KAVERNOZ ANJiYOMLAR (=Kavernomlar)

CAVERNOUS ANGIOMAS (= CAVERNOMAS)

Nezih OKTAR, Saffet MUTLUER.Nurcan bZDAMAR, izzet bVUL. Eren DEMiRTA~. Berna (AKSAKAL)YILMAZ

Ege Universitesi Tip Fakiiltesi. Noro~iriirji. patoloji (ED) ve Tibbi Biyoloji (BAY) Anabilim Dallan.Bornova- iZMiR

Tiirk Noro~iriirji Dergisi 2: 127-132. 1991

6ZET: Kavernoz anjiomlar (=Kavernomlar) vas­kiiler malformasyon gurubundan tiimorallezyonlar

olup son yillarda ozellikle MRG (=Manyetik RezonansGoriintiileme) tekniginin yaygm olarak kullamlmas1sonucu goriilme slkhgmda bir arl1~kaydedilmi~tir, Ka­nama riski ve kitle etkisi yonleri ile noro~iriirjikal gi­ri~im endikasyonu olan bu olu~umlar olduk~a enderolarak saptamrlar,

BT ve ozellikle son J1llarda MR tetkikleri ile tam­Sl konup opere edilen biri bebeklik ~agmda olmakiizere dordii frontal. biri beyin sap1.biri temporal. birifronto-orbital. biri orbital. ve digeri parietal yer1e~imlidokuz kavernom olgusunun klinik. radyolojik ve pa­tolojik ozellikleri ile cerrabi teknige ait deneyimleriizerinde durularak tart1~lld1.

Bu olgular arasmda subaraknoid ve parankim i9kanama. klinik ve radyolojik bulgulan ile gelen ka­vernom olgularmdan biri temporal. ikisi fruntal vedigeri beyinsap1lokalizasyonlu dort kavernom olgu­su iizerinde vurgu yapllarak. cerrabi tedavileri ve hiic­re kiiltiirii ~al1~malan ile birlikte sunuldu.

Anahter Kelimeler: Kavernom, Subaraknoidkanama.

GiRi~

Kavemoz anjiomlar ya da klsaca kavemomlarkonjenital vasktiler malformasyon gurubu lezyonla­nndan olup son Yl11ardaozellikle MRG (=ManyetikRezonans Gortinttileme) tekniginin rutin uygulama­smm yaygmla~masl ile gortilme slkhgmda giderek ar­t1~larsaptanmaktadlr (1.3.24,27,28).Bu olu~umlar ttimintrakraniyel vasktiler- lezyonlann %5 ile %13'tinti0Iu~tuiurlar(I6). Klinikte hemoraji. epilepsi veya YKOsemptom ve bulgulan ile kendini gosterirler.

BTve ozellikle son Yl11ardaMR tetkikleri ile tam­SI konup opere edilen dokuz kavemom hastasmm kli­nik. radyolojik ve patolojik ozellikleri sergilendi.Taranabilen literattirde kavernomlann genel ozellik­

leri aynntllan ile tartl~lldl.

Subaraknoid kanama (=SAK)ve intraparankima­tOzhemoraji klinik ve radyolojik bulgulan ile gelenkavemom olgulanndan biri temporal. ikisi frontal

SUMMARY: Cavernous angiomas or cavernomas

are congenital vascular lesions among vascular mal­formations of the brain tumors. With the advent of

MRI (=Magnetic Resonance Imaging). an increasingnumber of cavernous angiomas have been diagno­sed in recent years. Due to the recurrent hemorrha­ges and space occupying effects of these rare lesions.neurosurgical exdsion is indicated.

With the application of CT and MRI. nine conse­cutive cavernous angioma cases were diagnosed andtreated surgically in our institution. All cases werediscussed. with the aid of the literature. in an effort

to determine the gene.ral features of the cavernomas.particularly from the surgical point of view. Amongthese cases. with reference to the clinical and radio­

logical findings of subarachoid and intraparanchyma­tose hemorrhage. one temporal. two frontal. and onebrain stem located cavernomas were also presentedwith their surgical results and tissue-culture studiesin-vitro.

