınınhalkla ilişkilero isininbaşınageçmeyekararverdi.Bildiğinizgibi,annevebabalarınınolumundensonra,oveerkekkardeşiLeon’ubirturkoruyucubabakabuletti.Hepsiağırdarbealmış,sarsılmışvekorkmuştu.SizvekızınızınMartaileyemekyediği gunu izleyenaylardaEkvador’da çokşeyyaşandı. Ulkem bir kargaşa içinde. Gutierrez’in yerine yardımcısı Palacio getirildi ve o dakonumunungerekleriniyerinegetirmekteyetersizkalıyor.Kimseninaklınabaşka alternatif

gelmiyor. Leon veMarta gibi insanlar korkuyor. Suikast ın gerisinde guçlu kuresel çıkarlarolduğunubiliyorlar.Artıkbutürşeylerisizinlekonuşmazlar.”

28-LatinAmerika'danAlınanDerslerSıksıkgeriyebakarve1992yılındaPepe Jaramillo ileGuatemala’dayaşadığımdeneyimi

düşunurum.Şimdilerde o olayın zamanında değerlendirebildiğimden çok daha onemliolduğunukavrıyorum.OrayabirABDşirketinintemsilcisiolarak,Mayakaynaklarınısomurmeolasılıklarınıaraştırmakiçingitmiştim.AmabiryandandaMayalar’atopraklarınıkorumaktavekulturlerininyaşamasınısağlamaktayardımcıolmayıamaçedinmişbirtoplumorgutuyleyakın ilişki içinde çalışıyordum. Bu durumdan fazla hoşlandığım soylenemezdi; aslındahayatımdaki otekiçelişkileri, bir anlamda ulkemin gerçeğini yansıtan ikilemleri tamolarakanladığımdasöylenemezdi.Bir taraftan insan haklarına olan inancını her fırsatta açıkçı dile getiren, bir taraftan da

başkatopraklardaotopraklarınhalklarınısomurmeustunekurulubirmateryalizminkey iniçıkartan bir kulturden geliyordum. Dunya nufusunun %5’ten azını oluşturan amakaynaklarının%25’inituketmeyibaşaran;ekolojikilkeleridestekleyenamagezegeneenfazlazararverençevrekirliliğinin%30’unuyaratanbir ulusamensuptum.BindiğimuçakMiamihavaalanından kalkarken, başka birilerinin ulkesinden çıkartılmış petrolu yakıyordu. Kimigiysilerimsweatshoplarda üretilmişti. Beni o iş için oraya gonderenşirket girişimlerinisurdururveplanladığıjeotermalprojeleribaşarıylauygularsa,yuzlerceAmerikalımuhendisve hisse senedi sahibi toplamda milyarlarca dolar kazanacaktı; Pepe gibi varlıklıGuatemalalılar daha fazla sanayi yatırımı yapacak, alışveriş merkezi, spa turu turizmkompleksleriinşaedecekti.Mayalariseatalarınınmirasınınveruhlarınınbirbolumunudahakaybedecekti;topraklarıharapolacaktı.Şimdikiperspekti imdengeriyebaktığımdagorduklerimShuarbolgesinegittiğimdeoyaşlı

adamın benim için çizdiği tabloya kusursuz bir ornek oluşturuyor: “İnsanlarınız devasafabrikalar, yuksek binalar, şu ırmaktaki su damlaları kadar çok araba duşluyor. Ve şimdidüşünüzünaslındabirkarabasanolduğunugörmeyebaşladınız.”Pepe 1992’de yerli halklardan korkuyordu. Sonraki on yıl bu korkusunun ne kadar haklı

olduğunugosterdi.Yaşlıyerlinasılyardımedebileceğimi sorduğumda, geleceğekenarındangoz atmamı sağlayacakşeyler soylemişti: “Basit. Tek yapman gereken o duşu değiştirmek.Farklıbirtohumatmanız,çocuklarınızayenidüşlerkurmayıöğretmenizgerekiyor.”LatinAmerikalılarbufikriciddiyealmıştı.Yerlihalklarınönderliğindekikentselyoksullarve

campesinolar o duşu hem sozde, hem de eylemde değiştirdi. Kulturlerini ve topraklarınıkoruyacak hareketler organize ettiler. Eski diktatorleri devirdiler, yerel kaynaklar ın halkınyararınakullanılmasınıdayatanbaşkanlarıseçimlerlebaşagetirdiler.Vetuhafbir şekildebiziABD’de kendimizden korudular.Şirketokrasiye kafa tutarak, bizi dunyaya ne yapmaktaolduğumuzu irdelemeye zorladılar. Bize ve kendilerini izleyecek diğerlerine ornekoluşturdular.Latinler başka birşey daha yaptı. Bunu Rio Grande’nin guneyinde değil burada, ABD’de

gerçekleştirdiler. Çoğumuz emeklilik, eğitim, sağlık ve sosyal yardım butçelerinde yapılankesintilerden, Irak Savaşı’nın tırmanan maliyetinden, hukumetin New Orleans’takiihanetindenşikâyetederken,onlarhaksızbulduklarıgöçmenlikyasalarınıprotestoetmekiçinsokaklaradokuldu. Biz evlerimizdeoturmuş televizyonkarşısındakanalları zaplar, o arada

tekduzebirsestonuylahukumeteyoneliksızlanmalarmırıldanır vebunun otesindebirşeyyapmazken, onlar bizim Anayasamız ile verilmiş haklara sahip çıktılar. Seslerini yukseltipWashington’a doğru yuruyuşe geçtiler. O insanların amaçlarını destekleseniz de,desteklemeseniz de yapıl a nşeyin bilincine varmalı, cesaretlerine ve eyleme geçmekararlılıklarınasaygıduymalısınız.Ortadoğu’dadahalklareylemegeçiyor.Hernekadarimparatorlukkurmakavramıylaolan

mucadeleleritarihselbirperspektiften ilizlensede,LatinAmerika’dakiyleradikalfarklılıklargösteriyor.

III-ORTADOĞU29-İflasEtmişBirABD20.yüzyılınilkyarısındapetrol,tarihinendeğerlikaynağıolaraksivrilmiş,modernleşmenin

gerisindeki itici guçhalinegelmişti.Sağlampetrol kaynaklarına sahipolmakdış politikalariçin esaslı bir temel taşıydı. Japonya’nın Pearl Harbour baskını kararının gerisindeki anafaktorlerden biri de petroldu.İkinci Dunya Savaşı petrolu daha da ust duzey bir statuyeyerleştirmişti. Tankların, uçakların, gemilerin yakıtını sağlıyordu; yani petrolu olmayan birsavaşangüç,enkötüakıbetlekarşılaşmayamahkumdu.Ve petrol -diğerlerinin arasından sıyrılarak-şirketokrasinin en guçlu enstrumanı haline

gelmişti.Barış sağlanınca ABD petrolşirketlerinin ust duzey yoneticileri tarihin gidişatını

değiştirecek bir plan yaptı: Gelecekte girilebilecek bir savaş ve acil durumlar için ABD’ninpetrol rezervlerini saklamak,Başkan’ı veKongre’yi bunun ulke çıkarı için gerekli olduğunainandırmak. Başka kıtalardakiler somurulebilecekken kendi petrol havzalarını nedenkurutacaklardı ki? Britanya ve başka Avrupa merkezli petrolşirketleriyle işbirliği yaparak,hukumetleri(kureselpetrolkaynakları ustundeegemenliksağlamak içinşart olduğunu onesürdükleri)vergiindirimlerivebaşkaözendirmelersağlamayaiknaettiler.Bu karar -ki o zamandan bu yana gelen her başkan ve Kongre tarafından desteklendi-

sınırların yeniden çizilmesine yonelik politikalarda, yeni krallıkların oluşturulmasında vehukumetlerin devrilmesinde ana unsurlardan birisini oluşturacaktı. Para birimlerinindeğerininbelirlenmesindepetroldealtıngibibirguç simgesihalinedonuştu amaaltındanfarklı olarak modern teknolojiler, orneğin plastik, kimya ve bilgisayar teknolojileri için deelzemolmasıydı.Petrolşirketlerinin aldığı karar, başlangıçta Uçuncu Dunya’nın petrol ureticisi ulkelerine

refahıtaşıyacakgibibirgoruntuverdi.Amaaltınıntarihiadımlarınıtakipedenpetrol,yırtıcıbir kuşadonuştu. Petrol zengini ulkeler, kovboylar zamanının yerden fışkırmış gibi ortayaçıkan kasabalarındaki madencilere benziyordu ve zamanla dayatmalar one surmeyebaşladılar,soyguncubaronlarlakimihergelelerinhedefihalinegeldiler.Petrolun modern çağın anahtar konumundaki maddesi haline gelmesiyle hemen hemen

aynı zamanda, Sovyetler Birliği deBir Numaralı Halk Düşmanı tanımını kazanacakşekildeyuzeyde belirdi. Tarihçiler imparatorluk kurma sevdas ı peşinde olanların dış tehditleregereksindiğinibilir.SSCBdeburoluABDiçingayetbaşarılı birşekildeoynadı.Moskova’nınnukleercephaneliği ,şirketokrasininSoğukSavaşı’nı uluslararası diplomasidedayattığı yeniyaklaşımlarayönelikiddialarınaduyulangüvenipekiştirdi.Soğuk Savaş’ın galibini belirleyecek, petrol ustune girişilen ilk ve gerçek kapışmanın,

dünyanın en fazla petrole sahip olan yoresinde, yaniOrtadoğu’da yaşanması artık şaşırtıcıdeğildi. Halkının kendi topraklarından çıkartılan petrol ustundeki hakları için dayatan,demokratik seçimlerle iktidara gelmiş ve çok populer bir karakter olanİranbaşbakanı (veTIME dergisinin 1951’de yılın adamı seçtiği) Muhammed Musaddık, Britanya petrolşirketlerini ulusallaştırdı. Buyuk o keye kapılan Britanya, yardım içinİkinci Dunya

Savaşı’ndaki mutte iki ABD’ye dondu.İki ulke de askeri mudahalenin Sovyetler Birliği’ninnukleer tetiği çekmesine yol açmasından korkuyordu. Washington meselenin halledilmesiiçin Deniz Piyadeleri yerine bir CIA ajanını, Kermit (Theodore’nin torunu) Roosevelt’igonderdi.RooseveltbirkaçmilyondolarlıkbirbutçeyikullanarakMusaddık’ındevrilmesiylesonuçlanacak,şiddet içeren gosteriler duzenledi; CIA bu seçilmiş onderin yerine BuyukPetrol’ündespotahbabıŞahMuhammedRızaPehlevi’yigetirdi.İtiraflar'da da tartışmaya açtığım gibi, Roosevelt’in başarısı, ortaya benim de kariyer

yapacağım, tamamıyla yeni bir meslek çıkardı: Ekonomik Tetikçilik.İran olayındançıkartılacakders açıktı:Bir imparatorluk savaş riski almadan ve oldukça ucuza kurulabilir.CIA’nın yeni yontemlerişirketokrasininulaşmayıarzuettiğiheryerdeuygulanabilirdi.Amabirsorunvardı.KermitRooseveltkadroluCIAçalışanıydı.Yakalanırsabununsonuçlarımuthişolabilirdi. Boylece devlet operasyonlarının ozel sektorden gelen ajanlar tarafındanyapılmasınakararverildi.BununiçinkurulmasısağlananşirketlerdenbiridebenimçalıştığımMAINidi.Biz ET’ler kısa zamanda politikalarını manipule etmek için ulkelerin petrol havzalarını

ulusallaştırmalarını beklememiz gerekmediğini anladık. Somurgeleştirme araçlarınınkullanımıiçinDunyaBankası’na,IMF’yeveotekiçokuluslukurumlarayoneldik.ABDşirketleriiçinkarlıanlaşmalarbağladık,ihracatçılarımızınçıkarına,UçuncuDunyaulkelerininzararınaolduğu alenen gorulen ticari bağlantılar kurulmasını sağladık ve başka ulkeleri altındankalkılmasıolanaksızborçlaraboğduk.Bunların yururluğunu sağlamak için, halklarını temsiledenbirgoruntuveren,aslındabizimuşaklarımızolanişbirlikçiyonetimyapılarıoluşturduk.Bunlarınilkörnekleriİran,Ürdün,SuudiArabistan,Kuveyt,Mısırveİsrail’dir.Şirketokrasinin kuresel politikalara egemenolmayolundaET’lerle bağlantılı ve eşgüdüm

içinde uygulamaya koyduğu başka bir politika da, petrol urunleri kullanımını artırmaktı.Halkla ilişkiler uzmanları tıpkı uyuşturucu satıcıları gibi dunyanın her tarafını dolaşarak,insanlarışirketokrasininorganize ettiği çerçeveler içinde ve genelliklepetrol bazlı,UçuncuDunya ulkelerindekisweatshoplarda hayret verici koşullar altında uretilen urunleri satınalmayateşviketti.İran’dakiaskeridarbeyi izleyenonyıllardaekonomistlersıksık ekonomideki ani vehızlı

buyumeylebirlikteyoksulluğunazalmayabaşladığıyonundekiorneklerdensozederoldu.Oteyandan,Asyaörneğindegördüğumuzgibiistatistikleryanıltıcıydı.Aynıistatistiklertoplumsalve çevresel duşüşu gozardı etmenin yanı sıra uzun vadede doğabilecek sorunları dagöstermiyordu.Bu ‘ongorulmedik sonuçlar’ konusunda iyi bir ornek Roosevelt’inİranmacerası sonunda

doğmuştur. Darbe iktidara petrol dostu bir diktator getirmiş olabilirdi ama Ortadoğu’dakiAmerikan karşıtı hareketleri gelenekselleşmiş bir kurum niteliğine de kavuşturmuştu.İranlılar demokratik seçimlerle başa gelmiş sevilen başbakanlarını devirmesinden oturuABD’yi asla affetmedi. Komşu ulkelerdekiler de oyle. Siyasi tarih akademisyenleriWashington’un Musaddık’ı desteklemesi veİran halkını yoksulluktan kurtaracak petrolgelirleriyaratmasınayardımetseneolacağınımerakeder.Çoğuuzmanöylebiryönelişinyöreulkelerini demokratikleşmeye cesaretlendireceği ve bolgede o zamandan beri kesilmeyen

korkunçşiddeti engelleyebileceği sonucuna varmıştır. Oysa bunun yerine ABD guvenilmezülkekabuledilmiş,kendinigostermektenhoşlandığıgibidemokrasininsavunucusuolmakbiryana, amacının Uçuncu Dunya’ya yardımın çok dışında olduğuna inanılmıştır. Tek istedi ğikaynaklarıdenetlemektir.BirleşikDevletleraynıdonemdeiçeridedekeskinsorunlarlauğraşıyordu.Şirketokrasinin

guç alanını genişletme sureci ulusu borca boğmuştu. Petrol havzaları nasıl dışarıdaysa,mallarımızıuretenfabrikalardaartanbirhızlayabancıulkelerekaymayabaşlamıştı.Yabancıkredi kaynakları, odemelerin altın olarak yapılmasını dayatıyordu. Nixon yonetimi buna1971’dealtınstandardınıhükümsüzkılarakyanıtverdi.Washingtonşimdi bir açmazla karşı karşıyaydı. Kredi kaynakları oteki para birimlerine

dönerse,şirketokrasiborçlarınıaltınınalındıklarıdonemdekideğeriylekarşılaştırmalıolarakodemekzorundabırakılabilirdi.Budafelaketolurdu,çunkuşirketokrasininkasalarındaartıkborçlarıkapatmayayetecekmiktardaparayoktu.İ lasaaçılankapıyıtutantekmuhafızşimdiABDDarphanesi,onundolarbasmavedeğerinibelirleyerekkabulettirmegucuydu.DunyanınABD dolarını standart para birimi olarak kabul etmeyi surdurmesi son derece onemliydi,hattazorunluluktu.BukitabıngirişbolumundeSuudiArabistan’ınçevresindedonençozumu ozetlemiştim.O

kısa versiyondu. Uzun versiyonda Washington’un yardımına yetişen ama bunun farkındaolmayanikimüttefikdahavardırveikisideOrtadoğu’dançıkmıştır.

30-KralDolar“Dolaraneolacak?”MAINbaşkanıJackDauberburetoriksoruyu1971’dekialtınstandardını

terk etme kararının hemen ardından sordu. “Sonunda değerinin petrole gorebelirleneceğindenkuşkuduyuyorum.”Dauberler,Ortadoğu’yageçerkenuğradıklarıEndonezya’dabeniHotel InterContinental’de

yemeğedavetetmişti.“Nixon’unKissinger,ShultzveCheney’denolu şanepeybeceriklibirekibivar.”Jakee şinin

elinitutupgozlerininiçinebaktı.“Seninlekanepemizdeoturmuş,bubuyukmaceranıniçindeyer almış insanlar olduğumuzu anlatacağımız gunleri gorebiliyorum. ABD dunya tarihindeyenibirdönemaçıyorvebizdebunuönsıradanizleyeceğiz.”Jackeşiylepaylaşmayıumduğuogunugorecekkadaryaşamadı.Oyolculuktankısabirsure

sonra oldu ve yerine kendi yetiştirmelerinden olan Bruno Zambotti getirildi. Ote yandandoların geleceğine yonelik analizi doğru çıkacaktı. Nixon’un ekibi sadece becerikli değil,düpedüzkurnazdı.Washington’un doların egemenliğini savunma mucadelesindeki ilk mutte ikiİsrail oldu.

İsrailliler’in buyuk bolumu de dahilolmak uzereçoğu insan, Tel Aviv’in 1967 y ılında sınırboyundakiMısır, Suriye veUrdunbirliklerinebaşlattığı ve sonradanAltıGun Savaşı olarakanılacak olan harekata yonelik kararının gerisinde,İsrail’in sınırlarını korumaktakikararlılığınınyattığınainanır.Harekat ınenbelirginsonucubolgeselyayılmaoldu;İsrailkanlıhaftanın sonunda Doğu Kudus, Batı Şeria’nın kimi bolumleri, Mısır’ın Sina Yarımadası veSuriye’ninGolanTepeleri’nialaraktopraklarınıdortmislineçıkartmıştı.AmaAltıGunSavaşıbiramacadahahizmetetti.Araplartoprakkaybıkarşısındautancauğramışveo kelenmişti.Buo keninbuyukbolumu

ABD’yihedefalıyordu.ÇünküİsrailöylebirşeyiAmerikanmalivesiyasiyardımıolmadanaslabaşaramazdı;dahasıihtiyaçduyacağıdurumdaABDaskerlerininhemenarkasındadurduğudafazla ustu ortulubir tehditdeğildi.Washington’unYahudianayurdunusavunmaktançokdahabencilcenedenleriolduğunu,BeyazSaray’ındoğano keyikendiçıkarlarıdoğrultusundakullanacağınıpekazArapanlamıştı.Nixon’un ikinci ve hiç kuşkulanılmayan mutte iki,İslami Ortadoğu’nun tamamı olacaktı.

1967’deki Altı Gun Savaşı’na yanıt olarak Mısır ile Suriye, 6 Ekim 1973 gunu (Yahuditatillerinin en kutsalı olan Yom Kippur’da)İsrail’e aynı anda saldırdı. Sağlam bir stratejikzeminde hareket etmediğini bilen Enver Sedat, Suudi Arabistan kralı Faysal’a ABD’ye(dolayısıy l aİsrail’e) başka bir cepheden ve kendi deyişiyle ‘petrol silahını’ kullanaraksaldırmasıiçinbaskıyaptı.Boylece16EkimgunuSuudiArabistanveBasraKorfezi’ndeyeralan başka dort Arap ulkesi petrolun iyatını %70 artırdığını duyurdu; Arap olmayanMuslumanİrandaİslamidayanışmaadınaonlarakatıldı.BunuizleyengunleriçindeABD’ninİsrailyanlısıduruşundanoturucezalandırılmasıgerektiğinikabuledenArappetrolbakanları,birpetrolambargosukoymadüşüncesinioybirliğiyledestekledi.Uluslararası satrançta klasik bir hamleydi bu. Başkan Nixon 19 Ekim gunu Kongre’den

İsrail’e2.2milyardolarlıkyardımçıkartılmasınıtalepetti.ErtesigunbaşınıSuudiler’inçektiği

Arap petrol ureticileri ABD’ye yapılacak petrol nakliyatına topyekun ambargo koydu. Ozamanlar, çokaz insanWashington’unyapt ığıhamleningerisindekikurnazlığıyadabununzayıflayandolarıayağakaldırmayayönelikbirkararlılıkolduğunusezebildi.Etkimuazzamdı. Suudi petrolunun satış iyatı yeni rekorlara koşuyordu; 1974 yılı Ocak

ayınagelindiğindedortyıloncekiduzeyininyedimislineçıkmıştı.MedyaABDekonomisininçökmenineşiğindeolduğuuyarısıyapıyordu.Ulkeninhertarafındakibenzinliklerdeuzunaraçkuyrukları oluştu, ekonomistler 1929 tarzı bir bunalıma yonelik kaygılarını dile getirmeyebaşladı. Bir zamanlar onceliği olan petrol kaynaklarını koruma duşuncesi, ansızın takıntıdüzeyindebirkaygıhalinegelmişti.Şimdilerdeşirketokrasininpetrol iyatlarınınoduzeyleretaşınmasındakirolunubiliyoruz.

İş ve siyaset dunyasının liderleri (petrolculer de dahil olmak uzere) her ne kadar o keyekapılmışnumarasıyapmışsada,kuklaların ipini idareedenefendilerkendileriydi.Nixon iledanışmanları2.2milyardolarlıkyardımpaketininAraplar’ışiddetli girişimlerdebulunmayazorlayacağınıbiliyordu.Yonetimİsrail’idesteklemekle20.yuzyılınenonemlivebecerikliliklekotarılmışEToperasyonunakapıyıaçacakdurumunyaratılmasınısağlamıştı.ABD Hazine Bakanlığı hemen MAIN gibişirketokrasiye hizmette sağlam sicili olan

irmalarlailişkiyegeçti.Gorevimizikiyonluydu:OPEC’inpetroliçinharcadığımızmilyarlarcadoları Amerikanşirketleri ustunden geçirmesini sağlayacak stratejiyi formule etmek veeskinin‘altınstandardı’yerinekullanılacakbir‘petrolstandardı’oluşturmak.BizET’lerplandaanahtar konumdaki unsurun Suudi Arabistan olduğunun bilincindeydik. Çunku bu ulkeotekilerin hepsinden fazla petrole sahipti, OPEC’i kontrol ediyordu ve Suudikraliyet ailesiyozlaşmıştı, yolsuzluğa alabildiğine açıktı. Suudiler de Ortadoğu’daki oteki krallar gibisomurgecilik siyasetlerini biliyordu. Kraliyet baştaki Suudi hanedanına, Britanyalılartarafındanihsanedilmişti.Yürürlüğe koyulmasına benim de katıldığım strateji, yani Suudi Arabistan Para Aklama

Tezgahı (SAMA)Bir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’de ele alınmıştı. Ozetlersek, medyayayansıdığıkadarıylaSuudikraliyetailesiuçonemlikoşulukabuletmişti:1)Petro-dolarlarınınbuyukçe bir bolumunu ABD devlet tahviline yatıracaklardı. 2) Bu tahvillerin faizi olarakgelecektrilyonlarcadoları,AmerikanşirketlerininSuudiArabistan’ınmodernleştirilmesiiçingorevlendirilmesinde kullanmasına izin vereceklerdi. 3) Petrol iyatlarını şirketokrasininkabul edebileceği duzeyde tutacaklardı. Buna karşılık ABD’ye duşen gorev, Suud ailesininiktidarısürdürmesinisağlamaktı.Medyada haber başlıklarına pek az çıkan ama doları, kuresel standart para birimi

konumunda tutmak içinşirketokrasi açısından çok onemli olanbir ek anlaşmadaha vardı.Suudi Arabistan petrol alım satımını ağırlıklı olarak dolarla yapmayı taahhut ediyordu.Doların egemenliği basit birkaç kalemhareketiyle tekrar kurulmuştu. Para biriminin değerölçeğiolarakdaaltınınyerinipetrolaldı.Bu bolumun girişinde belirttiğim gibi, (sadece algısı yuksek ekonomistler tarafından

kavranan)biryançıkardahavardıki,budaWashington’unheryabancıkredikaynağınıgizlivergilendirmealtındatutmasınaolanaksağlıyordu.Dolardizginleritekrarelegeçirdiğinden,onlarınmallarınıvehizmetlerinikredikarşılığı tekraralmayabaşlamıştık.Onlargeridonen

kredileri petrol (ya da başka birşey) almak için kullanana dek fonların değeri en lasyonnedeniyleerimişolacak,tahsildaragerekbırakmayanvergiolarakdanitelendirebileceğimizfark,şirketokrasinincebinegidecekti.JackDauber’inpetrolundolarındeğerinibelirleyeceğizamanlarıngeleceğinedairongorusu

haklıçıkmıştı.TelAvivileWashingtontaraf ındanköşeyesıkıştırılıncaAraplar’ın,YomKippurSavaşı veOPECambargosuyla karşı darbe yapmaktanbaşka çaresi kalmamıştı.Bu da ABDHazineBakanlığı’naharekete geçmek için gerekçe sağladı.Dolarlapetrol arasındaki evliliğihazırlayacakpazarlığıbağlayacakET’lerçabucakderlendi.Dolarakraliyettacıgiydirildiveozamandanbuyanaherşeyinüstündekikonumunukorumasısağlandı.SAMA jeopolitik değişimlere neden olmuştur. SSCB’nin duşüşe geçirilmesine, ABD’nin

rakipsiz super guç konumunupekiştirmesine katkıda bulunmuştur. Bunun da otesinde 11Eylül’üngerisindekiplanlayıcıbeyinolanSuudimilyoneriUsamebinLadin’iöfkelendirmiştir.Donup geriye baktığımda, o gunlerdeki kustahlığımız karşısında hayrete duşüyorum.

Kaderinhayatlarımızdaoynadığırolu,kaderiveonakarşıverdiğimiztepkileriduşünüyorum.Şahsenben,birkaçyıl onceLubnan’daaldığımeğitimolmasa, SAMAgibi karmaşıkbir olguiçindeaslagörevlendirilemezdim.

31-HükümetleriManipüleEtmekEndonezya’daki ilk gorevimde patronlarıma gormeyi istediklerişişirilmiş ekonomik

ongoruleriyaratmaktanekadaristekliolduğumukanıtlamıştım.Onlardabununoduluolarak(ozamanlar irmanınsadecelisanseğitimialmıştekekonomistiolmamarağmen)benibaşekonomistkonumunaterfiettiripmaaşımazamyaptılarveOrtadoğu’yagönderdiler.O zamana dekİran, Kuveyt ve Suudi Arabistan’a dair raporlar yazmıştım. Ama

araştırmalarımda kullanılan bilgilerin ağırlığını kutuphanelerden ve bizimle Boston’daçalışan,dahaonceoulkelerdebulunmuşkişilerdenderlediklerimoluşturuyordu.Yapacağımilk yolculuk kısa olacaktı, daha derinlemesine analizler yapabilmem içinİran’ı ve enerjisektorunu tanımak amaçlıydı. Endonezya’da proje mudurum olan Charlie Illingworth,Beyrut’ta birkaç gun konaklamamı tavsiye etmişti, Kentin eğlence hayatıyla yaptığı un ozamanlar henuz yıpranmamıştı. Charlie Beyrut’un biraz gevşemek ve Ortadoğu kulturuneuyum sağlamak için de ideal bir yer olduğunu soylemişti. Buyukelçilikte bana etrafıgezdirecekbirinidetanıyordu.LubnanİkinciDunyaSavaşıertesindealtınçağınıyaşıyordu.Tarımvekuçukolçeklisanayi

serpilipgelişmişti.Beyrutisebusüreçtevarlıklı,kozmopolitbirkent,Ortadoğu’nunbankacılıkve ticaretmerkezi haline donuşmüştu. Yola ç ıkmadan once ulkeyle ilgili okuduğumşeylerkafamıbirazkarıştırmıştı.Çunkukıyaslamalarİsviçre ileParisarasındagidipgeliyordu.BirAkdenizkentiolanveçolunkıyısındakonuşlandığınıduşündüğumBeyrut’ayakınmesafedekidağlardakayakmerkezleriolduğunuoğrenmekbenişaşırtmıştı.KabarelervesanatgalerileriParis’tekilerlerekabetedecekdüzeydeydi.Ama Lubnan’ın golgeler içinde kalan yanına dairşeyler de okumuştum; tarihin

derinliklerinekadaruzanan,geridekalanherdonemlebirazdahakaranlıklaşanbir geçmişivardı. Dini hizipler arasındaki gerginlik yuzyıllardan beri için için kaynıyordu. KıyıkesimlerineMarunıHıristiyanlarhakimdi.DurzımezhebindenMuslumanlarguneydekidağlıkkesimi denetimi altında tutarken, tutucu Sunniler verimli Bekaa vadisine egemendi.Marunıler’inbuyukbolumuSuryanikokenliydivebudurumArapMuslumanlararasındadahada otebirgerilimenedenoluyordu.Lubnan’ın tumdikkatedeğer karakteristiklerinekarşınOrtadoğuiçinbirmikro-kozmosoluşturduğunuanlamıştım.Avrupabu ulkeyeHaçlılarzamanındanberigozunudikmişti.Somurgeleştirmegirişimleri

yüzyıllar boyunca surmuştu. Hıristiyan topluluklarını koruma amacını one suren Fransızorduları 1700’lerin sonuna doğru bolgeyi işgal etmişti. Paris emperyalist guçlere has birpatronluk tavrı benimseyip, 1800’ler boyunca ordularını defalarca gondermişti oraya.SonundaFransa1926’dakendimandasıolanSuriyeyönetimialtındakalmasıkaydıylaLübnanCumhuriyeti’ni kurmuştu. 1940’ta Beyrut’taki Fransız egemenler Nazi denetimi altındakiVichyhukumetinesadakatleriniaçıklamıştı.Fransa’nın kısa sure sonraAlmanya tarafındanişgaledilmesiyleVichyişbirlikçileri,Almanya’nınBritanyaordularınakarşıkullanacağı uçakve diğer muhimmatı Suriye ustunden Irak’a nakletmesine de izin verecekti. NaziAlmanyası’nınzayıfVichyhukumetinebaskıyaparakLubnanveSuriyeustundetamdenetimsağlamasındançekinenBritanyadaböyleceordularınıbölgeyegönderdi.UlusalcılıkİkinciDunyaSavaşıboyuncabirçok ulkeyietkisialtınaalmıştı.Lubnanda tam

bağımsızlığını1Ocak1944tarihindekazandı.Siyasigucuulusun farklı toplumları arasındapaylaştıracakbirUlusalAkit,ondegelenHıristiyanliderBisharael-KhuriveMuslumanliderRiyadelSulhtarafındanimzalandı.Hıristiyanlar1932’deyapılannufussayımınagorehalkın%32’sini oluşturuyordu. Bu durumda devlet başkanı çoğunluğu temsil eden MarunıHıristiyanlar’danolacaktı.DahaazgucesahipolacakbaşbakaniseSunninufustanseçilecek,meclis sozcusuŞii, ordu komutanı daMarunı olacaktı. Ancak çoğu Arap on iki yıllık nufussayımı sonuçlarının guncel gerçeklerin gerisinde kaldığını, Muslumanlar’ın sayıcaHıristiyanlar’danfazlaolduğunuduşunuyorduveinsanlarda,yururluğekoyulanuygulamanınibreyi Lubnan ozelinde Hıristiyanlar’dan, genelindeyse Batı’dan yana oynattığıdüşüncesindenkaynaklananbiröfkevardı.Araplar ayrıca yeni oluşt uru lanİsrail’in gorunduğunden farklı olduğundan da

kuşkulanıyordu. Birleşmiş Milletler mandası altında olan ve Yahudiler’in ‘vaat edilmiştopraklar’ olarak andığı İsrail, Hitler’in uyguladığı dehşetten sonra kutsal bir sığınakaddedilmişti. Tıpkı Amerikalılar ve Avrupalılar’a yapıldığı gibi, Araplar’a da Yahudiler’euygulanan insanlıkdışı zulumden sonra oyle bir devletin yaratılmasının zorunluluk olduğuanlatılmıştı. Yahudiler’in çektiği acılar, faşizmin pençesi altında yaşananların travmasıtartışılamaz duzeydeydi. Dunyanın o insanlara daha iyi koşulları borçlu olduğusorgulanamazdıbile.Öteyandan,amaçlananşeyingerçekleşmesiiçinmilyonlarcaFilistinlininyurdundan vazgeçmesi isteniyordu. Bir gunde multeciye donuşen insanlar, Lubnan’a veOrtadoğu’nunbaşkayerlerineselgibiaktı.Filistin goçu 1932 tarihli nufus sayımının doğruluğuna yonelikşupheleri pekiştirdi;

Müslümanlar’ınLubnan’daHıristiyanlar’ısayıcageridebıraktığınaartıkkuşkuyoktu.UlusalAkit’in siyasibir silah olarak kullanıldığı yonundeki sezgiler Muslumanlar açısındanşimdiyenibirkanıtladestekleniyordu;İsraildevletininkurulmasınınardındaikinciveçoknetamelibir amaç daha vardı ki, bu daİsrail’in bir imparatorluğun (İkinci Dunya Savaşı’nıngaliplerinin)Ortadoğupetrolununsilahlandırılmışilerikarakoluolmasıydı.Lubnan’ınİsrail’ivemutte iklerinidestekleyecekbirunsurolarakhazırlandığına inananMuslumanlar,UlusalAkitilemeşrulaştırılanHıristiyanliderliğinindemeşumbirkomplonunparçasıolduğundanşüpheleniyorlardı.LübnanlıAraplar’ınhuzursuzluğu1958’debirMuslumanayaklanmasınadönüştu.Amerikalı

politikacıl a rkomünist teröristleri suçladı. Washington ise pratikte SSCB’den çok Suriyetarafından desteklenmesine rağmenMoskova’yı ayaklanmayı kışkırtmakla suçladı. BaşkanEisenhower deniz piyadelerini gonderdi. ABD askeri guçleri Lubnan’da çok kısa bir sure,sadeceMayıs’tan Ekim’e kadar kaldı. Ama oradaki varlıklarıWashington’un HıristiyanlarıngucuelindetutmasınısağlamaktakararlıolduğuyonundekiArapşupheleriniteyitetmişoldu.ABD başkanının askeri mudahaleye oylesine istekli olması tum bolgedeki Muslumanlarüstündebüyükveuzunvadelibiretkiyapacaktı.Bolgede,Lubnan’a,Washington’unIrak’ayapt ığımudahalenedeniyledeo keduyuluyordu.

SevilenIrakBaşkanıAbdülkerimKasım,1950’lerinsonundave60’larnıbaşındaABDileBuyukBritanya’ya gitgide artan bir sertlikte kafa tutuyordu. Yabancı petrolşirketlerinin Irakpetrollerinden elde ettiği karı Irak halkıyla paylaşması gerektiğinde diretiyor ve bu isteğeuyulmazsaşirketlerimillileştirmekletehditediyordu.ET’lerinIraklideriKasım’ıyolagetirme

çabaları başarısızlıkla sonuçlanınca, CIA bir suikast ekibi kiraladı. Ekipte eğitimini henuztamamlamamış genç bir adam da vardı: SaddamHuseyin. EkipKasım’ın aracına ateş açtı.Arabayı kurşunlarladelikdeşik etti amaKasım’ı sadece yaralamayı başarabildi. Ayağındanvurulan Saddam ise Suriye’ye kaçtı. BaşkanKennedy1963’te vahimbir karar alarakCIA’yasuikastçılarınbaşaramadığıişitamamlamaküzereBritanyahaberalmaservisiMI6ileişbirliğiyapmasınıemretti.Kasım,Iraktelevizyonundaykenbirekibinaçtığıateşleolduruldu.Bununardından yaklaşık 5 bin Iraklı, komunist oldukları suçlamasıyla derlenerek idam edildi.Saddam birkaç yıl içinde geri getirildi ve ulusal guvenliğin başına yerleştirildi; uzakkuzenlerindenbiridebaşkanolmuştu.{51}

Aynı sureç içinde Lubnan’daki demogra i radikalşekilde değişiyordu. Musluman nufusuHıristiyanlar’a kıyasla hızla artıyordu. Muslumanlar 1960’ların sonuna gelindiğinde UlusalAkit’in gozden geçirilmesi gerektiğini dayatmaya başladı. AmaMarunıler bunu reddetti vehukumetidenetimialtındatutmayı surdurdu.Washington’unHıristiyanlar’adestek vermekiçin yine asker gondereceği tehdidinin ciddiyeti ABD’nin zorunlu askerlik sistemini gerigetirmesivesilahlıkuvvetlerinidunyanınhertarafına gidebilecekşekildeyapılandırmasıylaiyiceanlaşılmıştı.Jeopolitikdurumdadeğişmişti.1967’dekiAltıGunSavaşı’ndaİsrail,KudusileSuriye’ninve

Mısır’da kimi bolgeleri işgal etmişti. Arap dunyası o keliydi. Filistinli militanlara verilendestek buyuyordu. Filistin Kurtuluş Orgutuİsrail’e saldırılar duzenlemek için GuneyLübnan’dakimültecikamplarınıkullanıyordu.Ben 1973’te Beyrut’a gittiğimde, istikrar namına kalan son unsurlar da çozulmeye

başlamıştı.NevarkiArapçakonuşamayanvebunedenlekurduğutumiletişimAmerikanyadaİngiliz okullarında eğitimgormuş, başarıları bizim ulkedeki varlığımıza bağlı insanlarlasınırlı biri olarak son derece naiftim. Lubnan gibi yerlerin karanlık tarihini okuyabilirdim;Araplar,Hıristiyanlar ve Yahudiler arasında kokleri hayli derinlere yerleşmiş duşmanlıklarolduğunu biliyor olabilirdim ama kapitalizmin mucizeler yaratacağına inanacakşekildeeğitilmiştim.Yakınzamandater ialmıştım.Birincisınıftauçuyor,eniyiotellerdekalıp,eniyirestoranlarda yemek yiyordum; sık sık guzel kadınların eşliğinin de tadını çıkartıyordum.Tum oteki Amerikalı işadamları, danışmanlar, devlet memurları ile Dunya Bankası ve IMFuzmanları gibi ben de Ortadoğu’da demokrasiye ve gelişmeye yonelik buyuk adımlarattığımızainanıyordum.Lübnangözlerimibambaşkabirgerçekliğeaçmamısağlayacaktı.

32-Lübnan:“DüpedüzÇılgın”Şoforlu bir araç beni Beyrut Havaalanı’ndan alıp Poenician InterContinental’e goturdu.

Otelin kapısındaki genç bagaj gorevlisi heyecanlı bir selamlamayla beni alelacele lobiyeyonlendirdi.Rezervasyonbankosundandonerkenbirineçarptım.Biradımgeri çekilip ozurdiledim; gulumseyerek bakan o tanıdık yuz ve “Hiç onemli değil,” diyen unutulmaz seskarşısındaşaşkınadöndüm.Bagaj gorevlisi çocukkolumukavrayıpbeni uzaklaştırırken, “Evet,MarlonBrando,” dedi.

“Bugecekomşunuzolacak.”Duralayıpbaşınıikiyanasalladı.“Sonderecehuysuz.Sakınimzafalanistemeyin.”Asansoreyonelirkenhalaavalavalbakmaktankendimialamıyordum.Brandosonizlediğim

ilmindekindendaha yaşlı gorunuyordu amayanılmammumkundeğildi. Uzun zaman onceRıhtımlarÜstündeveİhtirasTramvayı ilmlerindeoyunculuğunuhayranlıklaizlediğimkişiydikarşılaştığımadam.Son ilmiBurn’ugormemişamahakkındayazılanlarıokumuştum;ayrıcaBrando da o ilmdeki oyunculuğunun o gune kadarki en iyi performansı olduğunu onesuruyordu. Ortadoğu’ya yaptığım ilk yolculukta bu buyuk aktor, bu nam salmış asiylekarşılaşmamı iyiye yorulacak bir işaret olarak kabul ettim. Yıllar sonra nihayetBurn’useyrettim. Durumdaki ironi beni çok eğlendirmişti. Bir imparatorluk kurma oykusununanlatıldığıfilmdeBrando,ilkET’lerdenbirirolündeydi.Ertesi sabah Charlie Illingworh’un arkadaşı arabayla beni almaya geldi. Kendini ‘Smiley’

(guleryuz)olaraktakdimetmiştiamabenhiçdeşenveneşeliolmayandoğasınarağmenoisimdeısraretmesinianlamamıştım.Aslındabuyukelçilikiçindeğil,ABDUluslararasıGelişimAjansıadındabirkuruluşiçinçalışıyordu.TummeslekhayatınıUSAİDilegeçirmiştiveşimdiemekliliği yaklaşırken son gorev yeri olarak Lubnan’ı istemişti. Çunku birmisyonerin oğluolarak orada buyumuştu ve gençliğinin geçtiği topraklarda emekli olmak istemişti. Ancakartıkaynıdüşüncededeğildi.Arabayı goz alabildiğine uzanan Akdeniz’in kıyısında surerken, “Çok fazla kargaşa var

burada,” dedi. “ Şu lanet olası Muslumanlar hakim olunamaz hale geldi. Guvenilmezinsanlardır.Hangikonudaanlaşmayavardıysakkendiüstlerinedüşeniyerinegetirmediler.”Ondan hakkında çokşey duyduğum Filistin multeci kamplarını gostermesini rica ettim.

Buna once isteksiz yaklaştı, sonra kabul edip beni kamplardan birine goturdu. Daha onceEndonezya’dagördüğumoncaşeyerağmenkarşımdakiyoksullukveaşağılanmışlıkbenişokeetmişti.Kampneredeysebirbiriustuneinşaedilmişvedikenlitellerleçevrilmişbirkulubelerkümesindenoluşuyordu.Oradayaşayaninsanlarınakılsağlığınınasılkoruduğunuduşündümvebusoruyuyükseksesleifadeettim.Smiley,'''Koruyamıyorlar,”dedi.“Deliripgidiyorçoğu.”Onasu,kanalizasyonveötekitemelihtiyaçlarısordum.Nahoş bir kahkaha attı. “Hijyenin onların lugatinde yeri olmadığını anlamak için tek

yapman gereken arabanın camını aralayıp havayı koklamak.” Ve ilk kez yuzundegulumsemeyebenzerbirşeygormemisağlayanbirifadeyleparmağınıkampadoğrusalladı.“Orasısizinvebenimyaşadığımızgezegeneaitdeğildir.”Sonrabakışlarınıtekraryolaçevirdi.

“Onlar domuzdur.Şoyle duşunun: Bir yılı biraz aşkın bir sure once Lubnan hukumetiyleFilistinKurtuluşOrgutu(FKO)arasındaKahireAntlaşması denen birşeyimzalandı. BuşeyFilistinliler’eulkedekalıcıyaşam,sendikalaşmaveozerklikhakkıveriyorLubnanhukumetiozamandanberigorduğunuzpisliğiortadankaldırmayaçalışıyor.” İçiniçekti.“AmatipikArapMüslümanlarıolanFilistinlileriyibirşeyikabuledemez.FKOyaptığısaldırılardavegiriştiğipazarlıklarda Lubnanlı komunistleri kullanıyor. Bu da gerçek Amerikalı dostlarının olduğukadar,Lubnanhukumetininde tepesini att ırıyor.Birmisillemeolacak.Bunakuşkuyok.BuAraplarkapıldıklarıçılgınlığınbedeliniyakındaödeyecek.”O gun gorduklerim beni derinden sarstı. Ekvador’un sık ormanlarında Barış Gonullusu

olarak çalışmış, campesinolar gibi yaşamış, ABD elçiliği ve USAID’deki insanların şıkyaşantısından,evlerinden,aıabalarından,giysilerindenveonlarlaEkvadorlular’ın tamamınayakınkesimiarasındakiuçurumdantiksintiduymuştum.AmaoinsanlarınhiçbirininSmileygibikonuştuğunatanıkolmamıştım.Alenionyargıları,acımasızsoylemivebunlarıbenimgibibir yabancıylapaylaşmaktaki pervasızlığı karşısında donakalmıştım. Dilinden duşürmediği‘kılıçla hukmeden peygamber’ soylemini, Hıristiyanlığın yerleşik ‘barış ve huzurun prensi’öğretisiyle karşı karşıya koyarak,İslamiyet ile alenen alay ediyordu. SelahaddinEyyubi’nintutsak duşen Haçlılar’a gosterdiği merhameti, Hıristiyanşovalyelerin yaptığı kıyımla veKatolikKilisesi’ninsavaşlarıkışkırtmadakiroluylekıyaslamaktankendimialamadım.AmanedeolsaSmileykarşındabirazsinmişbirkonumumvardı;mahalleyeyenitaşınmışçocuktum.Çenemi tutum.Kustahçadilegetirdiği şeyleri ifade ettiği keskinlikten arıtarakkaydetmeyeçalıştım. Smiley’in hayatının o aşamasında kimsenin kendisi için ne duşündüğünüumursamadığıiçinoşekildedavrandığınıvarsaydım.Emeklilikonukarşıkoşedebekliyordu.Hayatıboyuncayerleşipyaşamayıhayalettiğiyer,onuduşkırıklığınauğratmıştı.Canıacımışherinsangibiodaçaresizliğini,şaşkınlığınıveruhsalkarmaşasınıenyakınındakiunsura,ensavunmasızhedefe,Filistinliler’eyansıtıyordu.Smileybeniotelimebıraktı.Onabirlikteakşamyemeği yemeyi teklif ettimamaverilmiş

başka sozu olduğunu soyledi. Ayrılırken elimi sıkı sıkıya tuttu ve “Umarım beni yanlışanlamamışsınızdır,” dedi. “Ben karamsar biri de ğilim. Sonunda kazananın biz olacağınıbiliyorum.Oyleolmakzorunda.İslamiyetsahtebirdindir.Vicdandan,ruhtanyoksundur. İsaMesih’edenktuttuğunuzkişinininsanlarınkafasınıuçuranbiriolduğunuduşunun!Neturbirdindirbu?”Otelde tekbaşımayemeğimi yerken o son yorumuduşundum. Beyrut’ta geçirdiğim kısa

zaman beni kulturler, ozellikle de dinler aras ındaki çatışmanın, Ortadoğu’daki sorunlarınçoğunun ağırlıklı temel nedeni olduğuna inandırmıştı. Haçlı Seferleri’nin ‘İslam’ın şeytaniguçlerine’karşıverilenbirsavaşolduğuoğretilmiştibize.Amabiryandanda,Avrupa’nınodonemde yuksek işsizlik ve veba salgını nedeniyle ayaklanmaya hazır hale geldiğini,aristokrasininHaçlılarıhalkıo keyeveyenitopraklarınfethineodaklanmasınısağlamakiçinkullandığını biliyordum. Smiley’inİslamiyet’i tanımlamaşekliyle sadece birkaç ay onceEndonezya’daişittiklerimarasındakikarşıtlıksondereceçarpıcıydı.Batı Java Dağları ustunde kurulmuş Bandung kentinde yaşarken, MAIN ekibiyle birlikte

kaldığımızlojmanıyonetenhanımınoğluylaarkadaşlık kurmuştum.BirEkonomikTetikçininİtiraflarıI’deanlattığımgibi,Rasybeniuniversitearkadaşlarıylatanıştırmıştı.Birakşambeni

Javagelenekselkuklatiyatrosudalang’agoturduler.RichardNixon’unkuklas ıHenryKissingerolduğunu çıkarttığım başka bir kuklayla birlikte Ortadoğu haritası onunde duruyordu veulkelerin her biri haritadaki konumuna kancalardan asılarak sarkıtılmıştı. Nixon ulkelerikancalarından çıkartıp ağzına tıkıştırıyordu. Her Ortadoğu ulkesini alıp tadına baktığında,“Ekşi!” diyordu. “Zırvalık. Bu turdenşeylere artık ihtiyacımız yok! Sonra elindeki ulkeharitasınıHenryKissinger’irituttuğubirkovayaatıyordu.Gosteriden sonra oğrencilerle birlikte yerel bir kahvehaneye gittik. Bana Endonezyalı

öğrencilerin buyuk bolumunun gozunde ABD’ninİslamiyet karşıtı bir savaşı koruklediğinisoylediler. Britanyalı tarihçi Amold Toynbee’nin 1950’lerin ortalarında sonraki yuzyıldagerçek savaşın komunistler ile kapitalistler arasında değil, Hıristiyanlar ile Muslumanlararasındaolacağınıöngördüğünüdeanlattılar.Ana oğrenim dalı İngilizce olan bir genç hepsinin ortak goruşunu sabırla açıkladı bana:

“Batı, ozellikle de lideri ABD tum dunyanın denetimini ele geçirmekte, tarihin en buyukimparatorluğukonumunagelmektekararlı.Şimdidenbaşarıyaçokyaklaştı.SovyetlerBirliğibelkibuguniçinyolundadikiliyoramaodafazlauzunomurluolmayacak.Dinleri, inançlarıyok; ideolojilerinin gerisinde oz ve anlam yok. Tarih imanın, daha buyuk guçlere duyulaninancınve ruhungerekliliğini ortayakoymuştur.BizMuslumanlarbuna sahibiz.Dunyadakibaşka herhangi bir toplumdan, Hıristiyanlar’dan bile daha fazla sahibiz buna. Bekliyoruz.Güçleniyoruz.”Kızgozleriminiçinebaktı.“Bukadaraçgozluvebencilolmaktanvazgeçin.Dunyadabuyuk

evlerinizveşıkmağazalarınızdanbaşkaşeylerdeolduğunukavrayın.İnsanlaraçlıktanoluyor;sizintekkaygılandığınızşeyarabalarınızakoyacağınızbenzin.Bebeklersusuzluktanolurken;siz neyin son moda olduğunu gormek için dergiler karıştırıyorsunuz. Bizimki gibi uluslaryoksulluk içinde boğuluyor; siz yardım çığlıklarımızı duymuyorsunuz. Size bu turşeylerianlatmakisteyeninsanlarakulaklarınıztıkalı.Yoksullaştırılmış,ezilmişvehaksızlığauğramışhalklarıdahaotebirsefaleteitelemekyerineonlarayurekleriniziaçmanızgerek.Fazlazamankalmadı.Değişmezsenizçokkötübirsonamahkumsunuz.”OakşamıveSmileyileyaşadığımgünüanımsamakbenibirşeyimeraketmeyeyonlendirdi:

Dinin somurunun temelini oluşturduğu bir dunyada, umuda yer olabilir mi? O kadar çokinsana din kavramına o kadar farklı şekillerde yaklaşması nasıl oğretilebilir? HemMuhammed’in, hem deİsa’nın mesajları nasıl olur da savaşı haklı gostermek içinkullanılabilir?Bu soruların içinde barındırdığı anlamlar hala benliğimemusallat olmuş gibi izler beni.

Ortadoğu’yayaptığımoilkyolculuk,dinkavramınınuluslararasısiyasettekionemineyonelikyenibirperspektifsağlamıştırbana.Nevarkidininbirnefretunsuruolaraketkinliğini,kişiselolarakilkkezMısır’dagördüm.

33-USAIDKonuşuyor“Mısır piramitleri, Araplar’ın yureğini fethedeceksek, o ulkenin oynaması gereken rolu

sembolizeeder.”MAIN’in seksen yaşlarındaki, çoğumuz için muamma olan başkan ve CEO’su Mac Hail,

Boston’unenyüksekbinasıolanPrudentialTower’inenustkat ındakiluksvegununmodasınauygunEngineersClup’tebenimdearalarındaolduğumbirgrubaverdiğiöğleyemeğindeboylediyordu.“Mısırbuyukvesağlambirusoluşturacaktır,”diyedevametti.“Sonrabizotekileritoplay ıp

birkümehalinegetireceğiz.”1974 yılıydı ve Mısır’ın uzun tarihinde çok onemli bir donem yaşanıyordu. MAIN ile

şirketokratmüşterilerimizbufırsattanyararlanmaktakararlıydı,onumuzdebirkapıaçıldıveb i zİskenderiye’deki buyuk bir ihaleyi aldık. Bir USAID çalışanı, ulkenin içinde olduğumucadele ve oradaki amaçlarımıza yonelik bilgilendirme toplantısının da yapılacağı oğleyemeğinekatılmaküzereWashington’dangeldi.Kısacıkkesilmişsaçları,ozenleduzeltilmişbıyıkları,kolalıgomleği,mavitakımelbisesive

içine kırmızı serpiştirilmiş mavi kravatıyla devlet gorevlisi rolune son derece uygun birgoruntu sunuyordu. Bir yanı Amerikan bayrağını, diğeri tokalaşmış siyah ve beyaz iki eligosteren rozetiyle sozde başkalarını duşunen somurgeci tipinin kusursuz orneğiydi.KonuşurkendimdikoturuyorvesıksıkMacHall’ahurmetkarbakışlargonderiyordu.Adamınkarşımıza birden fazla kılıkta geldiğini anlamıştım: Mısır uzmanıydı, çalışmalarımızıdeğerlendirecek ve bordrolarımızı onaylayacak kişiydi. Ayrıca daha iyi bir makama ya daesaslı ikramiyeyle birlikte gelecek emekliliğe hazırlanan potansiyel bir Washingtonbürokratıydı.Ortadoğu’daki deneyimlerini bize aktarırken,monoloğunaMısır’ın uzun tarihini de dahil

etti ve yuzyıllar boyunca suren yabancı hakimiyetininİkinci Dunya Savaşı ertesi olgularatemeloluşturduğunuvurguladı.Sözcüklerdiliniyakarmışgibi,“MüslümanKardeşliğietkilihalaldı,” dedi. “Mısır’ın Avrupa ile olan bağlarını kırmasını dayatıyorlar. Mısır ordusu içindeomzu kalabalık subayların oluşturduğu devrimci bir grup olan Hur Subaylar Topluluğu,ArnavutlukkokenliailesiMısırhenuzOsmanlıİmparatorluğu’nabağlıykenonemkazananvedahasonraBritanyatarafındandesteklenen,buyuzdennefretedilenKralFaruk’a (vebize)muhalifti. Bu guç birliği bizi hayal kırıklığına uğratarak Faruk’u devirdi. Yerine kimingetirildiğini biliyorsunuz. Yarbay Cemal Abdulnasır 1954’te başbakan, 1956’da da devletbaşkanıoldu.”Nasır, USAID elemanının ‘gozunu karartarak kumar oynamak’ olarak nitelendirdiği bir

hamleyle, Batılı guçlerden bağımsız olduğunu ilan etti. USAID’çı bunuşoyle anlatıyordu:“Sovyetsilahlarıalmakiçinpazarlığa oturdu.Elbettebiz veİngilizlero zamanadekAsuhanbarajınıyapmakiçinverdiğimizteklifleriçoktangeriçekmiştik.BuNasır’ıo kelendirdi.BukezdeSuveyşKanalı’nımillileştirdi.İsrailbuna1956’daSinaYarımadası’nıişgalederekkarşılıkverdi.Bukonudadahabaşka birşeyyapmamızgerekiyorduamagirişiminresmiolmamasışarttı. İngiltere ile Fransa kanalın kendi guvenlikleri açısından vazgeçilmez olduğunu onesürdü.Mısırlılar’ınkonuşlandığıyerleribombaladılarveaskergönderdiler.Kanalkapandı.”

