Kadir-Mısıroğlu-Lozan-Zafer-Mi-Hezimet-Mi-Cilt2

8/2/2019 Kadir-Msrolu-Lozan-Zafer-Mi-Hezimet-Mi-Cilt2

1/208

Kadir Msrolu _ Lozan Zafer Mi Hezimet Mi Cilt2Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarakgrdmz sitemizdekitm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesineistinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacylaekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartmaekranvebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibiformatlarda, tarayc ve OCR (optikkarakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin,hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdekie-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari amagzetilmeksizin, tamamen gnlllk

esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emeisayesinde, grme engelli kitap sevenlerinistifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veyakanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz.Aksi kullanmdan doabilecek tmyasalsorumluluklar kullanana aittir. Sitemizinamac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.www.kitapsevenler.comweb sitesinin amacgrme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmekve kitap okuma alkanln pekitirmektir.Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi,bilginin de paylaldkapekieceine inanyorum.Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitapokuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan veyaptklar katklardan tr teekkr ediyorum.Bilgi paylamakla oalr.Yaar MUTLU

LGL KANUN:5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EKMADDE 11" : "derskitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyateserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksahibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veyanc bir kii tek nsha olarakya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibikurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeriformatlarda oaltlmas veya dn verilmesibu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibirekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz vekullandrlamaz.Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerinbulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitab Tarayan ve DzenleyenArkadaaok ok teekkr ederiz. Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen,zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grmeengellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduusevinci paylaabilmektm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnztarayp,[email protected]


2/208

Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfenbu aklamalar silmeyiniz.Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaanediniz...Teekkrler.

Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.Tarayan Sleyman Ykselwww.suleymanyuksel.comsuleymanyuksel@ [email protected] Msrolu _ Lozan Zafer Mi Hezimet Mi Cilt2KADR MISIROGLULOZANZAFER M, HEZMET M?KNC CLDN Beinci BasmMADD KAYIPLARsebil YayneviVilyet Han Kat: 1, Nu: 101 - 102 Caalolu - istanbul

26 38 96 Telefon:Eyvah! Bu bziede bizler yine yandk! Zrki ziyan ortada, bilmem nekazandk!ZYA PAANDEKLERKISIM IARAZYE MTEALLK KAYIPLARBRNC BLM KIBRISI KIBRIS'IN STRATEJK EHEMMYET VE TARHESA STRATEJK EHEMMYET19B KIBRIS ADASI'NIN TARHESa) Osmanllar Tarafndan Fethine Kadar 2Sb) Kbrs'n Osmanl Trkleri TarafndanFethi37c) Osmanl daresinde Kbrs . 51) Kbrs'n ngiltere'ye bir Os Olarak TarkEdilmesi57II KBRIS'IN LOZAN'DA KAYBEDLa) Hazrlayc Sebepler73b) Lozan Mzkerelerinde Kbrs79KNC BLMMUSULI MUSUL'UN STRATEJK, KTSADI,. BEER EHEMMYET VE TARHES A MUSUL'UNSTRATEJK, KTSAD VE BEER EHEMMYETa) Stratejik Ehemmiyeti108b) iktisdi Ehemmiyeti112c) Beer Ehemmiyeti122B MUSUL'UN TARHESa) itk Devirler128b) Mslman Araplar'n Hkimiyetinden,Osmanllar'a ntikline Kadar Musul 134c) Musul'un Osmanllar Tarafndan Fethi yoBurada Osmanl daresi 142


3/208

II MUSUL'UN KAYBEDLA ASKER SAFHA VE ONU HAZIRLAYAN AMLLERa) Birinci Cihan Harbi ve Ona Tekaddm Eden Gnlerde ark Mes'elesUninAld Griit ekilb) Harb-i UmOm'ye Bir Nazarc) Harb-i Umm'de Irak Cephesi

B MUSUL'UN KLYBEDNDE SYAS SAFHAa) Lozan Konferansndab) Hali Konferans'ndac) Cemiyet-i Akvam Meclisi'ndeIH _ ANAVATANDAN AYRILITAN GNMZE KADAR IRAK TRKLER'NN AHVAL A TMA, KTSAD, VE SYS DURUMLARINAs TOPLU BR BAKI B KERKK KATLAMI IV _ IRAK TRKLER'NN STKBALA BARZAN HAREKET VE MUHTEMEL NETCELERa) Irak Trkl Bakmndanb) Trkiye BakmndanB TRKYE'YE DEN VAZFELER NC BLMBATI TRAKYAI BATI TRAKYA'NIN TARHES EHEMMYET VE KAYBEDL A BATI TRAKYA'NIN

TARHESa) lk Devirlerb) Osmanl Hkimiyeti DevriB BATI TRAKYA'NIN EHEMMYETa) Stratejik Bakmdanb) Beer BakmdanC BATI TRAKYA'NIN KAYBEDLa) Balkan Harbi'ne Kadarb) Balkan Harbi ile Balayan DramI5t 158 165176 204 213256 266270 273 277 281286 293303 307312 321c) Mahall Mukavemet Hareketleri 326d) Lozan Sulh Konferans'nda Bat TrakyaMeselesi345II BATI TRAKYA'NIN LOZAN MUAHEDENAMESNDEN SONRAK AHVAL VE STKBAL A LOZAN'I TAKB EDEN GNLERa) Mtekabiliyet Essn Bertaraf Ede'n1930 Andlamas >366b) Eritme Siysetinin eitli Tezahrleri 369 B BATI TRAKYA'NIN BUGN VE YARINIa) Bat Trakya Trklne Den Vazifeler 383b) Trkiye'ye Den Vazifeler 388DRDNC BLM ARAZYE MTEALLK DER KAYIPLARI ADALARa) Trihe392b) Lozan'daki Durum400c) Lozan Sonras '487d) Bugnk Durum420II HALEP VE HATAYA HALEP


4/208

a) Trihdeki Mevkii423b) Kaybedilii .426 B HATAY442III BATUM

455IV MEZARLIKLAR46!)MALI KAYIPLARBRNC BLM TAMRAT BEDEL 477KNC BLM DER MAL KAYIPLARI GEM BEDELLER469II VAKIF BEDELLER500III OSMANLI BORLARININ TAKSMNDEKADALETSZLK502

IV VE DERLER3051Itr.Deerli Okuyucu!...Bugn srf Sebil Yaynevi'nin her eserin ilk formasn en son bastrmak detisayesinde buraya sktrmaya imkn bulabildiimiz bu takdim yazsn yazarkeniimiz - binlerce milliyetiyle birlikte - gerekten kan alamaktadr. Zirazerinde sz sylemeyi fuzul addeddii-miz bu kymetli eserin yazar azizaabeyimiz Kadir MI-SIROGLU, onun basmnn ikml edildiini gremeden ikincidefa olarak Eskiehir Asker. Ce-12KADR MISIROLU

z a e v i ne tklm bulunmaktadr. Hakikaten 23 Mart 1973 Cuma gnEskiehir rf Idre Mahkemesi nce, yllarca evvel verdii iddiaedilen bir konferans dolaysyle yedi yl hapis, onalt ay srgn ve drt seneamme haklarndan memn'iyet cezalarna arptrlm ve hkmn tefhimiylebirlikte yeniden tevkif ve hapsedilmitir. Muhakkak ki; mahkemelerin kararlanzerinde fikir beynna mezun deiliz. Yegne tesellimizi, stadmzn o bitiptkenmek bilmeyen engin sabr ve metanetinde buluyor ve bu karar, AskerTemyiz Mahkemesi'nin mutlaka bozacana btn kalbimizle inanyoruz. O'nun,nsz, krknc yan ikmal gnnde toplandmz devlethanesinde biraz dayaknlar olan bizlerin tevik ve srarlarmzla yazlan bir eserininintiarn gremeden tekrar hapsedilmesi gibi hazin bir tecelli karsndasyleyecek sz bulamamann aczi iindeyiz.Vecd ve iman genliine bir ok deerli mcdele eseri kazandran stad KadirMISIROGLU'nun ahsiyet ve fikirleri zerinde durmay zid addediyoruz. Ancaku kadarn syliyelim ki; O, sahip olduu - hudutsuz ilim, ahlk ve cesaretle

genliine ramen-1 devrimizin ey hu 1 muharririn! saylmaoktan hak etmi bir byk insandr. Bu sebeple bugn onun dirayet ve cesaretsembol kaleminden mahrum kalan cephemiz, sa kolu krlan bir cengvergibidir. Bu hazin tecelli karsnda btn milliyeti ve mukaddesatlaraGemi olsun! der, Cenb- Hak'tan O'na ve btn sevenlerine sabr ve metanetltfetmesini niyaz ederiz.10/4/1973

.N SZYakn tarihimizin ac gerekleri zerine ekilen kaln nisyan perdesiniaralamaya almann, dirayetten ziyde cesrte ihtiya gstermesi fikirhayatmz bakmndan hazin bir tecellidir. Gerek: sn bir ok tabular ihdas


5/208

ederek bunlarn etrafn eitli fiil ve hukuk mnilerle kuatmak,cemiyetimizin frik bir vasfn tekil etmektedir.Bir nev dokunulmazlk sayesinde ayakta tutulmak istenen efsnelerden biri de nihayet bir ka ay sonra ellinci yldnmn idrak edeceimiz Lozan Mu-hedenmesi dir. Onunla alkal gerekleri' dile getiren eserimizin bu ikincicildi, uradmz madd kayplar a tahsis edilmitir. Geri burada daha

ziyde Misak-i Mill ye dhil olduklar halde kurtarlamayan baz vatanparalarnn fec seren-camlann bulacaksnz. Bu yzden onlar, srf bir maddkayp telkki eylediimiz hkmne vanlmamahdr. Zira biz, Lozan'da uradmzkayplar, daha ziyde galip vasflar, itibariyle madd ve manev oi-makzere ikiye taksim etmi bulunmaktayz.Bu vesile ile unu da aka arz ve ifde edelim ki; deerli okuyucularmz, bucildi takiben kmas gereken ve manev kayplarmz anlatan nc cildiin acele etmemelidirler. Zira hakkmzda dokuz buuk sene hapistalebiyleEVREN KARADAYI(izabe Yk. Mh.)VEYSEL EROGLU(n. Yk. Mh.)

U KADR MISIROLUalm bulunan bir dva nihayet en fazla bir veya iki ay sonra Eskiehirrf dare Mahkemesi nde behemehal bir karara balanacaktr. Nasl birnetice ile karlaacamz kestirmek ancak ok ilerde ifa edilebilecekbz sebepler yznden u anda deta imknsz bulunmaktadr. Gerekten geicide olsa kuvvetin hakka galebesi, tarihte az grlm bir keyfiyet deildir.Ancak, adl mercilere intikl etmi bir mevzuda fikir beyan cz olmadiin imdilik! sabr ve sktu ihtiyar ediyoruz. Sdece u kadarn sylemekleiktifa edelim ki, bu dva dolaysyle 13 Temmuz 1972 tarihinde tevkifolunarak Eskiehir Asker Cezaevi ne tklmtk. Burada son derecear artlar altnda 15 Kasm 1972 tarihine kadar temadi eden hazin bir ile veonun getirdii eitli straplarn derin tesirleri zerimizden hl tamamiylezail olmu deildir.Krk yan ikmal eylediimiz u gnde, iinde bulunduumuz artlar hi demsid olmad halde bizi, byle bir eseri efkr ummyeye takdime detaicbar eden bir takm sebepler vardr. Bunlarn banda, daha nce yazlpbitirilmi bulunan bir eseri srf bir nszle ufak tefek tashih eksiklikleriyznden daha fazla hapsetmeye gnlmzn bir trl raz olmaymzikretmeliyiz. Ayrca yukarda bahsi geen dvaya ilveten bu eserin birincicildi dolaysyle hakkmzda stanbul Toplu Basn Mahkemesi nde almdier bir dva daha mevcuddur. O da henz msbet, menf bir karara iktiranetmi deildir. Muhakkak ki, hi de iac olmayan, btn bu gayri msidartlarn, yakn bir gelecekte daha da ktlemesinin kuvvetle muhtemelgzkmesi, bu eserin nerini tacil eden balca mil olmutur. Herhangi birkimsenin an ve erefine halel irs ede-

LOZAN ZAFER MI, HEZMET Mi?15bilecei mlhazasvyla vatan ve milletin bir ok meru hak ve dvalarnunutturmaya almak, akl ve insaf d bir hareket olduu halde bu sakimdavran, yarm yzyldan beri devam edegelmitir. Gerekten Lozan iin bugnekadar pek ok methiye dzhn-tr. Bu kesif propagandann ihdas eyledii kalnsis tabakas iinden kamyanlar, eserimizde ileri srlen fikirlere hattdelillerin kuvvetine ramen dudak bkebilirler. Fakat kim ne derse desin biz,vatann yarnki idarecileri olan genleri, asgar haklarmzn makesi olan M is a k - Mill zerinde yeniden durup dnmeye davet eden bu eserimizle dimaiftihar edeceiz!.. Kendilerine gvenemiyenler, hr tenkidi nleyerek biraz databiat kanunlarna mugayir bir surette fikirleri cebir ve tazyik altnda yoketmeye alrlar. Fakat bu, beyhude bir gayrettir. Zira tazyike maruz kalanfikirler daha fazla kuvvetlenerek deta sihirli bir cazibe kazanrlar. Mecellenin mehur kaidesine gre Birey zyk oldukta muttasi' olur ynisaktrldika genilemek istidad artar. Gerekten fikirler, elektrik cereyan


6/208

gibidirler. Akacak bir mecra bulamadklar'zaman son derece tehlikeli olurlar.Bunu inkr edenler er veya ge hakikatin galebesine hid olarak hsranauramaya mahkmdurlar. Bylelerine en gzel cevab Nmk Kemal vermitir:Ne mmkn zulm ile bdad ile imha-y hrriyet. al, idrki kaldr,muktedirsen ademiyetten.Kadir MISIROLU

