KARAR TEORİSİ VE ANALİZİNE GİRİŞcontent.lms.sabis.sakarya.edu.tr/Uploads/49858/32718/01.hafta_kvg.pdf · ©Karar Teorisi ve Analizi Prof. Dr. İbrahim Çil •Hiçbirşeykarar

©Karar Teorisi ve AnaliziProf. Dr. İbrahim Çil

KARAR TEORİSİ VE ANALİZİNE GİRİŞ

1


Bu Bölümde;

• Ders hakkında kısa açıklama yapılacak

• Karar verme, karar vermenin ne olduğu insanlar nasıl karar verdikleri ve gözden geçirilecek. Takip eden kısımda kararın kalitesine etki eden faktörler açıklanacaktır.

" Hayatınız verdiğiniz kararların toplamıdır. " - Albert Camus


• Hiçbirşey karar verebilmekten daha zor, ve bu yüzden daha değerli değildir. Napoleon Bonaparte

• Yönetici, her zaman karar veren bir kişidir; bazen doğru kararlar verir, ama her zaman karar verir. John H. Patterson


Dersin Amacı• En genel hali ile karar verme, karar vericinin mevcut seçenekler arasında bir

seçim yaparak bir sorunu çözmesidir.

• Kimi kararların anında verilmesi, kimi kararların enine boyuna iyice düşünülerek verilmesi, kimi kararların yüksek derecede risk almayı gerektirmesi ve kimi kararlarında duygusallıktan uzak rasyonel davranmayı gerektirdiği göz önüne alındığında bu derste sunulan karar verme tekniklerinin yöneticilere ne denli önemli bir katkı sağlayacağı açıktır.

• Yaşam içerisinde birçok konuda aşılması gereken problemler, ulaşılması gereken sonuçlar söz konusudur. Bu zorunluluklar karar verme davranışıyla giderilebilir.

• Karar verme; yaş, dil, ırk ayrımı olmaksızın tüm bireylerin günlük ve geleceğe yönelik faaliyetleri için önemli bir konuma sahiptir.

• Farklı dallarda açıklamalar getirilen karar kavramı, sözlük anlamıyla, bir iş veya sorun hakkında düşünülerek verilen kesin yargı; karar verme ise; karşılaşılan durum ya da sorunu sonuçlandırmak üzere yapılan eylemdir.


Haftalık Konular

Hafta Dersin Konu Başlıkları1 Karar Teorisi ve Analizine Giriş

2 Karar Verme Modelleri

3 Karar Analizi

4 Karar Bilimi Ve Karar Vermeyle İlgili Araştırmalar

5 Karar Vermenin Psikolojik Yönü

6 Karar Vermeye Davranış Eğilimlerinin Etkisi

7 Karar modellerinin sınıflandırılması-belirsizlik altında karar verme

8 Risk Altında Karar Vermede

9 Analitik Hiyerarşi Prosesi

10 Çok Ölçütlü Karar Verme-I

11 Çok Ölçütlü Karar Verme-II

12 Fayda Teorisi

13 Grup Karar Verme

14 Sosyal Seçim Teorisi


Giriş

• Hayat aslında sabah uyandığımız andan gece uyuyana kadar yaptığımız seçimlerden ibarettir.

• Kararlar rutin ve basit olanlardan, karmaşık ve daha zor olanlara kadar çeşitlilik arz eder.

• Yatmadan önce ertesi sabah bulunmamız gereken toplantıya yetişmemiz için, saati kaça kurmamız gerektiği sıradan rutin bir karardır. Bu tür kararlar için fazla bir analize gerek duyulmaz. Yada araç süren kişinin verdiği kararlar, defalarca benzer şekilde yinelendiğinden refleks halini alır.

• Diğer taraftan rutin olmayan kararlar da vermekteyiz, bir firmanın yeni bir üretim hattı kurması, yada mevcut birimlerini modernize etmesi, yeni bir pazara girmesi yine sıkça karşılaşılan karar durumlarıdır. Bu türden kararlar tabi ki daha ayrıntılı ve karmaşık kararlardır. Karar verici, bu konuda karar vermek için sistematik bir analiz ve onu belirli sonuçlara ulaştıracak yaklaşımlardan yararlanır.


Giriş

Kararlar mühendislik ve hayatın her yerindedir.

