Upload
kandemir-atceken
View
233
Download
4
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Urbanism, Urban Politics, Local Democracy, Local Press, Kentleşme, Kentsel Siyaset, Yerel Demokrasi, Yerel Basın,
Citation preview
T.C.
Mersin niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
Kamu Ynetimi Ana Bilim Dal
KENTSEL SYASET BALAMINDA YEREL BASIN:
MERSN RNE
Kandemir ATEKEN
Danman Do. Dr. Serdar Ula BAYRAKTAR
YKSEK LSANS TEZ
Mersin, 2013
i
NSZ
Yaklak iki yl sren bu tez srecine balamamdaki en nemli etken, kent
leinde basn-siyaset ilikisini anlayabilme ve tezimin demokrasi ile ilgili almalara
yeni bir tartma alan salayabileceine ilikin dncemdir. Ayrca, arkadalarmla
Mersinde eksiklii hissedilen bir kent dergisini hayata geirmeye alrken edindiim
bilgi birikimi, deneyim ve zorluklarn da bir hayli faydas oldu.
Dier nemli bir etken, tezimin bandan sonuna kadar gsterdii zen ve yapc
eletirileriyle en byk destei sunan tez danmanm olmutur. Bu noktada yaam ve
deneyimlerini arkadaa paylaarak beni gelecek akademik kariyerime motive eden S.
Ula Bayraktara, deerli grleri ve eletirileri ile tezin olumasna katkda bulunan jri
yelerine ve yaadm akademik zorluklarda beni sahiplenerek, tezime odaklanabilmeme
yardmc olan tm Kamu Ynetimi Blm hocalarma, alma srasnda gazetecilik
blmne ilikin bilgi eksikliklerimi byk bir zveriyle gidermeye alan ve ikinci tez
danmanm gibi emek veren Erhan Arslana, tezin istatistiksel ksmlarn hazrlamamda
yardmc olan Glhan Orekici Temele teekkr ederim. Bu alma srasnda btn
skntlarma ortak olan, beni bkmadan usanmadan dinleyen aratrma grevlisi
arkadalarma, yine alan aratrmasnda bana yardmc olan yerel medya alanlarna ve
mlakatlarda sorularm itenlikle cevaplayan ilgililere teekkr ederim.
Son olarak, yaam boyu kendi ayaklarm zerinde durbilmem iin, maddi manevi
her trl destei sorgusuz sualsiz sunan ve hala ilgilerini zerimden eksik etmeyen
anneme, babama ve kz kardeime ayrca teekkr ederim [(BAP-SOBE KYB(KA) 2012-
8 YL].
ii
ZET
Kentsel Siyaset Balamnda Yerel Basn: Mersin rnei
amzda, hzl kentleme ve demokratikleme, ehirleri politik g ve denge
paylamlarnn en nemli merkezlerinden biri haline getirmi, bu balamda yerel siyasetin
kapsad konular genilemi ve bu srece etki eden yerel aktrler kent siyasetinde daha
etkin yer almaya balamtr.
Bugn kent insan, yerel ynetimlerin almalarna bireysel katlm salayarak,
kentsel politikalarn birlikte yaratlmasna ya da en azndan alnan kararlar etkileyerek,
yerel demokrasinin gelimesine yardmc olmaktadr. Katlmc demokrasi kavramyla da
ifade edilen bu demokratik ynetim modelinin uygulanabilmesi noktasnda, yerel basna
zellikle kent insann bilgilendirme ve kamuoyu oluturma gibi nemli grevler
dmektedir. Yerel basn hem bu aktrlerden biri, hem de demokrasinin yerelde
srdrlebilmesi noktasnda etkin bir kurum olmasna karn, kendisinden beklenen
ilevleri yeterli lde yerine getiremedii dnlmektedir.
Bu kapsamda alma, kentsel siyasetin ileyiinde nemli bir yeri olduu
dnlen yerel basnn, demokrasinin gelimesine ne lde katk saladn saptamay
hedeflemektedir. Bu amala, kentsel siyasetle yerel basn arasndaki ilikinin
gzlemlenecei Mersin ili alma alan olarak belirlenmitir.
Anahtar Kelimeler: Kentleme, Kentsel Siyaset, Yerel Demokrasi, Yerel Basn, Mersin
iii
ABSTRACT
Local Press in the Context of Urban Politics: The Case of Mersin
Rapid urbanization and democratization efforts have rendered the city as one of the
most important venues of the political power-sharing struggles. Thus, the issues of the
local politics context have extended and the local actors who affected the process have had
more important role in urban politics.