Key Words : Cavernoma. Subarachnoid he­morrhage.

ve digeri beyinsapllokalizasyonlu dart kavernom 01­gusu cerrahi tedavileri. histopatoloji ve hticre ktiltti­rti <;ah~malanile birlikte sunuldu. SAKnedeni olarak

intrakraniyel kavemoz hemanjiomlann onemi orta­ya konmaya <;ah~lldl.

MATERYAL ve METOD

BT ve/veya MRG tetkikleri ile tam konup opereedilen klinigimiz kavemoz anjiom olgulan <;ah~makapsamma almdl. Dokuz olgunun ikisi erkekti. Pedi­atrik ya~ gurubu i<;inegiren ttim olgular bzdl. Olgu­larm ailesel sorgulanmasmda ba~ka fertlerinde benzerpatoloji tesbit edilmedi. Klinik semptomatoloji dartolguda kanama, ti<;olguda epilepsi. dart olguda yerkaplayan olu~um (=YKO) bulgulan, bir olguda daproptozis ve diplopi ~eklinde idi. iki olguda subarak­noid kanama (=SAK) mevcuttu. BTtetkikleri normalolan iki olguda MRG'de ttimorallezyona ait patolo­jik gortintti elde edildi. Serebral anjiografi yapllan

127

aln olguda patoloji saptanmadl. Kavernom olgulan­nm yerle~im. diagnostik ve klinik ozellikleri ~ema ha­linde Tablo rde sunulrnaktadlr. Klinigin tiim SAKolgulan arasmda kavernomlann gorulme oram ret­rospektif olarak ara~nnldl.

Hucre kultiiru ~ah~masl yapllan kavernomlarda~ok du~uk oranda GFAP ile immunfloressein boyan­ma tarzmda reaksiyon gozlendi ve noral dokuya aitbulguya rastlanmadl. (~ekil 4).

Tablo I: Kavernoz Anjiom olgulan

Hasta Yerle~imKlillikDiagllostik

No Ad Cills Ya§

EEGBTAnj.MRG

1.

A.~.K14 Sol Fronto-orbitalYKON+N -

2.SA K15 Sol frontal Epilcpsi++N +

3.

G.G.K25 Sol TemporalHemoraji++N -4.

N.E.K40 Sol Frontal Hemoraji-+N -5.

Z.E.K1 Sol Frontal YKO +Epilepsi++- +

6.

A.D.E30 Bcyin sapl Hcmoraji +YKO-NN +7.

a.G.K9 Sol Parietal YKO-+- -

8.tB.B.K52 Sag Orbital Proptozis-N-+

9.

~.H.E29 Sol Frontal Hemoraji +Epilepsi ++N +

Bazlolgulann patoloji materyelinden alman ornek­lerde "mono-layer" primer tiimor hucre kultiiru ~a­h~masl yapllarak kavernomlann. glial fibriller asidikprotein (GFAP)ve norofilaman proteinine (NF)kar~lmonoklonal antikorlar kullamlarak. biyolojik yapllanara~tmldl.

SONUC;LAR

Olgulann ya~ ortalamasl23.9 olarak tesbit edildi.Seride erken ya~larda klZ.eri~kin ya~larda ise erkekpredominansl dikkati ~ekmektedir. ElK oram 0.29ola­rak saptandl. intrakraniyel yerle~irnh hastalann 0/050'sikanama. 0/037Siepileptik nobetler. 0/055.6's1progres­sif norolojik defisitlerle seyreden YKOtablosu ile ba~­vurdu. Orbital yerle~imli kavernom olgusundaproptozis ve diplopi mevcuttu.

BT tiim olgulara uygulandl ancak iki olguda nor­mal olarak tesbit edildi. Bu olgulann MR tetkiklerin­de ise tiimoral lezyon saptandl. Dart olgudahematom. bir olguda tekrarlayan kanama sonucu olu­~an kistik komponent gozlendi. Turn kavernom 01­

gulan tarn olarak ~lkanldl. Beyin sapmda lokalizekistik komponenti de olan olgu ile (~ekill), infantildonemde BTve MRG ile saptanan dev boyuttaki ka­vernom olgulanmn MR goriinnileri (~ekil 2) ve tipikhistopatolojik gorunumleri (~ekil 3) sllnlllmaktadlLKlinigimiz SAK olglllan arasmda kavernomlann.SAK nedeni olarak gorulme oram %0.32 olaraksaptandl.

