Kasus Anak Demam Thypoid RSUD Koja

8/13/2019 Kasus Anak Demam Thypoid RSUD Koja

1/41

KASUS

DEMAM TIFOID

Pembimbing :

Dr. Afaf Susilawati, Sp.A

Disusun Oleh :

I Gede Ngurah Probo Suteja Putra

030.08.1!

KEPANITE"AAN K#INIK I#MU KESE$ATAN ANAK

"SUD KO%A

PE"IODE 0! NO&EM'E" (013) 11 %ANUA"I (01!

FAKU#TAS KEDOKTE"AN

UNI&E"SITAS T"ISAKTI

%AKA"TA

(013

1


2/41

STATUS PASIEN

IDENTITAS

1. Ide*t+ta, Pa,+e* -Nama pasien : An. E

Jenis kelamin : Laki-laki

Agama : slam

Alamat : Jl. nspeksi !ali Sunter rt "#$%& !elapa 'a(ing )arat

*mur : %& tahun

+anggal masuk S !a : "/ N0ember 1"%&

N. ekam 2e(ik : ""-%3-""-3%

(. Ide*t+ta, Ora*g Tua

Aah

Nama $ *mur : +n. S

Agama : slam


Pekeraan : Pe(agang

4ub. Pasien : A5ah kan(ung

Ibu

Nama : N5. 2

Agama : slam


Pekeraan : bu umah +angga

4ub. Pasien : bu kan(ung

2


3/41

ANAMNESIS

Dilakukan se6ara all-aut anamnesis terha(ap pasien (an rang tua pasien pa(a tanggal 3

N0ember 1"%& pukul %7."" 8).

1. KE#U$AN UTAMA

Demam seak 9 hari sebelum masuk S !a.

(. KE#U$AN TAM'A$AN

)atuk

Pilek

Nafsu makan menurun

Sakit kepala

Lemes3. "I/AAT PENAKIT SEKA"ANG

Empat hari S2S pasien tiba-tiba (emam, suhu naik turun (an ti(ak (iukur, tetapi

(irasakan ti(ak terlalu panas pa(a siang hari (an mulai tinggi pa(a sre sampai keeskan pagi.

batuk pilek uga (irasakan pasien. 2ual, muntah, n5eri perut, (iare, n5eri tt (an sen(i, mimisan,

gusi ber(arah, perubahan pla )A)$)A! ti(ak a(a. Pasien sempat berbat ke puskesmas (an

(emam han5a berkurang se(ikit setelah minum bat penurun panas.

Dua hari (emam bertambah naik, terka(ang pasien mengigau. )atuk pilek masih

(irasakan. Sakit kepala, n5eri tenggrkan, mual (an n5eri perut uga (irasakan pasien.Nafsu

makan menurun sehingga pasien tampak lemas. )A) % sehari, en6er, ampas ; sehari, warna kuning ernih. muntah, n5eri perut, sesak nafas, pegal

seluruh tubuh, mimisan (an gusi ber(arah ti(ak a(a. akhirn5a pasien (ibawa ke S*D !a.

Pasien belum pernah sakit seperti ini. Orang (i sekitarn5a uga ti(ak a(a 5ang sakit seperti

ini. Sehari-hari memang suka aan (iluar, seperti aan 6hiki, baks, minuman es (alam plastik,

(an lain-lain. Sebelum makan arang men6u6i tangan (engan sabun. Di sekitar rumah lalat (an

n5amuk ti(ak terlalu ban5ak, ibu men6u6i piring sen(iri (engan sabun 6lek (an sumber air (ari

sumur. Air minum (ari air sumur 5ang (irebus.

!. "I/AAT PENAKIT DA$U#U

Pe*a+t U2ur Pe*a+t U2ur Pe*a+t U2ur

3


4/41

Aerg+ ) D+4ter+a ) %a*tu*g )

5a6+*ga* ) D+are 7 G+*ja )

De2a2

'erdarah

) Keja*g ) Darah )

De2a2

Tho+d

) Ke6eaaa

*

) "ada*g

aru

)

Ot+t+, ) Morb++ ) Tuberuo,+, )

Parot+t+, ) Oera,+ ) #a+**a )

Ke,a* - Pasien pernah men(erita (iare sebelumn5a.

9. "I/AAT KE$AMI#AN:KE#A$I"AN

KE$AMI#AN Morb+d+ta, eha2+a* T+da d+te2ua*

ea+*a*

Perawatan antenatal rutin periksa ke bi(an

!ELA4AN +empat kelahiran )i(anPenlng persalinan )i(an?ara persalinan Partus per0aginam

!ELA4AN

2asa gestasi ?ukup bulan ;9"

minggu=!ea(aan ba5i )erat lahir &.1"" gram

Panang ba(an 7" 6m

Langsung menangis

!ulit kemerahan

!elainan bawaan ti(ak

a(aKe,a* -

iwa5at kehamilan (an persalinan baik.

;. "I/AAT PE"TUM'U$AN:PE"KEM'ANGAN

Pertu2buha* g+g+ I : usia / bulan ;Nrmal : 7-3 bulan=

P,+o2otor+engkurap : usia 9 bulan ;Nrmal : &-9 bulan=

Du(uk : usia # bulan ;Nrmal : > bulan=

)er(iri : usia 3 bulan ;Nrmal : 3-%1 bulan=

)eralan : usia %1 bulan ;Nrmal : %& bulan=

)i6ara : usia %1 bulan ;Nrmal : 3-%1 bulan=4


5/41

)a6a (an +ulis: usia 9 tahun

Ke,a* - iwa5at tumbuh kembang pasien baik.

< < < )> - / < < < -/ @ %" < < < -%" @ %1 < < < bulanKe,a* - munisasi (asar pasien lengkap

10. "I/AAT KE#UA"GA

Aah Ibu

Na2a +n. S N5. 2Pera?+*a* Ke % %

5


6/41

U2ur Saat Me*+ah &3 tahun &7 tahunPe*d+d+a* Terah+r S2A S2AAga2a slam slamSuu 'a*g,a )etawi )etawiKeadaa* Ke,ehata* )aik )aik

N. +ahunlahir

Jeniskelamin

4i(up

Lahir

2ati

Abrtus

2ati;Sebab=

!eterangankesehatan

%.%333

Perempuan ;C= - - - Sehat

1. 1""" Laki ;C= - - - Pasien& 1""& laki ;C= - - - Sehat

pasien anak ke(ua (ari tiga bersau(ara

11. "I/AAT PE"UMA$AN:SANITASI

Saat ini pasien tinggal bersama ke(ua rang tuan5a (an sau(ara-sau(aran5a (i

rumahn5a sen(iri, ter(iri (ari (ua kamar ti(ur, satu kamar man(i, (apur, (an ruang tengah.

entilasi rumah baik, penerangan 6ukup. pasien tinggal (i (aerah pemukiman 5ang 6ukup

pa(at. umah-rumah ber(empetan (an ban5ak ter(apat warung-warung. Jalan (i(epan rumah

kira-kira (apat (ilewati sebuah mbil. umah auh (ari tempat pembuangan sampah. Sampah

(iambil setiap hari. 't (iluar ti(ak tertutup, ti(ak ban5ak sampah. +i(ak ban5ak lalat (an

n5amuk. Sehari-hari anak bermain (i rumah (an pinggir alan (epan rumah (engan temanseba5an5a.

Ke,+2ua* Keadaa* #+*gu*ga* - iwa5at kea(aan lingkungan 6ukup baik.

6


7/41

PEME"IKSAAN FISIK

Dilakukan pa(a tanggal "3 N0ember 1"%& pukul %7."" 8).

Keadaa* u2u2 : tampak sakit se(ang

Ke,adara* : 6mps mentis

Statu, a*troo2etr+ :

)erat )a(an : &7 !g

+inggi )a(an : %9# 6m

!esan status giBi :

))$* %"" F &7$9# %"" F #9 'iBi kurang ;/"-%1" =

+)$* %"" F %77$%7/ %"" F 3/

+inggi nrmal ;3"-%%"= ))$+) %"" F &7$97 %"" F ##,/'iBi kurang

)er(asarkan (ata (i atas maka (apat (isimpulkan bahwa status giBi pasien kurang (engan

tinggi ba(an nrmal

Ta*da &+ta :

+ekanan (arah : %%"$/" mm4g

Na(i : 3>$menit, 0lume 6ukup, irama reguler

Suhu : &/,> G? Pernapasan : &" $menit, teratur.

