Ekonomiczna analiza prawa w austriackiej szkole ekonomii

KASE Kraków, styczeń 2010

1

Ekonomiczna analiza prawaw austriackiej szkole ekonomii

I. Definicja i historia EAP

II. Podejście neoklasyczne i austriackie

III. Zastosowanie EAP:

• teoremat Coase’a

• przykład monopoli

• rozwody

2

I. Definicja i historiaCzym zajmuje się ekonomiczna analiza prawa?

Ekonomiczna analiza prawa (Law and Economics, economic analysis of law) zajmuje się badaniem prawa wykorzystując do tego narzędzia nauki ekonomii.

Logika prawa (prawo)

Logika wyboru (ekonomia)

Dobrobyt i pokojowe współdziałanie

Rzadkość(przestrzeń, środki

działania)

Tworzenie dobrobytu

Rozwiązywanie konfliktów

Źródło: Sima J., The Logic of Social Action: Austrian Law-and-Economics3

I. Definicja i historia cd.Historia ekonomicznej analizy prawa

Prekursorzy:•N. Macchiavelli (decyzje publiczne), J.J.Rousseau (stag-hare hunt), D. Hume (osuszanie bagien), A. Smith (merkantylizm), •J. Bentham (szerokie rozumienie homo economicus, maksymalizacja użyteczności, odrzucenie praw absolutnych)•A.R.J. Turgot, A. de Condillac, F. Bastiat, K. Menger

Współczesne fundamenty:•R. Coase - The Problem of Social Cost (1960)•G. Calabresi Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts (1961)•G. Becker - Crime and Punishment: An Economic Approach (1968)•R. Posner - Economic Analysis of Law (1963)

4

Inne nurty:•Szkoła wyboru publicznego – sfera polityki (J. M. Buchanan, G. Tullock i K. Arrow)•Nowi instytucjonaliści – wpływ prawa na ekonomię (R. Coase, H. Demsetz)

I. Definicja i historia cd.Skąd prawo wzięło się w ekonomii austriackiej?

Źródło: Hayek F. von, Law, Legislation and Liberty A new statement of the liberal principles of justice and political economy, Volume I Rules and Order, Routledge & Kegan, London, 1979, s. 4.

5

F. von Hayek: Nigdzie efekt podziału na specjalności nie jest tak oczywiście zgubny, jak przy tych dwóch najstarszych dyscyplinach: ekonomii i prawie.

[R]eguły sprawiedliwego postępowania, które studiuje prawnik, służą pewnemu porządkowi, o którym prawnik nie ma pojęcia, a który to porządek jest badany przez ekonomistę, który z kolei jest równie nieświadomy charakteru zasad postępowania, na którym opiera się badany przez niego porządek.

Menger, Böhm-Bawerk, Mises, Hayek – prawnicy z wykształcenia.

II. Podejście neoklasyczne i austriackieJak połączyć „jest” z „powinno być”?

6

Podejście austriackie Podejście neoklasyczne

Sfera pozytywna (deskryptywna, opisowa, „jest”).Obszar ekonomii.

Użycie prakseologii•Prakseologia bada implikacje faktu, że ludzie posługują się środkami do osiągnięcia różnych wybranych celów.•Prakseologia nie zajmuje się celami działania. Wybrane środki działania są zawsze subiektywnie racjonalne dla osiągnięcia celu działania.

Człowiek to homo-economicus:•Dokonuje racjonalnych wyborów•Rozważa korzyści i straty płynące z poszczególnych działań, maksymalizuje swoja użyteczność. •Główną pobudką działania jest egoizm

Sfera normatywna („powinno być”).Obszar prawa.

Jest z być łączy prawo własności prywatnej (od samoposiadania). Celem prawa jest ochrona własności prywatnej i rozwiązywanie konfliktów. Własność prywatna jest dana priori.

Celem prawa jest efektywność ekonomiczna.•Maksymalizacja dobrobytu społecznego. •Utylitaryzm•Efektywność ekonomiczna (Pareto, Kaldora-Hicksa, Rawlsa etc.)

II. Podejście neoklasyczne i austriackie cd.Różnice metodologiczne

Źródło: Soto J. H. de, Spór metodologiczny (Methodenstreit) Szkoły Austriackiej, www.mises.pl/280, własne uzupełnienia

Przedmiot porównywania

Paradygmat austriacki Paradygmat neoklasyczny

1. Sposób widzenia ekonomii (podstawowa zasada):

Teoria ludzkiego działania rozumianego jako proces dynamiczny (prakseologia).

Teoria decyzji: racjonalna i oparta na maksymalizacji w świecie ograniczeń.

2. Ujęcie prawa: Prawo to zbiór zasad wynikających z ludzkiego działania i ewolucji. Prawo oparte o własność prywatną jest efektywne i etyczne.

