Upload
arimbalimpetegim
View
230
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
1/71
T.C.
ERCYES NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
KAYSER YRESNDE BULUNAN BAZI BAL RNEKLERNDE
AIR METAL KRLLNN BELRLENMES
Tezi Hazrlayan
Zeliha LEBLEBC
Tezi Yneten
Do. Dr. Ahmet AKSOY
Biyoloji Anabilim Dal
Yksek Lisans Tezi
Temmuz 2006
KAYSER
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
2/71
T.C.
ERCYES NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
KAYSER YRESNDE BULUNAN BAZI BAL RNEKLERNDE
AIR METAL KRLLNN BELRLENMES
Tezi Hazrlayan
Zeliha LEBLEBC
Tezi Yneten
Do. Dr. Ahmet AKSOY
Biyoloji Anabilim Dal
Yksek Lisans Tezi
Bu alma, Erciyes niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Birimi tarafndan FBT-04-44 kodlu projeile desteklenmitir.
Temmuz 2006
KAYSER
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
3/71
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
4/71
ii
TEEKKR
Tez almamn tm aamalarnda bilgi ve desteini esirgemeyen tez danmanm Sayn Do.
Dr. Ahmet AKSOYa teekkr ederim.
statistik almalarmda ve tezimin yazmnda yardm ve desteini esirgemeyen Ar. Gr.
Fatih DUMANa, Deneysel almalarmda yardmc olan Yrd. Do. Dr. Dilek DEMREZEN
ve Yrd. Do. Dr. UurAHNe, Biyoloji Blm Bakan Prof. Dr. Nusret AYYILDIZa,
teekkr ederim.
almalarmn her aamasnda manevi destekleriyle beni yalnz brakmayan aileme, eim
Yahyaya ve olum Ahmete en derin duygularla teekkr ederim.
Bu almay, FBT-04-44 nolu proje ile destekleyen Erciyes niversitesine de ayrca
teekkr ederim.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
5/71
iii
KAYSER YRESNDE BULUNAN BAZI BAL RNEKLERNDE AIR METAL
KRLLNN BELRLENMES
Zeliha LEBLEBC
Erciyes niversitesi, Fen Bilimleri Enstits
Yksek Lisans Tezi, Temmuz 2006
Tez Danman: Do. Dr. Ahmet AKSOY
ZET
Bu almada, Kayserinin farkl blgelerinden toplanan 26 farkl bal rneinin kadmiyum,
bakr, inko, nikel, kurun, krom, mangan, demir ve selenyum (Cd, Cu, Zn, Ni, Pb, Cr, Mn,
Fe and Se) ierikleri Varian ICP-OES cihaz kullanlarak belirlenmitir.
Bal rneklerindeki Cd konsantrasyonunun 0,09 ile 0,24 gg 1, Cu konsantrasyonunun 0,01
ile 0,72 gg 1, Zn konsantrasyonunun 1,29 ile 5,39 gg 1, Ni konsantrasyonunun 0,03 ile
1,43 gg 1, Pb konsantrasyonunun 0,02 ile 1,50 gg 1, Cr konsantrasyonunun 0,09 ile 1,89
gg 1, Mn konsantrasyonunun 0,02 ile 1,56 gg 1, Fe konsantrasyonunun 0,57 ile 8,74 gg
1 ve Se konsantrasyonunun 0,006 ile 0,58 gg 1 arasnda olduu gzlenmitir.
Bununla birlikte, Kayseri yresinde retilen ballarn iyi kalitede olduu ancak tamamen ar
metalden yoksun olmad gzlenmitir. ncelenen bal rnekleri ierisinde en yksek metal
konsantrasyonunun olduu istasyonlarn, yerleim blgelerine yakn olan, zellikle de trafiin
ve endstrinin youn olduu blgelerde olmas dikkati ekmektedir.
Bu sonulara gre yerleim yerlerine yakn olan baz istasyonlar dnda bal rneklerindeki
ar metal konsantrasyonunun kabul edilebilir snrlar dhilinde olduu sonucuna varlmtr.
Anahtar Kelimeler: ICP-OES, bal, ar metal, Kayseri, kirlilik
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
6/71
iv
DETERMINATION OF HEAVY METAL POLLUTION IN SOME HONEY
SAMPLES FROM KAYSERI PROVINCE
Zeliha LEBLEBC
Erciyes University, Graduate School of Natural and Applied Sciences
M. Sc. Thesis, July 2006
Thesis Supervisor: Assoc. Prof. Ahmet AKSOY
ABSTRACT
In this study; cadmium, copper, zinc, nickel, lead, chromium, manganese, ron and selenium
(Cd, Cu, Zn, Ni, Pb, Cr, Mn, Fe and Se) content of in 26 different honey samples collected
from the different regions of Kayseri and its environs were determined using ICP-OES.
It has been observed that the metal concentrations in honey samples ranged between 0,09 and
0,24 gg-1 for Cd 0,01 and 0,72 gg-1 for Cu, 1,29 and 5,39 gg-1 for Zn, 0,03 and 1,43 gg-1
for Ni, 0,02 and 1,50 gg-1 for Pb, 0,09 and 1,89 gg-1 for Cr, 0,02 and 1,56 gg-1 for Mn,
0,57 and 8,74 gg-1 for Fe and 0,006 and 0,58 gg-1 for Se.
Although, t has been observed the honeys produced in Kayseri are good in quality, they are
not completely deprived of heavy metal. It is interesting that the stations in which the metal
concentration was maximum within the examined honey samples were near the settlement
regions that especially the traffic and industry was intensive.
According to these results; it is concluded that the heavy metal concentrations in honey
samples except some stations that are close to the settlement regions were in permissible
limits.
Keywords: ICP-OES, honey, heavy metal, Kayseri, pollution.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
7/71
v
NDEKLER
KABUL VE ONAY ..................................................................................................................... iTEEKKR................................................................................................................................. ii
ZET............................................................................................................................................ iii
ABSTRACT................................................................................................................................. iv
KISALTMALAR VE SMGELER.............................................................................................. vii
TABLOLAR LSTES ................................................................................................................. viii
EKLLER LSTES.................................................................................................................... ix
1. BLM
GR ........................................................................................................................................... 1
2. BLM
GENEL BLGLER...................................................................................................................... 4
2.1. Arcln Tarihesi ............................................................................................................... 4
2.2. Kayseri linde Arclk ve rnleri (2003) .......................................................................... 6
2.3. Baln Genel Tanm ............................................................................................................... 7
2.4. Baln Fiziksel zellikleri ...................................................................................................... 8
2.5. Baln Biyolojik zellikleri.................................................................................................... 9
2.6. Baln Kimyasal Bileimi ....................................................................................................... 9
2.6.1. nvert eker ........................................................................................................................ 10
2.7. Baln Salk Bakmndan nemi........................................................................................... 12
2.8. Bal Mumu.............................................................................................................................. 13
2.9. Ar St ................................................................................................................................. 13
2.10. Ar Zehiri............................................................................................................................. 13
2.11. Propolis................................................................................................................................ 14
2.12. Polen.................................................................................................................................... 14
2.13. Balda Ar Metal Tayini zerine Yaplm almalar...................................................... 14
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
8/71
vi
3. BLM
MATERYAL VE YNTEM ....................................................................................................... 17
3.1. Materyallerin Toplanmas ..................................................................................................... 17
3.2. Malzemelerin Temizlii ........................................................................................................ 17
3.3. Kullanlan Kimyasal Maddeler ............................................................................................. 17
3.4. Bal rnekleri in zme lemi .......................................................................................... 20
3.5. Ar Metal Tayin lemleri.................................................................................................... 20
3.6. Varian ICP-OES Spektrometresi........................................................................................... 20
3.7. ICP-OES in Genel Kullan
m Alanlar
................................................................................ 223.8. Kalibrasyon ........................................................................................................................... 22
3.9. statistiksel Analizler............................................................................................................. 22
4. BLM
BULGULAR ................................................................................................................................ 23
4.1. inko ..................................................................................................................................... 23
4.2. Demir..................................................................................................................................... 26
4.3. Krom...................................................................................................................................... 28
4.4. Kurun ................................................................................................................................... 30
4.5. Mangan.................................................................................................................................. 33
4.6. Nikel...................................................................................................................................... 35
4.7. Kadmiyum............................................................................................................................. 36
4.8. Bakr...................................................................................................................................... 38
4.9. Selenyum............................................................................................................................... 40
4.10. Anova Testi ......................................................................................................................... 42
4.11. Faktr Analizi...................................................................................................................... 455. BLM
TARTIMA VE SONU............................................................................................................. 48
KAYNAKLAR............................................................................................................................. 55
ZGEM ................................................................................................................................. 60
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
9/71
vii
KISALTMALAR VE SMGELER
g
g
Ort.
S.Hata sta
rpm (Rotate Per Minute) dakikadaki dn says
ICP-OES Endktif Elemi Plazma Optik Emisyon Spektroskopisi
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
10/71
viii
TABLOLAR LSTES
Tablo 2.1. Arcln Yeryzndeki Dal................................................................................ 5
Tablo 2.2. Dnya lkelerinde Arclk......................................................................................... 5
Tablo 2.3. Kayseri lindeki arclk ve rnleri (2003)............................................................... 7
Tablo 2.4. A.B.Dde 490 bal rnei ile yaplan analizler sonucu elde edilen ortalamalara
gre baln bileimi ....................................................................................................... 10
Tablo 2.5. Baldaki mineral maddeler........................................................................................... 11
Tablo 3.1. Bal rneklerinin alnd blgeler ............................................................................... 19
Tablo 4.1. al
ma alan
ndaki 26 istasyondan al
nan bal rneklerindeki Zn konsantrasyonu .... 24Tablo 4.2. evrede bulunan zehirli ar metallerin kaynaklar.................................................... 25
Tablo 4.3. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Fe konsantrasyonu..... 27
Tablo 4.4. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Cr konsantrasyonu..... 29
Tablo 4.5. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Pb konsantrasyonu..... 31
Tablo 4.6. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Mn konsantrasyonu ... 34
Tablo 4.7. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Ni konsantrasyonu..... 35
Tablo 4.8. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Cd konsantrasyonu .... 37
Tablo 4.9. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Cu konsantrasyonu .... 39
Tablo 4.10. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Se konsantrasyonu... 41
Tablo 4.11. Cd, Pb, Fe, Cu ve Zn elementleri iin ANOVA testi sonular ................................ 43
Tablo 4.12. Mn, Cr, Ni ve Se elementleri iin ANOVA testi sonular ...................................... 44
Tablo 4.13.Bal rneklerine ait faktr analizi istatistiksel deerleri (*=g g-1, S.D.= standart
sapma) ....................................................................................................................... 45
Tablo 4.14. Bal rneklerine ait faktrl FA sonular............................................................. 46
Tablo 4.15. Bal rneklerine ait faktrl zm iin faktr matrisi ......................................... 46Tablo 5.1. Dnya Salk rgt tarafndan nektarlar ve meyve sular gibi gdalarda bulunabilecek
maksimum element dzeyleri (gg 1) ........................................................................ 49
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
11/71
ix
EKLLER LSTES
ekil 1.1. Ar rnlerinin Kontaminasyon Kaynaklar................................................................ 3
ekil 3.1. Bal rneklerinin alnd blgeler ................................................................................ 18
ekil 3.2. ICP-OESin temel bileenleri....................................................................................... 21
ekil 4.1. Zn konsantrasyonu (kuru arlkgg1)....................................................................... 26
ekil 4.2. Fe konsantrasyonu (kuru arlkgg1) ....................................................................... 28
ekil 4.3. Cr konsantrasyonu (kuru arlkgg1) ....................................................................... 30
ekil 4.4. Pb konsantrasyonu (kuru arlkgg1)....................................................................... 32
ekil 4.5. nsann kurun alm kaynaklar.................................................................................... 32
ekil 4.6.Mn konsantrasyonu (kuru arlkgg1)...................................................................... 34
ekil 4.7. Ni konsantrasyonu (kuru arlkgg1) ....................................................................... 36
ekil 4.8. Cd konsantrasyonu (kuru arlkgg1)....................................................................... 38
ekil 4.9. Cu konsantrasyonu (kuru arlkgg1)....................................................................... 40
ekil 4.10. Se konsantasyonu (kuru arlkgg 1) ..................................................................... 42
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
12/71
1. BLM
GR
Tm dnyada olduu gibi lkemizde de hzl nfus art, kentleme ve endstrilemeye
paralel olarak ortaya kan, evre kirlilii sorunlar gn getike bymekte olup, evre
kirliliinin youn olduu blgedeki insanlarn sal bu kirlilikten dorudan doruya ya dadolayl olarak etkilenmektedir.
evre kirlilii, endstrilemenin balad kentsel alanlarda kendini hava kirlilii olarak
hissettirirken, tarm alanlarnda youn olarak kullanlan pestisit ve dier kimyasal ilalar
topra, suyu ve besini kirleterek insan saln dorudan tehdit etmektedir. evre kirlilii
sonucunda yeralt ve yerst su kaynaklar, hava ve toprak kirlenmekte olup bu blgede
yaayan bitkiler, hayvanlar ve insanlar da bu kirlilikten olumsuz ynde etkilenmektedirler[1].