USAIDdanışmanısozununburasındakaşlarınıçattı.“Bunakesinliklerazıolamazdık.DunyaABDmallarıveOrtadoğupetrolu için feryatediyordu.Afrika’yı çepeçevredolaşarak taşımayapmakçokmasra lıydı.BirgrupticarikuruluşyoneticisiBeyazSaray’ıziyaretetti.Ikeonlarıdinledi.Vesonrakumandayıaldı.”DonupBall’as ırıttı.“1956KasımayındaateşkesilanedildiveBMBarışGucuİsrailileMısırarasındakisınırdadevriyegezmekuzerebolgeyegonderildi.”Duralayıp bir yudum su içti ve sanırım amacı yaptığı munasebetsiz imayı zihnimizdetartmamızı sağlamaktı. “Sam Amca,İsrail’i, Britanya’yı ve Fransa’yı çekilmeye zorladı.YaklaşıkbiryılonceKomunistMusaddık’ıalaşağıedipdostumuzŞah’ıtekrartahtaçıkartarakİran’ın aklını başına toplamasını sağlamıştık .Şimdi de Araplar’a, Mısır’da arkalarındaduracağımızıgösteriyorduk.Washingtonbölgenintartışmasızbaskıngücühalinegelmişti.”O oğleustu Prudential Tower’in en ust kat ındaki ozel kulupte yapılan gozden geçirme

toplantısı,buyumekteolankinizmimkadar,‘yurt’olarakandığımobaskıngucunmeyvelerinitoplamaya yonelik isteğimi de guçlendirmişti. Soylenenleri dinledikçe,İran ve Mısır’daki‘muzafferguçlerin’şirketokrasininustunluğunutesisettiğivekarşımdakidevletmemurununbununla boburlenmek için maaş aldığı beynimde kesinlik kazanıyordu. AmerikanekonomisininbuyukbolumununyanısırasavunmasanayinidebirşekildedenetimialtındatutanoşirketyoneticileriABDbaşkanınıdayatmalarınıkabuletmeyezorlamıştı.Şimdi,yanibununustunden20yılgeçtiktensonrabirdevletmemurukendirevizyondangeçirilmiştarihbakışını resmi toplantılarda bildiği gibi dile getirebiliyordu. O insanların becerikliliğikarşısındabüyülenmiştimvedunyanınilkgizliimparatorluğuolduğunuanlamayabaşladığımşeyinkuruluşundarolalmaktanötürükendimihemayrıcalıklı,hemdesuçluhissediyordum.Penceredendışarıya,uzaklardakiCharlesIrmağı’nabaktım;onundaotesindebiryerlerde

güneş,ogunBeyazSaray’ıziyareteden ustduzeyyoneticilerinbuyukbolumunubarındırıpmezun etmiş olan Harvard Universitesi’nin binalarının sarmaşık kaplı cephelerindeyansıyordu. Eisenhower’in askeri-sanayi tesisler ustune yaptığı konuşmayı anımsadım.KariyerlibirsubayınveİkinciDunyaSavaşı’ndamutte ikordularıbaşkumandanıolankişinin,bugunşirketokrasiolarakadlandırdığımızşeyikamuoyuna ilk tanıtankişi olması bana sondereceironikgeldi.Yoneticilerimizin,KoreSavaşısırasındaABD’nindışpolitikalarıustundeetkikazanmasınıizlemişti.Basınıvekongreyinasılmanipuleettiklerine,komunizmtehdidinikişisel ozgurluklerin azaltılması için nasıl bahane olarak kullandıklarına tanıklık etmişti.Orduya,fuzegudumlunukleerbaşlıklarveteknolojilersatarlarkenbirkenaraçekilmişti.AmaSüveyş Krizi sırasında Mısır’da devlet, ordu veşirketler arasındaki pakttan gerçektenkorkmaya başlamış olmalıydı. Evet, boyun eğmişti. Ama olasılıkla içten içe o kedenkopuruyordu. Onun gibi kendini disipline etmek uzere eğitilmiş bir adam, gorev sırasınınsonaermesinisabırlabeklemişti.Sonradabombayıbırakıverdi.Diğer tum sebatlıVietnamSavaşıkarşıtlarıgibi,1960’larınsonunadoğrubende Ike’nin17Temmuz1961tarihlivedasöylevininbirkopyasınıçerçeveletipmasamınarkasınaasmıştım.Eisenhower, ABD’nin ekonomisini barışçıl girişimler ustune kurulu olarak tanımlıyor ve

şöylediyordu:“Dunya yuzunde taraf olduğumuz son savaşlara kadar ABD’nin bir silah sanayii

olmamıştı. Amerikan saban imalatçıları gerektiği takdirde kılıç yapabilirdi. (....) Askeri-sanayiyada istemedenhaksızetkinliğinekarşı, devlet konsey veorganlarını korumamız

gerekir. Yanl ış yerde toplanmış gucun felaket anlamına gelebilecekşekilde yukselmepotansiyelimevcutturvemevcudiyetinikoruyacaktır.Bubirleşimin ağırlığını, ozgurluklerimizi ve demokratik sureci tehlikeye atacak tarafa

koymasınaaslaizinvermemeliyiz.Hiçbiroldubittiyikabullenmemeliyiz.Sadecevesadeceuyanıkbiryurttaşlıkbilincidevasasanayiveaskerimakinenindişlileriniolmasıgerektiğişekilde, barışçıl yontem ve amaçlarımızı korumak, boylece guvenliğin ve ozgurluğünbirlikteserpilmesinigözetmekyönündekullanılmasınısağlayabilir.”“Nasırçabuköfkeyekapılanbiriydi.”USAIDgörevlisidikkatimintekrarMühendislerKulübü’nedönmesinisağlamıştı.“Çabuk o kelenen ve bizi ustelik kurnazlıkla yenebileceğini sanan bir adamdı. Sovyetler

Birliği ile aptalca kur yapmaya devam etti. Sovyetler onun Asuhan Barajı’nı yapmasınısağladı.” Mac Hall’a dondu. “Dostunuz Bechtel’in bu durum karşısında kendini nasılhissettiğinitahminedersiniz.”Hailkıkırdadı.“SadeceBechtelmi?Osektördekiherkes,hepimizaynışeyihissettik.”“Doğru.”“Ama Bechtel’in ili şkileri vardı; Başkan’ın kulağı onun için çalışıyordu.” Hal! bakışlarını

masanınetrafındadolaştırdı.“Kıçöpmekteüstümüzeyoktur.”Busözlerlemasadakahkahalarkoptu.USAIDdanışmanı sozune devametmeden once suyundanbir yudumdaha aldı. “O arada

MuslumanKardeşlertekraroyunadahilolmuştu.Nasır’ınateistkomunistlerleolanortaklığıveİslamibiryönetimkurmayıreddetmesikendileriniihaneteuğramışgibihissetmelerineyolaçıyordu. Gundemdeki herşeyin, Kral Faruk’u devirmek uzere Hur Subaylar Toplulu ğu’nadahil oldukları zaman yapılan anlaşmayla taban tabana zıt olduğu iddiasını one sürdüler.Başkan’ın anayasanın temeli olarak Kuran’ı benimsemesini istiyorlardı. Nasır bunureddedince vurucu timlerinden birini ona suikast yapmak uzere gonderdiler. Ama ekip i şibeceremeyippuskurtuldu.Nasır’ınpopülerliğiarttı.MuslumanKardeş’iyasadışıilanettive4binuyesinitoplamakamplarınagonderdi,bellibaşlıonderleriniidamettirdi.Kurtulanlardayeraltına indi.Bazılarıişçisendikalarına,okullara,hattaorduyasızmagirişimindebulundu.Çoğuysa ulkeyi terk edip Urdun, Suudi Arabistan, Sudan, Suriye ve bildiğiniz gibi sizin deonemli bir elektrik tesisi projenizin olduğu Kuveyt’e gitti.” Duralay ıp başını Hall’a doğrusalladı. “Veyıllar içindedunyanın en etkiliİslamiyetyanlısı guçlerindenbirini oluşturdular.Amaçlarıbizi,hattaBatı’yaveHıristiyankulturunedairhernevarsaOrtadoğu’dançıkartmak,Mısırveİran’dakigibilaikyönetimlerialaşağıedipyerinemollalarıgetirmekti.”Biraniçimden,beyanedilenniyetlerinivekomunizmkarşıtıtavırlarınedeniyleMusluman

Kardeşler’inCIA’danparaveeğitimyardımıaldığınayoneliksoylentileri sormakgeldi.Amaadamın oyle bir soruya tek yanlı yanıt vereceğini, dolayısıyla bunu sormanın, ozellikle okoşullaraltındabanapahalıyapatlayabileceğinidüşündüm.“Burayakadarsorusuolanvarmı?”Danışmanmasanınçevresindekilerebaktı.“Zatenben

debitirmekuzereyim.1960’lıyıllarMısıriçinçalkantılıgeçti.Nasırekonomikreformlaryaptı,

Marksizm’e iyiden iyiyesaptıki, icraatları arasında tumMısır iş dunyasının en az%51’inedevletin sahip olmasını dayatmak da vardı. Ne felaket ama! Bu sadece bizi daha da fazlasinirlendirmeye hizmet etti. BM Barış Gucu 1967’ye kadar bolgede kaldı; İsrailliler ileMısırlılar arasında 1970’e kadar zaman zaman çatışmalar patlak verdi ve Kanal gemitaşımacılığına kapalı kaldı. Nasır 1970’de, yani yaklaşık dort yıl once oldu. Yerine BaşkanYardımcısıEnverSedatgeçti.”Şimdicanalıcınoktayagelmiştikişte!“EnverSedat’ıkendiyanımızaçekmekiçinbuyukbirgayretveozenleçalıştık.İnanınbana,

çünküoradaydım.Başlangıçtadirendi.Nasır’ınSovyetlerBirliğiilebaşlattığıanlaşmayasadıkkalmaktadireterekbuyukzorlukçıkarttı.Bizealenennanikyapmaktanhoşlanırgibiydi.Amaaşağılamaları gormezden gelip orada tutunduk.İşeyaradı. Enver Sedat tavrındandonmeyebaşladı.1972’deSovyetler’ikovdu.”Duralayıpiçiniçekti.“Sonraişibirkezdahareziletti.SuveyşKanalı’nın otesineaskergonderip,Sina’dakiİsrail

mevzilerinesaldırdı.SuriyedeeşgudumluolarakGolanTepeleriustundenİsrail’e girdi.İsrailsaldırganları puskurttu ve gerisini biliyorsunuz: Yom Kippur Savaşı, 24 Ekim 1973’teateşkesle sona erdi. Sedatşimdi tekrar bize hararetli birşekilde kur yapıyor, durumuduzeltmeye çalışıyor, bunun içinİsrail ile asker çekme goruşmelerine oturuyor, yabancıyatırımı alabildiğine cesaretlendiriyor, ABD ve Dunya Bankas ı yardımı talep ediyor. F ırsatpenceresiaçıldı…”Birkezdaha sozune araverip suyunubitirdi. “Sizin ifadenizekesinliklekatılıyorum,Bay

Hail.” Taba ğının yanındaki kağıda goz attı. “Mısır piramitleri, Araplar’ın yureğini ve aklınıkazanacaksak, o ulkenin oynaması gereken rolu sembolize eder.Mısır geniş ve sağlam birtemeloluşturacaktır.Sonraötekiülkeleribirerbirertoplayacağız.”Hafifçeamasaygıbelirttiğigozden kaçmayacakşekilde Hall’a doğru eğildi. “Bu konuda hak edilmiş ovguyukabullenmenizi isterim,efendim.Sondereceparlakbirgelişim.Bugunolduğumuzkonumueksiksizvekusursuzyansıtıyor.”Yemekten sonra salondadolanıp birbirimizle el sıkıştık. Bir ara dikkatim tekrar camdan

dışarıya,Harvard’akaydı.Dalmışım.Birininomzumadokunduğuhissettim.DonunceHall’dansonraMAIN’in en guçlu ismi kabul edilenGeorgeRich’in yaşlı, havakoşullarıyla sertleşmişamabanagulumseyenyuzunubuldumkarşımda.DostumBrunoZambotti, “Başkanlar gelipgeçer,”demi şveeklemişti:“AmaHailileRichherzamanparmaklarıylaipleriyonetmekiçinoradaolacaktır.”GeorgeRichbirkaçkişiylebirliktehemenyanıbaşımdakimasadaoturuyordu.“Nemanzara

ama!”dedi.“Birazzamanınvarmı?Büromagelebilirmisin?”

34-Mısır:Afrika’yıKontrolEtmekŞansıma inanamıyordum. Once Mac Hail ve en ust duzey yoneticilerle yemek,şimdi de

muhendislikmesleğininyaşayangerçekefsanelerindenbirindenalınandavet.GeorgeRich’inAfrika veOrtadoğu’daki projeleriyle ilgili birçok oyku duymuştum.Uzakbolgelere gidenvekırsal yerleşimler için hidroelektrik projeleri geliştiren ilk girişimciydi. Kongo Irmağı halaJosephConrad’ınKaranlığınYüreği’ndeanlatıldığıgibiyken,ırmakboyuncayolculukyapmıştı.Kimi soylentilere gore Arabistanlı Lawrence ile çolleri aşmıştı. Şimdi yaşlılığında -ki banasöylendiğikadarıyla seksendortyaşındaydı- dunyanınher tarafındakimuhendislerden çokbuyuk saygı goruyordu. Onun adını Bogota ve Tahran’daki şirket başkanlarına anmanın(ozellikle Tahran’da çok nadir olan) ev yeme ği davetlerine mazhar olmaya yeteceğiniöğrenmiştim.Rich,ayrıcaMAIN’inCEO’suveenyakınikiçalışmaarkadaşının(nemahiyetteoldukları banakimse tarafından tatminkarşekilde açıklanmamış) kimi nedenlerle kurduğumuhendislik irması Uhl’nin de kurucu ortaklarındandı. İçgudulerim -ki gerçekten sadeceiçguduyduler- o irmanın daha gizli operasyonları yururluğe koymak ya da belki başkanlıkkonumunupaylaşanuçkişininkenditopraklarında,kendilerininyadavarlıklımuşterilerinin,hattadevletkuruluşlarınınparaaklamasınayardımcıolmaküzerekurulduğunusöylüyordu.GeorgeRich’iizleyerekrestorandançıktım.Amasoylediğigibio isinegitmedik.Asansore

binipMAINyonetimburolarınınbulunduğukataindikvekoridorboyuncayuruyupyonetimkurulu toplantı salonuna geldik. Bir anahtar çıkartıp kapıyı açtı ve beni içeri aldı. Peluşkoltuklardanbirinioturmamiçinişaretederken,“Fikrimideğiştirdim,”dedi.“Sanırımburadabüromdandahafazlamahremiyetesahipolabiliriz.”Bana arkasını dondu ve yavaşçakarşı duvara doğru yurudu. Duvardaışıklandırılmış bir

dünyaharitasıvardıveustundeilerleyenparabolikgolge,gununnerelerdegeceyedonduğünügosteriyordu.Oharitayıincelemekuzeredahaoncebirkezdahaosalonakabuledilmiştim.MacHall’ınozelsekreterisalonuaçmışvebenogecesaatkaçtaBangkok’atelefonedeceğimibelirlerkenyanımdabeklemişti.RichparmağıylaAfrikakıtasınıntepesiniişaretetti.“Mısır.”Sonrabanadondu.“USAID’ten

gelenadamdanhikayeninancakamigokızlaraanlatılacakversiyonunudinlediğinibiliyorum.Veşimdideasılanlatılmasıgerekenleriduymanıistiyorum.Çokzekiolduğununveyaptığımızşeyingerçekresminikafandacanlandırdığınınfarkındayım.YakınzamandaMısır’a,oradandaKuveyt, Irak ve Suudi Arabistan’a gideceksin.” Duralad ı. O ulkelerin isimlerinin beniheyecanlandırdığını bildiğinden emindim ve bunu hazmetmem için beklemişti. “İşimizingöründüğünden,sözleşmelerdeyazıylaifadeedildiğindençokdahabuyukolduğunuelbettekibiliyorsun.”Biraz,öneeğilipgözlerinibenimkileredikti.“Öyle,değilmi?”“Evet,efendim.Bununtamamenbilincindeyim.”“İyi .Şovalyelikle odullendirilmediğime gore ‘Sir’ de değilim. Onun için efendim demeyi

bırak;adımGeorge.”Sadece gulumseyebildim; ona yuzune karşı ismiyle hitapedip edemeyeceğimi merak

ediyordum.“Tamam,”dedim.Parmak eklemleriyle haritaya yavaşça vurdu. “Musluman Kardeşliği hakkında

bilgilendirildin.”“Evet.”“Sonderecetehlikelidirlerveuzlaşımla,satınalınarak,yokedilerek,yanihangiyontemişe

yarayacaksakullanılarakengellenmesigerekir,aksihaldedurdurulamaz.Sedatbunukanıtladı.Üstlerinegittiğinzamandahafazladestekkazanırlar.Ateşebenzinatmakgibiyani.”Karşımabir sandalye çekti ve yuzu bana donuk halde durdu. “Ama bu senin i şin değil; en azındanşimdilik.”Oturuncadizlerimizneredeysebirbirinedeğecekkadaryaklaşmıştı.“Haritayabak.Negörüyorsun?”Kafamkarışmıştı.“Mısır’ımıkastediyorsunuz?”“ElbetteMısır’ı kastediyorum.Amanerede?Mısır nerede?”Dizimi okşadı. “Kalk ve daha

yakındanbak.”Söylediğiniyaptım.“AkdenizileKızıldeniz’ekıyısıvarveİsrail’inhemenyanıbaşında.”İçiniçekti.“Hangikıtada?”“Afrika.”“Evet,ışık yandı!” Elini başının ustune kaldırıp olmayanbir ipi çeker gibi yaptı. “Elbette

Afrika’da.Haritayabirkezdahabak.ÇoğuAmerikalınıninandığının tersine,MısırbirAfrikaulkesidir.Ortadoğu’nunbir parçasımıdır?Elbette.AmaOrtadoğukıtadeğildir. ‘Orta bolge’olarakduşunmekgerekorayı.Avrupa ileAsya’yıbirbirinebağlayanbir ip.Vegenelkanınınaksine,Mısır daher iki kıtayıAfrika’yabağlar.Şimdi sana zorbir soru:Mısır’ın ırmağı varmıdır?”“NilNehrivar.”“Doğru.ŞimdikarşındakiharitayabakarakNilNehrihakkındabananesöyleyebilirsin?”“Sudan’dangeçiyor...”“Kiorasıda1956’yakadarMısır’ınbirparçasıydı.BağımsızlığıBritanyatarafındanverildi

veMısırdabunutanıdı.Oteyandan,çoğuMısırlıbundanoturuhalao keliveodevasamulkukendilerininsayıyor.Nilbaşkanereyegider?”“Irmağın iki kolunu dahil ederseniz, TanganikaGolu ve daha kuçuk başka gollere akarak

kıtanınoldukçabüyükbirbölümünükapsar.”

“Aha!Welcome to the land of Dr. Livingston I presume {52} Bir soru daha. Bunu doğruyanıtlarsangelipyerineoturabilirsin.Nilhangiyöneakar?”“Kuzeye.”“Bravo.YaniNil’inAfrikakıtasınınbuyukbolumunundamarıolduğunuveonundakuzeye,

Mısır’a doğru aktığını soyluyorsun, oyle mi?İyi. Yani Firavunlar’ın piramitlerini inşa ettiğiverimliovalar,suyunAfrika’n ınbuyukbolumundentaşıdığıtoprakkatmanlarınıyadabaşkadeyişle toprağın yureği ve ruhunu ustundebarındırıyor. Bu durumdaKahire sadece Afrikakıtasındadeğildir.GuneydentaşınıpgelengerçekAfrika topraklarının ustundekurulmuşturdeğilmi?Şimdigelveyerineotur.”

Oturup devam etmesini bekledim. Ama George Rich bana oylece bakıyordu. Karşımdakiadamınkariyerimeatılımkazandırabilecekyadayokedebilecekkişi olduğunubildiğimdensozcukleri dikkatle seçmeye gayret ettim. “Vurgulamak istediğinizşeyi anlıyorum. MısırgunumuzArapdunyasındaonemliroloynayabiliramaaynızamandaAfrika’yadaetkieder.”Tekrar haritaya goz att ım. “Hem coğra i, hem de toplumsal perspektif açısından koprukonumunda.Ayrıcaekonomikveetnikolarakda oyle.”Haritayabakmayadevamettim.Birşeyiunutmuştum.“Vekesinlikledinleraçısından…”“Çokiyi.”Georgeayağakalktı,elleriniarkasındakavuşturduveharitayabakmayakoyuldu.

“Mısır, Sudan,Etiyopya, Somali,Kenya...Bunlarınhepsi,birbiriyle tarihibağları olan, hafıfealınmamasıgerekeneskiulkeler.YunantarihçiHeredot, İ.O.5.yuzyıldaonlarıovguyleanmış.Efsaneyegore,Etiyopyamonarşisi-kigunumuzdekitemsilcisiHaileSelassie’dir-İsrailkralıSuleymanveSabaMelikesitarafındankurulmuştur.Olağanustuyerlerdir.Ha ifealınmamalarıgerekir.” Dini içerikli bir olgu kar şısındaymış gibi ciddiyetle salladı başını. “Hayır bayım,kesinlikleha ifealınmamalıdır.”Uzuncabirsuredahaharitayabakt ı.Sonrabanadondu. “Obolgededemuazzammiktardapetrolvar,biliyormusun?Bundaneminim.Hayat ımı jeolojiçalışmalarıyla geçirdim ve sana sağlığında Afrika’nın bir petrol savaşına sahne olduğunugöreceğini soyleyebilirim.” Yerine oturdu. “ Şimdi git ve Bay USAID’in soyledikleriniuygulamayakoy;Mısır’agitveorasınıOrtadoğu’yudenetimaltına almak için çalışmaalanıolarakkullan.Amagünümüzdepekazkişinindilegetirdiğibirşeyikabulet…”“MısıraynızamandaAfrika’nındadenetimaltınaalınacağıyerdir.”“Ve eğer gunun birinde çocuk yapmayı duşunuyor ve onların refah içinde bir hayat

surmesiniistiyorsan,Afrikakıtasınındenetimimizaltınagirmesi içinelindengeleniyapsaniyiedersin.Ortadoğu’yaihtiyacımızvar.Doğru.AmaAfrika’yadasahipolmalıyız.”Yonetim kurulu salonundan ç ıkarken, kendimi kıvanca boğulmuş hissediyordum. Birkaç

kısa saat içinde MAIN’in CEO’su ve USAID’den yuksek rutbeli bir yoneticiyle toplantıyakatılmış,sonradaGeorgeRichilebirebirgoruşmüştum.DahaonceMısır’ınOrtadoğukadarAfrika’nın da parçası olduğu gerçeğini hiç duşünmemiş ya da bu onemli gerçeği jeopolitikyaklaşımlarauygulamamıştım.PekazAmerikalınınoperspektiftenbakabildiğindenemindim.Kendimi bir gorev adamı, çok ozel bir kulube kabul edilmiş ayrıcalıklı bir kişi gibigörüyordum.Asansore binip giriş katına indim ve binadan çıktıktan soma benim o isimin olduğu

Huntington Caddesi’ndeki 101 numaralı Southeast Tower’e doğru yurudum. Rich’in sonyorumunun,anahtarolacağınıduşunuyordum.Gununbirindebendeailekuracaktım.Pahalıbirgiyimmağazasınınvitrinindekimankenegiydirilmişincebeyazçizgilitakımelbiseyeiliştigozum.Ohaftaiçindegeliptakımıalmayakendikendimesozverdim.Bukararbenisankibirşeylerden ozgur kılmıştı. George Rich’in, tummuhendislerin en saygınlarından biri olan oadamın haklı olduğunu soyledim kendi kendime; gelecek nesillerin hayrı için ticarikuruluşlarımızın istediği kaynaklara sahip olan ulkeler ustunde tartışmasız denetimkurmamızşarttı.Takımelbiseyialdım.VebirkaçhaftasonraMısır’adoğruyolaçıkmaküzereuçağabindim.

35-KâfirKöpekKahire veİskenderiye’de yerel memurların kolaylık ve işbirliği gostermemesi o kemi

gitgidedahadafazlakabartıyordu.OrayaUSAIDtarafından,MısırhukumetininDunyaBankasıfinansmanını alıp kullanmasında yardımcı olacak ekonomik verileri derlemek ve ileriyeyonelik tahminler içeren raporları oluşturmak uzere gonderilmiştim.İşimi duzgun yapmakiçinulkeninbellibolgelerineyonelikayrıntılınufusistatistiklerineihtiyacımvardı.Bunlarınvar olduğunu biliyordum. Ama burokratlar bana surekli o tur bilgilerin kamusalbilgilendirmeye açık olmadığını soyluyordu. Toplumun herhangi bir kesiminden gelenherhangi biri olmadığımı, onlar için çalıştığımı, ulkelerine milyarlarca dolar gelmesiniistiyorlarsa içeriğini kesinlikle gizli tutacağım o raporları eninde sonunda bana vermelerigerektiğinidefalarcaanlattım.Otürrica-tehditkarışımıyaklaşımlarAsyaveLatinAmerika’daişimeyaramıştıamagörünenoydukiMısır’dakesinlikleetkiliolmuyorlardı.Kahire veİskenderiye’deki çalışma arkadaşım olarak atanmış, işimi hızlandırması ve

kolaylaştırmasıgerekenmemurlarbanakentlerinigezdiriyordu.Sarıklıadamlarınnargileiçipdomino oynadığı duman altı olmuş kahvehaneleri, baharat çarşılarını dolaşıyor, Nil veAkdeniz’det eknegezintilerineçıkıyor, tarihi yerlerdeki paha biçilmez antikalara vemucevherlere aval aval bakıyor, litrelerce çay içiyorduk. Ama ne zaman onlara nufusistatistiklerine ihtiyacımolduğunu soylesem, kimi guçluklerden soz ediyor, sabırlı olmamıistiyorlardı.“Buişlerburalardazamanalır,”diyorlard ı.Yada,“BurasıAmerikadeğil;çokeskibirulkeyizvedeveleryavaşilerler,”diyereki şişakayavuruyorlardı.Onlara,memurlarınfazlamesaisini odeyeceğimizi soyleyerek resmi, aradaki farkı amirlerin cebine indirmesine gozyumacağımıimaederekgayriresmiruşvetvermeyiönerdiğimdebaşlarınıikiyanasallıyorvebanabirçaydahaısmarlıyorlardı.Sonunda çaresizlik ve o ke, en ust duzeye gelince, çalışma arkadaşlarımın amirlerine

çıkmayakararverdim.Bunormalde ihtiyaçduyduğum insanları aleyhime çevirmemek içinher zamankaçındığımbir adımdı. Amaoradaki durumdaher zamankindendahaumutsuzgörünüyordu.Yonetiminentepelerindeyeralan,defalarcabakanlıkyapmış,şimdideEnverSedat’ınozel

danışmanlığınıyapankişiylebirrandevuayarlanmasınısağladım.Resmiadıoldukçauzundu,ama bana kısaca Doktor Asım olarak hitap etmem soylenmişti. Harvardİşletme Fakultesimezunuydu,DunyaBankasıveUSAIDgibikuruluşlarıeninceayrıntılarınakadartanıyorduveişleri yoluna koyma konusunda bir une sahipti. Bense kendi hesabıma bunun ucuzabağlanabilecek bir iş olmadığına karar vermiş ve comert bir ruşvet odemesi yapmayahazırlanmıştım.Çokkatlıvemodernbirbinayagoturuldum.İriyarıbirguvenlikgorevlisinineşliğindeenustkataçıkarıldım.Siyahtakımelbiseli,asıkyuzlu,inceveuzunbirMısırlıbeniikikanepeninbulunduğukuçucukbirodayagoturduvekusursuzbirBritanyaaksanıylabirazbeklemem gerektiğini soyledi.İngilizce bilmeyen guvenlik gorevlisi de benimle birliktebeklemek uzere karşıma oturdu. Bekledik. Aramızdaki sehpanın ustune koyulmuş dergiyığınındanTIME’nineskibirkopyasınıseçipokumayakoyuldum.Gorevliuyuklamayabaşladı.Bir deNationalGeographicokudum.Yaklaşık ikisaatkadarbekledikorada.Çay falan ikramedilmedi bu kez. Doktor Asım’ın kişisel onemini, normal kanalları devre dışı bırakmamaduyduğu tepkiyi vurgulamak için oşekilde davrandığından hiçşuphem yoktu ve kendimi

başlangıçtakindendahabüyükbirrüşvetönermeyehazırlamıştım.Sonundaince,uzunboyluMısırlıgozuktu.Ozurdilemeyegerekbileduymadanbeniuzunbir

koridordangeçirip,omodernbinadançokFiravunTut’unmezarınayakışacakmasifahşaptanyapılmabir kapının onune goturdu. Açtı.Karşımdakimekanın muazzamlığı karşısındaşokolmuştum;enkaprisli iravunubilememnunetmeyeyetecekkadarşatafatlıydı.EskiMısırilemodern Park Avenue tarzlarının bir karışımıyla dekore edilmişti. Antik papirus rulolarıPicasso vazolarıyla yarışıyordu. Modern tasarımcıların elinden çıkma mobilyalarİranhalılarınınüstündeydi.Koyurenktakımelbisegiymiş,altınsimişlemelikravattakmışolanDoktorAsım, devasa

bir masanın gerisinde kamburunu çıkarmış oturuyordu. Yuzu kavun gibi dolgundu veyumuşaktı. Tel çerçeveli, Benjamin Franklin’inkilere benzetti ğim bir gozluk takmıştı. İçerigirdiğimdebaşınıkaldırıpbakmazahmetindebulunmadı.Uzunvezayıfadamyuruyupçıktı.Doktoronundekievraklaişinibitirmişgibiyapanadek,kapınınkenarındadikildim.Sonundabaşını kaldırıp bakışlarını bana yoneltti. Bir el hareketiyle masasının onundeki koltuğugösterip,“Oturun,”dedivedikkatinibaşkabirevrakayöneltti.Aklım karışmıştı ve kendimi adam yerine konmamış hissediyordum. Koşulları

zorlayabilirdim ama bu aşırıya kaçmak olacaktı. Adam ulkesine yardım etmek uzere paraödenenprestijlibirfirmayıtemsilettiğimiunutmuşolabilirmiydi?Bana çokuzun gelen bir sureden sonra yerindedoğrulduve gozluğunun ustunden baktı.

Beniyemekmasasınınustundeuçanbirboceğisuzenbirigibiinceliyordu.Sonrayapmakiçintumenerjisini yoğunlaştırması gerekiyormuşçasına bir hareketle elini masanın uzerindenuzattı.Tokalaşmakiçinyerimdenkalkmamgerekmişti.Şaşkınlığım o keye donuşuyordu. Duygularımı bastırdım ve kendimi gulumsemeye

zorladım. Yerel eğilimlere uymaya çalışarak Doktor’a beni kabul ettiği için sonsuzteşekkürlerimisundum.ButürnezaketgirişimlerimitopyekûngörmezdengelerekveMısırgeleneklerindeolduğunu

bildiğimselamlamafaslınıgeçerekdoğrudanneistediğimisordu.Yol yordambildiği şuphesiz olan bir diplomatın beni aşağılamak istediği açıktı. Hem de

alenen, pervasızca ve ozellikle hissettirmeye çalışarak.İçimden kalkıp oradan gitme isteğitaşıyordu ama buna direndim. Boston’daki Prudential Tower’in tepesinde yer alanMuhendisler Kulubu’nde, sonra da George Rich ile MAIN’in yonetim kurulu salonundaolduğumuduşundum.Bubirdenrahatlamamayolaçmıştı.Adamınkustahlığınakarşılık bendeonunülkesinisömürmeklegörevlendirilmişbirETolduğumbilinciyledonatılmıştım.Onunkuçuk zaferlerine,büyükdarbeyivuracaktarafınbizolduğumuzuduşunerekkatlanabilirdim.Bukuçukçarpışmadankarşımdaki kişi galip çıkabilirdi ama savaşı kazananbenolacaktım.Yerimdegevşedim,yuzumeyapıştırdığım sahte gulucuk yerini gerçekolanabıraktı. “Nufusverileri.”“Özürdilerim;anlayamadım.”“Nufusverilerineihtiyacımvar.”Ya şadığımçelişkilidurumuolabildiğincekısa birşekilde

ifade ettim. Sonunda, “Anlayacağınız gibi, insanlarınız benimle işbirliği yapmazsa ulkeniz

başkanınızıntalepettiğioncaparayıalamayacak,”diyerekbitirdim.DoktorAsımyumruğunumasayaindiripayağafırladı.Cussesiburosununkiyleorantılıydı.

Az once oturduğu koltuk duvara çarpıp durana kadar geriye doğru savruldu.Şaşılacakderecede alçak, kontrollu ve tepkisiyle çelişen bir sesle, “Milyarlarca dolarınız benimumurumdabile deği l,”dedi .“Gençadam-ki bunu ancak en kuçuk oğlumla aynı yaştaolabileceğinizi tahmin ederek soyluyorum - bana cevap verin: Size buraya oylece gelipdayatmalardabulunmahakkınıverennedir?”Olasıbiryanıtımıgeçiştirmekiçinelinihavadasalladı. “Sanabirkaçşeysoyleyeyim.Ulkendeyaşadım.Tumoşıkşehirlerinizi, arabalarınızıve evlerinizi bilirim. Bizim için ne duşündüğunuzu de biliyorum.” Ellerinimasanın ustunekoyupbanadoğru eğildi ve gozlerimin içinebaktı. “Harvard’dabanakaç kişinin yurdumdadeve surup surmediğimi sorduğunu biliyor musun? Harvard’da! Sizin aptallığınız inanılırolmanınötesindedir.Ulusunuzunmiyopluğuda!BizMısırlılarbinlerce,onbinlerceyıldanberidunyayuzundeyiz.Siztoprakolduktansonradaburadaolmayadevamedeceğiz.”Koltuğunuçekip yerine oturdu, soluğunu (olasılıkla aynı anda benim de yaptığım gibi) iç geçirir gibikoyuverdi,sonradikkatinitekrarmasasınınüstündekibelgelereyoğunlaştırdı.Orada oylece, kendimi MAIN yonetim kurulu odasındaki anlara bir kez daha

yoğunlaştırmayaçalışırhaldekalmıştım.AmaonunyerineEndonezya’dakibiranımsarmıştıbenliğimi. Ulkenin lisanını bildiğimden haberdar olmayan devlet memurlarından biri, enra ineçaylarikramedilirkengulumseyerekkonuşuyor,beniaşağılıyordu.Bunuanımsayıncayerimdedikleştim;karşımdakiadamıkendioyunundayenecektim.Sonundabaşınıkaldırıpbanagözlüklerininüstündenbaktıveelinisallayıverdi.“Gidin.”“Ama...”Yumrukmasaya bir kez daha indi. AmaDoktor Asım bu kez ayağa kalkmamıştı. İnsanın

aklını karıştıracakkadar sakin sesiyle bana, “Şunu hiçbir zaman unutmayın,” dedi; “Siz birka ir kopeksiniz. Bakışları Harvard’da edindiğini sandığım ve kararlılık yansıtan tavırlagözlerimekenetlenmişti.“Kâfirköpek.”Sözcüklerağzındanacıverecekkadaryavaşçıkıyordu.“Şimdigidin.SedatveAllahizinverirse,nüfusverilerinizialacaksınız.”Bilgi gunler sonraulaştırıldı bana.Gayet sıradan birşekilde, sarı bir zarf içinde ve verir

vermezmotosikletiyle tozu dumana katarak uzaklaşan bir kurye tarafından getirildi. Zarfaneredenvenedengeldiğinedairherhangibirnot iliştirilmemiştiamaiçinde ihtiyacımolanherşeyvardı.Veonuniçinkimseyeparaödememgerekmemişti.Sayfalardolususıkıcırakamlarustundeçalışırkenobirkaçsayfalıkbelgeninnedenokadar

çabayı gereksindirdiğini duşundum. O istatistikleri vermemekte direnmenin mantıklı birnedeni olabilir miydi? Aklıma gelen tek açıklama Mısırlılar’ın İsrail hava hucumundankorkmasıydı.Amanufusverilerininİsrail’inişine neşekildeyarayacağını duşünemiyordum.Onların bu bilgileri, hatta uçaklarını ve fuzelerini yonlendirmeye yardımı olacak her turluveriyiçoktaneldeettiklerindenemindim.Bombalarbirbanliyoyerleşimininsonraki20yıldafazladan100binyada110binkişiyibarındıracağıdüşünülerekyönlendirilmezdi.Ve sonra Doktor Asım’ın sozlerini anımsadım. Ben ka ir kopektim. Mısırlılar benim

yurttaşlarımdançokazınınhaberdarolduğubirşeyibiliyordu:DoktorAsım’ınbanasağladığı

turden bilgileri, imparatorluk kurmak için kullanıyorduk. Biz ET’lerin ekonomiye yonelikraporları,Haçlılar’ın kılıcından çokdaha etkili silahlaradonuşuyordu.İsrail bombaları halkiçinde panik ve karmaşaya yol açarak, devlet yetkililerini onlara taviz vermeye zorlayarakamacınaulaşıyordu.Amaasıltehlikebenimgibiinsanlardı.Okargaşadanyararlanan,korkuyubelliyonlerekanalizeeden,verilentavizlerinarkasındakikişilerinmemnunedilmesini,yadahiç değilse gelecekteki bombardımanlardan kaçınmalarını sağlayacak dersi almalarınımumkunkılacakkişiler,bizET’lerdik.En ustduzeydeşımartılıppohpohlanmamızgerekirdi,çunku kumenin en tepesinde oturan bizlerdik. Doktor Asım gibilerinin bu durumukabullenmek ya da işini kaybetmek dışında başka seçeneği yoktu. Ve adam da o nedenlebendenoderecetiksinmişti.

36-İran:OtoyollarveKalelerO gunlerde dunyanın her tarafını dolaşıyordum. Doktor Asım’ın sozleri de bana eşlik

ediyordu. Duygularım savunma isteğinden o keye donuştu ve sonra onun gururlu birkulturden gelen, Cleopatra’nın saray erkanının Sezar karşısında boyun eğmek zorundakalmasıgibibirdurumdakalmaktannefretedenonurlubiradamolduğununbilincinevardım.Yerindebenolsamdahadakabalaşabilirdim.UlkeminmoderndunyanınRoma’sıolabileceğini amabununyerinekendikargaşamızdan

geçmekteolduğumuzuanlamıştım.Birkendikendinisınamaçağıiçindebuyumuştum.Benimneslimiderindenetkileyenbirdiziolayyaşamıştık:WattsveDetroitayaklanmaları,WoundedKnee olayı, Cesar Chavez’in ve Birleşmiş Tarım İşçileri’nin ilerleyişi ve başka niceleri.Hepsinin yanı sıra, ABD’de yaşanan ve topluma çok daha az duyurulan azınlık başkaldırıhareketleri.Buolaylarıİngilizefendilerininegemenliğialtındabenzerbaskılaryaşamış olanatalarımınkine eşdeğer tutmuştum. Tutkuyla gudum bulan haysiyetleri onları silahasarılmaya yoneltmişti. Siyahlar, K ızılderililer,İspanyol kokenliler,şirketokrasi tarafındanguven duyulmayacak, devleti yıkm agirişiminde bulunan kişiler olarak etiketlenmişti veatalarım da Britanya’nın imparatorluk kurucularının gozunde haindi. Amaşimdilerde gençinsanlarazınlıkliderlerinekahramangozuylebakıyorduvegeçmişteyabancıefendilerekarşıhaklarınısavunaninsanlarbizimkurucuatalarımızdı.Benim olduğum yerse belliydi:İki dunya arasında sıkışıp kalmış, bir taraftan ozgurluk

savaşçılarına sempatiduyarken, ote taraftanİmparatorlukkumandanlarınahizmetedenbiradam.Veolaylardabuçelişkiyiguçlendirmekistergibigelişiyordu.Sıksıkİran’agidiyorveŞahiçinçalışıyordum.Biz ET’lerŞah’ın portresini, ulkesiniİsa’dan uç yuzyıl onceki Dara ve Buyukİskender

zamanlarında temsil ettiği uygarlık çiçeğinin yetişmesi için verimli hale getirmeye çalışankararlı bir hukumdar, muazzam petrol rezervlerini MAIN gibişirketlerin uzmanlığıylabirleştiripihtişamduşlerini gerçekleştirecekbir adamolarak çizerdik.Oylebir değişimdendemokratik,eşitlikçibirtoplumyaratacağınainsanlarıbirşekildeiknaetmişti.Şah’ınhukumetlerine,Amerikakarşıtıdüşuncelerinkimiiddialardadayanakbulduğuvedal

budaksardığıRusya,Libya,Çin,Kuba,Panama,Nikaraguagibiulkelerdekinealternatifolarakönereceğimizstrateji, temeliniŞah’ın1962’deyaptığıbuyuktoprakreformundabulacaktı.Oveelbettebiz,kapsamlısosyoekonomikreformlarıbaşlatacakgibigorunenbirprogramolanBeyazDevrim’iuygulamayakoymuştuk.Şimdigeriyebakıncaurperiyorum,çunkubiliyorumkioşeyinBeyazdeğil‘Aklanmış’devrimolduğunuyureğimizdehissediyorduk.Şah’ıngucunuen ustduzeyetaşımak içinyapılmışbirmanevraydı. YuzeydeİranbirHıristiyan-Müslümanişbirliğiydi. Ama gerçekte, ABD’nin Ortadoğu’daki egemenliğine vekalet etmek uzeretasarlanmıştı. Tamı tamına Doktor Asım’ın Mısır’ın başına gelmesinden korktuğu şeydi.Ayrıca George Rich'in Amerika’nın gelecek nesilleri için Ortadoğu ve Afrika’yı denetlemesigerektiğinisavunurkenvurguladığıtürdenbirsonuçtu.MAIN’inİran’da sozleşmeyle bağlı gorevleri 1974’ten sonra dikkate değe rşekilde arttı.

Petroleçılgıncayükleniliyordu.Emirelaltındanverilmişti:OPEC’igetiripbizimağılabağlayın,onlarıİmparatorluk"unuşağıyapın.

İşimkritikti.Planlamacılarvemuhendislervarlıklıİranlılar’ındahaoterefahaermesinivegereklisınai,ticariveaskeribuyumeyiateşleyecekmuazzammiktardakienerjiyisağlayacakelektriksistemlerinitasarlayabilmekiçinbölgeselgelişimraporlarınagereksiniyorduvebunusağlayacak kişi de bendim. O varlıklı zumrenin hoşnutluğu (ve elbette petrolun kesintisizakması)Şah'ınhükümranlığınınanahtarıydı.MAIN’deki patronum Bruna Zambotti, “Tahran’dan Kerman’a uçacaks ın,” dedi. “Kerman,

Büyükİskender’intarihiyürüyüşünebaşladığıunlutuzçoluLut’tabirvahadır.Birgizlizevklervahası.Bugünuyuklamahalindebirbalıkçıköyü.YarınRivierailerekabetedecek.”Tahran’dan Kerman’a gidecek olan kuçuk uça ğa binmek uzere iki MAIN muhendisiyle

buluştum. Yaz ortasıydı; akşam ustu olmasına rağmen hava boğucuydu.İndiğimiz kuçukyerleşim,zamanınunuttuğubiryergoruntusuveriyordu.Golgelerdeaylakçadolaşanbirkaççocukve ihtiyarındışında sanki kimse yaşamıyordu orada. Gizli zevkler toz ve pislikle birşekildeortulmemişse,kesinliklebenimerişimim(yadaduşgucumun)dışındaydı.Kendimiziter içindekasabanınen iyiotelineatıpkayıtyaptırdık.Lobikuçuk,kasvetliveherhangibirmobilyadanyoksundu.Kayıtmasasınınarkasındakigençadamterasbardasoğukbiraservisiyapıldığını soylemekten mutluluk duyuyordu. Her birimizin -hiç beklemememize rağmenbanyosu olan- ayrı birer odası vardı. Yarım saat sonra barda buluşmayı kararlaştırarakdağıldık.Odambeklediğimgibi az eşyalı amaumut verecekkadar temizdi. Pencere tipi, gurultulu

amaiyiçalışanbirklimaolduğunudagoruncerahatladım.Amabanyoyagirincerezervuarınçalışmadığınıanladım.Klozetinyanındaikikovaduruyordu.Dahabuyukçeolanbaşseviyesiustundeki minik musluğun altında durduğundan, onun duş vazifesi goreceğini duşündüm;küçükvepaslıolansatuvaletesudökmekiçinkullanılıyorolmalıydı.Duş almak için soyunup klozetle duvarın arasındaki daracık yerde dikildim. Duş perdesi

yoktu;musluğu çevirince azmiktarda subeniıskalayıpklozetedokuldu.Lavabonun ustunedoğrueğilirsemsabunlanıp durulanacak kadarıslanmayıbaşarabilirdim.Duşolarakhizmetetmesi amaçlandığı anlaşılanbuduzeneğinbir elemanı da banyonun zemininde oteki uçtabulunanve suyunakıp gittiği delikti. Bruno’nun o vahayı en son ne zaman ziyaret ettiğinimerakediyordum.Aldığımduştansonrakendimişaşılacakkadarzindehissedereketkileyiciçolmanzarasına

bakan terasa yerleştirilmiş dort paslı demir masa ve bir duzine sandalyeden oluşan baraçıktım.Muhendislerdenbiri, Frank,benden oncegelmişti vemasanın ustundebiradolu uçbardakduruyordu.“Tekçeşitvar,”dedi.“Sendeherhaldeonuseçerdin.”Onbeşdakikakadarbekledik,sonraotekiişarkadaşımızınbirazkestirmeyekararverdiğini

düşunduk.Biralarıertesigunyapacağımızyolculuğunşere inekaldırdık.Bardaklarımasayakoyarken James de geldi. Ayaklarını suruyerek bize doğru yururken sırılsıklam olduğunugörmüştük.Yolculuktagiydiğigomlekelindeydi.Veondandasularsızıyordu.Gömleğimasayaçarpıpboşsandalyeyeoturduvebirasınıbirdikişteiçti.Frank,“Neoldu?”diyesordu.

“Tuvaletimi yapmamgerekti,” dedi James. “Rezervuar çalışmıyordu. O lanet olası kovayıgördümvemusluğuaçtım.Yanlışmuslukmuş.Duştangelensuylasırılsıklamoldum.”SonundakahkahalarımızdininceFrank,çolsıcağınıngomleğibirkaçdakikadakurutacağını

söyledi.“Bende oyleduşundum,”dedi James. “Yoksao ıslakşeyi boyleşıkbirbaranedenelimde

getireyimki?”Ertesisabahaslındamuhendisolanamabizehemçevirmenlik,hemdeşoforlukyapacakiki

İranlı,bircipilebizialmayageldi.Onlaroneotururkenbizarkayatıkıştık.Engençolduğumiçinbanaayağımınaltından geçenşaftın ustundekiortakoltukduştu.Biziyuksekplatodakiçolden Basra Korfezi kıyısına goturecek olan toprak yolda ilerlerken,İranlı muhendis eskikervanlarıngüzergâhınıizlediğimizianlatıyordu.Bizedondu.“Buçolyurdumuziçinherzamanhemlanet,hemdeihsanolmuştur.Atalarımı

düşmanlarındankoruduamakendiulkelerininbaşkayerlerineulaşmalarınıdaolanaksızkıldı.Şimdiyseherzamankindendahaonemli.LutÇolu,sizinOrtadoğudediğinizyeri,Avrupa’yıveAfrika’yıAsya’danayırıyor.Ayr ıca SovyetlerBirliği ileBasraKorfezi arasındadoğrudanbirguzergah seçeneği sunuyor. Haritaya bakın. Ruslar’ın ulkemizi işgal etmek istediğinibiliyorsunuz.Ustundeolduğumuzhatonlarınordusuiçinotoyoladonuşturulecek.”Eliylebiryeriişaretetti.“Tamburadandevasabirpetrolboruhatt ıgeçecek.Dungecekonakladığınızkuçuk yerleşim, Bandar Abbas tahkimatlı bir komunist kalesine donuşecek. Jetler, fuzeler,nukleerdenizaltılar,uçakgemileri...Hepsiburayayığılıpdunyanın en onemli petrol yolunukontroledecek.”Frank,Jamesvebenbirbirimizebaktık.“Anlaşıldı,”dediJames.“Buradabizibekleyenepey

iş var. Kendinizi baskı altında hissetmeyin dostlar. Tek yapmam ız gereken dunyayıkomünizmdenkurtarmak.”İranlı,“Bizimiçin-yanisizAmerikalılarvebizİranlılariçin-asılonemliolanbunuoncesizin

yapmanız. Bu askeri otoyolu kurmalı ve Bandar Abbas’ı bizim tahkimat ettiğimiz kalemizhalinegetirmeliyiz.Frank,“Bizdezatenbununiçinburadayım,”dedi.İranlı muhendis devam etti. “İranlılar’ın Arap olmadığını aklınızdan hiç çıkartmayın; biz

Farssoyundanız,Aryan’ız.Muslumanız amaAraplar tarafından tehdit ediliyoruz. Yuzde yuzsizinleyiz.”Çol,PeterO’Toole’ninArabistanlıLawrence ilmindeboğuştuğuuçsuzbucaksızkumdalgası

değildi.Gozalabildiğineuzanankızıl,morvebordodağlarıtekduzeolmanınçokotesindeydi.BenceBruno’nunsoylediğikadarguzelvegorkemliydi.Ve insana ilhamveriyordu.Yuzlerceinsanvedevedenoluşankervanlarınotopraklarıgeçtiğinineredeysegörebiliyordum.Cipin kliması bile insanın ustune çoken sıcağın boğuculuğunu ha i letemiyordu.

Muhendislerinboruhattı, izalehattıveyolyapımı için onemlizeminkoşullarını incelemesiiçin defalarca durmuştuk. Tekrar bindiğimizde aracın içi once serin geliyor, sonra guneşetkisini acımasızca gosteriyordu. Bir seferinde çevresini duşmanca sarmış bir denizinortasındaki huzurlu ada orneğine tamı tamına uyan kuçucuk bir vaha yerleşiminde çay ve

hurmamolasıverdik.Vahadakiminicikköyüterkettiktenkısasüresonraaracıniçikorkunçbirkokuyladoldu.Frank,“Birşeyyanıyor!”diyebağırdı.Surucuaracıyolunkenarınayanaştırıpfrenekokunekadarbastı.İranlımuhendis,“Herkes

dışarı!”diyeemretti.Kapıların hepsi aynı anda açıldı, herkes dışarı fırladı. Ben hariç. Ayağımı yerden

çekemiyordum.Bacaklarımfelçolmuştu.“James,“Aceleet!”dedi.“Derdinnesenin?”Hiçbir ikrim yoktu. Olanca gucumle çabalıyordum ama ayaklarım beynimin gonderdiği

emirlere uymuyordu. Panikleyerek ayaklarımı ustunkoru bağlanmış botlarımdan çekmeyeçalıştım.Neysekiayaklarımbukezdoğrutepkivermişti.Kendimidışarıattımveçolkumlarıüstündesendeleyerekyürüdüm.Meraka kapılan Frank dikkatle yaklaşıp aracın içine baktı. Ve gulmeye başladı.

“Ayakkabılarınınkauçuktabanlarıerimiş veşaftın ustundekihalıyayapışmış.Daha oncedeçalışırkenısınanmotorgördümamamadalyayıbualır!”Birazçabagerektirdiamaayakkabılarımıyanıksunihalıdan ayırdık ve yoladevamettik.

BandarAbbas’agüneşbatmayabaşlarkenvardık.

37-İsrail:Amerika’nınHazırKıtasıHurmuz Boğazı’nda 1971’de Britanya’nın çekilmesiyle kurulan, Birleşik Arap Emirlikleri,

Umman, Bahreyn ve Katar’ı ustunde barındıran, Arabistan Yarımadası’nın karşısına duşenyakasında yer alan Bandar Abbas, dunyanın en stratejik koridorlarından birine hakimkonumdaydı. Bir zamanlar Arap Denizi’ne çıkan gemilere saldıran acımasız korsanlarınüssüydü.Günümüzdeysekıyılarınınhemenaçığındandünyapetrolününbüyükbölümügeçer.Bengittiğimdehala kuçuk, fakir bir koydu amakorfezeolankıyısında, burayı bir askeri-

sanayimerkezinedonuşturebilecekdanışmanlarıçekmeningereği olan sonderecemodernbirotelbarındırıyordu.Bizbeşimizotelinilkmüşterilerindendik.İranlımuhendis,“Beşsenesonragelirsenizburayıtanıyamayacaksınız,”dedi. “Oyleyada

böyledeğişecek.YasizyapacaksınızbunuyadaRuslar.”Birbirimizdenayrıldıktansonrabirpuroaldımvegeceniniçinedoğrutekbaşımayuruyuşe

çıktım.Kıyıyayoneldim.Yeniinşaedilmişbiriskelesığkorfezinortasınadoğrubelkialtıyuzmetre kadaruzanıyordu.Ayyoktuamagokyuzu yıldızlarlaışıl ışıldı.Korfezin ustundenbiresinti koptu. Havaya işlemiş olan çuruk balık kokusu purom yanıyor olmasına rağmenburnuma kadar gelmişti. Karanlık suların otesine bakarak, karşı yakada neler olduğunudüşundum. Suudi Arabistan’ı çevreleyen ulkeler hakkında pek azşey bildiğimi o zamananladım.Yolundortte uçunualmıştım ki aniden durdum.İskeleninucundakızıl birışıltınınkavisçizerekyukseldiğini,sonratekraraşağıyaindiğinigordum.Hiçkıpırdamadandurmuş,kendikendimehemenoteledonmemgerektiğinisoyluyordum.Amakapıldığımgaripmerakorada oylece durmama neden oluyordu. Bir adım daha attım. Gozum karanlığa alışıncahayaleti andıran bir golge seçmeye başlamıştım. Puromu kaldırdım; kızıl ışıltı hareketimiaynadaki yansımasıymış gibi izledi. Oradaki her kimse, puro içiyordu. Ve benimle eğlenirgibiydi.Elimiindirdim.Odaaynısınıyaptı.Merakımgitgideartıyordu.Korkumdağılmıştı.Birhırsız avının ustune çullanmak için iskelenin ucunda beklemezdi elbette. Oyleyse oradakikimdi?AklımahemenRuslargeldi.Amaonlardanbiriningeceninosaatindeoradaişi neydiki?Adımlarımıdikkatleatarakilerledim.Kararlıbir tavırtakınmayaçalışıyordum.Ve elbette

guçlugorunmeyede.Adamlaaramızdaonbeşmetrekadarkalmıştıki,aklımaonundabenimvarlığımdanötürütedirginolabileceğigeldi.Yavaşladım.Öksürdü.Durdum.Adambirşeylersöyledi.ArapçayadaFarsçaidi,hangisiolduğundanemindeğildim.Sondereceyavaşşekilde,“Anlamıyorum,”dedim.“Amerikalı mısınız?” diye sordu. “Amerikalısınız, değil mi? Yuruyuşunuzden ve

aksanınızdanbunuçıkartmamgerekirdi.İngilizcemoldukçaiyidir.”“Evet,Amerikalıyım.”“BendeTürküm.Sizinleaynıoteldekalıyorum.Lütfengelipbanakatılın.”Onadoğru yurudum. El sıkıştık.Adı Nesim idi. Puro değil, ince sarılmış yaprak sigarası

içiyordu.“Ben universitede profesorum,” dedi. “Eski ticaret yolları ustune yazacağım kitap için

araştırmayapıyorum.Ogüzergâhlarıizleyerekİstanbul’danburayakadargeldim.”Bir sureİran’la ilgili izlenimlerimizdenkonuştuk.Şah’aduyduğu tiksintiyihiç saklamıyor,

ondan ‘diktator kral’ olarak soz ediyordu. O ulkedeŞah’ı eleştiren biriyle ilk kezkarşılaşıyordum.Hukumdarıalaşağıetmekisteyenbiryapılaşmaolduğunuseziyordumamatanıdığımİranlılar’ınhepsiŞahhukumetininbirkoluiçinçalışıyordu.Karşımdakiadamsaçokfarklıydı.Herşeydenönceçokbilgiliolduğubelliydiveinandığışeyleridilegetirmekteenufakçekingenlik gostermiyordu. Kendine bir dinleyici bulmuş olmaktan mutluluk duyduğunudüşundum.Oiskeleninucundakarşılaşmayıumduğu sonşeysozlerinekulakvermeyehazırbir Amerikalıydı herhalde. Belki gecenin, belki konuşmanın yapıldığı yerin, belki deyolculuğun yorgunluğuyla kendimi dikkat ve ilgiyle Nesim’in soylediklerini dinler haldebulmuştum.“Hepinizdiktator tarafındankandırılıyorsunuz. Eh, aslındahepinizdeğil. Başkanınızın ve

ulkeyiyonetenotekiinsanlarıngerçekleribildiğindeneminim.Nedeolsaonlarınuzmanlığıda bu. Kandırma. Liderleriniz emperyalizme olan bağlılıklarını sizden saklıyor. Hiç değilsesaklamayaçalışıyor.Toparlad ıklarıparayla,insanlarıyozlaştırmakveyolsuzluğasevketmekiçinneleryaptıklarınısizdensaklıyorlar.Haks ızlığauğramışlara,ezilmişlereyardımetmekleboburleniyorlaramaoaradavarlıklılarıkoruduklarıgerçeğinigizliyorlar.”Sigaras ındanuzunbirnefesçekti.“Maskegerisindeyaşayanbirulussunuzsiz.”BirkaçkezABD’yisavunmakvekendimihaklıgostermekiçinsozunukesmeisteğiduydum

ama yapmayıp dinledim. 1973 Yom Kippur Savaşı’nı kastederek, “Mısır ile Suriye nedenİsrail’e saldırdı?” diye sordu Nesim. “Çunku başka seçenekleri olmadığını hissettiler.İsrailliler’inAraplar’a karşı işlediği suçlar ya da oluşturduğu tehdit hakkında, halkınızın enufakbir ikribileyok.YoksaobirAmerikansavaşıydıveİsraildecepheyesurulecekbirhazırkıta mıydı? Filistinliler’den Dar ulİslam diye bildikleri toprakları çalıp Yahudiler’e teslimetmekyetmedisize.Dahadafazlasınıalmayadevamettiniz.Zenginliğinizi,Yahudilerinonlariçinbiranayurtoluşturduğunuzudüşunmesinisağlayacakşekildekullandınız.Muslumanlarınburnunutarihintaşıyıpgetirdiğipisliğesurttunuz.Susludemokrasişarkılarısoylersiniz.Amabizsizindemokrasidenneanladığınızı,CIAburadaMusaddık’ıdevirdiğizamankavradık.İsrailmeselesinin demokrasiyle ya da Hitler’in kurbanı olmuş insanları korumakla alakası yok.Petroliçinişkenceyapıyor,yalansöylüyorveçalıyorsunuz.”Sigarayı tutan sağ elini yureğinin ustune koydu. “İsrail’deki Yahudiler için uzuluyorum.