128

~eki11 : Beyin sap' yerle~imli kistik komponentli kavemom olgu­sunun koroner (A), sagital (B)ve aksiyel (C) MRG kesitleri.

~ekil 2 , infantil dev kavernom olgusunun aksiyel MR tetkikindeortada hipointens. perilezyoner hiperintens gbriimiinii.

TARTI~MA

Klinikte goriilme slkhgma gore SSSvaskiiler mal­formasyonlan: 1) Arterio-venoz Malformasyonlar(=AVM), 2) Kavernoz anjiomlar, 3) Venoz anjiomlarve 4) Kapiller telenjiektaziler olarak slralayabiliriz (27).Kavernoz anjiomlann erkeklerde daha slk goriildii­giine ili~kin yaymlar mevcut olmasma kar~m (1.29),bizim serimizde de oldugu gibi literatiiriin cerrahi gi­ri~imuygulanml~ olgulan kapsayan serilerinde kadm­larda daha slk olarak goriildiigii vurgulanmaktadlr(28).Bizim de katlldlglmlz bir ba~ka gorii~ ise erkenya~larda kadmlarda, ileri ya~larda ise erkeklerde go­riilme slkhgmm belirgin olu~u nedeniyle hormonalfaktCirlerinkavernom biyolojisinde rol oynayabilecegisavldlr (27).Rolandik bolgede en slk olmak iizere se­rebral hemisfer yerle~imli olmalanna kar~m, subkor­tikal veya bazal ganglion ya da infratentoriyelyerle~imli de olabilirler (9.18,21.27.31.36.37.43).Cer­rahi teknigin geli~mesi ile birlikte siniisler i<;inde,me­zansefalon ve beyinsapl lokalizasyonlu kavernozanjiomlar son Ylllardacerrahi tedavileri ile birlikte pe~pe~e yaymlanmaktadlr (3,8.19,28.44).Taranabilen li­teratiirde intrakraniyel kavernomlar 400 dvanndadnve yaymlanml~ intrakraniyel kavernomlann geni~ birdoklimii Tablo !I'de verilmektedir. Spinal yerle~imi

~ekil 3 , Kavernomun tipik histopatolojik h&e ile boy~~an yaplSl.

~ekil4 , Primer hiicre kiiltiiriinde kavernomda minimal glial reaktiffluoresans yamt.

daha ender olmakla birlikte hidrosefali nedeni ola­

rak konus yerle~imli kavernom dahi bildirilmi~tir (26).1990 Yllma kadar 36 spinal kavernom olgusu yaym­lanml~tlr (12,26).Kavernoz anjiomlar, beyin dl~mdakaradger, bobrek ve deri gibi diger organlarda da ben­zer ~ekilde birlikte goriilebilirler. Russell ve Rubins­tein'in bildirdiklerine gore bu durum multipl SSSkavernoz anjiom olgulannda daha slk olarak goriil­mektedir (3]). Familyal ozelligi, hi<;birolgumuzda tes­bit edilmemesine kar~m, literatiirde bildirilmi~tir(11.31.44)

Kavernomlar genellikle soliterdir. Ancak multiplolgular da bildirilmi~tir. Russell ve Rubinstein 42 adetkii<;iik kavernoz anjiomlu bir olgu bildirmi~tir. Kaver­nomlann biiyiikli.igii <;okdegi~iklik gostermektedir.Bizim infantil kavernom olgumuzda sol frontal yer­le~imli vaskiiler malformasyon 5x4x3cm boyutlann­da idi. Ancak genellikle tipik kavernom 1-2 cmboyutlanndadlr ve 2-3 cm'yi pek ge<;mezler (1.36).

129

Tablo II : Literatiirde yaymlanmll~ intrakraniyel kavernoz anjiom olgulannm dokiimii.

YAZARLAR YILOLGU NOTLAR

Luschka H,(14)

18541ilk kavemom olgusu;sol frontal 40 ya§mda erkek olgu.

Bremer ve Carlson (4)

18901ilk ba§anh kavemom operasyonu.

