1

Waldemar Antoni Kozowski

Kazimierz Pawe JANCZYKOWSKI

i jego dokonania 1888 1972

- wydanie II poprawione, rozszerzone i uzupenione -

Ksik dedykuj onie i dzieciom

z podzikowaniem za cierpliwo

dla mojej bezinteresownej i pracochonnej

pasji autorsko-wydawniczej

Chem 2011

2

Cokolwiek ojczyzny si tyczy

Od niepamici uchroni.

Konsultacje, recenzje dr Tomasz Demidowicz AWF Warszawa. Zam. Wydz. AWF Biaa Podlaska

Zakad Historii i Organizacji Kultury Fizycznej

Copyright by Waldemar Antoni Kozowski

Projekt okadki: Waldemar Antoni Kozowski

www.waldemark.hostil.pl (autora)

Google: Waldemar Antoni Kozowski

F.U.H. J.M. BAKUN

ISBN : 83 916993 4 X

http://www.waldemark.hostil.pl/

3

Powysz ksik sponsorowali :

Rodzina

Janczykowskich Kossowskich

4

Spis Treci

Od autora .............................................................................................. 6

ROZDZIA I Lata: 25 stycze 1888 r. lipiec\sierpie 1918 r. . 17

ROZDZIA II Pionier wychowania fizycznego i sportu .............. 21

ROZDZIA III Pionier ruchu krajoznawczo-turystycznego

i wspczesnej aktywnej turystyki: ....................... 26

ROZDZIA IV Pionier Ligi Ochrony Przyrody ........................... 38

ROZDZIA V Archeolog ............................................................... 41

ROZDZIA VI Etnograf, regionalista, kustosz, kierownik

muzeum ................................................................. 45

ROZDZIA VII Tajne nauczanie okres okupacji ..................... 52

ROZDZIA VIII Dziaalno literacko-dydaktyczna

organizacje, wyrnienia. .................................. 55

BIBLIOGRAFIA ( rda i opracowania) ...................................... 60

KORT TENISOWY Czarniecczykw w Chemie. ................... 61

5

Kazimierz Pawe JANCZYKOWSKI (1888 - 1972)

Pionier wychowania fizycznego i sportu oraz ruchu krajoznawczo-

turystycznego i systemu struktur ochrony przyrody i rodowiska;

Nauczyciel wychowania fizycznego oraz geografii, geologii i astronomii;

Regionalista, archeolog, etnograf, kustosz i wsptwrca muzeum.

Twrca chemskiego szkolnego i miejskiego systemu wycieczek, wdrwek i

obozw, ruchu krajoznawczo-turystycznego oraz wspczesnej aktywnej turystyki.

Jako pierwszy tworzy wraz z modzie system zachowania i ochrony przyrody

i rodowiska dla potomnych.

Opracowywa nowe szlaki wycieczkowe naukowo-dydaktycznie na prob

KOSL;

*Jego wielkie odkrycie dziewisi popocholistny; i rezerwat Stawska Gra.

6

Od autora

Aby podrowa musisz mie pasj i dusz romantyka,

Wtedy dusza jak ptak zaniesie Ci na kraniec wiata,

Lepiej zrozumiesz filozofi natury i obcowania z przyrod,

A moc przyrody da ci si tworzenia! (Autor)

Jak sigam pamici (na pocztku 1954 r. los PRL rzuci nasz rodzin do

Chema), tu w latach 1954-1963 mieszkaem przy ul. Trubakowskiej, dzielnicy

Pilichonki, najniebezpieczniejszej w regionie. Uczyem si w szkole podstawowej przy

ul. Szpitalnej 14. Uczyli mnie wychowania fizycznego Edward Szaaj i geografii

Marian Modziankowski twrcy powojennego ruchu krajoznawczo-turystycznego

w Chemie. Wprowadzali mnie w wiat turystyki, organizowane przez nich wycieczki

byy niezapomnianym przeyciem bajkowego wiata, szarej rzeczywistoci PRL.

Wanie od mistrza Modziankowskiego na ktrej z gawd po raz pierwszy

dowiedziaem si o K. Janczykowskim. W 1963 r. zamieszkalimy przy

ul. Mickiewicza. Los chcia, e parokrotnie widziaem profesora Janczykowskiego na

spacerze w okolicach I LO Czarniecczykw w Chemie, co mi utkwio w pamici to

charakterystyczna sylwetka, czapka i laska (i zawsze towarzyszya mu kobieta).

Jako jedyny od 1973 r. zgbiam wiedz o historii kultury fizycznej Chema

i ziemi chemskiej. Penetracje i kwerendy dotycz wszelkich dostpnych rde na

obszarze kraju. Sigaj odlegych czasw niektre prowadz do XV w. Kada moja

kolejna ksika, zawiera jedn z form kultury fizycznej tj. wychowanie fizyczne,

sport, rekreacj i wychowanie zdrowotne oraz turystyk jeli uznam, e rda

i wiedza w niej zawarta s wyczerpane.

W 1975 r. na drodze moich bada, pojawia si po raz pierwszy posta

Kazimierza Pawa Janczykowskiego (1888-1972), zafascynowa mnie nie wyobraam

sobie naukowej pisarskiej twrczoci obejmujcych lata 1918-1966 a dotyczcych

Chema, ziemi chemskiej kresw wschodnich Najjaniejszej Rzeczypospolitej nie

przytaczajc jego dokona i jego bada sigajcych prahistorii.

Od wrzenia 1976 r. (wraz z ukoczeniem AWF) rozpoczem prac jako

trener i nauczyciel i wychowania fizycznego w Szkole Podstawowej Nr 6 mieszczcej

si przy ul. Powstacw Warszawy Nr 10 w Chemie. W lutym 1985 r. na prob

Wydziau Kultury Fizycznej i Turystyki Urzdu Wojewdzkiego w Chemie (mieci

si w Gmachu im. PKWN) opracowaem Monografi kultury fizycznej ziemi

chemskiej (w tym dokonania K. Janczykowskiego). Nastpnie w marcu 1986 r. na

prob dyrekcji szkoy, w zwizku z obchodami 25-lecia rocznicy powoania SP Nr 6

w Chemie, opracowaem materiay charakteryzujce dorobek K. Janczykowskigo.

Z mojej te inicjatywy SP Nr 6 w Chemie nosi Jego imi, (szko powoano w 1961r.,

7

pocztkowo miecia si w Gmachu im. PKWN w Chemie, przeniesiona docelowo,

tu mieci si obecnie). Nadanie szkole patrona Kazimierza Pawa Janczykowskiego

odbyo si 14 padziernika 1986 r. (na 25-lecie szkoy). Moje w\w materiay stay si

wasnoci szkoy, i s wykorzystywane dla potrzeb patrona szkoy.

Z perspektywy czasu (stanowczo twierdz, e jako jedyny) spenetrowaem

archiwum Kazimierza Pawa Janczykowskiego i dokonaem w 1990 r. jej ostatecznej

kwerendy, szczeglnie wszelkich niuansw sfery kultury fizycznej w Chemie przy

ul. Sienkiewicza Nr 14a\34, tu w latach 1968-1972 mieszka, a crka Krystyna

opiekowaa si ojcem, traci wzrok, a w latach 1944-1968 mieszka skromnie przy

ul. Czarnieckiego w mieszkaniu poydowskim obok szkoy w ktrej uczy od 1918 r.

Cho przyznam, e inne wtki jakby z poza sfery kultury fizycznej bardzo mnie te

zaintrygoway, w tym co tworzy Lig Ochrony Przyrody, inne organizacje,

pracownie szkolne szczeglnie geograficzn i biologiczn i dziaalno dydaktyczno-

pisarsk oraz inne wtki i szczegliki z poza kultury fizycznej. Los tak sprawi, e od

momentu opuszczenia w\w lokum *rdowe archiwum K. P. Janczykowskiego

(przestao)-ju nie istnieje, a unikalne zasoby jego zostay niefrasobliwie rozproszone,

a jego fragmenty znajduj si m. in. w I LO im. Stefana Czarnieckiego, SP Nr 6,

Bibliotece Publicznej, Muzeum, O. PTTK i w posiadaniu crki Teresy w Chemie ,

a inne gdzie po prostu bezpowrotnie przepady.

W 1995 r. Zarzd VI zajazdu Czarniecczykw 22-24 wrzenia 1995 r.

reprezentowany przez Wadysawa Adama Plut zaproponowa mi, napisanie

materiau o dorobku profesora Kazimierza Janczykowskiego, wyzwanie ogromne.

W Ksidze Pamitkowej Czarniecczykw z 1995 r. ukazaa si moja praca

obejmujca strony 76-86, pt. Kazimierz Pawe Janczykowski nauczyciel i tropiciel

przeszoci. Bya to pierwsza tak obszerna biografia, obejmujca ca sfer ycia

i dokona.

W lutym 1998 r., prezydentowi Chema, przedstawiem projekt, zrealizowania

cyklu filmw popularno-naukowych dotyczcych historii kultury fizycznej Chema od

1918 r. Cykl rozpoczyna film biograficzny o dokonaniach K. Janczykowskiego.

Do realizacji filmu w terenie itd., miaem do dyspozycji specjalist kamerzyst-

montera i lektora. We wrzeniu 1998 r. 45-min. film o K. P. Janczykowskim, powsta

w pracowni Chemskiej Regionalnej Telewizji, mieszczcej si w tym czasie

w budynku Ch. S. M. przy ul Lwowskiej. Film obejmuje te 9-minutowy materia

nakrcony kamer z 1963 r. przedstawiajcy fragment ycia jednego z wdrownych

obozw, naukowych prowadzonych przez K. Janczykowskiego, po pojezierzu

czysko-Wodawskim. Wiosn 1999 r., filmem tym zainteresowaem Lubelsk

Telewizj. Ju jesieni 1999 r. redaktor Micha Zieliski znany w kraju publicysta,

prezentowa go w dwch czciach w cyklu Tamy z dawnych lat, w Lubelskiej

8

Telewizji Regionalnej i Oglnopolskiej. Pod koniec 1999 r. realizowaem drugi

z cyklu film pt. Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sok w Chemie w latach

1908-1939 a tu nagle w poowie realizacji zmieniy si wadze i po idei.

W 2000 r., przy wsparciu finansowym Urzdu Miasta wydaem ju samodzieln

ksik, 80-stron pt. Kazimierz Pawe Janczykowski, ycie-twrczo-wspomnienia

1888-1972, Chem 2000, wydanie-I wydawca: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami

w Chemie. Sowo wstpne do w\w ksieczki napisaa crka Teresa Kossowska

(moe doskonale suy aktualnemu wydaniu), cytat Gdy kilkanacie lat temu

zwrci si do mnie Pan Waldemar Kozowski o udostpnienie mu dokumentw

i pism zwizanych z moim ojcem Kazimierzem Janczykowskim nie wierzyam, e ta

biografia zostanie wydana. Dzi pisz do niej kilka sw w imieniu swoim, mojej

siostry Krystyny i brata Stanisawa. Powstaa pozycja, ktra ocenia zasugi ojca.

Jego dziaalno na polu spoecznym, pedagogicznym, regionalnym i muzealnym.

Dla mnie i mojego Rodzestwa Ojciec bdzie zawsze najbliszym i kochanym

Wychowawc, bardzo tolerancyjnym, ale rwnoczenie przekazujcym

i wszczepiajcym nam zasady sprawiedliwoci, patriotyzmu i mioci drugiego

czowieka. Wychowywa nas na romantykw troch zagubionych w dzisiejszej

rzeczywistoci, poniewa sam nim by, powicajc si cakowicie swojej pracy,

swoim poznawczym pasjom nie liczc na adne korzyci materialne. y skromnie,

wrcz ubogo. Do koca ycia spa na elaznym wojskowym szpitalnym ku

z I-wojny wiatowej, mieszka od 1942 r. w starym poydowskim mieszkaniu dokd

wyrzucili nas Niemcy, be wygd zanim w ostatnich latach otrzyma mieszkanie

komunalne. Majc 80-lat zastanawia si piszc Czym jest odcinek mojego ycia

w nieskoczonej tamie czasu. ycie moje jest mikroskopijnym uamkiem

wiecznego czasu, jest wielkoci wymiern zawart w swoich granicach, majc

swj pocztek i kres.. Ja dzi w 30-lat po jego mierci mog doda sowa z pieni

Horacego Non omnis moriar.. tzn. (nie wszystko umiera). Pozostaje mi

podzikowa sponsorom. Dzikuj rwnie Panu Waldemarowi Kozowskiemu

z ktrego inicjatywy powstaa ta praca, za trud i dociekliwo w zbieraniu faktw

oraz starania w wydaniu.