Havada bulunan partikllerin % 0,01-3n salk ynnden ok toksik etkiler gsteren eser
elementler meydana getirir. Bunlarn salk ynnden nemi insan dokularnda birikime
uramalarndan ve muhtemel sinerjitik etkilerinden kaynaklanmaktadr. Havadan solunum
yolu ile alnan partikllere ek olarak, yenilen yiyecekler, iilen su aracl ile de nemli
miktarda metalik partikler maddeler vcuda alnmaktadr. nsan saln geni apta
olumsuz ynde etkileyen metaller arasnda atmosferde yaygn olarak bulunan; kurun,
kadmiyum, nikel, civa metalleri nem tamaktadr. Dier metallerin bir ksm insan
yaamnda temel ynden nem tar, dier bir ksmnn konsantrasyonu ise insan saln
tehdit edecek boyutta olmadndan nem gstermez.
evre kirliliini nlemek ve kirlenmeyi kontrol altnda tutmak amacyla birok kii ve
kurulu, biyolojik indikatrler zerinde nemle durmaya balamtr. Biyolojik indikatrler,
eitli kirleticilere kar farkl duyarllk gsteren canllar olup, kirletici maddeleri
vcutlarnda biriktirerek uzun sre tutabilmektedirler. Bu zellikleri nedeniyle, gnmzde
yrtlen aratrmalarda hava, su veya toprakta dorudan kirlenme lmleri ile birlikte
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
13/71
2
biyoindikatrlerden de yararlanlmakta ve bu canllarn populasyon deiimleri izlenmektedir
[1].
Bal; bal arlarnca nektar ve sakkaroz salglarndan elde edilerek, deiime uratlan,
peteklerde depolanan tatl bir maddedir ve binlerce yldr insanolunun zel ve kaliteli olan
eyleri ifade ettii bir kavram iinde barndrr[2]. Ar kolonileri iin uygun olmayan
konaklama koullar ile bal ilenirken yaplan bilinli ya da bilinsiz yanllklar baln orijinal
zelliklerini ve kalitesini bozmaktadr.
Jones [3], yapt almada; balda bulunan eser elementlerin ok dk dzeyde olmasndan
dolay evre kirliliinin izlenmesinde bal arlarnn daha iyi indikatr olabileceini
belirtmektedir. Arlar beslemek iin kullanlan urubun iine Uranyum ilave edildiinde,arlarda yksek konsantrasyon; petekte, larvada ve balda ise daha dk konsantrasyon
saptanmtr. Ayrca birok aratrc tarafndan balda ar metal ierii ile ilgili almalar
yaplmtr[1, 4-10].
Bogdanov ve ark. [11], yaptklar almada ar rnlerinin kontaminasyon kaynaklarnekil
1.1de grld gibi evresel ve tarmsal olarak ayrmlardr. evresel kaynaklarda kendi
aralarnda tarmsal ve tarmsal olmayan kaynaklar olarak ayrlmtr. Tarmsal olmayan
kaynaklar arasnda baldaki ar metaller, patojenik bakteriler, genetik deiiklie uram
bitkiler gelmektedir. Tarmsal kaynaklar ise pestisitler ve mantarlara kar kullanlan ilalar
oluturmaktadr.
nsanlar, bal ve poleni doal besin maddesi olduu ve sal koruyucu olarak bildikleri iin
yemektedirler. Bu amala yenen bir rnde, istenmeyen elementlerin bulunmas onun besin
deerini drebilecei gibi insan salna da zararl etkide bulunabilir.
almamzda gerek besin gerekse ila olarak nemli olan baln; Kayseri ili ve evresinde ar
metal kirlenmesine urayp uramadn aratrmaya altk. Atmosfer kirliliinin bir
blmn oluturan metaller; fosil yaktlarn yanmas ve endstriyel ilemlerle metal ierikli
rnlerin yaklmas sonucunda ortama yaylrlar. Bu ekilde ar kovanlarnn yol kenarlar,
ehir merkezleri ve sanayi evresi gibi kirli ortamlara konulmas sonucunda ballarn ierikleri
de deiebilmektedir. Amacmz bu deiiklii belirleme ynndedir.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
14/71
3
ekil 1.1. Ar rnlerinin Kontaminasyon Kaynaklar[11].Ballarda ar metal kirliliinin belirlenmesi ve gerekli tedbirlerin alnabilmesi; ekolojik
evreye ve baln nemli bir besin kayna olmas asndan, insan salna katk salayaca
dnlmektedir.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
15/71
2. BLM
GENEL BLGLER
2.1. Arcln Tarihesi
Arcln tarihesi insanlarn maara hayat yaad on binlerce yl ncesine kadar
gitmektedir. M.. 7000 yllarna ait maaralara izilen resimler, ok eski tarihlere ait ar
fosilleri ve benzeri tarihi buluntular bu gr dorulamaktadr. lk insanlar doal olarak aa
kovuklar ve kaya oyuklarna yuvalanan oullar ldrerek ballarndan yararlanmlardr[12,
13].
Gnmzde arclk, tm dnyada yaplan en yaygn tarmsal faaliyetlerden birisidir. Halen
dnyada 52 milyon ar kolonisi mevcut olup, dnya arl kovan varlnn % 81,5i (42,5
milyon) Asya, Avrupa ve Afrikada geri kalan % 18,5i (9,5 milyon) ise Amerika veAvustralyadadr. Afrikann dnya ar varl ierisindeki pay % 30,7 olup, bunu Asya,
Avrupa, Amerika ve Avustralya ktalar izlemektedir. Koloni bana verim bakmndan
Avustralya ktas ilk sray alrken (74,07 kg); bunu 30,98 kg ile Amerika, 28,64 kg ile Asya,
21,91 kg ile Avrupa ve 9 kg ile Afrika ktalar takip etmektedir. Genel bir deerlendirme ile
Eski Dnyada ar younluu daha fazla ve geleneksel arclk hkim iken; Yeni Dnya
lkelerinde ar younluu dk ve verimliliin yksek olduu teknik arclk hkimdir
(Tablo 2. 1.).
Dnya lkeleri arasnda koloni varl bakmndan in 6,4 milyon koloni ile ilk srada yer
almakta, bunu 5,2 milyon koloni ile Etiyopya, 4 milyon koloni ile Trkiye izlemektedir. lk
15 lke dnya koloni varlnn % 72sine sahiptir. Trkiyenin dnya toplamndaki pay ise
% 7,6dr. Dier taraftan dnyann yllk bal retimi 1,126,015 ton olup, bal retimi
bakmndan 211.791 tonla in ilk srada yer almakta ve bu lkeyi 87,270 tonla ABD, 70,000
tonla Arjantin ve 3.319 tonla Trkiye izlemektedir. lk 15 lke dnya bal retiminin %74n
karlamaktadr (Tablo 2. 2.) [14].
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
16/71
5
Tablo 2. 1. Arcln Yeryzndeki Dal[14].
Kta Koloni Says(adet)
Balretimi
(ton)
Bal Verimi(kg/koloni)
Koloni Pay(%)
retimPay (%)
Asya 13.494.790 386.517 28.64 26.11 34.51
Avrupa 12.771.620 279.871 21.91 24.71 25.00
Afrika 15.861.000 142.794 9.00 30.70 12.75
Amerika 9.192.000 284.748 30.98 17.80 25.42
Avustralya 350.000 25.925 74.07 0.68 2.32
Tablo 2.2. Dnya lkelerinde Arclk[14].
Sra lke KoloniSays (adet)
Kg/koloni
Sra lke Balretimi.(ton)
1 in 6.390.000 33.14 1 in 211.791
2 Etiyopya 5.200.000 6.00 2 ABD 87.270
3 Trkiye 3.964.768 15.97 3 Arjantin 70.000
4 Arjantin 2.766.890 25.29 4 Trkiye 63.319
5 ABD 2.579.000 33.83 5 Ukrayna 55.305
6 Tanzanya 2.450.000 10.00 6 Meksika 53.681
7 Kenya 2.450.000 10.00 7 Hindistan 51.000
8 Meksika 2.000.000 26.84 8 Rusya Fed. 48.000
9 Almanya 2.000.000 6.10 9 Etiyopya 31.200
10 spanya 1.700.000 16.47 10 Kanada 30.021
11 Polonya 1.500.000 6.04 11 Fransa 28.000
12 Orta Afr. Cum. 1.340.000 7.83 12 spanya 28.000
13 Yunanistan 1.200.000 11.40 13 Avustralya 25.925
14 ran 1.180.000 7.00 14 Kenya 24.500
15 Fransa 1.115.000 25.11 15 Tanzanya 24.500
Dnya 52.408.690 21.48 Dnya 1.126.015
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
17/71
6
Trkiye'de arclk, ok eski yllardan beri bir gelenek olarak yapla gelen sosyo-ekonomik bir
faaliyettir[15]. Trkiye sahip olduu 4 milyon dolayndaki kovan varl ve 63 bin ton
dolayndaki bal retimi ile dnyada 3. ve 4. sralarda yer alarak hem kovan varl hem de bal
retimi bakmndan dnyann en nemli lkeleri arasndadr. Ancak bu nemli gelimeye
karn, lkemizde kovan bana ortalama bal retimi 16 kg dolaynda olup dnya ortalamas
olan 20 kg'n altndadr. Bununla birlikte, Trkiye'nin dnya bal ticaretinde % 1,87'lik bir
payla 10. srada yer al sahip olunan kovan varl ve bal retimiyle uyum salamamaktadr
[2].
Her ne kadar lkemiz bal ihra eden bir lke ise de; son yllarda dou komumuz olan ran ile
snr ticaretinin yaplmaya balamasyla bu lkede retilen birok gda maddesiyle birlikte bal
da lkemize getirilmektedir. Bu lkeden getirilen ballar blgemizde sata sunulmaktadr[16].
Kayseri floristik ynden zengin iller arasnda yer almaktadr. Bu potansiyel, arclk iin
byk bir avantaj salamaktadr. lke genelinde olduu gibi ar hastalklar nedeniyle 1978-
1982 yllar arasnda byk kriz geirmitir. Alnan etkili nlemler sonucu bu kriz atlatlm
ve bylece arclk alannda bir gelime gzlenmitir. Eski kovanlarn yerini yeni kovanlar
almaya balamtr.
2.2. Kayseri linde Arclk Ve rnleri (2003)
Kayseri line bal 16 lenin toplam 199 kynde;
Eski uslle (kara kovan says); 2,120
Yeni uslle (fenni kovan says); 42,486
Bal retimi 820,665 kg,
Balmumu retimi ise 26,320 kg. dr (Tablo 2.3).
Bilindii zere Kayseri, tarihi nemli ticaret ve sanayi merkezlerinden biri idi. Gnmz
Trkiyesinde de bu zelliklerini koruyan ilimizde, pazara ve ulam yollarna yakn olma
istei gereince sanayi kurulular ve imalathanelerin byk bir ounluu, l merkezi ve
yakn evresinde kurulmutur. Bu tesislerden bazlar ise yerleim alanlar ierisinde
kalmlardr[17].
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
18/71
7
Tablo 2.3. Kayseri lindeki arclk ve rnleri [17].