• Bir firma yeni bir ürün üretmeli mi? Yeni bir üretim tesisi kurmalı mı? Yeni bir pazara girmeli mi?

• Bir petrol arama kuruluşu araştırma amaçlı sondaj kuyusu açmalı mı ? kaç tane ve nerede açmalı?

• Bir kanser hastası hemen ameliyat olmalı mı?

• Yeni mezun bir öğrenci hangi işte çalışmaya başlamalı? Akademik kariyer yapmalı mı?

• Bunlar gibi pek çok seçimle karşı karşıya kalırız. Seçme işlemi basit bir şekilde gerçekleşen tercih olayı değildir, eyleme geçene kadar her zaman dönülebilecek ve vazgeçilebilecek bir durumdur.

• Eğer konu grup kararını gerektiriyorsa diğer üyeleri ikna sürecini gerektirebilecektir.

• Seçim bir olgu değil, bu nedenle bir süreçtir. Alternatifler sürekli yeni şekiller ve bilgilerle zenginleşecek ve karar vericiler seçmeyi sürekli bir süreç olarak uygulamaya devam edeceklerdir.


Karar verme yaşamı anlamlandıran vazgeçilmez bir gereksinimdir

•İnsanın bilinçli olması, davranışlarının nedenini içsel güdülerden ayırmakta, davranışları, bu içsel güdüler sonucu değil, bilinci ile ortaya çıkan kararları ile meydana gelmektedir.

•İnsan tüm yaşamı boyunca gerek kendi başına, gerek etki altında kalarak birtakım kararlar verip, yaşamını sürdürmektedir, yani karar verme yaşamı anlamlandıran vazgeçilmez bir gereksinimdir.

•Yaşamamızda bu derece önemli yeri olan karar almanın, işletme yönetimindeki yeri ve önemi ise, kaçınılmazdır. Yine işletme yönetiminde de işletmenin yaşamını sürdürebilmesi, ilerleyebilmesi için karar vermenin özellikle en uygun kararların önemli bir rolü vardır.

•İnsanların yaradılışlarından, büyüme şekillerinden veya çevrelerinden gelen etkilerden dolayı algıları, farkındalıkları, düşünme şekilleri, zamanlamaları farklılıklar göstermektedir.

•Kimi insan kararlarını verirken daha rasyonel olurken, kimi sezgileriyle karar vermektedir, aynı şekilde bir kısmı kararlarını ve davranışlarını erteleme davranışı gösterirken, bir kısmı ani bir biçimde harekete geçebilir.


Giriş

• Diğer taraftan rutin olmayan kararlar da vermekteyiz, bir firmanın yeni bir üretim hattı kurması, yada mevcut birimlerini modernize etmesi, yeni bir pazara girmesi yine sıkça karşılaşılan karar durumlarıdır.

• Bu türden kararlar tabi ki daha ayrıntılı ve karmaşık kararlardır. Karar verici, bu konuda karar vermek için sistematik bir analiz ve onu belirli sonuçlara ulaştıracak yaklaşımlardan yararlanmalıdır.

• Karar analizi rutin olmayan, kolayca çözemediğimiz sorunlarla ilgili kararlarla ilgilenir.

Böyle durumda karar verme aşağıdaki dört durumun olmasını gerektirir:

– Ortada bir karar problemi olmalı

– Bir karar verici olmalı

– Problemin çözülmesine ihtiyaç duyulmalı

– Problemin alternatif çözümleri olmalı

Bu dört durumun var olduğu durumlarda, çözüm önerilerini karar vericiye sunacak değişik analiz metodları vardır.

Bu metodlara, amacımıza uygun olarak karar analizi teknikleri denir.


Tanım

Karar verme;

• Karar verme, karar vericinin değişik seçeneklerle karşı karşıya bulunduğu durumlarda, bunlar arasından kendi amaçlarına uygun, kendisince belirlenmiş ölçütlere en uygun olanı seçebilmesidir

• Amaca ulaşmada, değişik hareket tarzları içinden etkili olanının seçimi işlemi

• Algılanan ihtiyaçlara özgü kasıtlı ve akılcı seçim yapmaktır.

• Hareket tarzlarının yan etkenlerle birlikte geliştirilip değerlendirilmesi sonunda, seçeneklerden en uygununun seçilmesi eylemidir.