Ksieczk o K. P. Janczykowskim wysaem i do Krakowskiego AWF

Kierownika Katedry Metodyki Wychowania Fizycznego mojego duchowego mistrza,

Profesora Henryka Grabowskiego, (ceni Profesora za zasugi dla polskiej nauki),

w latach 1956-1966 by nauczycielem wychowania fizycznego w I LO

im. S. Czarnieckiego w Chemie, wsptworzy powojenny ruch wychowania

fizycznego i sportu w Chemie. W tym czasie pracowa z Kazimierzem

P. Janczykowskim. Byem szczliwy po otrzymaniu listu, od Profesora:

9

W tym samym czasie, ksieczk o K. P. Janczykowskim wysaem

do Krakowskiego AWF Kierownika Katedry Historii i Organizacji Kultury Fizycznej

Profesora Kazimierza Toporowicza (z ostatniego spotkania w gabinecie Profesora

wyniosem wiele mdroci do dalszego swojego pisania). Byem szczliwy

po otrzymaniu listu od Profesora, ktry skierowa mnie do doc. Kajetana Hdzelka.

10

Z pocztkiem 2001 r. ksieczk o K. P. Janczykowskim wysaem

do Warszawskiego AWF Katedry Historii Kultury Fizycznej doc. Kajetana Hdzelka,

w tym czasie Z-cy Red. Nacz. Kwartalnika Wychowanie Fizyczne i Sport,

najlepszego specjalistycznego pisma AWF w kraju. Doc. K. Hdzelek, mj mistrz

i wykadowca lat studenckich (1972-1976) na AWF z przedmiotu Historia Kultury

Fizycznej jego ksiki otwieray mi wiat wiedzy, ktra teraz pozwala mi tworzy

swoje. Otrzymaem list i wszelkie wskazwki do napisania biografii.

W 2002 r. w Kwartalniku Wychowanie Fizyczne

i Sport, Nr 3, w dziale Sownik Biograficzny Sownik

biograficzny wychowania fizycznego i sportu, ukazaa

si biografia: Janczykowski Kazimierz Pawe (1888-

1972), pionier wychowania fizycznego i sportu oraz

ruchu krajoznawczo-turystycznego, nauczyciel

wychowania fizycznego. Tak nawizaa si wsppraca

z moim mistrzem doc. K. Hdzelkiem (z jego ksiek

korzystam do obecnej chwili). Byy te wysane inne

biografie zasuonych chemian. Ma te wyj

samodzielny oglnopolski sownik biograficzny

wychowania fizycznego i sportu.

11

Aby przybliy chemskiej spoecznoci wysyane biografie na AWF bo nie

kady ma dostp do specjalistycznych pism AWF wydaem je w ksice

pt: Zasueni chemianie dla kultury fizycznej Sownik biograficzny: cz

pierwsza wysza w 2007 r., a cz druga w 2009 r. (wkrtce ukae si cz trzecia).

Z pocztkiem czerwca 2002 r. otrzymaem nastpujcej treci, zaproszenie na

program uroczystoci w dniu 19 czerwca 2002 r., Dyrekcja, Grono Pedagogiczne,

Rada Rodzicw i Modzie Zespou Szk Oglnoksztaccych Nr 1 w Chemie maj

zaszczyt zaprosi Sz. P. Waldemara Kozowskiego, do wzicia udziau w uroczystoci

przeniesienia imienia patrona Szkoy Podstawowej Nr 6 w Chemie Kazimierza

Pawa Janczykowskiego na Zesp Szk Oglnoksztaccych Nr 1, oraz wrczenia

sztandaru i wbicia pamitkowego gwodzia w jego drzewce. (29 listopada 2001 r.

uchwa Rady Miejskiej w Chemie Zesp Szk Oglnoksztaccych Nr 1 z siedzib

w budynku SP Nr 6 w Chemie ma patrona szkoy. Do 1999 r. w tym budynku

funkcjonowaa SP Nr 6, im. K. Janczykowskiego, od 1991 r. dyrektorem SP Nr 6 w Chemie

bya Justyna Maysz, wspaniay kolega, nauczyciel, pedagog i przyjaciel modziey, bya i jest

te moim przyjacielem bardzo wysoko j ceni. Dziki jej pracy szkoa liczya si nawet

w kraju. W 1999 r. wadze miasta zdecydoway o powoaniu Zespou Szk

Oglnoksztaccych Nr 1 w Chemie, w skad ktrego obok SP Nr 6, weszo Gimnazjum Nr 4

i Samorzdowe LO. W 2001 r. zlikwidowano SP Nr 6). W uroczystociach przeniesienia

patrona 19 czerwca 2002 r. honorowym gociem bya crka Teresa (Janczykowska)-

Kossowska wraz z rodzin. Byo te zaproszone na uroczystoci i wbijanie gwodzia

znaczne grono zacnych i wpywowych oficjeli m. Chema a wrd nich ja, (byem

bardzo dumny i szczliwy, za pami o mnie i zaproszenie mojej dyrektor szkoy

i przyjaciela Justyny Maysz). Sztandar ufundowa zwizany ze szko Stanisaw

12

Adamiak (prezes firmy Zomar S.A.), i przekaza go podczas uroczystoci dyrektor

szkoy J. Maysz (to byo pikne i wszyscy byli szczliwi, i crka Teresa z rodzin,

e w dalszym cigu szkole patronuje jej ojciec, profesor Kazimierz Pawe

Janczykowski (1888-1972).

W 2007 r. wydaem swoj kolejn ksik pt: Krajoznawstwo i turystyka

w Chemie w latach 1918-1939. W sowie wstpnym Stanisaw Minicki kierownik

APLOCH chemskiego archiwum, m. in. napisa: posiada bogate walory poznawcze

i edukacyjne; jest tym bardziej ciekawa dla modziey, poniewa zawiera wykaz

miejscowoci i baz ruchu krajoznawczo-turystycznego tego okresu oraz wykaz

wszystkich najwaniejszych wycieczek; jest to ksika pionierska, pierwsze

kompendium wiedzy o chemskim ruchu krajoznawczo-turystycznym okresu

midzywojennego wzbogacona ciekawymi zdjciami, dokumentami archiwalnymi.

Gdy tworzyem w\w ksik, odkryem nowe znaczce fakty dotyczce dokona

K. Janczykowskiego, najwaniejsze to dwa, data powoania i dziaalno pierwszego

koa krajoznawczo-turystycznego i Ligi Ochrony Przyrody w Chemie jak si

pniej okazao, byy te pierwszych w regionie lubelskim i na kresach i jako pierwsze

w kraju.

W padzierniku 2008 r. otrzymaem z Lublina przesyk, a w niej Zielony

Biuletyn kwartalnik przyrodniczy Ligi Ochrony Przyrody w Lublinie Nr 4 (16) 2008.

Na stronach 2-4 artyku: Dr Janusz Stochlak, przewodniczcy Okrgowej Komisji

Rewizyjnej LOP w Lublinie, artyku pt: Liga ochrony przyrody na Lubelszczynie

w okresie II RP. W wykazie wybrana literatura (m. in.): Kozowski

W. A. Krajoznawstwo i turystyka w Chemie w latach 1918-1939. Nad nazwiskiem

autora, dedykacja pisana dugopisem: Panu Waldemarowi A. Kozowskiemu

w podzikowaniu za odnalezienie rde LOP na Lubelszczynie 19.01.2009 r.

i podpis autora. Zacytuj te fragmenty artykuu, ktre pochodz z mojej ksiki

13

i dotycz wanie moich odkry i s zawizane z K. Janczykowskim i Chemem:

*Pierwszestwo w tworzeniu k LOP na Lubelszczynie, na podstawie dotychczas

zebranych informacji, naley niewtpliwie do poczyna K. Janczykowskiego. Pod

koniec 1918 r. zorganizowa on Koo Wycieczkowo-Geograficzne, na bazie ktrego

stworzy w 1925 r. profesjonalne Koo Krajoznawcze Modziey Szkolnej przy

Gimnazjum Czarniecczykw jako jedno z pierwszych w kraju, nastpnie

przemianowane w 1935 r. na Koo Krajoznawcze Modziey Szkolnej im. W. Pola

liczce si w Polsce, wchodzce w skad Sekcji K Krajoznawczych Modziey

Szkolnej Oddziau Krakowskiego PTK. Utworzy rwnie Szkolne Koo Mionikw

Wody (1929) przeksztacone w Klub Wiolarski. Na terenie gimnazjum w 1923 r.

zaoy stacj meteorologiczn II rzdu nalec do krajowej sieci PIHM; stacja

pracowaa (z okupacyjn przerw) do roku 1950. We wrzeniu 1928 r. wraz

z rozpoczciem roku szkolnego 1928\1929 powoa przy Gimnazjum szkoln Lig

Ochrony Przyrody (LOP). Pierwsze specjalistyczne Koa LOP utworzyy klasy

VI i VII geograficzne i przyrodnicze (wikszo to czonkowie KKMS). Byy to

pierwsze na Lubelszczynie szkolne Koa LOP. Na I Zjedzie Delegatw Ligi

Ochrony Przyrody w drugim dniu Zjazdu 03.02.1929 r. w Warszawie, m. in. przyjto

projekt regulaminu Oddziaw Ligi i K, a Szkolne Koa LOP Czarniecczykw

zostay oficjalnie zatwierdzone i zarejestrowane w dziale Gimnazja i Seminaria

Nauczycielskie. Pierwsze dziaania Szkolnych K LOP Czarniecczykw

to spisanie przez czonkw, na terenie Chema i powiatu cennych miejsc fauny

i flory. Prowadzono te prace nad wytyczeniem ochrony szczeglnych miejsc.

Postulowano do wadz miejskich o pomoc w tej sprawie. K. Janczykowski jako

pierwszy tworzy formy i podstawy ruchu ochrony przyrody i rodowiska w Chemie

i powiecie. Jednym z wielu odkry naukowych modych przyrodnikw

Czarniecczykw byo odkrycie walorw szczeglnej natury przyrodniczej

Dziewiczej Gry, Stawskiej Gry i tzw. Wygonu pod Chemem.

(W.A. Kozowski 2007).

14

Kilka razy p. Stochlak dzwoni, pyta itd., zaproponowa spotkanie, czekaem.

Niespodziewanie dostaem od niego drug przesyk, a w niej kserokopi artykuu:

Warszawa, Przegld Geologiczny, vol. 57, nr 3, 2009: pt: Przyczynek do historii Ligi

Ochrony Przyrody, Lubelszczyzna do roku 1939, Janusz Stochlak, nad tytuem

dedykacja pisana dugopisem, Panu mgr Waldemarowi Antoniemu Kozowskiemu

pikne podzikowania za pomoc w odkryciu danych o pierwszych Koach LOP na

Lubelszczynie, Lublin 6.04.2009 r. i podpis. Artyku bardziej rozbudowany (o rda

ktre podaem telefonicznie), wtki dotyczce Chema to: W sprawozdaniu z

dziaalnoci ligi za rok 1928 (Liga Ochrony Przyrody sprawozdanie 1929.s. 49-55)

podano list stowarzysze zwizkowych LOP, ktra obejmowaa 77 nazw, a w

poszczeglnych grupach byy to; w grupie D. Gimnazja i Seminaria Nauczycielskie

na pozycji 9) i 10) klasy VI i VII Pastwowego Gimnazjum w Chemie. Literatura

artykuu m. in.: Kozowski W. A. Krajoznawstwo i turystyka w Chemie w latach

1918-1939, Chem, a w przypisie 9 Ksik przesa mi Tadeusz Suski z Chema, za

co wyraam mu podzikowania. W. A. Kozowski jest odkrywc wielokierunkowej

dziaalnoci K. Janczykowskigo.

Takie poczynania zbulwersoway mnie dlatego na amach wanie Zielonego

Biuletynu w 2010 r. wydaem artyku pt: Kazimierz Pawe Janczykowski i jego

dokonania a historia Ligi Ochrony Przyrody na Lubelszczynie do 1939 r., po

redakcyjnych zmianach ostatecznie: Kazimierz Pawe Janczykowski jego wkad

w rozwj kultury fizycznej, ochrony przyrody i rodowiska na Lubelszczynie do

1939 r. Ze wzgldu na objto, materia podzielono na trzy czci Nr 1, 2 i 3,

2010.