Ar Kovanlar
rnlerSraNo
leler
Eski Usl
Kovan (Adet)
Yeni Usl
Kovan
(Adet)
Bal
(Kg)
Balmumu(Kg)
Ar BesleyenKy Says
1 Kocasinan 150 2.500 37.500 2.500 40
2 Melikgazi 50 2.000 30.000 2.000 10
3 Akkla 50 1.100 17.600 500 6
4 Bnyan - 1.070 15.470 270 14
5 Develi 1.600 12.000 290.000 1.300 14
6 Felahiye 20 650 13.000 - 12
7 Haclar - 773 7.730 - 38 ncesu 75 4.500 85.000 4.800 4
9 zvatan 50 507 8.355 - 5
10 Pnarba - 2.004 36.000 1.500 27
11 Sarolan 10 1.000 10.000 1.000 8
12 Sarz 215 3.200 56.710 1.500 13
13 Talas - 650 10.000 750 5
14 Tomarza - 4.032 100.800 4.500 19
15 Yahyal - 5.000 80.000 4.500 10
16 Yeilhisar - 1.500 22.500 1.200 9
TOPLAM 2.120 42.486 820.665 26.320 199
2.3. Baln Genel TanmUluslararas gda tzne gre bal, bal arlar tarafndan ieklerin nektarlarndan veya
bitkilerin yaayan ksmlarndan meydana gelen salglarn toplanp zel baz maddelerle
kartrldktan ve bir takm deiikliklere uratldktan sonra petek gzlerine depolanarak
retilen tatl bir maddedir[18].
Genel bir deerlendirme ile White ve ark. [19], bal, Bal arlar tarafndan (Apis mellifera L.,
Apis dorsata Fabricius.) bitkilerin nektar ve tatl salglarndan elde edilerek, deiime
uratlan ve peteklerde depolanan, su oran % 25i, kl oran % 0,25i sakkaroz miktar % 8i
gemeyen ve polarize sola eviren bir maddedir eklinde tanmlamaktadrlar.
lkemiz G
da Maddeleri Tz (GMT)n de ise bal, bal ar
lar
nca bitki nektarlar
nda vebitkilerin dier ksmlarnda bulunan tatl zsularn toplanp vcutlarndaki zel maddeler
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
19/71
8
yardmyla ilenerek kovanlardaki doal ve yapay gmelere depo edilen ve orada olgunlaan
tatl bir rn eklinde tanmlanmtr[20].
22 Ekim 2000 gn ve 24208 sayl Resmi Gazetenin 2000/39 numaral tebliinde ise bal, bal
arlarnn iek nektarlarn, bitkilerin veya bitkiler zerinde yaayan baz canllarn salglarn
topladktan sonra kendine zg maddelerle kartrarak deiiklie uratp, bal peteklerine
depoladklar tatl maddedir biiminde ifade edilmitir[21].
Dnyadaki baz bitkilerden elde edilen ballar insan vcudu iin toksik etkiye sahiptirler.
Zehirli bal oluumuna kaynak tekil eden bitkiler orman gl, defne, Avustralya tutu aac ve
Amerikada yasemin trleridir. lkemizde Karadeniz sahil blgelerinde yetien Rhodendron
ponticum L.(Karadeniz orman gl) bitkisinden elde edilen ballarn insanlar iin zehir etkisiyapt ok eskiden beri bilinmektedir. Zehirli bal yiyen bir insanda ba dnmesi, bulant,
grme zorluu, uultu, terleme, baygnlk ve gszlk gibi haller gze arpar[ 2, 22, 23].
TSE 3036 Bal Standard, baln bileimi ve zellikleriyle ilgili baz snrlamalar getirmitir.
Kalite ls olarak getirilen bu snrlamalarda nem oran en ok % 21, asitlik en ok 40
meq/kg, hidroksimetilfurfural en ok 40 mg/kg ve diastaz says en az 8G olarak
belirlenmitir. Ayrca ballar bozuk olmamal, yabanc madde ihtiva etmemeli, koku, tad,
akclk, renk ve grnm bakmndan grup ve tipine zg durumda bulunmaldr[21].
2.4. Baln Fiziksel zellikleriBaln rengi bileimini oluturan eitli maddelerin farkl dalga boyundaki nlar absorbe
etmesiyle oluan optik bir zelliktir. Baln bnyesindeki maddeler eit ve miktar olarak
byk bir varyasyon gsterdii iin baln rengi de byk bir yelpaze iinde deimektedir
[24
]. Bal
n rengi beyazdan; sar
ve koyu esmer renge kadar ok eitlidir. Madensel maddelerarttka baln rengi de koyulamaktadr[25].
Baln viskozitesi (akkanla kar direnci) bileimine ve zellikle nem ieriine baldr.
Ar bnyeli bir baln viskozitesi yksek olur. Viskozite baln petekten szlmesi, yabanc
madde ve hava kabarcklarndan arndrlmas, kaplara doldurma ve boaltma gibi ilemler
asndan pratikte nemlidir.Baln zgl arl iindeki su miktar ve scakla gre
deiiklik gsterir. 20 0Cde baln zgl arl; 1,4225 g/cm3olarak bulunmutur.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
20/71
9
In madde iindeki hznn havadaki hzna oran refraktif indeks olarak kullanlmaktadr.
Bu zellik en doru olarak baln su ieriini tespitte kullanlr. Nem oran en kolay
refraktometre ile tespit edilmektedir.
Bal higroskopik bir madde olup havadan nem absorbe etme zelliindedir, bu zellik baln
zel yapsna, eker ve su ieriine baldr. iek ballar ortalama % 17,2 salg ballar ise
ortalama % 16,3 su iermektedir. Havadaki nem oran % 58 olduu zaman baldaki nem oran
% 17,4 civarnda olmaktadr. Havadaki nem oran % 58den dk olduunda bal nem
kaybederken; daha nemli atmosfer koullarnda bal nem absorbe ederek su ierii artar.
Baldaki nem miktar arttka maya sporlarnn aktiviteleri de artmakta ve bu nedenle su ierii
yksek olan ballar daha abuk fermente olmaktadr[20].
2.5. Baln Biyolojik zellikleriBaln tad, bnyesindeki ekerlerin miktar, tr ve birbirlerine oranyla ilgilidir. Kokusu da;
alnd kaynaa (bitki tr) gre deimektedir. Bal kendisine kaynak tekil eden bitki
trlerinin tat ve kokusunda olmas gerekir. Bala uygulanan stma, ileme ve depolama gibi
ilemler esnasnda baln kendisine zg tat ve kokusunu deitirecek yanl uygulamalardan
kanmak gerekir.
Bal ierisinde eitli ekerler bulunur. Doyma noktasnn zerinde materyal ieren zeltiler
doymu zeltiye dnme eilimi iinde olduklarndan kararsz zelti olarak nitelendirilirler.
Bu eilimin sonucu zeltide erimi halde bulunan ierikte kme grlr. Bu durum baln
glikoz ierii iin de sz konusudur. Doyma noktas zerindeki glikoz, kristal hale geerek
baln ekerlenmesini salar. Yani ekerlenme glikoz ekeri ile dorudan ilgili bir olaydr.
Baln ekerlenmesi tamamen doal bir olaydr ve baln kalitesini etkilemez. Btn ballar er ya
da ge ekerlenir[20].
2.6. Baln Kimyasal Bileimi
Bal, ieriindeki maddelerin eitlilii nedeniyle olduka karmak yapya sahiptir. eitli
yrelere ve elde edili zamanlarna gre de olduka farkl yaplar gsterebilmektedir. ekilde
alt grup olarak verilen madde gruplar ierisinde de birok maddeler bulunmaktadr. Baln
yapsndaki nemli bileimden fruktoz % 38, glikoz % 31 ve su % 17 oran nda
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
21/71
10
bulunmaktadr. Geri kalan % 14lk oran ise baz disakkaritler, trisakkaritler,
oligosakkaritler, mineral maddeler, vitaminler ve enzimler oluturmaktadr[26].
Tablo 2.4. A.B.Dde 490 bal rnei ile yaplan analizler sonucu elde edilen ortalamalara grebaln bileimi [20].
Madde
Su---------------------------------------------------------------17.20
ekerler --------------------------------------------------------79.59
Fruktoz (meyve ekeri)--------------------38.19
Glikoz(zm ekeri)-----------------------31.28
Sakkaroz (ay ekeri)----------------------1.31
Maltoz ve dier indirgenmiekerler----7.31
Yksekekerler-----------------------------1.50
Protein---------------------------------------------------------0.26
Kl-------------------------------------------------------------0.17
Asit------------------------------------------------------------0.57
z elementler--------------------------------------------------2.21
Baln kuru maddesinin % 95-99unu ekerler oluturur. ekerler baln viskozite, nem ekme
zellii, enerji deeri, kristalizasyon gibi fiziksel zelliklerinden sorumludur. Balda bulunan
balca ekerlerunlardr; glukoz, izomaltoz, fruktoz, tranoz, levloz, melezitoz, sukroz,
rafinoz, maltoz, erloz [27].
GTHSFKTGSBaln tatl oluu asitliini fark ettirmemektedir. Bal asitleri onun aromasna katkda bulunurlar
[28]. Bal asidik reaksiyonda bir madde olup pHs 3,294,87 arasnda deimektedir[15]. 20aminoasitten 16 tanesi balda bulunabilmitir. Balda proteinlerin belirlenmesi baln doal veya
yapay olup olmadnn anlalmas asndan nemli olduu gibi beslenme ynnden de
nemlidir.
Baln reaksiyonu asit karakterdedir. Birok mikroorganizma asitli ortam sevmez ve baldaki
asitler mikroorganizma geliimini nleyici etkiye sahiptir. Baln olgunlama sreci iinde
arlar asitlii artrmaktadr. Baldaki malik, sitrik ve formik asitler, doada bitkilerin
bileiminde geni lde vardr ve baln iinde bulunmas normal bir durumdur. Glukonik asit
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
22/71
11
hari hepsi baln yapsndaki doal asitlerdir. Balda bulunan balca asitlerunlardr; asetik
asit (sirke asidi), butirik asit (tereya asidi), strik asit (limon asidi), formik asit (karnca
asidi), laktik asit (st asidi), malik asit (elma asidi), sksinik asit (kehribar asidi), oksalik asit
(kuzukula asidi), glukonik asit [14].
Bal, mineral almn artrmak iin baz diyetlerde eker yerine verilebilmektedir. Yaplan
analizlerde koyu renkli ballarn madensel maddeler bakmndan ak renkli ballara oranla
daha zengin olduu anlalmtr[13].
Tablo 2.5. Baldaki mineral maddeler[13].
Elementin ismi nsann 1 gnlk
ihtiyac100 gram koyu
renkli ballardakimg. olarak mik.
100 gram akrenkli ballardakimg. olarak mik.
Kalsiyum 0.8 g 22.7 10.7
Demir 2 mg 3.7 0.9
Bakr 15 mg 0.06 0.08
Magnezyum 0.3 g 13.2 4
Manganez 12 mg 1 0.08
Potasyum 10 mg 124.1 44.1
Sodyum 20 mg 2.3 25.1
inko 15 mg 0.2 0.3
Kobalt 5.mg 0.6 0.02
Fosfor 1.3 mg 12.3 12.9
Orak ve Erkmen yaptklar bir almada balda, 46 adet bal numunesinin kl oranlarn %
0.0470.065 deerleri arasnda tespit ettiklerini bildirmektedir[29].Balda yaplan aratrmalar sonucunda B1, B2, B3, B5, B6, C, E ve K vitaminleri bulunmutur.
Baln iindeki vitaminler, hayat olaylar ve canllarn gelimesinde bilinen fonksiyonlar
nedeni ile ok nemli maddelerdir. Bunlar oran itibariyle bir mana ifade etmeyecek kadar az
olmalarna karn, etkileri bakmndan byk deer kazanmaktadrlar. eitli ieklerden
salglanan nektarlarn bileimi, vitamin zenginlii bakmndan birbirinden farkldr. Yaplan
aratrmalar her bitkinin bu bakmdan durumunu ortaya koymu bulunmaktadr. Genel olarak
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
23/71
12
yonca bal vitamin zenginlii bakmndan bata gelmektedir. Adaay, kekik ve lavanta
ieinin C vitamini bakmndan zengin nektar salgladklar kaydedilmektedir[14].
Asit ortamda fruktozun znmesiyle oluan HMF (Hidroksi metil furfural) baln
koyulamasna ve aromasnn azalmasna neden olmaktadr[30].