Gerçekten uzuluyorum. Filistinli olmadığıma gore oyle hissetmemde bir engel yok.SınırlarınızıTurkiye’yedoğru genişletme sevdasına girdiğinizde çıkacak bir savaşta, onlarıoldurebilirimherhaldeamayinedeonlarakarşıiyiduygularbesliyorum.Ordularınonusıragudulen koyun gibi onlar. Her biri birer kalkan. Bundan oturu suçlanmas ı gereken de sizAmerikalılar’sınız .ŞirketlerinizpetroluhortumlarkenbiryandandasizYahudiler’iailelerinikurban vermeye teşvik ediyorsunuz. Muslumanlar’ı oldukları yerde zapt edebilmeleri içinonlara nukleer başlıklı fuzeler veriyorsunuz. Ordularını inanse ediyorsunuz. Filistinhalkınınsa bir avuç yurtsever dışında ordusu yok, bir devletleri, ustunde yaşayacakları bir

ülkeleriyok.”Nesimbiraniçinduraladıamabenyinesözünükesmedim.“Size goreİsrail hakimiyet demek, petrolun denetim altında tutulması demek. Yahudiler

içinsebirdüş,yanılsamadanötegitmeyecekbirserapolduğuanlaşılacak.AmaFilistinlileriçinboşaltmak zorunda bırakıldıkları vatan anlamına geliyor. Araplar oraya Arap topraklarıustunde kurulmuş bir duşman kalesi olarakbakıyo r.İsrail dunyanın her tarafındakiMuslumanlar içinbirhakaret,biraşağılama,hepimizinsizdennefretetmesi içinyeterlibirneden.”

38-Irak-İranSavaşı:BirBaşkaETZaferiNesim’iotuzyılsonratekraranımsadım.2004yılınınbirHazirangecesiNepalveTibet’e

gitmekuzereaktarmayapacağımKatar’ainiyordum.BasraKorfezi’nde,BandarAbbas’ıntamkarşısında yer alan Katar, ekonomik tetikçi olduğum gunlerde adını neredeyse hiçduymadığımbirulkeydi.UçağıncamındandışarıyıseyrederkenguneşinYunanistan,Turkiye,Suriye, Irak veİran’ınustundealçalışınıizlemiştim.Uzunkış gecelerinde banaOdyssey’i, BinBirGeceMasalları’nı veİncil’iokuyanbuyukannemianımsadım.UçağımHomeros’unbuyukmaceraperestiOdysseus’undolaştığıadaların,Nuh’ungemisiniinşaettiğidağlarınuzerindengeçip, Babil’in asma bahçelerini, insanoğlunun kurduğu ilk kentleri ve çiftlikleri, yazıyadokulen en eski lisanı ustunde barındırmış olan toprakların hava sahasına girmişti.Tekerleğin ve modern matematiğin keşfedildiği yerler altımda uzanıyordu. Aslan YurekliRichard’ınhucumettiğiveSelahaddinEyyubi’ninsavunduğukaleleredairdinlediğimoykulerdoldurmuştu.SonradüşüncelerimNesim’eodaklanıverdi.Yaptığı kehanetin gerçekleşmesi fazla zaman almamış, doğruluğunu tarihin sureci

düşunulursegozaçıp kapayana kadarkanıtlamıştı.O kısa zaman içinde, benbile onundilegetirdiği aldatmacaları anlatan bir kitap yazmıştım. Nesim’inİranlı diktatoru devrilmiş,yerineradikalmollalargelmişti.İsraildahadasaldırganlaşmış,ABDiseonuherhareketindedesteklemişti;Filistinlileracıçekmeyedevametmiş,UsamebinLadingibikimilerievyapımıbombakuşanmış tekbir insanınneleryapabileceğini gostermişti.ABDbinlercebilinmeyeneylemi ve açıktan açığa giriştiği kimi eylemlerin acımasızlığını gostermişti ki bunlarınarasında Panama,Haiti ve Sudan da vardı. Sonra 11 Eylul, Afganistan ve Irak gelmişti. Bizinsanlar geçen onca yuzyıla rağmen kendimizi bu gezegen ustundeki kardeşlerimiziboyunduruk altına alma ve katletme gudusunden kurtarmayı becerememiştik. Kanlı HaçlıSeferlerigeçmişeyapılacakbirgöndermeolmaktançıkmıştı.Soluğumkesilmişti; buyuk bir isteksizliğe yenik duşmüştum. Stealth hayalet uçakları on

yıldan biraz uzun bir sure sonra Irak’ı ikinci kez bombalarken ve dunya olanlara seyircikalırken, ABD tum Muslumanların Yeni Haçlı Seferi olarak nitelendirdiği şeye girişmişti.Yaratılanşok ve korkuyla karışık saygı her ne kadar askerişiddeti daha once bilinmedikduzeyleretaşıdıysada,benimbakışaçımdanbusadeceWashingtontarafındandunyanınenbüyükpetrolrezervleriningardiyanlarınıdizegetirmeplanınınkaçınılmazsaydığımadımıydı.Saddam, benim SuudiArabistan’daki ET çalışmalarımın -ister denetim altında tutma, isterortadankaldırmayoluyla-halledilmesigerekenbirsonucuydu.Washington1980’lerboyuncaSaddam’ıİran’akarşıgirdiğisavaştadesteklemişti.Obizim

içinsadeceŞah’ıdeviren,elçiliğimizedalıpAmerikalırehineleriaşağılayan,şirketlerimizikapıdışarı eden Ayetullah’a karşı kullandığımız bir intikam aracı değil, dunyanın ikinci buyukpetrol rezervinin ustunde oturan kişiydi. ET’ler onun ustunde çalışmıştı. Ona milyarlarcadolarvermişlerdi.Bechtelonuniçinİranlılar’ı,Kurtler’iveŞiiasilerioldurmektekullanacağınıbildiğisarinvehardalgazıuretecekkimyatesisleriyapmıştı.Adamasavaşuçakları,tanklar,fuzelervermişvebunlarıkullanacakpersonelinieğitmiştik.Suudiler’eveKuveytliyetkililereSaddam’a50milyardolarborçvermesiiçinbaskıyapmıştık.Irak’taki olayların gelişimine baktıkça, bana ve oteki iki MAIN çalışanına Kerman’dan

BandarAbbas’agiderkeneşlik edenİranlımuhendisinsozlerinihatırlarım: ‘İranlılar’ınArapolmadığınıaklınızdanhiççıkartmayın.BizFarssoyundanız,Aryan’ız.AmaAraplartarafındantehdit ediliyoruz. Yuzde yuz sizinleyiz.’ Ama nas ıl olmuşsa birden çıngar kopmuş, İranlılarkötüadam,SaddamadlıbirArapbizimdostumuzhalinedönüşmüştü.Sekizyıllıkİran-IrakSavaşımodernçağlartarihininenuzun,enmasra lıveenkanlısavaşı

olmuştur. 1988’de bitene dek bir milyondan fazla insanın olumune yol açmıştır. Her ikiulkenindekoyleri,çiftlikleriveekonomisiharapolmuştur.Amaşirketokrasiyenibirzaferintadınıçıkartmayakoyulmuştur.Enbuyukkarı,askeriteçhizatsatanlarvemuteahhitlereldeetmiştir. Petrol iyatları yukselmiştir. Genelinde bakıldığında, ET’ler Saddam’ı benimSuudiler’ekabulettirilmesineyardımcıolduğumSAMAbenzeribiranlaşmayı kabul etmeyeyöneltmişgibigörünüyor.AmaSuudilerİmparatorluk’akatılmayaistekliydi;Saddamisebunureddediyordu.Suudiler

gibiişbirliğineyanaşmışolsa,korumagarantimizinyanısıradahaoteABDkimyasaltesisvesilahdesteğini de alacaktı.Karşılıklı cephelerdeki siperlere yerleşmekte olduğumuz açıklıkkazanınca, Washington çakallarını gonderdi. Saddam gibi adamların suikastla ortadankaldırılmasıgenelliklekorumalarınayartılmasıylaoluyordu.BenkişiselolarakEkvadorDevletBaşkanı Roldos ve Panama Devlet Başkanı Torrijos orneklerinde, Amerikalar Okulu’ndaeğitilmişkorumalarınuçaklarasabotajyapmakuzeresatınalındığındaneminim.Saddamiseçakallarıvetekniklerinibiliyordu.1960’lardaCIAtarafındanKasım’ayapılacaksuikasttayeralmak uzere kiralanmıştı ve bizden, yani mutte iğinden 1980’li yıllar boyunca çokşeyöğrenmişti.Adamlarınıozenlesakındı.Onaikizikadarbenzeyendublorlerivardı.Korumalarıonun mu, yoksa benzerlerinden birinin mi guvenliğini sağladığını asla kesin olarakbilemiyordu.Çakallarbaşarısızlığauğradı.Washingtondabununustunesonçareyebaşvurdu.BabaBush

ordusunu gonderdi. Beyaz Saray o noktada Saddam’ı tamamen devre dışı bırakmakistemiyordu, çunku onların istediği tip bir liderdi:Halkını denetimi altında tutan veİran’akarşı caydırıcı amaçlarla kullanılabilecek guçlu biriydi. Pentagon onu ordusunu yok ederekcezalandıracağını, oşekilde yola getirebileceğini duşundu. 1990’lı yıllarda ET’ler Saddamustundeçalışmakuzeretekrargonderildi.Amaosunulanpaketlerikabuletmedi.Çakallarbirkezdahabaşarısızoldu.OğulBushplanuyarıncaorduyudevreyesoktu.Saddamalaşağıedildiveasıldı.Irak’ı ikincikez işgal etmemiz,İslamimilitanlaraolabilecekenguçlu sinyali gonderdi.11

Eylul’un bahane olduğunu, uçakları kaçıran kişilerin Saddam ya da Irak ile bağlantılıolmadığınıbiliyorlardı.Bununyanısırabildikleribirbaşkaşeyde,HıristiyansağkanadınABDpolitikalarını guçluşekildeetkilediği ,İsrail lobisiyleaynıçizgiyegeldiği,Ortadoğu’yaboyuneğdirip dunya petrol rezervlerini ve aktarım yollarını denetim altına almakta kararlıolduğuydu.Araplar’ıntepkisiongorulduğuşekilde oldu:İngiltereKralıAslanYurekliRichard’dan,ABD

Başkanı Bush’a kadar olan zamanda, Araplar ikişeyi gayet net olarak ortaya koymuştu: 1)Yabancıların(geçmişteAvrupalılar’ın,şimdiyseAmerikalılar’ın)herşeydenuzaktutulması.2)Bizimlaikdemokrasikavramımızyerine(çoğu ornekteşeriatadayalı)yonetimtarzıaltında

yaşanması.Ortadoğulular kabile yaşamının hukum surduğu topraklarda key i sınır dayatmaları ve

onların çokuzaklardaki rejimlerine ‘dost’ kralları taçlandırmalarından oturu Avrupa’yı aslaaffetmedi.OrtaÇağlar’dabaşlayansurtuşmeleryuzyıllar boyuncabuyudu. Çoğu Arap,İkinciDunya Savaşı ertesinde kurulan yeni imparatorluğun başını Haçlılar’ınkine benzer emellerguden ABD’nin çektiğine inanıyordu. Nesim gibi daha idrakli olanlar,İsrail’in buyuksıkıntılardan geçmiş insanlara sığınak sağlamaktan ote amaçlara hizmet ettiğindenkuşkulanmıştı. BaşbakanDavid Ben Gurion 14Mayıs 1948’de yeni bir devletin doğduğunuduyurduğunda, Mısır, Suriye, Urdun, Irak ve Lubnan anında saldırıya geçti. Bunu izleyenyıllardaMuslumanlarınduyduğutedirginlikhaklıbirtemeleyerleşirgibioldu,çunkuABD’ninsavaşyoluylasurekliolarakkendilerindentoprakkazananbirulkeyeverdiğikayıtsızşartsızdestek aleni ve en ust duzeydeydi. Biz ET’lerin yaptığı pazarlık ve bunun ertesinde gelen,İslamiyet’in en kutsal yerlerini ustunde barındıran ulkenin Batılılaşma yonundeki atılımı,Müslümanlar’ıayrıcao kelendirmişti.1991’deIrak’ınişgaliveABD’ninyuksekpro illiaskerivarlığı,Batı’nınortaçağlardaAvrupalı fanatikler tarafındanbaşlatılmış olan geleneği devamettirdiğikuramınıgüçlendirdi.İkinciişgalseOrtadoğuluMüslümanlariçintahammüledilemezbir hakaretti. Arap militanlara yeni bir meşruiyet bahşetti; bunlar dunyanın her taraftakibirçokinsanıngozundebirgecede‘terorist’konumundan‘ozgurluksavaşçısı’konumunageçtiveonlarabuyenibakışaçısıylayaklaşankişilerİslamdünyasındadışlanmadı.Artan silahlanmayı ve bunların Ortadoğu’daki sonuçlarını duşundukçe umutsuzluğum

tırmanıyor.Dunyamızdahaoncehiçolmadığışekilde silahla yukleniyor.Şirketokrasi askeridonanım imalatınadayalı bir ekonomiyle gelişip buyuyor. Silahşirketlerimiz dunyanın enkârlıkuruluşlarıarasındayeralıyor.İngiltere,Fransa,RusyaveBrezilyailebirleşincesatışlarıyılda 900 milyar doları buluyor. Gunumuzun kimyasal, nukleer ve biyolojik silahcephanelikleri daha geleneksel silah yığınaklarıyla birlikte ekonomileri patlatabiliyor; kitlekıyımıtehdidiyaratıyor.Silahalımıkureselbağımlılıkduzeyineulaşıyor;bir ulkeninpolitikstatüsüaskeridonanımıylaölçülebiliyor.Şirketokrasi olum ticareti ile uluslararası diplomasi arasında bir kopru kurmayı

başarmıştır. Ornek:İsrail ile Mısır, 1978 yılındaki Camp David Barış Goruşmeleri’nekatıldıkları için Washington’dan her yıl milyarlarca dolar almaktadır ve bu ‘barış’anlaşmasının hukumlerine gore verilen paranın bir bolumunu ABD’den askeri gereç almaküzereayırmakzorundadır.Benbunları duşunurkenuçağımın çevresini karanlık sardı. Bu kez de Frank ve James ile

Kerman’dan Bandar Abbas’a yaptığımız yolculuktan beri jeopolitik durumda gerçekleşendeğişiklikleri duşunmeye daldım. Vietnam Savaşı sona ererken çolde, eski bir kervangüzergâhında yolculuk yapmıştık. Sonrasında bu guzergah Ortadoğu silah endustrisininbirincil deney alanı ve pazarı haline gelmişti. Daha da sonra Soğuk Savaş bitmiş, savaşmakinesini hızlandırmak için kullanılan komunizm bahanesi, yeriniİslami devrimcilerebırakmıştı. Tarihe (ve olguların gerisindeki ticarimotivasyonlara) oylesine goz gezdirmekherşeyi olanca açıklığıyla gormeye yeter. Kaç ‘eğitimli’ insanın yaşananmucadelenin asilideallerisavunmauğrunaolduğuna inandırılabileceğinimerak ediyordum.ET’ler vemedyakodamanları, tamah vehâkimiyet kavramlarını özgürlük vedemokrasi şeklinde tercume

edecek dezenformasyonu geliştirmekte çok başarılı olmuştu.Şirketokrasiye buyuleyici birşekildehizmetetmişlerdi.Uçağım Katar’a indiğinde neredeyse yirmi dort saatten beri uçuyordum. Son derece

yorgundum ve uzerimde kıtalararası uçuş sersemliği vardı. Orada rastlayacağım kişiylekarşılaşmayakesinliklehazırdeğildim.

39-KatarveDubai;MollalarDiyarındaBirLasVegasKatarterminalineindiğimde,yönduygumukaybetmişgibiydim.Etrafabaktığımdaorasının

ET’likgunlerindegorduğumOrtadoğuhavaalanlarındançok,modernbiralışverişmerkezinebenzediğinigorupçokşaşırdım.Ortamıngeçmişleolantekbağlantısıinsanlar,dahadoğrusugelenekselkıyafetleriolankefiyegiymişadamlarlahicaplarabürünmüşbazıkadınlardı.Dondurma almak için sıra beklerken, kot pantolon, polo tişort ve spor ceket giymiş bir

adamla sohbete daldım. Los Angelesli bir emlakçıydı. Havaalanının durumu karşısındakişaşkınlığımadeğinerek,“ÇoğuinsanOrtadoğu’dakişiddeteodaklanmıştır,”dedi.Buralar ınbiryuzu daha var. Onu da burada gorebiliyorsunuz ama bunlar Dubai’de karşılaşacaklarınızlakıyaslanamazbile.Bolgedekişiddeti,buyukolçekteBasraKorfezi’ninbuyakasındakiulkeler,‘MilyarderlerKulubu’ inanseeder.Safkapitalistmaddecili ği.Safoburluk.”Gulumsedi.“Yanibana uygun tip insanlar. Muslumanlar’ın da başka herkes gibi olduğu anlaşıldı. Elması vealtını,Rolex’iveMercedes’iseviyorlar.BuAraplarnefsinikırarakyaşamak,Allah’ınemirleriniizlemek,faizyememek,kadınlarınıpeçeylegezdirmekvebuturdenbirsuruşeyustuneatıptutar.Amaetrafınızabirbakın.Söyledikleriniuyguladıklarıfalanyok.”Bankoya ulaşmıştık. Benim dondurmamın da parasını odemekteısrar etti. Ancak

Amerika’daki çokbuyuk alışverişmerkezlerinde bulunabilecek buyuklukteki yiyecek içecekbolumunun bir deniz gibi yayılmış olan masalarının arasında ilerledik ve oturduk. Yeniahbabımkonuşmayıseviyordu.

“Dubaienmuthişidir; otekilertaco ise Dubaienchilada’dır{53}.Dunyada oylebiryerdahayoktur.Araplaryuzbinlercei şçivedevinşaatmakinelerigetiripdenizindibinitarıyor,setlerçekiyor ve dolduruyor. Dubai dunya yuzundeki her ulkeden daha hızlı, daha fazla ve dahabuyukolçektegenişliyor.Seksenmetrelikbirkapalıkayakrampasıbileyaptılar.Dunyanınenyuksek rampası bu ve yakın zamanda dunyanın en yuksek binasına da sahip olacaklar.”Dondurmasınıiştahlayerken,sozubanabırakmamakiçintelaşedergibibirhalivardı.“Şunaşaşıracaksınız:Dubaidünyanınkendisineevsahipliğiyapıyor.Herbiribirülkeyiyadabölgeyitemsil eden yuzlerce insan yapımı ada oluşturdular. Buşey korfezin içine doğru sekizkilometre uzanıyor ve sekiz kilometre genişliğinde. Bir piyasa emlakçısının ıslak ruyası!”Dondurmasınıbitiripellerinikotpantolonunasildi. “Allah’ ınevlatlarının içki ve kadınahoşbakmadığınımıduşunursunuz? Bu konu ustunde biraz daha kafa yormanız gerek oyleyse.Dubai’dene ararsanız vardır; en iyiİskoç viskisi, kumar, kadın, uyuşturucu, fuhuş. Paranızvarsaistediğinizherşeyialırsınız.Herşeyi.”UçağımızKatar’dankalkarken,yıldızlarBasraKorfezi’niaydınlatıyordu.BandarAbbas’taki

gibi bir geceydi; Nesim ile karşılaştığımız o uzun iskelenin hala yerinde olup olmadığınımerak ettim. Karanlıkta aşağılara baktım ama birşey goremedim. ET’lik zamanlarımınsonunadoğruBaşkanCarter’inpolitikgeleceğininİranetrafındadonduğunuanımsadım.Şah,Nesim’intiksindiğiadamdevrilmiş,ABDbuyukelçiliğiişgaledilmiş,52rehinealıkonulmuştuve başkan, duşüşe geçen oy desteğini patlatma çabasıyla Basra Korfezi’ni denetim altınaalmayayonelikherhangibiraskerigirişimin,ABDtoprağınayapılmışgibikabuledileceğinivegerekirseyineaskerigüçkullanılarakpüskürtüleceğinıaçıklamıştı.Bu oylesine yapılmış bir tehdit değildi. Rehinelerin kurtarılması için Delta Gucu’nu

gonderdi.Harekat trajik bir başarısızlıkla sonuçlandı amaben artık ABD’nin tumOrtadoğupolitikalarının(ozellikledeİsrail’everdiğidesteğinveSuudiArabistan,KuveytveMısır’dakikritikArapyonetimleriylevardığıanlaşmaların)şirketokrasininçıkarlarıaçısındançokdahayaşamsal birşeyigerçekleştirdiğinianlıyordum.İranve Irakpolitikalarımız ayak suruyerekilerler gibi gorunse de, Arap dunyası ile daha incelikli bir yoldan, bir kez daha işbirliğiyapmıştık. Dubai’de onlara ‘dunyayı’ satmıştık. Ortadoğu da Çin gibi bizim turumuzmaddeciliğibenimsemişti.Uçakbirdensarsıldı.Camdanaşağıyabakıncakimiışıklarınbeliripkaybolduğunugordum.

Bandar Abbas! Gozlerim iskeleyi aradı. Ama sonra oışık kumelerinin karanlık korfezinguneyinde toplandığını anladım. Dubai’ye, bolgeyi son ziyaretimdeışıkları uçaktan aslagorulemeyecekolanyerebakıyordum.OrasıdaBandarAbbasgibikuçukveuyuşukhallibirkoydu.Şimdidunyanın en gorkemli, en cafca lı alışveriş, kayak, kumar ve eğlence merkeziolmuştu.Bunuhazmetmeye, oparadoksu, yani gelenekselİslamiinançları destekleyen amaoteyandaneredeyseorijinaliylealayeder,kuçumsergibibirtavırlayenibirMekkeyaratanAraplar’ın kafa yapısını kavramaya çabaladım. Aşağılarımda bir yerde Cleopatra’nın, KralTut’untakdiredeceğibiranıtvardıartık.YaUsamabinLadin?MAIN başkanı Jack Dauber’in eşiyle birlikte beni Hotel InterContinental Endonezya’da

yemeğe davet ettiklerinde yaptığı, doların egemenliğini kuracak yeni standardın petrololacağı yonundeki yorumunu hatırladım. Haklıydı. Eşine donup, “Birleşik Devletler dunyatarihindeyenibirdonemaçıyor,”demi şti.Okonudadahaklıçıktı. Amaşimdi,çeyrekyuzyılsonraodönemdegeçiyordu;tamamenfarklıbaşkabirşeyöneçıkmaküzereydi.

40-UçurumdaŞirketokrasinin politikaları yıllar boyunca MAIN başkanı Jack Dauber gibi işadamlarına

başarılıgorundu.AncakAsyaveLatinAmerika’dagelişenolaylaropolitikalarınbaşarısızlığınıafişe etti. Asya’yı 1997’de ekonomik krize suruklediler, Çin’i kuresel liderlik konumunagetirirkenbir yandandakokenini bizimaşırımaddecilikmodelindebulmuş doludizgin biroburluk duzeyine taşıdılar. Latin Amerika’da ise eylemlerimiz geli şimleri ve sonuçlarıitibariyle yoksullukla boğuşan milyonlarca insana yoneldi, orta kesimin altını oydu vesonunda ulkelerin yerli halklarını, yeni dalgaşirketokrasi karşıtı liderleri başa getirecekulusalcı hareketleri harekete geçirdi. Washington başarısızlıklardaki sorumluluğunu inkaretti.Gazeteler,dergilerve radyoyayınları tumbusorunların kaynağı olarak oteki ulkelerinyozlaşmış,yolsuzluğakarışmışdevletmemurlarını,dinselfanatizmi,solkanatdiktatorlerinigosteren yayınlarla dolup taştı. Şirketokrasi ve gorevlendirdiği ajanlar iyiler, demokrasiyigeliştirmeye çalışan unsurlar olarak gosterildi. O insanları yozlaştıranın bizler, fanatikleriguçlendirenşeyinbizimbaskıcı politikalarımız olduğu, bizim tarafımızdan ‘diktator’ olaraketiketlenen Uçuncu Dunya liderlerinin, aslında demokratik seçimlerle ve çoğunlukla ABDbaşkanlarınkindendahayuksekoyoranlarıylagorevegelenkişilerolduğupekazdilegetirildi.Politikacıların, ust duzeyşirket yoneticilerinin ve işbirlikçi basının yoğunlaşmış çabalarısayesinde ABD’nin (en azından Asya ve Latin Amerika’ya yonelik) politikalarındaki çokuşyurttaşlarınbüyükbölümündengizlendi.AmaOrtadoğu’dakibaşarısızlıkaçıkvealeniydi.Irak’ınişgalindenoncebileşirketokrasinin

denetimikaybettiği,ET’lerinstratejileriningeriteptiğibelliydi.Şiddetbaşınıalmışgidiyordu,Amerika karşıtlığı algılanmaması olanaksız duzeydeydi. Kermit Roosevelt’in komplosu,militanulusalcılar 1979’daŞah’ı devirdiğinde geri tepmişti. ABD’ninİsrail’e verdiği destekmilyonlarcaFilistinlininevsizkalmasına,kimilerinesonugorunmeyenrefahsağlanmasınaveher kıtadaki Muslumanlar’ın o keye kapılmasına yol açmıştı. Suudi Arabistan’ın Batıkulturlerininminyaturbirmodelinedonuşturulmesi,tutucuMuslumanlar’ındahada otebiro keye kapılmasına neden olmuştu. Oxford’da ve Harvard’da eğitim gormuş Araplar,petrollerininyağmalanmasınayönelikkomplonunbilincindeydi.Şirketokrasininİslami işbirlikçiler veİsrail’de konuşlandırılmış ‘vekil’ ordu aracılığıyla

petroleerişmedüşü,11Eylül2001günüalevlibirkarabasanadönüşerekpatladı.Washington’un bunu izleyen tepkisi ulkeyi daha da ote tehlikelere atacak turdendi.

Afganistan’amudahalebize sempati duyandunyayı aleyhimizedondurmuştu. Irak’ın işgali,Washington’un Usame bin Ladin gibi ufak tefek meseleleri dert etmek yerine, petrolkaynaklarınıguvenceyealmayıyeğlediğimesajınıveriyordu.Dahauzunvadede,zateno keliolan Musluman halkları ateşledi, milyonlarca insana teror hucrelerine katılma cesaretiniaşıladı, Birleşik Devletler ordusunun etkilere ne kadar açık olduğunu vurguladı ve ulkeyii lasla denk tutulabilecek bir konuma çekti. 11 Eylul ertesi politikaları, aslında çok açıkgörülebilirbirdizigaftanötedeğildir.Şirketokrasininbaşarıolaraknitelendirdiğiherolgudan(İran’daŞah’ın başa getirilmesi, Suudi Hanedanı meselesi, Kuveyt ve Urdun’deki egemenaileler,Mısır’daki dost diktator,İsrailmilitarizminin desteklenmesi) kimi dengeleyici karşıkayıpların doğmasına, orneğin mollaların guç kazanmasına, El Kaide’nin populer halegelmesine,ılımlı yonetimlerin yerini daha radikal olanlara bırakmasına, canlı bombaların

şehitmuamelesigörmesinevefanatizmdekiyükselmeyeyolaçmıştır.O arada, benim ziyaretimden kısa sure sonra Lubnan bir kez daha savaşa suruklendi.

Kargaşa 2005 yılının Şubat ayında, eski başbakan Re ik Hariri’nin arabasının Beyrut’tabombalanmasıyla başladı. Hariri’nin olumu toplumsal histeriye ve kitlesel sokakhareketlerine yol açtı. Demokratik seçimlerle başa gelen yeni hukumet, lideriWashingtontarafındanteröristilanedilmişenguçluunsurolanHizbullah’ıkontrolaltındatutacakiktidarasahipdeğilgibigörünüyordu.İsrail2006yılıyazındaLubnan’aBeyrut’unkimikesimleriniharapedecek,masumsivillerin

olumunenedenolacakamaoaradaSuriye’yeuzanananailetişimyolunukesecekbuyukbirfuze saldırısına girişti. Dunya liderlerinin çoğu bu saldırıyı Lubnan hukumetini devirmeyeyoneliksorumsuzcabirgirişimolarakmahkumederken,Washingtonalenenİsrail’inediminisavundu.BirleşikDevletler bir kezdahapetroledonuk ve ticari çıkarlarını dunyabarışı veOrtadoğu’daistikraraleyhineöneçıkartmaklaeleştirildi.Gunumuzsiyasetbilimcileri,ABDpolitikayapıcılarınınuzlaşmazlığını,ozellikledeVietnam

Savaşı’nda inatla sahip çıkılan benzer yanlışların ışığı altında bakıldığında hayretlekarşılamaktadır. Kuzey Vietnaml ılar dunyanın en ust duzey teknik donanıma sahip, en iyiinanseedilenordusununyenilmezolmadığınıkanıtlamıştı.AradançeyrekyuzyılgeçmişkenBeyaz Saray’ın, Kongre’ninv ePentagon’un bu gerçeği kavraması neden oylesine guçtu?Nedenoncadeneyimlilideröylesinekorkunçgaflaryapıyordu?Yanıtbelkide,şirketokrasininyapılantumyanlışhesaplararağmen(hattadenebilirkisırf

bu yanlışlardan oturu) muazzam karlar elde ettiği gerçeğinde yatmaktadır. Savaş askerianlamda yenilgi halinde bile bir mali başarıdır; orneğin Amerikan irmaları Vietnam,Afganistan, Irak ve silahlı çatışmanın yaşattığı acıları çeken duzinelerce yerde guzel karhasatları kaldırmıştır. Bu savaşların oralarda olenlerin ailelerine ve butununde BirleşikDevletler’e odetmek zorunda bıraktığı bedel akıl almaz buyukluktedir.Şirketokrasininbilançosununkârhanesinedeaynıbüyüklükterakamlaryazılmıştır.Irak’tayapılanyanlışlar,ulkemizingeleceğineVietnam’daolupbitenlerdençokdahaciddi

hasarlar verecektir. Washington’un bizi kuresel bir domino etkisi oldu ğuna inandırmaçabalarınarağmenVietnam ozunde ve aslında yerel bir surtuşmeydi. Irak’taki savaşsa tamtersine, tum bolgeyi saran husumetle yoğrulmuştur; bir ideolojiler çarpışmasıdır.HıristiyanlıkveMuseviliğiİslamiyetilekarşıkarşıyagetiripdovuşturmeyeyoneliktir;bununyanısıratüketimmateryalizmininreferandumdüzeyindeoylanmasıdır.İlkbakıştaşirketokrasininbureferandumuDubaigibiyerlerdekazanmaktaolduğugibibir

goruntu çıkabilir ortaya. Ama Dubai’nin bir anomali, çoldeki hayali vaha gibi bir serapolduğunu anlamak için yapmamız gerekenşey televizyon kanalını değişt iripİran, Irak,Lubnan,İsrail ve Suriye gibi ulkelerin haberlerini izlemektir. 2000’li yılların ilk on yılınınsonunayaklaşırken varabileceğimiz tek sonuç,şirketokrasinin bizi uçuruma suruklemekteolduğudur.VebuuçurumdünyanınhiçbiryerindeAfrika’daolduğukadarderindeğildir.

IV-AFRİKA41-ModernKonkistadorlar“Bir gun çocuk sahibi olmaya niyetliysen ve onların refah içinde yaşamasını istiyorsan,

Afrikakıtasınınbizimdenetimimizdeolmasıiçinçokçalışmalısın.”George Rich’in bu oğudu, kendimle ve 1974 yazın d aİskenderiye’deki malikaneyi

paylaştığımotekiAmerikalıdanışmanlarlabarışıkhaldeyaşamamayardımcıolmuştu.OnungolgesibeniKahire’denGazze’dekipiramitlerekadarizlemişti;şimdidekiralamışolduğumuzevinşık yemek odası için fazla buyuk gibi duran, masif sedir ağacından yapılmamasanınbaşındadikilenMısırlı devletmemurununomzunun ustundenbanabakıyordu sanki.Geçipgitmiş bir donemden kalma muazzam ev, antik mezarlardan kapt ığı mumyalar vemucevherleri,Avrupamuzelerinesatarakve ildişiticaretiyaparakbuyukparakazanmışbirİngiliztarafındaninşaettirilmişti.Mısırlıyuzundekibirlibirgulumsemeyle,“Tarih,Mısır’ın,govdesiniAfrika’nınoluşturduğu

bir kopeğin başı olduğunu kanıtlamıştır.” Bak ışları bu ulkede su, elektrik, kanalizasyon vebaşkaaltyapıprojelerigeliştirmek uzerebulunanonABDvatandaşının ustunde teker tekerdolaştı. Sonra masaya elleriyle abandı. “Sayın başkanımız Enver Sedat’ın Amerika’yıkucaklamasını kolaylaştırın ve Afrika da onu izlesin. Dunyaya kapitalizm hakim olsun!”Duralayıpgarsonlarayemekservisinebaşlayabilecekleriniifadeetmekiçinbaşınısalladı.Colorado'ubirinşaatmuhendisi,“Bizsuvaribirliğiyiz,”diyemırıldandı.“Kaleyikurtarmak

içintamzamanındayetişiriz.”Bir başkası, “Umalım Custer’in suvarileri değilizdir,” dedi. Masa bu sozlerle kahkahaya

boğuldu.{54}

Mısır’ınAfrikakıtasınıngerikalanınıelegeçirmekiçinbirmızrakbaşıolduğunakendimiziinandırmaya çabalamak, gundelik eksersiz haline gelmişti. Biz Amerikalı danışmanlarso istiketarzımızvemiktarbelirleme,karmaşıkproblemleri tablolar,gra iklerveçizelgelerhalinde ozetleyebileceğimiz istatistiklere indirgeme yeteneklerimizle gurur duyuyorduk.Çoğumuz doktora, geri kalanımız çeşitli yuksek lisanslar yapmıştık; tek universite lisansdiplomasıyla yetinmiş olan bendim ama kimi konular konuşulurken çenemi tutacak kadaruyanıktım.Tipik kalkınmauzmanları olarak hepimiz duşunce adamıydık veİskenderiye’deyaptığımız çalışmanın kıtanın her koşesinde yeni bir çağ başlatacağına, uçuncu binyılagirerken Afrika’nın en ciddi sorunlarının geçmişten yadigar kalanlar olacağına kendimiziinandırmakiçinepeyzamanharcıyorduk.Ekibin buyuk kısmına gore (Amerikan halkının buyuk kısmının da inandığı gibi) işimiz

kolaydı.Geçmişinimparatorluklarınıörnekalanmodernzamanlarkonkistadorlarıolarakodikbaşlı ve aksi toplumları bizim golgemiz haline donuşturme projesine girişmiştik. Ka irlerkurtarılabilirdi;yeterkiKatolikliğeyadaçağdaşdeyimledemokrasiyedonsunler;yeterkibirSezar’ın, bir egemenin, yani gunumuzun gerektirdiği gibi bir ABD başkanının bilgelik doluliderliğikarşısındaeğilsinler.Bu genel eğilime uyum sağlamaya çalışıyordum ama gittikçe de kinik bir yapıya

burunuyordum. Endonezya’danİran’a, Kolombiya’dan Mısır’a o argumanları nerede

duyduysam,kulağımaKalvenistyetiştirilişindenanımsadığımdinselbirtınıgeliyordu;NewEnglandlı Cotton Mather’in{55} Puriten oğretisini duyar gibi oluyordum onlarda. AmaSovyetlerBirliği’nin yanında yer alanherkesin cehennemalevlerinde yanacağına inanabilirmiydim?AzizPetercennetinkapılarındakapitalistlerikollarınıaçmışhaldebekliyormuydu?Vebirileriçıkıpdabusorularınyanıtlarının‘evet’olduğunabeniinandırsabile,ocehennemateşlerinden bizim de nasibimizi almayacağımızın garantisini kim veriyordu? AmerikanTarzı’nıninsanıngozuneserbestpiyasakapitalizmiolarakgorunmesiiçininsanınneturbirhayal gucune sahip olması gerekirdi? Kuçuk yerleşim girişimciliğini temsil edebilecek herşeyin tukenişe doğru ilerlediğini, yerini beslenme zincirinin en tepesine oturmuş buyukşirketlerinyatırımlarınabırakmaktaolduğunugorebiliyordum.1800’lerintekelcitrostlerinegeri donmekte kararlı bir goruntu sunuyorduk. Ve oşey bu kez kuresel olçektegerçekleşiyordu.Ben ne yapıyordum? Bu soruyu her gece soruyordum kendi kendime. Ortadoğu’ya ilk

yolculuğumu, Beyrut’ta geçirdiğim birkaç gunu, Marlon Brando’yu, Smiley ile multecikamplarına gidişimizi, goruntuleri, kokuları, dokuları, tatları ve sesleri duşünüyordum.Aradan dort yıldan az zaman geçmişti ama bana sanki bir omur gibi geliyordu. Akşamlarıyemektensonrakaldığımızevdensadecebirkaçblok otedeAkdenizkıyısınayurumeyiadetedinmiştim.Mendirektekırılandalgalarbeniçokeskizamanlara,AntoniusileCleopatra’nın,firavunların, piramitleri inşa eden kralların ve kraliçelerin, Musa’nın zamanlarınagoturuyordu. Orada durup yuzumu onceİtalya’ya, sonra daha doğudaki Yunanistan’a, ensonundadaşimdiLübnanolanFenike’yedönerdim.Oeskiimparatorluklarıduşunmekbanatuhafbirhuzurverirdi.Tarihbizinsanlarıniçinde

debelenerek geçtiği fetihler ve acımasızlık moti leriyle işlenmiş bir duvar halisiydi. Vedalgalarınsesi işkenceçekenruhumuyatıştırıyordu.GerorgeRich,MAIN’inyonetimkurulusalonundaki haritayı eliyle işaret ederek yanımda dikiliyordu; onemli olan tekşey bendenolacak çocuğun geleceğiydi. Afrika’yı ve Ortadoğu’yu onun ya da onların selameti içindenetimimiz altında tutmalıydık. Beni devam etmeye zorlayanşey, soyumun yapt ığım işebağlı olduğu inancıydı. Ve elbette maceralar yaşadığım, dunyanın daha once sadecedüşleyebildiğimyerlerinigorduğumvebunlarıgayetiyibirgelirsağlayarakyaptığımgerçeğidevardı.Akdenizkıyısınaindiğimakşamlarbazendonupİskenderiye’ninışıklarınabakarveonların

gerisinde Afrika’nın enginliğini gorurdum. O kıtayı Conrad’ın Karanlığın Yüreği kitabındaanlattığınetameli,geleceğeyonelikkotuşeylerçağrıştıran,insanlarındiğerlerineanlatılamazşekildedavrandığı yer olarak canlandırırdım gozumde. Afrika’dakişiddet bana gore başkakıtalardakindendahakötü,korkunçtandakorkunçtu.Amazon’dadayaşamıştımamaKongo’nuntamamenfarklıbirşeyolduğunuhissediyordum

ve o farklılık bir butun olarak Afrika’yı tari liyordu. Gençliğimde Tarzan kitaplarındanhoşlanırdım; onun ormanı benim cennetimdi. Daha sonra,şirketokrasi çevrelerindedolaştıkçavemodernzamanlartarihiningerçeklerinikavramayabaşladıkça,Tarzan’ ınyurduaklımda çirkinleşmeye başladı. Koleciler kıtaya geldiğinde Edgar Rice Burroughs’unkahramanı nerelerdeydi? Amazon gur bir yağmur ormanı olarak onem kazanırken, Kongoberbatbirbataklığadönüşüyordu.

Latin Amerika’nın, Asya’nın ve Ortadoğu’nun derme çatma binalarla dolu kenarmahallelerini gezmiştim, Lima’daki Engizisyon Muzesi’nde gorduklerim ve ABD orduhapishanesininduvarlarındakiprangalıApachisavaşçılarınınfotoğraflarıkarşısındadehşetlegerilemiştim; Suharto’nun ordusunun,Şah’ın gizli polisi SAVAK’ ın yaptıklarını biliyordumamabencehiçbirisiAfrikailekıyaslanamazdıbile.Masumerkeklerin,kadınların, çocuklarınağlarla avlandığını, çığlıklarına aldırılmadan kole tacirlerinin gemilerine birbiri ustuneyığılarak atıldığını kafamda canlandırabiliyordum. Onlar kusmukları, dışkıları, olulerininçuruyen bedenleri arasında kole pazarlarına taşınırken, Afrika’da bıraktıkları yurtlarıntoprakları, insanları, hayvanları ve ormanları ‘uygar’ Avrupalılar tarafından kasıpkavruluyordu. Ve tum bunlar benim atalarım pamuklu gecelikleri içinde kasılabilsin diyeyapılıyordu.Oşeylerisıksıkduşunuroldum.SonrabiroğleuzeriyurtlarıSudan’dankaçıpgelmiş genç

bir kadınla adama rastladım. Onların şok edici oykusunu dinlemek beni kole tacirleriningünahlarınıtekrarladığımıkabuletmeyezorladı.

42-Amerika’nınKucağınaOturmakMendireğe yaslanmış, balıkçıların teknelerini boşaltmasını izlerken geldiler yanıma.

Karşılıklı gulumsedik. Biri, “Merhaba,” dedi. “Nas ılsınız ?İngilizce konuşuyor musunuz?” Ogünlerdepekdealışılmadıkbirşeydeğildibu.İnsanlargerekmeraktan,gerekseİngilizceleriniilerletmeisteğiylesıksıkbenimlesohbetbaşlatmayaniyetlenirdi.“Evet,Amerikalıyım,”diyeyanıtverdim.“AdımJohn.Sizinkilerne?”“BenimİngilizceadımSammy.BudakardeşimSamantha.”Onlarıbirkafeyedavetettim,oradasaatlercekonuştuk.Sudan’dangeldiklerinisöylediler.Sammy, “Ulkenin kuzeyiMusluman’d ır,” diye aç ıkladı. “Bizim yaşadığımız guney ise çok

farklıdır.”Ayrıntılara girmemişti, ama oraların kabile toprakları olduğunu biliyordum. “Musluman

mısınız?”diyesordum.“İbadetimizoşekilde.”Ozamanbununneanlamageldiğikonusunda ustelemediysemde, sonrakigunlerdebana

İskenderiye’yigezdirirlerken,halklarının‘toprağınruhları’nataptığınısoylediler.Kuzeylilerinbabalarını oldurmesi ve annelerini seks kolesi pazarında satılmak uzere surukleyipgötürmesindensonraİskenderiye’yegelmişlerdi.Sammy,“Sugetirmekiçinırmağagitmiştik,”diyeanlatmayakoyuldu.“Annemizinç ığlığını

duyuncakayalarınarasınasaklandık.”Samanthayüzünüusulcaelleriyleörterken,“Çokkorkmuştum,”dedi.Evde ebeveynlerinin sakladığı az miktardaki parayı bulup Kahire’den daha guvenli

olduğunu soyledikleri ve onlara barınak sağlayacak uzak akrabalarının yaşadığıİskenderiye’ye gelmişlerdi.İslamiyet’i kabul etmişlerdi, ancak atalarının doğa tanrılarınatapınmayı surdurduklerini hiç değilse bana karşı inkar etmediler. Amcaları aracılığıylakimsesizçocuklar içinkuçukbirokul işleten birİngilizçiftle tanışmış, okulda temizlik turuhizmetleryapmakarşılığındayatacakyer,yemekveeğitimekavuşmuşlardı.O ilk karşılaşmadan sonra birlikte çok zaman geçirdik. Akşamustleri işlerini

tamamladıklarında buluşuyorduk. Onlara kahve ikram ediyor, bazen de yemeğegoturuyordum. Bana pazaryerlerini, muzeleri ve galerileri gezdirdiler, Mısır’daki Sudanrestoranlarına ve kentin pek az yabancı tarafından ziyaret edilen bolgelerine goturduler.Göğus germek zorunda kaldıkları tum zorluklara rağmen sıcak ve insan ilişkisine açıkgençlerdiikiside.Sammy ile Samantha’nın eşliği, sonuçlarının kimi nasıl etkileyeceğine bakmadan kendi

çıkarları doğrultusunda davranmayı oğreti edinmiş iş arkadaşlarımdan uzaklaşmamısağladığı içinrahatlatıcıydı.İşimindoğasıduşunulurse, yeni dostlarımlabirlikte geçirdiğimzamanı, sonunda yazmak zorunda olduğum rapor için bilgi toplama bahanesinesığdırabilirdim.AmabirzamansonraSamantha’yaaşıkolmayabaşladığımıhissettim.OguzelAfrikalıileevlenmekveikikardeşiABD’yegoturmekfantezisinekapılmıştım.Kolumdaogençve guzel Sudanlı kadınla karşılarına çıktığım gun ebeveynlerimin tepkisini hayalimde

canlandırmaktan keyif duyuyordum. Amerika’da yaşama duşuncesini Sammy’e açtığımdaonunbunaheyecanlayaklaşacağınıumuyordum.Amabanahüzündolugözlerlebaktı.“BizAfrikalıyız,”dedi.“Sudan’adönüphalkımızayardımetmeliyiz.”“Nasıl?Bununasılyapacaksınız?”“Bağımsızlıkiçinsavaşarak.”“AmaSudanbağımsızlığını1956’dakazandı.”“Sudandiyebir yer yokki.Artık iki ulkedenoluşuyor ve ikisi deİngilizler’le Mısırlılar’ın

yarattığıülkedeğil.”“KuzeydekiMüslümanlarilegüneymi?”“Evet.KuzeykesimOrtadoğu’nunparçası.GüneyseAfrika.”Bu bana George Rich’inkinden farklı bir perspektif kazandırdı. Mısır başk aşeydi, Sudan

başka. Bunu daha once gorememiş olmam beni çokşaşırtmıştı. “Ya Mısır?” diye sordum.“Ortadoğu’damı,Afrika’damıdüşünmemizgerekonu?”“İkisidedeğil.”“Öyleysene?”“Bu ulkenin sizinİsaMesih’inizden uç yuz yıl once olen iravun Nektanebo’dan bu yana

Mısırdoğumlubirlideresahipolmadığınıbiliyormuydun?”Çokşaşırdığımıitirafetmekzorundakaldım.“ÖyleyseMısırnereyeyerleşmişdurumda?”“EskidenAvrupa’nınyanındaydı.”“Yaşimdi?”“Amerika’nınkucağında.”

43-BirÇakalDoğuyorJackCorbin,Beyrut’u1971’deilkkezziyaretettiğimdebukentteyaşayanbiryeniyetmeydi.

Dörtyılsonraİskenderiye’yegeldiğimdeysebuyuyupondokuzyaşınagelmiş,huzursuz,eviniveailesiniterketmeyiduşunenbirgencedonuşmüştu.HayatınınbuyukbolumundeAfrika’yıdüşlemişti.Oduşuizlemekararıgeleceğininsonsuzadekdeğişmesinenedenolacak,onubirçakaladönüştürecekti.Zamaniçindealacağıgörevlerdenbiri,kıtanınenstratejikulkelerindenbirininbaşkanınasuikastdüzenlemekolacaktı.BuayrıcaJackilebenimaramdadoğacak,uzunyıllarsarsılmayacakbirdostluğundabaşlangıcınıbelirleyecekti.Bir Amerikalı şirket yoneticisinin oğlu olan Jack,şiddetin içinde buyumuştu. O ve

arkadaşları,çoğuzamangünleriniBeyrut’unbirkesiminebakandikenlitelingerisindeoturup,yaşamınotelerdeaçtığısahneleriizleyerekgeçiriyorlardı.Başkaçocuklarıntersine,gundelikhayatlarında zaman zaman olum de yer alıyordu. Bir oğleuzeri kuvvetli bir durbunle uçadamınbirbaşkasınıolduresiyedovmesinivesonratukenmişbedeninikamyonettenfırlatıpattığınıizlemişlerdi.Başkabirgun,gençbiranneninçocuğununonundetecavuzeuğramasınatanık olmuşlardı. Sonrasında bir adam çalıların arasından surunerek çıkmış ve o ikisininyakınlardakibirevegitmesineyardımetmişti.Sonraateşkesgeldi.BirgunJackilearkadaşlarındanbirisinemayagitmekiçinkentinaşağı

kesimine giderler. Sinemadan ç ıkarlarken bir makineli tufek ateşi kopar. Ateşkes sonaermiştir.SiyahbirMercedesönlerindenhızlageçervebirazileridedurur.Sonragerigerigeliponlerindedurur.AK-47Kala şniko luuçadamarabadanfırlar.Jackilearkadaşınısilahlarınınnamlularıyla durtukleyerek, Arapça hakaretler yağdırarak Mercedes’e binmeye zorlarlar.Adamlar onları arka koltuğa tıkar tıkmaz,İsrail ajanı olmakla suçlamaya, tabanca vetufeklerinin namlularıyla yuzlerine vurmaya ve gun doğumunu gormeyeceklerine dairyeminleretmeyebaşlarlar.Arabahızlaarkamahallelere,Araplar’ınyaşadığıveJackgibilerinasla gitmediği, viran binalarla dolu bolgeye doğru yol alır. Sonunda masas ının arkasındasükûnetleoturanbiradamınkarşısınaçıkartılırlar.Jackbana,“Tanrı’yaşükürlerolsunkiadamradikalmilitanlardanbirideğil,FKÖ’dendi,”diye

anlattı. “Sinema biletinin koçanlarını gosterdim ona. Neden yapmıştım bilmiyorum amaonları cebime tıkıştırmıştım. Adamlarını kendilerini aptal yerine koymalarından oturupayladıvebizeoradançıkartılırkeneşlikedilmesiemriniverdi.”BudeneyimJack’ıkentiterketmekonusundaiknaetmeyeyetmişti.Amasavaştankaçmak

yerinetamiçinegirmekuzereolduğunubilmiyordu.“Şiddetleyüzleşebileceğimianlamıştım,”dedi. “O adamlar beni korkutmamış, o kelendirmişti; adrenalinimin yukselmesine nedenolmuşlardı.”BöyleceAfrika’yadoğruyolaçıktı.“Okıtabirguçvarili,benimgibibiradamınsıkıparakazanabileceği ve o aradabirazda

eğlenebileceğibiryerdi.”Jack ile Guney Florida’daki birİrlanda restoranının terasında oturuyorduk. 2005 yılıydı.