Od autora napisaem: Do napisania tego artykuu sprowokoway mnie ju

wydane dwa artykuy autorstwa Janusza Stochlaka *pierwszy na amach Zielonego

Biuletynu, nr4(16)2008s.2-4, pt. Liga Ochrony Przyrody na Lubelszczynie w okresie

II RP; **drugi na amach Przegldu Geologicznego, vol.57, nr3,2009,s.219-223,

pt. Przyczynek do historii Ligi Ochrony Przyrody, Lubelszczyzna do roku 1939. Liga

Ochrony Przyrody i jej podobne organizacje nie bya objta moimi badaniami,

poniewa zakres jej dziaania by jakby poza sfer kultury fizycznej. Jednake naley

podkreli, e dziaania LOP s bardzo istotne dla ochrony przyrody, zdrowia

i wspczesnej turystyki. W tym artykule chc przedstawi dokonania

K. Janczykowskiego do 1939 r., niektre jeszcze niepublikowane (a inne

15

weryfikujce dotd przez niektrych autorw bdnie ukazujce fakty z jego ycia)

celem zachowania i pokazania jego jako pioniera kultury fizycznej i ochrony

przyrody i rodowiska na Lubelszczynie, i w kraju a dla przyszych piszcych jako

rdo rzetelnej wiedzy. Dnia 9 stycznia 1928 r. zostaa zaoona w Warszawie Liga

Ochrony Przyrody. We wrzeniu 1928 r., K. Janczykowski powoa przy Gimnazjum

w Chemie Szkoln Lig Ochrony Przyrody, pierwsz na Lubelszczynie i jedn

z pierwszych w kraju. W 1990 r. miaem ju wiedz o w\w faktach. W 2007 r. ukazaa

si moja kolejna ksika opisujca w\w fakty pt. Krajoznawstwo i turystyka

w Chemie w latach 1918-1939. W 2008 r. J. Stochlak posiada moj w\w ksik,

rwnie w 2008 r. przekazaem mu rdo LOP w Polsce i na Lubelszczynie

to m. in. ZIEMIA 2-tygodnik krajoznawczy ilustrowany organ PTK,

krajoznawstwo ochrona zabytkw i przyrody turystyka Warszawa-Krakw 31, rok

wyd. XIV, 1929 r., Nr 4. (orygina mam te w domu). Nie zauwayem na amach

tych dwch, jake dla nauki odkrywczych artykuw autorstwa J. Stochlaka, adnych

informacji o moich odkryciach naukowych a mino 80 lat, od 1928 r. do 2008 r.,

a w\w pismo jak i inne le sobie w zasobach opaciskiego w Lublinie (dlaczego J.

Stochlak i inni nie spenetrowali) i gdyby nie moje odkrycia i przekazanie rde

leay by dalej i czekay. Bez mojej ksiki i przekazanej wiedzy w\w artykuy by si

nie ukazay. Badania naukowe prowadzimy po to, aby odkrywa nowe fakty,

oznajmia je, i aby suyy nauce ale i cieszymy si jak s przez innych doceniane

i naukowo odnotowywane.

Reasumujc:

Biografia jest wizytwk dokona, osoby o ktrej piszemy czy promujemy.

Biografia Kazimierza P. Janczykowskiego, to pokazanie jego osigni i dokona.

Jego osignicia i dokonania to promowanie osigni Chema i regionu a nawet

kraju .

16

Nie chc si (w ogle) odnosi do osb, ktre cokolwiek pisay o Kazimierzu

Janczykowskim (kady mia dostp do jego archiwum) przecie jest patronem

Chemskiego Oddziau PTTK.

Dlatego moim rdem s unikalne zbiory archiwum K. Janczykowskiego,

oraz te inne materiay znajdujce si w zbiorach rodziny, ktre po mierci ojca-

profesora pieczoowicie zbieraa i przechowywaa jego crka Teresa Kossowska,

a opisyway dokonania profesora, i w mojej ocenie s merytoryczne i profesjonalne

(patrz bibliografia). Wszystkie w\w materiay o ktrych pisz znajduj si te

w chemskich bibliotekach.

Pod koniec 2010 r. Kierownik Wydziau Gromadzenia i Opracowa Zbiorw

Biblioteki Pedagogicznej w Chemie Pani Monika Szczerbacz, w rozmowie ze mn

powiedziaa: panie Waldemarze tyle wtkw pan odkry o Janczykowskim, moe je

zebra w cao, poniewa wiele osb jest zainteresowanych jego biografi, i pytaj

bardzo licz si ze zdaniem Pani Moniki Szczerbacz.

Do tej chwili wydaem10-pozycji ksikowych, dotycz form sfery kultury

fizycznej Chema ziemi chemskiej (to s: wychowanie fizyczne, sport, rekreacja,

rehabilitacja-wychowanie zdrowotne oraz te i turystyka), i w 9-pord nich (tytuy

s podane w bibliografii), znajduj si obszerne wtki dotyczce wanie dokona

K. Janczykowskiego.

T pozycj kocz swoje naukowe dociekania oraz penetracje itd.

(tj. wielokrotne weryfikacje i badania kadego dokumentu) na temat Kazimierza

Pawa Janczykowskiego (1888-1972) ktry jest pomnikiem i dum Chema

i te Najjaniejszej Rzeczypospolitej.

17

ROZDZIA I Lata: 25 stycze 1888 r. lipiec \sierpie 1918 r.

Kazimierz Pawe Janczykowski urodzi si 25 stycznia 1888 r. w Metelinie

koo Hrubieszowa. By synem Konstantego i Leontyny z Drzewieckich. Ojciec

posiada gospodarstwo rolne, by te uczestnikiem powstania styczniowego w randze

porucznika. Ojciec zmar w 1890 r., gdy mia zaledwie 2-lata. W 1894 r. zmara

matka. Osierocony majc 8-lat w 1896 r. trafi do Lublina pod opiek ciotki Jzefy

Lewandowskiej i dalszego krewnego ksidza Piotra Szyszkowskiego (ktry uczy

go historii i patriotyzmu).

Pierwsze kroki edukacyjne stawia w prywatnej szkole Lebiedoskiego

w Lublinie (ul. Zielona). Po ukoczeniu tej szkoy, od 1897 r., podj nauk

w lubelskim rzdowym gimnazjum carskim (ul. Namiestnikowska). W gimnazjum

uczy greki i aciny profesor Hieronim opaciski, wybitny pedagog i humanista.

Mody Kazimierz jako gimnazjalista czsto przebywa w pracowni i gabinecie

profesora opaciskiego. Interesoway go nauki profesora, stare druki, zbiory

muzealne i wszelkie nauki pomocne w poznawania wiata i przyrody (profesor

widzc jego zamiowania czsto zatrudnia go przy kwerendach). Nauki Profesora

(ktrego on i wtajemniczeni nazywali go Hirusiem) wywary duy wpyw na dalsze

jego zainteresowania jak archeologia, etnografia, krajoznawstwo, muzealnictwo itd.

Oglnopolska rewolucja wywoana przez Polsk Macierz Szkoln

wstrzsna carskim zaborc. W 1905 r. w Lublinie wybuch strajk, w ktrym

uczestniczy domagano si wprowadzenia jzyka polskiego do szk. Przewodniczy

jednej z grup buntowniczo-strajkowych, za co m. in. zosta wydalony z 6-klasy

gimnazjum.

Wsplnie z kolegami w 1905 r. zorganizowa i odby pierwsz wdrwk

po Grach witokrzyskich to rozbudzio w nim wraliwo na pikno ojczystej

przyrody, i potrzeb poprzez zwiedzanie poznawania historii regionu i ojczyzny.

Podj te prac (1906-1908) w Lublinie w piekarni mistrza Tomasza

Szczepaskiego, a po 3-latach 22 sierpnia 1908 r., zoy egzamin i uzyska dyplom

czeladnika piekarskiego. W gimnazjum uczy si przed poudniem, a pniej

praktykowa w piekarni. Udziela te korepetycji tak zarabia na utrzymanie.

Dnia 1 wrzenia 1906 r. ponownie rozpocz nauk w nowo otwartym

prywatnym gimnazjum polskim im. Stefana Batorego w Lublinie, tu uzyska

20 czerwca 1908 r. wiadectwo dojrzaoci.

Dbajc o swoje morale i sprawno fizyczn, od wrzenia 1905 r. zosta

czonkiem Lubelskiego Gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sok

jako modzik poza wiczeniami gimnastyki systemu Sokolego, prowadzi tu te

dziaalno owiatow i narodowowyzwolecz.

Po uzyskaniu matury (1908), w latach 1909-1910, studiowa medycyn

w Monachium, nastpnie w Pradze. Po 3-semestrach z braku czesnego, przerwa

nauk i wrci do Lublina. Nie znajdujc tu warunkw do ycia, na zaproszenie

siostry Heleny Budkiewicz wyjecha do Petersburga (tworzy si Instytut WF).

Tu w latach 1912-1914 ukoczy Petersburski Instytut Gimnastyczny. Przez rok

w miejscowym gimnazjum uczy wychowania fizycznego. W sierpniu 1912 r. zawar

zwizek maeski z Eleonor Rudzitt (nauczycielk historii w polskim gimnazjum

18

w. Katarzyny w Pitrze), pochodzc z Inflant z Krasawia znad rzeki Dwiny. Z tego

zwizku mieli troje dzieci Stanisawa, Krystyn i Teres.

Z pocztkiem 1914 r. otrzyma tytu druha-przodownika i nastpnie zosta

mianowany Zastpc Naczelnika Oddziau Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego

Sok w Petersburgu (i regionu, tzw. konspiracyjnego emigracyjnego okresu

zaborw) nastpnie zasta Naczelnikiem (naczelnikiem by krtko w wyniku

wyjazdu do Kazania). Dziki pracy w Sokole podnosi swoje kwalifikacje

nauczyciela specjalisty i prowadzi dla czonkw wiczenia gimnastyczne systemu

Sokolego. Uzyska te stanowisko buchaltera w duej spce handlowej.

Po uzyskaniu dyplomu, krtki okres pracowa w Instytucie, uczy te wychowania

fizycznego w szkole redniej w Petersburgu.

Dostrzeony przez (carskie)-owiatowe wadze rosyjskie w Petersburgu, jako

dyplomowany nauczyciel wychowania fizycznego. Z pocztkiem 1915 r. zosta

wyznaczony-skierowany do Kuratorium Okrgu Szkolnego w Kazaniu na stanowisko

kierownik kursu doskonalenia kadr nauczycieli wychowania fizycznego. Wraz z nim

wyjechaa rodzina ona Eleonora i syn Stanisaw.

Nastpnie te (propozycj KOS w Kazaniu), od jesieni 1915 r. dojeda

do Syzrania, gdzie w tutejszym gimnazjum mia etat nauczyciela i uczy gimnastyki-

wychowania fizycznego (1916-1917).

W 1916 r. w Kazaniu wyda w jzyku rosyjskim specjalistyczny podrcznik dla

nauczycieli wychowania fizycznego pt. Teoria wicze gimnastycznych.

W podrczniku zawar spostrzeenia i dowiadczenia ze studiw pracy w Instytucie,

pracy nauczycielskiej i dziaalnoci w Sokole. W dalszym cigu dziaa w polskim

oddziale Sokoa i popularyzowa narodowe idee Sokole.

Do czerwca 1918 r. (do ewakuacji) uczy dalej tylko w gimnazjum w Syzraniu

wychowania fizycznego, nad brzegiem wielkiej rzeki Wogi (a w Kazaniu by

egzaminatorem). Przy szkole powoa koo ktre nazwa: szkolne koo mionikw

sportw wodnych, i czsto organizowa z modzie szkoln wycieczki odziami

po Wodze zaliczajc ten okres do najciekawszych epizodw swojego ycia zwc

go nad Wog.

Natomiast ona Leonora zostaa kierowniczk i nauczycielk historii 1-ej

jednoklasowej pocztkowej szkoy polskiej oglnej w Syzraniu od dnia zaoenia

szkoy 1 lutego 1916 r. do likwidacji szkoy do dnia 1 czerwca 1918 r. dla dzieci

wygnacw-zesanych polskich kolejarzy z powodu dziaa wojennych z Krlestwa

Polskiego w gb Rosji (zawiadczenie wyda Centralny Komitet Obywatelski

Krlestwa Polskiego Biuro Instruktora w Syzraniu 21 maja 1918 r. ul. Symbirska 23

podpisa Penomocnik CKO na Guberni Symbirsk). W wycieczkach odziami

po Wodze uczestniczya te modzie z polskiej szkoy.

Przey te (przemiany okrutnej) wielkiej rosyjskiej rewolucji padziernikowej.

Z pocztkiem 1918 r. zaproponowano mu funkcj (rewolucyjnego samodzielnego)-

komisarza wychowani fizycznego na okrg Uljanowski zrezygnowa jako polak

i patriota. I z powodu okropnoci rewolucji, latem 1918 r. ewakuowa si do Polski,

jako kierownik wyprawy w gronie polskich wygnacw, i grupy kolejarzy (skad

pocigu 40-wagonw, w czasie 28-dni, trasa Syzra, Penza, Tua, Kauga, Smolesk,

Witebsk przez front bya wojna).