Istlan ve bekletilen ballarda HMF oran ykselir. 1kg balda bulunmas gereken HMF miktar
40mgdr.Balda bulunan dier maddelerunlardr; hidroksi metil furfural (HMF), lipitler,
tacoferoller, alkoloidler, flavanoidler, fenolikler, karboniller, esterler, maya sporu gibi
mikroorganizmalar[14].
2.7. Baln Salk Bakmndan nemiBal temel olarak, besin maddesi ve enerji kayna olarak kullanlmakta, bunun yan sra insan
sal bakmndan da nem tamakta ve eitli hastalklarn tedavisinde kullanlmaktadr
[31].
Baz bakteri trlerinin bymesi iin optimum pHn 7.27.4 arasnda olmas gereklidir.
Minimum dzeyde ise Escherichia colinin gelimesi iin pHn 4,3 Salmonella spnin 4,0,
Streptococcus pyogenesin 4,5 olmas gereklidir. Bundan dolay sulandrlmam baln asitlii
nemli bir antibakteriyel faktrdr[32]. Baln kayna olan nektar, antioxidant etkiye sahip
tatl bileikler ile bitki pigmentlerinin ve flavonoidlerin byk bir ksmn iermektedir[33].
Bal kronik sindirim sistemi hastalklarndan zellikle peptik lser ve hazmszla [31, 32,
34], duodenal lsere [3536], ocuklarda ise bakteriyel gastroenteritise kar etkili birekilde
tedavi amacyla kullanlmaktadr[36]. Ayrca bal antibakteriyel zellii ile az, boaz ve
bron enfeksiyonlarna kar kullanlmaktadr[37], bunlarn yannda bal, cildi besleyici venemlendirici krem olarak, eitli lser, yara ve yanklara kar ila olarak da kullanlmaktadr
[38, 39].
Tbbi bitki ekstraktlaryla beslenen bal ars kolonilerinden elde edilen ballarn larenjite, st
solunum yollar enfeksiyonlarna, kronik lser ve yaralara kar kullanld belirtilmektedir
[40]. Klinik aratrmalarda ise gzde katarakt hastalna konjiktivit ve eitli kornea
rahats
zl
klar
na kar
, direkt gzn iine uygulanarak kullan
ld
bildirilmektedir[37]. Bal
nantifungal etkisinin bulunduu ancak birok mantar trne kar bu aktivitenin test edilmedii
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
24/71
13
bildirilmektedir. Son yllarda ise travmatolojik hastalklarn tedavisinde de baln kullanld
bildirilmektedir[41].
2.8. Bal Mumu
i arlarn 1218 gnlk ya dnemlerinde karn halkalarndaki mum salg bezlerinden
salglanr. Rengi, salgland anda beyazdr, fakat zamanla koyulaarak sarya ve
kahverengine dner. Arlar, yavru yetitirmek, bal-polen depolamak ve petek gzlerini rmek
iin balmumu retirler. Ayrca parfmeri endstrisinde, di hekimliinde, eczaclkta, boya ve
vernik yapmnda suya dayankl iplik retiminde, k kayna olarak mum retiminde tbbn
baz dallarnda ve mobilyaclkta da kullanlr[2].
2.9. Ar St
515 gnlk ii arlarn balarnda bulunan hypopharyngeal bezlerinden salglanan, larva
dnemindeki yavrularn ve ana arnn beslenmesinde kullanlan zel bir maddedir. Ar st,
polenin gen ii arlarn sindirim organlarnda hazmedilmesi sonucu yavru gda bezlerinde
retilmektedir. Yani ar st iin gerekli maddeler kan yoluyla st salg bezlerine gelmekte,
st sentezi bu bezlerde yaplarak retilen st az boluuna verilmektedir. Ar st salglanp
az boluuna verildii anda st kvamndadr. Petek gzlerine konulduktan sonra
koyulaarak krema rengini alr. Vitaminler, amino asitler, mineral maddeler, proteinler ve iz
elementlerce zengin zel bir maddedir. Yaplan kimyasal almalarda ar stnde bakteri ve
virslerin byme ve gelimelerini nleyen gammaglobulin maddesi bulunduu tespit
edilmitir. Grme yetersizlii eken insanlara ar st nerilmektedir. Ar stnn sinir
sistemi zerinde de olumlu etkileri mevcuttur[2].
2.10. Ar Zehiri
Sadece dii bireyler tarafndan, alkali ve asit salg bezlerinden savunma amal olarak
salglanan zel maddedir. Ar zehri biyokimyasal ve farmakolojik aktif maddeler ieren
olduka karmak bir yap gsterir ve yapsnda alerjik reaksiyonlara neden olan proteinler ve
enzimler bulunur. Ar zehrinin baz romatizmal hastalklarda ve MS hastal diye bilinen
Multiple Sclerosis (Ksmi veya tamamen felce neden olan sinir sisteminin hasar grmesi)
hastalnda ya dorudan ya da baz ilalarn etken maddesi olarak kullanlmas ile ilgili
almalar son yllarda artmtr[42].
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
25/71
14
2.11. Propolis
eitli bitkilerle aalarn tomurcuk, yaprak, vb ksmlarndan arlarca toplanan; arlarn
kovan uu deliini daraltarak souk, yamac arlar ve dier doal dmanlarndan
korunmak ve kovandaki yark, atlak ve aklklar kapatmak iin kullandklar; yapkan,
reinemsi ve bitki kkenli bir maddedir. Propolis, kendisine zg kokusu olan, rengi ak
kahveden koyu krmzya kadar deiebilen, normal scaklklarda yumuak ve yapkan
olduu halde souk havada katlap gevrekleen bir maddedir. Labaratuvar koullarnda
yaplan aratrmalarda propolisin eitli bakteri ve funguslara kar antimikrobiyal zelliklere
sahip olduu tespit edilmitir. Antimikrobiyal ve fungisidal zellikler bnyesindeki galangin,
kaffeik asit ve ferulik asitten kaynaklanmaktadr[42].
2.12. Polen (iek Tozu)
Bal ars kolonilerindenpolen tuza denilen zel aralarla hasat edilerek ar ve insan
beslenmesinde kullanlan ok nemli bir ar rndr. Arlarn yavru gdas retmeleri ve bu
amala yeterli dzeyde protein, vitamin ve mineraller gibi maddeleri tketmeleri
gerekmektedir. Arlar bu besin maddelerini bir arada sadece polenden salayabilirler. Baka
bir ifadeyle; polen, arlarn byme ve dier faaliyetleri iin tketmeleri gereken su dndaki
besin maddelerinin ideal bir kaynadr[42].
Asitler ve vitamin gibi baln birleiminde bulunan dier maddelerin kaynaklar hakknda pek
az ey bilinmekle beraber, baln amino asitlerin ve vitaminlerinin bir ksmnn polenden
geldii dnlmektedir[43].
2.13. Balda Ar Metal Tayini zerine Yaplm almalarSon yllarda analiz yntemlerinin gelimesine paralel olarak; bal gibi birok gdada, eitli
kirletici kaynaklardan bulaan metal iyonlarnn tayinleri zerine, pek ok alma yaplmtr.
Gajek ve ark. [44], yaptklar almada ithal edilmi ballarda ar metal kirliliklerini
aratrmlardr. 19721985 yllar arasnda ithal edilen ballar ve 1985 ylnda kirlilik
kaynana yakn blgelerden toplanan Polonya ballarnda Pb, Zn, Cu, Fe, As ve Sn
dzeylerini saptamlardr. 19711985 yllar arasnda in ve Koreden ithal edilen ballarda
izin verilenin stnde kontaminasyon saptam
lard
r. Bu metallerin Polonya ballar
ndaki oran
ise izin verilen limitler iinde olduu belirtilmektedir. in ballarnda bulunan sonulargg 1
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
26/71
15
olarak ortalama (en dk-en yksek) yledir. Pb; 0,46 (0,102,30), Zn; 67,6 (8,0-316,7), Fe;
20,7 (0,3-107,0), As; 0,02 (0,00-0,27), Cu; 0,8 (0,2-2,5), Sn; 0,0 (0,0-0,0). Kore ballarnda ise
Pb; 0,23 (0,000,67), Zn; 70,4 (1,6280,0), Fe; 48,1 (12,1140,0), As; 0,00 (0,000,00), Cu;
0,7 (0,41,2), Sn; 0,2 (0,00,3) olarak saptanmtr.
Baldaki eser elementlerle lkemizde yaplm ilk yayn Sevimli ve Arkadalarna aittir.
Aratrclar Ntron Aktivasyon Analizi ile 5 deiik blgeden alnan balda eser element
analizi yapmlar ve sonular aadaki gibi vermilerdir. Fe 2,167 gg 1, Zn 0,0096,0
gg 1, Cr 0,0431,07 gg 1, Co 0,01980,073 gg 1, K 366960 gg 1, Br 0,201,13 gg
1, As 0,00870,31 gg 1, Sb 0,0481,0 gg 1olarak saptanmtr. Aratrma sonularnn
byk aralklar iinde deitii grlmektedir [4].
Ioannidou ve ark. [8], ICP-AES kullanarak yaptklar almada balda bulunan baz toksik iz
elementleri (Cd, Cu, Cr, Co, Ni, Mn, Pb ve Zn) analiz etmiler ve Cd; 0,078-0,222 gg 1 Cu;
0,28-0,45 gg 1 Co; 0,010-0,087gg 1 ve Mn; 0,11-7,22 gg 1 olarak tespit etmiler.
Rashed ve Soltan [45], yaptklar makalede salg ve iek ballarndaki ar metal oranlarn
gzlemilerdir. Sonulara gre inorganik ieriklerinden dolay salg ballar iek ballarna
gre daha yksek oranda Cd ve Pb iermektedir. iek ballar
nda ise susam ballar
en yksekoranda kadmiyum( 0,50-12,5 gg 1 ) iermektedir.
Pizybylowski ve Wilezynska [6], Pomeranian ballarnda yaptklar almada kurun
deerlerini 0,02-0,07 gg 1, kadmiyum deerlerini 0,008-0,027 gg 1, ve inko deerlerini
4,17-22,3 gg 1, arasnda saptamlardr. Yaptklar almada inko deerleri limitleri
geerken buna zt olarak kurun ve kadmiyum deerleri bu snrlara ulaamamtr.
erifolu [10], Ege blgesi ballarnda yapt almada; kark Ege diye snflandrlan ve
Ege blgesinin eitli yrelerinden alnan ballardaki Pb dzeyini ortalama 26,6 gg 1 olarak
saptamtr. reticiler bu ballarn am bal olduunu belirtmilerdir. En yksek deer
Kuadas Gzelaml balnda 44,0 gg 1 olarak bulunmutur. En dk deerler ise Aydn-
ncirliova balnda 7,9 gg 1, Milas Bein balnda
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
27/71
16
Demirezen ve Aksoy [5], yaptklar almada Kayseri, Erciyes Dann farkl blgelerinden
aldklar bal rneklerinin Cd, Cu, Zn, Ni ve Pb ieriklerini belirlemilerdir. Sonulara gre Cd
konsantrasyonun, 0,11-0,18 gg 1, Cu konsantrasyonun, 0,15-0,66 gg 1, Zn
konsantrasyonun, 2,2-11 gg
1
, Ni konsantrasyonun, 0,2-0,8 gg
1
,ve Pb konsantrasyonun,0,1-0,85 gg 1 arasnda olduunu gzlemilerdir.
almamzda Kayseri ve civarndaki farkl lokalitelerden toplanan 26 bal rneinin
kadmiyum, bakr, inko, nikel, kurun, krom, mangan, demir ve selenyum (Cd, Cu, Zn, Ni,
Pb, Cr, Mn, Fe and Se) ierikleri Varian ICP-OES cihaz kullanlarak belirlenmitir
Gnmzde evre kirliliinin tehlikeli boyutlara ulat bir gerektir. Geciken her tedbir bu
tehlikeyi daha da artrmakta ve evre kirlilii ile dorudan temasta olan hava, su ve topraa
yansmaktadr. eitli gdalarla da insanlara kadar tanabilen kirlilik eitli hastalklara hatta
lmlere neden olabilmektedir. Bu nedenle eitli gdalarda yaplan zellikle ar metal
birikim tayinleri olduka nemlidir. St ve bal gibi gdalar kirlilikten 4. derecede etkilenen
gdalardr. Bu almadan elde edilen sonularla; Kayseri yresinde retilen ballarn ar
metal kirliliinden ne derece etkilendii bilmek ve bu konuda gerekli tedbirlerin alnmas,
evre kirliliinin izlenmesi ve insan sal asndan nemli katklar salayacaktr.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
28/71
3. BLM
MATERYAL VE YNTEM
3.1. Materyallerin Toplanmas
Aratrmadaki bal rnekleri Kayseri civarnda bulunan 26 yerleim alanndan 2004 ylHaziran-Eyll aylar arasnda topland (Tablo 3.1, ekil 3.1). Toplanan 26 bal rnei nceden
steril edilmi cam kavanozlara konularak azlar hemen kapatld ve kavanozlarda hemen
steril poetlere geirildi. Kavanoz zerine baln alnd yrenin ad, ana ve tali yollara
uzakl, evrede herhangi bir kirleticinin olup olmad kaydedilerek incelenmek zere
laboratuara getirildi.