28 Ocak 1973Beylerbeyi - STANBULKISALTMALARsn. C. P-V.s.a.g.e.v.d.mt.ay.a.g.t.a.g.m.T.O.E.M.bkz.

sahifecildpage (sahife)Volume (cild)Sayad geen eserve devammteakipayn yerdead geen tefrikaad geen makaleTrih-i Osman Encmeni MecmuasBaknzKISIMARAZYE MTEALLK KAYIPLARtBRNC BLMKIBRISI KIBRIS'IN STRATEJK EHEMMYET VE TARHESA STRATEJK (SEVKLCEY) EHEMMYETKbrs Sicilya ve Sardinya'dan sonra Akdeniz'in nc byk adas (') olupAvrupa ve Afrika'y Asya'ya balayan gzergh zerindedir (2). Bu yzden tarih boyunca Akdeniz siyset ve tic-retinde ok ehemmiyetli bir stratejik rol oynam, Asya, lAvrupa ve Afrika'nndenizci kavimleri arasnda devam-jh bir surette ekime ve el deitirmeleresahne olmu-|tur. O derecede ki AkdenVe hkim olan her devlet Kbrs'a sahipolmay da kendisi iin zarur addetmitir. Kbrs'n nce Romallar, sonraOsmanllar ve nihayet inginlerin hkimiyeti altnda bulunuu bu zaruretle ortayakmtr. Mehur ingiliz Bavekili Dizracli, bu gerei1 Sicilya 25.707 km7, Sardinya 25.000 km2, Kbrs 9.283 Hm-1.2 Kbrs Adas 34 derece 33 dakika ve 55 derece 41 dakika Kuzey arzdireleri ile 32 derece 17 dakika ve 34 derece 35 dakika lou tl direleriarasndadr.20KADR MISIHUULULOZAN ZAFER Mi, HEZMET Mi?ifde etmek zere birok kereler, K b r s B a t Asya'nn anahtardr demitir. L-er de ^ bulunan Kbrs'n Anadolusahillerine uzakl s-Kbrs'n bu durumu, 1492 ylnda Amerika Kt'as'nn dece 40 mildir.Yunanistan ise Trkiye ile kyas kabul


7/208

kefiyle nisbeten sarslmtr. Zira bu keif, Dnya ttc- etmez bir suretteKbrs'tan tam 1100 kilometre mes-retinin ak denizlere kaymasna ve Akdeniz'in eski ehem fededir.mivetini bir hayli kaybelmesine sebep olmutur. *aka Kbrs'njeolojik yaps bile onun Anadolu'nun tabimiyetini bir hayli kaybelmesine sebep olmutur j-aKai

_ --------------------1869 ylnda Svey Kanal nn almasya^ devam olduunu gsterir.Gerekten nc Ortadou ve Akdeniz eskij e o 1 o j i k D ev i r e kadar Anadolu'ya bitiik_ , _,_ t^.i '^ujynduu coraf bir hakikattir. Bu yzdenyukarda daSylendii gibi onun tarihi, birinci derecede Akdeniz si-setine, ikinciderecede ise, Anadolu'ya tbi bir seyirla U r t a a u g u ^ ........ehemmiyetini yeniden kazanmtr. Bu sebeple Kbrs l devam etmekteolan eski stratejik ehemmiyetinjhltekrar kazanmtr

Kbrs'm stratejik bakmdan Ortadou kdeniz siysetine ballgnmzde bile de etmektedir. Bu sebepledir ki, hl mulak bir du arzedenKbrs M e s ' e 1 e s i nn alacaOrtadou vlkiP etmi?tir- Gerekten bu sebepledir ki, Kbrs, fiilenvamrum arzedenkat' ekli, bugn nkimesi deil,Amerika - Rusya yarma veBu set3 Kbrs'n Suriye ve Filistin havalisine bu coraf yaknl edirki, Yahudiler srail'i kurmadan nce Kbrs' bir atlama . - - - ,^*s 'ara'lAbdlhafZat- evketsimat- Hazret-i Pdih ile Ham< Britanya:yi Kebr ve rlandaMemlik-i Mtemias liesi ve Hindistan Imparatoriesi Hazretleri Devletibeyninde teyemmnen mevcud ve payidar olan miinj bt- dostneyi mtekabilentevs ve tey etmek arz blisnesinde bulunduklar cihetle Asyakt'asnda ki Memlik-i ahaneyi Istikbalen temin eylemek maksi f'iyletedf bir ittifak mukavelenamesinin akdini (a| mim ederek bu i iintaraf eref-i Hazret-i Pdifh' Hriciye Nzn devletin, fehmetl Saffet


28/208

Paa Htzrell ri ve Hametl ingiltere Kraliesi ve Hindistan mp< toriesiHazretleri canibinden dahi nezd-i Saltanat niyye'de mukim fevkalde ve MurahhasBykeli O* IFanry Layard Cenahlar murahhas tyin buyurulmui rluundanmrnileyhima hazretleri yolunda ve m)35 Mithat SERTOGLU Kbrs iin II Abdlhamid'in Krf Victoria'yaYazd Mektup Yeni stanbul Gazetesi, 11 ubat tarihli nsha.

(azan grnen ruhsatnamelerini badet teati mevadd 'tivvcye kararvermilerdir.Birinci Madde: Rusya Devlet, Batum ve Ardahan ve Kars' veyahut memlik-imezkreden birini yed-i zap-nda tutup da ileride ve her ne vakit olursa olsunmu-j:edei kat'iye-i sulhiye ile tyin olunan- Asya Memfk-i ahanesinden birksmn daha zapt ve istilya tasadd edecek olursa, ol halde, ingiltere Devletimemlik-i mez-kreyt silhla muhafaza ve mdfaa etmek zere Salta-nat Seniyyeile birlemeyi taahhd eder, ve buna mukabil Zat-i Hazret-i Pdih dahimemlik-i mahrusada frulunan tebea'yi hristiyaniye ve sirenin hsn- idare ve! himayelerine mteallik ileride devleteyn beyninde kararlatrlacak olanslhat lzmeyi icra edeceini ingiltere Devleti'ne vaad ile beraber, DevletiMarnileyhay taahhdat- vakasnn i c rastn a lzm gelen vesiti teminedebilecek bir hle koymak iin, kendisine Kbrs Ceziresini tahsis ve asker

ikamesiyle Cezireyi idare etmesine muvafakat eder.kinci Madde: bu mukavelename tasdik olunacak ve tasdiknameler bir ay zarfndave mmkn olduu halde daha evvel teati edilecektir.Tasdikan lil-mekal tarafeyn murahhaslar ibu mukavelenameyi imza ve temhiretmilerdir.ibu mukavelename 1878 Senesinin Haziran' Drdnc Gn stanbul'da akd vetanzim edilmitir.mza LAYARDimza SAFFETEsbab- imza: Zat evketsamati Hazret-i P3di;sn IIe Hametl' BritanyayiKebr ve irlanda Memliki Mc-10 KADR MISIROLU(cnias Kraliesi ve Hindistan tmparatoriesi Hazr*-tjj beyinlerinde 4Haziran 1878 tarihiyle Dcrsaadet'te al ve imza olunan mukavelenamenintasdiknamelerini U etmek zere bilitima tarafeynin tasdiknamelerini kemidikkatle mukabele ederek birbirine gayetle mutabk \,\ mu ve tarafeynmtekideyn tasdiknamelerin te iin tyin olunan mddetin Haziran'indrdnden bugi kadar bilitifak temdit eylemi olduklarndan resm bdeleusul-i cariyesi vehile bugn icra olunmutur. |Tasdikan-lil-mekal, muharririn imza, ibu mbc ehdetnroesini 1878Temmuzunun Onbeinci Gn saadet'te imza ve temhir eylemilerdir.LOZAN ZAFER Mi, HEZMET M?VImza LAYARDZEYLmzaSAFFE1Hlen Sadrazam fehmetl dcvletl Saffet Hazretleriyle Sefir HanryLayard Hazretleri devleti bualarmn murahhaslar sfatyla 1878 senesiHaziraJ nn Drdnc Gn imza etmi olduklar mukveU menin tidemuharrer zeyline karar verildi. Kbrs snn idaresine ve asker ikmesinemteallik olan er tiyeye ngiltere'nin muvaffakat eyledii. tarafeynitekideyn beyninde takarrr etmitir.Evvelen: Ada'da kemkn bir mahkeme-i er'i; bulunacak ve bu mahkeme Ada'nnahali islmiyes id meslihin yalnz mesaili er'iyesini r'yete devamleyecektir.Saniyen: Cevmi-i erifeye ve islm mezarl] mekteplerine ve Adadabulunan ir tesisat- diniyeyenival ve emlk ve araziye ngiltere hkmeti tarafndan jn olunacak bir memurile birlikte idare etmek zere Fvkaf'i Hmyun Nezreti dahi ahlii islmiyeyirzi-reden birisini memur tyin eyleyecektir.


29/208

Slisen: ingiltere Devleti masarifi idrc karldktan sonra varidatn elyevmfazla kalan miktarn sene-bc sene Babli'ye tediye edecek ve bu fazla geenbe c nelik 22.936 keseye tyin olunan hatt ntevasst varidat zerinden yinehesap ve tyin klnacak ve bunun yeknundan mezkr be senede arzii emiriye veemlk- hmayunun satlmasndan ve iltizama verilmesinden hsl olmu aka hritutulacaktr.

Rbian: Babli Kbrs'ta bulunan arzii emiriyeyi ve emlki hmyunu serbestefruht veya iltizama verilmesinden hsl olmu aka hri tutulacaktr.Rbian: Babli Kbrs'ta bulunan arazi i emiriyeyi ve emlk- hmyunuserbeste fruht veya iltizama vererek bunlardan hsl olacak ake nc bentdezikro-hnan varidat cezire dhilinde tutulmayacaktr.Hmisen: ngiltere Devleti umur-u nfiaya ve ir fidei umriye makasdnamebn lzm gelen araziyi ve arazi i gayr mezruay kymeti mnsebe ile almakiin hakk- mubayaay iktiza eden memurlar vastasyla icra edebilecektir.Sdisen: Eer Rusya Kars' ve muhrebei ahirede Ermenistan'dan zaptelmi olduuir yerleri Devlet-i Osmaniye'ye reddedecek olursa Kbrs Adas ngilteretarafndan tahliye edilecek ve 1878 senesi Hazirannn drd tarihlimukavelenamenin hkm kalmayacaktr.bu Zeyl 1878 senesi Temmuzun Birinci Gn Der

72 KADR MISIROLUsaadette tanzim klnmtr. (")Bu suretle elli bin Trk ehidinin kan bahasu| fethedilen Kbrs, ngilizidaresine gemi oldu. Fakat devir yukarya dercedilmi bulunan zeylin altncrrrl desine istinaden infisah bir arta baland gibi bir nej kiralamamhiyetinde olduunu gsteren ek bir protoki de imzalanmtr. Buna gre:1 ingiltere Osmanl Devleti'ne her yl:aa) Kbrs'tan elde edecei gelire karlk otora 87.986 sterling.bb) Osmanl Hkmeti'ne Kbrs'taki arazisinin lirine karlk olarak da 5.000sterling ki cem'an 92 sterling deyecektir.2 Bu mebla her yl 4.166.220 okka tuz be-J de ilve olunacaktr.3 Fenerler idaresi de Ingiltereye getikten .w (4 Eyll 1884) 113sterling, 11 ilin, 3 kuru da bun iin verilmesi kararlatrlmtr.. ngiltere'nin her sene vermesi lzm gelen bu mebi Ada'y ilhak eylediiniiddia ettii 1914 ylna kadar manii d borlarna mahsup edilmitir.Kbrs'a mteallik anlama ve eklerinin tetkikinden kolayca anlalaca zeresdece idaresi ingiltere'ye t/n-k edilmi bulunan Ada'nn terki, hukuken birarazi maliyetinde deildir. (") yle ki:aa) Ada'nn hkmranlk h'na idtir.haklar Osmanl Pdi36 Muhedat Mecmuas, C. 5, Sh: 1663T Tafsilt iin bkz. Dr. kr TORUN a.g.e. sh: 29-3-TLOZAN ZAFER M, HEZMET M? 73bb) Yerli halk, Trk tabiiyetini muhafaza etmektedir.cc) Osmanl Devleti ile dier devletler arasndaki kapitlsyon ve ir hukukanlamalar Kbrs'a da mil" dir. Fakat ngilizler sudan bahanelerle bunu kabuletmek istememiler ve bu yzden bilhassa Franszlar'la aralanr da eitliihtilflar zuhur etmitir.) Kbrs'n idresinin ngiltere'ye devri infisah bir a r t a balandcihetle kat' deildir. Fakat ileride grlecei zere bu infisah art tahakkukettii, yani Ruslar 3 Mart 1918 tarihli B i r e s t -L i t o v s k Muahedesiile Kars, Ardahan ve Batun'u Trkiye'ye iade ettikleri halde, ngilizlerKbrs' geri vermemilerdir.II KIBRIS'IN LOZAN'DA KAYBEDLa) Hazrlayc Sebepler:Yirminci Yzyln bana gelindii zaman, Trk siys tarihinin dhi hkmdarkinci Sultan Abdiilh r mid Han, binbir d tahrikle alevlenen milliyetcereyanlar nn ihdas eyledii girift ihtilf ve buhranlara gs gererekOsmanl Devleti'ni ayakta tutmaya alyordu. Hasmlar, darda sanayiinklb n oktan gerekletirmi bulunan Hristiyanlk Alemi nin bykdevletleri, ierle ise, dman tahrik, tevik ve menfaatlerinin uursuz -ilet-,


30/208

leri olan ekalliyetlerle hyanette onlar geen (M) Bal kan Komite.: ileriydi. slm t em -38 ikinci Sultan Abdlhamid'in ahsi muarz yerli hinlarin Wi bileglgede brakacak derecede ileri gitmi bulunduklarnM',4

KADR MISIROLULOZAN ZAFER Mi, HEZMET M?s i 1 c i s i byk devletimizin sahip olduu geni ve kymetli arazi, hammadde ve pazar ihtiyac iinde kvranan byk devlet'erin tedenberi itihasncelhe-diyordu. Fakat cihan siysetine nfuz bakmndan Osmanl Hanedam'nin devahsiyetlerinden geri kalmayan ikinci Sultan Abdhmid Han, bu devletlerintopraklan mz zerindeki emellerini takibettii ince bir siyset!'?attrarak (") birbirlerine engel hale getirmekte idi. O'nun, aksineiddialara ramen her iyi insan iin urn-isbat sadedinde ibraz olunacak vesaik ve tdd edilecek vak'alarn lafsiltmstakil bir cild tekil edebilirse de biz bunlardan sadece bir ikisinizikredelim:aa) Tamamen Ermeni komitelerini emsal alan ve onlarla teriki mesa eden (bkz:

Ahmet Reit Bey Grdklerim, Yaptklarm st. 1945, sh: 24 - 26) ve Siyonistusullerle alan (bkz: Mehmed Murad Tatl Emeller, Ac Hakikatler, ist. 1330,sh. 83) i t t i h a t v e Terakki Cemiyeti 'nin Avrupa'ya kaarak orada faa'i/etgsteren bir ksm mensuplar ile hayat boyunca ngiliz menfaatleri-r:e hizmeteden Damat Mahmud Celleddin Paa'nn kendisi gibi hin olan olu. Prens(hakikatte prens yani ehzade deil beyzade) Saba-haddin'in nerettii veimparatorluu paralanmaya mncer klacak olan adem-i merkeziyet grnebal olanlar 1002 ylnda Paris'te Ahrar- Osmaniye Kongre s i adylamterek bir toplant yaptlar. Burada alnan kararlarn herbiri onlar kabuledenlerin (ki bir ksm bu kararlar kabul etmeyip ayrlmtr) hainliklerinisz gtrmez bir surette isbat eder. 8u kararlar arasnda Osmanl topraklarnparalayp Ermeni ve ir aznlklara peke ekmek iin ecnebi devletlerinfiil mdahalesini talep etmeye kadar korkun olanlar vardr (Tafsilt iinbkz: i. H. Danlmend Osmanl Tarihi Kronolojisi, Cild: 4, istanbul 1 61, sh.357-365).bb) Ayn ekilde ikinci Merutiyet'e tekaddm eden gnlerde ttihat veTerakki'nin Manastr merkezi nerettii bir beyanname ile; Makedonya iinecnebi devletleri fiil bir mdahaleye davet etmitir. (Hatrat Niyazi, sh:61).cc) 21 Temmuz 1905 ylnda Ermenileri Belikal anarist Jorrls vastasylaSultan Abdlhamid'e tertip edilen sikasdi alklayan Tevfik Fikret Bir Lhza-iTeahhur isimli iirinde:Ey anl avc, damn bhde kurmadnAttn, fakat yaziklarkl, vurmadn!. diyordu.Abdlhamid-i Sni ve Devr-i Saltanatnn nc cildini yazan Ahmet Refik isemezkr eserin 1135. sahifesinde Nihayet hakikat tamamiyle meydana karld.Osmanl Milleti'ni Abdlhamid'in zulmnden kurtarmak iin bu hareket-ikahramnenin Ermeni vatandalarmz tarafndan icra olunduu anlald. diyecekkadar alaim-tr.) Sultan Abdlhamid'e Ermeni propagandalarna kaplan Fransz tarihisiSorel'in kzl Sultan (Le Sultan Rotfjp) ngiliz Bavekili Gladiston'un bykcani (Great Criminal) Reit REY a.g.e. sh; 14 15), Ermeni Piyer Klyar'm k 7 I hayvan (Beto Rogue) (Abdlhamid'in Hatra Defteri, ist. 1960 sh: 130,131 - 132) gibi menfur lkaplar Ermenilerden ziyde bu szde Trk ve mslmanhinler tarafndan tamim ve istimal edilmitir.39 Sultan Abdlhamld devletler muvzenesinden istifade et-mek zere bykdevletleri birbirlerinin emellerini baltalamaya son derece ince bir siysetlesevketmitir. yle ki:ingiltere'yi Fransa'nn Suriye'yi igal isteine, Fransa'y da ingiltere'ninIrak' ele geirmek arzusuna hasm vaziyete getirerek hor ikisinin emeline setekti. Almanya ile Avusturya ve Macariss'an' Makedonya'nn Srbistan,


31/208

Yunanistan ve Bulgaristan arasnda taksicine mni olmaya, talya, ingiltere,Fransa ve hatt Rusya'y Avtsur-76 KADR MISIROLUiyetle vrid olduu zere- kan dkmemek ve '.anmya ve Macaristan'n Selnie kadar btn Arnavutluu igal eylorne-si arzusuna

set ekmeye azmettirdi.Hele Balkan Devletlerini birbirine kar o derecede kedi - kpek vaziyetinegetirmiti kit Sultan Abdlhamid tahttan indirilmesevdi Balkan Harbininkmasna imkn ve ihtimal yoktu. Bunu Mehmet AI5 Ayn'nin hatratndan alnanu satrlar ne kadar gzel ifde etmektedir:Hi unutmam. Bir gn odama bir cemm-i gfir girdi. Adadlar masamn stneyirmiden (azla anahtar ihtiva eden br deste braktlar. Sordum:


32/208

Yerine geen Sultan Read, hudutsuz iyi niyet ve vatanseverliine ramen,ttihat ve Terakki idareciler-nin elinde oyuncaktan baka birey deildi. Buyzden Devletin, arka arkaya Trablusgarp, Balkan ve Birinci Ction Harbleri'nesrklenmesini nleyemedi.Osmanl Devleti'ne drt milyondan ziyde ehidle bir ok kymetli vatanparalarnn kaybna malolan Birinci

lunn ar merhametinin misalleri saymakla bitmez. Bunlardan' sadece bir-ikisini zikretmekle iktifa edelim.aa) Kendisine suikast yapan fakat muvaffak olamayan bir harem aasnaffettikten maada ihsan- hneleriyle kyne gndermiti.bb) Ayn ekilde Yldz Camii erifinde saatli bomba ile bir suikast tertip edenBelikal anarist Jorris'i de affetmi, kend^ine maa balayarak O'nu hayatboyunca hafiye olarak kullanmtr.cc) ou can hasm olan ittihatlar, zararlarndan vatan ve-milleti vikayeiin sdece srmekle iktifa etmi, fakat bu srgnlere srgnlk mefhumuylate'lifi mmkn olmayan maa tahsisi ve ir ihsanlarda bulunmutur. O kadat ki,amcas Sultan Aziz'in katillerinden olduu tahakkuk etmi olan Mithat Paa'nnbile srgne giderken, cebine 500 altn koymay ihmal etmemitir.) Sultan Abdlhamld'in hudutsuz merhametine dir bir grg ahidinin u

ifadesini de nakledelim:Kitabet hizmetinde bulunduum ondrt sene zarfnda di crmlerinden dolayhaklarnda idam hkm sadr olanlar elbette yz tecvz etmitir. Pdih,bunlarn arasnda yalnz birisinin, anasn ve babasn katletmi bir canavarnidam hkmn tasdik etti. (Ahmet Reit REY a.g.e. sh. 26 27)MI,MI770Cihan Harbi'ne aceleyle ve hibir hazrlk yapmadan atlan (41) (29 Ekim 1914)ttihatlar oktanberi Kbrs' resmen ilhak etmek isteyen ingiltere'yebekledii frsat verdiler. Zira Osmanl Devleti bu harbde ngiltere'nin dhilolduu itilf Zmresi nin karsndaki ittifak Zmresi nde yer almbulunuyordu. Bun .t vesile ittihaz eden ngilizler 5 Kasm !914'de tek taraflolarak 1878 anlamasn feshederek Kbrs' ilhak ettiklerini ilnettiler.Bir beyanname nereden Ada'daki ingiliz Komiseri. & na kadar Osmanltabiiyetini hiz olan ahlinin artk bundan byle bu tabiiyeti kaybederekngiliz tabiiyetine getiklerini iln etti. Bu karar karsnda Trk tabiiyetinikaybederek ngiliz tabiiyetine gemek istemeyen bir ksm Trk ancak bir aylkbir mddet tannm olmasna ramen Anavatan'a hicret ettiler ki, bunlar mecmuTrk nfusunun sekizde birini tekil etmek zere sekiz bin idiler. (")Milletleraras mnsebetlerde tek tarafl bir arazi ilhaknn hukuken hibirhkm yoktur. Bir takm cebir unsurlar kullanlmak suretiyle de olsa bu gibihallerin mutlaka bir akde iktiran ettirilmesi zaruridir. Bu sebeple OsmanlDevleti'nin asla kabul etmedii bu tek tarafl ingiliz ilhak, LozanKonferans'na kadar sdece fiil bir durum ihdas" etmekten ileriye geememitir.b Lozan Mzkerelerinde KbrsLozan zabtlarnda, Kbrs zerindeki meru haklar-41 Kazm KARABEKR Cihan Harbine Nasl Girdik?, sh. 393- 397.42 Bkz: AHMET GAZOLU age. sh. 28 de yer alan 33 numaral dipnot.KADP MISIROLUmz dile getiren bir takm beyanlar arayanlar bouna yorulurlar. Zira buKonferansn uzun mzkerelerinde Kbrs hakknda sylenmi mdfaa veya talepmahiye" tinde bir tek kelimeye bile rastlamak mmkn deildir!. {'*). Kbrsadna ancak Lozan Muhedenmesinin Kbrs'n kaderini aleyhimize olarak tayineden maddeleri dola-ysiyle cereyan eden mzkerelerde grmek mmkndr. Ancakbu vesileyle Trle Murahhas Hey'eti men-Fjplar ve hassaten smet Paatarafndan serdedilen mtlalar Kbrs'n istikbalini aleyhimize olarak daha daktletirici bir mhiyet arzetmektedir ki, bu husus biraz aadaincelenmitir.


33/208

Kbrs'n Trkiye hesabna talep edilmesi veya bunda muvaffak olunmadtakdirde tedbir mhiyetinde baka taleplerde bulunulmas istikametinde mesktolan Lozan Konferans zabtlar gibi smet Paa'nn Lozan'43 Lozan Muhedenmesinin Kbrs'la dorudan doruya alkadarolan maddeleri 20 ve 21 inci maddelerdir. Bu maddeler pro,e metninde sdece 19uncu madde olarak tek bir madde hlinde yer alyordu. Bu maddenin

Kbrs'n istikbalde alaca vaziyet bakrmdan bizim iin daha aleyhtebir takm ilvelerle iki madde halinde tertibi Trk Murahhas Hey'eti'ninteklifi ile vuku' bulmutur. Projenin 19 uncu maddesi dolaysylacereyan eden mzkerede Kbrs'n Trkiye nam ve hesabna talep edilmesiveya istikbalde ngiltere'nin terki halinde Trkiye'ye braklmas, buda temin edilemezse oraa aznlk mevkiinde bulunan rkdalarmznTrkiye'deki ekalliyeNfre mteallik hkmlere imtisalen haklarnnkorunmas istikmetinde serdedilmi tek bir cmle veya kelimeye rastlamakmmkn dei'dir. (Bkz: ark Karip Umuru Hakknda Lozan Konferans, ikinciTak;rr, I. C, sh: 11-23 arasnda yer alan Birinci Encmene ait 2nurra ral zabtname, ayn eserde yer alan (sh: 114) 9 numaral zabtn'rpve buna merbut Lahika: A (sh. 126)LOZAN ZAFER M, HEZMET Mi?

81anlatan htralar (") ve hatt birok mehur ;< L o -zan methiyeleri (45) bilebu mevzuda en kk bir tafsilt vermemekledirler. Acaba bunun sebebi44 nn hatratnn Ulus Gazetesi'nde 24 Temmuz - 20 EWm 1908 tarihleriarasnda yaynlanan Lozan ksmnda Kbrs'a bir kere temas etmitir. Ancak oda Kbrs'n Lozan'daki durumuna deil, hlihazrna mtealliktir. (Bkz:a.g.t. 7 Ekim 1968 tarihli UlusGazee.si.)nn bu hatratnda iki gn arka arkaya Venizelcs'u methsen ettikten sonraKbrs buhran Venizelot'tan ders almayanlar yznden kt demektedir.Venizelos adnn Girit ihtilli nden berine denl menfur bir kelime ocuunubir tarafa brakalm da nn'nn Kbrs buhran dolaysyla serdettii bumtalay ufak bir deitirme ile kendisine izafe edelim ve henz siys hayatnen hurda teferruatna kadar mdhale cevvliyetini gsterebilecek ekildehayatta olduuna nazaran cevabn bekleyelim: Kbrs buhran, inn'nn onuLozan'da kurtaramamas veya en azndan salam bir leminaf.a raptedememesirdenkmtr.inn, Lozan'da neyin ehsmmiyetli ve neyin ehemmiyetsiz olduunu hesabetmekten oderece cizdi ki hibir bakmdan Kbrs'la k-yas- kabil olmayan M e i sAdas iin gnlerce mcdele ettii ve Tuna Nehri kenarnda ad var, kendi yokbir yer o|an A d a k a I e ** iin rpnd halde, Kbrs' talep etmeklzum ve ihyPcn hissetmemitir. 4r> Csmil BLSEL'in birinci cildi 464, ikinci cildi ve 704 byk sahifetutan (cem'an 1108 sahifelik) mehur Lozan methiyesinde Kbrs'a tahsis ettiisatrlar u iki cmleden ibarettir: ngiltere bu-fasmi dahi bizimle harbegirdii gn, yani 1914 kinci Terinin beyinde ilhak elti. Loran'da bu hak ognden itibaren muteber sayld ve tabiiyet ve bor mes'elelerigrld. Mes'ele daha ziy-F: 6iq,


34/208

S' D51 9)? Q.3 a 3

o > m o

3 Q. SUpI 3

- ffa 5.. 5-3 07 3*" 3 9>3 aI I0) O"3 S.CO ^C oA 0)* 3 i wI xa 3* I 5:fl< 3 0>


35/208

*^ 3C =I % SmlQ. -

3O:* "O 2. a? Itu (B3 0) _ aI im 2.3 &

c S r 3- o3* Nm af3o. -oC:3" o--o

0)3

3

3 o"3 tor

0)_ 3?* pj3cCD-3" CD Q.0) CDer _.>2z33" C: 5"3 33 na. oIB to o=^ S:o- 3 cn< CDCO ***oCfl . 93 I^^ -a: ?1 S"3K3a.

fD3.5 ""a3

C: g. a- -err g M< enN 33S'393

3" a IN 3 fDs- g ?fD p cn fD c+CL 3 W O oq O:

O3* s -I pa a a 93> 5; 03 p5: 3: c- 32- 3^ 3 Stc. 3 roI-Hi.S ri 3 , f fDS. S .O, :3 c-93


37/208

o* g*552.93 e;3- w clw "'