19

Do Warszawy dotar w okresie wakacyjnym 1918 r., i natychmiast zgosi

si do (MWR i OP) Ministerstwa Wyzna Religijnych i Owiecenie Publicznego,

z gotowoci do pracy. Tu otrzyma jakby nakaz pracy, wybra Chem, bo byy to jego

rodzinne strony.

**

Do Chema przyby pod koniec lipca-(z pocztkiem sierpnia) 1918 r., i zgosi

si do dyrektora wczesnej Szkoy Filologicznej. Od 17 sierpnia 1918 r.

po upastwowieniu przemianowana zostaa na Krlewsko-Polskie Gimnazjum

im. S. Czarnieckiego w Chemie, i zgodnie z poleceniem MWR i OP od dnia

1 wrzenia 1918 r. zosta nauczycielem wychowania fizycznego. W tym czasie szkoa

miecia si w budynku dawnej szkoy techniczno-kolejowej przy ul. Pocztowej w

Chemie, przy szkole utworzono te burs. Dnia 15 czerwca 1919 r. szko

przeniesiono do gmachu dawnego prawosawnego seminarium duchownego, mieci

si do obecnej chwili jako I LO im. St. Czarnieckiego w Chemie. By pierwszym

wykwalifikowanym nauczycielem wychowania fizycznego w chemskiej owiacie.

W 1919 r. opracowa program z wychowania fizycznego dla chemskich szk. By

pionierem-twrc wspczesnej chemskiej kultury fizycznej. *

Gimnazjum Czarniecczykw, stawao si wielkim orodkiem polskiej szkoy

kultury i kultury fizycznej, walki narodowowyzwoleczej, promieniujc na kresy

wschodnie Najjaniejszej Rzeczypospolitej.

Kazimierz Janczykowski gdy rozpoczyna prac w Czarniecczykach by ju

wtedy profesjonalist, nauczycielem wychowania fizycznego i wytrawnym

organizatorem ruchu wycieczkowego jeszcze wtedy nie wiedzia jakie wielkie

dzieo stworzy dla Chema. Mimo, e do 1948 r. nie by czonkiem PTK, to wielkie

idee tej polskiej patriotycznej organizacji cay czas przywiecay mu w jego twrczej

dziaalnoci, a do ostatnich dni i by przez cay czas oddany tylko swojej pasji

tworzenia i udoskonalania systemu wycieczek i ruchowi wspczesnej turystyki by

te regionalist. Biegle mwi po niemiecku i rosyjsku.

**

Petersburski Instytut Gimnastyczny-(wychowania fizycznego): zrozumienie

istoty przedmiotu Wychowanie Fizyczne. *Gimnastyka w tym czasie sama w sobie

bya systemem wicze, cielesnych, fizycznych, i odzwierciedlaa wychowanie fizyczne.

*Gimnastyka wiczenia cielesne, wiczenia gimnastyczne systemu Sokolego

a przedmiot wychowanie fizyczne. *Obecnie-wspczenie, Gimnastyka jest

jednym z dziaw wchodzcych w szkolny program, Wychowania Fizycznego.

**Petersburski Instytut Gimnastyczny w tym czasie by wzorowany na

gimnastycznym systemie Linga. **Ling nazwisko dwu szwedzkich twrcw

gonego systemu gimnastyki (w Szwecji stworzono teoretyczne i metodyczne

podstawy wychowania fizycznego w szkole). 1) Henryk Pehr, ojciec (1776-1839),

nauczyciel fechtunku, pywania i gimnastyki na uniwersytecie w Lund. Waciwy

twrca systemu gimnastyki zwanego szwedzkim. Zaoyciel i dyrektor

Krlewskiego Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie (1813);

2) Hjalmar, syn (1820-1886), kontynuator ojca i jej reformator przez wprowadzenie

nowoczesnych elementw pedagogiki (w Szwecji studiowali wybitni dziaacze

20

wychowania fizycznego z wielu krajw, m. in. i z polski Helena Kuczalska,

Wadysaw R. Kozowski i inni).

21

ROZDZIA II Pionier wychowania fizycznego i sportu

**

Cele ktre gosi jako nauczyciel wychowania fizycznego. Na nich wzoroway

si inne szkoy i zakady naukowe tak rednie jak i powszechne:

*Wychowanie fizyczne-cielesne dziewczt, to podstawa zdrowia. Wychowanie

to w cilejszym znaczeniu tego sowa obejmuje wiczenia cielesne, majce na celu

harmonijny rozwj ciaa i duszy w kierunku zdrowia, pikna i siy. Poprzez

te wiczenia cielesne rozumiemy gimnastyk, po zatem gry i zabawy, sporty

i wycieczki.

*Wychowanie fizyczne-cielesne chopcw, to nie jest samoistn, odrbn

dziedzin ycia szkolnego. Wychowanie fizyczne jest czynnikiem wychowawczym

i pozostaje w harmonii z celami wychowawczymi caej szkoy. Oprcz podstawowych

zada wychowanie fizyczne spenia rol zdrowotno-wychowawcz, dopomagajc

modemu organizmowi w jego rozwoju fizycznym, przeciwdziaa ujemnym wpywom

ycia codziennego, ksztaci charakter i rozbudza zamiowanie do ruchu i wspycia

z przyroda. rodki jakimi osiga si te cele, to wiczenia gimnastyczne, zabawy, gry,

sporty, wiczenia i gry polowe oraz wycieczki. Wycieczki uwzgldnia si w planie

i w poczeniu z innymi przedmiotami.

Podstaw wychowania fizycznego s wiczenia gimnastyczne. Gry ruchowe

dostosowane do wieku i sprawnoci fizycznej modziey. W wiczeniach

lekkoatletycznych zaprawia si modzie do sportw wychowawczych.

W wychowaniu sportowym kadzie si nacisk nie na osignicie wynikw, lecz na

dziaanie wszechstronne, uwzgldniajc zainteresowania modziey dziki

elastycznoci programw oraz warunkw rodowiska uwzgldniane

s w wychowaniu fizycznym chopcw i dziewczt nastpujce sporty:

22

1. lekka atletyka (biegi, skoki, rzuty), 2. sporty wodne (pywanie, wiolarstwo,

kajakarstwo), 3. sporty zimowe (saneczkarstwo, ywiarstwo, narciarstwo), 4.

Gimnastyka (zdrowotna i przyrzdow oraz wiczenia cielesne), 5. gry sportowe (dwa

ognie, podaj dalej, kwadrant, siatkwka, koszykwka, pika nona, pika graniczna,

szczypiorniak.

**

Od 1 wrzenia 1918 r. (r. szk. 1918\1919) stawa si twrc chemskiej kultury

fizycznej, jak mwi, nowego modelu ucznia tamtych lat, sprawnego, mdrego,

wiadomego i czuego na potrzeby ojczyzny. Majc na uwadze jak wan rol w yciu

czowieka spenia kultura fizyczna, a przede wszystkim dbao o prawidowy rozwj

dziecka-ucznia.

Od 1919 r. (i przez nastpne lata), po zapoznaniu si z faktycznym stanem

chemskiej owiaty, przystpi do opracowania programu z wychowania fizycznego,

ktry uwzgldnia najnowoczeniejsze aspekty lekcji wychowania fizycznego i sportu

oraz jego celw i metod organizacyjnych. Przystpi te do budowy sal gimnastyczno-

sportowych mskich i eskich a na przyszkolnym terenie i parku do budowy boisk.

Od 1923 r. pomagali mu w tym wszyscy nauczyciele z nim pracujcy, ktrzy z czasem

stawali si rwnie i wsptwrcami tego ruchu. Wizao si to rwnie

z moliwoci adaptacji zaplecza lokalowego i zorganizowania pomocy naukowych

do prowadzenia lekcji wychowania fizycznego i zaj sportowych. Do programu

dydaktyczno-wychowawczego szkoy z zakresu wychowania fizycznego wprowadzi

nastpujce obowizkowe dziay: 1.lekkoatletyk (skoki, rzuty, biegi), 2.sporty wodne

(pywanie, kajakarstwo, wiolarstwo), 3.sporty zimowe (saneczkarstwo, narciarstwo,

ywiarstwo), 4.gimnastyk (zdrowotna i przyrzdow oraz wiczenia cielesne), 5.gry

sportowe (dwa ognie, podaj dalej, kwadrant, siatkwk, koszykwk, pik non,

pik graniczn i szczypiorniak).

W Gimnazjum im. S. Czarnieckiego (tzw. Czarniecczykw) w Chemie,

uczy od 1918 r. do 1922\23 r., gimnastyk dziewczt, do kl. III cznie dziewczta

z chopcami, a od IV kl. osobno. Wychowanie fizyczne z chopcami prowadzi

w gimnazjum tylko do 1933 r. W tym czasie wraz z uczniami urzdzi sale

gimnastyczno-sportowe do prowadzenia lekcji wychowania fizycznego, mczyzn

i kobiet. Pierwsza bya sala mska, i bya to pierwsza sala sportowa w Chemie,

funkcjonowaa ju od 1919 r. miaa 22x8x4.20m-176 m. kw. Bya wyposaona

w najnowoczeniejszy sprzt: drabinki szwedzkie, aweczki, stoeczki duskie, kraty,

trampy najnowszej konstrukcji, skrzyni, kozio i materace. Obok sali byy szatnie,

magazynek na sprzt oraz azienki i natryski. Na lekcji obowizywa strj sportowy,

a na terenie parku o pow. 1.2 ha zbudowa: lodowisko, boisko do lekkiej atletyki,

siatkwki, koszykwki, kort tenisowy bienie i skocznie. Mona stwierdzi, e by

23

pierwszym w Chemie twrc budownictwa sportowego (szkolnego), urzdzi

pierwsz sal adaptujc j do prowadzenia lekcji wychowania fizycznego i zaj

sportowych, dajc innym wzorce do naladowania.

Latem 1919 r. zorganizowa w Chemie pierwszy mecz piki nonej,

a rozegray go dwie szkolne chemskie druyny Seminarzystw

i Czarniecczykw na placu-(boisku) sportowym przyszkolnym Czarniecczykw.

Wiosn 1921 r. przy w\w chemskich szkoach powstay profesjonalne druyny piki

nonej, jako szkolne koa sportowe - piki nonej pod nazwami od swoich szk

Czarniecczycy i Seminarzyci. Jak wynika ze rde, byy to jedne z pierwszych

szkolne druyny, koa sportowe piki nonej powoane w Rzeczypospolitej po 1918 r.

po odzyskaniu niepodlegoci.

Jesieni 1919 r. zorganizowa na terenie przyszkolnym Czarniecczykw

pierwszy w Chemie bieg przeajowy na dystansie 3km. W biegu poza modzie

szkoln uczestniczyli czonkowie Sokoa, Strzelca i onierze miejscowej

jednostki wojskowej.

Popularyzowa wielkie idee i synne parki gier i zabaw im. profesora Henryka

Jordana. Jako tzw. wielkie akcje gier boiskowych szczeglnie dla dzieci biednych

i z rodzin robotniczych-rzemielniczych, w Chemie i okolicy.

Latem 1920 r., na boisku szkolnym zorganizowa pierwsze midzyszkolne

zawody lekkoatletyczne pomidzy Czarniecczykami i Seminarzystami. Bya

to jednoczenie inauguracja szkolnego stadionu sportowego w caoci wybudowana

przez modzie szkoln. Startowano w konkurencjach: bieg na 100, 200 i 400m, skok

w dal, rzut kul, dyskiem i granatem imprez koczy bieg sztafetowy.

Dnia 8 grudnia 1923 r., uczestniczy w zorganizowanym przez MWR i OP

w Chemie owiatowym oglnopolskim zjedzie dla podkrelenia roli Chema

w szerzeniu kultury i owiaty polskiej na kresach.

Dziaa w powoanej 1 czerwca 1924 r. w Chemie Radzie Wychowania

Fizycznego powoanej przez wadze miejskie i wojskowe w celu podniesienia

sprawnoci fizycznej ludnoci, a przede wszystkim modziey, i jej przydatnoci do

suby wojskowej.

Dnia 15 czerwca 1924 r., jako druh-przodownik Sokoli, przeprowadzi

pierwszy w Chemie publiczny pokaz wicze gimnastycznych systemu Sokolego.

Najwyej oceniono w. systemu Linga: zwyciyy dziewczyny za wiczenia

z kkami, przed dziewcztami za w. z chorgiewkami i maczugami, trzecie miejsce

przypado chopcom za w. z karabinkami w formie szermierki wojskowej.

24

By wsporganizatorem 6 wrzenia 1925 r. pierwszego masowego biegu

ulicami Chema o puchar przechodni red. nacz. Zwierciada. Uczestniczyli w nim

sportowcy z caej Rzeczypospolitej nastpnie biegi stay si tradycj.