Głównie prawo pozytywne oraz zasady prawa zwyczajowego, mnogość ujęć. Prawo ma być efektywne w duchu ekonomii neoklasycznej.

3. Protagonista procesów społecznych:

Kreatywny przedsiębiorca. Homo oeconomicus (sporne).

4. Możliwość błędu a priori:

Istnieje czysty czy też zwyczajny błąd przedsiębiorcy i żal ex post.

Nie istnieją błędy, których można później żałować, ponieważ wszystkie dokonane decyzje można wytłumaczyć w kategoriach analizy kosztów-korzyści.

5. Natura informacji: Wiedza i informacja są subiektywne, rozproszone i zmienne. Wiedza naukowa (obiektywna) i praktyczna (subiektywną).

Obiektywna i niezmienna informacja o celach i środkach. Brak różnicy między wiedzą praktyczną (przedsiębiorczą) a naukową. Sporne ujęcia.

6. Pojęcie konkurencji: Proces rywalizacji pomiędzy przedsiębiorcami. Sytuacja lub model konkurencji doskonałej.

7. Pojęcie kosztu: Subiektywne (zależy od umiejętności odkrywania przez przedsiębiorcę nowych alternatywnych celów).

Obiektywny i stały (może być poznany przez osoby trzecie i zmierzony).

7

III. Ekonomiczna analiza prawa w praktyceEfekty zewnętrzne i teoremat Coase’a

Wartość tony zboża = 1$. Płot i utrzymanie = 9$ rocznie.

8

Teoremat Coase’a: Jeśli prawa własności są dobrze zdefiniowane i mogą być przenoszone, przy braku kosztów transakcyjnych końcowy rezultat alokacji dóbr, maksymalizujący społeczną wartość produkcji, jest niezależny od pierwotnej decyzji prawnej przypisującej własność.

Pogłowie Zniszczone zboże w tonach

Zniszczone zboże w t wskutek zwiększenia pogłowia o 1

1 1 1

2 3 2

3 6 3

4 10 4

Przykład: farmer i hodowca. ur. 1910

III. Ekonomiczna analiza prawa w praktyce cd.Krytyka teorii kosztów zewnętrznych i teorematu Coase’a

9

• R. Coase vs. koncepcje A. Pigou.• „Zanieczyszczający płaci”.

Teoremat Coase’a:•Nie sformułowany przez Coase’a. Jest tautologią! •Transakcje: „sufficiently costly at any rate to prevent many transactions that would be carried out in a world in which the pricing system worked without cost." (1960)•Normatywne postulaty dodane później (efektywność prawa, m.in. Posner)

Krytyka teorematu Coase’a (3x aspekt pozytywny i 3x normatywny):•Dla stron sporu ma znaczenie, kto posiada prawo własności.•Tylko jeśli prawo własności jest bezwzględne, to bogactwo jest maksymalizowane (bodźce produkcji).•Wartość jest subiektywna. •Porównywanie użyteczności jest nienaukowe, arbitralne. •Nie ma obiektywnych kosztów ani stałych relacji rynkowych, sąd wydawałby w tej samej sprawie różne orzeczenia dzień po dniu. •Etyka musi działać ex-ante.

III. Ekonomiczna analiza prawa w praktyce cd.Prawo antymonopolowe

10

Mainstream:• M. Friedman: Monopol rzadko może być ustanowiony na obszarze kraju bez

jawnej bądź ukrytej pomocy rządu w postaci ceł i innych środków. Jest niemal niemożliwe stworzenie monopolu na skalę światową. Monopol diamentowy De Beers jest jedynym znanym przykładem, któremu się powiodło [ Już nie! Microsoft? Monsanto? ].

• R. Posner (różne podejścia): prawo antymonopolowe może zostać użyte do kreowania nieefektywności, zamiast jej unikać. Nieefektywne kartele i przymusowe monopole zostałyby same skorygowane przez rynek, bez potrzeby używania surowych kar regulacji antytrustowej.

• A. Grenspan: nikt nigdy nie będzie wiedział jakie nowe produkty, procesy, maszyny i redukujące koszty fuzje zostały zniszczone(…) zanim pozwolono się im narodzić. Nikt nigdy nie może policzyć ceny jaką wszyscy zapłaciliśmy za tę ustawę [Shermana 1890], która skłaniając do mniej efektywnego użycia kapitału, utrzymuje nasz standard życia niższym niż mógłby być w innym przypadku.

Ekonomiczna Analiza Prawa głównego nurtu jest zasadniczo antyetatystyczna, lecz z kilkoma znaczącymi wyjątkami.