• Karar verme, belirli bir amaca yönelik olarak ve sonunda bir eyleme dönüşecek olan seçeneklerin belirlenmesi ve bunlardan birinin seçilmesidir.

• Karar verme; karar vericinin mevcut seçenekler arasından bir seçim, sıralama ya da sınıflandırma yapması gibi bir sorunu çözmesi sürecidir.

• Karar verme bir problemin çözümü için bir alternatifler kümesinden en az bir amaç veya ölçüte göre en uygun belli bir hareket, eylem veya düşünce tarzını tercih etme ve bu tercihi yürürlüğe koyarak izleme sürecidir.


KARAR VERME MEKANİZMASI

• Öncelikle konuya nasıl karar veriyoruz sorusunu sorarak başlamak gerekir?

• Ya da insanın karar verme mekanizmasının altında ne yatar?

• Yada neye göre karar veririz? Karar verirken zihnimizde neler gerçekleşir?

• Karar verme mekanizması tüm açıklığıyla henüz bilinmiyor.

• Her karar verme işlemi beyinde bir süreç içinde gerçekleşir. Düşünceler, duygular ve sezgiler bu aşamaları geçerek kararlar olarak şekillenir.

• Bu süreç farkında olmadığımız kadar kısa sürede, saniyeler içinde, tamamlanabildiği gibi bazen zaman almakta bazen de sürecin bir adımında takılıp karar verememe durumunda kalabilmekteyiz.

• Çoğu zaman bu sürecin ne olduğunun da farkında bile değilizdir. Bir algoritma gibi adım adım bir süreci takip ederek karara doğru gideriz.

• Bizler, şimdi şu aşamadayım o halde şöyle düşüneyim, şimdi şu aşamaya geçtim o halde şunları da düşüneyim diye adım adım hareket etmeyiz. Beynimiz, aldığımız eğitim, kazandığımız tecrübe ve sezgi gibi bir çok faktörü, o ana kadar benzer konularda ki kullandığımız karar adımları ışığında değerlendirerek kısa süre içinde sonucu ulaşır.

•



• Her insanın zihninde, dünyanın işleyiş mekanizmasına ait bir fikir bulunur. Buna dünya görüşü denir. Dünya görüşü, bir modeldir. Tüm modeller gibi gerçekliğin basitleştirilmiş bir temsilidir ve tüm modeller gibi kusurludur.

• Bilişsel süreçlerle ilgili yapılan araştırmalar, dünya görüşünün insan zihninde bir öykü şeklinde tutulduğunu gösteriyor. Bir öyküde, zamansallıkvardır, roller vardır, etkileşimler vardır, neden sonuç ilişkileri vardır. İnsan, dünyayı bu şekilde anlar ve yorumlar.

• Mesela, öykü şeklinde saklanmış bir dünya görüşü şöyle olabilir: “Birisi sana vurursa, sen de ona vurmalısın. Eğer sen karşılık vermezsen, o kişi, kendini senden üstün görecektir ve seni hor görüp fırsat buldukça sana yine vuracaktır.”



• Her insan aynı dünya görüşüne sahip değildir. Yukarıdaki karşılık verme kuralının alternatifi dünya görüşleri de vardır.

• Mesela, şöyle bir görüş, bunun alternatifi olabilir: “Birisi sana vurursa, sen de ona vurursan, kavga büyür. Sonunda, her ikiniz de suçlu olursunuz. Hâlbuki eğer o kişi sana vurduğunda, sen bu durumla ilgili polise şikâyette bulunursan, o kişi yaptığı suçun cezasını alır; sana ise hiçbir şey olmaz.” Bunlar çok basit bazı dünya görüşü örnekleri.

• Gerçekte, görüşler bundan çok daha iççice girmiş ve karmaşık bir haldedir. Dikkat ederseniz, bu verdiğim iki dünya görüşü örneği birbirinden farklı sonuçlara varıyor.

• Neden böyle oluyor? Çünkü birbirinden farklı neden-sonuç öyküleri anlatıyorlar.

• Birisinde, şiddete karşılık vermemenin sonucu hor görülme ve tekrar haksızlığa uğrama. Diğerinde, şiddete karşılık vermenin sonucu hukuk önünde suçlu hale düşme.



• Karar verirken zihnimizde neler gerçekleşir?