W styczniu 1927 r. powoa, Uczniowskie Koo Sportowe Czarniecczycy

z sekcjami atletyczn i boksersk. Celem koa byo organizowanie ycia sportowego

uczniw szkoy i stworzenia sposobnoci do wyycia si sportowego modziey.

Warunkiem czonkostwa (od 1930 r.) byo posiadanie Pastwowej Odznaki

Sportowej. Od 1933 r. zmiana nazwy na Szkolne Koo Sportowe Czarniecczycy

i od 1934 r. ju nie by opiekunem.

Wiosn 1929 r., w myl oglnopolskiej propagandy morza powoa przy

Gimnazjum Czarniecczykw pierwsze w Chemie i w okrgu lubelskim Szkolne

Koo Mionikw Wody i nastpnie Szkolne Koo Ligi Morskiej i Kolonialnej a przy

kole Klub Wiolarski. Zorganizowa w 1929 r. z modzie pierwsz w okrgu

lubelskim wypraw-rejs sportowo-turystyczny odzi Chemiank Bugiem i Wis

do Gdaska i Morza (bya to jedna z pierwszych w Polsce) byy dalsze. Koo

prowadzio modelarni i warsztaty do wyrobu sprztu wodno-pywajcego. Baza

miecia si w Uhrusku n\Bugiem, tu prowadzone byy zajcia szerokiej akcji nauki

pywania, kajakowania oraz ratownictwa. Czonkowie koa LMK, wyznaczali szlaki

wodne i organizowali rejsy wycieczkowe turystyki wodnej. Rozbudzano te

w spoeczestwie nawyk dobrodziejstwa zdrowotnych kpieli i wycieczek turystyki

wodnej.

W latach 1931-1932 by powoany przez central, na orzecznika w komisjach

na zdobywanie Pastwowej Odznaki Sportowej (POS) jako miernika sprawnoci

fizycznej i nobilitacji pastwowej-zawodowej.

Poza sta prac w Gimnazjum Czarniecczykw, uczy te w innych

placwkach owiatowych w Chemie. W latach 1928-1931 uczy przedmiotu

krajoznawstwo, w Publicznej Szkole Zawodowej Doksztacajcej przy Pastwowej

Szkole Rzemielniczej, a w latach 1932-1934 uczy wicze cielesnych w Pastwowej

Szkole Handlowej w Chemie. Rwnie i w tych szkoach popularyzowa wychowanie

fizyczne i sport oraz wycieczki i wdrwki i ruch krajoznawczo-turystyczny.

Mona stwierdzi, e od 1934 r., nie uczy ju wychowania fizycznego zaj

si ju tylko ruchem krajoznawczo-turystycznym, i kontynuacj swoich dalszych

pasji.

**

Po wyzwoleniu dnia 1 wrzenia 1944 r., odbya si pierwsza (po okupacji

1939-1944) w Chemie inauguracja roku szkolnego. Reaktywowa z rozpoczciem

nauki w Gimnazjum Czarniecczykw na oglnym zebraniu jako pierwszy SKS,

25

zorganizowa pierwsze zawody sportowe o prymat w Chemie szk rednich

we wszystkich dyscyplinach sportowych. Waciwie w latach 1944-1948 a szczeglnie

w latach 1944-1946 SKS Czarniecczycy kierowani przez niego naleeli

do pierwszych w tworzeniu powojennego szkolnego ycia sportowego w Chemie

i okolicy. Po jego odejciu w 1946 r. z funkcji prowadzcego SKS i zaprzestaniu

dziaalnoci sportowej w Gimnazjum w miecie i w regionie na rzecz ruchu

krajoznawczo-turystycznego od 1944 r. uczy w Gimnazjum tylko geografii, dawna

renoma SKS Czarniecczykw podupada a z czasem stracia dawny sens

(patriotyczno-narodowy Czarniecczycy) i prymat sportowy w Chemie i w regionie

obecnie jest ju zapomniana.

Od 1 wrzenia 1944 r. do 1966 r. do emerytury uczy ju tylko geografii,

(dalej zajmowa si wycieczkami-turystyk, archeologi i muzeum).

DZIEWISI POPOCHOLISTNY

26

ROZDZIA III Pionier ruchu krajoznawczo-turystycznego

i wspczesnej aktywnej turystyki:

Pozna ziemi rodzinn, moemy przez zmierzenie jej wszerz i

wzdu na wdrwkach i wycieczkach szkolnych.

T drog dojdziemy do wytknitego celu: ukochanej naszej Matki Ojczyzny.

Wycieczki szkolne powinny mie charakter wychowawczy.

K. P. Janczykowski

W swojej pracy badawczej, pt. Wrd wzgrz kredowych 1935, pisa: lud

zamieszkay ziemi chemsk-Chem posiada cechy osobowe, wosy jasne lub

kasztanowe, oczy siwe lub niebieskie, twarz pocig, charakter tego ludu jest

agodny i potulny lecz nieufny i w sobie zamknity, sylwetka krpej budowy ciaa,

kultura duchowa bogata, na kady miesic i por roku istniaa caa gama zwyczajw

i wierze przesdw i okolicznych pieni, najpikniejsze piewane s na doynkach,

lubach i ceremoniach lokalnego folkloru, podkrelajc ludowy regionalizm,

patriotyzm i przywizanie do polskoci i tej ziemi.

Zawsze mwi, e wycieczki szkolne powinny mie charakter wychowawczy

i obywatelsko-pastwowy, powinny by uzupenieniem wiedzy, otrzymanej przez

modzie w szkole. Przez poznanie wasnej ziemi modzie winna zrozumie cnoty

i wady, powstae ze zwizku ziemi i czowieka, powinna nauczy si patrze realnie

na ogrom za, zbada przyczyny jego powstania, aby je tem skuteczniej zwalcza, gdy

sama ujmie ster ycia w swe mocne donie. Modzie winna dojrze i wynale ukryte

skarby duszy polskiej dla wydobycia nowych wartoci, dla stworzenia typu nowego

obywatela, sucego idei pastwa. W organizowaniu obecnych wycieczek szkolnych

unikniemy przypadkowoci, ktra tak bardzo cechuje wycieczki tradycyjne.

Pierwsze miejsce powinny zaj wycieczki podstawowe, ktre dadz si

podzieli na: blisze i dalsze. Na drugim miejscu umiecimy wycieczki zwyke.

27

We wrzeniu 1918 r. (r. szk. 1918\1919), po rozpoczciu nauki, zorganizowa

grup chtnej modziey do wdrowania a w padzierniku 1918 r. nazwa j Koo

Wycieczkowo-Geograficzne jako pierwsze w Chemie-ziemi chemskiej, okrgu lubelskim i kresach jedno z pierwszych w kraju. Do czerwca 1919 r. wszystkie

wycieczki ktre organizowa, wyruszay spod Bursy Szkolnej przy ul. Pocztowej

(tu miecia si w tym czasie szkoa). We wrzeniu-padzierniku 1918 r.

zorganizowa 5-wycieczek, podziemia kredowe, Uherka, Borek, wiee Stopie

i Bieawin, Kumowa i Podgrze.

Za cel, postawi poznanie wanych miejsc dla Chema (kultu, przyrody, historii

i patriotyzmu) tworzy szkolny wychowawczy system wycieczek i ruch

krajoznawczo-turystyczny. Podczas penetracji z modzie m.in. odkry przyrodnicze

walory Dziewiczej Gry, Stawskiej Gry i tzw. Wygonu pod Chemem tu odkry:

rosnc bardzo rzadk rolin dziewisi popocholistny, i wiele innych.

Dziaalno koa bya inspirowana przez powstae w 1919 r. (przy oddziale PTK

zaoonym przez Ludomira Sawickiego w Krakowie jako sekcja)-Koo Krajoznawcze

Modziey Szkolnej i jego prezesa prof. Leopolda Wgrzynowicza ktrego pozna

podczas I-Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego w Krakowie ktrego te

by czonkiem uczestniczy w zjazdach w Warszawie, Gdasku i Krakowie, (wkrtce

Krakowskie KKMS przejy opiek nad wszystkimi koami w Maopolsce

a nastpnie z caej Polski w 1927 r. sekcja doprowadzia do Pierwszego Zjazdu

Modziey Krajoznawczej). Od 1919 r. opiek nad turystyk ze strony pastwa

przejo Ministerstwo Komunikacji.

We wrzeniu 1919 r. Gimnazjum Czarniecczykw odwiedzio trzech

profesorw Politechniki Lwowskiej, celem zbadania Stawskiej Gry i rosncej w

nim roliny dziewisi popocholistyny. Zorganizowa wypraw naukow (wozem

drabiniastym, ju spod nowego gmachu szkoy).

W latach 1920-1921 na Uniwersytecie Poznaskim studiowa geografi.

Tu wpyw wywarli profesorowie wykadowcy, E. Piasecki, W. Sikorski

i S. Pawowski, twrcy w Polsce ruchu wicze cielesnych, higieny i wycieczek

geograficznych. Studiujc rwnoczenie jako nauczyciel uczy wychowania

fizycznego w miejscowym gimnazjum im. Marcinkowskiego.

Po studiach i powrocie do Chema, wycieczki, krajoznawstwo i turystyka

staway si jego pasj (z czasem etnografia, archeologia i muzealnictwo). Nastpnie

uczy (1921-1933) wychowania fizycznego i geografii, a od 1933 r. tylko geografii,

geologii i astronomii.

Wynikiem (przemian) studiowania w Poznaniu, w 1923 r. zmieni nazw na

Koo Geograficzno-Krajoznawcze celem byo poznanie rodowiska, wytyczanie

i poznawanie szlakw kultury i pamici narodowej, zabytkw i popularyzowanie

ruchu zdrowego wdrowania, obozowania, obcowania z przyrod i zbierania

eksponatw. Mwi: gdy chodzi o dziaalno szkolnych k krajoznawczych,

to wdrwki wakacyjne nale tu do obowizku organizacyjnego. Nie wyobraam

sobie penego ycia bez zorganizowania podczas lata przynajmniej 2-tygodniowego

obozu na onie natury, lub kilkudniowej wdrwki wakacyjnej i poznanie swego

regionu lub ssiedniego. Powinno wzorowa si na dowiadczeniu metody pracy

harcerskiej dotyczy to sposobu poruszania si w terenie, techniki obozownictwa-

28

biwakowania i terenoznawstwa oraz organizacji karnoci wycieczek.

W muzeum powstaway nowe dziay regionalny krajoznawczy, geograficzny,

eksponaty z wycieczek.

W 1923 r. na terenie Gimnazjum zaoy stacj meteorologiczn II rzdu nalec do krajowej sieci PIHM, stacja pracowaa (z okupacyjn przerw 1939-1945)

do 1950 r.

Na bazie w\w koa, od 1926 r. organizowa Pracowni Geograficzn, ktra

od 1933 r. naleaa do najnowoczeniejszych w Lubelskim KOS i na kresach

(a nawet w kraju) wyposaenie 15-stolikw 3-osobowych, rolety na mapy, ekran,

ruchoma tablica indukcyjna, mapa indukcyjna Polski i wiata, szafa na 20-map

i przyrzdy, tablice, obrazy, epidiaskop, przerocza, przyrzdy geograficzne itd. Bya

te miejscem do spotka naukowych i dyskusji po rnych wycieczkach a po nich

pokazu i ekspozycji wszelkich zdobytych eksponatw, a przede wszystkim

do prowadzenia tematycznych lekcji z geografii itd. mwi wpyw KKMS K LOP,

e w 1933 r. przyznano sta sal pracownia geograficzna jest wykadnikiem,

konsekwencj, oraz nieodzownym warunkiem metody laboratoryjnej, umoliwia

skuteczn walk z werbalizmem i oywia nauczanie pobudzajc do samodzielnej,

zbiorowej pracy a lekcje geografii maj stae miejsce, odbyway si dotd w klasach,

innych pomieszczeniach a nawet w muzeum, powstaa te specjalistyczna biblioteka

geograficzna dla uczniw.

Od 1926 r. z jego inicjatywy powstaa te Pracownia Przyrodnicza z sal

zbiorw przyrodniczych do prowadzenia lekcji botaniki itd. bya te przyczynkiem

do powoania Pracowni Biologicznej mwi; przyroda, jako przedmiot nauki

szkolnej, daje uczniom do rki konkretny obiekt, podlegajcy bezporedniemu

badaniu zmysami. Materialna warto jest niemniejsza, gdy ycie i zdrowie

czowieka i caa jego warto oparte s na prawach przyrody. Poznanie tych praw

potrzebne jest wic kademu czowiekowi. Nauczanie przyrody wymaga bardzo

obwitego materiau, dlatego trzeba byo gromadzenia mnstwa okazw rolin,

zwierzt, poszczeglnych organw itd. Pracownie posiaday mikroskopy (11), lupy

(25) i inne przybory. W 1931 r. zbudowano oraneri. W 1926 r. jedna

z powoanych agend-sekcji Koa Krajoznawczego byo Kko Przyrodnicze.