38/208

Dr. kr TORUN age. sh. 49LOZAN ZAFER M, HEZMET M?85ri srebileceimiz istekleri gletirici deil, bilkis kolaylatrcolabilirdi. Muarz, bir tvizi, mukabil bir tvizle karlamaya itec.k birsaik de mi olamazd?! nk sulhu akamete uratmamak gayreti deiik

nispetlerde de olsa elbette ki. iki tarafta da mevcuttu. O gnn artlariinde, yeryznde sulh ve skna muhta olmayan bir devlet var myd?!.Esasen bu gibi uou/ mdfaalar sadre if olsayd, evveliyetle nn tarafndanortaya atlmaz myd?! O ise, malum olduu zere bermutad susmaya devametmektedir. Fakat bu skt elbette ki trihin artk tebellr etmeye balayankymet hkmn ne sislendirebilecek ve ne de deitirebilecekti:.Bu mes'ele zerinde bir de unu ilve etmek isteriz ki, bizzat nn bilekendisini her zaman Misak- Mill ile bal addetmiyerek onu aan taleplerdebukr>abilmi-tir. Bunun en tipik misl' Adakale Mes'ele-s i (") dir.Gerekten b*ir yerin Misak- Milli'ye dhil olmadka talep edllemiyeceimantndan hareket edilirse Tuna "Nehri idinde bir ka yz kii nfuslu biradack olan ve Romava i-.-szisindebulunan Adakale'-49 Lozan Zabtlarnda aka grld zere Meis Adas1-nn talebine dair

uzun mtala ve mnkaalardan sonra 16 inci maddenin tdiline geilmi ve buesnada Trk Bamurahhas smet Paa, bir Adakale M e s ' e I e s i ortayaatmtr. Konferansn ikinci safhasnda uzun ve mnakaal ilk devrede ortayaatlmayan byle bir mes'elenin bu ikinci Lozan Konferans devresinde mevzubahsedilmi olmas cidden clib-i dikkattir. Bamurahhas-rmzn iddiasna greAdakale, Berlin Muhedenmesi'nde unutulmu bulunduundan Trkiye'ye id olduutasdik edilmeliydi. nn, Lozan'? mteaflik hatratnda eski bi Osmanl Devletricalinden bir zatla mzakeresine dir nakiller yaptktan so/ra bu misalivermekten86 KADR MISIROLUnin taleb edilmesini ve bu mevzuda srarla konferansn yeniden inktana sebepolabilecek raddelere kadar ileri gidilmi olmasn izah mmkn deildir. Aynekilde M e i s Adas 'nin srarla talep edilmesine karlk mttefiklerinburas M'sak Milli'ye dhil deildir yolundaki itirazlarna da inn, Meis'inMisak- Milli'ye dhil olduu iin talep edilmekte olduu tarznda sarih bircevap vermemitir.maksadm, Adakale zerinde hak iddia ederken mdfaa tarznn bu sebepteKonferans inktaa sevkeaecek bir manzara ve kanaat u>an drdnbelirtmektir. (Ulus Gazetesi 3 Ekim 1968 tarihli nsha) demek suretiyle o zamanRomanya hudutlar dahilinde ve Tuna Nehri iinde ehemmiyetsiz kk biradacktan ibaret olan (Bugn yaplan bir baraj sebebiyle tamamen sulat altndakalmtr.) Adakale'ye mteallik srarlar yznden Konferansn az kalsn inktaaurayacan bizzat ifde etmektedir. Ancak u var ki' Trkiye iin en hayatehemmiyeti hiz olan Kbrs, Adalar, Hatay, Halep, Batum ve ire gibi yerlerilaleb edip, byle bir inkta sebebi ihdas etmeye cesaret ede-miyen smetPaa'nn, ehemmiyeti bu gibi mes'elelerle' kyas edilemeyecek olan bir Adakaletalebi izhar etmesinin hakiki sebeplerini anlamak gtr. Bundan dolaydr kiher mes'elede tviz stne tviz veren nn'nn bu talebiyle (Bkz: LozanZabtlar, II. Takm 1. Cild sh. 16 ve mt. sahifelerde yer alan 25 Nisan 1923tarihli Birinci Encmenin 2 numaral zabtnamesi) arka arkaya sz alarak alayetmilerdir.,O derecede ki, Lozan medJahlyle n alm ve bu sayede niversite rektrlnekadar ykselmi Cemil Bllsel bile: Hakikaten mdfaas g bir dilek.Konferansn ilk devresinde hi bundan bahsedilmemiti. Ankara'da bu hatrageldi.' demekle ve byle ehemmiyetsiz bir tertip iin bir aralk bu mes'elekonferans havasnda kara bir bulut gibi dolat. Yeni bir kesilmeden bahsolundu.ki taraf fikrinde o kadar kararl grnyordu. Ankara, Adakale meselesindeLOZAN ZAFER Mi, HE.ZMET Mi? IMisak- Mill mevzuunda esasen 16 mart 1920 tarihli Moskova Muhedesi'yletvizler verilerek B a t u m Lozan'dan evvel feda edildii gibi MudanyaMtreken-rrosinde de taleplerimizin Misak- Mill erevesi ierisinde cereyan


39/208

edecei hususu teyid edilememitir. Kald ki Kbrs'n, Misak- Mill'desarahaten zikredilmemi olmas, orasnn talebinden sarfnazar edileceimnsn ta-zammm etmez. Zira devletin en l zamannda tanzim edilen Misak-Mill vuzuhsuzluu fiilen karmzda olmamakla beraber Yunanistan'a yardim edeningiltere'yi rktmemek gibi bir ihtiyattan domutur (50). Yoksa daha Lozan'danevvel ve Misak Mill'nin tesbiti srasnda Kbrs'tan feragat edildii

hususunda en kk bir emare mevcut deildir.srar edilmesini istiyordu. diye ilve etmektedir. (Cemil BLSEL Lozan Cild; 2, stanbul 1933 sh: 255).50 - Bilindii zere Misak- M i I I i 'yi kabul ve iln eden son OsmanlMeclis-i Mebusan 'dr. Bu Meclisin 29 Knunusni 1336 (1920) tarihiyle tesbitve iln eyledii bu misak teferruata girmeyip esaslar tesbit etmibulunmaktadr. Buna gre 30 Ekim 1918 tarihli Mondros mtreken-m e s i ninimzas annda Odularmzn ric'at ederek fiilen bulunduklar noktalar, vatannvazgeilmez hudutlardrlar. Devletin malp bir zamannda tanzim edilmibulunan byle bir misakn gayet ihtiyatl bir slpla tanzimiyle sdece ummhkmlere yer verilmesinden daha tabi ne olabilirdi? Bu yzdendir ki, oradahududlara vuzuh kazandrmak zere Misak- Milli'ye dhil olan ve olmayan yerlertdad edilmemitir.

Osmanl Meclis-i Mebusan'r.in kabul ve iln eyledii bu misakn bir tek harfbile deitirmeden 18 Temmuz 1920 tarihinde Ankara'da kabul ve ln srasndada bu ihtiyatkr tavr devam ettirmek mecburiyetini ihdas eden millerberdevamdlar. Henz hibir zafer ka-Kbrs'n mukadderatn tyin bakmndan Lozan Sulh Projesi'nde Mttefiklercetyin edilmi bulunan ve murahhaslarmzn teklifleriyle son eklini alan 19uncu maddeyi birlikte mtala ederek bunun ne suretle Lozan SulhMuhedenmesinde yer alan 20 ve 21 inci maddele-e inklb ettiini inceleyelim:Madde 19. Trkiye 5 Terinisani 1914 senesinde Britanya Hkmeti tarafndaniln edilen Kbrs'n ilhakn kabul etmeyi beyan eder. Kbrs Adasndanmiitevel-lid veya sakin olan Trk teb'as Osmanl tabiiyetindezanlmamt. Binaenaleyh kanaatimizce Misak-i Millinin mphe miyetindenistifade edilmek istenmi, baz husmetlerin zamansz olarak iln ve ifasndanitinab edilmiti.te bu sebeptendir ki, ingiliz igal-i askersi altnda bulunan Kbrs'nMisak-i Milli'ye dhil clup olmad hususunda da bu misa-ka bir sarahatkazandramamtr Fakat Kbrs'n ngiltere'ye infisah bir artla terkedilmibulunduu nazar itibare alnrsa burasnn la lebinin, o artn tahakkukunallik edilmi bulunduunu kabu! etmek gerekmez mi? Gerekten bu art da Misak-Mill'nin kabulnden bir mddet evvel (1918) gereklemitir. BinenaleyhKbrs'n Misak- Mill'ye dhil olup olmamasn zaid bir- mnakaa hlinegetiren ve onu Misak- Mill'ye dhil, olmaktan daha kav bir mstenidat ileTrkiye'ye id klan mil onun (ingiltere'ye asker bir s olarak) devrindekiinfisah artn tahakkuku deil midir? Buna ramen Misak- Mil-l'de zikriYunanistan'n bir numaral mevviki olan ingiltere'yi tahrik -edeceimlhazasndan dolay ihmal edilmi olabilecei gibi, orada tasrihe ihtiyahasl olmayacak derecede bize aidiyetinin bedahetinden domu olamaz m?Gerekten Misak- Mill'nin tanzimi vo Ankara Meclisi Meb'usan'nda kabulsrasnda cereyan eden mnkaalarda izhar edilen endieler bu kanaatimizi hakl.klacak bir sarahat tamaktadr.LOZAN ZAFER M, HEZMET Mi? . 89olanlar hari olmak zere, kavimi mahalliyeye. riyet artyla Britanyatabiiyetini iktisab edeceklerdir. (5I)Dikkat edilirse Mttefikler Kbrs iin teklif edilen sulh projesinin 19 uncumaddesinde Ada'da mtemekkit olan Trkler'in Trkiye'ye mecbur veya ihtiyarnimetlerinden bahsetmemektedirlev Bu madde mzkere sracnda Trk MurahhasHey'eti mensuplar ve onun Reisi ismet Paa tarafndan ileri srlen tdilteklifiyle Lozan Muhedenmesi'nin 20 ve 21 inci maddelerine inklb etmitir.Fakat hazindir ki, Mttefiklerin teklifleri karcnda Kbrs' taleb etmekmevkiinde bulunan tnn, byle bir talep mahiyetinde hibir mtala,serdetmedi ,qibi buras ingiltere'ye terk edildii halde de Ada'nn ve Adasakini olan Trklerin istikblini garanti edecek mhiyette hibir teklif ileri


40/208

srmemitir. Aksine Trkiye'nin Kbrs zerindeki taleplerine messir birmsteniriat tekil edecek olan . h f u s unsurunun zamanla azalmasnamncer olacak tdiller ileri srm ve bunlarn kabulyle projede yer alan 19uncu madde Kbrs Adas'nda mtemekkin Trklerin Trk tabiiyetini muhafazaetmek isteyenlerinin Trkiye'ye hicretini imkn dhiline koymutur. Bu teklifekar zabtlarda u kayt vardr: Sir Horace Roumbolt 19 uncu maddedeki Trk

Murahhas ona ihtiyar tabiiyet hakknda bir bend ilve etmek teklifindebulunmutu. Onun sonuncu fkrasn mevki-i mzkereye koydu. Britanya Hey'et-iMurahhasasi bu teklife kar bir dereceye kadar rzabah bir surettehareket.edebilecei zannndadr. Hey'et-i mezkre Trk Hey'et-i Murahhasas'na,Encmeni Tahrir'e verilmek51 Lozan Konferansnda Dvel-i Mu'telife Murahhaslar tarafndan TrkiyeHey'eti MurahhasfSina Tevdi Olunan Sulh Muahedesi Projesi Ankara, (1339 -1341, T.B.M.M. Matbaas, sh. 9LOZAN ZAFER M, HEZMET M?91

zere bir madde projesi tevdi etmek niyetindedir. (")Lozan Zabtlarnn bu maddenin mzkeresinin devamna mteallik 9 numaral

zabtnamesi, mezkr maddeye Trk Murahhas Hey'et'inin teklifiyle yaplan veAda'hn istikbli bakmndan mutlak bir surette Trkiye'nin aleyhine olanilveye ait mzakereyi yle nakletmektedir:9 Numaral ZabtnameCelse saat on buukta Ui atosun'da Sir Horaoe Roumbolt'un riyaseti altndaald.Hazr bulunanlar...Sir Rorace Roumbolt Muahede' projesinin 19 ve 26 nc maddeleri hakknda tahrirencmeni tarafndan vtvi-len bir notu okudu. (A iaretli lahikaya mracaat).Hukuk mavirlerinin teklif ettikleri yeni metinler kabulolundu................ (")9 numaral zabtname lahikalarLahika: ATahrir Encmeni'nin Birinci Encmene Mzekkere si>1 ' Sulh Muhedenmesinin 19 uncu maddesi hakknda:Britanya ve Trk Hey'et-i Murahhaslar ti-yl-beyan husust teklif emrindeittifak etmilerdir:Evvelen 19 uncu maddenin ilk fkrasnn (Trk metni) ayr bir madde tekiletmesi,52 Lozan Zabtlar, II. iafcm, I. Cild sh: 21.53 a.g.e. sh: 114,9?KADR MISIROLUSaniyen: ikinci Encmen tarafndan ittihaz klnm olan karar tevfikan ikincifkrann tayyedilmesi,Slisen: nc ve drdnc fkralarn ayr bir madde halinde ve zrdegsterildii surette yazlmas.5 Terinisani 1914 tarihinde Kbrs Adas'nda mts-mekkin bulunan Trk teb'askanun-i mahall'nin kabul tt-tii erait diresinde Britanya tabiiyetini iktisapve bu cihetle Trk tabiiyetini zayi' edeceklerdir. u kadar var ki ibumuahedenin mevkii meriyete vaz'ndan itibaren iki sene mddet zarfnda Trktabiiyetini ihraz edebileceklerdir. Bu takdirde hakk- hyarlarn istimalettikleri tarihi takibeden oniki,ay zarfnda Kbrs Adasn trk etmeye mecburolacaklardr.ibu muhedenmenin mevkri mer'iyete vaz' tarihinde Kbrs Adas'ndamtemekkin olup da kanunu rna-halli'nin tyin ettii erait diresinde vukubulan mracaat zerine tarihi mezkrede Britanya tabiiyetini ihraz etmi veyaetmek .zere bulunmu olan Trk teb'as dahi bundan dolay Trk tabiiyetini zayiedeceklerdir.uras mukarrerdir ki, Kbrs Hkmeti, Trk H'i-kmeti'nin muvafakatiolmakszn Trk tabiiyetinden t>r-ka bir tabiiyet ihraz etmi olan kimselereBritanya tabi-yetini tefvizden imtina etmek selhiyetini hiz olacaktr. f)


41/208

Kbrs Adas'hn geleceine birinci derecede m ies-sir 20 ve 21 inci maddelerden(") maada bir de 16 mcr1 5) tarznda bir ilve teklifinde bulunmu ve bunda muvaffak daolmutur. Ancak bu ilvenin yaplmasnda maksadn Kbrs'la alkasn gsterenen kk bir im ne zabtlarda ve ne de dier Lozan kaynaklarndagrlmemektedir.c) Lozandan sonra:Kbrs Adas'nn ngiltere'ye terkine mni olmak istikametinde bir gayretsarfedilmemi olduu gibi, oradaki soydalarmzn hukukunun siyneti veya buAda'nn ileride ngiltere tarafndan terki halinde Trkiye'ye iadesi zmnnda(") da hibir mdfaada bulunulmadktan baka37 a.g.e. zabt sh, 15-5658 Bkz: Lozan Muahedanmesi, Madde: 1659 Mesmuatrmza nazaran eski Kocaeli Meb'usu ve Ticaret VekiliKbrsl Srr BENLOLU Lozan'a azimeti srasnda nn'ye: ngilizlerKbrs' ileride her ne zaman olursa olsun terkettikleri takdirde sahib-iaslisi olan Trkiye'ye iadesini kabul ederler. tarznda muahedeye birfkra ilvesini temin zmnnda bir gayret sarfetmesi ta-

Trkler in kundakta balayan bu ile ne zaman bitecek


42/208

KIBRIS OCUKLARININ MASUM ALEMLERN KARARTAN MATEM Btn Dnya ocuklar neeyle oynarken Kbrs'taki Trk ocuklar hayatn ac veelemli sahneleri le hair neir yayorlar. Dumdum-lu kurunla ldrlen birarkadalarnn mezar banda nbet tutanyavrular!...