3.2. Malzemelerin Temizliialmada kullanlan cam, plastik ve porselen malzemeler nce deterjanl su ierisinde bir
gn bekletildi. Daha sonra eme suyuyla ykanarak % 20lik Nitrik asit iine alnp, bir gece
bekletildi. Bu ilem sonunda ift distile su ile ykanarak 60 0Cde etvde kurutuldu.
3.3.Kullanlan Kimyasal Maddeler
Bu almada kullanlan standartlarn ve zeltilerin hazrlanmasnda, % 65lik (Merck
reagent) Nitrik asit kullanld. Ayrca standartlarn ve rneklerin hazrlanmasnda ve seyreltme
ileminde ift distile su kullanld.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
29/71
18
ekil 3.1. Bal rneklerinin alnd blgeler.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
30/71
19
Tablo 3.1. Bal rneklerinin alnd blgeler.
Blge
No
Baln Alnd Blge
1 Ebi Kasabas ev bahesi (Erkilet)-Anayola uzakl 2km
2 Sakar iftlii da etei (Haclar)- Anayola uzakl 10km
3 Pnarba-Pazarren- Anayola uzakl 6km
4 Mahzemin beldesi ev bahesi (Erkilet)- Anayola uzakl 3km
5 Bnyan girii yola uzakl 1.5km imsaya 4km
6 Kardeler ky da etei su kenar (Bnyan)-Anayola uzakl 4km
7 zvatan merkeze 2km talk arazi- Anayola uzakl 2km
8 Talk ky yol kenar zvatana uzakl 1km Anayola uzakl 50m
9 Byktoraman da etei (Felahiye)- Anayola uzakl 2.5km
10 Kpeli yol kenar Kabaktepe mevkii (Sarolan-zvatan aras- Anayola
uzakl 1km
11 Gesi-Sarmsakl ev bahesi ana yoldan uzak (Melikgazi)- Anayola uzakl
3km
12 Pnarba girii anayol kenar (Pnarba)- Anayola uzakl 500m
13 Erciyes belediyesi da etei (Talas)- Anayola uzakl 1km
14 eyhaban yaylalar (ncesu)- Anayola uzakl 6km
15 Erciyes Trk Dnyas Orman- Anayola uzakl 100m
16 Erciyese karken yol kenar- Anayola uzakl 10m
17 Kzlren kasabas Sargl yaylas (ncesu)- Anayola uzakl 20km
18 Develi yol kenar tepenin yznde- Anayola uzakl 1km
19 Sndelhyk yol kenarna yakn(Develi)- Anayola uzakl 1km
20 Yahyal da etei- Anayola uzakl 1km
21 Yeilhisar ev bahesi- Anayola uzakl 3km
22 ncesu- Yeilhisar aras yol kenar- Anayola uzakl 100m
23 Yemliha kasabas da etei (Himmetdede)- Anayola uzakl 3km
24 Yuval ky da etei (Himmetdede)- Anayola uzakl 2km
25 Sarz Kskal ky yaylalar- Anayola uzakl 6km
26 Yahyal ev bahesi yol kenarna yakn- Anayola uzakl 2km
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
31/71
20
3.4. Bal rnekleri in zme lemi
rneklerden1g tartlarak porselen krozelere konularak kl frnna hazrlk olmas amacyla
etvde 110130 0Cde 12 saat n yakma ilemine tabi tutuldu. Numuneler karamelize (kmr
haline gelene kadar) oluncaya kadar etvde bekletildi. Kl frnna girmeye hazr olan
numuneler frn ierisine yerletirilerek 460 0Cde 12 saat bekletilerek materyal kl haline
getirildi. Kl haline getirilen rnekler 100 mllik beherler ierisine alnarak zerine 10 ml %
65lik HNO3 ilave edildi. Kum banyosuna alnan beherlerstld ve HNO3n tamam
buharlamadan ksa bir sre nce kum banyosundan karlarak soumaya brakld. HNO3
utuktan sonra kalan ksm santrifj tpne alnd ve hacim% 1lik HNO3 ile 15 mlye
tamamland. rnekler 3000 rpm de 20 dakika santrifj edildi. Santrifj sonunda stte kalan
tortusuz zelti 25mllik balon joje iine aktarld ve hacim % 1lik HNO3 ile 25 mlye
tamamland. Daha sonra saklama kaplarna konulan zeltiler Inductively Coupled Plasma =
ICP-OESde okuma ilemine kadar souk odada bekletildi [47].
3.5. Ar Metal Tayini lemleri
Bu almada bal rneklerindeki ar metal tayini ilemleri ICP= Inductively Coupled Plasma
cihaznda yapld.
3. 6. Varian ICP-OES spektrometresi
Analiz rneinin atomlatrlmas ve uyarlmas iin alev dndaki dzeneklerin kullanld
cihazlarda, alev yerine elektrotlarn veya plazmann yerletirilmesinden baka bir deiiklik
yoktur.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
32/71
21
Atomik emisyon spektroskopisinde elektrik boalmna dayanan atomlatrma ve uyarma
kaynaklar, son yllarda yerini plazmalara brakmtr. En ok kullanlan plazma tr, ICP
(Inductively Coupled Plasma) dr. Plazma, gaz halindeki iyon akm olarak tanmlanabilir.
Kolay iyonlatrlabilmesi ve inert olmas nedeniyle, ICP tekniindeki plazma, argon gaz ile
oluturulur. ok eitli yntemlerle plazma oluturmak mmkn olmakla beraber bu
yntemde elektromanyetik olarak, argon gaznn indksiyon sarmlarnda bir radyo frekans
(rf) jeneratr ile etkiletirilmesiyle elde edilir.
ekil 3.2. ICP-OESintemel bileenleri [46].
ekil 3.2de grld gibi, rnek zeltisi argon gaz ile birlikte silindirik bir kuvartz tp
iinden plazmaya pompalanr. Plazmay oluturacak argon gaz ap bu silindirik tpten biraz
daha byk olan ikinci bir kuvartz silindirin iinden geirilir. D silindirin u ksmna deiik
sayda indksiyon sarm sarlr ve bu sarmlar bir radyo frekans jeneratrne balanr. Dtaki
silindirin ucunda, radyofrekans jeneratrnden gelen ve indksiyon sarmlarndan geen akm
nedeniyle bir elektromanyetik alan oluur. ICP cihazlarnda frekans 27 MHzdir. Argon gaz
akmnda ilk elektronlarn oluturulmas, bir elektron kayna ile salanr ve elektronlar,
indksiyon sarmnn oluturduu manyetik alanda hzlanarak, argon atomlar ile arprlar
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
33/71
22
ve argon iyonlar daha fazla sayda elektronun olumasn salar. Bu ilemin tekrarlanmas ile
ortam scakl 600010000 K (+273 = 0C) arasnda deien bir scakla ular. Plazmann
iine giren rnek zeltisi, atomlar ve uyarlr. ICP ynteminin stnlkleri; yksek
scaklklara ulaabilmesi, rnek zeltisinin plazma ierisinde olduka uzun alkonma
sresine sahip olmas ve atomlatrma ve uyarma ilemlerini inert bir kimyasal evrede
gerekletirmesidir[48].
3.7. ICP-OES N GENEL KULLANIM ALANLARI
Kullanm yaygnl bakmndan kat rneklerle alma olanann olmamas, ICP-OES iin
kstlayc bir engeldir. Ancak ou laboratuarlar zeltiye alma ilemlerini, Alevli AAS iin
olduu gibi, ICP-OES iinde giderek daha kolay ve daha hzlekilde gerekletirebilmekte,
mikrodalgal frnlar ve basnl bombalar gibi yntemler, hatta otomasyona bal
znrletirme ilemleri, bu konuda analizcinin ykn azaltmaktadr.
ICP-OES iin baz genel kullanm alanlarunlardr;
Tarm rnleri ve gda maddeleri
Biyolojik ve klinik uygulamalar
Jeolojik maddeler
evre sorunlar ve su analizleri
Metaller ve metal alamlar
Petrol rnleri ve ya analizleri
Organik maddelerde element tayinleri [49].
3.8. Kalibrasyon
Standartlar her element iin deiik konsantrasyonlarnda stok solsyonunda hazrlanarak,
ICP-OESde okundu. Kalibrasyon erisinin dorusall sk aralklarla kontrol edildi.
3.9. statistiksel Analizler
statistik analizler iin SPSS istatistik program kullanld. Her bir rnek iin 5 kez okunan
deerlerin ortalama, standart sapma, minimum ve maksimum deerleri hesapland. Ayrca
elde edilen verilerin deerlendirilmesinde kolaylk salamas asndan SPSS program
kullanlarak faktr analizi ve ANOVA testi uyguland.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
34/71
4. BLM
BULGULAR
4.1. inko
almamzda, Kayserinin deiik blgelerinden toplanan 26 farkl bal rneinin inko,demir, krom, kurun, mangan, nikel, kadmiyum, bakr ve selenyum (Zn, Fe, Cr, Pb, Mn, Ni,
Cd, Cu ve Se) ierikleri Varian ICP-OES cihaz kullanlarak belirlenmi ve sonular tablo ve
ekillerde srasyla gsterilmitir.
Aratrma alannndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Zn konsantrasyonlar
standart hatalaryla birlikte Tablo 4.1 ve ekil 4.1de verilmektedir.
inko doada genellikle Sfalerit [(Zn,Fe)S], Zinkit (ZnO), Vurtzit (ZnS), Villemit
(Zn2S.SiO44) gibi minerallereklinde bulunur. inko metali balca galvaniz endstrisinde,
pirin borular, elektrik devresi anahtarlar, boya maddeleri, lastik, tekstil sanayi, eitli
yalama maddelerinin imali, gbre ve hayvan yiyecekleri, haddelenmi inko, kuru pil, deniz
ve petrol boru hatt hizmetlerinde kullanlr [10].
inko ok az miktarda (25-30 gg 1) insan vcudunda da bulunur. inko klorrekli altnda
ise ldrc etkisi vardr. Bu madde belirli younluklarda mikro floray olumsuz ynde
etkiler [12].
almamzda elde ettiimiz sonular arasnda en dk Zn konsantrasyonu kontrol
grubumuz olan 17 nolu istasyonda 1,29 gg 1 deerinde en yksek Zn konsantrasyonu ise 10
nolu istasyonda 5,39 gg 1 deerinde, gzlenmitir.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
35/71
24
Tablo 4.1. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Zn
konsantrasyonu (gg 1).
rnekler Ort/S.Hata Minimum Maksimum
1 3,6358 0,078 3,5679 3,70382 1,7830 0,060 1,4706 2,09543 4,6466 0,221 4,4552 4,83814 3,0159 0,056 2,3608 3,67115 3,5152 0,036 2,5314 4,49916 2,7892 0,011 1,8271 3,75157 2,5480 0,053 2,0688 3,02728 4,5332 0,015 4,1734 4,89319 3,0060 0,015 2,7324 3,2796
10 5,3906 0,036 4,3201 6,4612
11 2,9544 0,034 2,4917 3,417112 3,9336 0,010 3,2322 4,635213 1,5345 0,070 1,4737 1,595314 2,3664 0,043 1,9827 2,750215 2,2580 0,086 2,1834 2,332716 4,8127 0,024 4,272 5,353517 1,2939 0,011 1,1113 1,476918 2,0705 0,020 1,9665 2,174519 2,3794 0,085 2,1322 2,626820 3,0993 0,050 2,6228 3,575821 2,3707 0,068 1,8784 2,8631
22 2,1992 0,023 1,6594 2,739123 4,9312 0,072 4,4353 5,427224 3,5134 0,093 2,8266 4,200325 4,1758 0,054 3,7824 4,569326 2,3712 0,047 1,8971 2,8453
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
36/71
25
Tablo 4.2. evrede bulunan zehirli ar metallerin kaynaklar [50].