W ramach tego koa modzie poprzez tematyczne wycieczki i wdrwki prowadzia

obserwacj caego regionu z ycia fauny i flory i gromadzia wszelkie okazy

wyrabiano te preparaty naukowe. Waciwie od 1923 r. wraz z powoaniem koa

geograficzno-krajoznawczego a w szczeglnoci od 1926 r. wraz z powoaniem

pracowni geograficznej i przyrodniczej, wraz z modzie prowadzi szerok

i planow akcj zbierania wszystkiego co wizao si z przeszoci Chema, regionu

i ojczyzny dla potomnych.

Od 1922 r. jako pierwszy w okrgu lubelskim (i w kraju) odkry i promowa

uroki rzeki Bug i jej walory krajoznawcze, zdrowotne i turystyczne, do uprawiania

kpieli i sportw wodnych.

Od 1925 r. tworzy szkolne bazy-przystanie wodne n\ Bugiem: 1. kpielisko-

baz wodn (oglna) w Uhrusku n\Bugiem; 2. szkoln wodn przysta

w Dorohusku n\Bugiem; 3. szkoln wodn przysta Koa Krajoznawczego Modziey

Szkolnej Czarniecczykw w Bytyniu n\Bugiem. Od tej chwili rzeka Bug, staa si

wanym miejscem odpoczynku, wakacji, kpieli sonecznych i wodnych, nauki

29

pywania, pywania na odziach i kajakach a przede wszystkim rzek rejsow

turystyki wodnej i wszystkich spyww do Morza, i te przystani-portem.

Na bazie organizacyjnych dowiadcze (tworzonych od 1918 r.), powoa

(bardziej profesjonalne, w oparciu o pracowni gdzie modzie wykonuje pomoce

z zakresu wycieczek i krajoznawstwa), w styczniu 1925 r. Koo Krajoznawcze

Modziey Szkolnej (KKMS)-(dugo przygotowywa si do powoania koa ze wzgldu

na zakres dziaania i zgoszenia do Krakowskiego systemu KKMS) jednak decyzj

dyr. szkoy Wiktora Ambroziewicza (1882-1968) opiekunem KKMS zosta inny

nauczyciel. K. Janczykowski nie protestowa mimo tego zajcia, rwnolegle

prowadzi drugie swoje szkolne Koo Krajoznawcze dla wszystkich chtnych, przy

ktrym utworzy 2-sekcje: Koo Ludoznawcze i Kko Przyrodnicze. *(analizujc

notatki a nawet Zwierciado; majc te na uwadze wielkie zasugi o jakich pisao

wielu; W. Ambroziewicz by poniekd dyktatorem; nie wyobraa sobie aby kto mg

si mu sprzeciwi; dyrektorem Gimnazjum by w latach 1917-1930 r., nastpnie

wyjecha z Chema, na 5-nauczycieli nie mia wpywu a liczy si tylko

z T. Dbrowskim i K. Janczykowskim; nad wyraz jego nazwisko przytaczano a przy

wielu wydarzeniach przysposabiao mu kontrowersyjnej aureoli). Pomimo wszelkich

stara opiekunw, KKMS zaczo podupada. Aby temu zapobiec dyr. szkoy Tadeusz

Dbrowski (1888-1946) zwrci si o pomoc do kolegi K. Janczykowskiego.

W r. szk. 1933\1934 K. Janczykowski uczy geografii (przej modzie

zjednoczy 2-koa i) na nowo zorganizowa Koo Krajoznawcze Modziey Szkolnej

(nawizujc do idei tworzenia z 1925 r.). Gwny cel poznanie regionu, zwaszcza

w dziedzinie ludoznawstwa. Ju po roku modzie zebraa wszystkie nazwy

geograficzne w 10-gminach (na 13) powiatu chemskiego oraz zgromadzia znaczn

liczb pisanek z powiatu. Dnia 15 wrzenia 1934 r. KKMS ukonstytuowao si

przyjto imi Wincentego Pola i weszo w skad Krakowskiego Zwizku K

Krajoznawczych Modziey Szkolnej w liczbie 96-czonkw. Utworzono 3-skecje:

wycieczkow, meteorologiczn i fotograficzn. W r. szk. 1934\1935 sekcja

wycieczkowa urzdzia 3-wycieczki, sekcja meteorologiczna prowadzi stacj a sekcja

fotograficzna przyczynia si do wydania pocztwek z widokami Chema i okolicy

z okazji XX-lecia Gimnazjum. Postanowiono te urzdzi wystaw regionaln ziemi

chemskiej, i cilej wsppracowa z pracowni geograficzn. Pracowano nad

stworzeniem skutecznego systemu na rzecz ochrony przyrody i rodowiska, dla

potomnych. By uznawany za odkrywc zdrowotnych, przyrodniczych,

krajoznawczych i turystycznych urokw i walorw Pojezierza czysko-

Wodawskiego. Pierwsze wdrwki i penetracje prowadzi ju od 1933 r. W latach

1937-1938 w gronie kilku przyjaci, nauczycieli Gimnazjum i dziaaczy PTK, jako

pierwszy na z okrgu Lubelskiego, penetrowa Pojezierze czysko-Wodawskie. Sporzdzi wiele notatek, spostrzee i uwag tych wypraw, jakby przygotowywa

plany do przyszych turystyczno-naukowych wypraw z modzie.

Dnia 25 czerwca 1939 r. wraz z naukow grup uczniw-czonkw KKMS

Czarniecczykw, zorganizowa pierwszy wycieczkowo-wdrowny obz pieszy po

Pojezierzu czysko-Wodawskim, zwanym przez wielu Polesiem Lubelskim,

w artykule Czarniecczycy pionierzy K. Janczykowski pisa: nikomu wtedy si nie

nio o krajoznawczo-turystycznych walorach Pojezierza czysko- Wodawskiego,

dziewiczej faunie i florze. Nasza wdrwka miaa znaczenie wywiadowcze, byo

30

to pierwsze uderzenie krajoznawcze w ogle po pojezierzu. W kronice obozowej ca

wypraw dokadnie opisa ucze-kronikarz Wacaw Trochim.

Na bazie dowiadcze prowadzonych od 1918 r., przygotowywa metodycznie

szkolne wycieczki, ktre jako system wychowawczo-obywatelski wprowadza od

1927 r., do programu dydaktycznego, chemskich szk powszechnych i rednich

(i szk lubelskich) w porozumieniu z Lubelskim Kuratorium Okrgu Szkolnego

ORGANIZACJA I PLAN WYCIECZEK SZKOLNYCH

jako system wychowawczo-obywatelski

Szczebel Szkoa Klasa

A wycieczki

podstawowe

B wycieczki

zwyke

I. Powszechna

1-5

Wdrwki

blisze,

poznanie

najbliszej

okolicy

Inicjowane

przez koa

naukowe oraz

organizacje

modziey

prowadzone do

rnych

miejscowoci

kraju naszego

zalenie od

pracy i

charakteru k

i organizacji

6-7

Wdrwki

dalsze, powiat,

wojewdztwo,

miasto

wojewdzkie

II. Gimnazjum

1

Gopo,

Kruszwica,

Gniezno,

Pozna

2

Krakw,

Wieliczka,

Zakopane

3

Temat

dowolny:

ysogry,

Lww

4

Warszawa

Wilno

III. Liceum

1

lsk, Tatry

2

Pomorze,

Batyk, Gdynia

31

Rada Gwna PTK uchwa z dnia 9 wrzenia 1927 r. postanowia zwoa

w okresie trwania Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w dniach 12 i 13 lipca

1929 r. Pierwszy Oglnopolski Kongres Krajoznawczy (w auli Uniwersytetu) za cel

nadrzdny uznaa krzewienie turystyki wrd modziey szkolnej, popularyzacj

wycieczek do gwnych orodkw historii i kultury polskiej wrd ogu spoeczestwa

oraz reedycj Sownika Geograficznego Ziem Polskich). Kongres mia by rewi ruchu

krajoznawczego w Polsce na terenie wszystkich istniejcych organizacji oraz pord

niezorganizowanego spoeczestwa. Za program odpowiada Aleksander Patkowski,

posiedzenie otworzy prezes honorowy Aleksander Janowski. W tym czasie na terenie

kraju odbyway si spotkania, przygotowania na Kongres referatw. Wielu takim

spotkaniom przewodniczyli, delegowani z RG PTK. W 1928 r. na spotkaniu

zorganizowanym w Lublinie i Zamociu uczestniczyy chemskie delegacje KKMS

Czarniecczykw i SKS Zdrw. *Idee Kongresu, byy motywem zwoania przez

K. Janczykowskiego (wobec braku dziaalnoci Chemskiego Oddziau PTK) 31 maja

1929 r. w gmachu Czarniecczykw w Chemie zjazdu entuzjastw chemskiego

ruchu krajoznawczo-turystycznego (celem byo stworzenie miejskiej organizacji

krajoznawczo-turystycznej w Chemie, ktra by wsppracowaa z dziaajcym ju

bardzo aktywnie KKMS i szkolnym systemem wycieczek-wdrwek i obozw

krajoznawczo-turystycznych (tworzonego przez niego w Chemie ju od wrzenia

1918 r.) Na zjazd byli zaproszeni z Warszawy czonkowie zarzdu RG PTK.

Jak wynika ze sprawozdania Rady Gwnej PTK z 1929 r., pt: Sprawy Towarzystwa:

Oddzia Chemski PTK, prowadzony przez dr uczkowskiego przed wojn, zosta

przez okres wojny rozbity doszcztnie. Pastwowo-twrczy ruch kulturalny ziemi

chemskiej pobudzi do ycia t zniszczon placwk zakrelajc godny uznania

i poparcia plan pracy jak wskazuje nastpujcy protok: protok zebrania PTK

Oddziau w Chemie, z 31 maja 1929 r. godz. 19.00, w lokalu Pa. Gim.

Czarniecczykow w Chemie. Na koniec zjazdu powoano nowy zarzd: prezesem

zosta ponownie E. uczkowski. Rada Gwna PTK, z prawdziw radoci wita

postanowienia Oddziau Chemskiego PTK, yczc gorco pomylnej realizacji

zamierzonych prac. *Reasumujc mimo postanowie, nie byo adnych dziaa ze

strony Chemskiego Oddziau PTK ani czonkw zarzdu. Przedstawiane przeszkody

w rozwoju i dziaalnoci Oddziau: m. in. brak stabilizacji politycznej, ekonomicznej

lub lokalowej, czy te brak zaangaowania ze strony dziaaczy-sympatykw nie

miao tu uzasadnienia. Poniewa wiele organizacji w tym czasie rozwijay do

dobrze, organizoway wycieczki i tworzyy ruch turystyczny w Chemie i okolicy.

Naley stwierdzi, e Chemski O. PTK, nie odegra adnej roli i nie mia wpywu na

tworzcy si w Chemie, ruch krajoznawczo-turystyczny okresu 1918-1939. Dziwi

fakt, e taka specjalistyczna placwka historycznie uwarunkowana o walorach

patriotyczno-wychowawczych, nie miaa jasnej sytuacji organizacyjnej i nie

speniaa swojej misji w dziaaniu, i nie wytworzya wasnej tradycji w Chemie. W broszurce pt. O brakach i potrzebach miasta Chema z 1936 r., autor

i znany chemski spoecznik, notariusz Wodzimierz Rewski (ur.1896 r.), obwinia

wadze Chema o wszelki brak dbaoci o urok tak zacnego grodu Chema,

skrytykowa te brak aktywnoci Towarzystwa Krajoznawczego, a miasto posiada

wiele zabytkw gdzie cay ciar na siebie bierze szkolny ruch krajoznawczo-

32

turystyczny. Zawizaa si te wsppraca pomidzy tzw. grup szlachetnych

walczcych chemian, pod wodz W. Rewskiego a K. Janczykowskim i KKMS

o lepsze i adniejsze oblicze miasta i okolicy i ochron wszystkiego co si da.

**

Od 1931 r. na amach pism lubelskiego KOS publikowa swoje spostrzeenia

dydaktyczne z wychowania fizycznego i wycieczek jako system wychowawczy

modziey szkolnej.