Dandy WE, (7)

19285ilk olgu serisi;Derledigi 44 olguya ek olarak.

Bergstrand et aI.(43 )

19362Dandy'nin olgulanna kar§1 ~Ikarak derledigi 20 olguya ek olarak.

Graf ,(43)

19453Krayenbiihl'iin olgulan.

Pasztor E, et aI.(23)

19641Ekstraserebral

McCormick et al.(18)

196859346 serebral anjiom arasmdan taranarak saptanan olgular.

Voigt ve Ya§argil (41)

19761Yaymlanml§ 164 olgunun derlemesi ile birlikte ekIenen 1 olgu.

Giombini ve Morello (9)

19781437 derleme olguya ek olarak yeni kanama ile fatal 901gu.

Kawai K,et aI.(ll)

19781Orta fossa, ekstraserebraI.

Manz HJ,et aI.(15)

19791Optik sinir,kiazma yerle§imli olgu.

Ramina R,et al.(25)

19801Kistik kavemom.

Vaquero J,et al.(40)

19801Kistik kavernom.1983 Ylhnda 3 pineal olgu daha yaymladl.

Bellotti c,et aI.(2)

19853Kistik posterior fossa yerle§imli kavernomlar.

Wilkins RH (42)

1985Kavernomlann dogal tarih~esi ile ilgili derleme.

Nakasu Y,et aI.(21)

19852Orta fossa,ekstraserebraI.

Chadduck WM,et aI.(6)

19853intraventrikiiler

Simard JM,et aI.(36)

198612Derledigi 126 olguya ek olarak;kavernomlan histolojik olarak

benign hamartoma olarak degerlendiriyor.Yamasaki T,et aI.(44)

198630intrakraniyel ve orbital

Rosenblum B,et al.(30)

19861Kavern6z siniis kavernomu.

Yamada T,et al.(43)

198613. kraniyel sinir kavernomu.

Shibata ve Mori (35)

19873Orta fossa yerle§imli,ekstraserebral olgularda pre-op radyoterapi

Steiger I:iJ,et aI.(37)

198711

Herter T, et aI.(10)

19885Pediatrik ya§ gurubu kavernomlan.

Ondra SL,et aI.(22)

19881Beyin sapl yerle§imli

Ya§argil MG,(45)

19882822 serebral,6 ekstrakraniyel, 4'ii multipI.

Buckingham MJ,et aI.(5)

19896Hepsi pediatrik olgu ve semptomatolojisinde epilepsi var.

Sawamura Y,et aI.(19)

19891Kavern6z kavernom

Russell DS ve Rubinstein LJ (31)

198935Patoloji agtrhkh derleme

Robinson JR,et aI.(29)

199062MRG ile dogal gidi§ izlenmi§;%82'si supratentoriyel,%54'ii

temporal ve frontal yerle§imli,8 olgu beyin sapmda, % 11olguda multipl yerle§im;YIlda kanama oram %0.07;62 olgudan 15'i opere.Meyer F,et al.(19)

19908Hepsi intrasiniisal yerle§imli,ekstraserebral."Siniis kavernomu"

Matias-Guiu et al.(l7)

19902Kraniyel sinir yerle§imli.

Tung H,et al.(39)

19907Tiim olgular anjiografik olarak gosterilememi§ gizli lezyonlar;

rekiirren hemoraji nedeni olarak saptanml§lar.Little JR et al.(13)

19905Per-operatuvar hemodinamik ~ah§ma yapllml§.

Fahlbush R,et al.(8)

199064 olgu yaymlanml§;2 olgu da yaym slrasmda ek not olarak

dii§iilmii§.Hepsi ponto-mezansefalik yerle§imli.Lee KS ve Spetzler RF (12)

19901Familyal spinal ve multipl intrakraniyel kavernomlar.

Sepehrnia A,et al.(34)

19901Kavern6z kavernoma

Rigamonti D,et al.(28)

19903Kavernoz kavernoma

Murakami S,et al.(2O)

19901Frontal,kronik enkapsiile hematom nedeni olarak.