43/208

gentlemen, the problem is settling itself... ECNEB KALEMLERE BLE AKSEDEN GEREK Masum Trk cesedleri zerine kurulan taht.. Makarios, eserini3eyrediyorl...LOZAN ZAFER Mi, HEZMET Mi? 9Kbrs'n Lozan mzkerelerinde ortaya kan duru-. mu hakknda yukardan beri

serdettiimiz mtalalar hlsa etmek gerekirse:aa) Kbrs Adas infisah bir artla ngiltere'ye terk edilmi olduu cihetleBrest Litovsk Muahedesi yle tahakkuk eden art muvacehesinde Kbrs'nTrkiye'ye terki talep edilmek lzm geldii halde, bu yaplmamtr.bb) Byle^bir talep kabul edilmedii takdirde hi olmazsa ingiltere'nin Ada'yistikblde terki hlinde Trkiye'ye iadesi art koulmas gerekirdi. Byle birtalep de ileri srlmemitir.cc) Bu'da mmkn olmad takdirde Ada skinlerinin Trkiye'deki Rumlar emsalgsterilmek suretiyle haklarnn teminat altna alnmas ve zamanla kt ingilizidaresinden kaarak Trk nfus nisbetinin bugnk duruma dmesi nlenebilirdi.Bunlar da tahakkuk ettirilmemitir.Fakat daha feci udur ki, Lozan Muhedenmesi'nin imzasndan sonraYunanistan'a^ tviz verilmek sretiye Kbrs Trkleri'nin durumu hergn biraz

daha arlatrlm ve bugnk felketli manzara ihdas edilmitir. Bunun enbyk delili bir baka eserimizde (") tahlilini yaptmz 1930 tarihli Trk -Yunan Anlamasdr. Bununla Trkiye'den mbadele edilmi bulunan Rumlarn altsene sonra yeniden ve bir Trk vatanda gibi avdet edip eski i ve glerinedevamlar temin edilmi ve Trkiye'deki kazanlarn Yunanistan'a gtrmelerisalanmtr. Gya -karlkl olarak Trklerin de Yunanistan'a61 Bkz: Kadir MISIROLU Yunan Mezlimi istanbul X968, sh. 390 ve mut.gidip ayn ekilde almalar mezkr muahedeye derce-dilmi bulunduu hldebiraz da Kbrs'taki Rum tedhi ve cinayetlerinin ihdas eyledii tesirle 1965ylnda bu muahede feshedildii zaman grlmtr ki, Trkiye'de bundan istifadesuretiyle ticar faaliyetlerine devam eden krk binin stnde Yunan teb'al Rummevcud olduu halde Yunanistan'da ayn anlamadan istifade suretiyle ticaretyapan bir tek Trk yoktur!...Yunanistan'a, kar takip ettiimiz siysetin binbir zaaf ifde eden hatalarsaymakla bitmez. u kadarn syleyelim ki, Mill Mcdele esnasnda Bursa'yagiren Yunan kuvvetlerinin kumandan Venizelos'un olu So-fokles'ti. Bu zat OsmanGazi'nin sandukasn tekmeleyip kfrederek Kalk da milletini kurtar! diye=hakaret sa-vurmu ve bu hdise Trk matbuatnda kan resim ve haberlerle dahitevsik edilmi bulunduu halde, 1930 anlamasndan sonra hibir resm sfathaiz olmamasna ramen Ankarada hususi bir merasimle istikbal edilmiti.Trkiye'nin Yunanistan'a kar binbir zaaf ifde eden tutumunun sayszmisllerini sayp dkmekten sarfnazar ile bu zaaf terennm eden rahmetliPeyami Safa'nn u satrlarn dikkatlerinize takdim ediyoruz:Uyz seneden beri veriyoruz. Kara, deniz, gk, ada veriyoruz! Yetimi evltveriyoruzt Galip gelsek de malp olsak da veriyoruz. Vatan veriyoruz!Btn mrm cierim para para kopariliyormu gibi hlis Trk lkelerininAnavatan'dan ayrln grmekle geti, yle ki, gittike daralan Anavatansnrlarnn nerede karar klacan bilmemenin huzursuzluu iinde gnnbirinde vatansz kalmaa mahkmmuum gibi gz karartc bir' endieninpenesinden kurtulmak iin hl rpmyorum.LOZAN ZAFER M, HEZMET M?101Dokuz yanda idim. Bosna - Hersek gitti, peinden Trablusgarp gitti. ki senegeti gemedi iinde drt Balkan devletini barndran koskoca Kmelimiz gitti,Girid'imiz gitti, Cezyir-i Bahr-i Sefid (Akdeniz Adalar) gitti Birka senesonra Irak gitti, Bat Trakya gitti. Yarm asr iinde Trk topraklarnnyardan fazlas gitti. Kayplarmzn ou mill aczimizin deil, resmihmallerimizin neticesidir. \Balkan Harbi'nden pek'az evvel Osmanl HariciyeNazr Asm Bey, Meb'usan Meclisimizde Balkanlardan namusum kadar eminimdemiti. Birka sene evvel Kbrs mes'elesi patlak verdii srada o zamankiHariciye Vekilimiz de Bir Kbrs mes'elesi yoktur d-di. o"


44/208

Biz yukarda anlatld ekilde Kbrs zerindeki taleplerimize esas tekiledecek olan nfus unsurunu kendi aleyhimize olarak azaltrken, Yunanllarmstakbel hesaplar peinde kouyor ve Kbrs'taki Rum nfusunu oaltmak iinhududsuz bir gayret sarfediyorlard. uras son denece ac bir gaflet olarakifde edilmelidir ki, Trkiye Yunanistan'n bu gayretine mni olacak yerde, onayardmc olmutur! yle ki, Yunanllar'n Kbrs'taki. Rum nfusunu oaltmak

gayretleri, kinci Cihan Harbi'nde biraz da hdiselerin evkiyle' had birsafhaya varmtr. Zira alktan, harpten kaanlar soluu sakin bir blge olanKbrs'ta alyorlard. Gerekten Kbrs'taki Rum nfusunun miktar 1938 - 1946yllar arasnda elli-binden ziyde artmtr ("). Fakat bu art naslolmu-62 Bkz: Trk Dnoesi Cilt: 8-9, say: 15 - 16, ubat -Mart 1958, sh.663 Kbrs'n 1938 ylnda 310.70 olan Rum nfusu, 1946 yln-, da361.199'a ykselmi, E n o s i s dvasnn alevlendii devrede buart daha da sr'atlenerek 1960 ylnda 448.861'e kmtr. (Bkz: HalilFikret ALASYA .g.e. sh. 129)102KADR MISIROLU

tur, biliyor musunuz?! Yunanistan'dan ve hassaten Yunan Adalar'ndan harbinbinbir musibetinden kaarak Ege sahillerimize sman Rumlar' uzun mddet izazve ikram eyledikten sonra Trk deniz vastalaryla Kbrs'a bizzat nakletmemizsuretiyle!...1930 Trk - Yunan Andlamasnn akabinde dostluu ihll ettii esbab-mcibesiyle Yunan Mezlimi nin resm raporlarn ihtiva eden eserler millktphanelerimizden karlrken, Yunanistan da.ha nce Girit Mes'elesi ndetkibettii taktiklere devamla, Kbrs'n ilhakn temin zmnnda Trkdmanln en krpe dimalara bile zerketmekten geri kalmyordu. Bunun sayszmisalinden bir - ikisini dercedelim:...Bizans mparatorluu zamannda din dman barbar aknclar Kk Asyadangelip buralara akn ettikleri zaman biz, panayiamza (Atina lahesi)snmtk. Kostantinapolia'deki Ayasofya Kilisesi'nde yini brakpanlarmz susturduklar zaman da yine panayiamza snmtk. Yunan MilletiTrk esareti altnda geirdii yllar boyunca da panayiadan imdat bekledi.* Budualar boa gitmedi. Birgn elbette panayiamizm yardmyla Ayasofya'daanlarmz alacaktr! (Makarios'un 8. Eyll. 1954 tarihli konumasndan)....Yunan stikll Bayram olan 25 Mart tarihinde Yunan okullarnda bu aradamesel Gmlcine Rum Lisesinde oynanan bir piyese gz atalm: Sahnede birkralie ve onun karsnda da birka* gen kz vard. Elleri ve kollar kalnzincirlerle bal olan bu kzlarn herbiri bir Yunan eyaletini temsil etmekte,herbir kzn zerinde Rodos, Girit, Oniki Ada, Trakya Makedonya,Espir gibi blgelerin isimleri yazl bulunmaktadr. Bu esir eyletler hep birazdan:LOZAN ZAFER M, HEZMET Mi?103

Kraliemiz bizi kurtar! diye barmaktadrlar.Bu srada sahneye yakkl bir yunan askeri girer ve btn kzlarnzincirlerini zer. Gen kzlar sevin iindedirler. Fakat ikinci plndanyrekler paralayc iki feryat ykselir:

Kraliemiz bizleri kurtarmyacak msn?.... Bu ekilde baran ve elleridier kzlar gibi zincirli olan dilberlerden birisinin stnde KIBRIS,dierinin zerinde ise STANBUL kelimeleri yazlbulunmaktadr.(Ar sac ve ar milliyeti Ethnikos Kirikis isimli Yunan gazetesinin 9Austos 1593 tarihli nshasndan) (")Btn bu iddialar muvacehesinde Kbrs'n Lozan'da kaybedilmekle kalnmaypistikbalde kurtarlmasn da bugn kar karya bulunduumuz glkleri ihdassuretiyle addt imkanszlatran >lnn'nn Koalisyon devrinde Kbrs'taki Rumtedhi ve katlimlarna kar niin mtereddit davrand ve Kbrs'n Lozan'dakaybedildii hususundaki iddialar cevaplandrmak mahiyetinde hibir beyandabulunamad kolayca anlalsa gerektir. Kendisi Kbrs' Misak- Millye


45/208

dhil olmad iin talep etmedii iddiasnda dahi bulunmad halde, kraldankralc baz melliflerin bu iddiay ileri attklarna evvelce temas etmitik.Halbuki Misak-1 Mill tanzim edildii zaman ngilizler-le muharip olmamamzaramen onlarn Yunanistan' desteklediklerini ve bu sebeple byk bir devletialeyhimize tahrik etmemek endiesinden dolay bu tasrihatm yaplmambulunduunu evvelce zikretmi ve Adakale gibi Misak- Mill'ye dhil olmad

halde, baz arazilerin talep edildiinden bahsetmitik. Buna unu da ilve ede-64 Cumhuriyet Gazetesi 19 Ocak 1954 tarihli nsha.KADR MISIROGLULOZAN ZAFER Mi, HEZMET Mi?105lim ki, nn ve Lozan meddahlarnn her vesileyle hcum ettikleri ve Lozan'stn gstermek iin mukayesesine bavurduklar Sevr Sulh Projesi nde yer alan115'inci madde, Kbrs'n kaderini tayin eden Lozan Sulh Muhedesi'nin 20 incimaddesinin kelime be kelime tpksdr (").Lozan iin alnacak tedbirlerden biri de D -yun-u Umumiye-i Osmaniye ninTrkiye'den ayrlan arazilere taksimi mes'elesinde Kbrs'a da bir hisse tahmiletmek ve bu suretle Trkiye'nin, ykn nisbeten hafifletmekti. Lozan'da bu dayaplamamtr. Ancak Kbrs'tan tahsil edilip Trkiye'nin 1885 tarihli

istikrazna mahsup edilmekte bulunan mebl, Ada'nn ingiltere'ye ilhakndansonra da alnm, fakat bu mebla, Trkiye'ye verilecek veya onun borlarnamahsup edilecek yerde ngilizlerin cebine girmitir!.Btn bu gaflara ramen Trkiye'nin Kbrs zerindeki hak ve taleplerinin fiilve hukuk mstenidat gelecek nesillerinin kacak frsatlardeerlendirmelerinde ie yarayaca midiyle yle hlsa edilebilir:aa) Rumlarn tedenberi iddia edegeldikleri nfus ekseriyeti onlarn lehineaddedilemez. Zira Kbrs Adasnda mtemekkin Rumca konuan ahlinih grek asllYunan halkndan olduu iddias tarih gereklere uygun deildir. Bu husus mehuringiliz Bavekili ChirchiH tarafndan bile ilk Enosis iddialarylakarlaldnda sarahatle ifde edilmitir. stelik Kbrs'taki Trk nfsunuhesab ederken 1914 ylnda Kbrs'n ilhak srasndaki Trk hicretiyle LozanMuhedenmesi'nin imzasn takibeden yllardaki yirmibin muhaciri ve zaman-65 Dr. kr TORUN age. sh. 51la peyderpey hicret edip Anadolu'ya ye Dny'nn muhtelif blgelerine yerleenKbrsllar da hesaba katmak lzmdr. Kald ki: Kbrs tarihinin uzun veteferruatl gemii hakknda evvele* naklettiklerimiz* nazar- itibara alndtakdirde orada eitli kavimlerin tavattun ettiini, bunlarnRumlukla alkalarnn sdece bir lisan ve mezhebe mnhasr olduunu hatrlamak,yerinde olsa gerektir.Gerekten emseddin Sami'nin K ms ! al m inin Kbrs maddesinde oradakimslinnar Trk nfusunun te bir olduu kaytldr. Bu eserin intiar aayukar 1878 Andlamasyla Kbrs'n ngille-reye bir s olarak verildiitarihlere rastlar. 1323 (1907) d-, neredilen Memlik-i Osmaniye Cep A t ! a r nda da Devlet-i Osmaniye'nin ahvali corafiye ve islalikyesindebahsedilirken 205 inci sahifeye tesadf eden Kbrs maddesinde 1903 nfussaymnda 26, 518 olarak grlen ada halknn gene te biri Mslman Trkolarak kaytldr. 1903 ten Lozan Muheden-mesi'nir aktine kadar da bu nisbetmuhafaza edilmitir. Bugn adadaki Trk nfusunun bete bire inmi olmasnnLozanda kabul edilen esaslarla ilgisi bu suretle de ortaya kmaktadr.bb) Kbrs'n Trkiye'nin mdfaasyle alkal stratejik ehemmiyeti gz nnealnd takdirde, Yunanistan'n gerekten byk bir cr'et tekil etmek zero

iskenderun Krfezine sokulmas Trkln mukaddera-tyla alkal hi birvicdan sahibinin tervi etrnesine imkn yoktur. Esasen bu stratejik alka,Dnya'da. D a n-zing Mes'elesi nde grld gibi, nfus mes'-elesinden dahada ehemmiyetlidir. stelik nfus ekseriyeti mes'elesi hakkndaki itirazlarnazar* itibare alnmayarak buna samimiyetle istinad edildii takdirde, aynKbrs Rumlarnn' hilebazliklar!... Basm Malzemesi diye yaftalayarakAdaya sokulan silhlar!...mantkla, Yunanistan'n Bat Trakya'y Trkiye'ye iade etmesinin lzum vezaruretini de kabul etmesi icabet-mez mi? Kendilerinin Kbrs zerindeki