Nowadays, urban dwellers participate in activities of local administrations
individually and assist in collective formation of urban policies or at least development of
local democracy by affecting decisions taken. In terms of application of this democratic
administration model, which is also referred to as participatory democracy, local press
takes on important tasks like informing people or molding public opinion. Although local
press is both one of these actors and effective institution which, supports to make
democracy sustainable in local context, it is thought that local press isnt successful enough
to carry out the expected function.
This study aims at revealing to what extent the local press that is considered to have
an important role in performance of urban politics contributes in development of
democracy. For this purpose, a case study will be conducted on the relation between urban
politics and local press in Mersin.
Keywords: Urbanism, Urban Politics, Local Democracy, Local Press, Mersin
iv
NDEKLER
NSZ .................................................................................................................................. i
ZET .................................................................................................................................... ii
ABSTRACT ........................................................................................................................ iii
NDEKLER ................................................................................................................... iv
KISALTMALAR ................................................................................................................ vi
TABLOLAR LSTES ...................................................................................................... vii
EKLLER LSTES ....................................................................................................... viii
GR .................................................................................................................................... 1
I. BLM: KENTSEL SYASET ve YEREL BASIN LKS ............................ 4
I.1. Kentsel Siyaset ........................................................................................................ 6
I.1.1. Aktr, Birey ve Devlet..................................................................................... 8
I.1.2. Katlmc Demokrasi ve Kentsel Siyaset ......................................................... 9
I.1.3. Trkiyede Kentsel Siyaset ............................................................................ 10
I.2. Basn ..................................................................................................................... 13
II.2.1. Ulusal Basn Yerel Basn ........................................................................... 13
II.2.2. Trkiyede Yerel Basn ................................................................................. 15
II. BLM: MERSNDE YEREL BASIN ve SYASET LKS ...................... 20
II.1. Mersin Tarihi ........................................................................................................ 21
II.1.1. Sosyo-Ekonomik Yaps ................................................................................ 22
II.1.2. Sosyo-Politik Yaps ...................................................................................... 25
II.2. Mersin Basn ........................................................................................................ 28
II.3. Mersinde Kentsel Siyaset ve Yerel Basna likin Alan Aratrmas .................. 31
II.3. 1.Mersindeki Yerel Gazetelerin Ulalabilirlii ............................................. 31
v
II.3. 2.Mersin Basnnn Yerel Aktrlerle likisi .................................................. 39
II.3. 1.Mersin Basnnn Kent Gndemini Oluturma Dzeyi ............................... 52
II.3. 2.Mersindeki Yerel Gazetelere Haber Sonras Geri Dn Dzeyi ............... 57
III. BLM: YNTEM ................................................................................................ 61
III. 1. Aratrmann Tanm, Amac Ve nemi ............................................................. 61
III. 2. Aratrma Sorular ve Denenceleri ...................................................................... 61
III. 3. Aratrma Yntemi .............................................................................................. 63
SONU ............................................................................................................................... 70
KAYNAKA ...................................................................................................................... 75
vi
KISALTMALAR
AGC: Akdeniz Gazeteciler Cemiyet
AKP: Adalet ve Kalknma Partisi
AP: Adalet Partisi
BDP: Bar ve Demokrasi Partisi
BK: Basn lan Kurumu
CHP: Cumhuriyet Halk Partisi
DP: Demokrat Parti
DSP: Demokratik Sol Parti
DTP: Demokratik Trkiye Partisi
HADEP: Halkn Demokrasi Partisi
MDTO: Mersin Deniz ve Ticaret Odas
MGC: Mersin Gazeteciler Cemiyeti
MGD: Mersin Gazeteciler Dernei
MHP: Milliyeti Hareket Partisi
MY: Mersin dman Yurdu
RP: Refah Partisi
RTG: Radyo Televizyon Gazete
SHP: Sosyaldemokrat Halk Parti
TGC: Trkiye Gazeteciler Cemiyeti
TK: Trkiye statistik Kurumu
vii
TABLOLAR LSTES
Tablo 1. Grlen Yerel Aktr ve Gazetecilerin Knyesi .................................................... 64
Tablo 2. Mersin ve evresinde Faaliyet Gsteren Yerel Medya Kurulular Listesi ............. 32
Tablo 3. Mersin Gazetelerinin Tiraj Oranlar Karlatrmas ................................................ 36
Tablo 4. Haber Kategorisinin Siyasi Partilere Gre Dalm ................................................ 46
Tablo 5. Haber Kategorisinin Yerel Ynetim Organlarna Gre Dalm ............................ 48
Tablo 6. Haber Kategorisinin Bask Gruplarna Gre Dalm ............................................. 49
Tablo 7. Haber Kategorisinin Merkezi Hkmet ve Brokrasi Asndan Dalm ............. 50
viii
EKLLER LSTES
ekil 1. llere Gre Trkiyedeki Yerel Gazetelerin Gnlk Fiili Sat Ortalamalar .............. 17
ekil 2. Gazete eriinin Haber Konularna Gre Dalm .................................................. 52
ekil 3. Haberin Dzenlenme Biimine Gre Dalm .......................................................... 53
ekil 4. retim Bakmndan Haber Kaynaklar ...................................................................... 55
ekil 5. ncelenen ki Gazetenin Haber Kategorisi Oran ....................................................... 45
1
GR
Gnmzde yerel siyaset kavram, yerel dzeyde karar alma srelerini etkileyen
btn faktrlerin incelenmesini ifade eden, ayn zamanda kapsad konular ve bu srece
etki eden aktrlerin eitlilii gz nne alndnda, ok geni bir alma alanndan
beslenmektedir.