Bertalanffy H,et al.(3)

19912673 kavernom olgusunda 26 derin yerle§imli opere vakalann

cerrahi sonu~lan.Requena I,et al.(27)

199147DSIA( = Dijital subtraksiyonlu intraarteriyel anjiografi) patolojiyi

g6stermede yetersiz. En iyi ve etkili diagnostik tetkik MRG.47 kavernom tamh hastadan 18 olgu opere.Oktar N,et al.

199195 frontal, 1 temporal,1 orbital, 1 beyin sapl ve 1 parietal

130

Robinson ve ark.'lannm yaptIklan 13,907MRG<;a­h~malannda 62 hastada 71 kavernom saptadlklan veboylece kavernomlann lezyon olarak goriilme oranml%0,51,olgu olarak goriilme oramm da %0.44 olaraksaptadlklan ortaya 9krm~tlr (29),Tiim intrakraniyelvaskiiler lezyonlann %5ile %l3'iinii olu~turduklan rra­de edilmektedir(36). Bizim klinigimizin, opere edile­rek verifiye edilen, intrakraniyel vaskiiler lezyonlanarasmda kavernomlann oram %11,1 olarak saptan­ml~tlr.

Konjenital hamartomlar olarak degerlendirilen ka­vernomlann (36),klinikte genellikle akut veya suba­kut bir ~ekilde en slk olarak epilepsi ve daha az olmakiizere kanama ve kitle etkisi ile semptom veya bulguvererek tesbit edildigi bildirilmektedir (41).Daha en­der olarak da klinikte kronik seyirli semptomatolojiile daha ge<;olarak ortaya konmaktadlr(20). Kortikalve subkortikal olarak rolandik fissiir yakmmda yer­le~mi~kavernomlarda jaksonien epilepsi goriilme ora­m yiiksektir (31).Kavernomlarda epilepsi oram %40olarak bildirilmektedir(16). Bizim serimizde bu oran%36,5}1r.Kavernoz siniis i<;indeyerle~en ekstraaksi­yel kavernomlar "kavernoz kavernomlar" olarak ad­landmhrlar ve klinikte gorme bozukluklan, diplopi.egzoftalmi. Toloso-Hunt sendromu ile kendini gos­terirler (19,24).Kavernoz veya daha ba~ka dural siniis­lerden geli~en kavernomlara Meyer ve ark.'lan "siniiskavernomu" admm verilmesinin daha dogru olaca­gml soylemektedirler(19). Bunun dl~mda ozellikle 3.ve 8. kraniyel sinirlerden geli~en kavernomlar da en­der olmakla birlikte literatiirde bildirilmi~tir(17 .43).Yine ender olarak genellikle onceki kanamalarla olu­~an kistik komponentli veya primer kistik kavernozanjiomlar yaymlanml~tlr(2,25.40). Bizim de beyin sa­pI yerle~imli olgumuzda kanamanm e~lik ettigi kis­tik komponentli kavernom tesbit edildi.

BTgoriiniimleri prekontrast kesitlerde hiperdens(%61),veya hipodens (%22)ya da heterojen (%17)lez­yonlar ve intravenoz kontrast verilmesi ile degi~kenderecelerde boya alan ancak slkhkla kalsifikasyonlakendini gosteren tiimoral kitle ~eklindedir(32).Ancakaz olmayan oranda ise BT tamamen normal olarakizlenebilir. iki olgumuzda (%25oramnda) BTtetkikin­de kitleye ait bulgular tesbit edemedik. DsiA lezyon­lan gostermede yetersiz kalmaktadlr ve en kesin tamMRG tetkiki ile konmaktadlr(27).

Kavernoz anjiomlar, konjenital vaskiiler malorma­tif lezyonlar olup, fibroz doku ile aynlml~, aralann­da noral yapllann gozlenmedigi geni~lemi~ kandamarlarmdan olu~ur. Makroskopik olarak. genellikle<;okiyi slmrlara sahip, koyu klrmlZl, mor-mavi. karadutu and Iran goriinii~te iizeri piirtiiklii ve hemorajikgoriiniimdedirler. Kom~u noral doku onceki kanama-

lann etkisi ile sanmtlfak veya kahverengi olarak goz­lenir(2). Bag dokusundan olu~mu~ bir kapsulformasyonu yoktur. <;evreselgliozis nedeniyle olduk­<;aiyi slmrlanml~ olarak gaze <;arparlar. Histopatolo­jik goriiniimleri slkhkla mikrokalsifikasyon, trombozile lezyon i<;indeve <;evresindeki gliotik dokuda he­mosiderin kalmtllanndan ibarettir. Diizensiz ~ekillibirbirinden degi~ik kahnhkta bag dokusu ile aynlml~endotelyel slrah kan daman kanaloklanndan0Iu~ur(31).