Keaa

Nrmsefali, ubun-ubun ti(ak 6ekung, rambut hitam, (istribusi merata, ti(ak mu(ah (i6abut.

7


8/41

Mata

Pupil bulat iskr, refleks 6aha5a langsung


9/41

)awah: akral hangat, siansis ;-=, e(ema ;-=, (efrmitas;-= petekie ;-=

Tua*g 'eaa*g : ti(ak a(a kelainan

Su,u*a* Sara4 :+an(a rangsang meningeal ;-=,efleks fisilgis ;


10/41

Pe2er+,aa* I2u*o,eroog+

Pemeriksaan g2 Salmnela test (ilakukan pa(a hari ke -9 masa perawatan menunukan hasil

psitif.

IMUNOSE"O#OGI

g2 Salmnela 4ari ke-9 ;%%$%%=Psitif ;.%"" 1.3"" 1.#"" 1.1"" 1.#"" 9.%""-%".3""$uL

4ematkrit &> &> &% &1 &1 9%-7&

+rmbsit %7>.""" %"9.""" %">.""" %"1.""" %9%.""" %9"."""-99"."""$uL

Eritrsit 9,%3 9."-7." uta$uLE ;2?= #/ /"-%"" fL4E ;2?4= 1# 1>-&9 pg

!4E ;2?4?= &9 &%-&> g$(L4itung Jenis

)asfil % "-1 Esinfil " "-7 )atang > 1-> Segmen >& 9#-/" Limfsit %&-9" 2nsit %% 1-%%

LED (9 %7 mm$amD8 %&,# %%,>-%9,/


11/41

"ESUME

An. 8, laki-laki, umur %& tahun, masuk ke S !a (engan keluhan (emam seak 9 hari

S2S, (emam terutama malam hari semakin hari semakin bertambah tinggi (an ti(ak turun

(engan pengbatan. Pasien uga merasakan batuk, pilek, sakit kepala, n5eri tenggrkan, mual,

n5eri perut, nafsu makan menurun (an lemas. )A) % sehari, en6er, ampas ;G

?. (i(apatkan li(ah ktr, faring hiperemis. Pa(a pemeriksaan ab(men saat palpasi ter(apat n5eri

tekan epigastrium.

Pa(a pemeriksaan labratrium (arah rutin (i(apatkan a(an5a infeksi (engan peningkatanLED ;17 mm$am=, leukpeni, (an trmbsitpeni. Serlgis g2 Salmnella (i(apatkan psitif.

DIAGNOSIS 'ANDING

Demam tifi(

Demam (engue

nfluenBa

DIAGNOSIS KE"%A

De2a2 T+4o+d

G+@+ Kura*g

AN%U"AN PEME"IKSAAN PENUN%ANG

Darah rutin

g' , g2 (engue

PENATA#AKSANAAN

11


12/41

No*)Med+a2e*to,a

+irah baring

Obser0asi tan(a-tan(a 0ital

E(ukasi:

%. Perhatikan h5giene (alam menglah makanan (an minuman sehari-hari.

1. Sebisa mungkin hin(ari. makan (an minum (iluar 5ang ti(ak teramin

kebersihann5a.

&. men6u6i tangan sebelum makan

Med+a2e*to,a

KD !aEn %) %/"" $ 19 am

?eftrian % 1 g

aniti(in & 9" mg

Kartlin s5r & ?th

Para6etaml tab & tab

P"OGNOSIS

A( 0itam : a( bnam

A( sanatinam : a( bnam

A( fungsinam : a( bnan

FO##O/ UP

08:11:(013

S : Demam ;


13/41

2ata : ?A-$-, S -$-

+hraks: 6r : S% S1 reguler, 2;-=, ' ;-=

Pulm : SN 0esikuler , rh -$-, wh -$-

Ab(men: supel, )* ;

+r : %7>."""

A : Demam (( (hf, th5pi(

'iBi kurangP : KD L 1" tpm

?eftiBime 1 %""" mg

aniti(in 1 % amp

P?+ s5r & % 6th

?ek DL 41+L $ 19 am

0:11:(013

S : De2a2 =7>

'A' 6a+r a2a, =7> ,eba*a B gea, ACua

,a+t eaa =7>

n5eri perut ;-=

2ua =7> ,et+a 2aa*, muntah ;-=

*er+ te*ggoroa*=7> *a4,u 2aa* 2e*uru* =7> e2a,=7>O : !u$ks : +ampak sakit berat $6mps mentis

S: &/,>G ? : 19$menit N: %%"$menit +D: %%"$#"mm4g

!epala : nrm6ephali

2ata : ?A-$-, S -$-

Leher : !') ti(ak teraba membesar

13

x


14/41


Pulm : SN 0esikuler, rh -$-, wh -$-

Ab(men: supel, )* ;

+r : %"9."""A : Demam (( th5pi(, (b(

'iBi kurangP : !AEN ) %/"" 66 $ 19 am

?eftrian % 1""" mg

aniti(in & 9" mg Kartlin s5r & 6th

P?+ & tab

10:11:(013

S : De2a2 ,e2aa2 =7>,

sakit kepala ;-=

n5eri perut ;-=

mual ;-=*er+ te*ggoroa*=7> berura*g *a4,u 2aa* 2a,+h 2e*uru*

e2a,=7>O : !u$ks : +ampak sakit se(ang $ 6mps mentis

S: &>,3G ? : 11$menit +D: %%"$#" mm4g N: 31$menit

!epala : nrm6ephali

2ata : ?A-$-, S -$-



Pulm : SN 0esikuler, rh -$-, wh -$-

Ab(men: supel, )* ;


15/41

Leu : 1.#""

4t : &%

+r : %">."""

A : Demam (( tifi(, (b(

'iBi kurangP : +erapi lanut

11:11:(013

S : Demam ;-=,

men6ret ;-=

sakit kepala ;-=

n5eri perut ;-=mual ;-=

n5eri tenggrkan;-=, *a4,u 2aa* 2ua+ 2e2ba+ *a2u* aga ,u,ah,

e2a,=7>O : !u$ks : +ampak sakit ringan $ 6mps mentis

S: &>,3G ? : 11$menit N: 31$menit +D: 3"$#"mm4g

!epala : nrm6ephali


2ata : ?A-$-, S -$-+hraks: 6r : S% S1 reguler, 2;-=, ' ;-=

Pulm: SN 0esikuler, h-$- 8h -$-

Ab(men: supel, bu ;


16/41

1(:11:(013

S : !eluhan ;-=O : !u$ks : +ampak sakit ringan $ 6mps mentis

S: &>,#G ? : 1/$menit N: 31$menit +D: %""$/"mm4g

!epala : nrm6ephali


2ata : ?A-$-, S -$-


Pulm: SN 0esikuler, h-$- 8h -$-

Ab(men: supel, bu ;


17/41

ANA#ISA KASUS

Pa(a anamnesis, (i(apatkan An. E, laki-laki, umur %& tahun, masuk ke S !a (engan

keluhan (emam seak 9 hari S2S, (emam semakin hari semakin bertambah tinggi (an ti(ak

turun (engan pengbatan. Os batuk pilek,sakit kepala, n5eri tenggrkan, mual, n5eri perut, nafsu

makan menurun (an lemas. )A) % sehari, en6er, ampas ;G

?. (i(apatkan li(ah ktr, faring hiperemis. Pa(a pemeriksaan ab(men saat palpasi ter(apat n5eri

tekan epigastrium.Pa(a pemeriksaan labratrium (arah rutin (i(apatkan a(an5a infeksi (engan peningkatan

LED ;17 mm$am=. Pemeriksaan g2 Salmnella (i(apatkan psitif.

Diagnsis (emam tifi( (itegakkan ber(asarkan keluhan utama pasien 5aitu (emam selama

9 hari (imana (emam naik bertahap tiap harin5a (an men6apai titik tertinggi pa(a akhir minggu

pertama. ter(apat geala sistemik lain 5ang men5ertai timbuln5a (emam pa(a pasien ini 5aitu,

batuk pilek,sakit kepala, malaise, anreksia, nausea, n5eri perut (an n5eri tenggrk. Pasien ini

uga mengalami keluhan (i bagian 6erna.