Kavram, sklkla merkezi hkmetlerin yereldeki politikalarna iaret etse de,
zamanla kentte var olan iktidar mcadelesine ortak baka gruplarn da yer almas, kent ve
siyaset ilikisinin yasa koyucu ile onu uygulayanlar arasnda sregiden dar bir siyaset
tartmasnn daha kapsaml boyutlarda incelenmesine olanak tanmaktadr. Bugn kent
insan, yerel ynetimlerin almalarna bireysel katlm salayarak, kentsel politikalarn
birlikte yaratlmasna ya da en azndan alnan kararlar etkileyerek, yerel demokrasinin
gelimesine yardmc olmaktadr. Bu ekilde, hemen her alanda artan yerelleme
taleplerinin sonucu olarak otoriter siyasal ve toplumsal rgtlenme modelleri, yerini
demokratik ynetim modellerine brakmaktadr. Katlmc demokrasi kavramyla da ifade
edilen bu demokratik ynetim modelinin uygulanabilmesi noktasnda, yerel basna nemli
grevler dmektedir. Yerel basn, kent siyaseti ve yaam ile ilgili yapt haberler
araclyla kamuoyunun bu konular renmesine ve tartmasna imkn salar. Kent
siyasetinde etkin tm gruplarn yapt almalar, yerele ait kaynaklarn verimli kullanlp
kullanlmad, yerel ynetim uygulamalarnn kamusal karlar dorultusunda ekillenip
ekillenmedii gibi konular nasl inceledii ise, kendisinden beklenen; haber verme,
bilgilendirme ve kamuouyu oluturma gibi ilevleri ne lde yerine getirdii ile ilgilidir.
Yerel basn - demokrasi ilikisinde sklkla dile getirilen varsaym: Temel ilevlerini
yerine getiren, ekonomik sorunlarndan arnm, merkezi otoriteye bal kalmayan gl
bir yerel basn, demokrasinin dzgn ilemesine yardmc olur (Gosselin, 2006: 12)
2
nermesidir. Fakat bu teorik nermeyi grgl olarak snamak iin elimizde ne yazk ki ok
fazla veri bulunmamaktadr. Basn zerine yaplan almalar ierisinde, ulusal basn
hakknda pek ok veriye kolaylkla ulalabilirken, yerel basn zerine tahminler ve
temenniler zerine bir ilikilendirme sz konusudur. Yerel basn hem bu aktrlerden biri,
hem de demokrasinin yerelde srdrlebilmesi noktasnda etkin bir kurum olmasna karn
literatrde yeteri kadar ilgi grmemitir. Bu nedenle alma, kentsel siyasetin ileyiinde
nemli bir yeri olduu dnlen yerel basnn, demokrasinin gelimesine ve
srdrlmesine ne lde katk saladn saptamay hedeflemektedir.