A-Metal letmecilii Ve Eritmeden Gelenler
Maden ilemlerinden evreye rzgarla yaylan (Cd,Hg,Pb,As)
Metallerin eritilmesinden (As, Cd, Hg, Pb, Sb, Se)
Demir ve elik endstrisinden (Zn, Cu, Ni, Cr, Cd)
Metal iletmeciliinden (Zn, Cu, Ni, Cr, Cd)
B- Endstri
Plastikler (Co, Cr, Cd, Hg)
Tekstil (Zn, Al, Ti, Sn)
Ev aletleri yapmndan (Cu, Ni, Cd, Zn, Sb)
Aa iletmecilii (Cu, Cr, As)
Rafineri (Pb, Ni, Cr)
C-Havadaki Partikl Ve Dumanlar
ehir, fabrika vs. (Cd, Cu, Pb, Sn, Hg, V)
Metal iletmecilii (As, Cd, Cr, Cu, Mn, Ni, Pb, Sb, Ti, Zn)
Tatlardan (No, Pb, V, Cd)
Fosil yaktlardan (As, Pb, Sb, Se, U, V, Zn, Cd)
D- Tarm
Gbreler (As, Cd, Mn, U, V, Zn)
Hayvansal Gbreler (As, Cu, Mn, Zn)
Kireler (As, Pb)
Pestisidler (Cu, Mn, Zn)
Sulama (Cd, Pb, Zn)
Metal anmas (Fe, Pb, Zn)
E- Atklar
Lam (Cd, Cr, Cu, Hg, Mn, Mo, Ni, Pb, V, Zn)
Kazma ve delmeler (As, Cd, Fe, Pb)
Kller (Cu, Pb)
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
37/71
26
0
1
2
3
4
5
6
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
stasyonlar
Znkonsantrasyonu
ekil 4.1. Zn konsantrasyonu (kuru arlkgg1).
4.2. Demir
alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Fe konsantrasyonlar
standart hatalaryla birlikte Tablo 4.3 ve ekil 4.2de verilmektedir.
Yeryznde en fazla bulunan elementlerden biri olan demir, modern endstrinin temel
maddesi olup ulatrma ara ve gereleri, inaatlar, makine ve donatm, domestik
uygulamalar, elik sanayi gibi, birok kullanm alanna sahiptir. Doada bulunan balca
demir mineralleri, Hematit (Fe2O3), Manyetit (Fe3O4), Limonit veya Geolit (2Fe2O3, 3H2O) ve
Siderittir.
Demir, canllarn vcudunda tm yaam sreci ierisinde temel bir gereksinim olarak, yaa
cinsiyete, beslenmeye ve salk durumuna gre deiik miktarlarda bulunmaktadr. Normal
arlkta (70 kg) bir insann vcudunda toplam olarak 45 g (60-70 ppm) kadar demir
bulunmaktadr.
Demir canl organizmalar iin gerekli bir element olduu gibi eksiklii veya fazlal vcutta
eitli olumsuz etkilere neden olmaktadr. Gda yolu ile fazla demir alnmas sonucu meydana
gelen bozukluklar metabolik ve genetik faktrlere bal olarak ortaya kmaktadr.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
38/71
27
Balda bulunan eser elementlerden biri olan Fein doal miktar mevsimsel farkllklara, bal
eidine ve arnn nektar toplama blgelerine gre deimektedir[10]
Elde edilen Fe sonularn incelediimizde; en dk deerin kontrol grubumuz olan 17 nolu
istasyonda olup 0,57 gg 1olduu en yksek deerin ise 15 nolu istasyonda olup 8,74 gg
1olduu gzlendi. Tablo 4.2de grld gibi Fe kirlenmesine neden olan en nemli
kaynaklar metal anm ile kazma ve delmelerdir[50].
Tablo 4.3. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Fe
konsantrasyonu (gg 1)
rnekler Ort/S.Hata Minimum Maksimum
1 1,400 0,024 0,9014 1,89972 1,2421 0,024 0,5285 1,95583 3,5727 0,046 2,5797 4,56584 2,5239 0,025 0,3367 4,71135 3,7430 0,016 0,1392 7,34696 2,0391 0,062 1,7255 2,35287 5,4626 0,020 5,2324 5,69298 1,2416 0,074 0,8389 1,64449 5,3030 0,049 4,2703 6,357010 3,6563 0,048 2,2761 5,0366
11 5,5655 0,002 5,9738 5,157312 2,1900 0,094 1,9348 2,445213 3,2437 0,058 2,4134 4,074214 3,6538 0,010 2,3067 5,00115 8,7431 0,096 8,324 9,162416 2,6524 0,083 2,2812 3,023717 0,5724 0,006 0,3981 0,746818 5,0287 0,095 4,8591 5,198419 5,9045 0,051 5,6481 6,161220 5,9647 0,081 5,6821 6,2475
21 3,4908 0,004 2,4561 4,525622 5,1921 0,064 4,4992 5,880023 4,1127 0,079 3,2332 4,992424 5,2146 0,084 4,1021 6,327325 5,1066 0,050 4,6103 5,60326 6,0633 0,091 6,7418 5,0391
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
39/71
28
0
2
4
6
8
10
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
stasyonlar
Fekonsantrasyon
ekil 4.2. Fe konsantrasyonu (kuru arlkgg1).
4.3. Krom
alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Cr konsantrasyonlar
standart hatalaryla birlikte Tablo 4.4 ve ekil 4.3de verilmektedir.
Krom yerkabuunda % 0,037 orannda, zellikle krom cevheri (FeCr2O4) eklinde bulunur.
Ayrca sanayide korozyona kar korunmas gereken makine paralarnn kaplanmasnda
kullanlr [12]. Krom ayrca kromaj, krom elik yapm, kaynaklk, dericilik, fotoraflk ve
boya sanayisinde kullanlmaktadr. Cr+6 bileikleri, deride alerjik dermatit yapabilir.
Solunumla alnan krom tozlar, farenjit ve bronite neden olur. Cr+6ya devaml maruz
kalnd zaman, iilerde burun blmesinin delindii grlr. Almanlar, 1936 ylnda, krom
tozuna maruz kalan iilerde akcier kanserinin olutuunu tespit etmitir [16].
Aratrmadan elde ettiimiz sonular arasnda en yksek Cr konsantrasyonu 8 numaral
istasyonda ve 1,89 gg 1olarak gzlendi.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
40/71
29
Tablo 4.4. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Cr
konsantrasyonu (gg 1)
rnekler Ort/S.Hata Minimum Maksimum
1 1,0773 0,028 0,8791 1,27562 0,9447 0,007 0,9379 0,95163 1,1045 0,002 1,0161 1,19294 0,8932 0,054 0,7594 1,02715 0,8988 0,069 0,8389 0,95896 0,8512 0,085 0,6906 1,01207 0,7631 0,037 0,4706 1,05578 1,8968 0,062 1,1495 2,64429 0,7607 0,065 0,5311 0,990410 0,7797 0,074 0,6290 0,9306
11 0,8220 0,052 0,6031 1,041012 1,0471 0,039 0,7528 1,341413 0,8239 0,086 0,6623 0,985614 0,7287 0,040 0,5202 0,937415 0,8019 0,045 0,5891 1,014816 0,7988 0,018 0,6961 0,901517 0,0939 0,007 0,0938 0,09418 0,9537 0,047 0,9130 0,994519 0,8930 0,064 0,6637 1,122420 0,7856 0,064 0,4704 1,100921 0,7777 0,023 0,4976 1,0578
22 0,9911 0,054 0,9437 1,038723 0,7751 0,026 0,6658 0,884524 0,8378 0,093 0,7567 0,919025 0,8192 0,031 0,6188 1,019826 0,8904 0,071 0,7418 1,0391
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
41/71
30
0
0,5
1
1,5
2
2,5
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
stasyonlar
Crkonsantrasyon
ekil 4.3. Cr konsantrasyonu (kuru arlkgg1).
4.4. Kurunalma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Pb konsantrasyonlar
standart hatalaryla birlikte Tablo 4.5 ve ekil 4.4de verilmektedir.
Kurun ok eski alardan beri bilinen 7 metalden biridir. Doal olarak Sersit (PbCO3),
Anglesit (PbSO4), Bournonit (Pb5Sb4Sb11) ve Galenit (PbS) mineralleri halinde bulunur.
Kurun, gerek dk erime noktas ve gerekse dayankll nedeniyle gnmz endstrisinde
geni bir uygulama alan bulmutur. Zamanmzda en fazla akmlatr yapmnda
kullanlmaktadr. kinci olarak ise benzine, motor vuruntusunu nlemek iin farkl tetra alkil
kurun bileiklerinin ilave edilmesidir. Su borularnn ou da kurundan yaplmaktadr.
Kurun, hava, su ve topraktan bitki ve hayvanlara, gda zincirinin bir gerei olarak da bunlar
tketen insanlara gemektedir (ekil 4.5). Havadaki kurun, genellikle bitkilerin yenebilen
ksmlar ve yapraklarnda toplanmakta veya ieklerin iinde hapsedilmektedir [10].
Baldaki ar metalin (Pb-Cd gibi) dk konsantrasyonunun deimesinde kirletici
kaynaklarn yansra deiik bitki tr, arlarn beslenme aral, mevsimler yln belli
zamanlar, yamur ve arlarn su itii kirli nehir azlar gibi faktrler etkili olmaktadr [3].
Aratrmamzdaki Pb sonularnda deerler 0,021,50 gg1 arasnda deimektedir. En
yksek Pb konsantrasyonu 20 numaral istasyonda, en dk Pb konsantrasyonu ise 17 noluistasyonda gzlendi.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
42/71
31
Tablo 4.5. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Pb
konsantrasyonu (gg 1)
rnekler Ort/S.Hata Minimum Maksimum
1 0,2905 0,053 0,2711 0,3100
2 0,3000 0,057 0,2506 0,35013 0,1996 0,029 0,1312 0,25814 0,4953 0,013 0,1374 0,85325 0,78980 0,009 0,1751 1,4047
6 0,8946 0,046 0,3350 1,4543
7 0,9638 0,025 0,6821 1,2455
8 0,4206 0,089 0,3428 0,4986
9 0,4687 0,046 0,0427 0,8948
10 0,1623 0,056 0,1533 0,1715
11 0,7159 0,089 0,0323 1,399612 0,1280 0,059 0,0456 0,2105
13 0,2636 0,054 0,2631 0,264214 0,3942 0,019 0,2038 0,584715 0,6877 0,005 0,4717 0,9038
16 0,5843 0,044 0,4027 0,7661
17 0,0205 0,008 0,0198 0,021218 0,7463 0,073 0,5892 0,9035
19 0,6241 0,036 0,4353 0,813120 1,5062 0,103 1,4164 1,596021 0,6464 0,025 0,2777 1,0151
22 0,3399 0,064 0,2618 0,418023 0,5496 0,048 0,3345 0,7648
24 0,6002 0,074 0,5310 0,669425 0,9921 0,034 0,4032 1,5812
26 0,6576 0,013 0,53550 0,7798
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
43/71
32
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,21,4
1,6
1,8
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
stasyonlar
Pbkonsantrasyo
nu
ekil 4.4. Pb konsantrasyonu (kuru arlkgg1).
ekil 4. 5.nsann kurun alm kaynaklar [10].
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
44/71
33
4.5. Mangan
alma alanmzdaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Mn konsantrasyonlar
standart hatalaryla birlikte Tablo 4.6 ve ekil 4.6da verilmektedir.
Mangan balca dkme demir ve elikte, kkrdn zararl etkisini gidermede, su borular,
stma ve havalandrma sistem ve aletlerinde, bina, kpr, baraj, beton, yol kaplamalar ve
benzeri yaplarda, ila, cam, gbre sanayinde ve tula yapmnda kullanlmaktadr.