Pa(a pemeriksaan fisik (i(apatkan li(ah ktr (engan putih (itengah se(ang tepi (an

uungn5a kemerahan, ini merupakan manifestasi klinis 5ang sering pa(a kasus (emam tifi(. Pa(a

pemeriksaan penunang, (i(apatkan hasil ui imunlgi g2 Salmnella 5ang psitif.

Diagnsis ban(ing

%. Demam (engue

Pa(a (emam (engue (iumpai trias sin(rm 5aitu (emam tinggi, n5eri pa(a anggta ba(an

(an timbuln5a ruam 5ang timbul pa(a >-%1 am sebelum suhu naik pertama kali 5aitu pa(ahari sakit ke &-7 berlangsung &-9 hari. ruam bersifat makulpapular 5ang menghilang pa(a

tekanan.. Demam men(a(ak tinggi selama 1-# hari (isertai lesu, ti(ak mau makan, n5eri

kepala, n5eri tt (an n5eri perut. ka(ang ter(apat (iare. ter(apat geala 5ang khas pa(a

(emam (engue 5aitufacial flush serta ter(apat manifestasi per(arahan 5ang ti(ak ter(apat

17


18/41

pa(a pasien ini. Setelah peningkatan suhu pa(a & @ 9 hari awal, akan a(a penurunan suhu

hingga ke suhu nrmal. Se(angkan pa(a pasien ini suhu terus (alam batas (emam meskipun

subfebris (an meningkat pa(a malam hari. Pa(a pemeriksaan labratrium, pa(a (emam

(engue (i(apatkan trmbsitpenia (an leukpenia sama seperti pa(a pasien.

1. nfluenBanfluenBa a(alah suatu pen5akit infeksi saluran nafas tersering pa(a manusia. nfuenBa pa(a

anak (iawali (engan sakit men(a(ak 5ang (itan(ai leh faringitis, knungti0itis, batuk,

hi(ung tersumbat, (isertai anreksia, n5eri perut,n5eri kepala, mual, muntah, (an (emam

sampai &/,3"?. )erbe(a (engan infeksi 0irus pernapasan lain, influenBa (isertai leh tan(a-

tan(a sistemik (emam tinggi, mialgia, malaise (an n5eri kepala. 'eala ini mungkin

(isebabkan leh pr(uksi sitkin epitel saluran pernafasan (an ti(ak menggambarkan

pen5ebaran sistemik 0irus. Laman5a (emam a(alah 1-9 hari. )atuk (apat menetap (alam

waktu 5ang lama.

Pemeriksaan labratrium rutin leukpeni relatif sering (itemukan. Diagnsis pasti influenBa

bergantung kepa(a islasi 0irus (ari sekresi saluran nafas.

Pemeriksaan anuran 5ang (ibutuhkan:

Darah rutin untuk mengetahui perkembangan pen5akit pasien

g' , g2 (engue untuk men5ingkirkan kemungkinan infeksi gan(a (engan (emam

(engue

Penatalaksanaan pa(a pasien ini meliputi

No*)Med+a2e*to,a

+irah baring

Obser0asi tan(a-tan(a 0ital

E(ukasi:

-Perhatikan h5giene (alam menglah makanan (an minuman sehari-hari.

- Sebisa mungkin hin(ari. makan (an minum (iluar 5ang ti(ak teramin kebersihann5a.

-men6u6i tangan sebelum makan

18


19/41

Med+a2e*to,a

KD !aEn %) tpm

)) pasien F &7 kg

kebutuhan 6airan pasien %""" ml < ;%"7"ml= < ;%71"ml= F %/"" ml

(an setiap kenaikan suhu %" ? kebutuhan 6airan (itambah %1 . pa(a kasus ini suhu ba(an

&/,>" ? sehingga kebutuhan 6airan mena(i:

%1 %,% %/"" F 1,> ml

%/"" < 1,> F 1",> ml

tetesan permenit (alam makr F 1",> 1"$ 19 >" F 1/,& 1/ tetes per menit

?eftrian % 1 g

Dsis: 1"-7" mg$kgbb$harise(iaan 0ial %g

&7 kg 7" mg F %#7" mg$hari (ibulatkan mena(i 1""" mg$hari

aniti(in 1 9" mg

Para6etaml tab & tab

Dsis %" @ %7mg$kgbb$hari

Se(iaan tablet 7""mg

&7 %"mg F &7"mg Kartlin s5r & % ?th

(sis: 1,7- 7 mg$%" kgbb

se(iaan: s5r %mg$ml >" ml

Prgnsis

A( 0itam : a( bnam

A( sanatinam : a( bnam

A( fungsinam : a( bnam

prgnsis pa(a pasien ini se6ara keseluruhan a( bnam karena (itangani se6ara 6epat (an

(iberikan terapi 5ang tepat (an ti(ak ter(apatn5a kmplikasi.

19


20/41

20


21/41

TIN%AUAN PUSTAKA. DEFINISI

Demam +ifi( a(alah salah suatu pen5akit infeksi sistemik bersifat akut 5ang (isebabkan

leh Salmonella typhi. Pen5akit ini (itan(ai leh panas berkepanangan, (itpang (enganbakteremia tanpa keterlibatan struktur en(tlial atau en(kar(ial (an in0asi bakteri sekaligus

multiplikasi ke (alam sel fagsit mnnuklear (ari hati, limfa, kelenar limfe usus (an Peyers

patch.

)eberapa terminlgi lain 5ang erat kaitann5a a(alah (emam paratifi( (an (emam

enterik. Demam paratifi( se6ara patlgik maupun klinis a(alah sama (engan (emam tifi(

namun biasan5a lebih ringan, pen5akit ini (isebabkan leh spesies Salmnella enteri(itis

se(angkan (emam enterik (ipakai baik pa(a (emam tifi( maupun semam paratifi(. +er(apat& bisertipe Salmonella enteriditis 5aitu bisertipe paratyphi A, paratyphi ) (S.

Schotsmuelleris), paratyphi? (S. Hirschfeldii).1

. EPIDEMIO#OGI

Demam tifi( pa(a mas5arakat (engan stan(ar hi(up (an kebersihan ren(ah, 6en(erung

meningkat (an tera(i se6ara en(emis. )iasan5a angka kea(ian tinggi pa(a (aerah trpik(iban(ingkan (aerah berhawa (ingin. Sumber penularan pen5akit (emam tifi( a(alah pen(erita

5ang aktif, pen(erita (alam fase kn0alesen, (an krnik karier.1

Demam tifi( masih merupakan masalah kesehatan 5ang penting (i berbagai negara se(ang

berkembang. )esarn5a angka pasti kasus (emam tifi( (i (unia ini sangat sukar (itentukan, sebab

pen5akit ini (ikenal mempun5ai geala (engan spektrum klinisn5a sangat luas. D+er+raa*

a*ga ejad+a* dar+ 190:100.000:tahu* d+ A2er+a Seata* da* 00:100.000:tahu* d+ A,+a.

U2ur e*der+ta a*g tere*a d+ I*do*e,+a =daerah e*de2+,> d+aora* a*tara 3)1 tahu*

2e*6aa+ 1 a,u,. A*ga a*g ura*g eb+h ,a2a juga d+aora* d+ A2er+a Seata*. &

Salmonella typhi(apat hi(up (i (alam tubuh manusia ; manusia sebagai natural reser0ir=.

2anusia 5ang terinfeksi (apat mengeksresikann5a melalui sekret saluran nafas, urin (an tina

(alam angka waktu 5ang sangat ber0ariasi. Salmonella typhi5ang bera(a (i luar tubuh manusia

(apat hi(up untuk beberapa minggu apabila bera(a (i (alam air, es, (ebu atau ktran 5ang kering

21


22/41

maupun pa(a pakaian. Akan tetapi S.typhi han5a (apat hi(up kurang (ari % minggu pa(a ra

seage,da* 2udah d+2at+a* de*ga* or+*a,+ da* a,teur+,a,+ =te2 ;35>.