W 1933 r. wyda szlak wdrwkowy po powiecie chemskim by to

pierwszy przewodnik turystyczny o Chemie i powiecie. Szlak wdrwkowy po

powiecie chemskim, poprzedzony krtk monografi powiatu, zawar w nim swoje

spostrzeenia naukowe oparte na dowiadczeniach zdobytych na wycieczkach

i wdrwkach szkolnych prowadzonych od 1918 r. z modzie szkoln, informacje

o miejscach noclegu miejscowoci, w ktrych wypadaj noclegi, zostay podane

w rozdziale III przy omawianiu szczegw trasy. W miejscowociach tych naley si

zwraca do kierownikw szk, ktrzy mog suy wdrujcej modziey noclegami

w szkole, rad, wskazwkami i uatwieniami w tym kierunku. Mog tu przyj

z pomoc rwnie waciciele majtkw i folwarkw oraz ksia proboszczowie,

ktrzy bardzo uprzejmie i przyjemnie odnosz si do wdrujcej dziatwy szkolnej.

Modzie szkolna w pierwszym rzdzie powinna korzysta z uprzejmoci kierownikw

szk, aby zapozna si z warunkami, w jakich uczy si dziatwa wiejska

i miasteczkowa, co przedstawia du warto z wychowawczego punktu widzenia.

Wspomina i wyrnia Moraczewskiego z Czuczyc znawc Chemszczyzny

i sdziego T. Kozerskiego ze Stawu majcych wiele materiau o charakterze

regionalnym.

33

Szkolne wycieczki ldowe ktre byy odnotowane w miejscowej i w krajowej

prasie ktre szczeglnie wyrnia. *Wakacje 1922 r. I-druyna harcerska

Czarniecczykw zorganizowaa 2-dniow wycieczk nad Bug. Z kroniki, ze stacji

Chem do stacji Dorohusk PKP i pieszo 5km., do dworu w wierach naszej bazy

biwakowo-noclegowej, gospodyni bya p. Rotarska. Druh S. Zbych przy ognisku

i pieczeniu, omwi plan wyprawy wypoczynkowo-sportowo-zwiadowczej, a redaktor

stary lis opisa wszystko szczegowo. *Lipiec 1931 r. Oglnopolski konkurs

Gwiadzisty rajd pieszy. Warunki konkursu: zespoy trjkowe, tras opracowuj sami,

meta tym razem w Mszanie Dolnej. Zgosi najlepsz trjk piechurw KKMS

Czarniecczykw. Byli to: Zenon Marcinkiewicz, Stanisaw Michalski i Jerzy

Pindera. Po spenieniu warunkw, jury konkursu przyznao pierwsze miejsce

i nagrod gwn chemskiej druynie. Byo to pierwsze cenne zwycistwo

i oglnopolskie wyrnienie a codzienny Kurier Krakowski wystawi wspania

recenzj dla Chemskiego KKMS *Lato 1932 r. Wycieczka szkolna zespou

krajoznawczo-historycznego wzdu powiatu chemskiego, uczennic Gim.

Czarniecczykw. W wicicy nocleg w modrzewiowym dworze pastwa

Lechnickich. Tu te odbya si konferencja rozpoznawczo-naukowa oraz opis trasy

i eksponatw. W Pawowie Marylka Rutkowska robia szkice z wycieczki. Deszcz nie

oszczdza wdrujcych, w strugach deszczu powstaa pie: Jak wspaniaa nasza

posta, Chocia z nieba leje wci, Chocia w domu moesz zosta, W gry, miy

bracie d itd. *Lato 1932 r. Wycieczka tematyczno-naukowa do Krakowa

i okolicy, o charakterze sportowym grupy modziey Czarniecczykw, czonkw

KKMS. *26 maja 1933 r. Tematyczna wychowawczo-krajoznawcza wycieczka

szkolna klasy VI (mat.\ przyr.) czonw KKMS Czarniecczykw. Trasa wycieczki:

Chem Kielce Czstochowa Krakw Wieliczka Zakopane Chem.

*Czerwiec 1935 r. Krajoznawczo-wychowawcza wycieczka w Tatry, grupy uczniw

KKMS Czarniecczykw. Grupa biwakowaa u grali nad Bystrym, wypad

furmankami i pieszo do Morskiego Oka, Czarnego Stawu, Limby, Mieguszowieckiego

i Mnicha oraz nad wodogrzmoty Mickiewicza. Wspinaczki i wdrowanie na Giewont,

Gubawk nastpnie do Doliny Stryskiej i Kocieliskiej oraz Poronina i Bukowiny.

Opiek sprawowaa nauczycielka Ginalska. *Wakacje 1936 r. Wycieczka

krajoznawcza-wdrwki po powiecie wodawskim. Wypraw Czarniecczykw

opisa mody krajoznawca kronikarz i rysownik Franciszek Kdzierowski. Wyprawa

rozpocza si w Uhrusku, kierownikiem wycieczki by Wiesaw Sztaba, a szefem

spiarni i kuchni Tadeusz Sztaba. Trasa tematyczna wioda przez wsie Uhrusk,

Folwark, Rniwk (wzgrze 218m. n.p.m.), Wol Uhrusk, Byty (pla),

Nadbuank (hut szka), tzw. Cerkiewki, Zberee, Stulno, Sobibr, Orechwk

do Wodawy, dalej we wsi Rance zwiedzanie paacu i do Sosnwki a std do

Wisznic. W dniu szstym Parczew i Tymienica, w dniu sidmym do Wooskowoli

(Wola Wooska), Brussa, w Dubecznie (huta szka). Badamy faun i flor oraz

zwyczaje miejscowej ludnoci. *25 czerwca 1939 r. K. Janczykowski wraz

z naukow grup czonkw KKMS Czarniecczykw, zorganizowa pierwszy

wycieczkowo-wdrowny obz pieszy po Pojezierzu czysko-Wodawskim, zwanym

przez wielu naukowcw Polesiem Lubelskim. W artykule Czarniecczycy pionierzy

pisa: nikomu wtedy si nie nio o krajoznawczo-turystycznych walorach

Pojezierza czysko- Wodawskiego, dziewiczej faunie i florze. Nasza wdrwka

34

miaa znaczenie wywiadowcze, byo to pierwsze uderzenie krajoznawcze w ogle

po pojezierzu. W kronice obozowej ca wypraw dokadnie opisa ucze-kronikarz

Wacawa Trochim. Wyprawa dostarczya wiele informacji i eksponatw.

Spenetrowano jeziora: Dratowieckie, Rogno, Ukcze, Krasne, Piaseczne,

Sumiskie, Wel-Wetyckie, Biae, Czarne i wita.

Szkolne wycieczki wodne ktre byy odnotowane w miejscowej i w krajowej

prasie. *Czerwiec 1929 r. krajoznawczo-turystyczna wodna wyprawa odzi

Chemianki do Warszawy i Gdaska, grupy wycieczkowej modziey

Czarniecczykw. Inspirowa rejs szlakiem wodnym, du rol w organizacji spywu

odegra te kpt. Edmund Prost. Wodowanie odzi i chrzest Chemianki odby si

w Dorohusku n\Bugiem, tu te nastpi start. d wybudowali czonkowie Koa

Mionikw Wody i oni stanowili zaog. W pierwszym odcinku rejsu, Chemiance

towarzyszyo kilka kajakw. Flotylli przewodzi dyr. W. Ambroziewicz w admiralskim

mundurze, jego zastpc by T. Dbrowski w mundurze kontradmiraa, bosmanem

by Dolek Chomicki. Pierwszy obz-postj organizacyjno-taktyczny by w Bytyniu.

Z Wodawy dyr. Ambroziewicz wrci do Chema, pod Brzeciem kajaki popyny

swoj tras na Prype i Polesie, a d popyna dalej pod wodz T. Dbrowskiego.

Po drodze tworzono bazy postojowo-noclegowe dla innych wypraw. Bya to pierwsza

wyprawa wodna, a caa zaoga miaa specjalnie uszyte stroje marynarskie na

ta wypraw. By to wany moment w yciu sportowym Chema. *5 Lipiec 1932 r.

wycieczka kajakowa Bugiem, Wis do Gdaska. Organizatorem byo KKMS a opiek

sprawowa w pomocy z T. Dbrowskim. W wyprawie uczestniczyo 9 uczniw

i 5 kajakw. Cel wyprawy wodnej, udzia w Zlocie Krajoznawcw w Gdyni

i modziey harcerskiej w Kocierzynie. Wyjazd z Chema pocztek rejsu

w Dorohusku. Cel wyprawy udzia w Gdyni na Oglnopolskim wicie Morza.

Bursa im. ks. S. Brzski Od 1933 r. bursa (dziki jego staraniom) staa si

wanym miejscem do organizowania wycieczek szkolnych i punktem przecinajcych

si szlakw wycieczkowo-krajoznwczo-turystycznych oraz miejscem do noclegw

i biwakw i baz w komunikowaniu si szkolnego ruchu krajoznawczo-

turystycznego w Chemie i okolicy. W latach 1936-1939 bursa gocia modzie

sportow i turystyczn ze: Lwowa, Rwnego, Brzecia Kowla, Lublina, Zamocia,

Biaej Podlaskiej, Warszawy i Garwolina.

W wolne chwile, wita i okresy wakacyjne modziey szk chemskich tzw.

wczasy wywczasy odbywaa przewanie w szkolnych przystaniach wodnych ktre

odkry i rozbudowywa: w Uhrusku, Dorohusku i Bytyniu nad Bugiem. Od 1933 r.,

wadze miasta wprowadziy nawet tzw. nowe pocigi kpielowe, ktre w pogodne dni

soneczne kursoway midzy Chemem a Wodaw nad Bug jako wycieczkowo-

wczasowe pocigi kpielowe, dla caych rodzin, w celu sobotnio-niedzielnego

wypoczynku nad wod oraz zaywania kpieli i soca. Od 1935 r. wadze miasta

Chema wprowadziy nastpne specjalne wydzielone pocigi wycieczkowe sobotnio-

niedzielne z Chema do Dorohuska i Bytynia nad Bugiem. W latach 1933-1939

przystanie wodne wraz z plaami w Uhrusku, Dorohusku i Bytyniu n\Bugiem stay

si kurortami na wywczasy ludnoci chemskiej i z okolicy a Byty sta si

kurortem spoecznoci ydowskiej.

Trasy-szlaki turystyczne przechodzce przez Chem i region. Komisja

Regionalistyczna przy Lubelskim Towarzystwie Przyjaci Nauk w Lublinie (z ktr

35

wsppracowa od 1933 r.) dokonaa podziau wojewdztwa lubelskiego na pi

regionw: 1.Lublin Chem, 2.Wgrw Siedlce Puawy ukw, 3.Sokow

Wodawa, 4.Zamo Tomaszw, 5) Janw Bigoraj. Wdrwka pieszo-kolejowa:

1.trasa Lublin Chem Dubienka Krasnystaw Lublin; 2.trasa Lublin Chem

Dubienka Horodo Hrubieszw Tomaszw Krasnobrd Zwierzyniec

Szczebrzeszyn Zamo Krasnystaw Lublin; Wdrwki rowerami: 1.trasa Lublin

Krasnystaw Chem Trawniki Lublin; 2.trasa Lublin Piotrkw (Pietrzkw)

kiewka Krasnystaw Zamo Hrubieszw Chem Lublin (podaem

te szlaki ktre dotycz Chema).

**

Od wrzenia 1944 r., z grup dawnych dziaaczy i Czarniecczykw,

reaktywowa (tworzony od 1918 r. przerwany w latach 1939-1944): ruch

wycieczkowy, krajoznawczo-turystyczny, profesjonalnej turystyki oraz ochrony

przyrody i rodowiska. Reaktywowa: Koo Krajoznawcze Modziey Szkolnej

przemianowane w Szkolne Koo Krajoznawczo-Turystyczne przy Liceum

Oglnoksztaccym im. Stefana Czarnieckiego w Chemie i te Oddzia Polskiego

Towarzystwa Krajoznawczego w Chemie (biuro zorganizowa w domu parafii rz.-

kat. przy ul. Lubelskiej).

Powoa te Towarzystwo Mionikw Sztuki w Chemie, ktre od 1948 r.,

skutecznie dziaao (na rzecz kultywowania i ochrony zabytkw i kultury

chemskiej) dziki pracy Zarzdu: Prezes K. Janczykowski, Wice. Stefan

Mrokiewicz, skarb. Krystyna Drzewiska, sekr. Waleria Puchowa i z-ca sekr. Piotr

Prus. Towarzystwo miecio si w lokalu wasnym w Chemie przy ul. Lubelskiej 1,

ostatnie wybory odbyy si 19 lutego 1949 r. Bya to jedna z wielu organizacji, ktre

powoa wkrtce po wyzwoleniu w celu ochrony narodowego dziedzictwa Chema,

dla dobra ojczyzny i dla potomnych.