almada bu nermeyi snamak iin; kentsel siyaset ve yerel basn ilikisinin
incelendii birinci blmde; tartma daha genel hatlaryla ortaya konmu, yerel lekte
devlet, sivil toplum, aktr ve birey ilikisi oulcu yaklam erevesinde
deerlendirilmitir. Ayrca, bu kapsamda katlmc ve oulcu bir demokrasinin nasl
kurgulanmas gerektii dnlmtr. Yine, Trkiyede kentsel siyaset kavramnn
bugne kadar hangi boyutlarda tartldn anlayabilmek iin, lkenin kentleme tarihi
sosyo-ekonomik ve sosyo-politik adan deerlendirilmitir. Ayn blmde, ulusal ve yerel
basn ayrmna deinilerek, yerel basnn kentsel siyaset zerindeki nemi ve demokrasinin
gereklemesi noktasnda ne tr ilevleri olduu tartlmtr. almann belli bir kent
leinde zgnln anlatan ikinci blmde ise, aratrmann yapld Mersin ilinin
neden seildii vurgulanarak, kentin sosyo-ekonomik ve sosyo-politik sreci
deerlendirilmitir. almann hipotezi; ulalabilirlik, sorunlar kapsama genilii,
ilikiler ve geri bildirim olmak zere drt aratrma sorusu ile snanmtr1. Aratrma
1 Gosselinin Komnizm sonras Avrupa lkelerinde, demokrasinin glendirilmesinde yerel medyann oynad rol
belirlemek iin kulland aratrma sorularnn, Trkiyede ki yerel basn leine uyarlanmas ile ortaya karlmtr
(2006: 12).
3
sorularndan ilki olan ulalabilirlik ksmnda; Mersin basnnn bask says, datm,
abonelik konular zerinden gazetelerin, yerele ne kadar daltld ve mevcut tirajlarn,
kent insann gazeteleri takip edebilmesi iin yeterli olup olmad sorgulanmtr. kinci
olarak, ilikiler ksmnda; kent siyasetinde etkin olan bask gruplar, bireyler, seilmiler ve
atanmlar ile yerel basn aktrleri arasndaki mlkiyet ve yaknlk ilikisi sorgulanmak
istenmitir. nk bu tr bir ilikinin boyutu, yerel gazetelerin ne kadar bamsz
olduunu, kent aktrlerinden kimleri ounlukla ve neden temsil ettiklerini anlamaya
yardmc olacaktr. nc olarak, sorunlar kapsama genilii ksmnda; katlmc bir
demokrasi anlaynn yerel lekte yaygnlk kazanmas iin gerekli olan basnn
ilevlerinden, zellikle haber yapma, bilgilendirme ve kamuoyu oluturma gibi grevleri
ne kadar yerine getirdii incelenmitir. Son olarak, geri bildirim ksmnda; bir haber
sonras Mersin gazetelerine kamuoyundan ne dzeyde geri dnler olduu renilmek
istenmitir. Yerel gazetelerin kent genelinde ulalabilirlii ve eitli evrelere yaknlna
bal olarak, bu geri bildirimlerin genellikle kimler tarafndan ve nasl yapld
incelenmitir. Ayrca, gazetelerin kent bilincini ve aidiyetini korumak iin nasl bir aba
iinde olduu gzlemlenmitir. nc blmde ise, yerel basnn kentsel siyasetle ilikisi
ve yerel dzeyde demokrasinin geliimine ne lde katk salayabildii, aratrma
sorularnn grgl olarak incelenmesinde kullanlan ierik analizi ve mlakatlardan elde
edinilen bilgilerle ortaya konmaya allmtr.
4
I. BLM: KENTSEL SYASET ve YEREL BASIN LKS
Trkiyenin yerel siyaset ile basn tarihindeki en temel benzerlik, ikisinin de devlet
ideolojisiyle uyumlu politikalarn hayata geirilmesinde ara olarak kullanlmas olmutur.
Bu yzden, her iki konuyla ilgili yaplan aratrmalarda deerlendirme lt, genellikle
merkez - yerel ilikisi zerinden tartmaya almtr. Yalnz, tartmalarn daha kapsayc
irdelenmesi iin; merkezi-yerel ynetim, bask gruplar, siyasi partiler, il zel idaresi,
vatandalar boyutuyla amprik ve Trkiyenin farkl corafyalarn kapsayacak,
karlatrmal almalarla, katlmc demokrasi anlay evresinde yeniden kurgulanmas
daha anlaml olacaktr (Bayraktar, 2007: 188).