Gerçi o yerler ve zamanlar çok eskilerde kalmış gibiydi ama Jack, ABD ordusunun Irak’takendisiyapamadığıiçinozelguçleredevrettiğibiroperasyondanhenuzdonmuştuvebuda

konuşmamızagüncelbirbakışaçısısağlıyordu.“Bilgilerimmeselelerdenkopukdeğil;Beyrutustundengeçenparalıaskerlerlekonuşuyor,

babamın TIME dergilerini okuyordum. Neler olup bittiğini biliyordum. Portekiz 1974’teAfrika’nın tarihini değiştirecek birşey yapmıştı. Bu buyuk bir kapı açtı ve o kapıdangeçenlerdenbiridebendim,”diyeanlatmayadevametti.İspanya’ya, Portekiz’de ABD dostu diktatorun devrilmesiyle sonuçlanan ayaklanmanın

hemen ertesinde gitmiştim. Portekiz’in Afrika’daki somurgelerinde yuzleşmek zorundakaldığıbağımsızlıksavaşlarınınyolaçtığıekonomikveaskerikayıplaruzun zamandanberibaşta olan diktator veşirketokrasi işbirlikçisi Antonio Salazar’ın neden olduğu genelzayı lamayla da birleşince, ordu içinde darbeyle sonuçlanacak huzursuzluğa yol açmıştı.Salazar’ıdevirerekyerinegeçenMarceloCaetanososyalizmeyonelmişti.BuciddiendişelerdoğuranbirETbaşarısızlığıydıvebenidegerçeklereyönelikyeniarayışlarasevketmişti.Jack yuzunu buruşturarak, “Lizbon ‘Karan il Devrimi’nin hemen ardından Afrika’daki

somurgeleriniozgurbıraktı,”dedi. “Hepsini.Birandave oncesindehiçbiruyarı olmaksızın.Askerlerini yurda çekti. Nesillerden beri oralarda yaşayan yuzbinlerce Portekizli toprağını,işini, herşeyinikaybetti.HayatlarınıkurtarmakiçinkaçmakzorundakaldılarveçoğuGuneyAfrika’ya, Rodezya’ya, Brezilya’ya veya Portekiz’e gitti. Somurgeler istedikleri şeyi,bağımsızlığı elde etmişti amaşimdi de çırpınır halde kalmışlardı. Doğan boşluğa atlayanelbettekiSovyetlerBirliğioldu.Yaşamsalpetrolvedoğalgazrezervlerininkomunistkampageçmesiartıksadecegünmeselesiydi.BununardındanIanSmith’inRodezyası’nakarşıverilensertbağımsızlıksavaşıbaşladı.”OzamanlarJackgibibendebunumesleğimdeilerlemekiçinbirşansolarakgormuştum.O

çakalların yolunu, bense ET’lerinkini izlemiştim.İmparatorluğun Endonezya,İran ve LatinAmerika’nın buyuk bolumune nasıl koşar adım girdiğini ama Vietnam’da ABD ve GuneyVietnamguçleriningeriçekilmesiyle,KamboçyaveLaos’taKızılKmerlerilePatetLao’nunguçkazanmasıyla doğan engellere nasıl çarptığını gormuştum. Afrika 1974’e kadar kapalı birkutuydu.Bağımsızlık hareketleri yukseliyordu ama genellikle yardım için nereye yonelmekgerektiğikonusundabolunmeleryaşanıyordu.Liderlerinçoğukomunizmibenimsemekvebunedenle Batı’nın duşmanlığını ustune çekmek istemiyordu. Biz ET’ler fırsatlarıdeğerlendiriyor,kimikonumlardakiki şileridalavereylekandırıyorduk.BenimşirketimMAIN,Zaire,Liberya,Çad,Mısırve(ırkayrımıkarşıtıduyarlılığınyukselmesinedeniyleduşukpro ilgostersekde)GuneyAfrika’datutunmanoktalarıoluşturmuştu.AjanlarımızNijeryaileKenyaüstündegayretleçalışıyordu.BenKongoIrmağıüstündedevasabirbarajinşaedilmesiveeldeedilecek enerjinin, tum Orta Afrika’daki maden işletmelerine ve sanayi bolgelerineaktarılmasınıntutarlılığınıvurgulayanbirçalışmayıhenüztamamlamıştım.Lizbon’un somurgeleri ozgur bırakmaya yonelik atılgan ve aceleci kararı herşeyi

değiştirmişti. Guç dengelerini kaydırmış, Pentagon ve Savunma Bakanlığı’nı karmaşayadüşmüştu. Neşekilde davranılacağı ustune yapılan hararetli tartışmalar liderler arasında,ozellikledekabinebakanlarıWilliamRogers(1969-1973)ileHenryKissinger(1974-1977)ve dışişleri bakanları Malvin Laird (1969-1973) ile Elliot Richardson (1973) ve savunmabakanlarıJamesSchlesinger(1973-1975)ileDonaldRumsfeld(1975-1977)arasındaitila lar

çıkmasına neden olmuştu. Watergate çamuruna saplanan Nixon ve goreve seçimle değil,mevzuat gereği gelen Ford doneminde zayı layanbaşkanlık yapısı kaosun buyumesine yolaçmıştı.Washingtonneşekildehareketegeçileceğikonusundauzlaşımavaramıyordu.Afrikalılar içinse kesinlikle ongorulmeyen ve kaotik bir durum doğmuştu. Avrupalılar’ın

hakimiyet için giriştiği yuzyıllar surenmucadeleden sonra, sınırları kulturel farklılıklardançok,yabancıgüçlerinistekleriylebelirlenmişbirdiziyapayulkeçıkartmıştıortaya.Somurgeciegemenlerionlaratutarlıdevletveticaretyapılanoluşturmayayardımetmek içinhiçbirşeyyapmamıştı.Bağımsızlıklabirliktedevralacaklarısorumluluklarıustlenmeyehazır değillerdive doğan boşluğu doldurmak uzere yeterince hızlı hareket edebilecek herhangi bir gucunsömürüsünemüsaitveaçıkdurumdaydılar.“Sovyetler’inçetehalindevebuyukbirenerjiylegelmesineizinverdik.” Jackbanatiksinti

yansıtan bir bakış gonderdi. “Çinliler bile bizi manevrada geri bıraktı. Moskova, MarksistteroristyuvasıhalinegetireceğiMozambik’i inanseetti,binlerceZimbabwe’liAfrikaUlusalOzgurluk Ordusu adında derlenip eğitildi. Onları siyah ya da beyaz ayrımı yapmaksızınçiftçilerioldurmekuzereRodezya’yagonderdiler.ZambiaiseMao’nundumensuyunagirdiveRodezya’yayapılanoperasyonlardadurakgoreviyapmayabaşladı.Banagorekazanmaşansıpek az olan ve yardıma gereksinen kuçuk bir ulkeydi Rodezya. Oraya gidip ordusunayazıldım.”Jack her zaman Rodezya’nın Guney Afrika’nın tersine ‘dangalakça birırk ayrımcılığının

propagandasınıyapmadığı’düşüncesinivurgulardı.Katıldığısavaşın,beyazlarsiyahlarakarşıana ikri ustunde surmediği kanısındaydı. Ona gore bu, Rodezya’yı Sovyetler’in buyusunekapılmışvekomşularıylakarşıkarşıyagetirmişbirvarolmamücadelesiydi.Beyrut’taFKOtarafındankaçırılmasısonrasındavardığısonuç,kendinioradabirkezdaha

göstermişti. ‘Askerli ğe doğuştan yatkın olduğumu keşfettim. Rodezya Ha if PiyadeKomandoları’nakatıldım;dahasonraseçmebirguçolanSpecialAirService’ye(SAS)geçtim.Eğitim sertti; gorevler ondan bile beterdi. Bir seferinde bazı kopruleri uçurduktan sonra,binlercedüşmanaskerindenkendimizisakınarakuçhaftaboyuncahayatımızıkurtarmakiçinkaçmak zorunda kalmıştık. Dağlarda onlara pusular kurup sonra tekrar harekete geçerekgundeotuz kilometreden fazla yol alıyorduk.Tumo zamanboyuncadestek gelmedi vebizsusuzluktanölmenineşiğindeydik.”Veilkkezbirinsanınasıloldurduğunuanımsıyordu.“Pisliğintekibirçalılığın arkasından

banaateşederekçıktı.Tekat ışlakarşılıkverdim;yuzudarmadağınoldu.Ogeceadamınailesiiçin uzuldum. Ama bir sonrakinde karşımdagorduğum sadece bir duşman, beni oldurmekisteyenbiradamdı.Başkaherşeygibiinsanöldürmekdeyaptıkçakolaylaşır.”RodezyaordusundakisüresinidolduruncaJackparalıaskeroldu.“Heryerfırsatkaynıyordu.

1979’a gelinene dek en az altı Afrika ulkesi ‘ozgurluk mucadelesi’ vermeye suruklenmişti:GüneyAfrika,Angola,GüneybatıAfrika,Zambiya,MozambikveRodezya.”Guney Afrika’ya yonelen Jack, tanıdığı bir çakal tarafından hayatının en tehlikeli

operasyonlarındanbiri için işe alındı.BuABDhukumetinin, yurttaşlarından sadece birkaçıtarafından bilinen gayrimeşru eylemlerinden birini buyuk olçude a işe edecek bir gorevdi.Washington ve Londra’daki guçlu adamların duşmanlığını kazanmış bir devlet başkanını

öldürmeyegönderildi.

44-DiegoGarcia’nın‘OlmayanHalkı’ŞirketokrasininAfrika’nınkaynaklarınıdenetimaltındatutmaktakikararlılığı,1970’lerdeki

OPEC petrol ambargoları ve Guneydoğu Asya’daki askeri yenilgiler sonrasında farklı biraciliyetkazandı.TicarikuruluşlarınustduzeyyoneticileriveonlarınlobicilerisurulerhalindeWashington’adoluştu.NixonileFordyonetimlerininakılkarışıklığındanveCarter’inİranilefazlacameşgulolmasındanyararlanarakAfrikakaynaklarını,ozellikledepetroluhiçbirengeltanımadansomurebileceklerianlamınagelenuluslararasıyasalarçıkarılmasıiçindayattılar.Şirketyoneticileribununyanısıra sonderece guçlu bir askeri varlıkta daısrarcıydı ki, buunsur Amerikan hegemonyasını vurgulayacak, nakil hatlarını koruma altında tutacak vegerektiğinde, halklarının istek ve çıkarlarının tersineşirketokrasiyle işbirliği yapanAfrikalıliderleriniktidarınıgüçlendirmekiçinkullanılabilecekti.SovyetlerveÇin’inAfrika’dasağladığıbaşarılar,guçluveaskeridesteklibirABDtepkisini

savunanargumandanyanaçalışıyordu.BasınAfrika’yayapılankomunistmudahalelerinolasıkorkunç sonuçlarını ve Moskova ile Pekin’in Washington’un mutte iki olan ulkeleri i şgaletmek için muazzam yığınaklar yaptığı temalarını işleyerek kamuoyunu tahrik ediyordu.TelevizyonlardaormankoşullarıylasertleşmişKubalıgerillalarınAfrikalı ‘teroristlere’eğitimverdiği haberleri gosteriliyordu. Castro’nun kotu namlı Che Guevara’yı ABD madencilikçalışmalarınabüyüksaldırılardüzenlemeküzeregönderdiğinedairsöylentilerçıkmıştı.Washington’un ustundeki baskı muazzamdı. Suveyş Kanalı’nın kapanması ve super-

tankerlerınortaya çıkmayabaşlaması,Ortadoğu limanlarındandemir alıpKızıldeniz,BasraKorfeziveArapDenizi’ndengeçerekHintOkyanusu’naaçılan,Afrika’yıguneyedoğruboydanboyageçipUmitBurnu’nudolaşanveAtlantik’eyonelenticaretyollarınıkoruyacakbir ‘kale’yapılması gerektiği savını destekleyen unsurlara donuşmüştu. Politikacılar bunun ustunehemen atladı. Toplumsal programlar boğuntuya getirildi, para Pentagon’a donduruldu.Boylece Afrika’nın doğu kıyıları açığındaki Aldabra Adası’nda bir tesisin, nukleer savaşbaşlıklarıyladonatılmıştahkimatlıbirüshalinegetirilmesinekararverildi.Jackbunu,“KararUmitBurnuyakınlarındakiGuneyAfrikadenizussuolanSimon’sTown’un

konumunuguçlendirecekti,”diyeaç ıkladı.“Amerikannukleerdenizalt ılarıGuneyAtlantikveHintokyanuslarındakiuzunveyalnızlıkdoludevriyeseferlerindendönüştegözlerdenuzakbirşekilde orasını kullanıyordu. Madagaskar’ın kuzeyindeki bir hava ussu Simon’s içinmükemmelbirtamamlayıcıydı.”Amaprojeşekillenmeyebaşlayınca,planlamacılarAldabra’nındevkarakaplumbağalarının

ureme yeri olduğunu anladı. O donemde hızlanan ekolojik hareketin olumsuz kamuoyuyaratmasından korkanWashington, dikkatini bir zamanlar Mauritus’un parçasıyken sonraBritanya’ya geçen Chagos takımadalarının en buyuğu olan Diego Garcia uzerindeyoğunlaştırdı. Ada ustunde varlığı tehdit altına girecek kaplumbağa falan yoktu ama çoğuAfrikalıkölelerinsoyundangelen1800kişiyaşıyordu.Jack, “Bu kabul edilebilir birşey değildi işte,” dedi. “ABD askeri ussu kurulmak uzere

seçilmişbiradaüstündeinsanlarikamet,edemezdi.”ET'ler1970’debirpazarlığaoturdu,ABDveBritanyaajanlarınındakatkısıylaLondra,ada

halkınıyurtlarınıterketmeyezorladı.HerşeygüvenliğinsağlanmasıiçindiBBCşöylediyordu:

Britanyalıpolitikacılar,diplomatlarvesivilhizmetkarlar-kendideyi şleriyle-‘adadakalıcıiskan olmadığı’ yonunde kampanya başlattı. Bu yaşamsal oneme sahipti, çunku kalıcıikamet edenlerin ‘demokratik hakları koruma altındaki kişiler olarak’ kabul edilmesigerekiyordu.(...)Oradayaşayanlarböyleceolmayanbirhalkadönüştü.{56}

AdalılarınçoğuitekakakomşuadalaraSeyşeladalarınagönderildi.İngiltere‘iskanolmayan’DiegoGarcia’yıBirleşik Devletler’e kiraladı. Washington bunun karşılığında Britanya’ya 11milyondolarlıkPolarisdenizaltı teknolojisiverdi.Adasakinlerininhayatlarının ve evlerininbedeliböylecekişibaşı600dolaretmişoldu.Pentagon telaşla askeri ussunu kurmaya girişti. Once B- 52’Ieri, ardından radarda

algılanmadan uçabilen B-2 Stealth uçaklarını geliştirdi ki bunların ikisi de Amerikanİmparatorluğu’nun kurulması sırasında, Afrika’nın yanı sıra Ortadoğu, Hindistan veAfganistan’aakınlardüzenleyebilecekmenzilvekapasitedekiağırbombardımanuçaklarıydı.DiegoGarcia stratejik onemine rağmenduşukpro ilde tutuldu.HattaABD’ninAfrika’daki

varlığı açısından oteki olgulara kıyasla pek az bilindi. Projeyi korumanın CIAsponsorluğundaki çakalların girişeceği en aleni suikastlerden birine bahane oluşturacağınıancakbiravuçinsanbiliyordu.James Mancham, 29 Haziran 1976 tarihinde bağımsızlığını ilan etmesi ardından,

Seyşeller’inseçimlegelenilkbaşkanıydı.WashingtonveLondraileolanilktemasları,sadıkbirşirketokrasi mutte iki kabul edilen Guney Afrika uzerinden kuruldu. Mancham aracıkonumundaki Guney Afrikalılar vasıtasıyla, Diego Garcia pazarlığını desteklediğini bildirdi,yurdundansürülmüşadalılarınsessizceasimileedilmesinionerdivekendisiyleyandaşlarınınyakındakurulacakbir askeri ussun sağlayacağı çıkarları kavradığını vurguladı. Vebu sureçiçindeyurttaşlarınınçoğununöfkeyekapılmasınanedenoldu.Seyşel yurttaşları yeni sahip oldukları ulusalcı değerleri çok onemsiyordu. Bu gurur

duygusuMancham’akarşıguçlubirkamuoyutepkisinedonuştü.Başkanın,ABDveİngiltere’yesaygıda kusur etmemesine duyulan tepkinin yanı sıra adalılar kendi hukumetlerininkomşularının yurtlarından surulmesinde oynadığı rolden de tiksiniyor, i şlerini ellerindenalma ve toplumsal dokularını bozma tehdidini de yanında taşıyarak akın eden insanlaraiçerliyorlardı. Başbakan France-Albert Rene, Devlet Başkanı James Mancham bir Londraziyaretindeykenhareketegeçmeyekararverdi.1977’dekansızbirdarbeylebaşkanıdevirdi.Ardından BBC’nin ‘halkının fakir kesimine refahtan daha buyuk pay vermek’{57} olarakselamladığı bir program başlattı. Bununla da kalmayarak, Diego Garcia adası halkınınyurtlarınadonmesineizinverilmesindedireten,Afrika’nınarkabahçesindekibirABDussunekarşıçıkansoyleminialenendilegetirmeyebaşladı.Washingtonbirkezdaha(veelbettekiseçmen kamuoyundan saklanan) bir cinnete kapıldı. Jack Corbin yeteneklerini Rodezya’dakeskinleştirirken,şirketokrasideRene’yekarşıkomploçalışmalarınıbaşlatmıştı.BenseJack’ınETversiyonuolarakplanlamagorevinegetirilmiştimveherkesliderlerimizin

seçeceğiyontemiuygulamakuzerehazırbekliyordu:Hilelimanevrayadasuikast.Sonundaişbanadeğil,Jack’adüştü.

45-BirBaşkanıAradanÇıkarmakJack Corbin, Seyşeller’deki karmaşayı Rodezya’dan izliyordu. Eisenhover’in askeri-sanayi

kompleks olarak nitelendirdiği yapının onde gelen isimlerinden General Chuck Noble vearkadaşlarıdaWashington’daaynıkonuyayoğunlaşmıştı.Chuck,“Rene’ninyoksullarayardımkonusundaettiğila larsaçmalıktanbaşkabirşeydeğil,”

dedi. ABD ordusunun Vietnam’daki muhendislik biriminin eski kumandanı, ordudanayrıldıktansonragirdiğiMAIN’debirkaçyıliçindeprojemudurluğundenşirketinCEO’suMacHall’ın veliahtlığı olduğu açıkça anlaşılan başkan yardımcılığına doğru roket hızıylayükselmişti.BarışGönüllüleriilebirlikteçalışmageçmişimerağmengeneralbenikanatlarınınaltınaalmıştı.UlusalGuvenlikServisi’ndekidosyamıgorduğundenvebenisadıkbirETkabulettiğinden emindim.Ne zamanbirlikteWashington’a gitsek, beni konaklamak içinOrduveDonanma Kulubu’ne davet ederdi. Yukarıda aktardığım sozleri de oyle bir zamandasöylemişti.İkiemekligeneralvebiremekliamirallebirlikteresmibirakşamyemeğindeydik.Chuck,“RenebirSovyetkuklası,”diyedevametti.“Birmisyonuvar:BiziDiegoGarcia’dan

atmakveorasınıRuslar’avermek.SonradaRuslar’akatılmaları içinKubalılar’ıorayadavetedecekvekısazamandalanetolasıkıtanıntamamıKızılolacak.”Dort asker beni Endonezya ve Suudi Arabistan’daşiddete başvurulmadan elde edilmiş

başarılarkonusundasıkısıkıyasorguladı.Generallerleamiralinpragmatizmibenietkilemişti.Bir çok politikacının tersine, eğer mumkunse savaş oyunlarından kaçınmak ister gibi birgoruntu sunuyorlardı. 1970’lerin sonları, askeri darbelerin ve solcu liderlere yapılansuikastların Soğuk Savaş’ın kabullenilmiş silahlarından sayıldığı bir donem olsa da, silahlıkuvvetlerinyuksekrutbelimensuplarıBeyazSarayveKongre’dekimeslekdaşlarınakıyasla,evrensel adalet yasalarınadahabağlı bir goruntu sergiliyordu. Belki deşiddetindaha fazlaşiddetidavetettiğinikanıtlayankimidurumlardandersalmışlardıyadabelkiotureğilimleregoz yummanınbaşka ulkelerin de benzer stratejilere başvurmasından, bunların sonra geritepip kendilerini vurmasından korkuyorlardı; belki de demokrasiyi savunacaklarına dairettikleriyeminvicdanlarınınbirköşesindenonlarasesleniyordu.

Masadaki amiral, Rene’nin ‘Allende ve Pratt’ın{58} izini takip etmekte kararlı olduğu’yorumunuyaptı.{59}

Oteki uç general anında ona sert bakışlar yoneltti. Biri, “O konulara girmeyelim,” diyemırıldandı. Konuşma birden Rene’yi bizim tarafımıza dondurecek yaklaşımların nelerolduğunakaydı.SonradabanaheranSeyşeller’edoğruyolaçıkma talimatınahazır olmamsöylendi.Generallerdenbirikendiekibineyakıntuttuğuyakışıklıbirgenci,Seyşeller’inenustduzey

diplomatlarından birinin eşiyle ilişki kurmakla gorevlendirmişti. General birkaç kokteylpartideotuzlarınınortalarındaki kadının, kendisinin neredeyse iki katı yaşta olan eşindensıkılmış gibi davrandığını gozlemlemişti. Seksin espiyonaj aracı olarak kullanılması sadecebenim Cakarta’da rastladığım turden geyşalarla sınırlı deği ldi .İmparatorluk oluşturmasurecinde, birçok kadın ve erkeğin o yontemleşaşılacak sonuçlar aldığını gormuştüm.Tutkununsıcaklığıylakolaycaihanetediliyordu.BirET’ninsevgiyi(yadaseksi)içeridenbilgi

sızıntısı sağlamakta kullanırken başvurduğu en bildik manevra, ‘gorunurdeki’ mesleğindeilerlemesiiçinyardımistemekti.Girişim,“Ter iedebilmekiçinbirazbilgiyeihtiyac ımvar,”yada durum daha acilse, “Kısa zamanda patronuma onu etkileyecek birkaç ufak bilgigoturmezsemsanırım işimdenolacağım,” diye başlardı. Tum bunlar işe yaramazsa,şantajgenelliklesonucaulaşmaktaetkiliolurdu.Hedefkişi,talepedilecekodemeyiyapacakmaddigüçtedeğilse,bunubilgiolarakkarşılardı.Generallerveamiralleyaptığım ilk toplantıyıWashingtonveBoston’dakiler izledi.Ki şiler

zaman zaman değişse de, katılımcıların pro ili hep aynıydı: Ordunun etkili isimleriarasındaykenemekliolanvesonrasındaticarikuruluşların ustkademelerindeyeralaneskiaskerler. Chuck da birkaç toplant ıya katıldı ama genellikle benim tek başıma one çıkmamısağlıyordu.Yakışıklı yardımcısını gorevlendiren generalin, Diego Garcia ile uzun donemli bir ilişkisi

vardıve toplantılarınçoğundabulundu.Ekibimdekiyakışıklı gencinumulduğukadar çabukolmasadasonuçalmakuzereolduğunubildirdi.“Kadınınbirmartkedisikadarkızışmışhaldeolduğunusoyluyor;birtaraftandabizimkininonusevdiğindeneminolmakistiyormuş,”dedive bana kendinden memnun bir sırıtışla baktı. “Anlaşılan kadın meslektaşlarınızın işi,sizinkindenkolay.Enazındanbenimolayımdaoyleydi.Aşkiçinustelediğimfalanyoktu;tekistediğimelimionundonununiçineatmaktı.Erkeklekadınarasındakifarkbuherhalde.HoşbirkıçuğrunaPentagon’unanahtarlarınıteslimetmeyehazırdım.”Gençadamsonundageneralindeyişiyle‘cepheyiyardı’.Kadınonakonuşmayabaşlamıştı.

Birzamansonradaduymayıumduğumuzşeyintamtersiniilettibize:Renesatınalınamazdı.Daha da kotusu, Diego Garcia sakinlerinin el altından surgun edildiğini dunya kamuoyunaduyurmayıplanlıyordu.General bu haberi verdikten sonra içini çekti. “Kadına gore çok kararlı bir adam, hatta

idealistmiş.Birkomplodansozediyor,LondraveWashington’unadan ınbirkaçbineskikoletarafındaniskanedilirgibigostermekiçinoynadığıkuçukoyunuaçıkedeceğinisoyluyormuş.Adamsınırızorluyor.”Bubilgininemir-komutazincirindenekadaryukarılaragittiğiniyadaSeyşellerbaşkanını

yozlaştırma girişimine kimlerin bulaştığını bilmiyorum. O donemde Seyşeller olayıylauğraşmanın yanı sıra Panamalı Torrijos ile Ekvadorlu Roldos’u ikna etme çabalarına daboğulmuştum.İtaatikabuletmedikleriiçinbuikiLatinAmerikalıbaşkanCIA’nınduzenlediğisuikastlerde1981yılınınortalarınagelinmedenoldu.AynıyılınKasımayındaET’lerSeyşellermeselesindençekildi.Hiçbirimizinduymakistemediğiemirverilmişti.JackCorbinvebirgrupseçkinparalıasker,BaşkanRene’yiöldürmeyegönderilmişti.

46-AirIndia707’sininKaçırılışıJacksonraolanlarıfazlaayrıntısınagirmedenözetledibana:“BirincisınıfkırkçakaldanoluşanbirekibiGuneyAfrika’nınDurbankentinde topladık.

Rugbyoynayan,kanakanabiraiçen,Seyşeller’eçocuklaraNoeloyuncaklarıdağıtmak içingelmiş ve her nasılsa Katolik eğilimli bir hayır kuruluşunun temsilcileri altında hareketediyorduk.Plangayetnetti.Oradaayrılacak, Swaziland’da tekrarbir arayagelecekvebirRoyal Swazi uçağıyla Mahe Adası ustundeki başkent Victoria’ya gidecektik. Otellereyerleştikten sonra, gereği halinde kodamanlardan bilgi sızdırmakta kullanılacak birkaçkadınındabulunduğuekiptoplanacaktı.Silahlar ve kıyafetler daha onceden getirilip adada saklandığından, Swaziland’da ya da

Mahe’de gumruğu dert edinmemiz gerekmiyordu. Bu bizim çocuklar için gerçektenonemliydi.Bizeçoğunluğunuyerel polislerin oluşturduğu, rehberlik veher turlu yardımahazırbirbaşkaldırıgrubuolduğusöylenmişti.Amatümçatışmalarabizgirecektik.Ağırlıklı ve onemli direniş, Rene tarafından getirilip havaalanı yakınlarında

konuşlandırılan birkaç yuz Tanzanyalı askerden gelecekti. Rodezya deneyimi bizeTanzanyalılar’ınciddi,sertveişinpeşinibırakmayansavaşçılarolduğunugöstermişti.Karşıkarşıya gelmemiz halinde, bire altı gibi bir sayısal ustunluk sağlayacakları duşünülürse,gerçektentehditoluşturacaklardı.Harekâtınbaşlayacağıgecesabahadoğrudordumuzgizliceonlarınkoğuşlarınagirecek,

olabildiğince fazlasını makineli tufekle tarayacaktı. Ardından eşzamanlı olarak radyoistasyonum) ve başkanlık konutunu ele geçirecek, Mancham’ın tekrar başa geçtiğiniduyuracak onceden kaydedilmiş bir bant yayınlayacaktık. Başkan halkını sukunete veevlerindekalmayadavetedecekti.KenyaordusuosıradaNairobi’deparaşutçulerledolubiruçakbekletiyorolacaktı.Radyo

yayını biter bitmez hava indirmesine başlamak uzere harekete geçecekler, ilkışıkyakıldıktan sonra (darbenin Afrikalı yuzunu oluşturmak uzere gelecek) oluşan oncagereksiz zarardan fayda sağlayacaktı. Bizse basın oraya ulaşmadan once ticarihavayollarıylatekrarGüneyAfrika’yauçacaktık.”Çakallardan oluşan ekip başkanlık sarayını goremedi bile. Plan, Mahe Havaalanı’ndaki

guvenlikgorevlilerindenbiri,ekipuyelerininbagajlarınıkontrolederken,birçantadasaldırıtüfeğiteşhisetmesiyleçözülmeyebaşladı.Ekiptenbirilerinesonandayanındasilahgetirmesisöylenmiştiamasilahıyakalanankişininnedenoylesinetedbirsizdavrandığısonrakiyıllardacidditartışmakonusuolacaktı.Şiddetlibirçatışmakoptu.Jack,buolayıbanakariyeriboyuncahayatınıkurtaramayacağını

düşündüğu (aslında duşunmeye bile zaman bulamadığı) ender durumlardan biri olarakanlattı.

“Havaalanının içinde kuşatılmış durumdaydık. Bizi karşılamaya gelenlerden aldığımızsilahlarvesadecebirkaçşarjorumuzvardıvearamızdanbirkaçıdaguvenlikgorevlilerininsilahlarını kapmıştı. O panikle havaalanınındiğer ucundaki barakalarına giden askerlerepusu kurup silah ve cephane ele geçirdik. Bizden birileri Tanzanyalılar’ın barakalarına

saldırdıamabaşarısağlayamadı.Çatışmalargeceboyuncasurdu.Tanzanyalılarilerledikçe,durumgitgidedahaumutsuzhalegeliyordu.”Sonraparalıaskerlerinkontrolkulesineyerleştirdiğiekip,ticaribirAirIndiauçağınıniniş

izni isterkenpistışıklarınınnedenkapalıolduğunusorduğunuduydu.Paralıaskerlerhemenışıkları yakıp, karartmanınhalledilmiş bir teknik sorundan kaynaklandığını ve giderildiğinisöyleyerekinişizniverdi.

“OaradaSeyşeladalarıotoriteleriylearamızdatelefongörüşmelerioluyordu.Uçağabinipadayı terketmeyikabul edersek, askerleri geri çekeceklerini soylediler. Çoğumuzo lanetolası uçağa binme yanlısıydık, çunku kuşatılmıştık, guvende olacağımız yere sadece birsaatlikuçuşuzaklığındaydıkveRussavaşgemilerininkorfezegirmekuzereolduğunadairduyumlarbizebaşka seçenekbırakmıyordu.Gitmekararı alındı. Bir Boeing 707’ye yakıtikmaliyapıldı,oncekiçatışmadaolenadamlarımızıveizbırakabilecekkişiseldonanımlarıkargobolumunekoyduk.Birkaçkişiuçağıniçindeavlanmaolasılığınakarşıgeridekalmayakararverdi.Onlarındışındaherkesuçağadoluştu.HavalanırkenSeyşellilerveTanzanyalılaruçağı duşurmek için elinden gelen herşeyi yaptı. Uçak havadayken gokyuzu çeşitlisilahların patlama iziyle dolmuştu. Sonraki durak Guney Afrika’daki Durban idi. Ortalıkdurulduğunda bir olumuz, birkaç da kaybımız olduğunu anladık ki, bu kayıplar elegeçirilenlerdivearalarındabirdekadınvardı.”AirIndiauçağıDurban’ainerinmezetrafıGuneyAfrikaguvenlikguçleritarafındansarıldı.

Yoldaradyobağlantısısağlanmıştıveguvenlikkuruluşlarınınbaşındakikişiler,uçağınkendiyandaşlarınındenetimindeolduğunuanlamıştı. Jackda ekibin geri kalanıyla birlikte teslimoldu. Kısa bir tutukluluk suresinden sonra sessizce salıverildi. Seyşeller Hukumetihavaalanında yakalanan yedi kişiyi tutukladı. Kadın hakkındaki suçlamalar duştü.Çetedekilerden dordu olume, ikisi de on ile yirmi yıl arasında değişen hapis cezalarınamahkum edildi. Guney Afrika hukumeti anında hukumlulerin salıverilmesi için goruşmelerbaşlattı. Sonuçta Pretoria’da yakalananların salıverilmesi karşılığında Seyşeller’e 3 milyondolar,yaniadambaşı500bindolarödendiğiaçıklandı.Görünüştekesinbirbaşarısızlıkgibialgılansada,Seyşeller olayı birşirketokrasi başarısı

olarakkabul edildi.Uçağınkaçırılması ve ertesindeki yargılamalarmedyaya yansıdıysa da,ABDveİngilterekonudansıyrılmayıbildi,tumyukuGuneyAfrikaustlendi.OylesibirtehditleyuzyuzekalanReneiseDiegoGarciaileilgiliWashington,LondravePretoriapolitikalarındayumuşadı,işbirliğinedahayakıntavırsergiledi.Otavrıuçonyıldaha,eskibaşkanyardımcısıJamesMichaelseçimlerikazananadekbaştakalmasınısağladı.Tum bu olaylara neden olan ABD askeri ussuşimdi Afrika, Asya ve Ortadoğu uzerinde

önemlibirrolüstlenerekvarlığınısürdürmektedir.Geçerliliğini surduren bir başk aşey de, çakallar arasında kendilerine biçilen değer

konusundakiyaygınşakadır:BirçakalbinDiegoGarcialıyabedeldir.

47-BirÇevrecininİnfazıSeyşeller’de yaşanan olay, bir ulkenin devlet başkanına karşı girişilen suikastı yansıtan

dramatikbiroykudur.Veozellikledikkatede ğer,çunkukalabalıkbirparalıaskergucunua işeeder ve bir ticari havayolunun uçağının kaçırılmasıyla sonuçlanmıştır. Ama tum bunlarınotesindebaşkabirgerçeğivurgulamaktadırki,budaoturtaktiklereancakET’lerinbaşarısızolduğudurumlardabaşvurulduğudur.ET’lerinAfrika’dabaşarısızlıklasonuçlanmışçokgirişimivardır;bunedenlede,suikastlar

kıtasiyasetindeonemliroloynamıştır.Bunlarınçoğugizliceişlenmişsede,bazılarıdayasalidamlargoruntusualtında gerçekleştirilmiştir. Bukategoridekilere en unlu ornekolas ılıkla,KenSaro-Wiwa’nınbaşınagelendir.NijeryalıolanSaro-Wiwa,birçevreciveulkeninpetrolşirketleritarafındansomurulmesine

karşı başlatılan harekete onderlik eden Ogoni kabilesindendi. Amy Goldman 1994’te NewYork’takiPacificaradyoistasyonuWBAI’deonunlabirsöyleşiyaptı:

KenSaro-Wiwa:ShellOilşirketiningozunuustumdenayırmamayavegittiğimheryerdebeni takip etmeye karar verdiğini soylemeliyim. Shell’i zor duruma duşurecek birşeylerbulup çıkarmamam için yapıyorlardı bunu. Yani bildiğim kadarıyla mimlenmiş biradamdım.(....)Buyılınbaşında,kesintarihvermekgerekirse2Ocakgunuailemlebirlikteuçgun ev hapsinde tutuldum. Amaç 300 bin Ogoni’nin, Shell ve oteki çokulusluşirketlerinneden olduğu çevre yıkımını protesto etmek için yapacağı programlı gosteriyiengellemekti.(....)Shell’intekyapmasıgereken,evimeaskeriyetkililerigondermekolmuştu.Telefonları

söküpcihazlaraelkoydularvebiziüçgünaçsusuzoradatuttular.Ken Saro-Wiwa o yıl tekrar tutuklandı veşirketokrasi yandaşı Sani Abacha yonetimi

tarafından,çoğugozlemcinin ‘kangurumahkemesi’olarakanacağı duruşmalarda yargılandı.10Kasım1995günüovesekizçevreciyoldaşıasıldı.İdam edilen liderin oğlu Ken Wiwa 2005 yılında Amy Goodman’ın Democracy Now!

Programınaçıktı:KenWiwa: Babam kin guden biri değildi. Ailemde ve bizim toplumumuzda kin gutme

geleneği yoktur. Shell’in sorunun bir parças ı olduğuna ve çozumun de parçası olmasıgerektiğine inanıyoruz. Hala biraz itibar ederlerse ve toplumsal adalet gosterirlersedurumunkurtulabileceği kanısındayız. Ama babam oleli on yıl oluyor. (....) Ogonı’yi işgaleden, yargısız infazlara girişen, genç kızlara ve kadınlara tecavuz eden ve tum bunlarıorganizasyonumuzun protestosunu bastırmak, petrol çıkartmaya devam etmek adınayapanNijeryaordusununtekbiraskeribiletutuklanmadı.{60}

Cinayetler ister Jack Corbin gibi çakallar eliyle, ister diktator yonetimlerin mahkemesalonlarıaracılığıylaişlensin,toplumveçevrehareketleriüzerindeçokbüyükolumsuzetkileriolur. Tutuklanma, i şkence gorme ve olum korkusu (ve bunun ailelerle insan topluluklarıustundeki etkisi) birçok reformcuyu kampanyalarına devam etmekten caydırmıştır. Bu daelbettekişirketokrasininkaybıolmamıştır.Bugun ben bu satırları yazarken, Jack ile Seyşeller ekibinin başka uyeleri işlerine Irak’ta

devamediyor.Aslındayoktanvaredilip onlerinekoyulankarları derleyen ABDşirketlerinintesislerini korumaya yonelik ama demokrasiyi savunma kisvesi altında tasarlanmışoperasyonlaryapıyorlar. ET’ler gibi onlardaDışişleriBakanlığı, Pentagonyadahaberalmacamiasının‘karalisteleri’arkasınasaklanmışbirileritarafındantutulanozelsektor irmalarıiçin çalışıyorlar. Yapt ıkları sozleşmelere bakılırsa, ‘guvenlik hizmetleri’ ve ‘işletmedanışmanlığı’yapıyorlar.{61}

Ve Diego Garcia’nın yurdundan edilmiş insanlarının hazin oykusu devam ediyor. 20.yüzyılın son yıllarında surgun adalılar yurtlarına donmek için bir kampanya başlattı. Otuzyıllık yoksulluğun, mulksuzluğun ve surgunun yol açtığı iziksel ve duygusal acıları onesürerek,topraklarınıntapularınınyanısıratazminatdatalepediyorlardı.OnlarınyüksekmahkemeavukatlarındanbiriolanSirSydneyKentridgeQC,sorunayolaçan

anlaşmayı ‘çok acıklı ve Britanya tarihine hiçbirşekildeşeref katmayacak bir gerçek’ diyetanımlıyor.BBC,olayı içine ‘ABD’denruşvetalınması,haksahibiyurttaşlar arasındaırkçılıkyapılması,BirleşikKrallık hukumetinin parlamentoyu veBM’yi aldatması’ gibi birden fazlaunsurunkarıştığıbirskandalolarakkınadı.{62}

BirLondramahkemesi2000yılında‘sınırdışıolgusununyasalaraaykırıolduğu (....) amahukumetin ada sakinlerininABD tarafından Irak’a saldırmakta us olarakkullanılacak DiegoGarcia’yadönmesiniistemediği’kararınavardı.{63}

Seyşeller’deki darbe girişimi ve Diego Garcia’nın yağmalanması ozellikle de bunlarıdemokrasiyisavunmabahanesinesığınarakyaptığımızduşünüldüğundesonderecerahatsızedicidir. Ote yandan, yaşananlar her ne kadar trajikse de, kıtanın geri kalan her tarafındaişlediğimizvehâlâişlemeyedevamettiğimizsuçlarlakarşılaştırıldıklarındasolgunkalır.

1

48-EnAzAnlaşılmışKıtaJack,Bir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’ in yayınlanması sonrasında goruştüğum birçok

çakal ve ET’den sadece biridir.Şirketokrasi adınakıtalarınhepsinde istismara girişildiğinegöre,konuşmalarımızınnedensıksıkAfrika’yadöndüğünümeraketmişimdir.Dunya tarihinin son kırk yılının şekillenmesine boylesine derinlemesine karışmış olan o

insanlarhernasılsaAfrikakıtasındakieylemleretakılıpkalmışgibiydi:ABD’ninKongoDevletBaşkanıPatriceLumumbacinayetinekarışması,Angola’daJonasSavimbi,Kongo’daMobutuSeseveLaurentKabila,Nijerya’daAbachaveOlusegunObasanjo,Liberya’daSamuelDoegibidiktatorlere, daha yakın zamanda Ruanda, Sudan ve Liberya’da zulme verdiğimiz destek...Bazıları Clinton yonetiminin çoğu kişi tarafından bir guçlu adamın yerine bir başkasınıgetirmek uzerehazırlanmış,pekde incelikliolmayanbirmanevraolduğuna inandığıAfrikaRönesansıgirişimininbaşarısızlığınaüzülmüştu.KimiulkelerinborçlarınınsilinmesigirişimiuzerinesoyleyecekçokşeylerivardıamabudaBushyonetiminingorunuştecomert,aslındaşirketokrasinin egemenliğini pekiştirmek içinET’lerin giriştiği çok incelikli bir hileye ayakuydurmaktakikararlılığındankaynaklanıyordu.Okişilerkitabımıokuduktansonrabanageldi,çunkukendilerideçokzamanoncesistemin

içine emilmiş, ilerlemenin bazen demokrasiyle uyuşmayan eğilimler dayatabileceği amabunlarınsonucaulaşmak içingerekliolduğununoğretildiği işletmevehukuk fakultelerindeeğitilmişlerdi.Şirketlerin ilkelerini, ya uyutularak kabule yonelttikleri için, ya çıkarlarınaoylesi uyduğu için, ya da her iki nedenden oturu benimsemişlerdi. Veşimdi benim gibipeşlerinibırakmayanhayaletlerleboğuşuyor,suçlulukduygusuylakıvranıyorlardı.Konuşmak,itirafetmek,oykulerinikendilerineyakınbulduklarıbirdinleyiciyle,belkideverdiklerizararıazaltacağıinancıylapaylaşmakistiyorlardı.OadamlarvekadınlarAmerikanhalkınınnasılaldatıldığınıçokiyibilir,çunkuoaldatmada

enstrumanolarakkullanılmışlardır.Suslupolitiksoylemnedersedesin,Afrikakıtası benimİskenderiye’de yaşadığım, Jack’ın Rodezya’ya gitmek uzere yola çıktığı ve bizim gibi başkabirçokkişininkariyerinebaşladığızamanlarakıyaslaçokdahayoksuldur.Afrika’da53ulustan43’ükronikaçlıkvedüşükgelirsıkıntısıçekmektedir;açlıkvekuraklıkgenişalanlarıperiyodikolarak kasıp kavurmaktadır; yer altı kaynakları buyuk vergi avantajları elde etmiş olanyabancı endustriler tarafından, yaptığı karı yerel yatırımlarda değerlendirmekten kaçınanyozlaşmış devlet memurlarının yardımıyla, alabildiğine somurulmektedir. Tum bunlar daekonomilerinzayıflamasınayolaçmaktaveyetersizyonetimlerinsurekliliğineyaramaktadır.Halklarşiddeti,etniksurtuşmelere,içsavaşlaradoğrugudulmektedir;heryılaçlık ve açlığabağlıhastalıklaryuzunden3milyonçocukolmektedir;kıtadakiortalamahayattakalmasuresiABD’de1900’lerdekiduzeye,46yılagerilemiştir;nufusun%45’i,onbeşyaşınaltındadır.Amauretime yonelik potansiyellerinin açlık, kolera, sarıhumma, sıtma, tuberkuloz, çocuk felci,AIDSvesavaşınnedenolduğukırımıntehdidialtındaolduğundanhabersizlerdir.Yakla şık30milyonAfrikalıAIDShastasıdırvemilyonlarcaçocukAIDS’liebeveynlerinedeniyleyetimyadaöksüzdür.Afrika’nın yuzleşmekte olduğu sorunlar kesinlikle yeni değildir; kokleri Keşi ler Çağı ile

başlayanve20.yüzyılınilkyarısındabiledevamedensömürgeciliğekadaruzanır.

Dunya Bankası’nda orta duzey bir gorevle bulunan James, 2005 yılında kıtanın içindeolduğukotudurumusembolizeedenikilemibanaaçıklarken,“Kokenolarakneredengeldiğimhakkında hiçbir ikrim yok,” dedi. “Benim buyuk buyukbabam ve diğerleri evlerindensuruklenerek çıkartılmış ve kole olarak buraya getirilmiş. Ben ABD’de yaşayan Latinler’in,Asyalılar’ın ve Ortadoğulular’ın tersine kendi altyapımla bağlantı kurmakta zorlanıyorum.Atalarımınhangilisanıkonuştuğunubilebilmiyorum.”Kole ticareti, insanın insana yonelik zulmunun uzun tarihi boyunca girişilmiş en dehşet

verici,enyıkıcıedimkabuledilebilir.Yerle şikkulturlereyonelikacımasızbaskıcılık, bunaohalklarıinsanlakıyaslanamayacakvahşilerolarakgostermeeğiliminesıksıkbaşvurmuşolanedebiyatın, sanatın ve sinemanın yaptığı ciddi katkı, fethetme ve somurme amacıyla oğularılar gibi alenen çoken çeşitli guçlerin edimleri duşunulurse, Afrika’yı en esaslı şekildesömürülmüşve/amaenazanlaşılmışkıtakabuletmekmümkündür.Asya,LatinAmerikaveOrtadoğu’dakiulkelerinkumaşıdabenzer ipliklerledokunmuştur.

AmaAfrika’nınduğumukordur.Tarihi,co ğrafyası,kulturleri,dinleri,politikaları, urunlerivedoğal kaynakları benzer uyumlar gostermez. Saydığımunsurların hepsi bir ayrılıkçı (hattayalıtımcı)yaklaşımoluşturmayayetecekozelliklersunarki,budadışsomuruunsurlarıkadariçselolanlarındageçerliliğinigundemegetirir.BirçokulkedegeçmişinsomurgecielitleriolanAvrupalılar, zamanla yerini Afrikalı elitlere bırakmıştır. Bu unsurlar kendilerinden oncekisomurgecilertarafındanoluşturulanmoti leriizlervekenditopraklarını,kendihalkınıahlakveiffettenuzakşekildeyağmalamaktayabancıkuruluşyöneticileriyleişbirliğiyapar.Tarihi eğilimleri irdelemek, geleceğe donuk seçenekleri belirlemeye yardımcı olur; ote

yandangunumuzunhaksızlıklarınınveinsafsızlıklarınınkabahatinigeridekalmışdonemlereyuklemek, sadece sonuca ulaşmaya yonelik girişimleri ertelemeye yarar. Tan ıdığım ET veçakalların,gunumuzdeyaşananyoksulluğunsorumluluğunun,İkinciDunyaSavaşısonrasındabelirenimparatorlukkurmayonelişlerindeolduğundanenufakbirkuşkusubileyoktu.Bununda otesinde, Afrika’ya dair konuşmanın ve yazmanın onemini kavramışlardı. O konudabildiklerimiziyaymamızveartıkdeğişimiçindayatmamızgerektiğinikabulediyorlardı.Afrikaenazanlaşılmışkıtaolmasınedeniyle,enkolaygozardıedilmişveboyleceyağmaya

en açık durumdaki kıtadır. Çeşitli yerlerde yaptığım konuşmalarda Bolivya, Venezuela,Vietnam,EndonezyayadaadınısayabileceğimherhangibirOrtadoğuulkesihakkındabirşeybilenolupolmadığınısorduğumdadinleyicilerinçoğuelinikaldırır.AmaAngola,GabonyadaNijerya’yısoruncaancakbir-ikielkalkar.BununnedeniAfrikaulkelerininbizimiçinonemliolmamasıdeğildir.AmerikanpetrolunusağlayanlararasındaNijeryabeşinci,Angola altıncı,Gabononuncusıradagelir.NijeryadunyanındokuzuncubuyuknufusunubarındırırveonunarkasındanonuncusıradaJaponyaveonbirincisıradaMeksikagelir.ABD’ninAfrika konusundaki cehaleti, onde gelenmedya araçlarınındakatılımıyla eğitim

sistemimizden kaynaklanır. Rakamlar sayımla bellidir. Ama biz bilmediğimiz için onlarıdeğerlendirmeye almayız. Ve biz bilmediğimiz için o ulkeler algılama seviyemizin (başkaorneklerdeolduğundan bile fazla) altınaduşerek istismara alabildiğine açık hale gelmiştir.Bolivya’yadairyazılanlarıokudukki,yazılanlarbiziEvoMorales’inyurttaşlarıtarafındaneziciçoğunluklabaşkanlıkgorevinegetirilenulusalcıbirçiftçideğil,kokainyetiştiricisibirradikal

sosyalistolduğunainandırmayayönelikti.Öteyandan,kimseninbiziAfrikalıliderlerleilgilibirşeylere inandırmaya bile ihtiyacı yoktur, çunku hepsi bizim için t ıpkı Diego Garcia’nın‘olmayanhalkı’gibigorunmezdir.Gorunmezhalegetirileninsanlar,yurtlar ından surulebilir,hapsedilebilir,idamedilebilir.James,“NezamanAfrika’yagitsembirAmerikalıolmaktanutançduyuyorum,”diyeitirafta

bulundubana:“AfrikalılarbanaABD’deinsanlarınonlarhakkındabilgisahibiolupolmadığını soruyor.

Savaşlarda olen milyonlarca çocuktan haberimiz var mı? Yetimlerden, kolunu bacağınıkaybedenlerden haberimiz var mı? Çekirge istilası diye birşey duyduk mu? Selleri vekuraklıkları biliyor muyuz? Gerçeği onların yuzune karşı kabul etmeye dayanamıyorum.Hiçbirinibilmiyoruz.ÇoğuAmerikalınınumurundadadeğilzaten.”Ellerinibastırarakgözleriniovuşturdu.“Vetumbuolanbiteninenkotuyanınebiliyormusun?Sahnelenenoyundaiyiadamları

oynaması gerekenlerin en kotuler olması. Sadece Dunya Bankası’ndan soz etmiyorum.Dayatılıpuygulamayakoyulan,sozdekaramacıgutmeyenkimikuruluşlardan,siviltoplumörgütlerindenbahsediyorum.”

49-STK’lar:Afrika’yıYoksulTutmaPlanındaKimlerinÜstüneOynanıyor?“Kullanılıyormuyuz?”JennyWilliamsbusoruyusiviltoplumkuruluşlarıyla(STK)Afrika’da

yaptığı çalışmaları kastederek sormuştu. “Yardım ve kalkındırma kavramları Batı’nıncephaneliğindeyeralan,hayırseverlikadınadeğil,denetimadınakullanılanaraçlarmıyoksa?”diyereksoruyuaçtı.Jenny ileBir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’in editorluk çalışması yapılırken tanışmıştık.

YayıncımBerrett-Koehler’destajyerdivezekicekavrayışlarıvardı.DahasonraAfrika’yagitti;Uganda ileSudan’dahemacilyardım,hemdegelişimprojeleriyuruten toplum orgutleriyleçalıştı.“Batı’nın ikiyuzluluğunden bıkmış, oturduğu yerden eleştiren bir tip olmaktan

yorulmuştum,” diyordu. “Sahaya gerçek anlamda ç ıkmak, birşeyler yapmak, onca yardımparasıylanelerinbaşarıldığınıkendigözlerimlegörmekistiyordum.”Yaklaşımını ilginç bulmuştum, çunku San Diego’da buyuyen, 2004’te Berkeley

Üniversitesi’ndendiplomaalanbiriolarak,hayatıboyuncaalışkanlıkhalinegetirilmiştuketimeğilimi ve dış yardımın yoksulları hayatta tuttuğu duşuncesinin çığırtkanlığını yapanmedyanındolduruşuylabuyumuştu. O da benim kızım Jessica gibi bizi geleceğe taşıyacakneslitemsilediyordu.2006’daUganda’dangönderdiğie-postaşöyledevamediyordu:Afrika’dakiBatılılaşmabelirtileriheryerdesurekliveaçıkşekildegoruluyor:Kuraklıktan

kırılanKuzeyKenya’daCocaColatabelas ıolankuçukdukkanlarvar;yoksullaştırılmışAfrikagençliği ustunde bolca Amerikan hip-hop aksesuarı taşıyor; insanlar kendi ulkelerindeyetişen kahve yerine, sozde ‘tadı daha iyi olduğu için’, asl ındaşirketokrasiyi kayırangumruk tarifeleri ve vergi indirimleri nedeniyle daha ucuza gelen hazır granul kahveyiiçiyor.Şirketokrasinin,Afrika’yıherşeyerağmentüketmeyehazırbirunsurolarakgorduğünden

eminimamabuBatılılaşmaeğiliminidayatanmekanizmanınbirparçasıdaSTK’lar.STK’laruyguladıkları liderlik tarzından, verilen ucretlere kadar birçok ornekte Batı’nın kulturel,toplumsal ve ekonomik standartlarını uyguluyor; bu da yardıma çalışanlar ile hizmetgoturme çabasında oldukları insanlar arasındaki mesafenin açılmasına neden oluyor.Afrikalılar bunu surekli olarak yabancıları taklit etme yoluyla kapatmaya çalışıyor. Bat ıdeğerleri kulturel inançları altust ediyor ve yerel ekonomik sistemleri kargaşayasürüklüyor.Birbaşka ikilem:KuzeyUganda’dabinlerce insanın olumuveyaklaşık2milyonkişinin

goç etmesine yol açan iç ayaklanma ve savaşlarda harap olmuş bir bolgede, STK’lar sırforada olmaları nedeniyle çatışmanın uzamasına yol açmakla suçlanıyor. Durum ‘acil’mertebesindedeğerlendirildiğinegore,bağışçılarfonsağlamayadevamedecek,STK’lardaiğrençkamplardayaşamakzorundakalaninsanlarayardımetmekiçinbolgeyedoluşacak.(Bir Uganda radyo istasyonunda kentlerin caddelerini dolduran motosiklet taksilerkastedilerek,“BuradaBoda-boda’dançokSTKvar,”esprisiyapıldığınıduydum.)STK’larınyaptığıgıdayardımları ve açtığı su kuyuları olmasa, sağlık ve eğitimhizmeti

götürmüş olmasalar, neredeyse 10 yıldır bu kamplarda yaşayan insanların bulunduğuUganda’daçokbuyuksayılardaolumleryaşanacağındankimseninşuphesiyok.Oteyandan,sırf STK’ların varlığı nedeniyle, hem Uganda yonetimi, hem de Batılılar tum bolgedekalkınmanındurmasınanedenolansavaşısonaerdirmeyeyoneliksorumluluklarındanyançiziyorlar.Şuanda,yani2006yazındasurmekteolanbarış goruşmelerinin vadesi çoktangerilerdekaldı.Birlikte çalıştığım insanlardan biri banaşoyle dedi: “Biz Batılı devletlerin sorunlara

diplomatik ya da politik çozum bulamadığı -ya da aslında aramadığı- zaman ayıbınıarkasına saklamaya çalıştığı incir yaprağı gibiyiz. Bir surtuşmede, bir krizde bolgeye ilkgidenkimoluyor?Elbettekiyardımorganizasyonları.ÇunkuBatıboylece, sorunayonelikherhangibirnihaiçözümaramasabile,‘Bakın,bizdebirşeyleryapıyoruz,’diyebiliyor.”Son tahlilde mesele, Batı’nın sorunlara kayıtsızlığında ya da çozum getirmek için

motivasyondan yoksun olmasında değil, gerçekte Afrika’nın fakir kalmayı surdurmesiniistemesindedir. Bat ılı ulkelerin halkları yardım etmeyi içtenlikle istiyor ve o yondekiçabalarainanıyor.AmaBat ılı devletler ve çokulusluşirketler surupgiden istikrarsızlıktanveAfrikaulkelerininperişanlığındanmuazzamkarlareldeediyor.Ucuzi şgucununvetarımurunlerinin başarılı şekilde manipulasyonu, kaçırılan kaynaklar ve yozlaşmış siyasileraracılığıyla yapılan silah ticareti, çok ote tarihlere itilen toplumsal refah ve hakları içinayağakalkıpdirenmekapasitesindenyoksun, aç ve cahil bıraktırılmış toplumlar... Kongobarışveşeffaflıkiçindeolsa,herşeyyeraltıkaynaklarınısomurenyabancıticarikuruluşlariçinçokdahafarklıolurdu;isyancıgruplarvekabilelerarasıçatışmalaryaşanmasakuçukölçeklisilahlariçinböylebirpazaroluşmazdı.Elbette ki yoksulluğun veşiddetin tamamı doğrudan Batı’dan kaynaklanan nedenlere

bağlanamaz.Afrikalıliderlerarasındagorulenyolsuzlukveyozlaşma,uzayıpgidenkabilelerarası gerginlikler, yonetimin zayıflamasında ve Afrika halklarının birleşmek yerinebirbirindenkopmasındabuyukroloynuyor.Amaben inanıyorumkieğerBatı, karşısındaistikrarlıvegelişmişbirAfrikagormekistiyorolsa,bukıtakendiyolundagayetiyiilerler.Oysa Batılılar’ın işe karışmasının ve milyarlarca dolar yardım parasının buralaragönderilmesininüstündenonyıllargeçerken,durumdahadakötüyegitmiştir.Çoğu yardım gonullulerinin durust, etkilere açık kişilere yardım etmek isteyen ve bu

yonde çok çalışan, gelişmekte olan ulkelerde marjinal konuma yerleştirilmiş insanlarolduğundan hiç kuşkum yok. Onlar -yani biz- kavranması guç, karşısında mucadeleverilmesidahadaguçbirsistemlekarşıkarşıyayız.Evet,meseletamıtamınabunoktadadüğümleniyor.Değiştirmemizgerekensisteminkendisidir.Jenny sistemin ozunu kavrama ve onu değiştirme kararlılığında yalnız başına değil.