Terjad+*a e*uara* Salmonella typhi,ebag+a* be,ar 2eau+ 2+*u2a*: 2aa*a*

a*g ter6e2ar oeh u2a* a*g bera,a dar+ e*der+ta atau e2ba?a u2a* b+a,a*a

euar ber,a2a),a2a de*ga* t+*ja = 2eau+ rute ora)4ea jaur oro)4ea>. Daat juga

terjad+ tra*,2+,+ tra*,a,e*ta dar+ ,eora*g +bu ha2+ a*g berada daa2 batere2+a

eada ba+*a. Per*ah d+aora* ua tra*,2+,+ oro)4ea dar+ ,eora*g +bu e2ba?a

u2a* ada ,aat ro,e, eah+ra**a eada ba+*a da* ,u2ber u2a* bera,a dar+

aborator+u2 e*e+t+a*.&

III. PENE'A'

Demam t5phi( timbul akibat (ari infeksi leh bakteri glngan Salmonella 5ang

memasuki tubuh pen(erita melalui saluran pen6ernaan. Sumber utama 5ang terinfeksi a(alah

manusia 5ang selalu mengeluarkan mikrrganisme pen5ebab pen5akit,baik ketika ia se(ang sakit

atau se(ang (alam masa pen5embuhan.Pa(a masa pen5embuhan, pen(erita pa(a masih

mengan(ung Salmnella spp (i(alam kan(ung empe(u atau (i (alam ginal. Seban5ak 7

pen(erita (emam tifi( kelak akan mena(i karier sementara, se(ang 1 5ang lain akan mena(i

karier 5ang menahun.Sebagian besar (ari karier tersebut merupakan karier intestinal (intestinal

type)se(ang 5ang lain termasuk urinary type. !ekambuhan 5ang 5ang ringan pa(a karier (emam

tifi(,terutama pa(a karier enis intestinal,sukar (iketahui karena geala (an keluhann5a ti(ak

elas. 1

I&. PENE'A"AN KUMAN

Demam tifi( a(alah pen5akit 5ang pen5ebarann5a melalui saluran 6erna ;mulut, esfagus,

lambung, usus %1 ari, usus halus, usus besar, (an seterusn5a=. S typhimasuk ke tubuh manusia

bersama bahan makanan atau minuman 5ang ter6emar. ?ara pen5ebarann5a melalui muntahan,

urin, (an ktran (ari pen(erita 5ang kemu(ian se6ara pasif terbawa leh lalat ;kaki-kaki lalat=.Lalat itu mengntaminasi makanan, minuman, sa5uran, maupun buah-buahan segar. Saat kuman

masuk ke saluran pen6ernaan manusia, sebagian kuman mati leh asam lambung (an sebagian

kuman masuk ke usus halus.

Dari usus halus itulah kuman beraksi sehingga bisa M meneblM usus halus. Setelah

berhasil melampaui usus halus, kuman masuk ke kelenar getah bening, ke pembuluh (arah, (an ke22


23/41

seluruh tubuh ;terutama pa(a rgan hati, empe(u, (an lain-lain=.Jika (emikian kea(aann5a,

ktran (an air seni pen(erita bisa mengan(ung kuman S typhi 5ang siap menginfeksi manusia lain

melalui makanan atau pun minuman 5ang (i6emari. Pa(a pen(erita 5ang terglng 6arrier

;pengi(ap kuman ini namun ti(ak menampakkan geala sakit=, kuman Salmonellabisa a(a terus

menerus (i ktran (an air seni sampai bertahun-tahun. S. typhi han5a (apat tinggal (i (alamtubuh manusia. Oleh karena itu, (emam tifi( sering (itemui (i tempat-tempat (i mana

pen(u(ukn5a kurang mengamalkan men6u6i tangan (imana airn5a mungkin ter6emar (engan sisa

limbah.

Sekali bakteri S. typhi(imakan atau (iminum, ia akan memperban5ak (iri (an men5ebar ke

(alam saluran (arah (an ba(an akan memberi respn (engan menunukkan beberapa geala seperti

(emam. Pembuangan ktran 5ang (isembarang tempat (an (ihinggapi lalat ;lipas (an tikus= 5ang

akan men5ebabkan (emam tifi(.9

23


24/41

)akteri S.typhimasuk ke (alam tubuh melalui mulut

)an5ak bakteri mati saat melewati lambung @suasana asam

aklrhi(ia, gastrektmi, pengbatan (engan antagnis reseptr histamin 41, inhibitr pmpaprtn, atau antasi(a

bakteri 5ang masih hi(up 6apai usus halus

melekat pa(a sel-sel muksa (an in0asi muksa

menembus (in(ing usus-ileum (an 5e5unum (Peyers patch)

men6apai flikel limfe usus halus

(uktus trasikus

kelenar limfe mesenterika sirkulasi sistemik

multiplikasi (i aringan ES- hati, limpa sumsum tulang in0asi kan(ung empe(u

24


25/41

&. PATO#OGI%"

Salmonellamasuk flikel-flikel limfe lapisan muksa

atau submuksa usus; in0asi tahap pertama=

)ereplikasi (engan 6epat

2enghasilkan Salmonella typhilebih ban5ak

2asuk saluran limfe

Sampai aliran (arah

)akteremia

2elewati kapiler-kapiler (alam (in(ing kan(ung empe(u$ kapiler hati (an kanalikuli empe(u

)akteri sampai (i empe(u ;in0asi ke (alam usus ke(ua kali 5ang lebih berat=

Lesi 5ang luas pa(a aringan limfe usus ke6il sehingga geala-geala klinik mena(i elas.

nfeksi men5eluruh (an tksemia 5ang (alam

)erbagai rgan mengalami kelainan

Limpa Sumsum tulang 'inal Jantung Jaringan limfi(

usus ke6il

25


26/41

!ELANAN *+A2A PADA *S*S !E?L

Sumbatan pembuluh-pembuluh (arah ke6il +ksin bakteri

nekrsis superfisial

membentuk kerak

minggu ketiga kerak akan lepas

ulkus 5ang berbentuk bulat atau lnng tak teratur

per(arahan 5ang hebat perfrasi (ari usus

kematian

4?l ;asam lambung= (alam lambung berperan sebagai penghambat masukn5a Salmonella

spp (an lain-lain bakteri usus. Jika Salmonella spp masuk bersama-sama 6airan, maka tera(i

pengen6eran 4?l 5ang mengurangi (a5a hambat terha(ap mikrrganisme pen5ebab pen5akit

5ang masuk. Da5a hambat 4?l ini akan menurun pa(a waktu tera(i pengsngan lamung,

sehingga Salmonella spp(apat masuk ke (alam usus pen(erita (engan lebih leluasa. Salmonella

spp selanutn5a memasuki flikel-flikel limfe 5ang ter(apat (i (alam lapisan muksa atau

submuksa usus, (an bereplikasi.

Setelah itu, kuman memasuki saluran limfe (an akhirn5a men6apai aliran (arah. Dengan

(emikian tera(ilah bakteremia pa(a pen(erita. Dengan melewati kapiler-kapiler 5ang ter(apat

(alam (in(ing kan(ung empe(u atau se6ara ti(ak langsung melalui kapiler-kapiler hati (an

kanalikuli empe(u, maka bakteria (apat men6apai empe(u 5ang larut (isana. 2elalui empe(u

5ang infektif tera(ilah in0asi ke(alam usus untuk ke(ua kalin5a 5ang lebih berat (aripa(a in0asitahap pertama.

n0asi tahap ke(ua ini menimbulkan lesi 5ang luas pa(a aringan limfe usus ke6il sehingga

geala-geala klinik mena(i elas. Demam tifi( merupakan salah satu bekteremia 5ang (isertai

leh infeksi men5eluruh (an tksemia 5ang (alam. )erbagai ma6am rgan mengalami kelainan,

6nthn5a sistem hematpietik 5ang membentuk (arah, terutama aringan limfi( usus ke6il,26


27/41

kelenar limfe ab(men, limpa (an sumsum tulang. !elainan utama tera(i pa(a usus ke6il, han5a

ka(ang-ka(ang pa(a kln bagian atas, maka Salmnella parat5phi ) (apat menimbulkan lesi

pa(a seluruh bagian kln (an lambung.

Pa(a awal minggu ke(ua (ari pen5akit (emam tifi( tera(i nekrsis superfisial 5ang

(isebabkan leh tksin bakteri atau 5ang lebih utama (isebabkan leh sumbatan pembuluh-pembuluh (arah ke6il leh hiperplasia sel limfi( ;(isebut sel tifi(=. 2uksa 5ang nekrtik

kemu(ian membentuk kerak, 5ang (alam minggu ketiga akan lepas sehingga terbentuk ulkus 5ang

berbentuk bulat atau lnng tak teratur (engan sumbu panang ulkus seaar (engan sumbu usus.