Kavernomlann hiicre kiiltiirii <;ah~malanna ait li­teratiirde yaymlara rastlamadlk. Monolayer hiicrekiiltiiriinde hafif olumlu glial reaksiyon veren destekdoku hiicrelerin bulunmasl, buna kar~lhk noral ele­manlann saptanmamasl histopatolojileri ve hiicreselgeli~imleri ile uyumlu goriilebilir.

SAK ile presentasyon gosteren kavernom olgula­n olduk<;a enderdir ve bu olgular genellikle sekon­der kistik komponent ile komplike olmu~ olgulardlr.Bizim serimizde iki olguda klinik ve BT bulgulan ileSAK tesbit edildi. Kavernomlarda, retrospektif yapl­lan klinigimizin 626 SAKolgusu goz oniine almdl~n­da, SAK nedeni olarak %0.32 oram elde edildi.

Anjiografik olarak gosterilememi~ gizli vaskiiler mal­formasyon olgulannda rekiirren kanama­lann %24ile %44arasmda goriildiigu bildirilmektedir.Kavernomlarda hemoraji oram olarak %25ve %33de­gerleri ortaya konmu~tur(16). Bizim serimizde intrak­raniyel olgularda kanama oram %50'dir. Bu yiiksekoram komplike olmaml~ kavernom olgulannm tam­smda yetersiz kah~lmlza ve heniiz iilkemizde MRGtetkikinin yaygmla~maml~ olmasma baghyabiliriz. Bu­na kar~lhk kavernomlann dogal gidi~i. rekiirren ka­nama ve mortalite oranlan heniiz tarn olarak

bilinmemektedir(42). Little ve ark.'lannm kavernom­larda yaptlklan vaskiiler basm<; ve kortikal kan ahml <;ah~malannda hemodinamik ozelliklerin <;evrebeyin dokusunda iskemik lezyonlar yapmasmm olaslolmadlgml, kanamanm dii~iik aklm nedeniyle lokalkaldl~m, <;evredokuda hematomun yan iiriinlerininve demir birikiminin epileptik bir fokusun olu~ma­smda onemli bir faktOr olarak rol oynadl~m vurgu­lamaktadular(13). Kavernomlarda rekiirrenhemorajilerin kaho norolojik defisit olu~turabilmesihatta fatal seyretmesi (9)nedeniyle, cerrahi olarak to­tal eksizyonu olasl kavernomlar i<;inoperasyon one­rilmektedir. Kavernomlar cerrahi prensip olarak,AVM'lerdeki gibi. konveksite ve santral yerle~imliolarak iki guruba aynlabilir(45). Ana besleyici onem­li arteriyel yaplSlnm olmamasl ve lezyon i<;indekidii~iik-aklmsistemi nedeniyle fazla sorun olmayankonveksite kavernomlanna kar~m santral ve derinyerle~imli kavernomlara yakla~lmda, radyodiagnos-

131

tik ara\larla gosterilemeyen, besleyici damarlardanolabilecek a~Irlkanama olaslhgl nedeniyle erken dis­seksiyon slrasmda lezyon i\ersine girip kavernomuni\eriginin bo~altllrnaSlyoluna gidilmemesi onerilir. Be­yin sapl kavernomunun eksizyonunda laserin yardl­ml(33) ve cerrahisi sorunlu olan orta fossa yerle~imliekstraserebral kavernomlar i\in pre-operatif radyo­terapi degi~ik alternatif yakla~lmlar olarak literatiir­de bildirilmi~tir (35).

Yazl~ma Adresi: Oo~. Dr. Nezih OKTAREge Universitesi HastanesiN6ro~irurji Anabilim DabBornova-iZMiR. 35100Tel: (51) 18 1920· 3381

KAYNAKLAR

I. Bebin J. Smith EE:Vascular malformations of the brain. In: SmithRR (Ed): Vascular malformations and fistulas of the brain. Ra­ven Press. 1982. pp13-30.