Wydzia Owiaty przy PWRN w Lublinie poleci mu, w dniach 10-14 marca

1951 r., (jako profesjonalicie i twrcy ruchu krajoznawczo-turystycznego)

opracowanie tras wycieczkowych po powiecie chemskim, ktre od tego roku, byy

przemierzane przez szkoln modzie (i nie tylko) w ramach obowizkowego

programu. Trasy te objy wycieczki przewanie jedno lub dwudniowe. Chem

(i schronisko) przyjto za baz wypadow dla (wszystkich) wycieczek i wdrwek tym

bardziej, e przy Pastwowej 11-letniej Szkole Oglnoksztaccej

im. S. Czarnieckiego w Chemie znajduje si w Szkole Schronisko Turystyczno-

Krajoznawcze na 30-40 ek.

Organizowa te wdrowne obozy naukowe dla uczniw-czonkw Szkolnego

Koa Krajoznawczo-Turystycznego Czarniecczykw im. W. Pola w Chemie

po Pojezierzu czysko-Wodawskim, w latach 1959-1966.

Wkrtce po wyzwoleniu od pocztku 1945 r., K. Janczykowski szeroko

propagowa ruch wycieczkowy krajoznawczo-turystyczny i aktywn turystyk

a w nim zawarte wielkie narodowe idee Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.

36

Prowadzi te wszelkie sprawy dotyczce (tak zaniedbanego i nie dziaajcego

w latach 1918-1939) Chemskiego Oddziau PTK, gromadzi te wok swej

dziaalnoci grono wiernych chemskich dziaaczy. Lokum w ktrym prowadzi

wszelkie sprawy i PTK (jako nieoficjalny Prezes do 1948 r.), miecio si w domu

parafii rz.-kat. przy ul. Lubelskiej. W grudniu 1948 r. K. Janczykowski zwoa

zebranie przyjaci, sympatykw i dziaaczy ruchu krajoznawczo-turystycznego

w Chemie na ktrym oficjalnie reaktywowa dziaalno Polskiego Towarzystwa

Krajoznawczego Oddzia w Chemie wg zacznika 1 wykaz oddziaw PTK

w 1950r. Chem Lubelski ul. Lubelska 1 zosta zaoony 4 grudnia 1948 r.

Wybrano pierwszy po wyzwoleniu zarzd Oddziau, jednogonie prezesem

zosta Kazimierz Janczykowski, Oddzia PTK w Chemie zarejestrowano (ponownie)

przez Zarzd Gwny PTK. Jak wynika z korespondencji K. Janczykowskiego

Oddzia PTK w Chemie istnia jeszcze do listopada 1950 r., od 1951 r. ju jako

Oddzia PTTK w Chemie. W maju 1953 r. (w nowych ramach organizacyjnych)

Walny Zjazd PTTK w Chemie wybra nowy Zarzd i ponownie prezesem zosta K.

Janczykowski. W czerwca 1957 r. Walne Oddziau PTTK w Chemie ponownie

wybrao Prezesem Zarzdu K. Janczykowskiego. Oddzia w tym czasie liczy 163

czonkw. W 1960 r. K. Janczykowski poda si do dymisji (powd stan zdrowia).

W czasie swej dziaalnoci w pierwszych latach po wyzwoleniu, mia i wywar wielki

wpyw na styl pracy oraz i na dalsz dziaalnoci Oddziau PTK-PTTK w Chemie.

Najwicej uwagi zawsze powica i wpaja wielkie idee PTK-(PTTK) nowym

dziaaczom poprzez nastpujce zagadnienia

1. kultywowanie wielkich idei PTK jako patriotyczno-narodowej organizacji;

2. kultywowanie idei krajoznawczo-turystycznych;

3.wycieczka-wdrwka podstaw ruchu krajoznawczo-turystycznego;

4. kultywowanie i ochrona: miejsc pamici narodowej religii, przyrody itd.;

5. tworzenie rezerwatw i ochrona miejsc szczeglnych dla fauny i flory;

6. tworzenie szlakw turystycznych dla poznania pikna ojczyzny;

7. waciwa gospodarka zasobami dziedzictwa narodowego dla pokole;

8. szkolenie przewodnikw turystyki i ochrony przyrody i rodowiska.

Od 1961 r. mecenas Herman Sawicki (1914-1993) - (Czarniecczyk, czonek

KKMS-SKKT im. W. Pola i ucze K. Janczykowskiego) zosta nowym prezesem

Oddziau PTTK w Chemie, natomiast K. Janczykowskiemu nadano tytu Prezesa

Honorowego.

Naley wspomnie i podkreli, e:

w 1970 r. Oddzia PTTK w Chemie, z okazji jubileuszu 60-lecia

Chemskiego Krajoznawstwa, wyda pamitkowy medal z popiersiem Kazimierza

Janczykowskiego, na ktrym widnieje napis Kazimierz Janczykowski - nestor

chemskich krajoznawcw;

w 1979 r. dla uczczenia 60-lecia muzealnictwa chemskiego, wybito

medal, na jednej stronie widnieje portret Kazimierza Janczykowskiego a na drugiej

stronie Wiktora Ambroziewicza wielkich twrcw muzeum chemskiego;

37

w 1980r. na jubileusz 70-lecia ruchu turystycznego na ziemi chemskiej Oddziaowi

PTTK w Chemie, nadano patrona imi Kazimierza Janczykowskiego, na

uroczystoci w dniu 28 kwietnia 1980 r., oraz sztandar na ktrym wyhaftowany jest

portret K. Janczykowskiego otoczony zotym kartuszem z limi dziewisiu

popocholistnego.

Okres tajnego nauczania.

38

ROZDZIA IV Pionier Ligi Ochrony Przyrody

Dnia 9 stycznia 1928 r. zostaa powoana w Warszawie Liga Ochrony

Przyrody (LOP). Opracowany nowy statut zosta zatwierdzony 29 marca 1928 r.

przez komisarza rzdu na m. st. Warszaw. Pierwszy Zarzd Gwny LOP

proponowa: rozwiniecie propagandy idei ochrony przyrody wrd spoeczestwa

polskiego zarazem gromadzenia rodkw materialnych w walce o postulaty Ligi,

oraz pozyskiwania jak najwikszego grona czonkw.

Fakt ten mia znaczcy wpyw na dalsze poczynania K. Janczykowskiego,

w maju 1928 r. otrzyma statut i postulaty z ZG LOP, stan ten zaakceptowaa

modzie i dyrekcja szkoy.

We wrzeniu 1928 r. wraz z rozpoczciem roku szkolnego 1928\1929, powoa

przy Gimnazjum Szkoln Lig Ochrony Przyrody (LOP). Pierwsze specjalistyczne

Koa LOP utworzyy klasy VI i VII geograficzne i przyrodnicze, wikszo

to czonkowie KKMS. Byy to pierwsze w okrgu lubelskim (i jedne z pierwszych

w Polsce) Szkolne Koa LOP.

Dnia 10 stycznia 1929 r. odby si doroczny Zjazd Pastwowej Rady Ochrony

Przyrody, obradujcy w Zakadzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Zjazd

otworzy prezes rady profesor dr Szafer bdcy jednoczenie delegatem Ministra WR

i OP do spraw ochrony przyrody, ktry m. in. powiedzia na szczegln uwag poza

koami naukowymi, nauczycielskimi, turystycznymi, lenikw i ogrodnikw oraz

technicznymi, zasuguje uczca si modzie szkolna. Minister WR i OP powiedzia

Ministerstwo w zupenoci docenia cele wskazane w statucie towarzystwa LOP

i znaczenie ich jako czynnika wychowawczego dla modziey szkolnej, nie widzi

przeszkd w tym, aby modzie szkolna korzystaa za porednictwem swoich

nauczycieli i wychowawcw, bdcych czonkami LOP w ramach istniejcych w tym

wzgldzie przepisw, z tych imprez Ligi, ktre mog przynie jej poytek.

W dniach 2 i 3 lutego 1929 r. w Warszawie odby si pierwszy zjazd delegatw

LOP w lokalu Warszawskiego Oddziau PTK. Obrady poprzedzia konkursowa

wystawa plakatu LOP. Zjazd otworzy prezes Ligi prof. dr Morozewicz,

na przewodniczcego Zjazdu wybrano prof. dr Szafera, ktry podkreli, e Liga

pomimo kilkumiesicznego zaledwie istnienia moe si ju pochwali piknymi

wynikami pracy. Po sprawozdaniu odbyy si wybory nowego zarzdu: prezesem

Ligi zosta prof. dr Hryniewiecki, wice red. J. Ejsmond, sekr. Por. Romanow.

W drugiej czci posiedzenia prof. dr Zoll przedstawi projekt ustawy o ochronie

przyrody opracowany przez pastwow komisj kodyfikacyjn. Ustawa ta przewiduje

w pewnych wypadkach wywaszczenie. Drugiego dnia, 3 lutego przyjto projekt

regulaminu oddziaw i k LOP oraz odczytano plan dziaalnoci Ligi na 1929 r.

39

Na tym zjedzie zostay oficjalnie zatwierdzone i zarejestrowane w dziale Gimnazja

i Seminaria Nauczycielskie m. in. szkolne Koa LOP Czarniecczykw z Chema.

Szkolne Koa LOP byy pionierskie i jako pierwsze w Chemie, tworzyy ruch

ochrony przyrody, w miecie powiecie i okrgu lubelskim. Pierwszymi przejawami

dziaalnoci Szkolnych K LOP Czarniecczykw byo spisanie przez czonkw, na

terenie Chema i powiatu miejsc wyjtkowej fauny i flory. Prowadzono te prace nad

wytyczeniem ochrony szczeglnych miejsc. Postulowano do wadz miejskich o pomoc

w tej sprawie.

W 1930 r. zorganizowa w Gimnazjum z czonkami szkolnych LOP pierwsz

miejsk konferencj naukow, temat idee LOP i problemy ochrony szczeglnych

miejsc w miecie i regionie. Obecne byy jednak organizacje i wadze miejskie.

W 1933 r. zorganizowa w Gimnazjum (zwan oglnopolsk) konferencj

naukow (cel nadania rangi Chemskiej LOP na arenie oglnopolskiej) tematy

idee i dziaania LOP a rzeczywisto. Obecni jak wyej oraz (skromnie ilociowo)

zaprzyjanieni czonkowie KKMS, PTK i LOP Krakowa, Lwowa i Warszawy oraz

kilku czonkw ZG LOP.

W dniu 9 grudnia 1935 r. uczestniczy we Lwowie w obradach, poczonych

LOP Lwowskiej i Warszawskiej oraz Zarzdu Gwnego. Odbya si te wystawa

krajoznawcza K Krajoznawczych Modziey Szkolnej ze Lwowa i wyrniajcych

si k zamiejscowych z Chema i Trembowli, prezentowano zdjcia i eksponaty oraz

miejscowy folklor. Chem reprezentowao KKMS im. W. Pola, zostao minowane do

nagrody krajowej. Wanym celem koa byo stworzenie skutecznego systemu na rzecz

ochrony przyrody i rodowiska dla potomnych.

W 1936 r. w szkolnej wodnej przystani KKSM Czarniecczykw w Bytyniu

n|Bugiem utworzy terenowe lokum dla pracy zarzdu szkolnych LOP. Gocili tu te

na naradach (dwukrotnie do 1939 r.) zaprzyjanieni czonkowie KKMS, PTK i LOP

z Krakowa, Lwowa, i Warszawy i czonkowie ZG LOP.

Inspiracj dziaa K. Janczykowskiego i LOP. Na amach maej broszurki

pt. O brakach i potrzebach miasta Chema z 1936 r., autor i znany chemski

spoecznik, notariusz Wodzimierz Rewski (ur.1896 r.), obwinia wadze Chema

o wszelki brak dbaoci o urok tak zacnego grodu Chema. Pisze te jako zwolennik

i twrca powoania z chemian towarzystwa uporzdkowywania i upikszania

miasta Chema (wspdziaajcego z magistratem) jako stranika estetyki adu

i higieny a nawet ochrony przyrody. Jak wynika ze rde, zawizaa si te

wsppraca pomidzy tzw. grup szlachetnych walczcych chemian, pod wodz

W. Rewskiego a K. Janczykowskim i KKMS o lepsze i adniejsze oblicze miasta

i okolicy i ochron wszystkiego co si da. Z notatek wynikao, e byy te wsplne

cele dbania o drzewostan parkw, zielecw itd., a nawet wyeksponowania

starodrzewu parkowego, rozbudowy kpieliska przy rzece Uherce, zakazu wycinki

drzewostanu w lesie Borek a nawet stworzenia tam rezerwatu w celu tzw.

zdrowego powietrza.