ABD’deki universite oğrencileri ve yakın zamanda verdiklerimezunlar, kendi nesillerininyüzleşeceğisorunlarıebeveynlerindendahaiyialgıladıklarınıgösterenbirduruşsergiliyorlar.Yurtdışına çıktıkları zaman eski guzergahlara (Paris, Roma, Atina’ya) değil, Afrika, Asya veLatin Amerika ulkelerine yoneliyorlar. Dunya Sosyal Forumu gibi konferanslara ve ba şkagösterilerekatılıyorlar,yerelinsanlarlakaynaşıyorlar.Muzikyapıyor,dansediyor,biraiçiyor,âşıkoluyorlar.Amahepsininotesindeveustunde,dunyapolitikalarınıtartışıyor,duşünceleri

veplanlarıbirbiriylekıyaslıyorlar.Ote yandan, o neslin çevresel ve toplumsal bilince en ust duzeyde varmış bireyleri bile,

kendi kuşaklarının şirketokrasiyi geniş olçekte destekleyen bir ozelliğinin bilincine tamolarakvaramıyor:Ceptelefonuvebilgisayarteknolojisineolanbağımlılık.Vebununmilyonlarcainsanınhayatınıyokettiğigerçeği.

50-DizüstüBilgisayarlar,CepTelefonlarıveOtomobillerDuruma bakıldığında kulağa komik gelecek kadar yapay bir unvanla ‘demokratik

cumhuriyet’ olarak anılan Kongo’da (yani eski Zaire’de) 1998’den bu yana 4milyon insanolduruldu.Buinsanlardahavarlıklıolanlarınpahalıbilgisayarlarveceptelefonlarıalabilmesiuğrunacanındanoldu.Ulke1960’daBelçika’danbağımsızlığınıkazandıysada,bununhemenertesindeWashington’unetkialanınaduştu.TIMEdergisinin2006’da‘DunyanınEnOlumculSavaşı’başlığıylakapağataşıdığıoykude‘seçimleyonetimegelenilkbaşbakanLumumba’nınSovyetlerBirliğiilekurduğuve ilerlettiğiilişkilernedeniyleBelçika-ABDdesteklimuhali lertarafındanöldürüldüğü’{64}kaçamakifadelerebaşvurulmadananlatılır.Lumumba’nınoldurulmesindensonraulkededenetimiordudabiralbayolanMobutuSese

Soko ele geçirmişt i .TIME dergisinin ifadesiyle devam edersek, ‘ABD’nin Soğuk Savaşsırasındaki favori karakterlerinden biri olarak Mobutu, Afrika tarihinin en yozlaşmışrejimlerindenbirinebaşkanlıketti.’Mobutu’nun uzun egemenliği, yozlaşmışlığı kadar pervasızdı ve komşu ulkeleri ciddi

şekilderahatsızediyordu.1996’dave1997’deRuanda ileUganda,Kongo’yaaskergonderipMobutu’yudevirdi,yerineisyancıliderLaurantKabila’yıgetirdi.Amatoplumsalveekonomikkoşullar Kabila yonetimi suresince de kotulemeye devam etti. Uganda ile Ruanda 1998’deulkeyi bir kez daha işgal etti. Kongo’nun zengin kaynaklarından yarar sağlama fırsatıdoğduğunugörenaltıülkedahaAfrika’nınilkdünyasavaşıolarakkabuledilensavaşagirdi.Mucadele her ne kadar ulkenin kaynaklarına yonelikse de, bu savaşta etnik, kulturel ve

kabileler arası çatışmalar buyuk rol oynadı. TIME dergisine gore Kongo, ‘toprakları elmas,altın, bakır, (yerel olarak koltan olarak bilinen, dizustu bilgisayarlar, cep telefonlar ı gibielektronikduzeneklerdekullanılan)tantalveuranyumdoluydu.’Muazzambirgenişliğesahipolan Kongo, Alaska’nın bir buçuk katı buyukluğundeydi ve birçok bolgesi gur tropikormanlarla,verimlitarımarazileriylekaplıydı.Benimbolgedeyaptığımkendiincelemelerimegore, Kongo Irmağı’nın suyu kıtanın buyuk bolumune elektrik sağlayacak potansiyelesahipti.{65}

Kongo’nuntantalmadeni,yanikoltanıolmasa,bilgisayartemelliurunlerindençoğunasahipolamazdık. (Orneğin tantal kısıtlaması Sony’nin 2000 yılı Noel doneminde Playstation 2talebineyetişememesinenedenolmuştur.)RuandaveUganda’dangelenmilisleri şgali haklıgostermek için kendi halklarını isyancılara karşı savunma bahanesini one surmuş olabilir,ama yaptıkları akınlarda Kongo’dan toparlayıp kendi ulkelerine kaçırdıkları tantalmadenindenmilyarlarcadolarkazandılar.ET’ler, çakallar ve ABD,İngiltere ve Guney Afrika’dan gelen devlet ajanları surtuşmeyle

doğankıvılcımlarısureklikoruklemektedir.Herikitarafayapılansilahsatışlarındanservetlerkazanılıyor. Savaş ticari oluşumların insan haklarına, çevreci kuruluşlara dikkatyoneltilmesini engellemekte, gelir vergileri ve gumruk harçlarından muaf bir ticaretinsürdürülmesinisağlamaktadır.Kongo benzerşeylerinyaşandığıyerlerdensadecebiridir.GeorgialıKongre uyesiCynthia

McKinney 16 Nisan 2001 tarihinde başkanlığını yaptığı bir kongre oturumunda bu

‘Anglofon{66}Komplosu’konusundakibirçokyaklaşımıa işe etti. Açılış konuşmasındaşöylediyordu:

Bugunduyacağınız şeylerin buyuk bolumu, medyada geniş olçekte yer bulmadı. Etkingüçlerbuöykülerinkamuoyununilgialanınagirmesiniengellemekiçinmücadeleverdi.BatılıdevletlerinveişdünyasınınsomurgeduzenisonrasıAfrika’dakiedimlerineyonelik

soruşturmalarBatı’nınzulum,hainlikveparahırsınızkanıtlarınıaçıkçaortayakoyar.Bat ılıulkelerin Afrika’daki istismarlarımali yonetim kusurlarına, bireysel hatalara ya da sıkçarastlanabilecek insani zaa lara bağlanamaz. Hepsi Afrika’nın sahip olduğu zenginliklerihalklarının çıkarları aleyhine yağmalamaya yonelik tasarlanmış uzun vadeli politikalarınsonucudur.(....) Afrika’nın çekmekte olduğu acıların merkezinde, başta ABD olmak uzere Batı’nın

elmas,petrol,doğalgazvediğerdeğerlikaynaklaraerişmearzusuyatmaktadır.(....)VeyinebaştaABDolmakuzereBatı,birbaskıveistikrardankopartmapolitikasıbenimsemiştirki,bunun temelinde ahlaki ilkeler değil, Afrika’nın efsanevi kaynakları ustundenzenginleşmeye donuk, insafın esamesinin okunmadığı bir arzu yatmaktadır. (....) Bat ılıulkeler istikrarlı Afrika hukumetlerine karşı isyanları kışkırtmıştır. (....) Hatta yasalseçimlerle başa gelmiş Afrika devlet başkanlarının suikastla ortadan kaldırılmasına veyerlerineyozlaştırılmış,uysallaştırılmışkişileringetirilmesineaktifolarakkatılmıştır.{67}

BirleşmişMilletler’inKongo’daakıtılankanındurdurulmasıiçingirişimdebulunmasına(vegönderdiğikuvvetlerin2006yılıyazınagelindiğindebolgededunyayuzundekienbuyukBMgucunu oluşturmasına) rağmen ABD ve oteki G8 ulkeleri işbirliğine yanaşmamıştır .TIMEdergisindeyazılanlarabakalım:

(....)DunyaKongo’nunkanayanbiryaraolarakkalmasınaizinveriyor.BirleşmişMilletler2000yılındanbuyanaKongo’dakibarışıkorumagoreviiçinmilyarlarcadolarlıkharcamayaptı.(....)ŞubatayındaBMveKongo’daçalışanyardımgrupları,insaniyardımfonlarından628milyondolarlıkkatkıtalebindebulundu.Şimdiyekadaraldıklarıyardım94milyon,yanimuhtaçdurumdakikişibaşına9dolar40sent.{68}

Şiddetulkesınırlarınıdaaşıyordu.Kongo’nunkomşusuolanSudan’ınDarfurbolgesindedebenzerbir kabus yaşanıyordu. Yirmi yıldanberi suren savaşta2milyon insan olmuştu. Buşiddetikorukleyendeyinepetroluelegeçirmehırsıdır.Hernekadareskiyedayanandinselveetnikduşmanlıklardankaynaklanmışgibigorunsede,savaş1980’lerve1990’lardafarklıbirduzeye ulaşmıştır ki, bunun nedeni ET’ler ve çakalların petrol havzalarında denetimi elegeçirmeyi amaçlayan eylemlerinimaskelemek amacıyla iyiden iyiye ateşlediği ve on planaçıkmasını sağladığı şiddet eğilimidir. Çat ışmalar ve toplumsal kargaşa insan kitlelerinindolaşımını da gundeme getirmiştir. Geride bıraktığımız son yıllar içinde yaklaşık çeyrekmilyonSudanlıkaçırılıp,İskenderiye’deedindiğimdostlarımSammyileSamantha’nınannesigibi koleleştirilmiş, sekspazarlarında satılmıştır. Sozdeuygardunyamızda birçok insan buolayların19.yüzyıldakaldığınainanıramaöyledeğildir.Sudanlılar’ın aleyhine çalışan bir bahane de, ulkenin teroristlerin eğitim alanı olduğuna

ilişkin kotuşohretidir.UsamebinLadinSuudiArabistan’dankovulduğundamuhacir olarak

Sudan’agitmiştirveulkeElKaide’nindoğduğuyerolarakkabuledilir.OnedenledemedyanınSudan’ı‘şerekseni’müttefikiilanetmesikolaylaşmıştır.KongoveSudanelkoyulanulkelerinklasikornekleridir.Savaşveyoksullukbiryandanyerel

politikacıları yolsuzluğa teşvik ederken, bir yandan da doğal kaynakları ve ucuz işgücünüsömürmeyeyönelensistemlerinişinikolaylaştırır.Jenny Williams’ın Kenya ve Uganda’da tanık olduğu, STK’ların da içine çekildiği

imparatorluğugenişletmegirişimlerinesahneolanbirAfrikaulkesidahavardır.Afrikalılarayardımetmeyekararlı olduğu içinBarış Gonulluleri’ne katılan iki Amerikalı gencin oykusukimi yonlerden bakıldığında Jenny’nin oykusunden dahaşok edicidir. Onların izlenimleri,ABD’de politika yapanlar, yabancı hukumetler, STK’lar ve devasa bir tarım endustrisitarafındanortaklaşatasarlanıpgeliştirilmişbirkomploolarakalgılanabilecekciddiyettedir.

51-EskiBarışGönüllüleriUmutVermeyeTalipKarayla kuşatılmış bir Kuzeybatı Afrika ulkesi olan Mali, ilk bakışta sorunsuz, kimsenin

önemsemediği ,şirketokrasinin bile yok saydığı bir ulke goruntusu verir. Bu goruntuyanıltıcıdır ve yanılgıda anahtar konumdaki unsurşirketokrasinin Afrika kıtası ustundekistratejileridir.Mali 1960 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazandı ve cumhuriyet ilan etti. Nufusunun

uçtebiri(yani12milyonkişi)başkentBamako’dayaşar.İşgucunun%80’itarımsektorundeistihdamedilmiştir.Nufusun%90’ıMusluman,%9’uyerlikabiledinlerineinananlar,%1’iiseHıristiyan’dır. Alt ın, uranyum, boksit ve oteki maden yataklarına sahiptir. Ulkenin eskibaşkanıAlphaKonare,DunyaBankasıplanınıbenimsemiş, ozelliklepamuk uretimi ve altınçıkartılmasınaağırlıkvererekekonomiyi canlandıracak onlemler almıştı. Bunların yanı sırauçuncu donem başkanlık yapmayı engelleyen anayasal değişikliklere gitmişti. BoyleceAmadouToure2002yılındaoyların%65’inialarakbaşkanseçildi.Konuşmalarımda dinleyicilerimin kaçının Mali hakkında birşeyler bildiğini sorarım ve

neredeysehiçelkalkmaz.AmabirgunNewEngland’dakieviminyakınındabulunanDover,Vermont’ta yapılan bağış toplama amaçlı bir toplantıda konuşma yaptıktan sonra Mali’deyaşamış, ulkeyi ve halkını içtenlikle sevmiş bir çiftle tanıştım .İlk karşılaşmanın ertesindeyazıştıkvekimizamaneviminBerkshiredağlarınabakanterasındauzunuzunsohbetettik.GregileCindy’ninanlattığıoykuçarpıcıolmaklakalmıyor,modernzamanlarAfrika’s ınadairguzel, trajik, cesaretlendirici ornekler içeriyordu. Bir ulkeye ve çoğu Amerikalı için akılkarıştırıcı imajlar bulanıklığı halindeki bir kıtaya kendi dillerinden konuşan bir seskazandırmışlardı. Onların ve Malili dostlarının geleceğe donuk kararları, amaçları, vaatleriinsanaesinverecektürdendi.GregFlatt1997ile1999yıllarıarasındaMali’deBarışGonullusuolarakbulunmuştu.2000

yılındaysa ulkeyeMalilimuzisyenlerle birlikte kendi albumunu çıkartmak uzere donmuştü.AlbümdekiZouetMoctaradlıparçaMalilistelerinde1Numara’yaçıkmışveGregulkeçapındabirşohretolmuştu.CindyHellman ise1999ve2001yıllarıarasındaBarışGonullusu olarakçalışmıştı.Gregilealbümünüyapmakiçinülkeyegittiğindetanışmıştı.“Onunfarkına varmamak imkansızdı,” dedi gulerek. “ İnsanlarher yerde tanıyorduGreg’i.

Sokakta yururken durduruyor, dans etmeye, elleriyle gitar çalar gibi yapmaya başlıyordu.ÇocuklarFareliKöyünKavalcısınıizlergibipeşindengidiyordu.”O ve Greg uç yıl sonra evlendi. Farklı zamanlarda ama benzer nedenlerle Barış

Gonulluleri’nekatılmışlardı.ABD’dekariyerleriniyapmayabaşlamadanoncebaşkaulkelervefarklıkulturlereyonelikbilgilerini artırmak istemişlerdi.Dunyayakatkıdabulunma idealinibenimsemişlerdi ki o ideal, Başkan Kennedy daha ikisi de doğmadan Barış Gonulluleri’nikurarkenvurgulanmıştı.İkisidekurmayıumduklarıaile içindaha iyibirgelecekvizyonunasahiptiveöylebirgeleceğintümdünyayıkucaklamasıgerektiğinidüşünüyorlardı.Amabunlarınyanısıraiçlerindetarımakarşıeskiveyerleşmişbirilgivardıiçlerinde.Cindy

ailesinin Indiana’daki buyuk çiftliğinde buyumuştu, Greg’de çocukluğu boyunca annesininbahçesinde severek çalışmıştı. BarışGonulluleri ozellikle bu eğilimlerini duyuncaMalililereçiftçiliğioğretmeyeuygunnitelikleresahipolduklarınısoylemiştionlara.Gregsuratasarak,

“Bizdebunainanacakkadarsaftık,”dedi.Bugenççift ilearamdahemenortakbirşeyleryakalamıştım.Onlarıngozuylebaktığımda,

modernimparatorluğunnasılokadarçabukvegizlice-vemeşrukabuledilemeyecekşekilde-yayıldığınıgormekçokkolaydı.CindyileGregeniyiniyetlerlekatılmıştıBarışGonulluleri’ne.SunabilecekleriyetenekleriolduğunuveABD’dekidevletkurumlarıylaveDunyaBankasıgibiuluslararası kuruluşlarla birlikte çalışmanın Afrika’ya refahı goturmekte yardımı olacağınainanmışlardı.Amabununyerinekendileriniçokfarklıbirroloynarhaldebulmuşlardı.Başkabir somuru dalgası yaratacak yeni tip bir imparatorluğun geçeceği yolun taşlarınıdöşüyorlardı. Aldatıldıklarına yonelik ilk ipuçları, kendilerinden çok daha fazlaşey bileninsanlaraeğitmenlikyapmaklagörevlendirildiklerinigörünceortayaçıkmıştı.Greg, “Birlikte çalışmak uzere gonderildiğimizMalililer çiftçiydi,” dedi. “Barış Gonulluleri

gibi bir ABD devlet organizasyonunun bir avuç çocuğu, deneyimli çiftçilere kenditopraklarında nasıl tarım yapılacağını oğretmek uzere gondermesinin ne kadar inciticiolduğunudüşünebiliyormusun?BununMalililertarafındannasılalgılandığınıdüşünün.”Akılkarışıklığıvesuçlulukduygusunarağmen,ikisideBarışGonulluleri ileoyolculuklara

çıkmanınkendilerineçokşeykazandırdığınıkabulediyordu.Gorenekleri,lisanları,muzikleri,enönemlisiorayaöğretmeküzeregittiklerişeyiöğrenmişlerdi:Çiftçilik.Greganlatmayadevametti:“2005yılındaCindyilebaşkabirgeliştirmeorganizasyonuolan

OICI(OpportunitiesIndustrializationCentersInternational)bünyesindeorayadönmeyekararverdik.USAIDtarafından inanseedilenorganizasyon,zamanınıveyetenekleriniAfrikalıyerelçiftçilere ileri tarım tekniklerini oğretmeye gonullu olan Amerikalı çiftçileri orayagötürüyordu.”Cindy,“BununBarışGonulluleriileolandeneyimdenfarklıolacağınıduşunuyordum,çunku

aradan geçen zamandabende gerçek bir çiftçi olmuştum,” diye araya girdi. “Hatta uzmanduzeyindeydim.VeMali’yibiliyordum.Amabirkezdahatepedeninmebiryaklaşımıniçindeyeraldığımıgorerekhayalkırıklığınauğradım.Kendimiaynı şeyi daha etkili oğretebilecek,boylece iyi maaşlar alabilecek duzeydeki Malililer’in parasını çalar gibi hissediyordum.Kimdimben?Piyasayı,herşeyionlardahaiyibiliyordu.ÇiftlikHizmetleribiziorayagoturmekiçinonemliparalarharcamıştı;uçakbiletleri,transferler,sağlıksigortalarıveoradakigeçimharcamalarımızdunyanınparasıtutuyordu.Sozdetarımuzmanı,danışmandık.Amakendimigönderildiğimkoydeoyleceoturmuş,oradaneyaptığımısorgularhaldebulmuştum.Benimorolu ustlenmem için harcanan para kırsal kesimdeki bir Mali ailesinin geçimini yıllarcadesteklemeyeyeterdi.”Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) destekli tarımın ve GDO’ları uretip pazarlayan

piyasayla ABD kokenli organizasyonlar arasındaki karşılıklı alışverişin bilincine vardıkçaşupheleri derinleşmeye başladı. Yuzyıllardan beri geçimini topraklarından çıkartan, bunumahsuldenayırdıklarıtohumluklasağlayan ailelerşimdisunigubrelere,haşereilaçlarınaveithaltohumabağımlıkılınıyordu.Cindyanlatmayadevamediyor:“BirakşamkalabalıkbirgrupyerelçiftçiGregilebenikoydetelevizyonizlenenyeredavet

etti. GMO aleyhtarı bir reklam ilmi, sokağa dokulmuş Malili çiftçilerin GMO mahsullerini,ozellikledepamukurunleriniprotestoedişinigosteriyordu.Biranbirbirimizebaktıkvehiçkonuşmadan bu davanın parçası olmamız gerektiğine karar verdik. Ertesi gun çok erkensaatlerde yola çıktık .İnanılmazdı. GMO urunleri, pamuk subvansiyonu ve Afrika tarımgeleneğiustuneyapılantoplantılar,verilenkonferanslarbirhaftasurdu.Mali,Gine,BurkinaFaso,Togo,BeninveGambiya’yıtemsiletmeküzeregelençiftçilerinyanısıraakademisyenler,biliminsanları, eylemciler ve politikacılar da vardı. Soz hakkı elinden alınan çiftçilerin adilolmayan ticaret politikalarından nasıl etkilendiğine dair sayısız ornek kanıtlarıyla dilegetirildi. Ayrıca GDO’ların potansiyel ekonomik, çevresel, kulturel ve politik tehlikelerineyonelik bolca eğitim verildi.{69} Ve USAID ile Monsanto’nun {70} Mali yasalarını yenidenduzenlemek uzerebirlikte çalıştığınadair epey tartışmavardı. ABD’nin Monsatoşirketi ilebirlikteMalianayasasınıgenetiğideğiştirilmiştohumlarınulkeyegetirilmesi,satışıvepatenthaklarının verilmesine izin verecekşekilde yeniden duzenlendiğini, USAID-Mali işbirliğininiçindekibirkişidendoğrudanduyduk.Konferansta,ABDpamuksubvansiyonlarınınMalili çiftçiler ustundekiyıkıcıetkisinidaha

iyi kavradık. Hukumetimiz Amerikalı çiftçilerin pamuklarını yapay ucuzlukta satmasınısağlayarak Afrikalı ureticilerin dunya pazarlarına girmesini engelliyordu. Afrikalılarçoğunlukla pamuğu bir yıl kadar stokta beklettikten sonra taban iyattan satmayazorlanıyordu ki, kalan seçenek hiç satamamaktı. Durumu daha da kotuleştirenşey, bizim‘eksperlerimizin’çiftçilerigıdaurunlerindenpamukyetiştiriciliğinekaymayaiknaetmesiydi.Çiftçiler uretimiartırmak için tohuma, ayrıksı ot vebocek ilaçlarıyla gubreye gereksiniyor,bunlarıkrediylesağlıyor,boylecedeMalipamuğuustundebirtekelkurmuşgoruntusuverenCMDT’ye (Compaigne Malienne pour le Development des Textiles) daha da fazlaborçlanıyordu.CMDT,MalidevletiyleFrans ızşirketiCFDT’nin (CompaigneFrançaispour leDevelopmentdesTextiles)ortakkuruluşuydu.Fransızortaklarşirketin%60’ınasahipti.Greg anlamlı bir gulumsemeyle, “Yani Amerikalılar yalnız değildi,” dedi. “Ne de olsa

Fransızlar, biz henuzİngiltere’nin bir parçasıyken bu işin içindeydi. Ama bugun liderliğinbizim ulkemizde olduğunu soylemekten utanç duyuyorum. Konferansın katılımcılarımanipulasyona donuk politikaları nedeniyle ABD’ye ve uluslararası şirketlere duyduklarıo keyi tutkuyla dile getirdi. Hararet, yurek buran acı ve o ke. Bunları ortamın havasındahissedebiliyordunuz.Tüylerimdikendikenoldu.Cindy ile Mali’deki gelişme planlarının ticari kuruluşların çıkarları doğrultusunda ele

alındığısonucunavardık.Kalkınmaorganizasyonlarının onplanasurduğuyuzlerhayırsevergorunumluydu.Kendilerinioinsanlarınhayatınıdahaiyiduzeyegetirmekiçinçalışanyardımkuruluşları olarak tanıtıyorlardı. Ancak kamuoyu kampanyaları, doğal ve insani kaynakları,piyasaları denetim altında tutmaya yonelik gerçek niyetleri maskelemekte kullanılıyordu.Mali’nin ekonomik gelişimi, ticari guçlerin gudumunde olduğundan, sureç de demokratikişlemiyordu. Programların buyuk bolumu Malililer tarafından talep edilmemişti ve hiçbirionlartarafındanyonetilmiyordu.Sonuçlarsıksıkyıkıcıoluyor,Mali’yi oncekindenbiledahakotu ekonomik ve toplumsal durumlara sokuyordu. Dahası, iyi paralar alan, luks hayatlarsurenveyardımetmelerigerekeninsanlarınerişiminekesinlikleuzaktayaşayanyabancılaradönükbirsektördeoluşturulmuştu.”

“Otetarafta,ABD’degelişimveilerlemeiddiasıolancacanlılığınıkoruyor,”diyedevamettiCindy.“BuiddiaAfrika’dakiveotekiUçuncuDunyaulkelerindekiinsanlar ınportresinicahil,geri kalmış, çaresiz, aptal ve kendi yaşamını kurmaktan bile aciz yaratıklar olarak çiziyor.Yaratılanbuinanışbatılıhalkkitlelerindebirustunlukveguçduygusunundoğmasınanedenoluyor. Farkl ı olduğumuz, ‘onlara karşı biz’ gibi bir konumda olduğumuz duygusunukörüklüyor.”Greg ile Cindy bana Mali’de gerçekten katılımcı ve demokratik, kendini surdurulebilir

kalkınmaya adamış, organik tarıma, kooperati lere ve adil ticarete odaklanmış bir vakıfkurmayı planladıklarını anlattı. Ama bunu ancak Malililer’in aklının ve bilgisinin de dahiledileceğibirortaklıkolacağınakanaatgetirdiktensonrayapacaklardı.Cindy, “Oyle bir organizasyon Afrikalılar’a kendi insanlarını eğitme yeteneğini vermeli,”

diyordu.“BirMalilininortalamayıllıkgeliri400dolarkadardır.HerbirBarışGonullusu’nuneğitimine,yolculuklarına,sağlıkgereksinmelerinevegundelikgiderlerineharcananparayla,duzinelerce yerel insanın kendi standartlarına gore çok daha iyi maaşla istihdamedilebileceğinihesapladık.Veçokdahaiyiişçıkartırlardıdoğrusu.”MevcutsistemindevamınısağlayanSTK’lar ile kendini gerçekteno sistemideğiştirmeye

adamış olanları birbirinden ayırt etmenin onemi ustune konuştuk. Greg, “İyi olan STK’largenellikleyerelhalktanvesıradan insanlar tarafındanyonetilir,”dedi. “Çal ışanları yerel dilikonuşurveoralılargibiyaşar.”En iyi STK’ların (sonraki bolumde değineceklerim de dahil olmak uzere) çoğunlukla iş

gormeyasalarınıvepolitikalarınıdeğiştirmeyoluyla ticarişirketleri iyiunsuradonuştürmeçabasına yoğunlaştığına dikkat çektim. Bunlar ayrıca bizlerin yaşam tarzımız içinde saklıolumsuzlukları ve artık pozitif eylemlerde bulunma sorumluluğunu kavramamıza yardımeder.‘Kotu’ STK’ların imparatorluğun uşağı, ‘iyi’ STK’larınsa sonraki nesiller için daha iyi bir

gelecekvaatettikleriüstündegörüşbirliğinevardık.

52-Kararlılık:HerŞeyDeğişecekAfrika’ya dair her oykude, dayanak noktası aldatma olan bir unsur vardır. Amerikan

İmparatorluğu’nun uyguladığı politikalarda hile, manevra ve inkar Mısır’dan Mali’ye, hattaDiego Garcia’ya kadar her yerde anahtar konumundaki kavramlardır. Bizimimparatorluğumuzdatarihtekiherhangibirimparatorlukkadaracımasızveinsafsızdır.Dahafazlasayıdainsanıkoleleştirmiştir.PolitikalarıveeylemleriRoma,İspanya,Portekiz,Fransa,İngiltere veHollanda imparatorluklarının ya da Stalin ve Hitler’in neden olduğundan dahafazla can kaybına yol açmıştır. Ve şık soylemlerin arkasına saklanan suçları neredeyse hiçalgılanmamıştır. Eğitim sistemimiz vemedyabu yalanlar komplosunun içinde etkinolarakyer alır. Asya bize IMF ve Dunya Bankas ı’nın politikalarının ne denli tehlikeli olduğunuöğretmiştir. Latin Amerika demokrasiye uzanan yolu aydınlatır. Ortadoğu yeni-sömürgeciliğin,biryanıylavebirolçudebaşarısızlığauğradığınıafişeeder;Afrikaisebelkidealınabilecek en onemli dersleri sunar. Afrika’n ın ortasında durup yuzumuzu batıya,Amerika’yadoğrudonduğumuzdeelleriniağzınınetrafında(NijerDeltası’nınGineKorfeziilebirleştiği yerde) megafon gibi birleştirmiş bağıran bir kıta goruruz: Uyanın! Bilgilenin vegayretedin.Afrika bu kitabın buyuk bolumunu oluşturan ‘bir imparatorluk yaratma ve kendimizi o

imparatorluğuheryonedoğrugenişletmeplanınaadamanıntarihini’anlatmaaçısındançokuygunbirkonubaşlığıdır.Afrikaacildurumsinyalleriniheryerdendahagüçlüvermektedir.Zehirligazlarıöncedenalgılamasıiçinkafesindemadenocağınaindirilmişölükanaryadıro.

Madenocağıbirölümtuzağıdıronuniçin.Kendimizikurtarmalı,çocuklarımızınyaşanabilirveistikrarlıbirdünyayadoğruyürüyeceği

yolun yapıtaşlarını doşemeye başlamalıyız. Bunu yapmak içinde Afrika’nın sesine kulakvermemiz gerekir. Kulaklar ımızı Atlantik Okyanusu’nun ote yakasından gelen sese açıktutmamız şarttır .Şoyle der bize:Küçük bir gezegen üstünde, küçük bir toplum halindeyaşıyorsunuz. Çocuklarınızın selameti için, benim çocuklarımı kurtarmama için yardımetmelisiniz;onlarsizindeçocuklarınız;bizbiraileyiz.Afrika bize, Indianalı çiftçileri zenginleştirirken Malililer’i yoksullaştırmanın artık işe

yaramadığınıanlatır.BuzamanlarIndianalılar’ınişineyaramışolabiliramaartık oyledeğil.Aynışeyyaşamımızırahatlatırgibigorunenbaşkabirçokunsur içindesoylenebilir. ‘Ulusalçıkar’gunlerigeridekaldı.Geleceknesillerinbaşarısı‘küreselçıkarlarda’,tuminsantoplulu ğu,hattayaşayantumorganizmalarınoluşturduğutopluluğunyararıiçinolanplanlardadır.Tekbirhalkızveaynıgezegenustundeyaşıyoruz.Buailede‘UgandaKasabı’İdiAmin’e,AngolalıSavimbi’ye, KongoluMobutu ve Kabila’ya, Nijeryalı Abacha ve Obasanjo’ya ya da LiberyalıDoe’ye,Hitler’eolduğundanfazlayeryok.Virginia’dakibuyukçiftliklerdekolelerenekadaryervarsa, Sudan’da da o kadar olmalı. Bumesaj yavaş yavaş dunyaya ulaşıyor. Aşağıdaki a iş,2006yılısonbaharındaNewYorkmetrosununhertarafındagörüldü:

MiltonGlaser,Darfur:Darfur’daNeOluyorsaHepimizeOluyor,2006.

Afişyazısı:Bugün500aileöldürüldüvebuhergündevamediyor.HepimizAfrikalıyız.

Afrika butun konuları bunyesinde bir araya toplar. Bir anlamda pervas ızca girişilmişsomurununsoncephesini teşkil eder.Bubizlerinkendimizi aldatmasarhoşluğunaduşecekkadaruyuşturulmaya izin verdiğimiz için olmuştur.Ucuz alt ın ve elmas işportacılığı yapantelevizyonreklamlarınakapılıpgidiyoruz.Dizustubilgisayarlarımızınveceptelefonlarımızınfiyatlarınınduşmesiyleboburleniyoruz.Akaryakıt tuketiyor,biryandanda iyatların yuksekolduğundanyakınıyoruz.Elmasvealtınmadenlerindeçalışanişçilerinvepetrol serpintilerialtındazehirlenençocuklarınyuzlerini,maddecitamahkarlığınberaberindegetiriponumuzeserdiğipisliklerikiliminaltınasüpürüyor,evimiziokirdenarındırmışgibidavranıyoruz.İstenmedikşeyleri altına supurduğumuz o kilimi çocuklarımıza miras bırakacağımızı

unutuyoruz.Gününbirindegeridebıraktığımızkorkunçpisliğitemizlemekonlarakalacak.Afrika sesini duyurmak için ellerini ağzının iki yanına koymuş bize bağırıyor. Değişim

zamanısahidengeldi.Şukretmeliyizki,yarattığımızdünyayıdeğiştirmekiçingerekliherşeyesahibiz.Okilimibirliktekaldırabilir,pisli ğitoparlayabilirveçocuklarımızadevretmekuzereolduğumuzevigerçekanlamdatemizleyebiliriz.

V-DÜNYAYIDEĞİŞTİRMEK53-DörtZorunluSoru17 Ekim 2006 sabahı çok erken saatte, Batı Massachusetts’teki evimde yatağımın

başucundaduransaatçaldı.SanFrancisco’yakalkacaksabahuçağınayetişmemgerekiyordu.Dünyanın en guçlu ticari kuruluşlarının ağaçları kesmeyi içeren politikalarınındeğiştirilebileceğine beni inandıran sivil toplum orgutu Yağmur Ormanları Eylem Ağı’nın(RAN) duzenlediği bir bağış toplama etkinliğinde konuşma yapacaktım. Yataktan kalktım,ayaklarımı suruyerek alt kata indim ve çaydanlığa kahve için su doldurdum. Lavabonunustundeki kuçuk pencereden muhteşem bir New England sonbahar sabahın a ,şafağınışıklarınıboğarakdağlarınustundeyukselmeyebaşlayanguneşegozattım.Çaydanlığıocağakoydumveuykumahmurluğundansilkinipoturmaodasınageçtim,enerjititreşimleriverendağların, kızıl guneşin ve çılgın bitki kumelerinin onunde uzanan tarlaları gorebileceğimpencerenin karşısında durdum. Kırağı kaplı tepeciklerden birinde gozume bir hareketçarpmıştı. Bir yaban hindisi surusu iki vadiyi birbirinden ayıran sırta doğru ilerliyordu.Yuzlercesi bir araya gelmişti.Oluşturdukları siluet ileriye doğru yavaşça, tuhaf, hatta gozedoğal gelmeyen birşekilde, neredeyse çizgi ilmlerde gorduğumuz tarihoncesi kuşlarınkiniandıranbirşekildesalınıyordu.Fazla oyalandığımı duşunerek duvardaki saate goz attım ve duş almak için banyoya

yoneldim.YanındangeçerkenyerelNPListasyonunaayarlıradyoyuaçtım.Suyunsıcaklığınıkontrol ederken RAN’ın duzenlediği etkinlikte yapacağım konuşmayı duşünüyordum.OrganizasyonunbaşkanıJimGollin’inticarikuruluşlarakarşıdeğil,onlarlabirlikteçalışmamızgerektiğine, amacın kapitalizmi ortadan kaldırmak değil, daha yuksek standartlarbenimsemesinisağlamakolduğunayonelikvesıkçaifadeettiğisavıdestekleyenbirkonuşmayapmayıplanlamıştım.Sonrabirdenradyodakispikerinsozleridikkatiminoyonekaymasınanedenoldu:“YüzyıldankısabirsureiçindeMassachusetts’tekitumakçaağaçlar-dolayısıylasonbaharın

yeşilliğinioluşturandoku-yokolacak.Yakınzamandayapılanbirbilimselaraştırmayagore,kureselısınmasonucuburadakiiklimdeKuzeyCarolina’dakigibiolacak.[ İççekme]Yanibuyılkimanzaranıntadınıçıkartın.Birdahagöremeyebilirsiniz.”Banyopenceresindendışarıyabakarakoradabiranoylecedurdum.Azotedekikızılkabuklu

yaşlıakçaağaç,dallarınıevedoğrueğmişti.Yapraklarınrüzgârladuvarasürtünmesindençıkano bildik sesşimdi kulağıma bir can çekişme tırmalaması gibi geliyordu. Kendimi birdenperişanhissettim.O gunun ilerleyen saatlerinde, kentin uzerinde uçarken surekli, New England

sonbaharlarının tarihe karışacağı olasılığını duşundum. Sonra sonbahar bitki ortusununortadankalkmasının bir ‘olasılık’ değil, bilimsel olarak ongorulebilir bir değişim olduğunukavradım.VeozamanilkkezkendimiArktikbuzullarıneriyişinisessizceizleyenEskimolarınyerine koyabildim. Ve buzulunun çekilmesi karşısında uzuntusunu dile getiren Tibetligoçebelerin hissettiklerini ancak o zaman gerçek anlamda kavradım. Kureselısınmakavramınıyıllardanberizihinsel,entelektuelduzeydekabullenmiştim.Amaçocukluğumdanberi hayatımın bir parçası olan sonbahar bitki dokusunun, yılın en sevdiğim doneminin

simgesininkaybolmaktaolanlarlistesinegirmişolmasıbenigerçektençarpmıştı.Sonra başka birşey duştu aklıma: Bilimsel olarak ongorulebilenşeylerin gerçekleşmesi

mutlakkuraldeğildi.Enazındanbizinsanlarınyolaçtığıdurumlarailişkinverileringosterdiğişekilde ilerlemesişartdeğildi.Onlarıdurdurabilirdik.Yaptığımkonuşmalardadefalarcadilegetirdiğimbirşeydonupbenibuldu:Dunyayıdeğiştirmek içinşirketokrasiyideğiştirmemizgerekir; o birkaç kişiye gezegenimizin geleceğini belirleme izni vermekten vazgeçmeliyiz.Karlızirvelere,buzullara,ilkbaharlacanlanandoğaparçalarına,torunlarımıziçinsakınmamızgerekenşeylereyaptıklarısaldırılarıdurdurmalıyız.Uçağıncamındanaşağıya,ABD’yebaktığımda,atalarımınnesillerboyuncabuyukçabalarla

veuğrunasavaşvererekulusakazandırdığıtopraklarıgoruyor,Asya,LatinAmerika,Ortadoğuve Afrika’da faaliyet gosteren ET’lerle çakalların oykulerinin yansıttığı gerçeklik karşısındabambaşkabirsarsıntıyauğruyordum.Oykuler.Oykulergurur, o ke,ne şeyadahuznenedenolabiliramasonuçtahepsigeçmişimizianlatanşeylerdir.Yeterki,bizonlar ındahaonemlibirşeyedönüşmesiniisteyelim...Yeterki,bizihareketegeçmeyeitendersleriçersinler...Ogunbenim içinçok onemliydi.İnsanlaradunyayıdeğiştirmeilhamıaşılayacakbir kitap

yazmayakararvermiştim.Buelinizdekikitabıyani.Bencebelirleyicionemesahipsonbolumharicinde tum bolumlerin musveddeleri zaten hazırdı. O ana gelinene dek çabalarım kimikuşkulartarafındankosteklenmişti.Soylemekistediklerimielbetteiyibiliyordumamaonlarıvurgulamaktaki tavrımın ne olması gerektiğini belirleyememiştim. Kendime, refah içindeyaşayan insanları, kendilerine o konforu sağlayan sistem değiştirme yonunde çabagostermeye nasıl ikna edeceğimi soruyordum. ET’ler ve çakallar konusunda bilgi sahibiolsalarbile,hayatstandartlarınınberaberindekorkunçbir iyatetiketiylegeldiğininbilincinevarsalarbile, oylebirhayattanvazgeçebilirlermiydi?İnsan, o kitlelerinşirketokrasigibibirgucun karşısında ayağa kalkmasını sağlayabilecek sozcukleri nasıl bulup seçebilirdi? Okuruluşların,halkların isteklerineboyuneğmesinisağlayacakeylemlerenasıl ilhamkaynağıolunabilinirdi?Doğu kıyısından batıya uçarken yanımda goturduğum makaleleri ve kimi yazı

musveddeleriniokurkenbunlarınyenisorularolmadığınınbilincinevardım.Benzer sorulartarih boyunca baskıyakarşı ayağa kalkan ve adalet isteyen herkes tarafından sorulmuştu.SonrakibirkaçgunboyuncaeskidostlarlakarşılaştıkçaveRANilekardeşorganizasyonlarınıdestekleyen insanlar arasında yeni dostlar edindikçe, o soruların yanıtını kavramanınyolunun,başkadörttaneninyanıtındangeçtiğinianlamayabaşlayacaktım.Birinci soru iyimserlikle, amaçlarımızın hedefe ulaşıp ulaşmama olasılığıyla ilintiliydi.

Gerçektenbirdeğişimenedenolabileceğimiziumacakkonumdamıydık?İyimserolmak içinnedenler olduğuna inandığımız bir noktaya vardığımızda karşımıza ikinci soru çıkıyordu:Değişimiistediğimizdeneminmiydik?ET’lerveçakallara,dünyanınhertarafındaacıçekenveezilenhalklaradairoykuler,boylesişeylerehazırlıksızsinirlerimizustuneçokerken,birsuresonra,değişimingerektireceğiçabalaradeğernitelikteolupolmadığınadairmutlakkanıtlararayacaktık.Uç:Çabalarımızıonaylayacak,geçerliliğiniguçlendirecekbirleştiricibir ilkevarmıdır?Sadecekendiahlaki,diniyadafelse ideğerlerimizibaşkalarınadayatmakadınayolaçıkmadığımız,gerçekvekalıcıevrenselçıkarlaryönündebirşeyyaratmapeşinedüştüğümüzü

netolaraknasılsaptarız?Vesonolarak:Herbirimizbireyolarakneyapabiliriz?Sizherbirokur ve ben yeteneklerimizi ve tutkularımızı evrimleştirmek zorundayız. Bireyselseçeneklerimiz ve arzularımız nedir? Ve bunlar daha buyuk bir tabloda kendine nasıl yerbulur?Bunu izleyecek bolumlerde bu soruların yanıtlarını derinlemesine araştıracağız. Hepsini

yanıtlamakiçin(gerektarihi,gerekseguncel)somutolgularayoneleceğiz.Aynısorularıkendikendilerine sormuş, yanıtlaraulaşmış, ardından da kendi yanıtlarımızı almamızı sağlamakiçineylemegeçmişgunumuz onculeriylekonuşacağız.Geçmişte ve gunumuzde işe yaramışyaklaşımlarıinceleyeceğiz.Bunungibizamanlarda,meselelerefelse iyaklaşmakveyapmaktaolduğumuzşeyin pratik sonuçlara yol açabilecek etik anlamlarını araştırmak onemlidir;ancak, makul ve uygulanabilir, bizi sağlam ve kalıcı değişimlere goturecek bir yoldaolduğumuzubilmekşarttır.

54-DeğişimMümkündürEyleme geçme ve risk alma kararlılığını gostermek için değişimin mumkun olduğuna

inanmamızgerekir.İyimserolmakiçinnedenlerimizvarmı?Okuduğunuz sayfalarda AmerikanDevrimi’ni defalarca andım. Oylesine bir karşılaştırma

değildibu.Kendimizibugüniçindebulduğumuzdurumla,yanişirketokrasininazgınvesapkınelialtındayaşamakileulkemizikuranilkyerleşimcilerinyüzleştiğimeselelerkıyaslandığında,aralarında birçok paralellik gorulebilir. T ıpkı o zaman olduğu gibişimdi deşirketokrasiyideğiştirmeyeyonelikinançlarıniçindebiriktiğibirfırtınaoluşmaktaydı.Amaneolursaolsun,oinsanlarzaferinulaşılabilirolduğunainanmasaAmerikanDevrimigerçekleşemezdi.O donemde hala Britanya tebaası olanlar,İmparatorluk'un kimi etkilere açık olduğunu,

1755yılındayaşananFransızlarlaKızılderililer’inoluşturduğuguçlerekarşıBraddockSeferiolarak da anılan Monongahela Savaşı’nın hemen ertesinde sezmişlerdi. Britanyalı GeneralEdward Braddock’un astı olarak savaşa katılan George Washington,İngiltere tarihinin enbuyukyenilgilerindenbirinibizzatyaşamıştıveolayınonunustundekietkisibuyukolmuştu.Braddock oldurulmuş, Washington kahraman duzeyine yukseltilmiş, koloniler kendiiçlerindenyetişenliderleresaygıyladolarken,ozamanadekyenilmezkabuledilenbirorduitibarını yitirmişti. Ote yandan,İngiltere’ye sadık Toriler’in {71} yanı sıra çok sayıdakiAmerikalıdaherhangibirkararavarmaktaisteksizdavranmıştı.Ardından, Devrim sırasında Amerikan guçleri 1775’te yapıl a nşiddetli Bunker Hill

Savaşı’nda Britanyalıları yendi. Amerikalılar’ın barutu bitmişti ve Britanyalılar zaferikazandıklarını iddia ediyordu amaİngiliz guçlerinin yarısı olu ya da yaralı olarak yerdeyatıyordu.Boylecekolonicilerinkendilerineguveniarttı. GeneralWashington’un1776NoelgecesiDelaware Irmağını geçmesi ve korkuyakapılanHessianparalı askerlerini ertesi gunTrenton’da yenilgiye uğratması, Kıta Ordusu’na yaklaşık 8 bin yeni askerin yazılmasınısağladı.BununustundenbiryılgeçmedenSaratoga’dakikolonizaferi,Amerikanustunluğünüpekiştirdi ve Britanyalıları değişimi kabullenmenin en hayırlı karar olacağına ikna etti.FransızlarıAmerikanmüttefikiolmayasevkedecekönemlibirdönümnoktasıydıbu.Ben kendi Monongahela savaşımı ise 1990’ların son ve yeni milenyumun ilk yıllarında,

Amazon’ayapılanbirdiziRuyaDeğişimiyolculuğunaonderlikederkenyaşadım.Sıkyağmurormanlarınınüzerindenheruçuşumdadahabuyukbiryıkımatanıkoluyordum.Shuarlarbanasık sık bunun bir başarısızlık belirtisi, uzun vadeye donuk bilinçlenme eksikliği veşirketokrasinın(FransızveKızılderilisavaşlarındakiBritanyagibi)hatayapmayaaçıkyanlarıolabileceğini anımsatıyordu. Sureç içinde değişimin sadece arzulanan birşey değil,türümüzünhayattakalmasınındaönkoşuluolduğunukavradım.Çokenbir imparatorluğun kaosun, savaşların ve yeni bir imparatorluğun yolunu açtığını

tarihebaktığımızda goruyoruz.Modernbağlamdakaos ve savaşlarbildiğimiz gibi yaşamınyokedilmesineyolaçmaeğilimindedir.BenimiçinseGuneyAfrikaormanlarınınyaşatılmasıaçısından bambaşka bir anlam ifade etmeye başlamıştı. Sonunda mutlaka bir alternatifbulmamız gerektiği duşuncesine vardım. Kendi kendime,'Ama bu mümkün mü? ' diyesoruyordum.Kanıtagereksiniyordum.Amazon yolculuklarının yanı sıra yoneticilere sorunları çozmeye yonelik yaratıcı

yaklaşımlarbulmalarındayardımcıolmakuzeretasarlanmışeğitimatolyelerindederslerdeveriyordum.Öğrencilerimdünyanınengüçlüşirketlerininbirportresinioluşturuyordu;Exxon,General Motors, Ford, Harley-Davidson, Shell, Nike, Hewlett-Packard’tan, hatta DunyaBankası’ndanbilegelenyöneticilervardıaralarında.O donemde populer olan birçok kitap ve ilmde, ticari dunyanın da 14. Anayasa

Değişikliği{72}ilekişileretanınanhaklarasahipolmanınkey iniçıkarttığıtemasıişleniyordu.14.DeğişiklikileboylebirkavramınortayaçıkmasıYuksekMahkeme’nin1886’daSantaClarailçesininGuneyPasi ikdemiryoluşirketinekarşıaçtığıdavayıhukmebağlamasıylaolmuştu.14.Değişiklikozamandanberiyasagucundedir. {73}Bendebunlarıvurgulayarak,(derslerimekatılan) yoneticilere, ticari kurumların da aynı bireyler gibi kendilerinden beklenensorumlulukları ustlenmeleri gerektiği çağrısını yapıyordum; onlar da iyi yurttaşlar gibitoplumunonurlu,etikunsurlarıolmalıydı.Uluslararasışirketlerolçeğindeyse,ulusalanlamdatoplumdediğimizşeyindünyailebirtutulmasıgerekirdi.Yaygınuygulamalarabakıldığında,ticarioluşumlariyiyurttaşlarınbenimsemesibeklenen

karakteristiğin tam tersini sergiler. Politikac ılara kamuoyunu inanılmaz olçekte aldatacakyasalar çıkarmaları için ruşvet verirler ki bu edimin en onemli sonucu işlerini yuruturkenodemelerigerekenkimitemelmaliyetlerdenkaçınmalarına izinvermesidir.Ekonomistlerindışsal olarak nitelendirdiği kimi kalemler, maliyet hesaplarının dışında bırakılır. Bunlaradeğerli kaynakların yok edilmesinin, çevre kirliliğinin; yaralanan, hastalanan, pek az sağlıkdesteğialanyadahiçalamayanişçikesiminin;şirketlerinyaşamsaltehlikearzedenurunlerinpazarlanmasına goz yumma yoluyla aldığı desteğin; okyanuslara veırmaklara bırakılanatıkların;çalışanlarayaşamstandardıaltındaücretödenmesinin,asgarigereklerinçokaltındaçalışmakoşullarındayatılmasınınvekamuyaaitarazilerdenpiyasa iyatlarınınaltındadoğalkaynak çıkartılmasının toplumsal ve çevresel anlamdakimaliyeti de dahildir. Dahas ı, çoğuticarikuruluşsırtını,subvansiyonlara,mua iyetlere,kitlesellobiçalışmalarıvekampanyalara,faturası vergi mukelle lerine çıkan karmaşık nakil ve iletişim sistemlerine dayamıştır;yoneticileri dolgunmaaşlar, ikramiyeler, alt ındeğerinde tepeden inme emeklilikler alır ki,bunlarınhepsişirkethesaplarınamatrahtandüşülecekmasraflarolarakgeçer.Olması gerektiği gibi tutulan muhasebe kayıtlarında tum budışsal unsurların urun

maliyetlerineyansımasıgerekir.Temizolduğukabuledilenurunvehizmetlerinaynızamandaenucuzolmasıgerekir.Tuketicilerçevreve toplumyapısınıhırpalayanmamulleri pahalıyasatınalırvebu iyataverilenzararıgeridondurmekiçinkullanılacakfonlardadahiledilirdi.Gerçekbir‘serbest’pazarekonomisindebugerçektenvarolanmaliyetler‘içselleştirilirdi’.Amaoyle yapılmıyor. Neden? Çunku muhasebe mekanizmaları sağlıklı hesaplama ilkelerineuymaya zorlanmıyor; sadece yasal çerçeveye uydurulmuş yontemlere sadık kalınıyor ki, oçerçevedeşirketokrasiyebağımlıpolitikacılartarafındanoluşturuluyor.Modernticarikuruluşlarbireylerinsahipolduğutumhaklardanyararlanıramabireylerden

beklenensorumluluklarıyerinegetirmez.Aslındaçalmaiznivardıronların. Ekonomikbakışaçısından değerlendirildiğinde o eğilimi tanımlayacak başka soz yoktur. Parasal refahaerişmekiçinyoksullarıvegeleceknesilleriyağmalarlar.Atolye çalışmalarına devam ettikçe ve meseleler uzerinde daha fazla duşundukçe, ticari

kuruluşlarımıza temel değişiklikleri dayatmanın başk aşey, insanları boyle birşeyingerçekleştirilebileceğineinandırmanınbaşkaşeyolduğunukavradım.BunkerHill,TrentonveSaratoga’nınçağımızdakieşdeğerlerinelerdir?Bizeumutverecekdonumnoktalarınerelerdeyaşanacak?Yanıtı, New England’da sonbahar mevsiminin geçmişte kalma tehdidi altında olduğunu

öğrendiğimoEkimgunu,SanFrancisco’yauçarkenokumakiçinyanımaaldığımbirdizidergimakalesindebuldum.Birçokyöndençokönemlibirgündü.

55-ModernHazırKıta‘Çevresavaşçıları.’

‘ConcordeKöprüsüHazırKıtası.’{74}

‘Yenigerillalar.’BuifadelerinhepsiylekonuşmayapmakuzeregittiğimRANetkinliğindekarşılaştım.Gerçi

RANtehlikealtındakiyağmurormanlarınıkurtarmayayoneliketkingirişimleriyleunlenmiştiama o uçuşta okuduğum makaleler bana beş yıl kadar once duşündüğum Ve neredeysetamamenunuttuğumbirşeyianımsatmıştı.YazılardaRAN’ındahakapsamlıbirşeyinmodeliolarak hizmet verebileceğinden soz ediliyordu.İş dunyasının İncil’i olarak duşünebilecekFortune’’den,Tricycle:TheBuddistRewiew'ekadarçokfarklıyayınlardankesilmişmakalelerdegonullulerin ifade ozgurluğunu sivil itaatsizlik, sokak tiyatroları veşiddet içermeyenprotestolargibiaraçlarlanasılkullanabileceğiderinlemesinetartışılıyordu.RANuyeleri,ticarikuruluşların merkezlerinin bulunduğu binalara yuruyor, pankartlar aç ıyor, hatta en aleniihlallerdebulunanşirketlerinbinalarınacephelerinibayraklarlaortmekiçintırmanıyorlardı.Yayın organlarına tam sayfa ilanlar veriyor, editorlere mektuplar yazıyorlardı. Ama tumbunları yaparken insanlara ve mulklere zarar vermemeye ozen gosteriyorlardı. Ayrıcayoneticilere iki tarafın da kazançlı çıkacağı yaklaşımların oluşturulması için yardımöneriyorlardı. O yonde sağlanacakbaşarıların somut olarak ortaya çıkartacağı biz insanlarortakkavramı,ticarikuruluşlardünyasınıdeğişimiçinmotiveedebilirdi.RANkudretlilerinenkudretlisininiradesinibileesnetebileceğimizikanıtlıyordu.Değişimgenişolçektetoplumunçıkarlarıyonundeyararlarsağlayabileceğigibi,dahakuçukolçekteşirketlerinkendiçıkarınadaçalışabilirdi.Okuduğum o makaleler, RAN’ın 1990’ların ortalarında tropikal ormanları en fazla harap

eden irma olarak kabul edilen Mitsubishi aileşirketinin uyelerini ve politikalarınıdeğiştirmeye ikna etmek için başlattığı kampanyayla ilgili anılarımı gomuldukleri yerdençıkartmıştı. Mitsubishi yoneticileri, onceleri RAN’ı ve goruşme masasına oturmayıreddetmişti. Sonra, çabalar birden kişisel duzeye indirgenmişti. Mitsubishi yoneticileriRAN’ınkurucusuvegenelmuduruyleyuzyuzegoruşmeyebaşlamıştı.Goruşmelersıcaktıvekimizamankişiseldüzeyeiniyordu.Sonunda RAN zafere ulaştı. 12 Kasım 1997’de, Mitsubishi Motorlu Araçlar-Amerika ile

Mitsubishi Elektrik-Amerika yonetimleri ile RAN ‘ekolojik yaşamın surekliliği ve toplumayonelik sorumlulukların ustlenilmesi’ konularında taahhutlerde bulunan, ilaveten butaahhutlerinyerinegetirilmesi içinayrıntılarıylabelirlenmiş ondortmaddenin altına imzakoyantarihibiranlaşmayıyaşamageçirdi.BuuzlaşımavarılmasındanaylarsonraKaliforniyakıyısındakikonferansakatıldım.RAN’ın

kurucusu ve genelmuduru RandyHayes’in de konferansınkırka yakınkatılımcısı arasındaolacağı haberini almıştım. Anıtsal olçekte bir meydan okumaya kalkışan ve kazanan buadamla tanışmak için sabırsızlanıyordum. Benim duşunceme gore, Tom Paine, HarrietTubman, Martin Luther King Jr., Cesar Chavez, Rachel Carson ve kendimize bakışımızı,dunyaya davranışımızı değiştirmeye yonelten diğerleri gibi Randy Hayes de izindenyürünmesigerekeninsankonumunuhakedenbiriydi.