Pa(a umumn5a ulkus ti(ak (alam meskipun ti(ak arang ika submuksa terkena, (asar

ulkus (apat men6apai (in(ing tt (ari usus bahkan (apat men6apai membran sersa.Pa(a waktu

kerak lepas (ari muksa 5ang nekrtik (an terbentuk ulkus, maka per(arahan 5ang hebat (apat

tera(i atau uga perfrasi (ari usus. !e(ua kmplikasi tersebut 5aitu per(arahan hebat (an

perfrasi merupakan pen5ebab 5ang paling sering menimbulkan kematian pa(a pen(erita (emam

tifi(. 2eskipun (emikian, beratn5a pen5akit (emam tifi( ti(ak selalu sesuai (engan beratn5a

ulserasi.

+ksemia 5ang hebat akan menimbulkan (emam tifi( 5ang berat se(angkan tera(in5a

per(arahan usus (an perfrasi menunukkan bahwa telah tera(i ulserasi 5ang berat. Se(angkan

per(arahan usus (an perfrasi menunukkan bahwa telah tera(i ulserasi 5ang berat. Pa(a serangan

(emam tifi( 5ang ringan (apat tera(i baik per(arahan maupun perfrasi. Dapat uga tera(i

mikar(itis tksik, tt antung membesar (an melunak. Anak-anak (apat mengalami perikar(itis

tetapi arang tera(i en(karitis. +rmbflebitis, peristitis (an nekrsis tulang (an uga brnkhitis

serta meningitis ka(ang-ka(ang (apat tera(i pa(a (emam tifi(.

Pa(a sta(ium akhir (ari (emam tifi(, ginal ka(ang-ka(ang masih tetap mengan(ung

kuman Salmnella spp sehingga tera(i bakteriuria. 2aka pen(erita merupakan urinary karier

pen5akit tersebut.

Peran Endotoksin

Peran en(tksin (alam patgenesis (emam tifi( ti(ak elas, hal tersebut terbukti (enganti(ak ter(eteksin5a en(tksin (alam sirkulasi pen(erita melalui pemeriksaan limulus. Di(uga

en(tksin (ari Salmonella typhimenstimulasi makrfag (i (alam hati, limpa, flikel limfma

usus halus (an kelenar limfe mesenterika untuk mempr(uksi sitkin (an Bat-Bat lain. Pr(uk (ari

makrfag inilah 5ang (apat menimbulkan nekrsis sel, sistem 0askular 5ang ti(ak stabil, (emam,

(epresi sumsum tulang, kelainan pa(a (arah (an uga menstimulasi sistem imunlgik.#

27


28/41

Respons Imunologik

Pa(a (emam tifi( tera(i respns imun humral maupun selular baik (i tingkat lkal

;gastrintestinal= maupun sistemik. Akan tetapi bagaimana mekanisme imunlgik ini (alam

menimbulkan kekebalan maupun eliminasi terha(ap Salmonella typhiti(ak ketahui (engan pasti.

Diperkirakan bahwa imunitas selular lebih berperan. Penurunan umlah limfsit + (itemukan pa(apasien sakit berat (engan (emam tifi(.

!arier memperlihatkan gangguan reakti0itas seluler terha(ap antigen salmnella ser.t5phi

pa(a ui hambatan migrasi leksit. Pa(a karier, seumlah besar basil 0irulen melewati usus tiap

harin5a (an (ikeluarkan (alam tina, tanpa memasuki epitel peamu.%,&,7

&I. GAM'A"AN K#INIK

Masa Inkubasi

2asa inkubasi (apat berlangsung #-1% hari, walaupun pa(a umumn5a a(alah %"-%1 hari. Pa(a

awal pen5akit keluhan (an geala pen5akit ti(aklah khas, berupa :

Anreksia

asa malas

Sakit kepala bagian (epan

N5eri tt

Li(ah ktr

'angguan perut ;perut meragam (an sakit=%,&

Ga2bara* a,+ de2a2 t+4o+d =Gejaa Kha,>

)iasan5a ika geala khas itu 5ang tampak, (iagnsis kera pun bisa langsung (itegakkan. ang

termasuk geala a(alah sebagai berikut:%,%"

M+*ggu Perta2a =a?a ter+*4e,+>

Setelah melewati masa inkubasi %"-%9 hari, geala pen5akit itu pa(a awaln5a sama

(engan pen5akit infeksi akut 5ang lain, seperti (emam tinggi 5ang berpanangan 5aitu

setinggi &36 hingga 9"6, sakit kepala, pusing, pegal-pegal, anreksia, mual, muntah,

28


29/41

batuk, (engan na(i antara /"-%"" kali permenit, (en5ut lemah, pernapasan semakin 6epat

(engan gambaran brnkitis kataral, perut kembung (an merasa tak enak,se(angkan (iare

(an sembelit silih berganti. Pa(a akhir minggu pertama,(iare lebih sering tera(i. !has

li(ah pa(a pen(erita a(alah ktr (i tengah, tepi (an uung merah serta bergetar atau

tremr. Epistaksis (apat (ialami leh pen(erita se(angkan tenggrkan terasa kering (anbera(ang.

Jika pen(erita ke (kter pa(a peri(e tersebut, akan menemukan (emam (engan

geala-geala (i atas 5ang bisa saa tera(i pa(a pen5akit-pen5akit lain uga. uam kulit

;rash= umumn5a tera(i pa(a hari ketuuh (an terbatas pa(a ab(men (isalah satu sisi (an

ti(ak merata, ber6ak-ber6ak rs ;rsela= berlangsung &-7 hari, kemu(ian hilang (engan

sempurna. sela tera(i terutama pa(a pen(erita glngan kulit putih 5aitu berupa

makula merah tua ukuran 1-9 mm, berkelmpk, timbul paling sering pa(a kulit perut,

lengan atas atau (a(a bagian bawah, kelihatan memu6at bila (itekan. Pa(a infeksi 5ang

berat, purpura kulit 5ang (ifus (apat (iumpai. Limpa mena(i teraba (an ab(men

mengalami (istensi.

M+*gguKedua

Jika pa(a minggu pertama, suhu tubuh berangsur-angsur meningkat setiap hari,

5ang biasan5a menurun pa(a pagi hari kemu(ian meningkat pa(a sre atau malam hari.

!arena itu, pa(a minggu ke(ua suhu tubuh pen(erita terus menerus (alam kea(aan tinggi

;(emam=. Suhu ba(an 5ang tinggi, (engan penurunan se(ikit pa(a pagi hari berlangsung.

+era(i perlambatan relatif na(i pen(erita. )iasan5a na(i meningkat bersama (engan

peningkatan suhu, saat ini relatif na(i lebih lambat (iban(ingkan peningkatan suhu tubuh.

'eala tksemia semakin berat 5ang (itan(ai (engan kea(aan pen(erita 5ang

mengalami (elirium. 'angguan pen(engaran umumn5a tera(i. Li(ah tampak kering,

merah mengkilat. Na(i semakin 6epat se(angkan tekanan (arah menurun, se(angkan (iare

mena(i lebih sering 5ang ka(ang-ka(ang berwarna gelap akibat tera(i per(arahan.

Pembesaran hati (an limpa. Perut kembung (an sering berbun5i. 'angguan kesa(aran.2engantuk terus menerus, mulai ka6au ika berkmunikasi (an lain-lain.

M+*ggu et+ga

29


30/41

Suhu tubuh berangsung-angsur turun (an nrmal kembali (i akhir minggu. 4al itu

ika tera(i tanpa kmplikasi atau berhasil (ibati. )ila kea(aan membaik, geala-geala

akan berkurang (an temperatur mulai turun. 2eskipun (emikian ustru pa(a saat ini

kmplikasi per(arahan (an perfrasi 6en(erung untuk tera(i, akibat lepasn5a kerak (ari

ulkus. Sebalikn5a ika kea(aan makin memburuk, (imana tksemia memberat (engantera(in5a tan(a-tan(a khas berupa (elirium atau stupr,tt-tt bergerak terus,

inkntinensia al0i (an inkntinensia urin.