Organizmadaki mangan miktar ok dktr. Vcuttaki miktar % 0,00005 kadar olup,
demir, bakr ve inko miktarndan ok azdr. Organizmada en ok kemik, karacier, bbrek,
pankreas, meme bezleri ve dier salg
bezlerinde bulunur. nsanlarda yksek mangan tketimikronik mangan zehirlenmelerine neden olmaktadr. Demir ve inko gibi mangan da ok az
absorbe edilmekte ve balca barsak ve safra kesesi yoluyla dar atlmaktadr [10].
Aratrmamzda elde ettiimiz sonular arasnda en yksek Mn konsantrasyonu 4 numaral
istasyonda ve 1,5611 gg1 olarak tespit edilmitir.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
45/71
34
Tablo 4.6. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki
Mn konsantrasyonu (gg 1).
rnekler Ort/S.Hata Minimum Maksimum
1 0,9313 0,038 0,8983 0,96452 1,0537 0,013 1,042 1,06563 1,1155 0,025 1,0065 1,22474 1,5611 0,097 1,4769 1,64545 1,0780 0,050 1,0341 1,12216 1,1547 0,062 1,1003 1,20917 1,2099 0,092 1,1302 1,28968 1,0394 0,033 1,0108 1,06829 1,5098 0,013 1,2383 1,7815
10 1,3304 0,077 1,0901 1,570911 0,7902 0,041 0,6676 0,912912 1,2719 0,023 1,2519 1,29213 1,0876 0,045 0,9617 1,213514 0,8464 0,024 0,7388 0,95415 0,9535 0,001 0,8656 1,041516 0,8635 0,026 0,7542 0,972917 0,0273 0,005 0,0138 0,04118 1,1381 0,036 0,8466 1,429619 0,8391 0,018 0,8233 0,855
20 0,7836 0,083 0,7109 0,856421 0,9141 0,033 0,7983 1,0322 0,9938 0,056 0,9448 1,04323 1,4192 0,007 1,2395 1,59924 0,9564 0,020 0,8521 1,060725 0,5802 0,028 0,4692 0,691326 1,2319 0,072 1,0829 1,3809
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
stasyonlar
Mnkonsantrasyon
ekil 4.6. Mn konsantrasyonu (kuru arlkgg1).
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
46/71
35
4.6. Nikel
alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Ni konsantrasyonlar
standart hatalaryla birlikte Tablo 4.7 ve ekil 4.7de verilmektedir.
Nikele maruz kalan kiilerde, salkl insanlara gre burun kanseri riski 150 kez, akcier
kanseri riski ise 5 kat daha fazla olduu belirlenmitir. Nikel karbonille zehirlenmede, ba
ars, ba dnmesi, kusma, gste skma, ksrk, souk ter, bilin kayb, grlen
semptomlardr [16]. Aratrmamzda elde ettiimiz sonular arasnda en yksek Ni
konsantrasyonu 22 numaral istasyonda ve 1,4399 gg1olarak tespit edilmitir.
Tablo 4.7. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Ni
konsantrasyonu (gg 1).
rnekler Ort/S.Hata Minimum Maksimum
1 0,9995 0,057 0,9496 1,04962 0,9406 0,016 0,9267 0,95463 0,9549 0,008 0,8611 1,04884 1,1958 0,056 1,0612 1,33165 0,9912 0,063 0,9366 1,0459
6 0,8827 0,010 0,7874 0,97827 0,9477 0,068 0,8888 1,00668 1,2931 0,051 1,0754 1,51099 0,8312 0,058 0,7807 0,8817
10 0,8760 0,001 0,7883 0,963911 1,4266 0,091 0,7412 2,112112 1,0508 0,096 0,8807 1,220913 0,8660 0,060 0,8140 0,918114 0,8202 0,044 0,7815 0,85915 0,8221 0,095 0,7398 0,9046
16 0,8331 0,040 0,7978 0,868417 0,0378 0,007 0,0531 0,022718 0,9841 0,008 0,9771 0,991219 0,7751 0,078 0,7072 0,843220 0,9352 0,033 0,9061 0,964521 0,8186 0,022 0,7128 0,924522 1,4399 0,072 0,7707 2,109123 0,7936 0,034 0,7641 0,823224 0,8906 0,076 0,8243 0,957125 0,9466 0,003 0,9434 0,949826 0,9190 0,090 0,7543 1,0837
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
47/71
36
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
stasyonlar
Nikonsantrasyo
nu
ekil 4.7. Ni konsantrasyonu (kuru arlkgg1).
4. 7. Kadmiyum
alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Cd konsantrasyonlar
standart hatalaryla birlikte Tablo 4.8 ve ekil 4.8de verilmektedir.
Kadmiyumun doada tek ba
na yer ald
bir minerali yoktur. inko minerallerinde CdCO3veya CdS halinde ve doada % 1i gemeyen oranda bulunmaktadr. Miktar dier metallere
gre daha dktr ve bilinen herhangi bir biyolojik fonksiyonu da bulunmamaktadr.
Kadmiyum yaygn olarak mrekkep ve boyalarda pigment maddesi olarak (% 21), ounlukla
PVC olmak zere plastik maddelerin stabilize edilmesinde (% 15), alamlarda(% 7,5), Ni-Cd
pillerinde (% 3), fungisitler ve eitli elektrik malzemelerinde (% 8,5) orannda
kullanlmaktadr. En nemli kullanm alan ise elektroliz maddesi olarak tketilmesidir.
inko, kadmiyum, kurun, bakr, demir ve elik retimi srasnda bu cevherlerin temizlenmesi
ve saflatrlmas iin uygulanan ilemler, kadmiyum kirliliinin esas kaynan oluturur. Bu
kadmiyumun ou atmosfere serbest braklr ve ayn zamanda PVC plastikleri, eski lastikler,
metal artklar, fosil yaktlarn yaklmas, atmosferik kadmiyum miktarnn artmasna neden
olmaktadr. Atmosfere ulaan kadmiyum ok abuk oksitlenerek kadmiyum oksit haline
dnr ve serpinti yoluyla tekrar yeryzne dner. Bitkiler tarafndan ise sper fosfat
gbrelenmesi sonucunda alnabilmektedir[10]. Aratrmamzdaki Cd sonularnda deerler
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
48/71
37
0,098-0,242gg1 arasnda saptanmtr. alma alannda Cd kirlenmesinin en yksek olduu
istasyon 19 numaral istasyondur.
Tablo 4.8. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Cd
konsantrasyonu (gg 1).
rnekler Ort/S.Hata Minimum Maksimum
1 0,186 0,006 0,1899 0,19262 0,195 0,009 0,1871 0,20413 0,198 0,019 0,1817 0,2158
4 0,209 0,002 0,2073 0,21195 0,143 0,043 0,1063 0,1812
6 0,191 0,028 0,1669 0,16697 0,163 0,039 0,1292 0,19788 0,164 0,043 0,1268 0,20169 0,150 0,054 0,1031 0,1982
10 0,152 0,059 0,1011 0,203511 0,160 0,058 0,1101 0,210912 0,155 0,048 0,1135 0,197713 0,177 0,028 0,1527 0,202514 0,160 0,024 0,1399 0,181715 0,167 0,056 0,1185 0,216616 0,141 0,048 0,1002 0,183717 0,098 0,009 0,0905 0,106918 0,131 0,038 0,0988 0,165119 0,242 0,069 0,1825 0,302320 0,1747 0,087 0,0990 0,250621 0,1525 0,058 0,1020 0,2030
22 0,1431 0,044 0,1048 0,181523 0,1423 0,047 0,1008 0,183924 0,1508 0,040 0,1159 0,185825 0,1781 0,090 0,0995 0,2568
26 0,1460 0,049 0,1033 0,1889
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
49/71
38
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
stasyonlar
Cdkonsantrasyonu
ekil 4.8. Cd konsantrasyonu (kuru arlkgg1).
4.8. Bakr
alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Cu konsantrasyonlar
standart hatalaryla birlikte Tablo 4.9 ve ekil 4.9da verilmektedir.
Doaya geni birekilde yaylm olan bakr gnmzde bilhassa elektrik, makine veotomotiv sanayinde ve eitli alamlarda, dekoratif kaplama ve eitli ss eyalarnda, altn
alamlarnda kullanlmaktadr. Fizyolojik faaliyetlerin devam iin gerekli bir element olan
bakr, proteinlerin ilevlerinde rol oynamakta ve ayrca vcuttaki tm kimyasal tepkimelerde
katalizr grevini yapmaktadr.
Normal beslenme dnda bulama ve baka nedenlerle alnan bakr vcutta toksik etki
yapmaktadr. Vcuda gereinden fazla alnan bakr birikim yapmakta ve Wilson hastal
olarak bilinmektedir. 620 ya arasnda grlen bu hastaln belirtileri arasnda, sinir sistemi
bozukluu, karacier sirozu, gzlerde renk halkas oluumlar saylabilir. Bu arada ince
barsakta bakr absorpsiyonuyla birlikte, karacier, bbrekler ve beyinde birikim yaparak
vcutta birtakm bozukluklara neden olmaktadr.
Baldaki bakr miktar dier eser elementlerde olduu gibi bu elementin evresel dalm ile
ilgilidir. Ayrca arlarn beslenmesi ve mevsimler de rol oynamaktadr [10].
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
50/71
39
alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki en dk Cu
konsantrasyonu 17 nolu istasyonda 0,01 gg 1, en yksek Cu konsantrasyonu ise 8 nolu
istasyonda 0,72 gg 1 olarak gzlenmitir.
Tablo 4.9. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Cu
konsantrasyonu (gg 1).
rnekler Ort/S.Hata Minimum Maksimum
1 0,1148 0,001 0,1136 0,11622 0,1579 0,012 0,147 0,16893 0,1969 0,049 0,1539 0,244 0,1781 0,064 0,1222 0,2345 0,2143 0,062 0,1602 0,2685
6 0,2166 0,046 0,1759 0,25747 0,2245 0,052 0,0927 0,35638 0,7258 0,084 0,3928 0,05889 0,1333 0,050 0,0899 0,1768
10 0,1843 0,057 0,1342 0,234511 0,1947 0,011 0,2046 0,184912 0,3746 0,012 0,277 0,472313 0,1660 0,057 0,1161 0,216114 0,1620 0,075 0,0968 0,227415 0,1853 0,048 0,1436 0,2271
16 0,1499 0,076 0,0839 0,216117 0,0164 0,013 0,0051 0,027818 0,1103 0,021 0,0914 0,129319 0,2380 0,022 0,2187 0,257320 0,1891 0,005 0,1847 0,193721 0,1780 0,062 0,124 0,232222 0,2147 0,057 0,1648 0,264723 0,1986 0,031 0,171 0,226424 0,1557 0,024 0,1346 0,176825 0,1905 0,016 0,1762 0,204926 0,1635 0,056 0,1148 0,2123
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
51/71
40
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
stasyonlar
Cukonsantrasy
onu
ekil 4.9. Cu konsantrasyonu (kuru arlkgg1).
4.9. Selenyum
alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerindeki Se konsantrasyonlar
standart hatalaryla birlikte Tablo 4.10 ve ekil 4.10da verilmektedir.
Selenyum 1817de Berzelius tarafndan, slfrik asidin retim atklarnda bulunmutur. En
yaygn olan ekli, maden grnndeki billurlu gri selenyumdur. Selenyum, kimyasal
bakmdan kkrde benzer, havada selenyum dioksit vererek mavi alevle yanar; halojenlerle,
hidrojenle, kkrtle ve fosforla birleir. Selenyum bitkiler tarafndan ancak selenat formunda
alnabilir. Selenyum hayvanlar iin gerekli olan bir elementtir. Selenyum eksiklii, ineklerde
bir kas hastalna neden olur. Sodyum selenatn 0,2 gramnn insanlarda toksik etki yapt,
hayvanlarda 0,5 gramnn ldrc olduu saptanmtr [29].