KonferansmerkeziPasi ik’eyuksektenbakantepelerinustunekurulmuştu.Benkatılımcılariçin ayrılmış odalardanbirini kabul etmekyerine, o hafta sonunu çadırda geçirmeye kararvermiştim.Çadırımı,okyanusabakanbiruçurumunkenarınıkucaklayankoknarağaçlarınınazyukarısındakiküçükbiralanakurdum.Gerçizeminbirazmeyilliydi,amaçadırınfermuarınıaçıncagirintiliçıkıntılıkıyınınoluşturduğumuhteşemmanzarayabakabilecektim.Havaaçıkv eılıman olduğundan, çadırı sağlamlaştırmak gibi ince hesapları dert etmeme gerekkalmamıştı. Çadır çabucak kuruldu, ben de sırtustu uzanıp guneşin u ka doğru alçalışınıseyretmeye koyuldum. Koknarların okyanustan gelen esintiye karışan kokusu başdöndürücüydü...Birden silkinip saatime baktım. Yarım saat kadar uyumuştum. Kalkıp kokteyl partiye

katılmakiçinoteledoğruyururken,opastoralmanzarayıterketmektekiisteksizliğimyeriniRANgenelmüdürüyletanışmahevesinebırakmıştı.RandyHayes’ineskirakibiolanbirMitsubishiyoneticisinindeosıradaaynıkokteylpartiye

katılmaküzereyoldaolduğundanhabersizdim.Randy’i basında çıkan fotoğraflarından hemen tanıdım. Kendimi takdim ettim,

çalışmalarından oturuminnettar olduğumu belirttim ve kazandığı son zaferden oturu onukutladım.Amazondeneyimlerimizustunesohbetedaldık.SonrabiraraRandykapı tarafınabaktı, yuzundeşaşırmışgibibir ifadebelirdive izin isteyip içeriyegirenadamadoğruhızlıadımlarlailerledi.Elsıkıştılar,birkaçkelimekonuştular,os ıradakonferansınbaşlamasıiçinherkesiyerinialmayadavetedenanonsyapıldı.YanımdaoturankadınyenigelenkişininbirMitsubishiyoneticisiolduğunufısıldadı bana.İlkkarşılaşmadansonraMitsubishi’ninadamıveRandytekrarbirarayagelmemeyeözengösterirgibiydi.Ertesigunyoğun birşekildegruptoplantıları yapıldı.Akşamyemeğinden sonraRandy’yi

onceki gun başladığımız sohbete birer bira eşliğinde devam etmek uzere açık havadakurulmuş sıcak jakuziye davet ettim. Pasi ik okyanusundan yukselen bir yarın tepesindengeçip, dar patika boyunca ilerledik. Jakuziye ulaştığımızda birinin bizden once geldiğinigorduk.Mitsubishiyoneticisidebizigormektenaynıderecedeşaşkınlıkduymuştu.Amahızlatoparlanıp gulumsedi ve birasını kaldırarak bizi selamladı. “Gunbatımı çok guzel,” dedi.“Lütfenbanakatılın.”Soyunupsıcaksuyagirerkenheyecanlıydım.Yakınzamanadekbirbirininenbuyukrakibi

olan iki adamla birlikte o dağbaşında yalnızdım.Oğleden sonra yapılan etkinliklerden sozettik,konferanstaelealınankonularustunekısacagoruşbelirttikveortaktanıdığımızbaşkainsanlardankonuştuk.Yaşanmışolançekişmeyedeğinmektenözenlekaçmıyorduk.Güneşokyanusunotesindebattı.Gokyuzupembedenkızıla,sonramoradondu.Birerbira

daha açıp sağlığa kaldırdık. Randy ile ben birer yudum aldık ama eşlik ettiğimiz kişi,kendisininkinihavadatutuyordu.“Sizesöylememgerekenönemlibirşeyvar,Randy.”Randy adamın gozlerine baktı. Onun da benim gibi ne soyleneceği hakkında hiçbir ikri

olmadığınıanladım.“Size teşekkur etmek istiyordum,” diye devametti yeni arkadaşımız. “Ben veMitsubishi

yoneticilerinden bazıları RAN çağrı yapmadan çok once politikalarımızın değişmesini

istiyorduk. Ama bu konuda yonetim kuruluyla ters duşmeye cesaret edemiyorduk.Kovulmaktankorkuyorduk.Sizinprotestocularınızveverdiğinizilanlardurumuzorladı.Amabiziasılbirarayagetirensizoldunuz.Biriçıkıpsorumluluklarımızınbugununhissedarlarınaduyduklarımızla kısıtlı kalmaması, onların ve bizlerin çocuklarını da kapsaması gerektiğinivurguladı.RANbizebir fırsat sağladı.Kendimizi, doğruolanı yapmaya ikna ettik.” Randy’edoğru biraz eğildi, bira kutusunu onunkine dokundurdu ve benimki de onlara katıldı.“Teşekkürederim,”dedi.GecenindahageçsaatlerindePasi ik’tenbirfırtınageldi.Uyanıpçadırımıdovenyağmurun

sesini dinledim ve geceyi duşundum.Mitsubishi yoneticisinin sozleri umut vaat ediyordu.ET’likgünlerimdebanaolduğugibi,başkainsanlardadünyanındahaiyibiryerhalinegelmesiiçin yapılması gerekenşeyi gormuş ama kendilerini vicdanlarının sesini dinlememeyidayatanbirsisteminiçindekısılmışhaldebulmuştu.Kimieylemleriminnekadaryanlışolduğunuyureğimdehissettiğimiamameselelerinbeni

tersine inandıracakşekilde tezgahlandığını anımsadım .İş yonetimi okulları, uluslararasıorganizasyonlarvesaygıduyulanekonomistler,bizedevasaaltyapıprojelerinin,gelişmeiçin,yoksulluğa çozum getirmek içinşart olduğunu oğretiyordu. Formulu izlediğim için ovguleralmıştım;terfiettirilmiş,iyibirzamvedahagenişkadrolarla,guçle,seksle,şirkethisseleriyle,ortaklıkla,tamkapsamlısigortayla,kısacasıtoplumumuzdabaşarıolçeğiolarakkabuledilenherşeyle odullendirilmiştim. Dunyanın en prestijli universitelerinde ders vermeye davetedilmiş,devletbaşkanlarıylayemekyemiştim.Mitsubishi yoneticisi de, çevresindeki diğer insanlar da benzer deneyimlerden geçmişti.

Kariyerleri son noktada tek birşeye adanmıştı:Kısa vadede gelecek kar. Ter iler, ç ıkarlar,çocuklarının sağlık guvenceleri uç aylık gelir raporlarına bağlıydı. Dunyayı şarap rengitoplantı salonlarının gerisinden gormek uzere eğitilmişlerdi. Ve sonra bu tabloya RANgirmişti.Ruzgar sertleşti. Çadırımın etrafında doğanın herşeyin yoluna koyulmasına yonelik

kararlılığınıbildiriyormuşgibiuğulduyordu.BirAndDağlarışamanınınsozleritekraraklımadüştü.Kadın,“Dünyanınkurtarılmayaihtiyacıyok,”demişti.“Çünkütehlikededeğil.Tehlikedeolanbiziz; insanlar. Bu yoldadevamedersek, ToprakAna silkinip, bizi onamusallat olmu şpireler gibi ustunden atacak.” Ve silkinme ba şlamıştı. O gece daha buyuk sarsıntıların,tufanların,kıtlıkların,kırıpgeçireceksalgınlarınveeriyecekbuzullarınsembolikbirorneğiydisanki.Birden sert bir çekme sesi duydum. Su çadırımın ustune boşanıverdi. Yağmuru

engelleyecek ikinci katman kopup gitmişti. Eşyalarımı çabucak toparlarken, bir yandan daçadırı kurduğumda ayrıntılara daha fazla dikkat etmediğim için kendime kufrediyordum.Sonraelfenerimiyakıpbardaktanboşanırcasınayağanyağmurun içinedalarakoteledoğrukoşmayabaşladım.Şansıma,gecenobetindelobidekikanepelerdenbirininustundesankiozelliklebenimiçin

bırakılmışgibiduranyastıkla battaniyeyi bana teklif edecekbir resepsiyon gorevlisi vardı.Sırılsıklamolangiysilerimdenkurtuldumvebattaniyeninaltınagiripaşağıdakiyarlarıaltustedenfırtınanınsesinidinleyerekuykuyadaldım.

56-EfsaneyiDeğiştirmekSabahın erken saatlerindeuyanıp lobinin genişpenceresindendışarıya goz attım. Guneş

yenidoğuyordu.Gokyuzundetekbirbulutbileyoktu.Muhteşemhavayarağmen,birAmazonmaceracısınınoylesineuydurukbirçadırkurmuşolmasındankaynaklananutancıntetiklediğitedirginlikvardıiçimde.Usulcahâlânemliolangiysilerimiüstümegeçiripdışarıyasüzüldüm.Geceki fırtınadan kalma bir esinti havayı serinletiyordu. Kamp yaptığım kuçuk açıklığa

ulaşıncadonakaldım:Çadırfalanyoktu.Etrafıma aval aval bakarken bir yandan da yanlış yere gelmiş olup olmadığımı

düşunuyordum. Ama tanıdık manzara bana oyle olmadığını soyluyordu. Belki de birileribenden oncegelipçadırısokmuştu.Amakimneden oyle birşeyyapardı ki? Çok aşağılardabirkaç macera sevdalısı sorfçu fırtınanın gonderdiği dalgaların ustunde kayıyordu. Sonragözümileridekiköknarağaçlarınatakılıncaçadırımlaaynırenktebirkumenindallaratakılmışolduğunugördüm.Hızla o yana gittim. Çadır şaşılacakşekilde sağlam kalmıştı. Dikkatle alıp eski yerine

taşıdım.Birazeğilmişbiraluminyumçubukvebolcaçamurharicindeyaşadığımacerayıbelliedecekhasarıyoktu.Oteledonupotekikatılımcılarlakarşılaşmamayıbaşararakbirkovasualdımveçamuruyıkadım.İşim bitince daha yukarılara uzanan patikada yuruyuşe çıktım. Yağmur koknarların

kokusunu taşıyıp getirmişti. Yolumun ustunde ahşap bir banka rastlayınca sırtımı guneşeverip yuzumu okyanusa donerek oturdum, zayıflığı ve kırılganlığı duşundum.İlk sıradakendiminki vardı. Kamp kurmanın en onemli koşulunu goz ardı etmiştim: Her zaman enkotuyu,herzamanfırtınayıduşun.BirET ikende işimingeriplanındaki gerçeklere yoneliksoylenceyiaynıderecedekolaylıklagozardıedilebilirgorurdum.Dunyayıdahamakul,dahaguvenli veşe katin daha fazla yer bulacağı bir yaşam alanı haline getirmek için değil, birimparatorlukyaratmakiçinçabasarfediyor,yoksulluğunberaberindegetirdiğiproblemlereçözümüretilmesiiçindeğil,şirketokrasininçıkarlarıiçinçalışıyordum.SonraMitsubishiyöneticisinindekendiniikilemiçindehissettiğizayıflığıdüşündüm.Kendi

konumundaki birçokbaşkası gibi o da bir fırtınanın geleceğini, yağmur ormanlarını harapetmenin nihayetinde çocuklarının geleceğini yok edeceğini gormeyi reddetmişti. Sanırımkendini,birgunyaratıcıkimibeyinlerin,uzunvadedeçekilecekacılarıerteleyecekbirşeyler,güneşveruzgarenerjisiduzenekleri,hibridotomobilmotorları,hidrofoniktarımgibiyontemvearaçlarkeşfedeceğineinandırmıştı.Odabizlergibibahanelerüretebilirdielbette.Dalgaların aşağıda sahile vurmasını seyrederken, Ruya Değişimi atolyelerimize ya da

Amazon’a yaptığımız yolculuklara katılan insanların çoğunun, ticari kuruluşları yonetenkişileri en iyimser yaklaşımla ahlakdışı, en kotumser yaklaşımla daşeytan gibi gorduğünü,şirketlerin kimse tarafından yolundan çevrilemeyecek kadar guçlu olduğunu kabul ettiğinidüşunuyordum. Bu da bir çarpıtma, sorumluluğu biz insanların ustunden başka yerlerekaydırmayayonelikbiraldatmacaydı.Eğer ticarikuruluşlar herşeyegucuyetenoluşumlar,liderleri de baş edilemez iblislerse, bizlere onların yuruttukleri reklam kampanyalarınıkabullenmektenvekendimiziürünlerinedahafazlamuhtaçolduğumuzainandırmaktanbaşkayolkalmayacaktı.

RAN ve gonulluleri işte bu soylenceyi değiştiriyordu. Ticari kuruluş yoneticilerineyaratıcılıklarını bilgece ve bunu (onların ahlaksız veşeytan olmadığını, temsil ettiklerikuruluşların yenilmez olmadığını) bize de gostermelerini soyluyordu. Bunun da otesinde(hem bizlere, hem deşirket yoneticilerine) telkin ettiklerişey, yaşamlarımız ve sonrakinesillerebırakacağımızdünyaiçinsorumluluklarımızıüstlenmemizgerektiğiydi.Oturduğum o banktan kalkarken kendimi yepyeni bir esine kavuşmuş hissediyordum.

Öncekiakşamjakuzideyaşananbuluşma,gozlerimibambaşkaolasılıklaraaçmamısağlamıştı.O gun ve ertesi gun katılımcılar içinde yer alan ve buyukşirketlerde çalışan kişilerlekonuşmaya odaklandım. Bir ET olarak o turden tanıdığım çok insan vardı. Benim dezamanındaonlardanbiriolduğumgerçeğibiryana,dersverdiğimatolyelerde,seminerlerdeyadakokteylpartilerdebirçoğuylasıksıkbirarayageliyorduk.Onlarınkonferansakatılması,işlerinisurdururkentutmakistediklerialternatifyolarayışınınbirgostergesiydiamabenimaklımda bir dizi daha spesi ik soru belirmişti. Bir hipotezin geçerliliğini sorgulamak içinonlarla farklı bir çalışma yapmak istiyordum. Ve o hipotez doğruysa, o insanların buyukbolumu sonraki nesillere daha iyi bir dunya bırakmayı arzulayan, RAN gibiorganizasyonlardan gelecek yaklaşımlara açık tavır sergileyebilecek kişilerse, bununsonuçlarısarsıcıolabilirdi.İyimser varsayımımı test etmeyi surdurdum. Ticari kuruluş yoneticileriyle goruşmenin

yanı sıra o yondeki başka çalışmaları da araştırdım. Veşirketlerin ust duzey yoneticileriarasında patolojik karakterler (yaşamın kendisini ve kendi yaşamlarındaki refahınbaşkalarınınkinden yuksek olmasından başka hiçbirşeyi dikkate almayanların) olmasınarağmenonlarınazınlıktakaldığını,olasılıklakamuoyunaçoğunluktaolduklarıgibiyansıtıldığısonucuna vardım. Çoğu yonetici, çalıştığı şirketin karar ve eylemlerinin sonuçlarını,çocuklarına ve torunlarına bırakacakları dunyanın nasıl bir yer olacağını ciddişekildeumursar. Randy Hayes tarzı insanlardan korkanşirketleşme kulturunun bir parçasıyken,yurekleriningizlibirkoşesiniokişilereaçmayahazırdırlar.RANgibi organizasyonlarşirketmerkeziniiçindebarındıranbinalarıbayraklarıyla,pankartlarladonatırken,oyoneticilerdışavurmadıklarısessizbirrahatlamaiçindedir.Buyargılara varmamdankısa zaman sonra, ailedehastalıklar vebabamın olumu gibi bir

dizi kişisel sorunla uğraşmak zorunda kaldım. Çalışmalarımı çok onceden planlanmıştım.Amazonyolculuklarıveatolye faaliyetlerigibivazgeçilmesisorunyaratacakolanlardışındaotekiprojeleribirkenarabıraktım.Ardından11Eylulgeldi.SıfırNoktası’nı ziyaret ettiktensonra,BirEkonomikTetikçininİtirafları’nıyazmayayoğunlaştımvekitabınbaşarı sağlamasıkonferans turnelerine çıkmamı gundeme getirdi. RAN’ın 2006 yılındaki bağış toplamakampanyasında konuşma yapmak uzere yola çıktığım o gune dek Mitsubishi veşirketokrasininbaşkabirçokkaleburcunakarşıgirişileneylemlerinderinlereulaşanetkileriüzerinefazlakafayormafırsatımolmamıştı.Ogunuçakta,şirketokrasitarafındanhukmedilenbirdunyayıdeğiştirmekistiyorsak,ticari

kuruluşlarıdeğiştirmemizgerektiğinikavradım.BununuzerindeduşundukçeRandy,ekibivegonulluleriningerçektenmuazzambiryapıyadarbe indirdiğinindahaçokbilincinevardım.Çeşitlisloganlarvurgulayanopankartlar,BostonLimanı’nadokulençaysandıklarınınçağdaşeşdeğeridir.

57-YeniKapitalizmRANdünyanınengüçlüticarikuruluşlarınıyıldıranbüyükorganizasyonlarıntipikbirörneği

değildir. 2006’da personeli 40 ki şinin, butçesiyse 4milyon doların altındaydı ki, yaptıklarışeylerdüşünüldüğundebunlarinanılamayacakkadarkuçukrakamlardı.İlkkarşılaşmamızdansonradefalarcaSanFrancisco’yauçtumveoinsanlarınçoğuylatanıştım.RAN’ın yonetim kurulu başkanı Jim Gollin,şirketokrasinin zayıf noktasının ne olduğunu

sorduğumda, “Baskıya olan hassaslığı,” dedi. Zamanın sabırlı kullanımı ve ustelemeyle,siyasetlerindeciddideğişiklikleryapmayaiknaedilebileceklerinigördük.”GayetakıcıJaponcakonuşabilen Jim, zamanındadunyanın en buyukmenkul değerler irması olan Nomura’nınTokyo’daki merkezinde çal ışan ilk batılılardan biri olmuştu; sonra da Morgan Stanley ileçalışırken tumdunyayı gezip kendi yatırım şirketini kurmuştu. Ticari kuruluşlar dunyasınıanlıyordu.BanaHomeDepotörneğinianlattı:“Onları ikna etmek için esnek olmanız, duruma uyum sağlamanız gerekir. Home Depot

dünyanınenbuyukahşapperakendecisiydivebizimlegoruşmeyeoturmaklailgilenmiyordu.Mağazalarında ve hissedar toplantıları sırasında yaptığımız gosterilerle gerilimi sağlamayıbaşardık .Şirketin içinden bir dost kendi çalıştığı mağazanın anons sistemine erişim içingerekli kodu sızdırdı. Sonradan her mağazanın aynı kodu kullandığı anlaşıldı. Bir gungonullulerimizden biri kodu tuşlayarakşu anonsu yaptı: ‘Home Depot muşterilerinindikkatine! 10numaralı reyonda indirimli satışımızbaşlamıştır. Sat ılacak ağaç Amazon’dankesilip getirilmiştir. O ağacın kesilmesi yerel toplulukların yerlerinden edilmesine, yaşamalanlarından koparılmasına, erozyona ve gezegenin yıkımına yol açmıştır. Lutfen dikkatediniz, uzerinize kan sıçrayabilir.’ O ğrenci gonullulerimizi organize eder etmez aynı guniçinde162mağazayıaynışekildevurabilecektik.Tahminedeceğinizgibi,Atlanta’dakiHomeDepot merkezindekiler hemen telefona sarıldı. Bizimle konuşmak istiyorlardı. Tehlikealtındakiormanlardankesilmişyetişkinağaçvekerestesatmaktanvazgeçmeyikabuledince,Lowegibibaşkabüyükkerestetüketicilerideonlarıizledi.”“Ben bir kapitalistim,” diyerek konumunu kabul ediyordu Jim. “Ticari kuruluşlar

gunumuzdedunyaustundekiendinamikguçler.Değişimyaratmakiçingerekliguce,enerjiyesahipler.Bunlarıhayatageçirmekbizebağlıbirşey.Eylemingücüneinanıyorum.”Fortune dergisi RAN’ı ‘çadıra sızmış sivrisinek’ olarak tanımlar, çunku seçtiği hede lerin

büyüklüğu organizasyonu asla yıldırmaz. RAN’ın dayatmalarına teslim olan oteki buyukşirketler arasında Kinko’s, Staples, Boise Cascade, Citigroup, Bank of America, JP MorganChase,McDonald’sveGoldmanSachsvardır.RandyHayesyonetimi2003yılındaMikeBrune’yedevrettiamakurucuolarakçokaktifbir

yonetim kurulu uyesi olarak çalışmaya devam etti. Yeni genel mudurun onceki gorevikampanyayoneticiliğiydivestratejilerişekillendirmektekibecerilerinioalandakanıtlamıştı.Bana insanların sadece 4 milyon dolarlık butçesi olan bir organizasyonun 100 milyarlıkşirketleripolitikalarınıdeğiştirmeyenasıliknaettiğinianlamadığınısoyledi.“Dahabuyukbirkuresel adalet hareketinin parçasıyız biz,” dedi. “Yapt ıkları şok eylemlerşiddet içermeyençevre organizasyonlarının oluşturduğu gevşek ağ, toplumsal sorumluluğunu ustlenen

yatırımcılar,aydınhayırseverler veşirketlerin içindeki sempatizanlar... Bizimde aralarındaolduğumuz organizasyonlar, Forest Ethics (Orman Eti ği), BankTrack, World Wide Fund,FriendsofTheEarth(Yerkure’ninDostları),AmazonWatch(AmazonDevriyesi),Pachamamaİttifakı,RuckusSociety,Greenpeace,GlobalExchange,SierraStudentCoalition(SierraOğrenciKoalisyonu),StudentEnvironmentalActionCoalition (OğrenciÇevreselEylemKoalisyonu),RainforestActionGroup(YağmurOrmanlarıEylemGrubu)gibibirçoğunuiçeriyor.Amerikanşirketyapısınıgerçektendeğiştirebileceğimizeyönelikbüyükumutlarbesliyoruz.”Bukonudakendilerinenedenöylesinegüvendiklerinisordum.“Dörtnedendenötürü,”dedivesıraladı:“Birincisi,doğru bizden yana. Kuresel ekonomimiz ve elbette ki tum yaşamın kalitesi,

istikrarlıbiriklime,biyolojikçeşitliliğe,temizhavavesuyabağlıdır.Aslındabunlartumtemelinsanhaklanınoluşturur.Birtamponetiketindeyazdığıgibi:'OLUBİRGEZEGENDEKİMSEYEİŞ YOKTUR!İkincisi, ticari kuruluş yoneticileri ve CEO’ları bunun doğruluğunu kabul eder.Çoğu(yavaşdaolsa)sorunundeğil,çozumunparçasıolabileceklerinikavramayabaşlamıştır.Üçüncüsü,bizbukuruluşlarıpotansiyelmutte iklerimizolarakgoruruz;onlarlabirlikteçalışır,her iki tarafın da kazançlı çıkacağı seçenekler yaratırız; politik çozumlere ilişkin onerilersunarızvesorumlulukyansıtanliderlikanlayışınıyuceltiriz.Vesonolarak:Aslavazgeçmeyiz.Kamuoyundan çevre korumaya verilen desteğin çok buyuk bolumu ve RAN gibiorganizasyonlar, buşirketlerin hesap vermesi gereken sorumlular duzeyinde kalmasınısağlayacaktır.Anahtarkonumdakiyaklaşım,ustduzeyyoneticilerinduşuncetarzınıkavramaktır.Onların

deneyim,eğitim,onyargıgibifaktorlernedeniyleyerleşikhalalmışzihinselyapılarınıbilmekgerekir.RAN’ınKureselFinansKampanyası’nındirektoruolanIlyseHogue,borsasimsarıbirbaba tarafından yetiştirilmişti. Bana, ‘İnsanlar, ticari kuruluşların da çoğu çocuk sahibikişilerdenoluştuğunuunutuyor;onlardageleceğiumursar,’demişti.”

RAN’ın bu yaklaşımı, 2006’da başlattığı Jumpstart{75} Ford programıyla yeni bir onemkazandı.Buprogramın amacı, ormanların tahribiyle doğrudan ilişkisi olmayan birşirketindeğişime yoneltilmesiydi. Kampanya direktoru Jennifer Krillşoyle diyordu: “Otomobillerpetrolkullanır.Ciddimiktardapetroldeyağmurormanlarındangelir.Ayr ıcapetrol,ormanlarıve dolayısıyla hepimizi etkileyen iklim değişikliklerinin en buyuk katılımcısıdır.” BukampanyaRAN’ınhedeflerinin,ismindevurgulanandandahagenişolduğusinyalinigönderir.Krill’inJumpstartFordProjesi’ninsonuçlarıhakkındahiçbirkuşkusuyok.“Meselebaşarılı

olupolmayacağımızdeğil,”der;“Başarıyazamanındaulaşıpulaşamayacağımız.”Yadaşirketokrasinindoğruyolubenimseyipbenimsemeyeceğinde.KongreTarzveAraçlar

Komitesi, 1993’ten bu yana orgutlediği her protesto gosterisi hakkında bilgi vermesi içinRAN’acelpçıkartmıştır.Ustduzeyi şdunyasıylaBirleşikDevletlerKongresiarasındakiyakınvesıcakilişkilerin tipikbir urunuolanbugirişimdesoruşturmanın amacı,RAN’ın vergidenmuafstatusunesonvermektir.MikeBrune’ninifadesinegoreorganizasyonbuisteğeeksiksizyanıt verdi; 31 Mayıs 2005 gunu yuzlerce belge ve gorsel kayıt teslim edildi. Mike başınıhuzunle sallayarakşoylediyordu: “Bizezamanveparayamaloldu.Bağışçılarımızı olası bircadı avından sakınmak için, isimlerini onlara teslim ettiğimiz her belgeden teker teker

çıkartmakzorundaydık.Ne iştiama!Ancakbiryandansisteme inandığımızı,biryandandaitilipkakılmayagelmeyeceğimiziaçıkçaanlatmakistiyorduk.”OnaKongreTarzveAraçlarKomitesi’ningirişimininnelerhissettirdiğinisordum.Duraladı. “Ne mi hissettim? Herşeyden once o kelendim; bizim gibi çocuklarımıza

bırakacağımızmirası korumaya çalışan gruplarındeğil, sahip oldukları gucu istismar edenşirketlerinpeşineduşmelerigerekirdi.Amaoteyandan,ogirişiminbirarayagelipkendimiziorganizeettiğimizzamanoluşturduğumuzgucunAmerikankamuoyunundikkatiniçekeceğiniumuyordum.ÇunkuKongre,çokonemlibirilerisonderecetehditkarbulmadıkça,ticariyonuolmayanküçükbirtoplumkuruluşununpeşinedüşmez.”SanFrancisco’dayapılantoplantıyıizleyengunlervehaftalardaçokonemlikimiinsanların

kendileriniSTK’larkarşısındatehditaltındahissettiğinidahaiyianladım.Şirketokrasiresmiolarakhaladenetimielindetutabiliramaartıkiktidardakigunlerininsayılıolduğunuonlardabiliyor.

58-BirYakınmaListesiRAN ticari kuruluşların da etkilere açık olduğunu, değişebileceklerini, değişeceklerini

ortayakoyanbirçokorganizasyondansadecebiri.(İzleyenbolumlerbuSTK’lardanbazılarınınbaşarılı sonuçlar veren yontemlerini içeriyor.) Soz konusu kuruluşlar sanayi devlerinikirletilmişırmaklarıtemizleme,ozontabakasınıyokedenspreylerinkullanımını engelleme,kapılarınıazınlıklaraaçan,cinsayrımcılığınıreddedenve toplumsal,çevreselmeselelereveinsanhaklarınasaygılıkuruluşlarolmayonundeolumlukararlaralmayazorlamıştır. Benzergirişimler,şirketlerin temel amaçlarını değiştirmeye, (aslında onları minicik bir kureselaristokrasinin çıkarları yerine) toplumsal ve çevresel çıkarlara hizmet etmeye kararlı iyidünyayurttaşlarıolmayazorlayabilir.Kapsamlı tartışmalar ve araştırmalar sonrasında değişimin mumkun, hatta çok dikkate

değer yollardan gerçekleşmekteolduğu sonucuna vardım. Ticari kuruluşlar vurguladığımıziradekarşısındaesneklikgostermeeğilimine girmiştir. Toplumlunuzda tarihi de ğişiklikleregidilmesinisağlamagücünesahibiz.Şimdiikincisoru:Değişimiistediğimizdeneminmiyiz?Asya,LatinAmerika,Ortadoğuve

Afrika’da ET ve çakal etkinliğinin ve son çozum olan ordu mudahalesinin nasıl korkunçsonuçlarayolaçtığınıgorduk.SomurgecibakışıylabileBritanyapolitikalarınınnedenolduğuacılarıveinsafsızlığıayırtettik.Şimdidekendikendimizebunlarınkaçınılmazeylemegeçmekiçin yeterli motivasyonu oluşturup oluşturmadığını soruyoruz. Amerikan Devrimi’ninertesindeBenjaminFranklin gibi gazetecilik,PatrickHenrygibi etkili konuşma,TomPainegibikitapçıklararacılığıylahitapetmegeleneğindengelenler,kraliyettarafındankullanılmışadaletsizliklerin kısa ve ozşekilde ifade edilmesinin onemini kavramıştı. Meselelerinnedenlerinin vemantığının, ilintili verilerin, istatistiklerin etkilişekilde sunumunun yerinitutabilecek başka herhangi birşey yoktur. 0 insanların ortaya koyduğu ve (Britanyamonarşisini hedef alan yakınmaların oluşturduğu) uzun liste, sonradan BağımsızlıkBildirgesi’nde ozetlenecekargumanın temelidir,obildirgegerçektenrasyonelolmanın yanısıra eyleme geçmeye yonelten bir gudu olarak da işlev yapmıştır. Bugun bizim onumuzdeşirketokrasiyihedefalandahadauzunbiryakınmalistesivarki,buinternet,kitaplar, ilmlerve(çoğunluklaistemdışıolsabile)basıntarafındandüzenlibirşekildesunulur:Şirketokrasininpolitikalarıveedimlerinedeniyle...

• Dunya nufusunun yarıdan fazlası 2 dolarlık gundelik gelirle yaşamda kalmakzorundadırki,buoinsanların30yılöncekigeliriyleaynıdır.

• 2milyardan fazla insan elektrik, temiz su, sağlık hizmetleri, tapuyla belgelenmişmulkiyet, telefon,polisve itfaiyeguvencesigibiyaşamalarınısağlayacak temelhaklardanyoksundur.

• ABD Ortak Ekonomik Komitesi’nin yaptığı çalışmaya gore, Dunya Bankası’nındesteklediğiprojelerin%55ila%60’ıbaşarısızlıklasonuçlanmıştır.

• UçuncuDunyaborçlarınıyonetmeninmaliyeti,tumUçuncuDunyaulkelerininsağlıkyadaeğitimharcamalarındanfazladırvebuulkelerinheryılaldığıdışyardımınikimislidir.Buborçlarınsilineceğinedairyakınzamandaedilenasılsız la larbiryana,UçuncuDunya

borçları her yıl artmaktadır ve 3 trilyon dolara ulaşmıştır. Bu cesaretlendirici bir rakamdeğildir. 1996’da yapılan borç silme goruşmeleri sırasında G7 ulkeleri, IMF ve DunyaBankası, Ağır Borçlanma Altındaki Yoksul Ulkeler’in (HIPC) borçlarının %80’e varanoranlarda silineceği duyurmuştur. Ama 1996 ile 1999 aras ında bu ulkelerden yapılantahsilatıntoplamı%25artarak88.6trilyondolardan114.4trilyondolaraçıkmıştır.

• Gelişmekteolanulkelerinticaretaçığı1970’lerdebirmilyardolarseviyesindeyken,yenimilenyumunbaşında11milyardolarlıkbutçeaçığınaulaşmıştırvebuyumeyedevametmektedir.

• UçuncuDunya ulkelerinin zenginliklerine sahipolmayonelişi, 1970’lerdeki buyukaltyapıgelişimive1990’lardakiozelleştirmedalgasındansonraoncekindençokdahafazlayoğunlaşmıştır. Birçok ulkede en tepede yer alan ve toplumun%1’ini teşkil eden aileler,özelmülkiyetin%90’danfazlasınıelindetutmaktadır.

• Ulusaşırı ticari kuruluşlar gelişmekte olan ulkelerin uretim ve ticaretinin buyukkısmını denetimi altına almıştır. Orneğin dunya kahve ticaretinin%40’ı sadece 4şirkettarafından yapılırken, dunya olçeğinde market satışlarının uçte birini 30 supermarketzincirielindetutar.Biravuçpetrolvebaşkayeraltıkaynakları ureticisisadecepiyasalarıdenetimaltındabulundurmaklakalmaz,bukaynaklarasahipulkelerinhukumetlerinedeelatar.

• ExxonMobil 2006’nın ikinci çeyreği için 10.4milyar dolarlık rekor kar açıkladığızaman ticari hırs kavramının altı bir kez daha çizilmiştir. Bir ABD irmas ı tarafından ozamanadekaçıklananenyuksekkar,Exxon’un2005’indorduncuçeyre ğinde yaptığı 10.7milyardolarlıkkardı.Sozuedilenikidonemdedeyukselenpetrol iyatlarıdunyanınyoksulhalklarınınbuyuksıkıntılarçekmesinenedenolmuştur. Petrolşirketleri vergi indirimleri,ticarianlaşmalarvekendi çıkarlarına çalışanuluslararası çevre ve iş yasaları aracılığıylakendilerineönemliayrıcalıklarsağlamaktadır.

• ABDşirketlerinin,odenentoplamfederalvergileriçindekipayı%10’danazdırki,buoran2001’de%20’nin,İkinciDunyaSavaşısırasında%50’nin ustundeydi.Amerika’nın enbuyuk ve karlılığı en yuksekşirketlerinin uçte biri yeni milenyumun ilk yıllarının en azuçundesıfırvergiodemiştir.ABDşirketleri2002yılındaİrlanda,Bermuda,LuksemburgveSingapurgibivergisizfonsığınaklarında149milyardolarlıkhesapaçtırmıştır.

• Dunyayuzundekienbuyuk100ekonomiden51’iticarikuruluşturvebunların47’siABDtemellidir.

• Her gun en az beş yaş altında 34 bin çocuk açlık ya da onlenebilecek hastalıklarnedeniyleölmektedir.

• ABDveWashington’undemokrasi olarak yutturmaya çalıştığı kimi ulkeler birçokantidemokratikkarakteristiklersergiler:Medyabuyukticarioluşumlarvedevlettarafındanmanipule edilir; politikacılar varlıklı kampanya destekçileri bulur; kapalı kapılar ardındaseçmenin kilit konumundakimeseleler hakkında bilgilenmemesini sağlayacak politikalarüretilir.

• Kara mayınlarının yasaklanması için hazırlanan uluslararası anlaşma Birleşmiş

Milletler’de142’yesıfıroylakabuledilirken,ABDçekimserkalmıştır.Ayn ıABD1989tarihliÇocuk Hakları Konvansiyonu’na, Uluslararası Biyolojik Silahlar Konvansiyonu’na, KyotoProtokolü’neveUluslararasıCezaMahkemesikurulmasıprotokolüneimzakoymamıştır.

•2006yılındaaskeriharcamalaryenibirrekorkırarakkureselolçekte1.1trilyondolaraulaşmıştır. Sozkonusurakamınyaklaşık yarısıABD’ye aittir ki, budaABD’dekişi başınaortalama1.600dolaryapar.

• ABD,DunyaBasınOzgurluğu listesinde (2002’de17. sıradayken)2006yılında53.sırayayerleşmiştir ve gazetecilerinhapsedilmesi, yıldırılması nedeniyle SınırTanımayanMuhabirlerveötekiSTK’lartarafındançoksertbiçimdeeleştirilir.

ABDulusalborcu(yaniBirleşikDevletler federalhukumetinin, ulkeninborçlanmaenstrümanlarınıelinde tutankredikaynaklarınaborçluolduğupara)dunyayuzundekienbüyükborçturve2006yılıAğustos’unda8.5trilyon,başkadeyişleyurttaşbaşına28bin500dolaraulaşmıştır;hergun1.7milyardolarartmaktadır.SozkonusuborcunbuyukbolumuJaponya, Çin ve AB uyesi ulkelerinmerkez bankalarınadır ve bu da bizi onlara karşı çoknazikbirkonumayerleştirmiştir.

ABD dış borçlanması (yani ulke dışı unsurlara doviz, mal ya da hizmet olarakodenebilecekkamuveozelsektorborçlarıtoplamı)dadunyadaenyuksekolanulkedir.Burakam 2005 yılında 9 trilyon dolar olarak tahmin edilmiştir. (Vurgulanmas ı onemli birnokta:Washingtonbaşka ulkelerinulusalvedış borçlarını şirketokrasinindayatmalarınaboyun eğmelerini, ekonomik yaptırımlar koymalarını ve IMF’nin empoze ettiği şartlarauymalarınısağlamakiçinsilaholarakkullanıramadunyayuzundekienbuyukborçluulkekendisidir.)Bukısmi liste, değişim uzerinde etkili olmak için tasarrufumuzdaki unsurları kullanmak

zorunda olduğumuz konusunda en ufak birşuphe bile bırakmamaktadır. Yukar ıdasıralananlar,şirketokrasininyarattığıiğrençdunyagerçeğinideğiştirmeyolundabizimotiveedecek (aynı zamanda bu çabanın temel mantığını oluşturacak) unsurlardır. Tumhaksızlıkların merkezinde ticari kuruluşların eylemleri yatmaktadır. Onları değiştirerekdünyayıdadeğiştireceğiz.Ticari kuruluşların demokratik veşeffaf yapılara sahip olmaları konusunda diretmeliyiz.

Kararlarıntumununbirkaççokvarlıklıkişitarafındanverildiğiveparanınçoğununoellerdetoplandığı ve bunun çoğunlukla gizli yontemlerle yapıldığı emperyalist kapitalizmi artıkistemiyoruz. En kutsal belgelerimizde ozenle vurgulanan adalet, eşitlik veşe kat ilkelerineuyulmasını, gelecek nesiller için barışı ve istikrarı kurma amacının bir an olsun goz ardıedilmedenhukumetedilmesini istiyoruz.Kuçucukbirkureseltoplumun, içindeyaşadığımızve ticari kuruluşların hede lerini bu gerçekliği yansıtacakşekilde yeniden duzenlemesigerektiğini kavrayacağız. Sadece baştaki birkaç kişinin refahını sağlamaya donuk çalışmakyerine,şirketler tum çalışanlarına, hatta emeklilikleri sonrası için de dikkat ve ozengostermelidir. Tukettikleri kaynakları uretenleri, madenleri çıkartanları, ağaçları dikenleri,toplayanları, dokuyanları, işleyenleri, tasarlayanları, şekillendirenleri, monte edenlerikoruyup kollamaları ve tum o insanların yaşadığı yerlerdeki toplumsal yapıyı ve çevreyisakınmalarıgerekir.

Bu sureç ayrıca dişil olanla ilgili, kendimizi eğitmemizi de gerektirir. Bu noktada kimikavramlarındahakkınıvererek,dunyamızıngücünhaklıolduğubir ‘erkeklerdünyası’ olduğudüşuncesiniartık kesinlikle reddetmeliyiz.KadehveKılıçadlıçoksatankitabınyazarıRianeEisler,birgruparaştırmacıylabirliktekadınınstatusunuyaşamkalitesiilekıyasladıklarıbirçalışmayapmıştır.Toplam89ulustantoplananverilerlegerçekle ştirilenbuçalışmada,genelyaşamkalitesine olçek olma açısındankadının toplum içindeki konumunun, gayrisafı millihasıladandahaiyibirgöstergeoluşturduğusonucunavarmışlardır.Dr.EisleryenikitabıUluslarınGerçekRefahı’ndaşöylediyor:‘Kadının daha yuksek statuye sahip olduğu ve yonetime yarıya yakın oranda katıldığı

İskandinav ulkelerindeki gibi toplumlarda, evrensel sağlık koruma, yuksek nitelikli çocukbakımı,ebeveyneğitimi,doğumsonrasıuzunsureliizingibikorumayayonelikpolitikalaradahabuyukmalionceliktanınır.(...)Kadınınstatusuyukselipgucuarttığında,ulusungenelyaşam kalitesi de otelenir; tersi durumlardaysa herkesin hayat kalitesi de bundanetkilenir.’{76}

Varoluşumuzunşe kat gosterme yeteneğimize bağlı olduğunu kavramalıyız .İnsanları vegezegenimizi beslemeliyiz, kucaklamalı ve sevmeliyiz. Minicik gezegenimizTitanic gibidir;hızla batmaktadır. VeTitanic gibi yeterli sayıda tahliye sandalı yoktur; hiçbir kurtarmadüzeneğinesahipdeğildir.Gemiyibirbuzdağına çarptırmışlardır veşimdi tekrar yuzdurupyenibirrotayayerleştirmekzorundadırlar.Şimdi tekneyedolmaktaolansuyudışarı atacakpompalarınbaşınageçecekolandaonlardır.Ve biz insanlar da doğru olanı, akılcı ve gunun gereklerinin dayattığı şeyi yapmak

zorundayız.Sesimiziduyulmalıyız.Ticarikuruluşlarındemokratikveşeffafhalegelmesiiçindirenmeliyiz.Meselelerebirleştirici ilkelerin ne olabileceği ve her birimizin ne yapabileceği açısından

eğilmedenoncevehemtopluhembireyseleylemlereyoğunlaşmadanoncegeçilmesigerekenönemlibiraşamavardırki,odabizibutürsorularıdahaöncesormaktanbilealıkoyanengelinneolduğunuanlamaktır.BenoengelleAtlantik’tekibiradadayapılanbirkonferansakatıldığımdabizzatyuzleştim.

Şirketokrasininmuhalefetisusturmakvedeğişimisağlamakiçinenuygunkonumdabulunankimiorganizasyonlarakorkusalmaktanekadaretkiliolduğunuişteoradagördüm.

59-KorkularımızlaYüzleşmek2006yılındaSTK’Iarınticarikuruluşlarustundekietkileriniaraştırırken,Martha’sVineyard

adasındagunlercesurmesiplanlanantoplantılaryapmakuzerebirarayagelenyirmiuçkişilikbirgrubakatıldım.Benimgoruşumegore,oradayapılantartışmalarDevrim’iizleyenyıllardaAmerikan kolonilerini saran tartışmaların yankısıydı. Birçok kolonici Britanya’dankorkuyordu; ‘Kraliyetçiler’ ya da ‘Toriler’ ile birlikte muhalif konum almayı reddediyordu.“Britanyaİmparatorluğu çok buyuk, çok guçlu; ona kafa tutarsak kaybederiz ve bu dasonumuzolur,”diyorlard ı.Massachusettsaçıklarındakioadadayapılan2006 toplantılarınakatılmam çok iyi oldu, çunku kendimi gunumuzun daha geniş dunyasının bir tur mikrokozmosundabuldum.Vineyard bir zamanlar buyuk balina avı ilosuna ev sahipliği yapmış ve 18. yuzyılda

Amerikan sanayileri ve konutlarındaki tuketim açısından gunumuz Ortadoğu’suna veAmazon’unaeşdeğersayılabilecekbirincilkaynaklararasındayeralmıştı.O zamanınbalinasayısı gunumuz çolleri ve yağmur ormanları gibi tukenmez kabul ediliyordu. YakınlardakiPennsylvania’da petrol bulunması, daha ucuz bir seçeneğin ortaya çıkmasına, balina yağıendustrisinin çokmesine neden oldu. Gunumuze daha yakın yıllarda, ada unlulerin oyunsahasıolarakunyaptı;KennedyveClintonaileleri,aktorler,yazarlarvemuzisyenlerintercihettiğiyerhalinegeldi.Jaws ilmininçekimlerioradayapıldı.2006yılmagelindiğindeadanındurumudünyamızdaartıkçokyaygıngorulenekolojikdengesizliğideyansıtmayabaşlamıştı.AşırıartangeyiknufusunedeniyleadadageyikkenesininbulaştırdığıolumculLymehastalığıkolgeziyordu.Adasakinleriarasındahastalığıkapanbirçokkişiolduğusoyleniyordu.Sonuçtahepimizoyemyeşilçayırlarda, gur ormanlarda yuruyuşe çıkmamakonusundauyarılmıştık.“Oralarınkeyfineengüvenlişekildevaracağınızyerklimalıbiraracıniçidir,”deniyordu.Konferansakatılan yirmi uç kişinin çoğu, bizi ağırlayanvarlıklı hayırseverin bağışlarıyla

ayakta duran toplum orgutlerini temsil ediyordu. Hepsi kendini çevre, yok olmatehlikesindekiturler,insanhaklarınıkoruma,cinsiyetvesağlıkkapsamınagirenmeselelereadamışkişilerdi.Katılımcısıolduğumbirkaçetkinlikte,kimilerininRANörneğinikullanarakticarikuruluşları

yola getirme çağrıları yapmasını şaşkınlıkla izledim. Ve bunlara verilen tepkiler karşısındadahadabüyükşaşkınlığadüştüm:“Şirketyöneticilerigüvenilmezdir.”“Ticarikuruluşlardünyasındanuzakduralım.Aşırıyozlaşmış.”“Çokgüçlüler.Kaybedervecezayaçarptırılırız.”“Sonderecetehlikeli.Oriskialmamakdahadoğru.”Bunlarakarşıgetirdiğimargumanşuydu:“Herbirinizonemlibirişlemeşgulsunuz.Amabir

noktadansonrapansumanyapar{77}durumadüşüyorsunuz.Çokkötükankaybettiğimizegorepansumanadaihtiyacımızvaramahastalığıtedavietmeyebaşlamaz,kokunuoluşturanşeyeinmezsek dunyanın hiçbir yerinde pansumanlar bizi kurtaramayacaktır .Şuphesiz ticarikuruluşların sizihedefalanyolsuzluklarındankendinizi sakınmak istemektehaklısınız amaTanrıaşkınaonlarlamücadeleedin,birstratejioluşturun.”

Sonra,UluslararasıAfOrgutu’nunbatı bolgesi direktor yardımcısıMonaCadena soz aldı:“Bizorgutolarakbunuonaylıyoruz.Yaklaşık150ulkede1.8milyaruyesibulunanorgutumuz,ticari kurumların gucunden haberdardır. Gerçekte en kotu ihlalleri yapanşirketlerin genelkurullarına katılmamızı sağlayacak, faaliyet gosterdikleri her ulkede onları insan haklarıilkelerine uymaya zorlayacak hissedar onergeleri vermemizi sağlayacak sayıda hisse satınalıyoruz.”Mona’nınsesiniyükseltmektekiistekliliğibeniumutlandırmıştı.DahasonraAtlantikOkyanusu’ndandaracıkbirkaraparçasıylaayrılmışolanbuyuktuzlusu

goluneyukarıdanbakanbirpencereninkenarındaotururken,MonabanaTonyCruz’dansozetti. Af Orgutu’nun Kaliforniya’daki Ticari Kuruluşlar Eylem Ağı koordinatoru olan Tony,Google’unkurucularıSergeyBrinileLarryPageveYahooilegoruşmüştu.CEOTerrySemelvekurucu Jerry Yang hissedar toplantılarında kuçuk ortaklarıyla yuz yuze yaptıklarıkonuşmalarda, oşirketlerinÇin’deduşunceleridilegetirmeozgurluğunubastırmayayonelikçabalaraverilendesteğinkesilmesinidayatmıştı. Buna ilaveten,şirketlerihedefalanon-lineeylemlere40bindenfazlakişiaktifolarakkatılmıştı.Monaiçiniçekerek,“Henuzikisinindeeylem yanlısı tavır almasını sağlayamadık,” dedi. “Ama BusinessWeek' te bir makaleyayınlanmasınıveABC’ninkimikanallarındabirkaçyayınyapılmasınısağladık.”Uluslararası Af Orgutu’nunİş Dunyası veİnsan Hakları Programı’nın direktoru Mila

Rosentahl, konferanstan sonra telefonla aradığımda bana, “RAN buyuk bir işin ustesindengeldi,”dedivedevametti.“Yapt ıklarışeyciddenzorlayıcı.Yonetimlerikabuledilebilecekbellibaşlı kısıtlamalara zorlayacak guce sahipler. Hissedar onergelerini kullanmayı veşirketleriinsanhaklarına saygı duymanın herkesin yararına olduğunu gormeye yoneltmekten geçenyaklaşımımızın daha kolay bir yol olduğunu duşunuyor olabilirsiniz. Ama biz de ciddi birdirenişgücüoluşturduk.ExxonMobilbukonudaçokbelirginbirörnektir.”Bupetroldevi, gezegen ustundekibuenbuyukenerjişirketi,birçok ulkede işlediği insan

hakları ihlalleri nedeniyle ciddi ve kotu bir sicile sahipti. Af orgutu,şirketinKamerun, Çad,Nijerya ve Endonezya faaliyetleri uzerinde yoğunlaşmıştı. Mila, “ExonMobil'in edimlerinitemizlemeye yonelik dayatmalar karşısında nasıl inatla direndiğine tanık olduk,” diyordu.“Uyelerimizinşirket CEO’sunu kartpostal yağmuruna tutmasını sağladık; gece nobetleri,eğitimçalışmalarıveprotestolarduzenledik.SevgililerGunu’nde,‘Yureğiniziinsanhaklarınaaçın!’ kartları gonderdik. Duşunceleri bizimle uyuşan oteki hissedarlarla guç birliğioluşturduk.”AFL-CIO;NewYorkKentiOğretmenleriEmeklilikSistemi;BostonOrtakDeğerlerGirişimi;

Birleşmiş Sanayi, Kimya ve Eneıj iİşçileri Uluslararası Sendikası (PACE); Ticari OluşumlarSorumluluk Merkezi ve Walden Ortak Değerler Girişimi ile birlikte ExxonMobil’i ‘şirketgenelinde Uluslararası Çalışma Orgutu’nun (ILO) 1998 tarihliİşçi Hakları AsalİlkeleriDeklarasyonu’nu temelalan işyeri insanhakları politikalarını benimsemeyeveuygulamayaçağırdılar; bu politikaların uygulamasına yonelik bir raporu hissedarlara sundular. Buonergeninardındankoalisyonşirketyoneticileriylebirarayageldi.ExxonMobilhazırlamaktaolduğuTicariYurttaşlıkRaporu’naILODeklarasyonu’nudestekleyenbirifadeeklemeyikabuletti. 2004 yılı hissedarlar toplantısında o zamanki Uluslararası Af Orgutu yonetim kurulu

başkanı Chip Pitts, sivil toplum orgutleri koalisyonunun,şirketi verdiği sozleri yerinegetirmektensorumlututacağıkonusundauyaranbirkonuşmayaptı.{78}

Mila, “İstediğimiz herşeyi alamadık,” diye itiraf etti. “Ama iyi bir ba şlangıç yaptık.Organizasyonumuzçokşeyöğrendi.Oinsanlarıdeğiştireceğiz;şirketleritekertekerelealarakyapacağızbunu.”Martha’sVineyard’dakitoplantıbeniilkonceumutsuzluğasuruklemişti. Çunkuşirketlerin

yıldırma politikalarına yenik duşmüş çok insan vardı. Ama gitgide Af Orgutu’ne ve otekiorganizasyonlara minnet duymaya başladım; tıpkı Bunker Hill’deki Amerikalılar gibikorkularıyla yuzleşiyorlardı. Ticari kuruluşlar karşısında ayağa kalkarak hepimize ilhamveriyorlardı. Mona’nın konuşmasını dinlemenin hiç değilse birkaç kişiyi yureklendirdiğinibiliyordum.

60-WallStreet’iParanınManivelaGücüyleDeğiştirmekMoveOn organizasyonlar ailesi, gerçek Amerikalılar’ı politik surece geri getirir.