2. Bellotti C. Medina M. Oliveri G. et al: Cystic cavernous angio­mas of the posterior fossa. Report of three cases. J Neurosurg63:797·799. 1985

3. Bertalanffy H. Gilsbach )M. Eggert HR. et al: Microsurgery ofdeep-seated cavernous angiomas: Report of 26 cases. Acta Neu­rochir. (Wien) 108:91-99. 1991

4. Bremer L. Carson NB:A case of brain tumor (angioma caverno­sum). causing spastic paralysis and attacks of tonic spasms. Am.J, Med. Sci. 100:219-242, 1890

5. Buckingham MJ. Crone KR. Ball WS. et al: Management of ce­rebral cavernous angiomas in children presenting with seizu­res. child's Nerv, Syst. 5:347-349. 1989

6. Chadduck WM. Binet EF. Farrell FW. et al: Intraventricular ca­

vernous hemangioma. Report of three cases and review of theliterature. Neurosurgery 16:189·197, 1985

7. Dandy WE: Venous abnormalities and angiomas of the brain.Arch. Surg, 17:715·793, 1928

8. Fahlbush R, Strauss. C. Huk W. et al: Surgical removal of pon­tomesencephalic cavernous hemangiomas. Neurosurgery26:449-457. 1990

9. Giombini S. Morello G: Cavernous angiomas of the brain. Ac­count of fourteen personal cases and review of the literature.Acta Neurochir. 40:61-82. 1978

10. Herter T, Brandt M. Szuwart U: Cavernous hemangiomas inchildren. child's Nerv. Sys. 4:123-127, 1988

11. Kawai K. Fukui M. Tanaka A. et al: Extracerebral cavernous he­

mangioma of the middle fossa. Surg. Neurol. 9:19-25. 197812. Lee KS, Spetzler RF: Spinal cord cavernous malformation in a

patient with familial intracranial cavernous malformations. Ne­urosurgery 26:877·880. 1990

13. Little JR, Award lA, Jones Se. et al: Vascular pressures and cor­tical blood flow in cavernous angioma of the brain. J. Neuro­surg. 73:620-622. 1990

14. Luschka H: Kavern6se Blutgeschwults des Gehirns. VirchowsArch. Path. Anat. 6:458-470. 1854

15. Manz HJ. Klein LH. Fermaglich J. et aI: Cavernous hemangiomaof optic chiasm, optic nerves and right optic tract. VirchowsArch. path. Anat. 383:225-231. 1979

16. Martin NA. Stein BM. Wilson CB:Arteriovenous malformations

of the posterior fossa. In Wilson CB.Stein BM (EO):IntracranialArteriovenous Malformations. Williams & Wilkins, Baltimore,1984, pp.209-221. 1990

17. Matias-Guiu X. Alejo M. Sole T. et al: Cavernous angiomas ofthe cranial nerves. J, Neurosurg, 72:620-622, 1990

18. McCormick WF. Hardmann)M. Boulter TR: Vascular malforma­tions ("angiomas") of the brain with special reference to thoseoccuring in the posterior fossa. J, Neurosurg. 38:241-251. 1968

19. Meyer F, Lombardi 0, Scheithauer B.et al: Extra-axial caverno­us hemangiomas involving the dural sinuses. J. Neusorug.73:187-192, 1990

132

20. Murakami S. Sotsu M. Morooka S. et al: Chronic encapsulatedintracerebral hematoma assodated with cavernous angioma: Acase report. Neurosurgery 26:700-702. 1990

21. Nakasu Y. Handa J. Matsuda M, et al: Cavernous angioma ofthe middle cranial fossa. Report of 2 cases and a review. NipponGeka Hokan 54:364-371. 1985

22, Ondra SL. Ooty JR, Mahla ME. et al: Surgical exdsion of a ca­vernous hemangioma of the rostral brain stem. Case report. Ne­urosurgery 23:490-493. 1988