• Karar vermenin temelinde, işte bu dünya görüşleri yatar. Yani, zihin önce, karşılaştığımız problemin ilgili olduğu bir görüş veya başka bir deyişle bir neden-sonuç öyküsü üretir. Bu neden-sonuç öykülerinden hangisi bizi ikna ederse, kararımızı da o görüşe göre veririz.

• Yukarıdaki örnekte, eğer şiddete karşılık vermenin sizi suçlu hale getireceğine ikna oluyorsanız, muhtemelen siz de şiddet dışı bir çözüm ararsınız. Fakat ilk öyküdeki gibi, şiddete karşılık vermemenin muhatabınızı şımartmaya neden olacağına ikna olursanız, muhtemelen şiddete şiddetle karşılık vermeye karar verirsiniz.


KARARIN KALİTESİ

• Kararların iyi olup olmaması, sorunları hangi ölçüde çözümlediğine bağlıdır.

• Ayrıca, kararın kimin faydasına hizmet ettiğinde önemli bir faktördür.

• Etkin bir karar yaptığı etki sonucu olarak arzulanan bir sonuç meydana getiren karardır.

• Ancak, gerçek sonuçları almak karar-uyguladıktan sonra ortaya çıkacaktır.

• Kararların kalitesini ölçecek tek bir ortak ölçü yoktur [Olson,Courtney].

• Kararın etkili olabilmesi için amaçların iyi seçilmiş, verimli olabilmesi için de en uygun araç ve yolların bulunması, nihayet kararın uygulamaya konacağı zamanki şartlara ters düşmemesi gerekir.

• Kararda aranan bu gibi niteliklerin olabilmesi için söz konusu olabilecek bütün amaç ve araçları, bunların nitelikleri ve bu niteliklerin kontrolünü mümkün kılacak ölçütleri ve kararın uygulanacağı zamanda kararı etkileyebilecek şartların değişmelerini bilmek ve bütün bu hususlar hakkında bilgi sahibi olmak gerekir.


KARARIN KALİTESİ• Kararın kalitesini altı temel karar bileşeni belirler. Seçenekler, bilgi, mantık,

tercihler, çevre ve uygulamadır

• Bunlardan seçenekler, bilgi ve tercihler kararın temelini teşkil ederler. Diğer taraftan bilgi güvenilir ve anlamlı olmalıdır.

• Temel üzerine oluşacak mantık sağlam ve tutarlı olmalıdır.

• Temelin sağlam olması için oturduğu çevre yada çerçeve de oldukça önemlidir. Çerçeve kararın arka planını içerir ve kararın ön hazırlığı ile ilgili hususları kapsar. Yani, doğru sorular soruldu mu? Bu problemden diğer çalışanların haberi var mı? Kabuller açık olarak yapıldı mı? Takip edilecek eylem kurumun güçlü yönleri ve hedefleri ile uyum içerisinde mi? Tüm bunlar karar probleminin çerçevesi ile ilgili konulardır.

• Bunun yanında kararın uygulama taahhüdünün olması gerekir. Uygulama şansı olmayan kararın iyiliğinden söz edilemez.


Kararın Kalitesi• Kararın uygulanması sonunda istenmeyen sonuçlar meydana gelebilir. Bunu

kararın maliyeti olarak ele almak gerekir. Yani kararın iyilik derecesini, sadece isabet derecesi ile değil, yüklenen toplam maliyetlerin derecesi ile de, yani rasyonellik derecesi ile ölçmek gerekir.

• Kararların kalitesini ölçecek tek bir ortak ölçü yoktur. Kararın etkili olabilmesi için amaçların iyi seçilmiş, verimli olabilmesi için de en uygun araç ve yolların bulunması, nihayet kararın uygulamaya konacağı zamanki şartlara ters düşmemesi gerekir.

• Öte yandan iyi kararlar her zaman iyi sonuçlar vermeyebilir.

• İyi kararlar yalnızca sonuçların iyiliğinin şansını artırabiliyor. Bunun yanında iyi kararlar kötü sonuçlar verebiliyor.


Kararın iyilik ve kötülük derecesini neler belirler?

İyi Karar

• İyi bir karar nasıl tanımlanabilir?

• İyi sonuçlara mı yol açtı?

• O ondaki en iyi seçenek miydi?

• Mantığa mı dayanıyordu?