2eterismus (an timpani masih tera(i, uga tekanan ab(men sangat meningkat

(iikuti (engan n5eri perut. Pen(erita kemu(ian mengalami klaps. Jika (en5ut na(i sangat

meningkat (isertai leh peritnitis lkal maupun umum, maka hal ini menunukkan telah

tera(in5a perfrasi usus se(angkan keringat (ingin,gelisah,sukar bernapas (an klaps (ari

na(i 5ang teraba (en5utn5a memberi gambaran a(an5a per(arahan. Degenerasi mikar(ial

tksik merupakan pen5ebab umum (ari tera(in5a kematian pen(erita (emam tifi( pa(a

minggu ketiga.%,&

M+*gguee2at

2erupakan sta(ium pen5embuhan meskipun pa(a awal minggu ini (apat (iumpai

a(an5a pneumnia lbar atau trmbflebitis 0ena femralis.

"ea,

Pa(a mereka 5ang men(apatkan infeksi ringan (engan (emikian uga han5a menghasilkan

kekebalan 5ang lemah, kekambuhan (apat tera(i (an berlangsung (alam waktu 5ang pen(ek.

!ekambuhan (apat lebih ringan (ari serangan primer tetapi (apat menimbulkan geala lebih berat

(aripa(a infeksi primer tersebut. Sepuluh persen (ari (emam tifi( 5ang ti(ak (ibati akan

mengakibatkan timbuln5a relaps.%

&II. DIAGNOSIS

Diagnsis (itegakkan ber(asarkan geala klinis berupa (emam, gangguan gastrintestinal

(an mungkin (isertai perubahan atau gangguan kesa(aran. Diagnsis pasti (itegakkan (engan 6ara

mengui sampel (arah (engan a(an5a Salmonella spp(alam (arah pen(erita, (engan membiakkan

(arah pa(a hari %9 pertama. )iakan spesimen 5ang berasal (ari aspirasi sumsum tulang

30


31/41

mempun5ai sensi0itas tertinggi, hasil psitif (i(apat pa(a 3" kasus. Akan tetapi prse(ur ini

sangat in0asif, sehingga ti(ak (ipakai (alam praktek sehari-hari.%,#,3

)iakan tina (ilakukan pa(a minggu ke(ua (an ketiga serta biakan urin pa(a minggu ketiga

(an keempat (apat men(ukung (iagnsis (engan (itemukann5a Salmnella.

'ambaran (arah uga (apat membantu menentukan (iagnsis. Jika ter(apat leukpeniplimrfnuklear (engan limfsitsis 5ang relatif pa(a hari kesepuluh (ari (emam, maka arah

(emam tifi( mena(i elas. Sebalikn5a ika tera(i leksitsis plimrfnuklear, maka berarti

ter(apat infeksi sekun(er bakteri (i (alam lesi usus. Peningkatan 5ang 6epat (ari leksitsis

plimrfnuklear ini mengharuskan kita waspa(a akan tera(in5a perfrasi (ari usus pen(erita.

+i(ak selalu mu(ah men(iagnsis karena geala 5ang (itimbulkan leh pen5akit itu ti(ak selalu

khas seperti (i atas. )isa (itemukan geala-geala 5ang ti(ak khas. A(a rang 5ang setelah terpapar

(engan kuman S t5phi, han5a mengalami (emam se(ikit kemu(ian sembuh tanpa (iberi bat. 4al

itu bisa tera(i karena ti(ak semua pen(erita 5ang se6ara ti(ak sengaa menelan kuman ini

langsung mena(i sakit. +ergantung ban5akn5a umlah kuman (an tingkat kekebalan seserang

(an (a5a tahann5a, termasuk apakah su(ah imun atau kebal. )ila umlah kuman han5a se(ikit

5ang masuk ke saluran 6erna, bisa saa langsung (imatikan leh sistem pelin(ung tubuh manusia.

Namun (emikian, pen5akit ini ti(ak bisa (ianggap enteng, misaln5a nanti uga sembuh sen(iri.

Pemeriksaan antibodi

Antib(i terha(ap antigen O merupakan g 2 5ang men(minasi, mun6ul pa(a awal

pen5akit (an menghilang lebih (ini. Antib(i terha(ap 4 baik g2 maupun g' mun6ul lebih

lambat tetapi bertahan lebih lama. )iasan5a antib(i O mun6ul pa(a hari ke >-/ se(angkan

antib(i 4 pa(a hari ke %"-%1 (ari nset pen5akit.

2engingat tingkat sensiti0itas (an spesifitas tes 8i(al ren(ah maka pemeriksaan serlgis

untuk (iagnsis (ini (emam tifi( mulai beralih (ari tes 8i(al menuu pela6akan antib(5

terha(ap antigen S.t5phi 5ang lebih spesifik seperti:

- Dt EA ;Dt EnB5me mmunsrbent Assa5=, pemeriksaan ELSA untuk men(eteksi

prtein spesifik pa(a membrane luar atau uter membrane prtein ;O2P= (imana O2P

(engan berat 7"kDa tern5ata sangat spesifik pa(a serum pasien tifi(. Sensiti0itas Dt EA

men6apai 37-%"" auh lebih baik (aripa(a sensiti0itas 8i(al 5ang han5a >".

31


32/41

Pemeriksaan Dt EA ti(ak a(a reaksi silang (engan salmnelsis nn tifi( (iban(ingkan

(engan 8i(al. Pr(uk kmersial pemeriksaan ini (ikenal sebagai +5phi(t. Pemeriksaan ini

membutuhkan waktu & am.

- -Pl5merase ?hain ea6tin ;P?= untuk amplifikasi DNA (ari tehnik hibri(isasi asam

nukleat. Pa(a sistem ini, sebuah mlekul asam nukleat 5ang su(ah (iketahui spesifitasn5a;DNA prbe= (igunakan untuk men(eteksi a(a atau ti(akn5a urutan asam nukleat 5ang

sepa(an (ari target DNA ;kuman=. 2eskipun DNA prbe memiliki spesifisitas tinggi,

pemeriksaan ini ti(ak 6ukup spesifik untuk men(eteksi umlah kuman (alam (arah 5ang

sangat ren(ah, misaln5a %"-%7 S.t5phi$ml (arah (ari pasien (emam tifi(. Oleh sebab itu

target DNA telah (apat (iperban5ak terlebih (ahulu sebelum (ilakukan hibri(isasi.

Penggan(aan target DNA (ilakukan (engan tehnik P? menggunakan enBim DNA

pl5merase. ?ara ini (apat mela6ak DNA S.t5phi sampai seke6il % pikgram namun usaha

mela6ak DNA (ari spe6imen klinis masih belum memberikan hasil 5ang memuaskan.

- -g2 (ipsti6k test. Pemeriksaan ini (i(asarkan pa(a ikatan antib(i g2 spesifik S.t5phi

pa(a LPS antigen S.t5phi.

- +es tube merupakan tes aglutinasi kmpetitif semi kuantitatif se(erhana (an 6epat ;kurang 1

menit= (engan prses pemisahan partikel berwarna (alam larutan untuk meningkatkan

reslusi (an sensiti0itas. Spesifitas (itingkatkan (engan menggunakan antigen O3, sebuah

epitp immun(minan 5ang benar-benar spesifik 5ang han5a (itemukan pa(a salmnella

sergrup D. %,#,%"

&III. KOMP#IKASI

Perfrasi usus halus (ilaprkan (apat tera(i pa(a ",7-& se(angkan per(arahan usus pa(a

%-%" kasus (emam tifi( pa(a anak. Pen5ulit ini biasan5a tera(i pa(a minggu ke-& sakit, walau

pernah (ilaprkan tera(i pa(a minggu pertama. !mplikasi (i(ahului (engan penurunan suhu,

tekanan (arah (an peningkatan frekuensi na(i. Pa(a perfrasi usus halus (itan(ai leh n5eri

ab(men lkal pa(a kua(ran kanan bawah akan tetapi (ilaprkan uga n5eri 5ang men5elubung.

!emu(ian akan (iikuti muntah, n5eri pa(a perabaan ab(men, (efan6e muskulare, hilangn5a

kere(upan hepar (an tan(a-tan(a peritnitis 5ang lain. )eberapa kasus perfrasi usus halus

mempun5ai manifestasi klinis 5ang ti(ak elas.3

32


33/41

Dilaprkan pula kasus (engan kmplikasi neurpsikiatri. Sebagian besar bermanifestasi

gangguan kesa(aran, (isrientasi, (elirium, btun(asi, stupr bahkan kma. )eberapa penulis

mengaitkan manifestasi klinis neurpsikiatri (engan prgnsis buruk. Pen5akit neurlgi lain

a(alah trmbsis serebral, afasia, ataksia serebral akut, tuli, mielitis trans0ersal, neuritis perifer

maupun kranial, meningitis, ensefalmielitis, sin(rm 'ullain-)arre. Dari berbagai pen5ulitneurlgik 5ang tera(i, arang (ilaprkan geala sisa 5ang permanen ;sekuele=.