23 Pasztor E. Szabo G. Slowik F, et al: Cavernous hemangioma ofthe base of the skull. Report of a case treated surgically, J. Neu­rosurg. 21:582-585, 1964

24. Pozzatti E. Padovani R. Morrone B. et al: Cerebral cavernous an­giomas in children. J. Neurosurg. 53:826-832. 1980

25. Ramia R. Inguanza W. Vonofakos 0: Cystic cerebral cavernousangioma with dense calcification. Cas'e report. J. Neurosurg.52:259-262, 1980

26, Ramos F. Toffol B. Aesch B.et al: Hydrocephalus and caverno­maa of the caude equina. Neurosurgery 27:139-142. 1990

27. Requena I. Arias M. Lopez-Ibor L. et al: Cavernomas of the cent­ral nervous system: clinical and neuroimaging manifestationsin 47 patients. J. Neurol. Neurosurg, and Psychiatry. 54:590-594.1991

28. Rigamonti O. Pappas CTE. Spetzler RF. et al: Extracerebral ca­vernous angiomas of the middle fossa. Neurosurgery 27:306-310.1990

29, Robinson JR. Little JR, Awad lA: The natural history of caver­nous angiomas. J. Neurosurg. 72:333. 1990

30. Rosenblum B.Rothman AS, Lanzieri C. et al: A cavernous sinus

cavernous hemangioma. J, Neurosurg. 65:716-718. 19863!. Russell OS. Rubinstein L): Cavernous angiomas. In.

Russell&Rubinstein (EO):pathology of tumours of the nervoussystem. 5th Ed" Edward Arnold, 1989. pp.730-736

32. Savoiardo M. Strada L. Passerini A. Intracranial cavernous he­

mangiomas. Neuroradiologic review of 36 operated cases. AJNR4:945-950, 1983

33. Seifert V. Gaab MR: Laser-assisted microsurgical extirpation ofa brain stem cavernoma. Case report. Neurosurgery 25:989-990.1989

34. Sepehrnia A. Tatgibaa M. Brandis A. et al: Cavernous angiomaof the cavernous sinus. Case report. Neurosurgery 27:151-155.1990

35. Shibata S. Mori K: Effect of radiation therapy on extracerebralcavernous hemangioma in the middle fossa. Report of three ca­ses. J, Neurosurg. 67:9191-922, 1987

36. Simard JM. Garchia-Bengochea F. Ballinger WE. et al: Caverno­us angioma: a review of 126 collected and 12 new clinical ca­ses. Neurosurgery 18:162-172. 1986

37. Steiger HJ. Markwalder RV, Reulen HI: Y a-toilune relation ent­re manifestation dinique et I'image pathologique des caverno­mes cerebraux? Neurochirurgie 35:84-88. 1989

38. Stein BM.Solomon RA: Arteriovenous malformation of the bra­

in. In: Youmans Neurological Surgery. 2rd ed" WB Saunders.1990, pp,1831-63

39. Tung H. Giannotta SL, Chandrasoma PT. et al: Recurrent intra­parenchymal hemorrhages from angiographically occult vascu·lar malformations. J. Neurosurg. 73:174-180. 1990

40. Vaquero J. Cebezudo )M. Leunda G: Cystic cavernous haeman­giomas of the brain. Acta Neurochir. (Wien) 67:135-138. 1983

41. Voigt K. Ya~argilMG: Cerebral cavernous haemangiomas or ca­vernomas: Inddence. pathology, localization. diagnosis. clinicalfeatures and treatment. Review of the literature and report ofan unusual case. Neurochrurgia 19:59-68. 1976

42. Wilkins RH: Natural history of intracranial vascular malforma­tions: A review. Neurosurgery 1+:421-430, 1985

43. Yamada T. Nishio S. Matsunaga M, et al: Cavernous hemangio­ma in the oculomotor nerves. J. Neurol. 233:63-64. 1986

44. Yamasaki T. Handa H. Yamashita J. et al: Intracranial and orbi­tal cavernous angioma. A review of 30 cases. J. Neurosurg.64:197-208. 1986

45. Ya~argil MG: Venous, cavernous and occult angiomas. In, Ya­~argil MG (EO) Microneurosurgery. VollllB. Thieme. StuttgartNew York. 1988. ppA05-439