• Bulunan tüm bilgiler kullanılmış mıydı?

• Tüm alternatifler gözden geçirilmiş miydi?

• Uygun sayısal yöntemler kullanılmış mıydı?

Kötü Karar

• Kötü bir karar nasıl tanımlanır?

• Kötü sonuçlara mı yol açtı?

• O ondaki en iyi seçenek değil miydi?

• Mantığa mı dayanmıyor?

• Bulunan tüm bilgiler kullanılmadı mı?

• Tüm alternatifler gözden geçirilmedi mi?

• Uygun sayısal yöntemler kullanılmadı mı?


Kararların kalitesi

• İyi karar verme sanatı sistematik düşünce ile oluşur (Hammond ve diğ., 1999)

• Verdiğiniz kararlara bağlı olarak kim ve ne olduğunuz, nerede bulunduğunuz, ne kadar mutlu olduğunuz belirlendiğinden karar verme ve özellikle verilen kararın kalitesi insan hayatı boyunca önemli bir yer tutar.

• İyi karar verme için temel anahtar, Karar Verme Sürecine dahil olan kişilerin tercihleri ve düşünceleri ile konuyla ilgili bilgileri birleştiren yapısal bir yöntem kullanarak karar vermeleridir (Kirkwood, 1997)

• İyi bir karar;• mantığa dayanır

• tüm mevcut kaynakları kullanır

• tüm olası seçenekleri inceler

• sayısal bir yöntem uygular


6. İyi Kararın Özellikleri• Bir kararın kaliteli karar olması hedefe ulaştıran karar olmasıdır.

• Kararın İyiliği=f(Etkililik, Verimlilik, Uygulanabilirlik, Zamanlama, Öngörü) fonksiyonu olarak ifade edilebilir.


Verimlilik• Her kararın bir maliyeti vardır. Bu maliyet maddi yada psikolojik olabilir.

• Rasyonel davranış her kararın bir maliyetinin olduğunu kabul etme ve bunu öngörebilmedir. Ortaya çıkabilecek her türlü maliyetin öngörülen düzeyde tutulması gerekir. Bu kabulden sonra, kararın faturası öngörülen maliyeti aşmıyorsa kararın verimliliğinden bahsedebiliriz. Aksi halde maliyet aşılacak yani verim düşecek dolayısıyla kararın iyiliği azalacaktır.

• Gerek kararın verilmesi, gerek uygulanmasında yüklenilen maliyetlerin, elde edilecek sonuçtan fazla olmaması gerekir.

• Tasarruf edeceğim diye eve günlük gazete almama kararı size aylık bir meblağ kazandıracaktır ancak kadın köşesini okuyan eşinizin, bulmacaları çözen babanızın, spor sayfasını okuyan oğlunuzun şikayetleri sizi canınızdan bezdirebilir.

• Bir maliyeti kurtarırken daha büyük bir maliyetle karşılaşabilirsiniz. 'Ben bu maliyete de göğüs gererim' diyebiliyorsanız kararınız verimlidir. Zira tüm maliyeti baştan öngörüyorsunuz demektir


Etkililik

• Kararların etkililiği istenen sonuçların elde edilmesidir. Arzulanan sonuçlara ulaşma kararın etkinliğini belirler.

• Verilen karar söz konusu olayı çözücü bir nitelikte olmalıdır; sonuçta bizi tedirgin edebilecek hususlar ortadan kalkmış olmalıdır. Sorun karşımıza tekrar tekrar gelmemelidir.

• Bu amaçla karar verirken gerektiğinde referanslara başvurmak etkililiği artıracaktır. Örneğin sağlıkta referans, doktordur, deneyimlerimiz veya çevremiz değil.

• Kişisel hayatlarında insanlar, kişisel problemleri ile ilgili kararlarını bile kendileri kolayca veremezler ve güvendikleri ve inandıkları kimselerin görüş ve tavsiyelerini alma gereğini duyarlar.


Öngörü

• Karar verme faaliyeti geleceğe yöneliktir ve tahmine dayanır.

• Öngörü, verilecek kararla ilgili uzun dönemli beklentilerin dikkate alınması ile en fazla yararlar sağlayacak olan durumun belirlenmesi için yapılan sistematik çalışmalar bütünüdür


Zamanlama

• Karar, gereken yada o iş için ayrılan sürenin içinde verilmelidir.