2ikar(itis (apat timbul (engan manifestasi klinis berupa aritmia, perubahan S+-+ pa(a

E!', s5k kar(igenik, infiltrasi lemak maupun nekrsis pa(a antung.

4epatitis tifsa asimtmatik (apat (iumpai pa(a kasus (emam tifi( (engan (itan(ai

peningkatan ka(ar transaminase 5ang ti(ak men6lk. kterus (engan atau tanpa (isertai kenaikan

ka(ar transaminase, maupun klesistisis akut uga (apat (iumpai, se(ang klesistitis krnik 5ang

tera(i pa(a pen(erita setelah mengalami (emam tifi( (apat (ikaitkan (engan a(an5a batu

empe(u (an fenmena pembawa kuman ;karier=.

Sebagian kasus (emam tifi( mensekresi bakteri Salmnella t5phi melalui urin pa(a saat

sakit maupun setelah sembuh. Sistitis bahkan pielnefritis (apat uga merupakan pen5ulit (emam

tifi(. Prteinuria transien sering (iumpai, se(angkan glmerulnefritis 5ang (apat bermanifestasi

sebagai gagal ginal maupun sin(rm nefrtik mempun5ai prgnsis 5ang buruk.

Pneumnia sebagai pen5ulit sering (iumpai pa(a (emam tifi(. !ea(aan ini (apat

(itimbulkan leh kuman Salmnella t5phi, namun seringkali sebagai akibat infeksi sekun(er leh

kuman lain.

Pen5ulit lain 5ang (apat (iumpai a(alah trmbsitpenia, kagulasi intra0askular

(iseminata, heml5ti6 uremi6 s5n(rme ;4*S=, fkal infeksi (ibeberapa lkasi sebagai akibat

bakteremia misaln5a infeksi pa(a tulang, tak, hati, limpa, tt, kelenar lu(ah (an persen(ian,

elaps 5ang (i(apat pa(a 7-%" kasus (emam tifi( saat era pre antibitik, sekarang lebih

arang (itemukan. Apabila tera(i relaps, (emam timbul kembali (ua minggu setelah penghentian

antibitik. Namun pernah uga (ilaprkan relaps timbul saat sta(ium kn0alens, saat pasien ti(ak

(emam akan tetapi geala lain masih elas (an masih (alam pengbatan antibitik. Pa(a umumn5arelaps lebih ringan (iban(ingkan geala (emam tifi( sebelumn5a (an lebih singkat. #

I. DIAGNOSIS 'ANDING

Sta(ium (ini:

%. nfluenBa

1. 'astrenteritis

33


34/41

&. )rnkitis

9. )rnkpneumnia

7. nfeksi 0irus lain ;D)D=

Sta(ium lanut ;(emam tifi( berat=:

>. Demam paratifi(#. 2alaria

/. +)? ;+uberkulsis= milier

3. 2eningitis

%". En(kar(itis bakterial

%%. Sepsis

%1. Leukemia

%&. Limfma%9. nfeksi i6kettsia ;pen5ebab fe0er=%,&,%"

34


35/41

. PENGO'ATAN

1. Perawatan

- Pasien (emam tifi( perlu (irawat (irumah sakit untuk islasi, bser0asi (an pengbatan.

Paasien harus tirah baring abslut sampai minimal # hari bebas (emam atau kurang lebih

selama %9 hari. 2aksu( tirah baring a(alah untuk men6egah tera(in5a kmplikasi

per(arahan usus atau perfrasi usus. Selanutn5a mbilisasi (ilakukan bertahap.%,#

- Pasien (engan kesa(aran menurun, psisi tubuhn5a harus (iubah-ubah untuk menghin(ari

kmplikasi pneumnia hipstatik (an (ekubitus. Defekasi (an buang air ke6il harus

(iperhatikan karena ka(ang-ka(ang tera(i knstipasi (an retensi air kemih.

- Pengbatan simtmatik (iberikan untuk menekan geala-geala simtmatik 5ang (iumpaiseperti (emam, (iare, sembelit, mual, muntah, (an meterismus. Sembelit bila lebih (ari

& hari perlu (ibantu (engan paraffin atau la0ase (engan glistering. Obat bentuk laksan

ataupun enema ti(ak (ianurkan karena (apat memberikan akibat per(arahan maupun

perfrasi intestinal.

- Pengbatan suprtif (imaksu(kan untuk memperbaiki kea(aan pen(erita, misaln5a

pemberian 6airan, elektrlit, bila tera(i gangguan keseimbangan 6airan, 0itamin, (an

mineral 5ang (ibutuhkan leh tubuh (an krtiksteri( untuk memper6epat penurunan(emam.%,3

2. Diet

- Di masa lampau, pasien (emam tifi( (iberi bubur saring, kemu(ian bubur kasar (an

akhirn5a (iberi nasi. )eberapa peneliti menunukkan bahwa pemberian makanan pa(at

(ini, 5aitu nasi (engan lauk pauk ren(ah selulsa ;pantang sa5uran (engan serat kasar=

(apat (iberikan (engan aman pa(a pasien (emam tifi(.%,1,&,%"

3.bat

Obat-bat antimikrba 5ang sering (igunakan a(alah :

!lramfenikl: !lramfenikl masih merupakan bat pilihan utama pa(a pasien

(emam tifi(. Dsis untuk anak a(alah 7"-%"" mg$kg)) perhari (ibagi (alam 9 kali

pemberian selama %"-%9 hari atau sampai 7-# hari setelah (emam turun, se(angkan

pa(a kasus (engan malnutrisi atau pen5akit, pengbatan (apat (iperpanang sampai

1% hari, 9-> minggu untuk stemielitis akut, (an 9 minggu untuk meningitis.

35


36/41

Pen5untikan klramfenikl suksinat intramuskuler ti(ak (ianurkan karena hi(rlisis

ester ini ti(ak (apat (iramalkan (an tempat suntikan terasa n5eri. Dengan

klramfenikl, (emam pa(a (emam tifi( (apat turun (alam 7 hari.%,&

+iamfenikl: Dsis (an efekti0itas tiamfenikl pa(a (emam tifi( sama (engan

klramfenikl. !mplikasi hematlgis pa(a penggunaan tiamfenikl lebih arang

(aripa(a klramfenikl. Dengan penggunaan tiamfenikl (emam pa(a (emam tifi(

(apat turun rata-rata 7-> hari.&

!-trimksaBl ;!mbinasi +rimetprim (an SulfametksaBl= : 2emberikan hasil

kurang baik (iban(ing klramfenikl. Dsis 5ang (ianurkan a(alah +P2

%"mg$kg$hari atau S2Q 7"mg$kg$hari (ibagi (alam 1 (sis.&

Ampislin (an Amksisilin : Dalam hal kemampuan menurunkan (emam, efekti0itas

ampisilin (an amksisilin lebih ke6il (iban(ingkan (engan klramfenikl. n(ikasi

mutlak penggunannn5a a(alah pasien (emam tifi( (engan leukpenia. Dsis

Ampisilin 5ang (ianurkan a(alah 1""mg$kgbb$hari (ibagi (alam 9 kali pemberian

se6ara intra0ena. Amksilin (engan (sis %"" mg$kgbb$hari (ibagi 9 kali pemberian

per ral memberikan hasil 5ang setara (engan klramfenikl walaupun penurunan

(emam lebih lama.Dengan Amksisilin (an Ampisilin,(emam rata-rata turun #-3

hari.%,&,%"

Sefalsprin generasi ketiga : Sefriaksn %"" mg$kgbb$hari (ibagi (alam % atau 1

(sis ;maksimal 9 gram$hari= selama 7-# hari atau seftaksim %7"-1"" mg$kgbb$hari

(ibagi (alam &-9 (sis.%,&,3

Klurkuinln : ti(ak (ianurkan untuk anak

?efiime: %"-%7 mg$kgbb$hari selama %" hari per ral sebagai alternatif, terutama

apabila umlah leuksit 1"""$ul atau (iumpai resisten terha(ap S.t5phi.%,&,3,%"