46/208

iddialarn, ayn mahiyette olmak zere, Bat Trakya'y bize iade etmedikenfus mes'elesinde samim olduunu nasl iddia edebilir!.cc) Kbrs, artk Akdeniz Hkimiyeti ni bir dereceye kadar ele geirmibulunan Rusya'nn Trkiye'ye kar mstakbel emelleri bakmndan da bizim iinhayat bir ehemmiyeti hizdir. Bu sebeple, orada, bir Rus peyki olmaktan ancakAmerikan yardmlaryla kurtulabilmi bir Yunanistan'n veya buna mde bir

mstakil (!.) Kbrs Cumhur i y e -t i nin mevcudiyetinin Trkiye'ninistikblini tehdit etmekte olduu aikrdr.LOZAN ZAFER M, HEZMET M?107dd) teden beri ileri srlen Misak- Mill'nin ne artlar altnda tanzimedildii hatrlanrsa, byle bir mi-sak'n Trkiye iin ebediyyen balaycolabileceini kabul etmekteki mantkszlk ortaya kar. Nitekim Rusya Brest Litovsk Muhedenmesiy'le bize terk-ettii B at u m 'u, bundan ikjL yl sonraaktedilen Moskova Mhedenmesiyle artk artlarn deitii esbab-mcibesiyle talep etmi ve almtr. Bu ve buna benzer bir-ok misalhatrland takdirde Misak- Mill'nin ilnihaye devam dnlemiye-ceinenazaran, Trkiye iin de artlarn deitiini veya hi olmazsa deiebileceinihesaba katmak gerekmez mi? Nitekim Trkiye Lozan Mhedenmesiyle terkettii

Hatay' bilhare talep edip alabildiine gre, deil Misak- Mill, LozanMuhedenmesi'nin dahi imknlar elverdii takdirde tdiline mni hibir fiil vehukuk esas mevcud deildir. Elverir ki, vatan istikblini sevk ve idare edecekolan milliyeti idareciler her trl anlamay Trkiye lehine tdile muktedirolacak bir terakki temin edebilsinler. Hi bir muahedenin mr ilnihaye teminataltna alnamamtr ve alnamaz. Trkiye gihi cihan apnda bir bykmparatorluu ok ksa bir mddet iinde kaybetmi, rkda ve dindalarnnekseriyeti hudutlar hricinde kalm bir. milletin evltlar. Trkiye'nin ikiayan bir pabuca sdran Lozan Mu-hedenmesini reddetmekte gekalmamaldrlar. Buna muktedir olduklar gn, i cihan haritasnda bugnkhudutlarmz hricinde yer alan trke coraf isimler bile bu tarz bir hareketiin kfi bir esbab- mucibe tekil ederler!..1 A KNC BLMMUSULMUSUL'UN STRATEJK (SEVKLCEY), BEER EHEMMYET VE TARHESMUSUL'UN STRATEJK, KTSADI VE BEER EHEMMYETa) Stratejik Ehemmiyeti :Siys edebiyatta geni ve kymetli Osmanl topraklarnn taksimi mnsndakullanlagelmi bir tbir olan ark M e s ' e 1 e s i (") Dnya'da yeni birdevir aan66 ark Meselesi hakknda tafsilt iin bkz: Edoard DRAULT arkMeselesi, stanbul 1329 (Mehmed Nafiz Bey tercmesi)Hans ROHDE Asya iin Mcdele I. kitap, ark Meselesi, stanbul 1923 (Bnb.Nihad tercemesi)Max SLBERSCHMDT Venedik Menbalanna Nazaran ark Meselesi stanbul 1930(Kprlzde Ahmed Cemal tercemesi)Rene PTHON Karadeniz ve Boazlar Mes'elesi stanbul 1325 (Hseyin Nuritercemesi).LOZAN ZAFER Mi, HEZMET Mi?109Avrupa sanayi inklb (*') nn gereklemesinden sonra gayet girift mhiyetiktisap etmi tir. O zamana kadar bilhassa Kuds, s -Albert SOREL Onsekizinci Asrda Mes'ele-i arkiyye istanbul 1911.Habil ADEM Rusya'nn ark Siyseti ve Vilyt-i arkiyye Mes'elesi stanbul1332.Cent, Projest de Partage La Turquie adl eser veya bunun Donanma Mecmuas'nn49 uncu ve mteakip saylarnda yaynlanm bulunan terceme ve tahlili.67 Avrupa'da, slm leminin msbet ilimler sahasnda btn Ortaa boyuncakaydettii terkkinin mut'alaryla yeni keifler ve yeni ticaret yollar nn


47/208

salad madd imknlarn meczedilmesiyle domu bulunan sanayi inklbmemleketimizde maalesef zamannda ve lyk vehile gerekletirilememitir. Budurum; Trk yar-mnevverinin dehetli bir aalk duygusuna kaplarakkendisinden kamasna mil olmutur. O derecede ki; din, hatt rk hasletleri,her gelen gideni aratacak iarzda mill kymetlerimizi daha edid bir suretteykmay sanayilemek iin zarur addetmilerdir. Halbuki Avrupa karsnda

geri kalmzn sebeplerini din ve mill k-1 r mzn hususiyetlerindedeil, dahil ve haric dman faaliyetlerinde ve deien Dnya artlarndaaramak lzmd. Bu gr te-yid eden ok kymetli bir tarih, vak'a,stanbul'da misyoner faaliyetlerinin ilk kpr ban tekil eden Robert K o Ie j i ir kurucularndan misyoner Cyrus Hamlln'in Amoung Turos (TrklerArasnda) isimli htrasnda yer nlm bulunmaktadr.Cyrus Hamlin, telgraf icad eden Samuel Morse'un, bir I h ' i -r Beratalmak iin muhtelif Avrupa devletlerine vk mracaatlarndan hibir neticealamaynca bir kere de Osmanl Devle'i ne bavurmay dndn ve bu maksadlabir arkada ile birlikte kendisine kefettii letin Osmanl SultanAbdlmecid'e takdim edmesfllKADR MISIROLU

t a n b u 1 ve B o a z 1 a r a mteallik bulunan ve ekseriyabirbirleriyle atan Rus, ingiliz ve Fransz emelleri, sanayi inklb ndansonra imal Afrika lkejeri nden Msr ve Bahreyn e kadar yaylm vegenilemitir. Ayrca bu devletlerin tedenberi bir C i h -n n hkimiyetitesis etmek hususundaki maksatlarn setretmek iin kullanageldikleri din h is -1 e r in yerini iktisad menfaatler almaya balamtr. Geni Osmanltopraklarn paralayp ele geirmek maksad zerinde bazan anlamak vevazifesini verdiini, bu vesileyle Beylerbeyi Saray'nda yaplan tecrbelerianlattktan sonra Sultan'n memnuniyet ve arzusuna ramen telsizin Trkiye'detesisine id projenin dahili baltalamalarla akim kaldn anlatmakta ve:sikinci bir telgraf verilmedi. Biz sonradan ou-na ok sevindik. nk letlerdenbirinin teli kopmutu, ikinci telgraf denemesi baarl olmayacakt. Telin kopmaeklinden burun, telgrafn Trkiye'de kurulmasn istemeyen biri tarafndankopard anlalyordu. demektedir.Mteakiben Sultan'n kendileri ve Samuel Morse'u eitli hediyeler ve. i h t ir a b e r ' t ile taltiflerini naklettikten sonr?: Sultan'n ilgisineramen istanbul ile Edirne arasnda telgraf hatt kurulmas ii tahakkuk etmedi.Pealar, Sultan'n aleyhine birlemilerdi. Memleketin uzak vilyetlerinden,byle sr'atle haber verecek bir makine onlarn rahatlarn karabilirdi.demektedir. (Bkz: ag.e. den nakleden Hill Mecmuas, say: 101, sn: 10-12,stanbul Mart 1970.)Bu mevzuda, sinesinde en yce say ve mel knunlarn toplam bulunan islmDini'nin ittihami ise, ya ok kt bir maksadn, veyanut da korkun bircehaletin eseridir. Ne yazk ki, bu istikamette ylla.dr srgelmi olan birpropaganda hl Trk yar mnevverini ifsd edebilecek bir tesiri hizbulunmaktadr. Bu ittihamn yersizliini ink'pLOZAN Z/>FER Mi, HEZMET Mi?111bazan da birbirlerini baltalamak suretiyle srp giden bu emperyalistfaaliyetler, bu devrede artk daha zivde ham madde ve pazar teminihtiyacndan douyordu.1869 ylnda Svey Kanal ran al-, mas, byk bir iktisad menfaat kapsolarak Hindistan! daha nce ele geirmi bulunan ngiltere'nin ark Mes'elesindeki tutumunda gvni lde bir. deiikliin vcda gelmesine sebep olmutur. Ki r m Harbi mislinde aka grld gibi Osmanl topraklan zerindekiar Rus< isteklerinden devletleraras muvzene bakmndan dima endieyekaplan ingiltere, bu tarihten itibaren RuSlar' bile glgede brakan bir Trk -islm dmanl siyseti takibine koyularak Hindistan Yolu zerindeki yerleriele geirmek maksadna ynelmitir. O'nup srasyla ve merhale merhale Kbrs,Msr ve Irak da hkimiyetini te'sis iin islm tarihinin en byk devletiolan Osmanl Imparatorluu'nun1


48/208

bir partinin bavekilliine kadar ykselmi bulunan Giinaltay'n Molla e m se d d i n olduu zamana id bir beyan il cevaplandralm:Filhakika islmiyet mni-i terakki ve medeniyet bulunsayd, B=t-dat'da,Semerkand'da, am'da> Endls'te, Kuds'te, Msr'da, Herat'da ve stanbul'da okadar bidt- muhallede o kadar mebn ve messe-sat- medeniyye o derece eser- terakki grlmez, bugn bizi mert-zr- bedianmlar karsnda vakfegr-i

hayret eden sr- medeniyye ve snyyeden hibir ey mahede olunamazd.Mslmanlar ara snda bir Farab, bir H Kindt, bir Ibn-i Sina, bir bn-I Musa,bir Gazali, bir Rzl, bir bn-I Riid, bir bn-i Kemal, bir Ulu Bey yetimez,yetiemezdi.... (emseddin Gnaltay Zulmetten . Nur'a.' stanbul 1341, sh:80) 1 \lKADR MISIROGLUyklna kadar devam eden canhra siys faaliyetinin birinci sebebibudur.Musul'un bu stratejik ehemmiyeti, Trkiye iin hl devam etmektedir. Bizim eskiMusul , Badat ve Basra vilyetlerimiz birletirilerek viicud verilmiolan Irak Devleti yllardr devam eden Krt syanlar sebebiyle bugn ciddbir blnme tehlikesiyle kar karyadr. Esasen srf ngiliz istismarna zemin

hazrlamak ve -?rif Hseyin Paa'nn bize kar vki ihanetine bir mkfl'falvermi olmak maksatlaryla sun' bir surette te'sis edi'?n Irak Devleti'ninmrl olmayaca da balangta belliydi. Ancak mes'elenin dikkate yn olanciheti udur ki, byle bir blnmeden husule gelecek paralardan biri, bir KrtDevleti olarak ortaya kt takdirde bu hdisenin aslnda su katksz Trklerolduklar halde kendilerine ayr bir rk olduklar uuru verilmeye allanark Anadolu halk zerindeki tesirlerini daha imdiden hesap etmeye mecburuz.Bu noktay Musul'un Beer ehemmiyeti serlevha-syla biraz aada tafsiledeceimiz iin burada bu kadarla iktifa ediyoruz.b) ktisad Ehemmiyeti.Musul'u ngiliz igal ve istil emellerine hedef klan millerden biri, bublgenin Hindistan Yolu'nun emniyeti bakmndan tad byk stratejikehemmiyet ise, dieri de sahip olduu zengin petrol yataklar dr. Petrolnbilhassa Ondokuzuncu Asrn ikinci yarsndan itibaren byk asker ve'iktisadehemmiyeti sebebiyle, cihan siv-LU


49/208

Musul'da petroln mevcud olduuna dir emareler ok eskidir. Gerekten bublgenin Smerler, Asurler gibi eski sakinleri zamannda burada yer yerkendiliinden yanan ateler mevcuttu ki, halk bunlara "bir kudsi-yet izafeetmekteydi. Mehur Asur hkmdar Buhtun-nasr devrine id kaynaklarda da budevaml yanan mukaddes (!) atelerden bahsedilmektedir.Musul petrolleri, ilk defa Osmanl hkimiyeti zamannda altrlmaya

balanmtr. Bu devletin sktunu inta eden sebepler arasnda petroln enbata zikredilmesi"-lzm gelir. ark Mes'elesi ile alkadar milletler arasndabu messiri en ykc bir surette kullanan da ingilizler olmutur. Ancakemperyalist ve karc ingiliz siysetini Ceziret-l Arap ve bilhassa Musulun zengin petrollerini ele geirmeye imle eden, her karanlk iin nzmCihan Siyonizm i olmutur. Zira bu mes'ele, Filistin in Yahudilerce elegeirilmesi yolunda pek cidd mania tekil eden kudretli Osmanl Devleti'ninbertaraf iin messir olabilecek bir mhiyet arzetmekteydi.Gerekten bu maksadla nce Badat Demiryolu imtiyaz ile bu blgedeki ngilizemelleri karsnda bir Almanya karan Osmanl Devleti'nin Siyonizm aleyhtardhi pdih II. Sultan Abdlhamid Han, tahtndan indirilmi ve Devletin CihanS i y o n i z m i ile har neir olan I ttihad ve Terakki mensuplar elinegemesi temin edilmitir. Onlarn gayet ksa ve fakat bin-