Amerika’nınhertarafında,marangozlardanevkadınlarına,esnaftan işdunyası liderlerinekadarçeşitliinsanprofillerindenoluşan3.3milyonüyemizle,ülkemizinkurucularınınilericivizyonunun kavranması için çalışıyoruz. MoveOn bir hizmet yoludur. Çok meşgul amakaygılı yurttaşlarınbuyuk kapitaller vebuyukmedya tarafından domine edilen sistemdepolitikseslerinibulmayoludur.{79}

MoveOnwebsitesinden...Clinton’un 1998 Eylul ayında mahkeme karşısında suçlanmasına tepki olarak ‘ulusun

dikkatinin gulunçşekildeistismarı’kampanyasıbaşlatanMoveOnkurucuları JoanBlades ileWesBoyd,‘BaşkanClinton’ukınamavemeselelerinustunegitmeyisurdurme’çağrısıtaşıyanbir on-line dilekçeyi imzaya açtı. İlk birkaç gunde yuzbinlerce imza toplandı. MoveOn ozamandanberiInternet’iserbestifadeforumuolarakkullanmaktadır.Kampanyalarıarasındaşunlarvardır:

•Darfur’dakisoykırımıdurdurun.•Oykullanmamakinelerindekâğıtüstündekayıtgereğinizorlayanyasalarçıkartın.• Siyası kampanyaların kamusal inansmanı sistemini oluşturun ve adayların ticari

kuruluşlardangelenbağışlarabağımlılığınasonverin.•ABDdenetimialtındakitesislerde,işkenceyimenedin.•GüneşpanelinesahipçatılarıKamuHizmetleriKomisyonununbirparçasıhalinegetirin.• ABD’nin ‘nukleerseçenek’kullanımıyonundekitehditlerininnedenli tehlikeliolduğu

konusundakamuoyubilinciniyükseltin.•Sosyalgüvenliğikoruyun.•Medyanınbirkaçticarikuruluştayoğunlaşmasınıyasaklaryoluylaengelleyin.MoveOnGenelMuduruEliPariserbana,“İnsanlarkayıtsızdeğil,”dedi.“Sadecetekbaşına

etki yaratmanın zorluğunu goruyorlar. Ve MoveOn onlar ın seslerini Washington’dakileredoyurabilmek için var. Hep birlikte olursak, petrol ve eczaşirketleriyle onlarınWashington’dakimutte iklerininkarşısındasahadakiyerimizialabilir,sonuçtasadecebirkaçticarikuruluşunçıkarlarınadeğil,herkesehizmetedecekpolitikalarüretebiliriz.”RAN, Af Orgutu ve MoveOn, protestolar, gosteriler, sokak tiyatrolar ı, pankart eylemleri,

gazete ilanları, kartpostal gonderimi, hissedar onergeleri, konuşmalar, editorlere mektupgönderimi,siyasitemsilcilerinkatıldığıkampanyalar,kitleselinternetdilekçelerivedikkatleriamaçlarınaçekmeyeyonelik,ticarikuruluşlarınkimiedimlerininkabuledilebilirolmadığınıöğrenmesini sağlayacak başka çeşitli yontemlerle değişim yaratıyor. Birçok aç ıdan dabaşarılarınıAfrikakökenliAmerikalılar’ınoluşturduğutoplumaborçlular.Soz konusu toplum,şiddet içermeyen yuklenme yontemine başka herhangi bir spesi ik

gruptan daha iyi liderlik eder. Bu kampanyaİç Savaş’tan çok once başlamış ve modernzamanlardaGuneyHıristiyanlığıLiderlikKonferansı (SCLC)veNationalAssociation for the

Advancement of Colored People{80} (NAACAP) gibi birçok yurttaşlık hakları hareketindengeçerek gunumuze kadar gelmiştir.Koleli ğin, koleliği sona erdirme ve eşit haklar sağlamamucadelesinin,kolelerinsoyundangelenlerehakettiklerişekildemuameleetmeçabalarınınABD’de uzun bir tarihi vardır. Bir taraftan içerdiği cesaret kıran anılarla insanın ustunemusallat olurken, bir taraftan da ilham verir. Çoğumuz o hareketin ‘sivil itaatsizliğe’ nasılonculuk ettiğini biliriz ama onun onderliğinin Wall Street’i ve ticari kuruluşlar dunyasınıdeğiştirmektekullanılacakbiraracanasıldonuştürdüğundenpekazımızhaberdardır.AfrikakokenliAmerikalılarsadeceprotestovegosterilerde(birmodelolarak) itibarkazanmamış,finansmanıhareketegeçiriciguçolmaroluyledeonplanaçıkmıştır.OtekiSTK’lartarafındandaizlenecekbirrotaçizmişlerdir.1996yılındaTexacoi şverenlerininırkçıyorumlardabulunduğuortayaçıkmıştı.VaizPeder

JesseJacksondaderhalTexaco’nunboykotedilmesiça ğrısındabulunmuştu.NewYorkEyaletMurakıbıH. CarlMcCall Jackson’undostuydu ve onu arayıp boykot gozculerine katılmasınıisteyecekti.McCall’ınyanıtışuydu:“Birmilyonhisseyidenetimindetuttuğun zamanboykotsaflarına katılmak zorunda kalmazsın, Jesse.” New York’un yat ırım piyasasınıdenetlediğinden, McCall’ın baskı uygulayabilecek konumda olduğunu biliyordu. Boylece,TexacoyonetimkurulubaşkanıPeterBijur’aşirketinazınlıkçalışanlarınadonukpolitikalarıkonusunda kaygıları olduğunu belirten bir mektup yazdı. Sonunda Texaco yargı dışındavarılan anlaşmalarla 176 milyon dolar odemeyi kabul ve Afrika kokenli Amerikalılar’ınücretlerindeciddiartışlaryapmayıtaahhütetti.Bu kampanyanın ulaştığı başarı, Jackson’u hisse sahibi olmayı hede leyen Wall Street

Projesi’niyapmayayonlendirdi.Buprojetasarrufyaratarak,eylemlerdekullanılabilecekmaliaraç sahibi olunmasının yanı sıra Afrika kokenli Amerikalı hissedarların da daha bilinçliolmasınısağlamayayonelikti.Bu stratejilerihayatageçiren Jacksonve çalışmaarkadaşları,Coca-Cola’yı, 7- Eleven’i, Shoneys’i, Coors’u veşirketler dunyasının başka devlerinipolitikalarınıdeğiştirmeyeiknaetti.Şoyle diyordu Jackson: “Bir toplantıya hissedar sıfatıyla gittiğinde orada haklara

sahipsindir.(....)Artıkfeodalanlamdaki‘yarıcı’değil,‘ortak’statüsündesindir.”{81}

Bufelsefebaşkayatırımcılartarafındandabenimsendi.Toplumsalsorumluluğuidrakedenhissedargrupları,emeklilikfonlarınıveortakfonlarıçevrekorumaveinsanhaklarınadonukpolitikalar benimsemeyi reddedenşirketlere karşı guçlu duruşlar oluşturmakta kullanmayabaşladı.ABD’ninçeşitlibolgelerineyolculukederkenuniversiteoğrencilerininkimişirketlerekarşıboykotlarsürdürdüğünügörürüm.BunlarbirçoküniversiteyerleşkesindeözellikleCoca-Cola uzerinde yoğunlaşır. Bu boykotun temelindeşirketin başka ulkelerdeki çalışanlarınayonelik davranışlarının kusurlu olduğu, hatta Kolombiya’daki sendika onderlerininyıldırılması ve oldurulmesi için çakallar kiralandığı yonundeki iddialar vardır. Bu iddialarsebebiyle, 2006 yılının Temmuz ayında Sosyal Seçenek Hesabı (TIAA-CREF) Coca-Colayatırımıolarakdeğerlendirdiği8milyardolarlık fonugeriçekti.Akademik, tıbbivekulturelalanlardaçalışanlariçinemeklilikplanlarıoluşturan TIAA-CREFşirketininbukararınışirketCEO’su Herbert Allison, Universite Emeklilik Fonları’nın (CREF) yıllık toplantısındaaçıklamıştı.SozkonusurakamCoca-Cola için1.2milyonhissedenyoksunkalmakanlamınageliyordu.TIAA-CREF’inbu adımı atmasındaCoca-Cola’nındenizaşırı ulkelerdekişişeleme

tesislerindesukullanımıdahilkimiçevreselkonulardakiihlallerininyanısıraçocuklaragazlıiçecekpazarlamayayönelikpolitikasıdaroloynamıştı.{82}

Mali konuları manivela gibi kullanmaya yonelik farklı bir yaklaşıma da Amazon’underinliklerindekabileleriçinçalışanbirtoplumörgütüöncelikedecekti.

61-ÜçüncüDünya’nınBorçlarınıSatınAlmakPachamamaİttifakı (TPA)1994yılındaAmazon’a yaptığımyolculuğun bir sonucu olarak

kurulmuştu. Son gun katılımcılar Amazon kabilelerine petrolşirketlerine karşı kendilerinisavunmaları için118bindolarlıkbağış yapmıştı. Guatemala’daki o kampanyadabana eşlikedenLynneTwist’ineşiBill,kampanyadirektorluğune talipolmuşve çokaktifbir yonetimkurulubaşkanı iguruçizmişti.2006yılınagelindiğindePachamamayılda1.5milyondolarbağış topluyordu. Amazon’daki yerli toplulukların iletişim ve karşılıklı goruşme engelleriniortadan kaldırmak için telsiz ağı kurmuş ve bir uçak satın almıştı. Ayrıca yerlilerintopraklarınaçöreklenenpetrolşirketlerinekarşıyasalsureçleryurutecekavukatlarlaanlaşmayapmıştı. Gelişim atolyeleri kurmuş, ABD yurttaşlarına yonelik değişim unsuru olarakinsanları harekete geçirmeyi amaçlayan ilmler hazırlamıştı. Sonra da gerçekten temeloluşturacağıdüşünülenbiradımatıldı.Bir gun Ekvador’daki Amazon ormanlarında yururken Bill, “Bu ormanları kesip kereste

yapmakiçindeğildeEkvador’undışborçlarınısatınalmakuzerebirkozolarakkullansakneolur?”diyesordu.Kokleri govdeden çıkıp bir Ortaçağ katedralinin taşıyıcı batrisleri gibi toprağa dalmış

devasa bir kapok ağacının hemen yanındaki guneşli açıklığa duşmüş tomruğun ustuneoturdukveyağmurormanlarınınhepimiziçinnedenlivazgeçilmezolduğundansozetmeyekoyulduk; karbondioksiti emiyorlar, oksijen aç ığa çıkartıyorlar, kuresel iklimi etkiliyorlar,taze su uretimine katılıyorlar, içlerinde milyonlarca tur bitki, hayvan, bocek, kuş ve balıkbarındırıyorlardı. Oluşturdukları lora içinde kansere, AIDS’e ve oteki hastalıklara devabarındırıyorolabilirlerdi.SonraEkvador’un18milyardolarınustuneçıkanveulusalbutçeniniki misline denk gelen dış borcunu tartışmaya koyulduk. Bu rakam ile Ekvador LatinAmerika’daki en yuksekdış borca sahip ulkeydi. Buborcun taksitlerini odemekbile sağlık,eğitim, konut ve oteki toplumsal programlara ayrılması gereken kaynakları emiptüketiyordu.{83}

Ekvador’un borcunun buyuk bolumunun, ET’lerin ABD petrolşirketlerini ve başkaişkollarında faaliyetgosterenticarikuruluşlarızenginleştirmeyevebirkaçyozlaşmışdevletmemurunu kayırmaya yonelik kurnazca oyunlarının bir sonucu olduğunu hatırlattım ona.DunyaBankasıveIMFpolitikalarıbirkezdahadevreyegirmiş,Ekvadorhalkının çıkarlarınıbiryanaitipşirketokrasiiçinçalışmıştı.Bill, “Şimdi Ekvador’un bu borcu odemesinin tek yolu ham petrolunuşirketlerimize

satmaktır,” dedi ve parlak mavi renkli, neredeyse iki kar ış genişliğindeki bir kelebeğinuçuşunu izlemek için duraksadı. Kelebek omzunun yakınından geçti ve kızıl bromeliadlarayoneldi. “Amabu çozumyağmurormanlarının tecavuzeuğraması anlamına geliyor. Benimaklıma gelenşey, hala ayaktayken ormanların petrolden daha değerli, varlıklarını doğayaborçlarımızkarşılığındadeğiştokuştakullanabileceğimizbirşeyolduğumesajınıgondermek.Ekvador borçlarının odenmesi karşılığında, hepimiz için yaşamsal olan bir kaynağıkoruyacaktır.”“Harikabirdüşünceamabüyükparagerektirir,”dedim.“Elbette oyle.” Bill bana oylesine anlamlı bir gulumsemeyle baktı ki, son derece ciddi

olduğunuanladım.BirStanfordmezunuolarakgeçmişindekiyonetimdanışmanlığı,donanımleasingvemalihizmetişlerionubüyükdüşünmeyehazırlamıştı.Okuduğunuz bu konuşmayı 2001 ’de yapmıştık. Sonraki birkaç yıl içinde Bill kişisel

enerjisini bu duşuncenin hayata geçirilmesine adadı. 2006 yılının Ağustos ayında TPAtemsilcileri, Ekvador Çevre ve Maliye bakanlıklarıyla Amazon’a yonelik ‘Ye şil Plan’ınuygulanabilirliği uzerine bir çalışma başlatmak için anlaşma imzaladı. Anlaşma, bolgedesurdurulebilir kalkınma için inansman sağlayacaktı ve ayrıca petrol arama çalışmalarınınolumsuz etkilerini araştıracak, yağmur ormanlarının değerini yeniden belirleyecek vebitkilere olan talebi artırması mumkun bilimsel buluşların potansiyel yararlarınıdeğerlendirecekti. Bu değerlerin rakamlara dokulmesi Ekvador’un çevre korumaya yonelikpazarlık gucunu artıracaktı. Orneğin mevcut ormanların bir bolumu bir milyar dolardeğerindeyse, Ekvador bu alanın korunmasını taahhut edecek, tıp ve başka alanlardaaraştırma yapan bilim insanlarının (ormana zarar vermemek kaydıyla) kullanmasına izinverecek,bununkarşılığındadışborcundanbir’milyardolarsilinecekti.Kurulacakbirdenetimvedengelemesistemi,krediyiaçantarafavegozlemciorganizasyonlara,petrolşirketlerininyadabaşkatehditediciaktivitelerinbölgeyegirmelerinideengellemişolacaktı.Bir Pachamamaİttifakıyonetimkurulu uyesiolarakben,1994’tekiosabahkahvaltısında

tohumları atılan organizasyonun, Ekvador hukumetlerini ve petrolşirketlerini kaydadeğerşekildeetkileyecekbirgücedönüştüğünüyakındanizledim.Billbirsureoncebana,“YeşilPlanilkadımdı,”dedi.“Borçsorununuçozmeyeyonelikyeniyaklaşımlargeliştirirken,biryandanda diğer ulkelerin topraklarını somuruden korumak için kullanabilecekleri bir modelyaratıyoruz.Buyeniyaklaşımısurdurulebilirveadaletlibirkalkınmaiçinfonkaynağıolarakgörüyoruz.”Pachamamaİttifakı bunun da otesinde, 5 ulkede yaklaşık 300 kişiyi, amacı insanların

gundelikseçimleriniveeylemlerinideğiştirerekdunyayıetkileyebileceklerinioğretmekolanDüşGoreniUyandırma sempozyumlarında eğitmenlik yapmak uzere yetiştirdi.Hedef, lidereğitmen konumundaki birkaç bin kişinin sonraki birkaç yıl içinde milyonlarca insanaulaşmasıydı.LynneTwist’ingeleceğedonukvizyonununbirbolumuydubu.Bana,“Hastalığınbulgularına,yağmurormanıyıkımınaveadaletsizborçlandırmayaçareolmakistiyoruz.Amaaynı zamanda hastalığı tedavi etmek zorunda olduğumuzun da bilincindeyiz ki o hastalıközündedünyayabakışımızdakidargörüşlü,maddeciperspektiftir,”demişti.LynneveBillileyuzleştiğimizkrizinkokenindekiunsurakarşısaldırıyageçmeduşüncesini

sıksıktartışırız.Bunuyapmakokumaktaolduğunuzkitabınbubolumununbaşındayeralansorulardan uçuncusunu yanıtlamayı gerektirir: Eylemlerimizin haklılığına hangi ilkelerigerekçegöstererekkanatgetireceğiz?İlk Amerikan yerleşimcileri onları bir araya getirici ilkelere sahipti. Tiranlığa karşı

çıkmışlardı ve ozgurluklerini kazanmakta kararlıydılar. Bunlar bizim zamanımızda da yoluaydınlatanışıkolmalı.Amagunumuzdunyasınınbirbirindenfarklıgoruş ve alışkanlıklarınabakılırsa, daha evrensel bir hedefe gereksindiğimiz anlaşılır. Tiranlık, ozgurluk, bağımsızlıkgibi sozcukler artık tamamen ne anlamda ifade edildiklerine bağlıdır. Bu kitabın oncekibolumlerinde gorduğumuz gibi, Afrika’da ABD’yi tiranlık olarak gorenler var; Latin

Amerika’da, Asya’da ve Ortadoğu’da ozgurluklerini ve bağımsızlıklarım baskı altında tutanrejimleredestek verdiğimize inananlar var.Oyleyse uçuncu soruyunas ıl yanıtlarız? Sadecekendiahlaki,diniyadafelse ideğerlerimizibaşkalarınadayatmakadınayolaçıkmadığımızı,gerçekvekalıcı evrensel çıkarlar yonunde birşey yaratmapeşindeolduğumuzunet olaraknasılsaptarız?

62-BeşOrtakNokta2006yılınıngüneşlibirgunu,ColoradoUniversitesi’ndebirkonuşmayaptıktansonraSarah

McCuneveJosephPehabeniBoulder’dekiotelimdenaldı.OrayakonuşmayapmakuzeredavetedilmemisağlayanlarColoradoUniversitesi’ninoğrencileriydi.UluslararasıilişkileroğrencisiSarah,LatinAmerika,AfrikaveGuneyAsya’dabulunmuştu. Joseph iseuluslararası ilişkiler,İspanyolca ve sanat eğitimi alıyordu. Arjantin’de altı ay kalmış, Mendoza’daki CuyoÜniversitesi’nedevametmişti.Ben arabada one oturdum, Sarah ise Joseph’in arkasına geçti. Kayalık Dağları’nın

oluşturduğufondaDenver’ekadarrahatlatıcıbiryolculukyapmayıumuyordum.BanaET’likyaşamımla ve sonrasında yapmakta olduğum işlerle ilgili sorular sordular. Sonra ben deonlarabizimkuşağınkendilerineteslimetmekteolduğudünyayayönelikduygularımsordum.“Kaygı,”dediSarah.“Korku.Bizimiçinyaşanmasıgerçektenzorzamanlar.Sizinyaşınızdaki

insanlar,yirmiliyaşlarımızdageldiğimizkonumun,yaşamımızıngerikalanınıbelirleyeceğinisoyler. Bu tur sozler bizi dehşete duşuruyor. Bir sonraki aşamada ne geleceğini merakediyoruz.”Joseph,“Hayatadevametmekvebuyumekistemediğimizanlamındaalmayınbunu,” diye

ekledi. “Sadece o keşmekeşe girmek ve hayatımızın sonraki kırk yılını ticaret dunyasınınmerdivenlerini tırmanmaya çalışarak, kariyer değiştirerek geçirmek, sonunda da orta yaşkrizinegirmekistemiyoruz.”OakşamDenver’deotekioğrencilerveProfesorRobertPrinceilebuluşacağımızrestorana

gittik. Denver Universitesi’nde kıdemli bir kursu sahibi olan Robert Prince de benim gibi1960’lıyıllardaBarışGonulluleri’nekatılmıştıveoğrencileriiçinsadeceilhamverenbirhocadeğil,aynızamandasozleriniuygulamayageçiren,onabakarakdeğişimiarzulayacakları birörnekkişiydi.Robbana, “Bugençler inanılmaz,”dedi. “Dunyadaolupbitenleri gorebiliyorlarvebunları

değiştirmekte kararlılar. Korkarım eğitim sistemimizin genel eğilimi onların guven veinancınıkırmaya,onlarıçarkındişlileri arasında eritmeye yonelik. Sen veben gibi insanlaronlarabirçıkışyoluaçmak,enerjilerinipozitifeylemlerekanalizeetmelerineyardımetmekzorunda.Sayısızparlakzekâkullanılmayahazırbekliyor.”Oakşamoğrencilerinsurekliolarakkendilerineverasetledevredilenbozuksistemdensoz

ettiğiniduydum.AyrıcaRAN,Uluslararası Af Orgutu, Pachamamaİttifakı ve oteki STK’larınonlaraumutverdiğinisöylüyorlardı.Ruhlarıvekararlılıklarıbeniderindenetkilemişti.Sarah, Joseph ve bir başka arkadaşları olan Eric Komacki yemekten sonra beni otelime

bıraktı.EricyoldabanaColorado’nunFt.CollinskentindekiyerelbirşirketolanNewBelgiumBrewing bunyesinde yaptığı araştırmadan soz etti. “Bu bir bira imalatçısı ve yaptıklarıbiradanhiçhoşlanmam.”Duralayıpguldu.“Amainsanlarayaklaşımlarıçokhoşumagidiyor.İşyonetimininnasılolmasıgerektiğikonusunda onculukedenbirşirket.”Arkadaşlarınabaktı.Tekrarbanadöndü.“İyikuruluşlararasındabirkaçortaknoktaolduğunusaptadık.”“Beş,” dedi Sarah. “Adalet, şeffaflık, guven, işbirliği ve sistem içindeki herkese refah

taahhüdü.Özündedemokrasinintemelunsurlarıyani.”

Bana kendi iş planlamalarına bu ilkelerle uyumlu yaklaşa nşirketler ustunde yaptıklarıçalışmalarıanlatmışlardı.Arjantin’dekibirseramikfabrikasından,Ortadoğu’dakiorganikgıdakooperatiflerinekadaruzananbiryelpazedenmodellerseçiyorlardı.DenverUniversitesi’ninooğrencileriuçuncusoruya,birleştiriciilkemeselesineyonelikbir

yanıtformuleediyordu.Ardındanbirkaçliseoğrencisiçıkıpgeldi,benienbeklenmedikyerdebulduvemeselelereyönelikkavrayışlarıylaşaşkınlıktanfelçolmamayolaçtı.

63-FırsatZamanlarıBarış İsteyen Gaziler organizasyonunun 2006 yılında Seattle’de yaptığı ulusal kongrede

açılış konuşması yapmaya davet edilmiştim. Hayatlarını ulkeleri için tehlikeye atmış,şimdiyse barış için haykıran bu adamlar ve kadınlarla bir araya gelme duşuncesi beniheyecanlandırmış,merakasevketmişti.Aralarındaçoksayıdakişininkolunuyadabacağınıkaybettiğini, izikselolduğukadarduygusalbaşkayaralarındaacısınıçektiğinibiliyordum.Oinsanlarşimdinedüşünüyordu?Ulkeyi uçakla boydan boya geçerken dostum Llyn Roberts’in yazmış olduğu The Good

Rememberingadlıkitabıntashihkopyasınıokuyordum.Kitapdunyanınher tarafındanyerelbilgelikörnekleriyansıtıyorduveşubölümbeniözellikleçarptı:

Fırsatlarınbololduğuzamanlardayaşıyoruz.Gazeteokuyankişilerolarakmanşetlerdenfırlayıp çıkmış gibi gorunen gundelik krizler karşısında, kendimizi sorumluluk altındaezilmişhissediyoruz.Oteyandanbiliyoruzki,krizvekaosbirşeyleriniçyuzunuvedeğişimikavramamızda en onemli unsurları teşkil edebilir; sık sık kor gozumuzle baktığımızseçenekleri zorlayabilir. Ya şamakta olduğumuz zamanlar, gonderilen mesaja kulakvermemizveönemsememiziçinbizeyakarmaktadır.Bu paragraf, olup bitenler karşısında pozitif eylemlere yonelerek tepki veren ticari

kuruluşlar ve yoneticilerini, toplumun iyi unsurları olmaya ikna eden STK’lar hakkındakidüşuncelerimi ozetliyordu. Yaşadığımız gerçekten de ‘fırsatların bol olduğu zamanlar’ idi.Gazilerinbuiyihaberiduymayaihtiyaçlarıolduğuhissinekapılmıştım.Seattle’ye inince onların arasına karıştım, bir ‘açık mikrofon’şiir okuma etkinliğine ve

oluşturduklarıatölyelerinbirçoğunakatıldım.Ordudayirmiyılınıgeçirdiktensonra,ikincikezişgal ettiklerinde Irak’ta yapılanlardan tiksinerek istifa edenbir kadın gazimizlebira içtim.Bacaklarıolmayanbiradamınsilaharkadaşlarındançılgıncaalkışalanbirağıtıseslendirişiniizledim; “Bacaklarımı George Bush ile Dick Chaney petrolu, altın havyarından yapılmadondurmalarına{84}şurupedebilsindiyekurbanverdim,”diyordu.İçinde oldukları husranı, o keyi ve hayata geçirilmesine katkıda bulundukları bir yanlışı

doğruya donuşturmekteki kararlılıklarını hissettim. Bir konuşma yazmamış, hattasoyleyeceklerimin anahatlarını bile belirlememiştim.Yureğimdengeldiği gibi hitap etmekistiyordumonlara.Konuşmamınmedyadayer alacağını biliyordumamaher turlu kaygınınüzerineçıkanarzum,ogazileredoğrudanveiçimdengeldiğigibiyaklaşmaktı.Omuazzammekandakarşılarınaçıkıpyuzlerinebaktığımda,aramızdaderinlereuzananbir

akrabalıkolduğunuhissettim.BostonUniversitesininbir oğrencisiykenonların gemilerininBoston Donanma Limanı doklarına yanaşmasını engellediğimde hissettiğim o kedensıyrılmıştım.PanamaCity’yialevbombardımanınatuttuklarındahissettiğimo kedeyokolupgitmişti. O podyuma çıkarken tekhissettiğimşey,şirketokrasi tarafından somurulen otekiinsanlara duyduğu mşe kat ve sevgiydi. Geçmişte buyuk olasılıkla duştüğumuz ikiruyuşmazlıklarınarağmen,onlarbenimkardeşlerimdi.Çılgınlığı yaşamışlardı benim gibi veşimdi Barış İsteyen Gaziler bunyesinde bir araya

gelmişlerdi.Okavramın,yaniaskerlerinbarış içinelelevermesiningetirdiğiyenilikveguç

beniderindensarsmıştı.O gece soylediklerimi ayrıntılarıyla anımsayamıyorum. Onları Llyn Roberts’in kitabında

geçen, krizlerin değişime giden yolun zemin taşlarını doşeyebileceğini vurgulayan ifadeyikavramaya yonelttiğimi anımsıyorum. Sadece Bush yonetimini suçlamamaları,şirketokrasininherhangibirbaşkandandahabuyukolabileceğinianlamalarıiçinyakardığımıanımsıyorum. STK’ların değişim için cesaretle mucadele verdiğini, RAN’ın gonulluordularının, Home Depot orneğinde olduğu gibi doğrudan topluma hitap etme yontemininasıl kullandığını anlattım. Gazilere, kendilerine ve organizasyonlarına inanmaları,üniformalarınıkuşanırvedemokrasiyikorumakiçinyeminederkenyaratmayıamaçladıklarıdunyaya inanmaları için yakardım. Ve sonra birçok dinleyiciye yonelttiğim duşünceyitekrarlayankendisesimgeldikulağıma:“Torunumun ve Afrika’daki, Latin Amerika’daki, Ortado ğu’daki, Asya’daki başka her

çocuğunbarışçıl, hayatta kalınabilir ve istikrarlı bir dunyada yaşaması içindunyamızın bukavramlardoğrultusundadeğiştirilmesigerekir.”Busözlerisöylerkenbirleştiriciilkelerinbirbaşkaparçasınıbelirlediğiminbilincindeydim.Kursuden inip kitap imzalayacağım yere doğru ilerlerken iki genç adam yaklaştı bana.

Organizasyongorevlilerindenbirionları,“Herkesgibisırayagirmenizgerek,”diyeuyarmayaçalıştı.Amakolayyılacaktiplerdeğillerdi.BiriWashington’dakiOlympiaLisesi’ninvediğeriSeattle’dekiUniversiteHazırlıkOkulu’nun oğrencisiydi.Adları JoelBrayveTylerThompsonolan bu iki çocuk, banaBir Ekonomik Tetikçininİtirafları I’i okumanın kendilerini eylemegeçmeyeyönelttiğinisöylediler.Kalabalıktanusulcasıyrılıpsakinbirkoşeyegiderkenbiribanaoakşamtorunlarımlailgili

söylediği mşeyden derinlemesine etkilendiğini anlatıyordu. “Onlar sizin torunlarınız amabenim çocuklarım olacak,” dedi. “Hepimizin kavramas ı gereken en onemlişey de bu işte.Dünyanıntümçocuklarıbirgeleceğesahipolmadıkçabizimkilerindeöylebirşansıolamaz.”Sonrakitap imzaladığımmasanınbenimolduğum tarafına geçtiler ve arkamdadurdular.

İmzafaslınıbitiripdikkatimitamamenonlarayöneltenekadarbeklediler.Joel,“KüreselBilinçlenmeveDeğişim(GAC)adınıverdiğimizbirkulüpkurduk,”dedi.Tyler devam etti. “Birkaç haftalık bir planlama aşaması suresince, amaçları bizimkilere

benzeyenyuzlerceinsanvekuruluşlailişkiyegeçtik,oaradaokulumuzdakioğretmenlerinvebaşkaöğrencilerindesteğinitopladık.”Joel, “O aşamaya dek konuştuğumuz herkes olumlu ve heyecanlı tepkiler vermişti,” diye

sozegirdiyeniden.“Anlaşıldığıkadarıylaherkesbununbirparçasıolmakistiyordu.Politika,ekoloji,toplumbilimveekonomialanındabirçokmeseleyiçalışmakapsamımıziçinealmayakarar verdik. Ama sizin kitabınızı okuduktan ve Al Gore’ninUygunsuz Gerçek adlı ilminiizledikten sonra, ekonomi ve çevre, bu iki kavramın birbirini nasıl etkilediği ustundeyoğunlaşmamızgerektiğinekararverdik.Tylerbanabirparçakağıtuzattı.“Çokmeşgulolduğunuzubiliyoruzamae-postalarlaneler

yapmaktaolduğumuzusizeduyurmakisteriz.”

Seattle’dendöndüktensonraJoelileTyler’denbiriletigeldi.Ekindeşuvardı:MisyonBildirgesi:Kuresel Bilinçlenme ve Değişim (GAC) bilinçlenmeye, değişime ve kuresel konulara

nihayetinde getirilecek çozumlere katkıdabulunmayı amaçlar. Ya şadığımız dunya birçoktoplumsal,siyasi,ekonomikveçevreselsorunlayuzleşmektedirvebizbumeselelerinherbirininetkilerinikendiyaşamsuremiziçindegoreceğiz.Çozumlerinbulunmaklakalmayıpuygulamayadakoyulması için, toplumumuzdaki herkesten yardım ve aktif destek almakşarttır. GAC’ın amacı, bir yandan insanları sorunlar konusunda eğitirken, bir yandan daçozumeyonelikaktifroloynamalarınısağlamaktır.Kendidevinimegeçirdiğimizolgularınetkilerinihepbirlikteveancakbuşekildegeridondurebiliriz.Tehlikeyeduşmüş olanşey,yaşamdatutunmayeteneğimizdir.Oliseoğrencilerininkimişeylerinoneminiboylesineçarpıcıvurgulamasıkarşısındabuyuk

memnuniyet duydum. Sınavlar, ev odevleri, not ortalamaları, universite kabul kriterleri, işimkânları ve travmatik etkileri olabilecek başka performans yarışları gibi konularayoğunlaşmalarını sağlayarak dikkatlerini kritik meselelerden başka yone çekmeye çalışaneğitim sistemi tarafından uyutulmamışlardı. Televizyon tarafından anesteziye tabitutulmamışlardı. Ya da salınan korkuyla hareketsiz bırakılmamışlardı. O iki genç adameksiksizveenginbirbilinceulaşmıştı.‘Yaşamdatutunmayeteneklerini’kavramışlardı.Benimneslimin bırakmakta olduğu dehşet verici mirasın etkileriyle onlar (çocukları ve torunlarıdeğilbizzatkendileri)yuzyuzekalacaktı.Ayrıca tumdunyayıkapsamayanbirçozumun işeyaramayacağını da anlamışlardı. Ve yapabileceklerine, başarıya ulaşabileceklerineinanıyorlardı.Oe-posta’yıtekrarokurkenbirleştiriciilkeninogençlerintoplumdakiherkesikucaklamaya

yonelik taahhudunu içermesigerektiğini anladım.Toplumsal, çevresel ve ekonomik adaletisavunanSTK’Iarınönplandatuttuğuilkelerikapsamalıydık.DenverÜniversitesiöğrencilerininvurguladığıbeşortaknoktayıgozonundebulundurmalı,

gozetmeliydik. Çocukların kendini guvende hissederek buyumesi ve gelişmesindeki dişilvarlığın hakkını kavramamız gerekiyordu. Katı ahlaki ya da dini soylemler yerine, gununkoşullarınauygun,tümerkekler,kadınlar,hattayaşayanorganizmalartarafındanpaylaşılacak,gerçekten evrensel olan bir soylem benimsemek gerekiyordu. Ve basit, herkesin ezberinegeçirmeyi isteyeceği bir soylem olmalıydı. O e-postanın çıktısını aldığım kağıdın arkasınıçevirdimveaşağıdakisözlerikaraladım:

Birleştirici ilke, her yerdeki her halk için kalıcılığı ve surekliliği sağlanabilir bir dunyabarışıyaratmakararıdır.İçimdenbuifadeyeboylebirdunyayı,tumçocuklarlapaylaşmadıkçahiçbirçocuğunmiras

alamayacağınadairbirşeylereklemekgeldi.Amasonrabununbelirtilmeyegerekolmayacakkadaraçıkbirbeyanolacağınıdüşündüm.Aynısaptama‘adaletli’sozcuğuiçindegeçerligeldikulağıma. Bitkileri, hayvanları ve tum doğal çevreyi duşununce, kalıcı ve surekliliğisağlanabilirifadelerinindeaynışeyeyoneldiğinekararverdim.Eniyisimanifestoyukısa,ozveucuaçıkkavramlardanuzaktutmaktı.

Heryerdekihalklariçinistikrarlı,yaşamdasurekliliğisağlanmışvebarışınhakimolduğubirdünyaamaçlıyoruz.Denver ve Seattle’ye kadar yaşadığımız zamanları tarihinönemli bir dilimi olarak kabul

ediyordum.Şimdiyseuniversiteveliseoğrencilerinibusavaşınbitirilmesinidayatankıdemligaziler olarak goruyorum. Bu duşunce, STK’lardaki insanlarla yaptığım konuşmalarla veemperyalistkapitalizmidemokratikkapitalizmedonuşturmeduşuncesiylebirleşince,tarihinen önemli dilimindengeçmekte olduğumuza inanmama neden oluyor.Toplumumuzunsendelemekteolduğunu,somurduğumuzu, istikrarsızlığın ve eşitsizliğin liderlerimizin işinegeldiğinibiliyoruz.Amabizeenaçıkşekilde ifadeedildiklerindebilebugerçeklereşüpheyleyaklaşmamız oğretildiğinden, herşeye rağmen ayak suruyoruz. Bu tereddudumuzuntemelinde neredeyse yaptığım her sunumda birilerinin yonelttiği bir soru var. Ve o sorugünümüzdekarşımızadikilenenönemliaçmazıdilegetiriyor.

64-ZamanımızınEnÖnemliSorusuDinleyici sıralarının ortasındaki koridora çıkarak aldığı mikrofonla sorusunu yonelten

kadınotuzlarınınsonlarındayadakırklarınınbaşlarındaydı.“Sorumusormadanoncesoylediğinizherşeyekatıldığımıbilmeniziisterim,”dedi.Kumral

saçları,banaMerylStreep’inkinianımsatanhoşbirgulumsemesivardı.Gokmavisibluzuvebejrengipantolonukimliğikonusundaipucuvermektenuzaktı;oğretmen,avukat,sanatçıyadaevhanımıolabilirdi.“Dunyayıdeğiştirmekiçin,ticarikuruluşlarıamaçlarınıdeğiştirmeyeikna etmemiz gerekir,” dedi. “Birkaç varl ıklı insana hizmet etmekten vazgeçip, geri kalanherkesin, bizler için daha iyi bir yaşamkurulması amacınaodaklanmaları gerekir ki, bunaçevreyi ve hepimizin içinde yaşadığı toplumu sakınmak da dahildir.” Çok ho ş birgülümsemeylebaktıbana.“Kesinliklekatılıyorum.”O ana gelindiğinde, o giriş konuşmasını neyin izleyeceğini kesin denebilecek netlikte

anlamıştım;herkesemusallatolan,herkesinkafasınıkurcalayansorugeliyordu.Vebu,dortmaddelik,hepimizinkendikendineyöneltmesigerekensoruydu.Kadınellerinimeydanokurgibibelinekoyduveyuzumeaynıtarzıyansıtır şekildebaktı:

“Amabenyanibireyolarakbenbunungerçekleşmesiiçinneyapabilirim?”İçimden kendi kendime, ‘İşte geldi,” derken ha ifçe oksurerek boğazımı temizledim ve

“Teşekkürederim,”dedim.Okonferansturnesinebaşlarkenherkonuşmamdaaynısorununsorulupsorulmayacağını

merakediyordum.BuHitlersonrası,Atombombası-Vietnam-Watergate-11Eylül-Iraksonrasıbaskınkarakterininbelirginbirunsurunuoluşturuyorolabilirmiydi?Kendimizienbaşındanberimiolabildiğinceküçükveçaresizhissediyorduk?Sorunun çağrıştırdığı hususları çozumlemeye çalışırken sık sık buyukbabamı

düşünmüştum. Buyuk Bunalım donemine denk gelen yıllarda New Hampshire kırsalındafaaliyetgosterenkuçukbirmobilyaimalatıişivarmış.Hernekadarbendoğmadanolmuşsede, onun ununun golgesi altında yetiştiğimi anımsıyorum. Efsanevi bir anlatıma gore,çalışanlarına danışmadan işle ilgili belirleyici kararlar almazmış. Kendisinin de ait olduğutoplum parçasının en yoksul uyeleri iyi yaşam surmedikçe çocuklarının da daha iyi biryaşama sahip olmayacağını savunurmuş.Koşullardayattığında da kendini, içinde yaşadığıtoplumuBuyukBunalım’dançekipçıkartmaya adamış.O vebaşkakimi işadamları,muhtaçinsanlarıevleriniveçiftliklerinideğerlerininyuzdebirlerle ifadeedilebilecekparalarasatınalarak istismara yonelmek yerine, işsizlere (ormancılara, marangozlara, çopçulere,tesisatçılara,dokumacılaravedoşemecilere)hayatınıçalışarakkazanmaolanağısunacakbirekonomi modeli yaratmış. Buyukbabam bana hiçbir zaman bir iyilik meleği olarakanlatılmadı; geride bıraktığı efsane doğmamış torununun geleceğinin ancak o çaresizçiftçilerinveişçilerintorunlarınınkidegarantialtınaalındığıtakdirdekurtulacağınıkavramışbilgekişiportresiçiziyordu.Babamı da duşunuyordum. Hitler’i Avrupalı bir despot olarak gorduğunden emindim.

“Adambirkaçmilyonki şiyi oldurduyseneolmuş yani?BenYahudideğilim.Okyanusun oteyanındayaşıyorum.Guvendeyim.”Buturbahanelerlekendiniofelakettensoyutlayabilirdi.Ya

dahiçdeğilse,biryabancıdiloğretmeniolarakçevirmeneğitmenliğigibiguvenlibirişikabuledebilirdi. Onun yerine gonullu olarak donanmaya katılmış ve Atlantik’i geçen ticaritankerlere yerleştirilen toplara verilen elemanlardan biri olmuş, yani savaşın en tehlikeligörevlerindenbiriniyapmıştı.Oy hakkı verilmesini savunan kadınları, sendika onderlerini, insan hakları gonullulerini,

tufeknamlularınaçiçekkoyangençkızları,VietnamSavaşı protestocularını,Moskova’da vePekin’detanklarınonuneyatanoğrencileriduşundum.Ozamanlarçokgerilerdekalmış gibigeliyordu. Ama hepsi benim yaşam surem içinde gerçekleşmişti. Ve bunlar gunumuzudüşunmeyeyoneltiyordubeni.GunumuzuveOregonormanlarındabuldozerlerinonuneyataninsanları, şirketler tarafından kiralanan paralı askerlerin onları topraklarından surupçıkartmasını engellemek için kendilerini çitlere zincirleyen Kolombiyalı çiftçileri,sweatshoplardaüretilmişformalarıgiymeyireddedensporcuları,pankartasmakiçinbinalaratırmananları, şarkı soyleyen,şiir yazanları, sadece çevre dostu urunleri ya da toplumsalsorumluluklarım idrak etmiş irmalarınkileri ya da yerel olarak uretilenleri satın alanları,benim kızım gibi buyuk paralar kazanabilecekleri ticari kariyerleri terk edip, kendileriniamaçlaraveparadanfazlasınıverebilecekyaşamtarzlarınaadayanlarıdüşünüyordum.Mavi bluzlu kumral hanıma, “Bu soruyu çokduyuyorum,biliyormusunuz?”dedim. “Ama

nedensorulduğundanhalaemindeğilim.Sizvebenbirdemokrasiolmakla,gereğindeeylemegeçmekle gurur duyan bir ulkede yaşıyoruz.” Ona buyukbabamın ve babamın oykulerinianlattım. “Lutfen yalnız olduğunuzu duşunmeyin.” Oteki dinleyicilere bakt ım. “Bu hanımınsorusunukaçınızpaylaşıyor?Kaçınızişleridüzeltmekiçinneyapabileceğinibilmekistiyor?”Birsurucukalktı.Donupbakıncakadınanladığını ifade ederşekildebaşınısalladı.“Neden

kendimiziguçsuzhissediyoruz?”diyesordum. “Bir ipucu:Şirketokrasiningucumuzubizdençekipalanbirişbirlikçisivar.”Kaşlarıha ifçeçatıldı,sonrabanayineyuzundebirMerylStreepgulumsemesiylebaktı.“O

işbirlikçibiziz,kendimiz.”“Doğru.Bizimiznimizolmadangücümüzübizdenalamazlar.”Mikrofonu bırakacak gibi oldu ama sonra vazgeçti. “Oyleyse tekrarlıyorum. Ne

yapabilirim?”“Herşeydenoncegucunuzugerialın.Vetanıdığınızherkesiaynısınıyapmaya iknaedin.”

Tekrarotekidinleyicileredondum.“Eğer‘Sorunçokbuyuk,ticarikuruluşlarvehukumetçokguçlu, hiçşansım yok,’ deme eğilimindeyseniz, bu kendi hesabınıza atacağınız bir geriadımdır. Tanr ı’yaşukurler olsun ki, atalarımız 1770’lerde ‘İngiltere kralı çok kudretli, onakarşıhiçbirşeyyapamam,’dememiş.”Dinleyicilere daha once başkalarına da yaptığım gibi ulusumuzu kuranların, bunu

boyunlarını tehlikeye atarak yaptığını anlamamız gerektiğini anlattım. Tarihin en guçluimparatorluğunun karşısına dikilmişler ve sonunda kendi devletlerini kurmuşlardı. Kral’ınnazarındaonlarhaindi,teroristti;idamıhaketmişlerdi.Onlarıngosterdiğicesaretsayesindebugune geldik ki, bunda Hitler’i durduran nesillerin katkısı da çok buyuktur. Onlarıncömertliğinin,kurbanvermekteduraksamamalarınınhakkınıveriyoruz.

Biz de cesur olmalıyız. Biz de verici olmalıyız. Elmasa, altına, dizustu bilgisayarlara, ceptelefonlarına daha fazla para odemeye hazır olmalıyız; yanimadencilik irmalarına adaletliucretler vermeleri, sağlık ve sigorta hizmetlerine yonelmeleri için dayatmalıyız;sweatshoplarda değil, çalışanlara adaletli davranılan işyerlerinde uretilen malları dahapahalıyaalmayarazıolmalıyız.Kuçuk,dahaazyakıtharcayanarabalarkullanmalıyız; genelenerjisar iyatında,hattatuketimingenelindekısıntıyagitmeliyizvedoğalçevreylebirlikteoçevreyi yaşam alanı edinmiş canlı turlerini esirgemeliyiz. Her edimimizin, aldığımız herurununbaşkainsanlarınveonlarınyaşamalanlarının ustunde etkileri olduğunayonelikbirbilinç geliştirmemizşart ve onemlidir. Gunumuzde tutturduğumuz yaşam tarzlarımız,çocuklarımıza ve torunlarımıza bırakacağımız mirasın geleceğini belirlemektedir. Bizdenoncegeçipgidenlergibi,bizlerdebizdensonragelenlerehiçdeğilsebizebırakılankadariyibirdunyabırakmakiçinfedakarlığa,hattagerektiğiyerdeenustduzeyfedakarlığıyapmayahazırveistekliolmalıyız.Bireylerfarkyaratır.Bunuunutmanınkolayolduğunubiliyorum,çunkuşirketokrasibiziA

urunuyerineBurununualmaklaherhangibirfarkyaratmayacağımızaiknaetmekiçinheryılmilyarlarcadolarharcıyor.Amabizinsanlarınbirbirinietkileyebileceğiniöğrendik.RAN’da,AfOrgutu’nde, Pachamamaİttifakı’nda, MoveOn’da ve benzer başka organizasyonlardaçalışanlarıhatırlayın.Sizibizzatetkilemişolaninsanlarıhatırlayın.New Hampshire kırsalında yaşayan biri olarak, Rosa Parks adında bir kadın çıkıp da

gosterenekadar,Guney’inkimikesimlerindeAfrikakokenliAmerikalılar’ınotobuslerinarkasıralarında oturmaya zorlandığından habersizdim. Evimizin çevresinde birçok ayrıksı ot,zehirlisarmaşıkbitervebizbunlariçinkimyasallarkullanırız.RachelCarsonSessizBahar{85}adlıkitabınıyazanakadar,kullandığımızDDTadlımaddeninbalıkları, kuşları, sincapları vebaşka canlı turlerini de oldurduğunu bilmiyorduk. O kitap kuresel bir çevre hareketidoğmasınısağladı.Başkabirhareket,birsiyasigirişimbaşlatanEugeneMcCarthyiseulkeninen guçlu başkanlarından biri olan Lyndon Johnson’un key ini fena halde kaçırdı. GerçiMcCarthybaşkanlık seçimini kazanamadı amaVietnamSavaşı’nın sona erdirilmesine ciddikatkıda bulundu. Coretta ve Martin Luther King Jr. bize duşlerin gucunu oğretti;ırkçılıkbariyerlerinisadeceburadadeğil,GuneyAfrika’davebaşkabirçokyerdeyarıpgeçti.BabambanaBağımsızlıkBildirgesi’ndevurgulananilkelereyonelikderinbirsaygıaşılamıştır.Annemokulgazetesineyazmamiçinbeniyureklendirmiş,tartışmatakımıylayaptığımızçalışmalarısaatlercesabırladinlemiştir.Ebeveynleriminyüreklendirmesiolmasa,bukitabıyazamazdım.Oakşambunlarınhepsinidinleyicilerimeanlattım.Ardındanmikrofonunbaşındançekilip

yerine geçmiş olan kadına baktım. “Çalışıyor musunuz?” diye sordum. Başını sallayarakolumluyanıtverdi.“Neişleuğraştığınızıbizeanlatmakistermisiniz?”“Öğretmenim.”“Olağanustu ayrıcalıklı bir konum. Uçuncu sınıftayken oğretmenim Bayan Scharne okul

bahçesiniegemenlikalanınaçevirmişolankabadayıçocuklaradiklenmemiçinbanaguçverdivesonrasındayaptığı konuşmadabedenimi savunduğumgibi duşuncelerimide savunmamgerektiğinianlattı.LiseninikincisınıfındaykenİngilizceöğretmenimizRichardDavis,kalemingerçekten de kılıçtan daha etkili olduğu duşuncesini yerleştirdi beynime; ertesi yıl tarih

öğretmenim Jack Woodbury guçlulerin aynı zamanda etkilere açık olduğuna ikna olmamısağlayacakkitaplarıokumalistesiolarakverdi.‘Krallardainsandır,’diyordu.‘Onlar ınkalpleride seninki,benimkigibikırılabilir. Kanar. İkna edilebilir ve kibirden arındırılabilir.’Onemlisözlerdibunlar.”Kumral kadın yerinden kalkıp yeniden yavaşça mikrofona yurudu. Konuşmak için sıra

bekleyenlerinenonundekiadamdaha ifçeyanaçekilerekyerinionabıraktı.“Sanırımbendebiliyordumbunu,”dedikadın.“Amazamanzamanunutmakinsanadahakolaygeliyordu.Art ıköyleolmayacak.Benbiröğretmenim.Öğreteceğim;gerçekanlamdaöğreteceğim.”

65-GünBuGündürGunumuzde formule bağlanmış çozumler isteme eğilimindeyiz. Bu bizeşirketokrasinin

öğrettiği birşeydir.Oncedenseniniçini şaretlenmişyoluizle!Başınağrıyorsabeyazhapıal;kalbindeyanmavarsapembeyiyut.Otoriteyi asla sorgulama.Oğretmenaradığın yanıtlarınhepsinibiliyor.Yadarahip.Politikacı.Patron.CEO.Şirketbaşkanı.Formule edilmiş çozumler, reçeteyle sunulan yaklaşımlara olan katı bağlılığımız,

normlardansapıpaykırıduşmekorkumuz...Koşullandırmaylagelenbutepkilerdirbiziderinsorunların içine savuran. Rasyonel, bilime dayalı bir toplum olduğumuzu soyleyerek kendikendimizi pohpohlayabiliriz. Ama hazin gerçekşudur ki yanıtları sadece imparatorunvereceğibiriradeninkucağındayız.Büyükbiryalanıyani.Birdostumyakınzamandaciddibirkalpkrizigeçirdi.Uçlubirbypassameliyatındansonra,

doktorunun kendisi hakkında verdiği rapordan soz etti bana: “Doktor tıp bilimininrahatsızlığımınnedenininbeslenmealışkanlıklarımdankaynaklandığınıkanıtlayamayacağınıamabununciddibirolasılıkolduğunusoyledi.Bendebeslenmeşeklimideğiştirdim.”Kureselolçektebizdebenzerbirdurumdayız.Zamanımızınensembolikorneği,hukumetimizinçevrekorumayayonelik yasaları yeniden yazmak uzere ele almadan once, iklim değişikliklerinininsanedimiyleartankarbondioksitoranındankaynaklandığıkonusunda,mutlakkanıtlaronesurulmesini istemesidir.Mutlak kanıtmı?Onları tatmin edecekmutlak kanıtı kim verecekbize?Şimdi her birini tartışılamaz bir saygıyla andığımız adamlar ve kadınlar tarih boyunca

statukoyusorgulamıştır.Galileo,Jeanned’Arc,MollyStark,ThomasEdison,JonasSaik,HelenKeller,Gandi,DalaiLamagibiinsanlarıalkışladık.Şunuanımsamakçokonemlidir:Oinsanlarda sadece insandı. Sizin ve benim gibi birer bireydi. Korkuyu ve cesareti, huznu ve neşeyibilirlerdi.Olağanustuşeylerbaşarmışolabilirleramaherbirikendiyolundailerlerkenzamanzaman ustesinden gelinmez gibi gorunen engellerle karşılaşmıştı. Yine de deneylerine,öğretileriniyaymaya,deneyimleriniaktarmayadevamettilervesonunda(şimdigeriyebakıpminnetleandığımızşekilde)başarılıoldular.Formule edilmiş çozumler yoktur; bize ilham kaynağı olan insanlar vardır. Sonuna

geldiğinizbukitabınsayfalarınıonlardoldurdu:Sudanlıkardeşlerdenulkesininbaşkanıolankabile kokenli adama, Barış Gonulluleri’nden STK kurucularına, lise oğrencilerindenuniversite profesorlerine, yazarlardan belgesel yapımcılarına, komşularını ikna etmeyeçalışaninsandanyerelradyoistasyonlarınısadecedinleyerekdestekleyenlerekadarsayısınıkestiremediğimherkes...Etrafınızabakın.Onlarheryerde.Aynayabakın.Sizdeonlardanbirisiniz.Farkısizyaratırsınız.Hergun.Oşekildeyadabuyollayakınınızdakiinsanları,dostlarınızı

etkilersiniz.Onemliolanbununbilincinevarmakvedunyayıdahaiyiyaşanabilirbiryerkılmayolunda birşeyleribilinçliolarakbaşlatmaktır.Hergun, tumhalklar için istikrarlı, ustundeyaşamsürdürülebilirvebarışınhakimolduğubirdünyateslimetmetaahhüdüyleuyanın.Yaptığım konuşmalarda dinleyicilerimeşunları soylerim: “Benden sizin için bir eylem

haritası çizmemi isterseniz,şirketokrasinin yapmakta olduğu şeyi talep ediyorsunuzdemektir.İstediğinizşeybudeğil.Kenditutkularınızaveyeteneklerinizesahipsinizvebunlarbenimkilerdenfarklı.Elbettekibirlikteatabileceğimizadımlarvar.Bunlarıhepimizinbildiğibasit,temelşeyleroluşturuyor.Venekadarfazlas ınıhayatageçirirsenizkendiniziokadariyihissetmenize,dahasıbizisürekliliğisağlanabilirbirgeleceğeyönelteceklerinibiliyorsunuz.”Verdiğimbirkaçörnek:Yapmamızgerekenler/Yaptıklarımız/Yapacaklarımız:•‘Perakendeterapi’yeyöneldiğimizihissettiğimizdegündelikspor,meditasyon,okumaya

dabaşkaçözümlereyönelmek.• Bilinçli alışveriş yapmak; içerdiği katkılar, paketleme tarzı ve uretim yontemleri

sürdürebilirdoğalyaşamıdestekleyentürdenolanlarıseçmek.•Edindiğimizherşeyiolabildiğindeuzunsüredayanacaklararasındanseçmek.• Herşeyindonuşturulebilirolduğukonsinyevetanzimsatışmağazalarından alışveriş

yapmak.•‘Serbest’ticaretanlaşmalarınıvesweatshoplarıboykotetmek.•Monsanto,DeBeers,ExxonMobil,Adidas,Ford,GeneralElectric,CocaCola,Wal-Martve

diğerişgucusomurusuiçindeolanveçevreyitahripedenşirketlereurunlerininedenboykotettiğinizianlatanmektuplargöndermek.

•HomeDepot,Kinko’s,Citicorp,Starbucks,WholeFoodsgibiRAN,AfOrgutuvediğersiviltoplumorgutleriyleileişbirliğinegirenşirketleriyuceltenveminnetimiziyansıtanmektuplaryazmak.•Kullandığınızaracı,evi,gardırobunuzu,yaşamınızdakiherşeyiküçültün.• Toplum orgutlerine, radyo istasyonlarına ve haklı amaçları destekleyen oteki

organizasyonlaraparagönderin.•Enerjinizivezamanınızıotürorganizasyonlaraayırın.•Yereltüccarlarınızıveimalatçılarınızıdestekleyin.•Alışverişyaptığınızyerleri,yerelürünleralmayavesatmayayöneltin.• Musluk suyu için (ve gerekiyorsa yaşadığınız yerdeki sular idaresini daha nitelikli

hizmetvermeyezorlayınamaşişelenmişsualmayın.)• Aydınlanma içindeki yerel okul aile birliklerini, komisyonları, yonetmelikleri ve

politikacılarıoylarınızladestekleyin.•Hattakendinizadayolun.• Paralarınızıkullananoluşumları(yerelbankaları,hisselerinielindebulundurduğunuzu

şirketleri, katıldığınız ortak fonları toplumsal ve çevresel sorumluluğu gozeten yatırımlaryapmayazorlayın.

•Herneredebirforumvarsakatılıpsesiniziyükseltin.

• Yerelokullarda,ensevdiğinizveeniyibildiğinizkonular(spor,eli şleri,herneolursa)üstünekonuşmayagönüllüolunveofırsatıöğrencileriuyandırmakiçinkullanmayaçalışın.

•Maliyetdışıtutulankalemleri,çevrekirliliğiniteliksizçalışmakoşullan,toplumsalmalidestek, ticari mua iyetler ve mamullerin maliyetine katılması gereken ama yapılmayançevresel, toplumsal, siyasi her turlu gideri sorgulayın; doğrudan cebimizden çıkan buharcamaları gelecek nesillere miras bırakmak niyetinde olmadığımız konusunda insanlarıaydınlatın.

• Aradakifarktoplumsalhaklarınveçevrekorumanıngeliştirilmesiiçinkullanılacağınagore, o tur maliyet dışı tutulan giderlerin muhasebeleştirilmesi ve vergilendirilmesi için,şirketleregerekirsedahapahalıakaryakıt,elektrikvehizmetverilmesiiçindayatın;tersiningeleceknesillerinşimdidensoyulmasıiçinkullanılmasınıengellemeyeçalışın.

•Yerelkütüphanelerde,kitapçılarda,kiliselerdevekamuyaaçıkdiğermekanlardaçalışmagruplarıkurulmasınıönerin.

•Vebulisteyigenişletin,tanıdığınızherkeslepaylaşın.Yukarıdasıralananmaddelerinhepsi ticaretve siyasetdun-yasının liderleri ustunde etki

yapacak turdendir. Bu imparatorluğun sahip olduğu boğucu hakimiyeti kırmak için, gucuimparatorlukların yedinci karakteristiğini oluşturan unsurun elinden almalıyız :İmparator,yani bizim orneğimizdeşirketokrasi. Çocuklarımıza bırakmayı arzulayacağımız turden birdünyayı dayatmak, ancak onların denetim araçlarının, yani ticari kuruluşların değişiminisağlamakla mumkundur.Şirketlerin iyi bir yurttaşla aynı niteliklere sahip olmasını,emperyalist yontemlerle çalışmaya son vermelerini, demokrasinin yasalarınısahiplenmeleriniısrarlaistemekhakkımızvegörevimizdir.Eylemlerinizin, para harcama ve oy hakkını kullanma yontemlerinizin, kurumlarımızı

yoneten kişilere, kendilerini istikrarlı, yaşanılabilir ve barışın hakim olduğu bir dunyanınkurulmasınaadamalarıgerektiğiyönündegüçlümesajlarvermesinisağlayın.“Giydiğimtişortedaha fazlapara odememimi istiyorsunbenden?Wal-Mart’tanalışveriş

yapmayayım mı? İhtiyaçlarımı ‘sendikal hareketlerin iyatları yukarı çektiği yerlerden migidereyim?”Bunlarsıksıkişittiğimsorulardırvegenelliklearkalarındanyinebildik ifadelergelir:“Çokçalışıyorum.Çocuklarımvar.Otürfedakârlıklaryapmayıbütçemkaldırmaz.”Ve yanıtım: “Sizden istediğim fedakarlıkdeğil, çocuklarınızın geleceğini feda etmemeniz.