• Bundan amaç, bir sorunu çözme, ya da bir hedefe ulaşmak söz konusu olduğu hallerde, harekete geçmenin ve bunun için de geçerli olan kararın zamanının iyi seçilmesidir.

• 'İyi yönetici hızlı karar alır' yaklaşımı, yetersiz bir yaklaşımdır. Önemli olan kararın gereken süre içinde verilmesi, kararın zorunlu sebepler dışında geciktirilmemesidir.

• Üzerinize hızla gelen araçtan kaçmak için direksiyonu hızla kırma kararı ile yönetim kararları vermek farklıdır.Tabi ki bazı kararların gecikmeye tahammülü yoktur.

• Karar verme ve uygulama için gereken zaman aralığının gereğinden uzun tutulması fırsatların kaçmasına, acele edilmesi yanlış sonuçlara sebep olur.


Zamanlama

• Ancak saniyelerle de olsa bir karar süresi her zaman vardır

• Düşme durumuna gelen bir savaş uçağı pilotu bile fırlatma koltuğu düğmesini ateşlemeden önce yapacağı bir şey olup olmadığına bakar.

• İşletmeye yeni CNC tezgahı alma kararını üç saniyede vermeniz gerekmez.

• Sonuç olarak, bu değişkenler kararın kalitesini artırıp, azaltmaktadır.

• Arkadaşını şikayete gelen bir elemana 'Konuyu inceleyelim' demek beceriksiz-kötü yönetici olmak demek değildir. Her karar bir zaman gerektirir; kimisi o zamanı tam kullanır, kimisi daha az kullanır. Bu yöneticinin inisiyatifindedir.


Uygulama• Verilen kararların uygulanabilirliği kararın iyiliğini/değerini arttırır veya azaltır.

• Uygulaması olmayan kararlar alınmamalıdır.

• Uygulamada aksaklıklar görebilir ve kararı revize etme gereği hissedebilirsiniz ancak karar alınıyorsa uygulanabilir olması ve uygulamaya alınması çok önemlidir.

• Uygulanabilirlik kriteri son derece gerçekçi olmayı gerektirir.

• İnsanlar, karar verme deki ve işlerini yerine getirmekteki zamanlamaları nedeniyle farklı gruplarda gruplandırılabilirler; bunlar görevlerini erteleyenler, görevlerini gerektiği zamanlarda yerine getirenler ve kararlarını gerektiği zamanlarda verenler.

• Bazı kimseler, kararın gerektirdiği zihinsel sentezi başarı ile yürüttükleri halde uygulamaya geçiş azmini bir türlü kendilerinde bulamazlar.

• İşte, bu konuda bütün psikolojik yeteneklerini yoğunlaştırma konusunda yeterli isteğe sahip olmayan bu kişiler, yükü başkalarına aktarma yoluna giderler.


Uygulama

Sonunda bu bir alışkanlık haline gelir. Bu kişiler kendi başlarına iş başarma ve yönetici olma gücünü kaybederler. Bu yöneticilerden girişim yeteneği zayıf olanlara, kararsız kimseler denir. Böyle bir tutum ve karaktere sahip olanlar iyi yönetici olmadıkları gibi hızla karar vermeyi gerektiren yönetim durumunda kaldıkça bu işten kaçınırlar veya yüzeysel kararlar alırlar.

Kararın Verilmesi ve Uygulanması bir Zaman Aralığını Gerektirir. Karar vermenin başlangıç aşamasından uygulamanın sonuna kadar geçen zaman esnasında, kararın sübjektif unsuru olan güdüler ile objektif unsuru olan aşamalarda önemli bir değişikliğin ortaya çıkmaması, kararın verimliliği ve yerindeliği bakımından şarttır.

Bu süre kısa olduğundan bu unsurların değişme ihtimali nispeten zayıf olacağından karar tatminkar olabilir. Buna karşılık, bu süre uzadığı oranda karardan beklenen etkinlik azalacaktır.

Documents

KARAR TEORİSİ VE ANALİZİNE GİRİŞcontent.lms.sabis.sakarya.edu.tr/Uploads/49858/32718/01.hafta_kvg.pdf · ©Karar Teorisi ve Analizi Prof. Dr. İbrahim Çil •Hiçbirşeykarar