69 _ Halil HALD'in a.g.e. cen naklen Servet-i Fnun Mecmuas, Nu: 1551,stanbul 1341, sn: 15.LOZAN ZAFER Mi, HEZMET M?115bir gaflet ve ihanetle dolu olan iktidarlar esnasnda bu gayenin naslgerekletirilerek bugnk israil Devleti nin kuruluunun saland malmdur.Biz burada u kadarn syliyelim ki; petroln Cihan siyasetindeki ehemmiyetiniherkesten iyi kavram bulunan Sultan II. Abdlhamid, Musul havlisinde petrolzuhur ettiine dair haberleri rt - bas etmekle'kalmam, 1890 ylnda isdreyledii bir Irde-yi Seniy-y e ile petrol hiz topraklarn ecnebilertarafndan temellkn nlemek maksadyle buralar E m 1 k - i h n e yani ahs mlk haline getirmiti, ittihat ve Terakki'nin mstakbel yahudiamalini gerekletirmek maksadyle bu irde yi iptal etmesiyle Musul'dakipetrol sahalarnn, ksa zamanda ecneb ahs ve irketlere intikalisalanmtr. ('") leride tafsil edilmi olduu zere bu kymetli gelirkaynaklarnn elimizden knda ttihatlarn gaflet ve ihanetlerine ilvetenLozan Konferans ve mteakip Musul mzkerelerine itirak eden TrkMurahhaslarnn eitli hatlar da ok byk bir rol oynamtr. Ancak Musul'uarazi olarak kaybetmemize ramen Hanedan - l-i O s m a n m bu blgeninpetrolleri zerindeki ahs ml-' kiyet haklarnda (") istifade yine demmknd. Ne yazk ki, saltanatn ilgasn mteakip Hanedan mensuplarnn Trkvatandalndan karlarak doup by-70 Tafsilt iin bkz: Raif KARADA a.g.e. sn-: 85 ve m'U71 Gerekten Musul petrolleri zerindeki imtiyaz > haklarnn SuttanAbdlhamid veresesi ile dier baz Hanedan mensuplarna id bulunduunuve bilhassa Sultan Abdlhamid Han'n ahs mallarnn kendisini tahttan indirenttihat ve Terakk erknnca hatr ve havsalaya gelmez basklarla nasl elindenalnmak istendiini gsteren ve Akam Gazetesinde Eski Bir PolitikacnnSandndan kanlar serlevhas ile neredilen tefrika cidden clib-idikkattir.liKADR MISIROGLUdkleri aziz vatanlarndan srgn edilmeleri, Trk Milleti iin bu haktanistifade imknlarn bsbtn ortadan kaldrmtr. Zira bu kararla artktabiiyetsiz duruma gelen Hanedan mensuplarnn, Musul petrolleri zerindekiahs mlkiyet haklarn mdfaa edecek bir devletin mevcut olmamas gibi birdurum ihdas edilmi ve bu sebeple Trkiye iin hayat 6ir ehemmiyeti hizbulunan Musul petrollerine mteallik .bu son frsat ve imkn da kaUirlmt.(")Musul'un yllk petrol istihsli 1970 ylndaki istatistiklere gre 67.000.000tondur. Asrlarca Trk idaresinde kalm, Trkler tarafndan muhafaza ve mdafaaedilmi ve sekenesi de stbest Trk olan bu blgenin hiz bulunduu bu servet


50/208

Trkiye'ye intikal etmi olsayd, muhakkak ki bugn en azndan Amerika'yael amak gibi bir hacletle karlalmazd.stelik de teden beri bu blgedeki petroller, M u-s u 1 petrolleri adylatannm olmasna ramen, asl kaynaklar sekenesi kesif bir surette Trkler'-denibaret bulunan Kerkk kesimindedir. Sultn Abdiilhamid devri Musul Valilerindenolup hatratnda bu petrollerin mahiyet ve yerleri hakknda olduka tafsilt

veren Ebubekir Hazm Tepeyrn bu gerei yle ifde etmektedir:Musul petrol denilince, petrol kaynaklan yalnz Musul civarndadr sanlr.Musul'da en yakn kaynak-ar hatrmda kaldna gre ehrin cenubunda ve yedi -sekiz saat mesafede e r k a t mevkiinde ve Musul'a tbi KerkkLivas dahilindedir. (")72 Raif KARADA age. sh. 10373 Ebubekir Hazm TEPEYRAN'n Canl Tarihler serisinden kanhtralar; stanbul 1944, sh: 264LOZAN ZAFER Mi, HEZMET M?117Musul'un iktisad ehemmiyeti, sdece petrol bakmndan deildir. Haritaya birgz atanlar dalk Hakkri Blgesi'rrde nihayete eren Trkiye topraklarndanitibaren geni ve mnbit bir arazinin Basra Krfezi'ne kadar imtidad ettiini

grrler. Gerekten Araplar'in B e y n -en-Nehr'eyn dedikleri Dicle ve FratNehirleri arasndaki, yolda iki kere mahsul alnan geni alvyon ovalan tarihboyunca Mezopotamya adyla Ortaark'n en mahsuldar arazisini tekil etmi vebu vasfyla beer trihinde ilk zira ve meden gelimelerine sahne olmutur.ngilizler, Musul havalisinin Nil Vadisi kadar ehemmiyetli olan zira deeriniok evvel farketmiler ve buna dir eitli tetkikat ve seyahatnamelerneretmilerdir.Hindistan ve Msr'da nehirlerin kanallar alarak slah suretiyle genialvyon ovalarnn sulanmas iini deruhte etmi bulunan ingiliz mhendisiWillyam Vil-koks'un Msr'da irad ettii bir nutukta Irak dan ikinci birMsr veya Pencap imi gibi bahsederek Hindistan ve Msr'dan gelecekiilerin Irak'ta yaplmas lzmgelen sed ve kanallar, bendleri meydanagetireceklerini ve bundan sonra milyonlarca Hindli ve Msrh'nn Irak'a hicretederek istikblde servet ve kudret menba olacak bu topraklar igaledeceklerini (") sylemitir.Ebbekr Hazm Tepeyran'n hatratnda Musu arazisinin inbat kabiliyetihakknda son derece clib-i dikkat ve teferruatl mahedeler mevcuttur.Bunlardan ok az bir ksmnoakledelim:Bu vilyetteki tabi servet membalarnn okluu74 Hans ROHDE age. sh: 69118KADR MISIROGLUve eitlilii yeryznde pek az memlekete nasib olan bir derecededir. Vilyetinhemen her tarafnda, her nevi deerli madenler bol ve petrol kaynaklar mehurolmakla beraber Dicle Nehri'ne yakn maden kmrleri bulunduu gibi, civardakibaz kaynaklardan biraz krlnca ara-sra parlak, fakat kac birer fikir gibita iinden frlayarak otlar arasna kayan saf civa madeni de grmtm.Kerkk kasabasnda yamurlardan sonra baz kaynaklardan civalar aktn vebunlardan en ziyade msev ahlinin istifde ettiklerini mevsuk olarak iit-mitim. Htra notlanma mahsus karneye kayd naslsa ihmal edilmi olduu iin,yerini kat' suretle hatrlamyorsam da, galiba Kerkk livas dhilinde, birdadan getirilen kkrt renginde san ve ince bir kum tahlil ile tedkike deerbir eydir. Tad asit tartarik'i andran bu kumu ora ahlisi limon tuzu gibikullanarak hibir zarar grlmemitir. Musul civarndaki, karlan sr-itikadan dolay mehur Koyuncuk Tepesi etrafnda yamurlardan sonra Ninuaocuklarnn kk elmas krntlar bulduklar da vki imi. Vilyetin muhtelifmevkilerinde erimi altn ve yakut gibi, ukurlarda dalgalanp bo yere akpgiden birok petrol veya neft menbaln btn dnyaca mruf ve Musul'un MtrekeAnlamasndan sonra urad fec istilnn en ziyde bu mbarek ve mhmelmaylerden ileri geldii de malmdur.Bu vilyet dhilinde bulank akan Dicle ve saysz aylardan baka B > i kZap, Kk Zap denilen ve dima berrak akan hayli byk rmaklar da vardr.


51/208

Musul Vilyeti topraklarnn yetitirme kuvveti hakikaten fevkaldedir. Benorada iken ziraat, usl pek iptida idi. Baz mahallerde arazinin, ucunda demirbulunmayan aa sapanlarla srldn biz-LOZAN ZAFER Mi, HEZMET Mi?119zat grmtm. Toprak, bu suretle srlp ekilen tohumlarn ounluunu kata

denilen bldrcn veya il keklik renginde ve gvercin byklnde olupbinlercesi birden kara bulutlar halinde gelerek ekilmi tarlalara konan kularnzararlar ve dier trl kayplarla beraber bire onbeten yukar mahsl verir.Hele pirin ve kuyemi ekiminin bire beyz ve daha ziyde nisbette verdiiniKerkk'te renmitim.Resm vilyet gazetesinin 551 No'lu 16/Mart/1316 (1900) tarihli saysnda yazlolduu vehile, bir avdar tanesinden yz otuz baak hsl olmas gibi bereketmucizesi ndir deildir. Bir buday tanesinden yirmibe baak km olduunuben de grdm.Her ne kadar Diyarbakr'n bir deveye ancak drt tanesi ykletildii rivayetolunan dev karpuzlar kadar deilse de, Musul'da Dicle kenarnda ve tamalardansonra meydana kan adacklarda, Diyarbakr'dan baka bir yerde grlmeyen birbyklkte kavun, karpuz yetiir. Anadolu'da dahi yetitirilen ve nihayet yirmi,

yirmibe santimetre uzunluu gemeyen hyar nev'inden acurlarn Musul'dabirbuuk metre kadar uzun, on onbe santimetre kadar kuturda ve iki kiininomuzlar stnde dam direi diye satldklarn hayretle grdm.Musul kenarnda bir tarlada, uzaktan talim esnasnda yere yatm askerlerinkrmz fesleri gibi grnen eylerin toprak stne km algam olduunu,yanlarna gelince aarak anladm. Bunlarn her biri insan bandan dahabykt. . Temmuz ve Austos aylarnda bile, tepelerdeki karlarla uzaktan uzaa gzleriferahlandran dalar da bulunan bu scak vilyetin yksek mntkalarnda soukve mutedil iklimlere mahsus meyveli, meyvesiz aalar ye-120KADR MISIROLUtitii gibi, bu dalarn eteinden balayarak uzayp giden geni ovalardahurma, limon, portakal, incir, zeytin, fstk, beyaz ve deve ty renginde ikinevi pamuk da yetimektedir. Vilyet dhilinde baz yerlerde ve bilhassaKysancak kazasnda Savur denilen nikotini az bir nevi ttn de yetiir.Yatann iki tarafn saatlerce deil gnlerce sulamaa kfi olan DicleNehri'nin kenarnda yamur sular, suretiyle, gklerin pinti bulutlarndansu damlalar dilenilmesi, tabiatn bunca ltfundan istifade hususundakikabiliyetsizliin en hzn verici delillerinden idi. Ben grmedimse de(Diyarbakr'la Musul arasnda baz mevkilerdeki pek hzl aklarndan dolayolsa gerek) ibran, Ltin ve Yunan lisnlarnda ve bunlardan alna'rak Franszdilinde Kaplan ad verilen bu nehre Araplar'm altn suyu mnsn da ifde edenve Dic-lan kelimesinin ksaltlm gibi duran Dicle adn vermi olmalar,kymetbilirlik eseri saylabilir. Allahn bu vilyete mahsus fevkaldeltuflarna bir ilve olmak zere, avamn Hamam Ali dedikleri Hamam- Alil,Musul'un cenubunda ve> saat mesafede, Dicle kenarnda olup 60 santigradderecede scak kkrtl su kaynaklarndan kara ylanlar gibi muttasl karak,havuzlar iinde yzmee balayan ziftlerden Musul'da birok suretleistifde edildii gibi, keleklerle Badad'a dahi gnderilir. Babilharabelerinde Badad Vilyeti dahilindeki Hint kasabasnda bulunan ayn sularlazuhur eden ve ocaklardan karlan ziftlerin vaktiyle kire ve imento gibi,yap ilerinde kullanlm olduunu grmtm.Musul'da patates ziraatn ben ihdas ve tohumdan yetitirdiim fidanlarla Musulve mlhakatnn en ziyde, muhta olduu okalipts aalarn ben teminettim-Musul'dan infisalimden sonra patates yetitirenlerden merizde Hasan Efenditarafndan posta ile banaLOZAN ZAFER Mi, HEZMET M?121


52/208

gnderilen bir patates, kutu iinde hayli burumu, klm olmakla beraber,kutru 14 santimetre idi. K e r -k k 'te grdm bamyalarn saplar metreden ziyade yksekti... (").leride tafsil edildii zere Lozan'da Trkiye'nin gney hudutlar tesbitolunurken sadece Musul u talep etmi bulunan ingilizler, bilhare yine bumes'e-leyi halletmek zere istanbul'da toplanan Hali Konferans nda daha da

ileriye giderek Hakkri Vilyeti nin bir ksmnn da Irak'a braklmas lzmgeldii grn mdafaa etmilerdir. Hibir coraf, iktisad ve tarih esasaistinad etmeyen bu talep, aslnda Musul'u garantiye almak iin ortaya' konulmubir marjdan ibaretti. Bu gibi muhedenmelerle bir memleketin hudutlar tesbitedilirken, o memleketin hayatiyet ve temadisini salayacak iktisad bir gcnmevcud olup olmadn dikkate almak teaml icbdr. Bu gerek Trkiyebakmndan gz nne getirilirse Musul'un bizim iin mstakbel hayati ehemmiyetide daha ziyde ortaya kar. Muhtemeldir ki, Ingilizler'in Trkiye'yi geitvermez sarp dalarn bittii noktada hudutlandrarak mnbit araziyi ve bilhassapetrol* darda brakmalar, onu Garba ve hassaten kendilerine muhta biristikble sevkederek bu ihtiyalarn tatmini mukabilinde arzu ettikleri birtakm itima deiiklikleri gerekletirmee icbar iindir (").75 Ebubekir Hazm TEfEYRAN a.g.e. sh: 260 vd.