Aratrmadan elde ettiimiz sonular arasnda en yksek Se konsantrasyonu 14 numaral
istasyonda ve 0,5801 gg 1olarak tespit edilmitir.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
52/71
41
Tablo 4.10. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Se
konsantrasyonu (gg 1).
rnekler Ort/S.Hata Minimum Maksimum
1 0,0604 0,006 0,0857 0,03522 0,0503 0,003 0,0606 0,04023 0,0306 0,002 0,0415 0,01984 0,0690 0,008 0,0506 0,08745 0,0477 0,008 0,0408 0,05486 0,0953 0,001 0,0936 0,0977 0,0648 0,004 0,0453 0,08458 0,0342 0,007 0,0461 0,02129 0,0286 0,008 0,0091 0,048210 0,0448 0,004 0,0127 0,0769
11 0,0954 0,005 0,0914 0,099412 0,4574 0,008 0,3484 0,566513 0,0857 0,003 0,0446 0,126914 0,5801 0,009 0,6721 0,488315 0,0813 0,007 0,0798 0,082916 0,0172 0,001 0,0209 0,013717 0,0060 0,002 0,0047 0,007318 0,0138 0,002 0,0029 0,024819 0,0494 0,005 0,0746 0,024320 0,0290 0,005 0,0398 0,018221 0,0589 0,006 0,0351 0,0829
22 0,0706 0,007 0,0467 0,094723 0,0536 0,005 0,0871 0,020124 0,0539 0,006 0,0135 0,094325 0,0820 0,002 0,0818 0,082726 0,0634 0,002 0,0505 0,0765
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
53/71
42
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
stasyonlar
Sekonsantra
syonu
ekil 4.10. Se konsantasyonu (kuru arlkgg 1).
4.10. ANOVA Testi
Ortalamalarn istatistiksel analizinde ANOVA testi ve Post Hoc. olarak Duncan testi
uygulanarak istasyonlar arasnda element konsantrasyonu bakmndan fark olup olmad
tespit edilmeye allmtr. Bu testte P
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
54/71
43
Tablo 4.11. Cd, Pb, Fe, Cu ve Zn elementleri iin ANOVA testi sonular.
rn. Cd Pb Fe Cu Zn
1 0,1860,01 bcd 0,2900,05 bcd 1,4000,02 ab 0,1140,01 b 3,6350,07abc
2 0,1950,01 bcd 0,3000,05 bcd 1.2420.02 ab 0,1570,01 b 1,7830,06 ab
3 0,1980,01 bcd 0,1990,02 bc 3,5720,04 ab 0,1960,04 b 4,6460,22 c
4 0,2090,01 cd 0,4950,01cd 2,5230,02 ab 0,1780,06 b 3,0150,05 abc
5 0,1430,04 bc 0,7890,01 de 3,7430,01 ab 0,2140,06 b 3,5150,03 abc
6 0,1910,02 bcd 0,8940,04 def 2,0390,06 ab 0,2160,04 b 2,7890,01 ab
7 0,1630,03 bcd 0,9630,02 fg 5,4620,02 b 0,2240,05 b 2,5480,05 ab
8 0,1640,04 bcd 0,4200,08 cd 1,2410,07 ab 0,7250,08 c 4,5330,01 c
9 0,1500,05 bc 0,4680,04 cd 5,3030,04 b 0,1330,05 b 3,0060,01 abc
10 0,1520,05 bc 0,1620,05 bc 3,6560,04 ab 0,1840,05 b 5,3900,03 d
11 0,1600,05 bcd 0,7150,08 de 5,5650,01 b 0,1940,01 b 2,9540,03 ab
12 0,1550,04 bc 0,1280,05 bc 2,1900,09 ab 0,3740,01 b 3,9330,01 abc
13 0,1770,02 bcd 0,2630,05 bcd 3,2430,05 ab 0,1660,05 b 1,5340,07 ab
14 0,1600,02 bcd 0,3940,01 bcd 3,6530,01 ab 0,1620,07 b 2,3660,04 ab
15 0,1670,05 bcd 0,6870,01 cde 8,7430,09 c 0,1850,04 b 2,2580,08 ab
16 0,1410,04 bc 0,5840,04 cd 2,6520,08 ab 0,1490,07 b 4,8120,02 c
17 0,0980,01 a 0,0200,01a 0,5720,01 a 0,0160,01 a 1,2930,01 a
18 0,1310,03 bc 0,7460,07 de 5,0280,09 b 0,1100,02 b 2,0700,02 ab
19 0,2420,06 d 0,6240,03 cde 5,9040,05 b 0,2380,02 b 2,3790,08 ab
20 0,1740,08 bcd 1,5060,10 g 5,9640,08 b 0,1890,01 b 3,0990,05 abc
21 0,1520,05 bc 0,6460,02 cde 3,4900,01 ab 0,1780,06 b 2,3700,06 ab
22 0,1430,04 bc 0,3390,06 bcd 5,1920,06 b 0,2140,05 b 2,1990,02 ab
23 0,1420,04 bc 0,5490,04 cd 4,1120,07 ab 0,1980,03 b 4,9310,07 c
24 0,1500,04 bc 0,6000,07 cde 5,2140,08 b 0,1550,02 b 3,5130,09 abc
25 0,1780,09 bcd 0,9920,03 fg 5,1060,05 b 0,1900,01 b 4,1750,05 c
26 0,1460,04bc 0,6570,01 cde 6,0630,09 b 0,1630,05 b 2,3710,04 ab
Ayn stunda gsterilen farkl harfler p< 0,05 (ANOVA) seviyesinde istasyonlar arasnda nemli
farklln olduunu gstermektedir.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
55/71
44
Tablo 4.12. Mn, Cr, Ni ve Se elementleri iin ANOVA testi sonular.
rn. no Mn Cr Ni Se
1 0,9310,03 b 1,0770,02b 0,9990,05 b 0,0600,01.bc
2 1,0530,01b 0,9440,01 b 0,9400,01 b 0,0500,02 bc
3 1,1150,02b 1,1040,01 b 0,9590,01 b 0,0300,03 bc
4 1,5610,09b 0,8930,05 b 1,1980,05 bc 0,0690,03 bc
5 1,0780,05b 0,8980,06 b 0,9910,06 b 0,0470,04.bc
6 1,1540,06b 0,8510,08 b 0,8820,01 b 0,0950,03.c
7 1,2090,09 b 0,7630,03 b 0,9470,06 b 0,0640,02 bc
8 1,0390,03 b 1,8960,06 c 1,2930,05 bc 0,0340,01 bc
9 1,5090,01 c 0,7600,06 b 0,8310,05 b 0,0280,01 b
10 1,3300,07b 0,7790,07 b 0,8760,01 b 0,0440,03 bc
11 0,7900,04b 0,8220,05 b 1,4260,09 bc 0,0950,02.c
12 1,2710,02b 1,0470,03 b 1,0500,09 b 0,4570,01.de
13 1,0870,04b 0,8230,08 b 0,8660,06 b 0,0850,04.c
14 0,8460,02b 0,7280,04 b 0,8200,04 b 0,5800,01.e
15 0,9530,01b 0,8010,04 b 0,8220,09 b 0,0810,01.c
16 0,8630,02b 0,7980,01 b 0,8330,04 b 0,0170,03 ab
17 0,0270,01a 0,0930,01a 0,0370,01 a 0,0060,01a
18 1,1380,03b 0,9530,04 b 0,9840,01 b 0,0130,05 ab
19 0,8390,01b 0,8930,06 b 0,7750,07 b 0,0490,03 bc
20 0,7830,08 b 0,7850,06 b 0,9350,03 b 0,0290,02b
21 0,9140,03 b 0,7770,023 b 0,8180,02 b 0,0580,06 bc
22 0,9930,05b 0,9910,054 b 1,4390,07 c 0,0700,01 c
23 1,4190,01b 0,7750,026 b 0,7930,03 b 0,0530,05 bc
24 0,9560,02 b 0,8370,093 b 0,8900,07 b 0,0530,02.bc
25 0,5800,02b 0,8190,031 b 0,9460,01 b 0,0820,01 c
26 1,2330,07 b 0,8920,071 b 0,9110,09 b 0,0610,01 bc
Ayn stunda gsterilen farkl harfler p< 0,05 (ANOVA) seviyesinde istasyonlar arasnda nemli
farklln olduunu gstermektedir.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
56/71
45
4.11. Faktr Analizi
Elde edilen sonularn kolayca deerlendirilebilmesi asndan bal rneklerimize Faktr
analizi uyguland.
Kayseri yresindeki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerine faktr analizi uygulanm ve
elde edilen sonular Tablo 4.13de verilmitir. Tablo incelendiinde zdeeri 1den byk
olan 2 faktr (F) bulunduu grlmektedir. zdeerin 1den byk olmas durumunda
deikenlere ait farkl kaynaklarnda var olduu sonucuna varlr. Bu iki faktr iin tespit
edilen toplam varyans deeri %75dir. Bir numaral faktrn % 51lik bir deerle toplam
varyansa daha fazla katkda bulunduu grlmektedir. 2 numaral faktr ise % 24lk deerle
onu izlemektedir.
Tablo 4.13. Bal rneklerine ait faktr analizi istatistiksel deerleri (*=g g-1, S.D.=
standart sapma).
Deiken Ortalama* S.D. Faktr Varyans z deer %varyans Toplam
varyans
Cr 0,9498 0,031 1 1,000 4,655 51,721 51,721
Cu 0,2013 0,034 2 1,000 2,177 24,189 75,910
Ni 0,9335 0,048 3 1,000 0,949 10,547 86,457
Mn 1,0261 0,051 4 1,000 0,463 5,140 91,598
Zn 3,1202 0,060 5 1,000 0,353 3,919 95,517
Pb 0,5554 0,049 6 1,000 0,243 2,695 98,211
Cd 0,1642 0,042 7 1,000 0,132 1,467 99,679
Se 0,0893 0,006 8 1,000 0,210 0,234 99,913Fe 4,3870 0,071 9 1,000 0,0078 0,0870 100,000
Tablo 4.13de etkili faktrlerin saysnn 2 olduu grlmektedir. Bu nedenle verilerin daha
salkl deerlendirilebilmesi iin iki faktrl faktr analizi uygulamasna gerek duyulmutur.
Sonuta faktr analizi iki faktr iin yeniden uygulanm ve elde edilen sonular Tablo
4.14de verilmitir.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
57/71
46
Tablo 4.14. Bal rneklerine ait iki faktrl FA sonular.
Deiken Faktr Varyans z deer %varyans Toplam
varyans
Cr 1 0,844 4,655 51,721 51,721
Cu 2 0,839 2,177 24,189 75,910
Ni 3 0,799
Mn 4 0,929
Zn 5 0,941
Pb 6 0,962
Cd 7 0,635
Se 8 0,174
Fe 9 0,709
Tablo 4.14 incelendiinde, Se dndaki tm deikenler iin elde edilen varyans deerinin
0,60dan byk olduu grlmektedir. Pb iin aklanabilen varyans % 96 civarndadr.
zdeeri 1den byk olan 2 faktr iin toplam varyans % 75dir.
Tablo 4.15. Bal rneklerine ait iki faktrl zm iin faktr matrisi.
Deiken Faktr 1 Faktr 2
Cr -0,125 0,910
Cu 0,482 0,779
Ni 0,832 0,327
Mn 0,964 -0,0168
Zn 0,970 0,0168Pb 0,950 0,246
Cd 0,0494 0,796
Se 0,0380 0,415
Fe 0,835 -0,104
2 faktr iinfaktr matrisi sonularnn verildii Tablo 4.15deki deerler incelendiinde,
Faktr 1in Zn zerinde olduka byk faktr ykne (0,97) sahip olduu grlmektedir.Ayrca Mn, Pb, Fe ve Ni zerinde de etkilidir.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
58/71
47
Faktr 2nin de Cr zerinde olduka byk faktr ykne (0,91) sahip olduu grlmektedir.
Ayrca Cd ve Cu zerinde de etkilidir.
Bu sonular dorultusunda, Faktr 1in kkeninin ierdii yksek Zn miktar ile arclk
ekipman ve malzemelerinden kaynakland ayrca da Mn miktar ile toprak kkenli olduu
yani gbreler ve tarm ilalarndan kaynakland dnlebilir
Faktr 2nin ise yksek Cr, Cd, ve Cu younluu ile plastik kaynakl ve trafik kkenli olduu
yorumu yaplabilir.
8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi
59/71
5. BLM
TARTIMA VE SONU
evre