I. P"OGNOSIS

Prgnsis pasien (emam tifi( tergantung ketepatan terapi, usia, kea(aan kesehatan

sebelumn5a, (an a(a ti(akn5a kmplikasi. Di negara mau, (engan terapi antibitik 5ang

a(ekuat, angka mrtalitas %. Di negara berkembang, angka mrtalitasn5a R %",

biasan5a karena keterlambatan (iagnsis, perawatan, (an pengbatan. 2un6uln5a kmplikasi

36


37/41

seperti perfrasi gastrintestinal atau per(arahan hebat, meningitis, en(kar(itis, (an

pneumnia, mengakibatkan mrbi(itas (an mrtalitas 5ang tinggi.

elaps (apat timbul beberapa kali. n(i0i(u 5ang mengeluarkan S.+5phi R & bulan

setelah infeksi umumn5a mena(i karier krnis. isik mena(i karier pa(a anak-anak ren(ah

(an meningkat sesuai usia. !arier krnik tera(i pa(a %-7 (ari seluruh pasien (emam tifi(.

nsi(ens pen5akit traktus biliaris lebih tinggi pa(a karier krnis (iban(ingkan (engan

ppulasi umum. 8alaupun karier urin krnis uga (apat tera(i, hal ini arang (an (iumpai

terutama pa(a in(i0i(u (engan skistsmiasis.#

II. PEN5EGA$AN

Saat sekarang (ikenal tiga ma6am 0aksin untuk pen5akit (emam tifi(, 5aitu 5angberisi kuman 5ang (imatikan, kuman hi(up (an kmpnen i (ari Salmonella typhi. 0aksin

5ang berisi kuman salmonella typhi, S.paratyphi !, S.paratyphi " 5ang (imatikan ;+A)

#acciine= telah puluhan tahun (igunakan (engan 6ara pemberian suntikan subkutan 1 atau &

kali pemberian (engan inter0al %" hari, namun 0aksin ini han5a memberikan (a5a kekebalan

5ang terbatas, (isamping efek samping lkal pa(a tempat suntikan 5ang 6ukup sering. aksin

5ang berisi salmonella typhi hi(up 5ang (ilemahkan ;+5-1%a= (iberikan perral tiga kali

(engan inter0al pemberian selang sehari, memberi (a5a perlin(ungan > tahun. aksin +5-1%a

(iberikan pa(a anak berumur (iatas 1 tahun. 0aksin 5ang berisi kmpnen i (ari

salmonella typhi(iberikan se6ara suntikan intramuskular memberikan perlin(ungan >"-#"

selama & tahun. Jumlah kasus pen5akit itu (i n(nesia 6ukup tinggi, 5aitu sekitar &7/-/%"

kasus per %"".""" pen(u(uk per tahun. Suntikan imunisasi tifi( bleh (ilakukan setiap (ua

tahun, sementara 0aksin ral setiap lima tahun. )agaimanapun, 0aksinasi ti(ak memberikan

aminan perlin(ungan %"".

2inum air 5ang telah (imasak sahaa. 2asak air sekurang-kurangn5a lima menit

penuh ;apabila air su(ah masak, biarkan ia selama lima menit lagi=.&,#,3

Jika se(ang (alam peralanan, gunakan air btl atau minuman berkarbnat tanpa es.

2akan makanan 5ang baru (imasak. Jika terpaksa makan (i restran, pastikan makanan 5ang

(ipesan baru (imasak (ari (apur. Di rumah tu(ungi semua makanan (an minuman agar ti(ak

(ihinggapi lalat. Letakkan makanan (i tempat tinggi. 'unakan penepit, sen(k, atau garpu

bersih untuk mengambil makanan. )uah-buahan hen(aklah (ikupas (an (ibilas sebelum

(imakan. ?u6i tangan (engan sabun (an air bersih sebelum men5aikan atau memakan

makanan, membuang sampah, memegang bahan mentah atau selepas membuang air besar. #

37


38/41

Pria lebih ban5ak terpapar (engan kuman S. t5phi (iban(ingkan wanita karena

akti0itas (i luar rumah lebih ban5ak. Semua kelmpk umur (apat tertular pen5akit tifi(,

tetapi 5ang ban5ak a(alah glngan umur (ewasa tua. Angka kea(ian (emam tifi( ti(ak

(ipengaruhi musim, tetapi pa(a (aerah-(aerah 5ang tera(i en(emik (emam tifi(, angka

kea(ian meningkat pa(a bulan-bulan tertentu. Di n(nesia, angka kea(ian (emam tifi(

meningkat pa(a musim kemarau panang atau awal musim huan. 4al ini ban5ak

(ihubungkan (engan meningkatn5a ppulasi lalat pa(a musim tersebut (an pen5e(iaan air

bersih 5ang kurang memuaskan.9

#AMPI"AN-

38

Ga2bar 1.)asil Salmnellat5phii

Ga2bar (. 'ambaran klasik (emam tifi(Ga2bar 3. !mplikasi umum (emam tifi(

Ga2bar !. 'rafik suhu pa(a (emam tifi(Ga2bar 9. Patlgi (emam tifi(


39/41

39

Ga2bar ;. !mplikasi sebagai (iagnsis

Ga2bar


40/41

DAFTA" PUSTAKA

%. )erhman E, !liegman 2, Jensn 4). Nelsn +etbk f Pe(iatri6s. %#th E(.

Phila(elphia: 8.) Saun(ers ?mpan5 1""9

1. 2ubin, 4. Pan(uan Praktis lmu Pen5akit Dalam: Diagnsis (an +erapi. E(isi 1.

E'?. Jakarta. 1""/&%-&&.

&. Prw Se(arm, SS., (kk. ;E(.=. )uku Aar nfeksi T Pe(iatri +rpis. E(isi !e(ua.

katan Dkter Anak n(nesia ;DA=. Jakarta. 1""/&&/-&97.

9. Puspnegr, 4D, (kk. ;E(.=. Stan(ar Pela5anan 2e(is !esehatan Anak. katan

DkterAnak n(nesia; DA=.1""7%"3-%%&.

7. ampengan, +.4. Pen5akit nfeksi +rpik pa(a Anak E(isi 1. E'?. Jakarta.

1""/99>->9.

>. u(lph A.2, 4ffman J..E, u(lph ?.D.$udolphs Pediatrics. 1"thE(. Appletn

an( Lange: Simn AND S6huster ?mpan5 %33>

#. anan L.Kernan( et al. +rpi6al nfe6tius Diseases Epi(emilg5, n0estigatin,

Diagnsis an( 2anagement, Ln(n, 1""%97:1#"-1#1

8. Annim. +5phi( fe0er an( ther Salmnella nfe6tin. UnlineV. Diun(uh (ari

http:$$www.wrl(rth.6m$(e0$in(e.phpW

ptinF6mI6ntentTtaskF0iewTi(F%#/%Ttemi(F91"R Diakses tanggal 1"

N0ember 1"%&

9. ?D?. +5phi( an( Parat5phi( fe0er UnlineV. Diun(uh (ari

http:$$wwwn6.6(6.g0$tra0el$5ellwbk$1"%"$6hapter-1$t5phi(-parat5phi(-

fe0er.aspR. Diakses tanggal 1" N0ember 1"%&

%". )rus6h JL. +5phi( Ke0er (alam Eme(i6ine eferen6e UnlineV. Diun(uh (ari

http:$$eme(i6ine.me(s6ape.6m$arti6le$1&%%&7-0er0iewR. Diakses tanggal 1"

N0ember 1"%&

40
http://www.worldortho.com/dev/index.php?option=com_content&task=view&id=1781&Itemid=420http://www.worldortho.com/dev/index.php?option=com_content&task=view&id=1781&Itemid=420http://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2010/chapter-2/typhoid-paratyphoid-fever.aspxhttp://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2010/chapter-2/typhoid-paratyphoid-fever.aspxhttp://emedicine.medscape.com/article/231135-overviewhttp://www.worldortho.com/dev/index.php?option=com_content&task=view&id=1781&Itemid=420http://www.worldortho.com/dev/index.php?option=com_content&task=view&id=1781&Itemid=420http://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2010/chapter-2/typhoid-paratyphoid-fever.aspxhttp://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2010/chapter-2/typhoid-paratyphoid-fever.aspxhttp://emedicine.medscape.com/article/231135-overview


41/41

Documents

Kasus Anak Demam Thypoid RSUD Koja