76 Gerekten nn Lozah KonferanS'ndan her bahsediinde Lord Grzon'unkendisine Lozan'dan memnun ayrlmadn, bir ok teklifinin reddedilmiolduunu fakat bunlar cebine koyduunu harap bir memleket devralan yeniTrkiye idarecilerinin vatanlarn imar122KADR MISIROLUBurada Musul havalisinin zira gelirlerinden ve petroln zenginliindenbahsederek uzun uzun istatistik bilgileri nakletmeye lzum grmyoruz. Herhangibir fizik haritaya yle bir gz atanlar, yeile boyanm geni ve mnbit Irakarazisi ile Trkiye'de kalan ksmn korkun ve verimsiz dalarla kaplbulunduunu derhal farkede-xek gerekli mukayeseyi yapabilirler.c) Beer Ehemmiyeti :Musul'un bulunduu M e z o p o t a m y *a Blgesi yukarda da ifde edildiizere geni alvyon ovalarna sahiptir. Bu yzden ilk alardan beri eitlikavimlerin igal ve istilsna mruz kalmtr. Fakat bu blgede ok ncelerisk sk taan Frat ve Dicle nehirlerinin husule getirdii geni bataklklarsebebiyle kimsecikler oturmuyordu. Mezopotamya tarihte ilk defa milttan 4000yl kadar nce Asya ilerinden kalkarak douya doru g eden Smerlertarafndan iskn edilmitir. nk bunlar bataklklar kurutarak zira istihsleelverili hle getirmeyi ve kanallar aarak bu araziyi sulamay ok ncedenbiliyorlard.iin kendisinden yakn bir gelecekte mutlaka istikraz talebinde bulunacaklarn,ite o zaman bu tddedilmi teklifleri cebinden karp birer birer onlarnnne koyacan ifde etmi olduundan bahset tnektedir. inn'nn gya LordGrzon'a istediklerini vermemi olduu tarzd.a vnerek naklettii bu szlerin"mns aktr: Tr


53/208

gerektir. Yavuz Sultan Selim'in ark ftuhatndan sonra da ran tehlikesinekar Anadolu'dan getirilip yerletirilen Trkmenler hesaba katlrsa, Trklerinbu blgede ekseriyet tekil etmelerinin tarih sebepleri anlalm olur.Ne yazk ki, aslnda hlis Trk Boylarndan olduklar halde kendilerine zorakve gayri ilm bir surette ayr bir rk olduklar uuru verilmeye allan IrakKrtleri (77) umm Trk nfusundan hri telkki edilmektedirler.

77 Yeryznde Krt rk diye bir rk mevcut olmayp, bunlarn zamanlaArapa, Acemce ve Trke'nin karmyla husule gelmi bir dil konumalarndanibaret bir ayrlkla ayr br rk uuruna yneldikleri muhakkaktr. Bu yneliinde Trk - Krt ihtilfnda siys? ve iktisad menfaat umanlarn eseri olduumuhakkaktr. Bunlarn aslnda Trk Boylar olduklarnn ilm delillerini ta'-124KADR MISIROLUYalnz Irak'ta deil, Dou Anadolu'da bile stbcst Trk olduklar haldekendilerini ayr bir rk sanan Trk airetleri hl mevcuttur. (") Bu Krtairetlerinin aslnda Trk olduklar gereinin unutulmas yetmiyormu gibi birde Trkmenlerin Krtleme-s i (") tarznda ac bir tarih gerekle karkarya bulunmaktayz. Ar bir gafletin eseri olarak ortaya km bulunan budurumun memleketimizi tarih Er -meni Mes'elesi nin yerine bir Krt-lk

Cereyan nn ikme (80) edilmesi gibi bir felkete doru gtrmekte olduumeydandadr.dad ve tahlil etmek mevzuumuz haricidir. Ancak bu bapta aydnlan ak isteyenleru kaynaklara bavurabilirler.Edip YAVUZ Tarih Boyunca Trk Kavimleri Ankara 1968.M. Fahreddin KIRZIOGLU Krtlerin Kk Ankara 1963.M. Fahreddin KIRZIOGLU Krtlerin Trkl Ankara 1964.78 Buna dir eski Van Meb'usu ibrahim Arvas'n hatratndan alnan usatrlar ne kadar ac bir gerei aksettirmektedir:A:' nda Trk olup da lisann deitiren bu muazzam ktleye kt". bireyrifetmek gnah ve Vebaldir. Bendeniz emdinan Kaymakam iken, Gerdi AiretiReisi Ouz Bey'e sordum: Bu ad; Trk addr. Sana nereden gelmi? Cevaben;Bendeniz yirmibirinci Ouz'um. Bizdeki an'ane, baba kendi evldna kendibabasnn ismini verir ve bylece mteselsilen devam eder. Maalesef- OuzKabilesinden olan Ouz Bey ise bit kelime Trke bilmiyordu. Amcas Kl Bey deyle. Ve Ko Beyi Kabilesinin Reisi Mehmet Emin Bey de byle idi.. (Bkz:brahim ARVAS Tarih Hakikatler Ankara 1969, sh: 25 2>5.)79 Tafsilt iin bkz: Mehmst ERZ Krtlerin Trkl ;. ve TrkmenlerinKrtlemesi istanbul 1966.80 Rusya'nn scak denizlere kmak istikametindeki tarihiemelleri, devletler muvzenesi bakmndan ir Avrupa DevletlerininBu durumun Anadolu'nun gelecei zerindeki tesirleri mthitir. Sun' bir devletolan Irak, er - ge paralanacaktr. Zira Yahudilerin Barzan Hareketi nenasl yardm ettikleri meydandadr {"'). Irak'n paralanmas iin buparalanmada menfaati olan Rusrekabetini icab ettiriyor ve bu emellerin tahakkuku Boazlar'a mteallikbulunduu mddete; mes'ele daha da nezaket kesbediyordu. Bo-azlar'n stratejikehemmiyeti, onlar e!o geirecek bir Rusya'nn, ingiltere, Fransa ve Almanyagibi byk devletler aleyhine bir muvazenesizlik ihdasna sebep- olaca cihetleRusya, hedefine doru att her admda, ok kere bu devletleri karsndabuluyordu. Tarihen sabittir ki, Krm Harbi nde nail olduumuz yardmn milibu rekabettir.Bu sebeple scak denizlere kmak iin Boazlar'dan gayr bir yol arayan Rusya,Kafkaslardan skenderun'a kadar olan sahalarda kurulacak bir Ermenistan'himyesi altna alarak Akdeniz'e skenderun'dan kma siyasetini takibekoyulmutu. Tarihteki mehur Ermeni Harekt nn ilk sebep ve mili bu maksadabal Rus tahrikleridir. Trk Milleti'nin azim ve celdeti sayesinde suya denbu mterek Rus-Ermeni pln yerine, yine ayn devletin tahrikiyle bugn birKrdistan aynen Ermeni Devleti iin vrid olduu gibi Rus emellerine balolarak planlanmakta ve bu maksadla masum Dou Anadolu halk, eitli ekillerdetahrik edilmektedir.


54/208

Trkiye'de son koalisyon devrinde Rusya'ya nc bir ar sanayi merkezi kurmahakk bahedilince, bu i iin iskenderun'un tercih edilmesi de ayn Rus plnnabal bir hareket olarak dikkati ekmektedir.81 Bkz: Hulusi TURGUT Barzan Dosyas stanbul 1969.Paris'teki Krt ihtilline Yardm Komitesi yeleri arasnda pek ok yahudibulunuu dikkati ekmektedir.

ve Yahudi entrikalar kfidir. (") Bu takdirde Trkiye oradaki rkdalar vekadm haklarndan feragat m edecektir!... Byle bir paralanmadan sonrakurulmas kuvvetle muhtemel bulunan bir Krt Devleti Dou Anadolu halk iincidd bir tahrik vastas olmayacak mdr? Btn bu hakikatler muvacehesindeRu-Hollanda'nn Amsterdam ehrinde kurulmu olan 'Krt Cemi yeti nin bakanSilvio Van Rooy, bata olmak zere* yelerinin byk bir ksm da yahudidir.Acaba bu Avrupal yahudi-ler babalarnn Hayrna m Krt Cemiyetleri kuruyorlardersiniz? Yahudi elini att ide menfaat grmese yanndan bile gemez. Ya-hudinin amac, Araplarla Krtleri birbirine drmek ve Ortadou'da atoynatmaktr. (Bkz: Hulusi TURGUT a.g.e. sh. 41 -42)Barzani'nin De Gaulle'e mektup yazd gnlerde yahudiler Krtlerle ilikikurmak- iin temasa getiler. Yahudi temsilcisi, Krt temsilcisine unlar

sylyordu: Fransa'daki harb sanayii bizim elimizdedir. imdi biz Irak'nistedii uaklar vermeyeceiz. Araplar Mirage'lerimizi israil'e karkullanacaklardr. diyordu, (a.g.e. sh. .45)82 Krtlk mes'elesinde' Rusya'nn tahriki yalnz Dou Anadolu Krtlerinekar deil, Irak Krtlerine kar da ayn istikamette cereyan etmektedir:Krt geinen bir grup renci, direktifi Dou Almanya kanalyla SovyetlerBirlii"nden alrken, baka bir grup da Hollanda ve ngiltere tarafndanbesleniyor. in garip taraf Avrupa'da Krt alevini yakanlarn iinde renciolmayanlar, Araplar, Ermeniler'ir dahi bulunuudur.Akllar sra Irak'daki Krt Cemaatine manev destek olduklarn ileri srenlerarasnda Rusya'dan B e h K rd' in ! ' diye gelip, Avrupa'daki rencigruplar arama szanlar da var Ruslar szar da tekiler durur mu? Amerika veingiliz entellijans tarafndan zel niversitelerde bedava okutulan Ortadoulucasuslar yine bu gruplarn arasna girip, onlar kkrtyorlar, (a.g.e. sh.51).tnrcn m, nc..IMC\ MIY12Tsul havalisinin Trkiye'ye intikalinin Dou Anadolu'da oynanmak istenenKrtlk oyunu zerindeki tesiri mthitir.Haleb'in 40 kilometre gney ve kuzeyinden - Bahreyn'e ekilen iki hat arasndakalan 80 - 1000 kilometrelik bir erit zerinde kesf bir Trk ktlesimevcuttur. (a3) Bunlar lisan, rf ve mill uur bakmndan en az AnadoluTrkl kadar Trk'trler. Miktarlar bir milyonun mutlaka stndedir. (").Arap ve Acemler'le tarih bo-Arif'e gre Krt mes'elesini Ruslar, ngilizler ve Ame ikallar yaratmaktadr/Ruslar bu dvay yaratmakla Ortadou'ya inip yerlemek sevdasndadrlar, (a.g.e.sh. '71)83 Bkz: Mkrimin Halil Musul ve Elcezire'de Ouz Trkleri Kpriiliizde Fuad Ouz Etnolojisine Dir Tarihi Notlar (TrkiyatMecmuasnn Birinci saysndan ayr basm) stanbul 1925; sh. 18 Dr.Rauling FREILITZ Trkmen Airetleri istanbur 1334. sh. 13 vd.84 Bugn Irak'da yaayan Trklerin hakik mikdarlarn gsterengvenilir bir kaynak mevcut deildir. Osmanl Salnmelerindekf rakamlar dahem eski ve hem de srf askerlik ve vergi mkellefiyetleri bakmndan tesbitedilmi olduu iin yanltcdr.Gelip geen btn hkmetleri ile Trklere vey evld muamelesi yapan veyanbandaki kudretli Trkiye'den ekindii iin Trk sekenesini miktaritibariyle daima eksik gstermeyi itiyat haline getirmi olan Irak resmineriyat, yarm milyon civarnda gstermektedir. Halbuki Irak'da yaayanTrkmenlerin gerek miktar muhakkak kr bir milyonun ok stnddir. (Tafsiltiin Bkz: Necmettin ESN Irak Trkleri Trk Kltr, say. 1, sh: 48, Ankara19-5:2, Trk Kltr Say: 5, sh. 42).


55/208

Musul - Vilyeti dahilinde Trklerin nfus itibariyle bir milyonun ok stnde,yni ekseriyet tekil ettiklerinin fiil delillerinden biri de-yunca daha yakn mnsebetler iinde bulunduklar halde Trklk e mahsushususiyetleri Anadolu halkndan daha ziyde muhafaza etmilerdir ("). Bunun ruhve itima sebepleri mevzuumuE haricindedir. Ehemmiyetli olan bu vakann Musulve havalisindeki mill ve tarih haklarmz isbat yeten bir keyfiyet oluudur.

Ayrca gney ve Dou Anadolu'nun kendini ayr bir rk zanneden Krt sekenesi,Musul'un Trkiye'ye intikali halinde Haleb'den Bahreyn'e kadar srf bir Trkenberi iine alnm ve bu suretle Barzan Harekoti'uin Trkiye Krtlerizerindeki tahrikatna kar cidd bir mni tesis etmek imkn salanmolacaktr. Bu noktadan Musul'un Trkiyeye intikalinin zaruret ve ehemmiyetizerinde ne 'sylense azdr!...B MUSUL'UN TARHES a) lk Devirler :Dnyada ilk meden eserlerin vcda geldii yerlerden biri olan bu blgenin okeskilere giden bir tarihi vardr. Gerekten beeri tarihinin en eskidevirlerini an latan efsneler buraya aittir.Lozan Konferans mzakereleri esnasnda murahhaslarmzea Heri srlen rey-i m(plebisit) teklifimizin kabul, Edilmeyiidir. Bu teklif karsnda buradakihalkn rey vermek hususundaki cehaletleri-gibi sudan sebepler ileri sren

ingilizler, hi phesiz Trk nfusunun ekseriyet olduunu, bu cihetle deplebisit neticesinin Trkiye lehine kacan gayet iyi biliyorlard. Aksihalde mehur Vilson Prensipleri de gznne alnd takdirde, bu kadar mkulbir sebebe Hayr!. demelerine mantken imkn yoktur. 85 Tafsilt iin bkz: brahim DADUKl Irak Trkmenleri istanbul 1970.. " LOZAN ZAFER Mi, HEZMET Mi?129Geen yzyldan beri bilhassa petrol arat malarn setretmek iin yaplankazlarda ivi yaz s O ile yazlm bir ok kerpi levhalarn ele.gemesi ve okunmas, iki nehir aras mnsna Mezopotamya denilen bublgenin tarihinin geni lde aydnlanmasn temin etmitir. ivi yazsnicad eden Smerler milddan 4.000 sene evvel bu blgeye yerlemiler ve yksekbir medeniyet vcda getirmilerdir. Bataklklar kurutarak ziraate elveriligeni alvyon ovalar ortaya karmlar, takvimi icaJ edip seneyi oniki ayataksim etmiler, madenleri ileyerek eitli eyalar ve maden eserler ortayakoymulardr.Kurduklar ehirler zamanla nfus ve medeniyete geliip kuvvetlenmitir. Herehir, dhilde mstakil bir grne mlikti. Fakat, bunlar d tehlikelerekar bir nevi federasyon tekil ediyorlard. Her ehrin banda y a r i 1 h kabul edilen bir kral bulunurdu. Bunlardan biri, federasyona ba seilirdi.Uzun zaman gayet iyi idare edilen bu federatif devletler arasnda zamanlaihtilflar kt. Federasyona ba olmak isteyen ehirler arasnda muharebelerzuhur etti. Bu karklklardan istifade eden Akadlar M.. 2750 ylnda zenginSmer ehirlerini ele geirerek idareleri altna aldlar. Bunlar MezopotamyayaSmerl erde

Documents

Kadir-Mısıroğlu-Lozan-Zafer-Mi-Hezimet-Mi-Cilt2