III. Ekonomiczna analiza prawa w praktyce cd.Monopol w teorii austriackiej

11

M. Rothbard, problem monopolu:1.Wyłączny dostawca danego dobra?•Właściciel używający swojej własności (np. sławny artysta). Każde zróżnicowanie to monopol. 2.Osiąganie ceny monopolistycznej?•Nie da się znaleźć takiej ceny, producent może podnosić cenę dopóki nie napotka zbyt dużej elastyczności popytu. 3.Przywilej prawny gwarantowany przez państwo, rezerwujący dla jednostki bądź grupy pewien obszar produkcji•Opiera się na wyłączeniu, naruszeniu lub ograniczeniu prawa własności prywatnej.

Austriacy krytykują mainstream za koncepcje:•Konkurencji doskonałej•Barier wejścia (różnicowania produktu, ekonomii skali)

III. Ekonomiczna analiza prawa w praktyce cd.Prawo antymonopolowe jako destrukcja kapitału

12

Przykład Standard Oil Company (1870-1911):•Integracja pionowa przedsiębiorstwa•Najwyższe pensje dla pracowników w branży•Wyodrębniono ok. 300 substancji z ropy naftowej, w tym benzynę (jako paliwo, inne firmy traktowały benzynę jako ścieki)

•Udział w rynku z 4% w 1870r do 85% w 1880r.•Koszt rafinacji galonu ropy z 3 centów w 1869r do 0,3-0,5 centa w 1885r w. Ceny nafty dla z > 30 centów do 8 centów. •W 1911 rozbity na 34 podmioty. Przed procesem istniało 137 konkurentów i najniższe ceny ropy w historii świata

T. DiLorenzo – trusty obniżał ceny szybciej niż reszta gospodarki, opinia publiczna mogła uważać Rockefellera za łotra z różnych powodów [np. geneza Fed], ale z pewnością nie za coraz tańsze i lepsze produkty dostarczane konsumentom.

Ceny produktów: wysokie w katalogach, sprzedawane nawet o 60% taniej na rynku + konkurencja zagraniczna. Zmowę porzucono jeszcze przed procesem.

III. Ekonomiczna analiza prawa w praktyce cd.Czy prawo musi zajmować się zmowami i kartelami?

13

Przykład - zmowa cenowa producentów elektroniki w USA 1956-1959:

General Electric

Lata Zwrot z kapitału

Zwrot ze sprzedaży

1950-1955 20,5% 5,9%

1956-1959 10,1% 5,8%

Westinghouse

Lata Zwrot z kapitału

Zwrot ze sprzedaży

1950-1955 10,8% 5,1%

1956-1959 7% 3,0%

Allis-Chalmersc

Lata Zwrot z kapitału

Zwrot ze sprzedaży

1950-1955 11,3% 5,1%

1956-1959 6,6% 3,7%

Lata Zwrot z kapitału

Zwrot ze sprzedaży

1950-1955 12,9% 4,4%

1956-1959 7,9% 3,5%

Przykład Polski: zmowa cenowa 7 producentów cementu od 1998r, w 2009r łączna kara 411mln zł nałożona przez UOKiK na 6 producentów. Komu przypadnie ta kwota? Czy ceny spadną? Czym są ceny?

Czy kartel OPEC był odpowiedzialny za kryzys naftowy? Czy jest odpowiedzialny za wysokie ceny ropy? Jaki jest związek z prawem?

III. Ekonomiczna analiza prawa w praktyce cd.Teoria austriacka a państwowy monopol pieniądza

14

Cena baryłki ropy:1948 – 2,5$ [2,50$]1957 – 3$ [2,14$]1970 – 3$ [1,55$]

•Inflacja 1948-1970 = 350%•Sztywny parytet 35$ za 1 oz złota do 1971r.•1972-1974 cena ropy: z 3$ do 12$ za baryłkę. Złota: 40$ do 200$ za oz. •Stabilny wskaźnik: zawsze 6-10 oz Au za 100 baryłek ropy.

Wnioski austriackiej wersji EAP: •Żadna regulacja nie jest w stanie zmienić praw rynku. •Każda regulacja uderzająca w prawo własności powoduje nieefektywne użycie zasobów i zaburzenie mechanizmu cenowego.•Doświadczenie nie może pokonać logiki.

III. Ekonomiczna analiza prawa w praktyce cd.Przepisy pozagospodarcze

15

Dlaczego małżeństwa wojskowych w USA rozpadają się najczęściej po10 latach?

Przyczyny są prawno-finansowe:Uniformed Services Former Spouse Protection Act (Akt Ochrony Byłych Małżonków Służb Mundurowych)

Jeśli małżeństwo trwało co najmniej 10 lat i w tym czasie małżonek odbył 10 lat czynnej zawodowej służby wojskowej (reguła 10/10), to byłemu małżonkowi przysługuje do 50% wysokości emerytury wojskowej partnera(do 65% w szczególnych przypadkach).

Austriacy:Powyższa ustawa korzysta z systemu przymusowego przewłaszczenia i dlatego jest nieetyczna. Problem rozpadu małżeństw związany jest z preferencją czasową, zaburzoną m.in. wskutek opodatkowania.

Get off my lawn!16