Satın aldığınız markaların çevresel ve toplumsal sorumluluklarını ustlenmiş irmalara aitolmasınadikkat edin.Wal-Mart bu olçutlere (en azındanşu an için) uymuyor. Gerekiyorsadahaazçeşittişörtünüzolsun.Onlarıolabildiğinceuzunsuremuhafazaetmeyeozengosterin.Bazensweatshop uretimi mallara aslında daha fazla para odediğinizi unutmayın. Nikeurunleri ucuz değildir, ‘iyi’şirket ve mağazaların neden arkasında olduğunuzu ve ‘kotu’şirketlerinnedenkarşılarındadurduğunuzubilmesinisağlayın.”Bu sonuncusukritik.Gezegenimizinher koşesine yeni birmesaj gondermek için birlikte

çalışmalıyız; edimlerimizden etkilenen o insanların nedenlerimizi duyması, tutkularımızıhissetmesi gerekir.Şirketokrasi aldatma ve gizlilik yoluyla gelişip zenginleşir. Onlarınyalanlarınıafişeetmeliyiz.

Bu kitabın onceki bolumlerinde okuduğunuz yozlaşma, yolsuzluk ve cinayet oykulerini,tuylerinizi diken diken eden eylemleri, olayları duşunun. Bilinçli yaşamadığınız, bilinçlialışveriş yapmadığınız surece bu oykulerin gizli kalmasına yardımcı olursunuz; ET’leri veçakallarıdesteklemişolursunuz.New Hampshire’de buyumuş bir çocuk olarak 1700’lerde doğmuş, Devrim’de yer almış

olmayı isterdim.Şimdiysehayattaolduğumiçinmuteşekkirim.Sizvebenkendimiziulkeningördüğüenbüyükveolasılıkladünyatarihininenilginçmaceralarındanbirininiçineattık.Elli yaşın ustundeki insanlara bir ricada bulunmayı seviyorum. “Çoğunuzun artık işten

atılmakorkusuyok,”diyorumonlara.“Çocuklarınızyuvadanuçmuş.Oyleyseartıkgerçektenfarkyaratmazamanınızgelmiş.Başınızıdışarıyauzatın.Gençlereakılhocalığıyapın.Yonetimkurulusalonlarınısarsın.Eylemegeçin.Vebununtadınıçıkartın.”Ve gençler... “Aran ızdan bazıları ticari kuruluşlar için çalışabilir ve değişim ilhamını

içeridenverebilir.Amakimilerisureçiçindeyozlaşacakyapıdadırveonlarındışarıda,STK’larve benzeri kurumlarla birlikte çalışması daha doğrudur. Kendiniz için hangisinin daha iyiolacağınısadecesizbilirsiniz.Herşeyinotesindeşunukavramanızgerekir:Başarıevinizinyadaarabanızınyadayatınızınbüyüklüğuyleolçulmez;kendinizlebarışık,konumunuzubeğenirhalegeldiğinizzamanbaşarılısınızdır.”Herkesi eylem organizasyonlarına katılması için yureklendiririm. Amerikan Devrimi

sırasında gelişen Ozgurluğun Oğulları oluşumu gibi sivil hareketler, tarihimiz boyuncademokrasimiz için vazgeçilmez unsurları oluşturmuştur. Ve gereklilikleri hiçbir zamangunumuzdeolduğukadarhissedilmemiştir.Kitabınsonundakieklerdeçeşitlioluşumlarınvekuruluşların iletişim, erişim bilgilerinin verildiği bir liste var. Onların dışında kalanlara,aklınızı en çok meşgul eden kavramları birkaç sozcuk halinde Internet’ten arayarakulaşabilirsiniz.Onların e-posta kampanyalarına, gosterilerine ve toplantılarınakatılın; isteron dolarlık, ister on bin dolarlık bağışlar yapın, telefon yanıtlama servislerinde çalışmayagonulluolun.Yadahiçdeğilse uyeolun,sayıyıartırınvedahafazlasınıoğrenmek için çabagösterin.İstikrarlı,yaşanabilirvebarışınhakimolduğubirdunyaiçingereksindiğimizherkaynağa

sahibiz.Şirketokrasi onları bizim için sağladı. Eğitim, iletişim, ulaşım ağları, madenler veotekidoğalkaynaklar,bilimselenformasyon,teknolojikgeli şmeleramacımızahizmetetmekuzereelimizinaltında.Henuzdoğmamışçocuklarıgelecekteaçlıktanvehastalıktanolmektenkurtarabiliriz, yaşamı kolaylaştıran temelşeyleri onlara sağlayabiliriz, zenginle fakirarasındakimesafeninkapanmasını veşirketlerinoperasyonyaptıklarıyerlerdekitoplumlarahakkını adilşekilde vermesini sağlayabiliriz. Ama tum bunlar için anahtar konumda olansizsinizveayağakalkmalıvekaçkişiolduğunuzugöstermelisiniz!Aldatma ve gizliliğin yanı sır aşirketokrasi, uyuşukluğu da çok iyi kullanır. Bizim pasif

kalmamızı,reklamlarınıdiniayetgibikabuletmemizi,şuursuzcasatınalmamızıvegezegenitahripetmeyisurdurmesineseyircikalmamızıister.Bunabirsonverilmelidir.Hepimiztekerteker silkinip doğrulmalıyız. Çocuklarımızın, torunlarımızın, yeğenlerimizin ve onlarınçocuklarınınnefret ve acılarlaparamparçaolmamış, savaşlar ve terorizm tarafından harapedilmemişbirdünyayımirasolarakdevralmasınısağlamanıntekyolueylemdengeçer.

Kişisel olarakherbiriniz buyuk guce sahipsiniz; yeter ki tutkularınızın kabarmasına izinverin,onlarıyeteneklerinizlebağdaşanyonlerekanalizeedinveeylemegeçin.Seçeceğinizyolkendi yureğinizden çıkmalı; başkaları tarafından dikte edilerek gosterilmemeli. Yapmanızgerekenşeysadecebiradımatmak.İyimser miyim? Kesinlikle oyleyim. Değişimi teşvik eden ve başarılı olan binlerce

organizasyonun,şirketlerdeçalışanvekotugidişatıduzeltmegirişimiiçinenufakbahaneyikollayan o insanların, zamanını ve parasını iyi amaçlar için bağışlayan milyonlarca adsızkahramanınvarlığınıbilipdenasıliyimserolmamki?Sizinvebenimsahipolduğumuzgucunbilincinevarıpdaiyimserliktenbaşkanasılbirduyguyakapılabilirimki?Geride bıraktığımız yuz yıldan uzun sureyi kapsayan zaman diliminde biz Amerikalılar,

‘ilerleme’ dediğimizşey için vaatlerde, taahhutlerde bulunduk. Atların yerini otomobillerebıraktığı, evlerimizde elektrik kullanılmayabaşlandığı devasakentler kurduk, kuzeykışınınortasında taze urunler yememizi bile sağlayacak muazzam fabrikalar yaptık. Her gunkendimize bu ve benzeri vizyonları benimsememizi sağlayacak gorevler verdik,düşlerimizdensozettikveonlarımetheden,yuceltenkitaplar, ilmler,televizyonprogramlar ıyaptık.Herkesiosureciniçindeyeralmayayureklendirdik.Veosureciniçindekısılıpkaldık,bunaoylesineşartlandıkki,birkaçadamınbizivedunyayısomurmesineizinverdik.Onlarbirimparatorluk duşledi ve medya ağlarını kullanarak bizi, kurdukları şeyin bir demokrasi,ezilenlerin kahramanı, sağlıklı bir gezegenyaratılmasınındestekçisi olduğuna inandırmayaçalıştı. Vizyonumuz gayet incelikli birşekilde, bize hissettirilmedin bir tur karabasanadönüştürüldü.Bunungerçekleşmesinebizizinverdik,geriyedondurulmesinidebizsağlayacağız.Gerçek

vizyonumuzunkendimiziyoksulluktançıkartmak, daha sağlıklı, dahaonurlu yaşam surmekolmasıgerektiğiniyeniyenikavrıyoruz.Kendimiziatlarındoldurduğusokaklarınpisliğinden,kanalizasyonu olmayan binalardan kurtarma, daha fazla konfor ve daha yararlı beslenmeisteğiylebugereksinmeleribizesağlayacağınainandığımızbirvizyonasarıldık.Veovizyonbunubiryerekadarbaşardı.Şimdigoruyoruzki,bencilceveyıkıcıyontemleriniyerleştirmeyiamaçlayanşirketokrasitarafındanaldatılmışız.Bizezorlakabulettirilenvizyon,milyarlarcainsanı dışlıyor; doğal yaşam alanlarını ve bunların içinde yaşayan turleri yok ediyor; bizi,bizdenolacaklarıvegezegeninkendisininvarlığınıtehditediyor.Ulkemiz bugun, bir imparatorluğun (bu kitabın başındakiGiriş bolumunde sayılan) yedi

karakteristik ozelliğinin hepsini sergilemektedir. Bizim yapmak istediğimizşey bu değildi.Bunların hepsi gerçekte en temel inançlarımızla çelişe nşeylerdir. Biz materyalizmden vemodern kentler, arabalar, fabrikalar ve al ışveriş merkezleriyle gelen konfordan çok dahaonemli birşey iarzu ediyorduk. Duşumuz yaşamın kendisine donuktu. Barışın, istikrarınhakimolduğu,ustundeyaşanabilir,yeti şkinlerinkendinienaziztuttuğuidealleriçocuklarınageçirmeyeadadığıbirgezegenedairdiodüş.O çocuklardan biri yakın zamanda biz insanların neden olduğu sorunu ve aynı zamanda

sorununçözümünütanımladı.SayreAllynHerrick,Massachusetts’inHadleykentindebulunanHartsbrookLisesi’nin2006yılımezunlarınayaptığımkonuşmayıdinlediveosıradabirincisınıftaydı.Bukızımızoyılınsonbaharındaaşağıdaaktardığımyazıyıkalemealdı:

Dünyanın tamamını ilk kez ikinci sınıfta, bir haritada betimlendiği şekilde gordum.Okyanusmavi,ulkelersesarı,yeşilvepembeydi.Gezegenimizeoşekildebakmakyuzyıllarboyuncainsanlarınalgılarınıvekavrayışlarınışekillendirmişti.Hiç değilse bir seferliğine dunyaya, tum insanların kabullendiği algılardan ve

şartlanmalardan sıyrılarak bakmak, yerkuremizi bir uzaymekiğinin camından gorulduğühaliyle,yanikaranlıkuzaydaasılıhaldegormekisterim.Haritalardakisınırlarınveulkelerinustuneyazılıadlarınbizimyarattığımızşeylerolduğunudahasomutgormekisterim.Bizibirbirimizden ayıran, insan eliyle yaratılmış sınırların mutlak olmadığını gorursek, bugezegenüstündegerçektenasılbirbirimizleiçiçeolduğumuzukavrayabiliriz.Bize doğru olarak gosterilen ya da oyle olduğu ifade edilenşey sonsuza dek bizimle

kalabilir.Nevarkiben,evriminisurdurmekteolanbirdunyatoplumuolarakgorevimizinoşeyleriasılhalleriyletanımakveustumuzdekietkilerinikavramakolduğunuduşünüyorum.Ancakozamangeleceknesillerinyaşamdatutunabilmesiiçinşartolaneylemleregirişmeyebaşlayabiliriz.Oeylemleregirişmezamanımızgeldi.Yenibirvizyonoluşturmakiçingereksineceğimizher

şeyesahibiz.Tumkaynaklar,ağlarvesistemleryerliyerineoturdu.Geridebıraktığımızbirkaçyıldabununiçingerekliistekveiradeyesahipolduğumuzudaanladık.Biz,sizvebengerekliaraçlarasahibiz.Dünyayıgerçekanlamdadeğiştirmekiçinçabalamayagirişilecekgün,bugündür.

KitaptaAdıGeçenKurumveKuruluşlarİçinErişimBilgileriAmnestyInternational(UluslararasıAfÖrgütü):www.amnesty.orgCinemaLibreStudio:www.cinemalibrestudio.comDemocracyNow!(DemokrasiHemen!):www.democracynow.orgDreamChange(RüyaDeğişimi):www.dreamchange.orgEcova-mali:www.ecovamali.org(GregoryFlatt,CynthiaHeilman,andSireDiallotarafındanMali’ningelişmesinidesteklemekamacıylakurulmuştur.)EducatingforJustice(AdaletİçinEğitim):www.educatingforjustice.org(Endonezya’daNikeişçileriyleyaşayanJimKeadyandLeslieKretzutarafındankurulmuştur.)Sweat(Nikeişçilerininyaşamkoşullarınıanlatanbelgesel)www.sweatthefilm.orgGlobalAwarenessandChangeClub(GAC)(KüreselBilinçveDeğişimKulübü)www.dreamchange.org(LiseöğrencileriJoelBrayileTylerThompsontarafındankurulmuştur.)GlobalDialogueCenter(KüreselDiyalogMerkezi):www.globaldialoguecenter.comMoveOn:www.moveon.orgPachamamaAlliance(Pachamamaİttifakı):www.pachamama.orgRainforestActionNetwork(YağmurOrmanlarıEylemAğı):www.ran.orgÇeşitliKonulardaÇalışmalarınıSürdürenSivilToplumörgütleriÇevreselvetoplumsalkonulariçinçalışanlarAssociationofCommunityOrganizationsforReformNow[AcilReformİçinToplumKuruluşlarıFederasyonu(ACORN)]:Tel.:(ABD-877)55ACORN,Website:www.acorn.orgBioneers:Tel.:(ABD-877)BIONEER,Website:www.bioneers.orgTheGamalielFoundation(GamalielVakfı):Tel.:(ABD-312)357-2639,Website:www.gamaliel.orgIndustrialAreasFoundation[SanayiAlanlarıVakfı(IAF)]Tel.:(ABD-312)245-9211,Website:www.industriaIareasfoundation.orgNationalPeople’sAction(NPA):Tel.:(ABD-312)243-3038,Website:www.npa-us.orgNationalTrainingandInformationCenter[UlusalEğitimveBilgilendirmeMerkezi(NTIC)]:Tel:(312)243-3035Website:www.ntic-us.orgPacificInstituteforCommunityOrganizations(PICO):Tel:(ABD-510)655-2801,Website:www.piconetwork.orgDahademokratiksiyasisistemiçinçalışanlar:CenterforResponsivePolitics(DuyarlıPolitikalarİçinÇalışmaMerkezi):Tel.:(ABD-202)857-0044,Website:www.opensecrets.orgCenterforVotingandDemocracy(OyKullanmaveDemokrasiİçinÇalışmaMerkezi):Tel:(ABD-301)270-4616Website:www.fairvote.org/irv

CleanElectionsInstitute,Inc.Tel.:(ABD-602)840-6633,Website:www.azclean.orgCommonCause(OrtakAmaç):Tel.:(ABD-202)833-1200,Website:www.commoncause.orgInstantRunoff.com:Tel:(ABD-312)587-7060Website:www.instantrunoff.comLeagueofIndependentVoters/LeagueofPissed-OffVoters(BağımsızSeçmenlerTopluluğu/KafasıBozukSeçmenlerTopluluğu):Tel:(ABD-212)283-8879,Website:www.indyvoter.orgLeagueofWomenVoters(KadınSeçmenlerTopluluğu):Tel:(ABD-202)429-1965,Website:www.lwv.orgPublicCampaign(ToplumKampanyası:Tel:(ABD-202)293-0222,Website:www.publicampaign.orgPublicCitizen(ToplumYurttaşı):Tel.:(ABD-202)588-1000Website:www.citizen.orgWorkingFamiliesParty(ÇalışanAilelerPartisi):Tel.:(ABD-718)222-3796,Website:www.workingfamiliesparty.orgDahademokratikekonomiiçinçalışanlar:TheAllianceforDemocracy(Demokrasiİçinİttifak):Tel:(ABD-781)894-1179,Website:www.thealliancefordemocracy.orgAmericanIndependentBusinessAlliance[AmerikanBağımsızİşDünyasıİttifakı(AMIBA)]:Tel:(ABD-406)582-1255,Website:www.amiba.netAsYouSowFoundation(EktiğiniBiçersinVakfı):Tel:(ABD-415)391-3212,Website:www.asyousow.orgBi-Mart:Tel:(ABD-800)456-0681,Website:www.bimart.comBusinessAllianceforLocalLivingEconomies[YerelEkonomileriYaşatmakİçinİşDünyasıİttifakı(BALLE)]:Tel.:(ABD-415)348-6284,Website:www.livingeconomies.orgCenterforWorkingCapital(ÇalışanKapitalİçinÇabaMerkezi):Tel:(ABD-202)974-8020,Website:www.centerforworkingcapital.orgCitizensTradeCampaign(YurttaşAlışverişKampanyası):Tel.:(ABD-202)778-3320,Website:www.citizenstrade.orgCleanClothesConnection(TemizÇamaşırBağlantısı):Tel.:(ABD-207)947-4203,Website:www.cleanclothesconnection.org/search.aspCoalitionforEnvironmentallyResponsibleEconomies[ÇevreSorumluluğunaSahipEkonomilerİçinKoalisyon(CERES)]:Tel:(ABD-617)247-0700Website:www.ceres.orgCo-OpAmerica:Tel:(ABD-800)584-7336,Website:www.coopamerica.orgCorporateAccountabilityInternational(UluslararasıBirleşikSorumlulukÖrgütü):Tel.:(ABD-617)695-2525Website:www.stopcorporateabuse.orgTheCorporation:Website:www.thecorporation.com

DominiSocialInvestments(DominiToplumsalYatırımlar):Tel:(ABD-800)762-6814,Website:www.domini.comDowJonesSustainabilityWorldIndex(DJSIWorld):Zurich,Switzerland,Tel.:(+41-1)395-2828,Website:www.sustainability-index.comEcologicalFootprintQuizWebsite:www.myfootprint.orgE.F.SchumacherSociety:Tel:(ABD-413)528-1737,Website:www.schumachersociety.orgFairLaborAssociation(AdilÇalışmaDerneği):Tel.:(ABD-202)898-1000,Website:www.fairlabor.orgFairTradeResourceNetwork(AdilTicaretKaynaklarıAğı):Tel.:(ABD-202)234-6797,Website:www.fairtraderesource.orgGreenMoneyJournal:Tel:(ABD-800)849-8751Website:www.greenmoney.comGreenpeace,Inc.:Tel.:(ABD-800)326-0959,Website:www.greenpeaceusa.orgIdealsWork.com:Website:www.idealswork.comInstituteforLocalSelf-Reliance(YerelÖzgüvenÇalışmalarıEnstitüsü):Tel:(ABD-612)379-3815,Website:www.ilsr.org;www.newrules.orgInterfaithWorkerJustice(IWJ):Tel.:(ABD-773)728-8400,Website:www.iwj.orgInternationalLaborOrganization(UluslararasıÇalışmaÖrgütü):Tel.:(ABD-202)653-7652,Website:www.us.ilo.orgJusticeClothing:Tel:(ABD-207)941-9912,Website:www.justiceclothing.comNationalCenterforEmployeeOwnership[ÇalışanlarıSahiplenmeUlusalMerkezi(NCEO)]:Tel:(ABD-510)208-1300,Website:www.nceo.orgNationalCooperativeBusinessAssociation:Tel:(ABD-202)638-6222,Website:www.ncba.coopNaturalStep(DoğalAdım):Tel:(ABD-415)318-8170,Website:www.naturalstep.orgNoSweatApparel(TerliGiysiYok):Tel.:(ABD-877)992-7827,Website:www.nosweatapparel.comProgramonCorporations,LawandDemocracy[İşbirliği,AdaletveDemokrasiProgramı(POCLAD)]:Tel.:(ABD-508)398-1145,Website:www.poclad.orgReclaimDemocracy.org:Tel.:(ABD-406)582-1224,Website:reclaimdemocracy.orgRedefiningProgress(YenidenTanımlamaSüreci):Tel:(ABD-510)444-3041,Website:www.rprogress.orgSocialAccountabilityInternational[ToplumsalSorumlulukUluslararasıKuruluşu(SAI)]:Tel:(ABD-212)684-1414,Website:www.cepaa.orgSocialInvestmentForum(ToplumaYatırımForumu):Tel.:(ABD-202)872-5319,www.shareholderaction.orgSustainableConnections:Tel:(ABD-360)647-7093,Website:www.sconnect.org

TransFairUSA:Tel:(ABD-510)663-5260,Website:www.transfairusa.orgTrilliumAssetManagement(TrilyumDeğerYönetimi):Tel:(ABD-800)548-5684,Website:www.trilliuminvest.comUnionwear:E-mail:resource@unionwear.com,Website:www.unionwear.comUnitedNationsGlobalReportingInitiative[BirleşmişMilletlerKüreselRaporİnisiyatifi(GRİ)]:Amsterdam,Netherlands,Tel:(+31-0-20)5310000,Fax:(+31-0-20)5310031,Website:www.globalreporting.orgUnitedStudentsAgainstSweatshops[SweatshoplaraKarşıBirleşmişÖğrenciler(USAS)]:Tel:(Sweatshop202)667-9328,Website:www.studentsagainstsweatshops.orgUnitedStudentsforFairTrade(AdilTicaretİçinBirleşmişÖğrenciler):E-mail:linam@gwu.edu,Website:www.usft.orgVerite:Tel:(ABD-413)253-9227,Website:www.verite.orgWaldenAssetManagement(WaldenDeğerYönetimi):Tel.:(ABD-617)726-7250,Website:www.waldenassetmgmt.comWhiteDogCafé:Tel.:(ABD-215)386-9224,Website:www.whitedog.comWorkersRightsConsortium[ÇalışanHaklarıKonsorsiyumu(WRC)]:Tel:(ABD-202)387-4884,Website:www.workersrights.orgGıdakaynaklarınadahademokratik,dahaolumluyaklaşımiçinçalışanlar:AmericanCommunityGardenAssociation(AmerikanBahçeDemeği):Tel.:(ABD-877)275-2242,Website:www.communitygarden.orgAmericanCornGrowersAssociation(AmerikanMısırYetiştiricileriDemeği):Tel.:(ABD-202)835-0330,Website:www.acga.orgCommunityFoodSecurityCoalition(GıdaGüvenliğiKoalisyonu):Tel.:(ABD-310)822-5410,Website:www.foodsecurity.orgEarthSaveInternational:Tel:(ABD-800)362-3648,Website:www.earthsave.orgFoodFirst/InstituteforFoodandDevelopmentPolicy(ÖnceGıda/GıdaveGelişimPolitikalarıEnstitüsü):Tel:(ABD-510)654-4400,Website:www.foodfirst.orgGlobalResourceActionCenterfortheEnvironment[ÇevreİçinKüreselKaynaklarEylemMerkezi(GRACE)]:Tel:(ABD-212)726-9161,Website:www.gracelinks.orgHeiferInternational:Tel:(ABD-800)422-0474Website:www.heifer.orgLocalHarvest(YerelHasat):Tel:(ABD-831)475-8150,Website:www.localharvest.orgNationalCampaignforSustainableAgriculture(SürdürülebilirTarımİçinUlusalKampanya):Tel.:(ABD-845)361-5201Website:www.sustainableagriculture.netNationalCooperativeGrocersAssociation(UlusalKooperatifMarketlerBirliği):Tel:(ABD-251)621-7675,Website:www.ncga.coopNationalFarmtoSchoolProgram(UlusalÇiftlikten-OkulaProgramı):Tel:(ABD-323)341-

5095,Website:www.farmtoschool.orgNationalGardeningAssociation(UlusalBahçecilikDemeği):Tel:(ABD-800)538-7476,Website:www.kidsgardening.comOrganicConsumersAssociation(OrganikTüketicilerDerneği):Tel.:(ABD-218)226-4164,Website:www.organicconsumers.orgMedyanınolumluhalegetirilmesiiçinçalışanlar:AllianceforCommunityMedia(ToplumaDönükMedyaİçinİttifak):Tel:(ABD-202)393-2650,Website:www.alliancecm.orgAlliedMediaProjects(BirleşikMedyaProjeleri):E-mail:info@alliedmediaprojects.org,Website:www.clamormagazine.org/allied/about.htmlCenterforDigitalDemocracy(DijitalDemokrasiTalebi):Tel.:ABD-202)986-2220,Website:www.democraticmedia.orgCenterforInternationalMediaAction(UluslararasıMedyaEylemmerkezi):Tel.:(ABD-646)249-3027,Website:www.mediaactioncenter.orgCenterforMedia&Democracy[MedyaveDemokrasiMerkezi(PRWatch'ınyayıncısı)]:Tel:(ABD-608)260-9713,E-mail:editor@prwatch.org,Website:www.prwatch.orgFairnessandAccuracyinReporting[HabercilikteAdilveHassasDavranış(FAIR)]:Tel.:(ABD-212)633-6700,Website:www.fair.orgMediaAccessProject(MedyaErişimProjesi):Tel.:(ABD-202)232-4300,Website:www.mediaaccess.orgMediaRights(MedyaHakları):Tel:(ABD-646)230-6288,Website:www.mediarights.orgMediaTenor:Tel.:(ABD-212)448-0793,Website:www.mediatenor.comMicrocinemaInternational:Tel:(ABD-415)864-0660,Website:www.microcinema.comOpenflowsNetworks,Ltd.:Tel:(ABD-416)531-5944,Website:openflows.orgReclaimtheMedia:E-mail:universaldeclaration@reclaimthemedia.org,Website:www.reclaimthemedia.orgThirdWorldMajority:Tel:(ABD-510)682-6624,Website:www.cultureisaweapon.orgİnteraktifMedyaveHaberKaynaklarıAlterNet:Website:www.alternet.orgCoalitionofImmokaleeWorkers/RadioConciencia:Tel:(ABD-239)657-8311,Website:www.ciw-online.orgCommonDreamsNewsCenter:Website:www.commondreams.orgFreePress:Tel:(ABD-866)666-1533,Website:www.fireepress.netFreeSpeechTV:Tel:(ABD-303)442-8445GuerrillaNewsNetwork/GNN.tv:Website:www.guerrillanews.com

HometownUtilicom:Tel:(ABD-610)683-6131,Website:www.hometownutilicom.orgIndependentMediaCenter(BağımsızMedyaMerkezi):Website:www.indymedia.org/en/index.shtmlIntheMix:Tel.:(ABD-800)597-9448,Website:www.pbs.org/inthemixTheMeatrix:Website:www.themeatrix.comPacificaRadio:Tel:(ABD-510)849-2590,Website:www.pacifica.orgThinAirRadio:Tel:(ABD-509)747-3807,Website:www.thinairradio.orgTompaine.com:Website:www.tompaine.comTruthOut:Website:truthout.orgEğitimBigPictureSchools:Tel:(ABD-401)781-1873,Website:bigpicture.orgCenterforCollaborativeEducation(İşbirliğineAçıkEğitimİçinÇalışmaMerkezi):Tel.:(ABD-617)421-0134,Website:www.ccebos.orgCoalitionofEssentialSchools(TemelOkullarKoalisyonu):Tel:(ABD-510)433-1451,Website:www.essentialschools.orgEducatorsforSocialResponsibility(EğitmenlerToplumsalSorumlulukOrg.):Tel:(ABD-617)492-1764Website:www.esmational.orgForumforEducationandDemocracy(EğitimveDemokrasiForumu):Tel:(ABD-740)448-3402,Website:www.forumforeducation.orgInstituteforStudentAchievement(ÖğrenciBaşarıEnstitüsü):Tel.:(ABD-516)812-6700,Website:www.studentachievement.orgKIDSConsortium:Tel.:(ABD-207)784-0956,Website:www.kidsconsortium.orgSchoolMediationAssociates:Tel:(ABD-617)926-0994,Website:www.schoolmediation.comSchoolRedesignNetwork(OkullarınYenidenTasarımıAğı):Tel:(ABD-650)725-0703,Website:www.schoolredesign.netYouthBuildUSA:58DayStreet,Somerville,MA02144,Tel:(ABD-617)623-9900,Website:www.youthbuild.orgToplumsaldiyalogugeliştirmeConversationCafes(İletişimKafeleri)NewRoadMapFoundation(YeniYolHaritasıVakfı):Tel:(ABD-206)527-0437,Website:www.conversationcafe.orgMeetup,Inc.:Tel:(ABD-212)255-7327,Website:www.meetup.comNationalCoalitionforDialogueandDeliberation(DiyalogveAmaçİçinUlusalKoalisyon):Tel:(ABD-802)254-7341,Website:www.thataway.orgSeptemberProject(EylülProjesi):E-mail:info@theseptemberproject.org,Website:

www.theseptemberproject.orgStudyCirclesResourceCenter(ÇalışmaÇevreleriKaynakMerkezi):Tel:(ABD-860)928-2616,Website:www.studycircles.orgYasaveadaletkonularıJusticePolicyInstitute(AdaletPolitikalarıEnstitüsü):Tel.:(ABD-202)363-7847,Website:www.justicepolicy.orgMenAgainstDestruction-DefendingAgainstDrugsandSocialDisorder[YıkımaKarşıOlanlar-UyuşturucuveToplumsalKarmaşayaKarşıSavunma(MADDADS)]:Tel:(ABD-904)388-8171,Website:www.maddads.comNationalAssociationforCommunityMediation(ToplumHuzuruİçinUlusalBirlik):Tel.:(ABD-202)667-9700,Website:www.nafcm.orgNationalYouthCourtCenter(UlusalGençlikMerkezi):Tel:(ABD-859)244-8193,Website:www.youthcourt.netSentencingProject:Tel:(ABD-202)628-0871,Website:www.sentencingproject.orgTimeDollarUSA:Tel.:(ABD-202)686-5200,Website:www.timedollar.org

NOTLAR

Önsöz{1}İmparatorlukolgusunundahaiyianlaşılabilmesiiçinBirEkonomikTetikçininİtirafları-JohnPerkinsveKulüpBilderberg-DanielEstulinkitaplarınınokunmasındayararvardır.(ç.n.)1.Bölüm{2}A.P.R.I.LYayıncılık,2005,Ankara.Çeviri:MuratKayı.(ç.n.){3}ThomasPaine:(1737-1809)İsmiABD’ninKurucuAtalarıarasındayeralangazeteci-yazar,entelektüel,radikalbirdevrimci.SağduyubaşlığıylayazdığıbirersayfalıkbildirilerAmerikandevrimindeöylesineetkiliolmuşturkisonradanWashingtoniktidarınınruhuolaraktanımlanmışlardır,(e.n){4}ABD’dekiköklüveprestijlisekizüniversiteninyeraldığıgrup.’SarmaşıkLigi/Kümesi’deyişibinalarıncephelerinikaplayansarmaşıklaraatfenkullanılmaktadır.(ç.n.)4.Bölüm{5}İngilizcede‘öcü’anlamınagelenkelime[ç.n.]{6}Yarasakent(ç.n.)5.Bölüm{7}DünyaBankasıveIMF-IFSistatistiklerinegöre.Bkz.GiancarloCorsetti,PaoloPesentiveNourielRoubini,‘WhatCausedtheAsianCurrencyandFinancialCrisis’(AsyaparabirimleriveMaliKrizineNedenOlanNedir?’,Elsevier,7Mayıs1999,www.sciencedirect.com/science/article/B6VFi-3XJSW8X-i/2/77bdde4277268f5ibc3e8i3dec579a79,Tablo23(s.335)veTablo27(s.337).6.Bölüm{8}Tarihi1830’larakadargidenbuterimimetindeolduğugibibıraktık.Sweatshop’larinsanlıkdışıdenebilecekkadarkötüçalışmakoşullarında,sıksıkgündeonsekizsaatevaranmesailerde(çoğuçocukolan)işçilerinazparaileçalıştırıldığıve/veyainsanemeğininistismaredildiğisağlıksızişyerleridir.(e.n.){9}AssociatedPress,‘IndonesiaAdmits‘Support’byU.S.GoldCompanytotheMilitary’(‘EndonezyaABDŞirketiGold’unOrduyaDestekOlduğunuKabulEdiyor’),TheNewYorkTimes,30Aralık2005,www.nytimes.com/2005/12/30/intemational/asia/30indo.html.7.Bölüm{10}AmyGoodmanveDavidGoodman.TheExceptiontotheRulers:ExposingOilyPoliticians,WarProfiteers,andtheMediaThatLoveThem(NewYork:Hyperion,2004),s.1{11}‘OtuzYılınArdındanEndonezya’nınDoğuTimorKıyımındaABD’ninOynadığıRolünHesabıSorulabilirmi?DemocracyNow!7Aralık2005;www.democracynow.org/article.pl?sid=05/i2/o7/i5İ9244.8.Bölüm{12}JanePerlez,‘ACautiousReformerasIndonesia’sNextPresident’(DikkatliBirReformcuOlarakEndonezya’nınYeniBaşkanı’TheNewYorkTimes,22Eylül2004,www.nytimes.com/2004/09/22/intemational/asia/22indo.html{13}MelissaRossi,WhatEveryAmericanShouldKnowAbouttheRestoftheWorld(HerAmerikalınınDünyanınGeriKalanınaDairBilmesiGerekenler)(NewYork:Plume,2003),s.32.{14}NPR,‘Interview:SidneyJonesontheTsunamiEasingPeaceProcesswithAcehRebels’(Söyleşi:SidneyJonesileAcehİsyancılarıylaBirlikteTsunamiYaralarınıSarmaSüreciÜzerine)MorningEdition,27Aralık2005,www.nl.newsbank.com/nlsearch/we/Archives?p_action=doc&p_docid=ioEC735E90iBD{15}a.k.a.{16}JanePerlez,‘U.S.TakesStepstoMendTieswithIndonesianMilitary’(ABDEndonezyaOrdusuylaOlanİlişkileriniOnarmaYolunda)TheNewYorkTimes,7Şubat,2005,www.nytimes.com/2005/02/07/intemational/asia/o7indo.hml.{17}DemocracyNow!www.democracynow.org/article.pl?sid=05/ii/23/i522i4.{18}Endonezya’nınAcehbölgesindekienyüksekdağı(3,466metre).2004’teUNESCO’nunSumatraTropikYağmurOrmanlarıMirasıbaşlığıylaDünyaMirasıVarlığı’nadahiledilmiştir,(ç.n.){19}MichaelSullivan,'TheGreenHeartofSumatra’(Sumatra’ninYeşilYüreği)MorningEdition,NPR,14Ağustos2006,www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=56ii866.9.Bölüm{20}SteveBailey,‘TheBribeMemoandCollapseofStoneandWebster’(RüşvetMemorandumuveStoneandWebster’inÇöküşü)TheBostonGlobe,15Mart2006,s.15.Ayrıcabkz.www.boston.com/business/globe/articles/2006/03/15/the_bribe_memo_and_collapse_of_stonewebster/.

{21}AssociatedPress,‘IndonesiaAdmits‘Support’byU.S.GoldCompanytotheMilitary’(‘EndonezyaABDŞirketiGold’unOrduyaDestekOlduğunuKabulEdiyor’),TheNewYorkTimes,30Aralık2005,www.nytimes.com/2005/12/30/international/asia/30indo.html.{22}JanePerlez,‘U.S.GoldMiningCompanySaysIndonesiaDetains4Officials’(ABDAltınMadeniŞirketiEndonezya’nın4ÇalışanınınEndenozya’daGözaltınaAldığınıİleriSürüyor.),TheNewYorkTimes,23Eylül2004,www.nytimes.com/2004/09/23/intemational/asia/23CND-INDO.htm;veJanePerlezveEvelynRush,‘SpurredbyIllness,IndonesiansLashOutatU.S.MiningGiant,’TheNewYorkTimes,8Eylül2004,www.nytimes.com/2004/09/08/intemational/asia/o8indo.html.13.Bölüm{23}JosephE.Stiglitz,GlobalizationandItsDiscontents(NewYork:W.W.Norton,2003),s.232.14.Bölüm{24}ManifestDestiny:BirleşikDevletler’etarihinseyriiçinde‘kutsalbirmisyontayinedilmişolduğu’inancıdır.Dahaayrıntılıbilgiiçin:http://www.ekopolitik.org/public/file.aspx?id=606(ç.n.){25}JanePerlez,‘ChinaCompeteswithWestinAidtoItsNeighbors’(ÇinKomşularınaYardımdaABDİleYarışıyor),TheNewYorkTimes,18Eylül2006,s.A1,www.nytimes.com/2006/09/18/world/asia/i8china.html15.Bölüm{26}Conquistador:İspanyolca‘fatih’.Amerika,AfrikaveAsyaPasifikbölgesininbüyükbölümünüelegeçirenİspanyolaskerleri,kâşiflerivemaceracıları.(ç.n.)16.Bölüm{27}SchooloftheAmericas:1946’daPanama’dakurulan,1984’tePanamaKanalıAnlaşmasısonucuülkedençıkarılıpFortBenning,Georgia’yayerleşenmuharebeeğitimmerkezi.Burada60yıliçinde60bindenfazlaLatinAmerikalıaskerhalkhareketlerinibastırma,keskinnişancılık,komando,psikolojiksavaşteknikleri,askeriistihbaratvesorgutekniklerieğitimialmıştır.YüzbinlerceLatinAmerikalıbumerkezdeeğitilenlertarafındanişkencedengeçirilmiş,tecavüzevesuikastauğramışyadadoğrudankatledilmiştir,[ç.n.]{28}(İspanyolca)LatinAmerikaülkelerindebüyükçiftliklerdeçalışantarımişçilerineverilenisim.{29}FoundingFathers:AmerikanBağımsızlıkBildirgesiveilkAmerikanAnayasası’nıimzalayan,ozamankionüçeyaletindelegeleri.BenjaminFranklin,GeorgeWashington,JohnAdams,ThomasJefferson,ThomasPaine,EthanAllen,JohnJay,JamesMadisonveAlexendarHamiltonenbilinendelegelerdir.[ç.n.]17.Bölüm{30}FelixI.Rodriguez,ShadowWarrior:TheCIAWarriorofaHundredUnknownBattles(GölgeSavaşçı:YüzBilinmeyenSavaşınAskeri)(NewYork:SimonandSchuster,1989).{31}BirEkonomikTetikçininİtirafları(A.P.R.I.LYayıncılık,2005,Ankara)20.Bölüm{32}Oaniçin,(ç.n.){33}PaulRichter,‘TheU.S.HadTalksonChávezOuster,’(ABDChávez’inDevrilmesiİçinGörüşmelerYaptı)LosAngelesTimes,17Nisan2002.{34}‘Heavycrudeoil’yada‘extraheavyoil’,hampetrolünakışkanlığıaz,viskozitesiyüksekolantipiiçinkullanılanteknikterimlerdir.Çıkartılması,nakledilmesiverafineedilmesiözelyöntemlergerektirdiğiiçinmaliyetiyüksektir,(ç.n.){35}CitgoPetroleumCorporationİspanyolcaadıylaCitgoPetróleosdeVenezuelaS.A.,Venezuela’nındevleteaitpetrolşirketininABDortaklırafineriveakaryakıt,motoryağı,petro-kimyaürünüpazarlamakuruluşudur.Şirketkendiniilkkez1965’te,birAmerikanşirketiolan(kuruluş1900’larınbaşı)CitiesServiceçatısıaltındagöstermiştir.Buşirket1982’deOccidentalPetroleumtarafındansatınalınmış,CitgoPetroleumdabiryankuruluşolarakyapılandırılmıştır.Citgomarkası1983’te,7-ElevenzincirininsahibiSouthlandCorporation’asatılmış,ardındanhisselerin%50’siPetróleosdeVenezuela’yageçmiş,gerikalanıda1990’dasatılmıştır.2004’egelindiğindeşirketinmerkeziHouston,Teksas’taidive4binçalışanıylayaptığıyıllıkciro32milyardolaraulaşıyordu,(ç.n.)21.Bölüm{36}LucioGutierrez:Ecuador’sPopulistLeader,’(LucioGutierrez:Ekvador’unHalkçıLideri)BBCDünyaHaberleri,25Kasım2002,news.bbc.co.Uk/2/hi/americas/2511113.stm{37}‘IndígenasAcharliberanaochopetroleros,’Reuters,16Aralık2002.{38}AssociatedPress,‘LawmakersRemoveEcuador’sPresident,’(YasaYapıcılarEkvadorBaşkanı’nıGörevdenAlıyor)20Nisan2005,www.foxnews.com/story/o,2933,154069,OO.html.

22.Bölüm{39}‘HerkesÖder’anlamındabirdeyiş,(ç.n.){40}‘BechtelAbandonsWaterSuitAgainstBolivia,’(BechtelBolivya’yaKarşıAçtığıSuDavasındanVazgeçiyor)EarthJustice,www.earthjustice.org/urgent/print.html?ID=io7.MaudeBarlow,TonyClarke,BlueGold:TheFighttoStoptheCorporateTheftoftheWorld'sWater(MaviAltın:ŞirketlerinDünyanınSuyunuÇalmasınıEngellemekİçinVerilenSavaş)(NewYork:NewPress,2003),s.91,107,124-25,138,152,154-55,177,186.{41}AlmaGuillermoprieto,‘ANewBolivia?’(YeniBirBolivyamı?)NewYorkReviewofBooks,10Ağustos2006,s.36,www.nybooks.com/articles/19210.{42}Wikipedia’danalıntılar,en.wikipedia.org/wiki/Evo_Morales(Erişim:28Haziran2006).{43}RiodeJanerio’nunyerlisi,aynızamandasambayabenzeyenbirdans.Özellikleçekicivekıvrakkadınlariçinkullanılanbirbenzetme.(ç.n.)25.Bölüm{44}JuanForero,‘Ecuador’sNewChiefPicksCabinet;LeftistinEconomicPost,’(Ekvador’unYeniPatronuKabinesiniSeçti;SolcularEkonomininBaşında’TheNewYorkTimes,22Nisan2005,s.A4.{45}JuanForero,‘PresidentialVoteCouldAlterBolivia,andStrainTieswithU.S.,’(BaşkanlıkSeçimiBolivya’yıDeğiştirebilirveABDileBağlarınOluşmasınıSağlayabilir)TheNewYorkTimes,18Aralık2005,Böl.A,s.13.26.Bölüm{46}PauloPrada,‘BolivianNationalizestheOilandGasSector,’(BolivyalılarPetrolveGazSektörleriniUlusallaştırıyor)TheNewYorkTimes,2Mayıs2006,s.A9,www.nytimes.com/2006/05/02/world/Americas/02bolivia.html.{47}‘EvoMoralesNationalizesGasResourcesinBolivia,’(EvoMoralesBolivya’daGazKaynaklarınıUlusallaştırıyor)DemocracyNow!,5Mayıs2006,www.democracynow.org/article.pl?sid=o6/o5/o5/i4322i6.27.Bölüm{48}HugoChávez’indüzenliTVveradyoprogramı‘MerhabaBaşkan’danalıntılar.10Nisan2005,no.218,RadioNacionaldeVenezuela,Karakas.BBCWorldMonitoringtarafındançevrilip13Nisan2005’teyayımlandı.{49}AssociatedPress,‘WarCrimesTribunalDisputeThreatensAid,’(SavaşSuçlarıMahkemesiTartışmalarıYardımıTehditEdiyor)TheNewYorkTimes,1Temmuz2003,www.npwj.org/?q=node/i307{50}RaulZibechi,‘BrazilianMilitaryGettingReadyforVietnam-styleU.S.Invasion’,(BrezilyaOrdusuVietnamTarzıbirABDİşgalineHazırlanıyor),BrazzilMagazine,July22,2005,www.brazzil.com/content/view/9344/76.ProfesörZibechi’ninamericas.irc-online.org/.takiaylıkköşesinebakınız.31.Bölüm{51}JamesS.Henry,TheBloodBankers:TalesfromtheGlobalUndergroundEconomy(KanTacirleri:KüreselYeraltıEkonomisindenÖyküler)(NewYork:Thunder’sMouthPress,2005),s.307-10;JimGarrison,AmericaAsEmpire:GlobalLeaderorRoguePower?(BirİmparatorlukOlarakAmerika:KüreselLidermi,DüzenbazGüçmü?)(SanFrancisco:Berrett-Koehler,2004),s.93-95.34.Bölüm{52}Dr.Livingstone’nintopraklarınahoşgeldin,Dr.Livingstone’ydideğilmibuarada’anlamında.Dr.DavidLivingstone(1813-1873)GüneyAfrika’yamisyoner/kaşifolarakgitmiştir.YaptığıbirçokyolculuktansonrakaybolmuşveNewYorkHeraldtarafındangörevlendirilenHenryMortonStanleytarafındanbulunmuştur.Stanley,ençokLivingstone’yiAfrika’nınbaşkabeyazinsanolmayantopraklarındabulduğundaeliniuzatırkensöylediğişucümleyleanımsanır:“Sanırım,DoktorLivingstone’siniz,değilmi?”(ç.n.)39.Bölüm{53}Meksikamutfağınaözgüyemekler.Taco:Lavaşiçindebaharatlıetparçaları;dürüm.Enchilada:Böreğebenzeyenacılıbiryemek,(ç.n.)41.Bölüm{54}GeorgeArmstrongCuster(1839-1876):AmerikanİçSavaşıveKızılderilisavaşlarındakumandanlıkyapmıştır.25Haziran1876günüKızılderilişefiOturanBoğa’ya,bütünkabileleribirarayatoplamışken(üstelikkatliamhırsıylagüçlerinibölerek)saldırmışveLittleBigHorn’da,Amerikanaskeritarihininunutulmazfiyaskolarındanbirindeaskerleriylebirliktesavaşarakölmüştür,(ç.n.){55}CottonMather(1663-1728):ToplumsalvepolitikolaraketkiliAmerikalıPüritenvaiz,yazar,özellikleSalemkasabasındayoğunlaşancadıavındakirolünedeniyleanımsanır,(ç.n.)44.Bölüm

{56}BBCNews,‘TheChagosIslands:ASordidTale,’(ChagosAdaları:İğrençBirÖykü)3Kasım2000,news.bbc.co.Uk/2/hi/uk_news/politics/1005064.stm(Erişim:28Ağustos2006).{57}BBCNews,‘CountryProfile:Seychelles,’(ÜlkeProfili:Seyşeller)news.bbc.co.uk/2/hi/africa/country_profiles/1070461.stm(Erişim:28Ağustos2006).45.Bölüm{58}ŞiliordusukumandanıGeneralCarlosPratt’ınBaşkanAllende’ninölümündenhemensonrakatledilmesikastediliyor.BucinayetGüneyAmerika’dakialtıaskerihükümetinAmerikalıçakallarlaişbirliğiyaparakaşırısağamuhalifkişileribulupöldüreceğiKondorOperasyonu’nunhabercisiydi.(Yaz.N.){59}DahaFazlabilgiiçin:LarryRohter,‘PinochetEntangledinWebofInquiries,’(PinochetSorguAğında)TheNewYorkTimes,7Şubat2005,s.A7,www.nytimes.eom/2005/02/07/intemational/o7chile.html.47.Bölüm{60}Alıntılar‘NobelPeaceLaureateWangariMaathaiandSonofExecutedNigerianActivistKenWiwaDiscussOilandtheEnvironment,’(NobelBarışÖdüllüWangariMaathaiveİdamEdilenNijeryalıEylemcininOğluKenWiwaPetrolveÇevreMeseleleriniTartışıyor)DemocracyNow!,20Eylül2005,www.democracynow.org/print.pl?sid=05/o9/2o/i330227.{61}‘TheSeychellesCase’nin(SeyşellerOlayı)meseleyekarışanparalıaskerlerininçoğununadınıdaiçerengenelbirözetiwww.contrast.org/truth/html/seychelles.htmladresindeki‘TheTruthCommissionFiles’de(GerçeklerKomisyonuDosyaları)bulunabilir.(JacklisteyebenimverdiğimJackCorbinadıyladeğil,kendiyasaladıylageçmiştir.){62}BBCNews,‘TheChagosIslands:ASordidTale,’(ChagosAdaları:İğrençBirÖykü)3Kasım2000,news.bbcxo.Uk/2/hi/uk_news/politics/1005064.stm(Erişim:28Ağustos2006).{63}BBCNews,‘DiegoGarciaIslandersBattletoReturn,’(DiegoGarciahlarDönüşSavaşıVeriyor)31Ekim2002,news.bbc.co.Uk/2/hi/africa/2380013.stm(Erişim:28Ağustos2006).50.Bölüm{64}SimonRobinsonveVivienneWalt,‘TheDeadliestWarintheWorld,’(DünyanınEnÖlümcülSavaşı)TIME,5Haziran2006,s.40-41,www.time.com/time/magazine/articie/0,9171,1198921,00.html.{65}a.k.a.{66}Afrika’dakiİngilizcekonuşanulusyadakişiler,(ç.n.){67}CynthiaMcKinney,‘CovertActioninAfrica:ASmokingGuninWashington,D.C.,’(Afrika’daÜstüÖrtülüEylem:Washington’daDumanıTütenBirSilah)16Nisan2001,www.house.gov/mckinney/news/prol0416.htm;HouseCommitteeonInternationalRelations,SufferingandDespair:HumanitarianCrisisintheCongo:HearingBeforetheSubcommitteeonInternationalOperationsandHumanRights,107thCong.(KongreUluslararasıİlişkilerKomitesi:UluslararasıOperasyonlarveİnsanHaklarıAltKomitesiOturumTutanakları.17Mayıs2001.{68}RobinsonveWalt,‘ThedeadliestWarintheWorld,’(DünyanınEnÖlümcülSavaşı).S.39.51.Bölüm{69}Dahafazlabilgiiçin:JoanBaxter,‘Mali’sDavidv.GoliathGMStruggle,’(Mali’ninDavidGoliatGM’yeKarşıMücadelesi)BBCNews.7Aralık2005,news.bbc.co.Uk/2/hi/africa/4445824.stm{70}Genetiğideğiştirilmiştohumüretimiteknolojisinindünyagenelinde%90’ınıkarşılayanAmerikantarımvebiyoteknolojişirketi,(e.n)54.Bölüm{71}Tory:ÜçKrallık(İngiltere,İskoçya,İrlanda)Savaşı(1636-1651)sırasındaortayaçıkanmuhafazakârvegelenekçigrubutanımlayanbirisim;Britanyasiyasetindeöneçıkanbirideoloji.{72}BirleşikDevletlerAnayasası’ndayapılan14.Değişiklik,İçSavaşsonrasının(YenidenYapılanmaDeğişiklikleriolarakbilinen)anayasarevizyonlarındanbiridirvekölelerinhaklarınıgüvencealtınaalmayıamaçlar.Başkabirçokmaddeylebirlikte,DueProcessveEqualProtectionolarakbilinen,temelyurttaşlıkhakveözgürlüklerineyönelikolmalarınınyanısırayaklaşık250yıldanbuyanayorumlanışlarınedeniylemahremiyethaklarındankürtajakadarfarklıkonulardakibirçokdavayıetkilemişolanikimaddeyideiçerir.14.Anayasadeğişikliği13Haziran1866’daönerilmiş,9Temmuz1868’dekabuledilmiştir,(ç.n.){73}DavidC.Korten,WhenCorporationsRulethéWorld(TicariKuruluşlarDünyayaHakimOlunca)(SanFrancisco:Berrett-Koehler,1995).JoelBakan,TheCorporation:ThePathologicalPursuitofProfitandPower(TicariKuruluş:KârveGücünPatolojikKovalamacası)(NewYork:Penguin,2004)veyönetmenliğiniMarkAchbarileJenniferAbbott’unyaptığıTheCorporation,DVD’si(ZeitgeistFilms,2004).55.Bölüm

{74}Minutemen(UyarlanmışçeviriyleHazırKıta):BirleşikDevletlerBağımsızlıkSavaşısırasındaMassachusettsmilisleriarasındanseçilen,savaşabirdakikaiçindegirmeküzerehazırolmayayeminetmişgençlerdir.Tümordununneredeysedörttebirinioluşturmuşveözgürlüksavaşınınsimgesihalinegelmişlerdir,(ç.n.)57.Bölüm{75}Jumpstart:Vurdurma;birotomobilmotorunukabloylayapılanakütakviyesiyleyadaaracıiterekçalıştırmak,(ç.n.)58.Bölüm{76}Dr.RianeEisler,TheRealWealthofNations,(UluslarınGerçekRefahı)Böl.10,s.9.59.Bölüm{77}Buradayazarınkullandığıterim‘BandAidyapmak.BandAidhemçoktanınmışbiryarabandımarkası,hemdeBobGeldofveMidgeUretarafından1984’dekurulmuş,özelliklekonserlerleaçlıkçekilenbölgeleriçinyardımtoplamayıamaçlayanorganizasyonununadıdır,(ç.n.){78}AlıntıvedahafazlabilgiiçinUluslararasıAfÖrgütü’nünwebsitesi,www.amnesty.org.60.Bölüm{79}MoveOn,www.moveon.org,Erişim:31Temmuz2006.{80}‘FarklıRenktekiİnsanlarınKoşullarınınİyileştirilmesiAmaçlıUlusalBirlik’olarakçevrilebilir,(ç.n.){81}Alıntılar:ThomsonGale,‘BlackHistory:JesseJackson,’(KaraTarih:JesseJackson)www.gale.com/free_resources/bhm/bio/jacksonj.htm(Erişim:27Ağustos2006);‘OntheIssues:Rev.JesseJacksononCivilRights,’(MeselelerÜstüne:RahipJesseJackson’danİnsanHaklarıKonusunuEleAlıyor)www.ontheissues.org/Celeb/Rev_Jesse_Jackson_Civil_Rights.htm(accessedNov.1,2006);‘HowJesseJackson’sFocusontheFinancialMarketsCouldMakeaDifference,’(JesseJackson’unFinansPiyasalarınaOdaklanmasıNasılFarkYaratır?)LookSmart,www.fmdarticles.eom/p/articles/mi_ml365/is_n3_v29/ai_21227720(accessedNov.1,2006).{82}CalManjowski,‘TIAA-CREFDropsCokefromSocialChoiceAccount,’(TIAA-CREF,CocaCola’yıSosyalSeçenekHesabı’ndanÇıkartıyor)Reuters,18Temmuz2006,reuters.com/misc/topnews&storyID=2006-o,www.indiaresource.org/news/2006/1080.html.61.Bölüm{83}CIA,TheWorldFactBook,www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/ec.html.63.Bölüm{84}Dünyanınenpahalıhavyarı.İmparatorlarınyiyeceğidiyebiliniyor.28gramı700dolarolanaltınhavyarınındondurmasıda(BüyükAmerikanAltınHavyarı)1000dolarileGuinessRekorlarkitabındakienpahalıtatlı.Tahitivanilyatohumuileyapılan,Madagaskarvanilyasıilezenginleştirilenbeştopdondurması,KarayibveVenezuelakakaosundanüretilendünyanınenpahalıAmedeiPorcelenaçikolatasıve23ayaraltınyapraklarlasüslenir“İçindealtınhavyarıveegzotikmeyvelerbulunandondurmasedefve18ayaraltınkaşıkla,kristalayaklıbirkasedeikramedilir.64.Bölüm{85}PalmeYayıncılık,ÇevirenÇağatayGüler,İstanbul,2007.(ç.n.)