Gerekten, ekonomik g, toplumsal kltrel kaynaklarn blm ve politik
iktidar mekanizmasna yaknlk ya da uzaklk asndan, snfsal ve dier eitsizlikler;
kamusal sorunlarn yurtta insiyatifleriyle demokratik bir biimde tartlp zme
balanabilmesi gibi sreler (Kker, 1997: 196) yalnz merkez-yerel ilikisi ile
zlemeyecek boyutlardadr. Ayn zamanda bu konular, demokrasinin nnde duran
temel sorunlar olarak da gze arpmaktadr. nsanlarn bu engelleri en dolaysz biimde
yaadklar, en derinden duyumsadklar alan (Kker, 1997: 196) ise kentsel siyaset alan
olarak belirtilebilir. Bu tr sorunlarn etkin bir demokrasiye dnmesi ve gelitirilmesi
iin; kentsel siyasetin tartma srelerine katlmak isteyen vatandalarn gereken bilgiye
eriebilmesi ve tartma srelerinin herkese ak hale getirilebilmesi nemlidir. Bu
iletiim grevini yerine getirmek iin kamusal bir grevi bulunan yerel basnn,
kendisinden beklenen bu ilevleri ne kadar yerine getirdii demokrasi sreci ile paralellik
tar. Bu balamda yerel basn, bir yandan yre insanna onun bir toplum iinde yaad
duygusunu vererek toplumsallamasn salarken, te yandan da onun yerel kimliini
glendirmekte ve yaad evreye katlmn salayabilmektedir (Vural, 1999: 114).
5
Yaymlad haberler, fotoraflar, ele ald sorunlar, kentin gereksinimleri, kentteki
kltrel ve sosyal etkinliklere ilikin aktard bilgilerle; bireye, yaanan yer duygusunu,
yaad yerin bir paras olduu dncesini kazandrmaktadr (Gezgin, 2009: 236).
Ayrca, yerel basn, kentin tartma srelerine bireyin katlmn tevik etmek, siyaseti bir
yaam biimi olarak kurgulamasn salamak noktasnda, katlmc demokratik rejimlerin
nemli aralarndan biridir (Atabek, 2005: 48). nk yerel basnn hedef kitlesi, kentsel
siyaset srecinin taraf olan btn btn aktr ve gruplar merkeze alr. Bunlar ayn
zamanda kent gndemini belirleyen ve kamuoyu oluturan kesimlerdir. Onlar, u ekilde
sralamak mmkndr; aboneler ve gazeteyi satn alanlar, yrede yaayanlar, valilik,
emniyet mdrl, belediyeler, kamu kurumlar, haber, aratrma ve yorum retiminde
rol ya da ayrcal olan gruplar, meslek rgtleri, siyasi partiler, sendikalar, dernekler,
rekabette olduu dier yayn kurulular ve reklam verenlerden olumaktadr (Vural, 1999:
111). Bu ekilde yerel basn, gndemine tayaca haberler vastasyla kenti ynetenlerle,
sz sahibi olmak isteyenler arasndaki iletiim eksikliini gidermeye yardmc olmaktadr.
Yerel basnn, kent siyasetinin ileyiine yardmc olabilecei konular u ekilde
zetleyebiliriz:
Devletin etkinlikleri ve hkmet icraatlarn duyurmak, yerelde faaliyet gsteren her trl
kurumun alma ve faaliyetlerininin duyurulmasna aba gstermek, onlar kamu adna
denetlemek, kent gndemini ilgilendiren belirli konularda kamuoyu olumasn salamak,
kent kltr ve bilincininin gelimesine katk salamak ve kentte demokrasi kltrnn
yerlemesine yardmc olmaktr (Girgin, 2001: 49).
Bulunduu yerin toplumsal, siyasal ve kltrel olaylarn yanstan yerel basn, bu
zelliinden tr kentsel siyasetin ileyiinde nemli bir boluu doldurmaktadr. Yalnz,
yerel dzeyde basnn, bu tr haberleri ne ekilde sunaca da nem tamaktadr. Bu
6
noktada, ulusal basn iin saylan ilevleri, yerel basn iin de kullanmak mmkndr. Bu
ilevlerin banda, haber ve bilgi verme fonksiyonu gelmektedir. Bylece, kent insann
yaad evre ve gelien olaylara kar aydnlatmak, kanaatlarini srdrmek ya da
deitirmesini salamak mmkndr (Vural, 1997: 113). Yine, demokrasinin bir gerei
olarak yneten-ynetilen ilikisi erevesinde kamu hizmetlerinin salkl ve doru bir
ekilde yaplp yaplmadn aratrmak yani denetim ve eletiri grevi vardr
(Bykbaykal, 2005: 85; Vural, 1997: 117). Dier nemli bir grevi de; eitli evrelerin
kanaatlerini yanstarak topluma bildirilmesini, duyurulmasn, yaylmasn ve bylece bu
kanaatlerin hem ynetenler zerinde hem de ynetilenler zerinde etkileim salamasna
yardmc olmak, ksaca kamuoyu oluturmaya yardmc olmaktadr (Atabek, 2005: 49).
Yine, bireyin kltrel yaamn zenginletirici ve kltrn yaylmasn salayc eitme ve
elendirme (Vural, 1997: 140) ilevi de basnn grevlerinden bir tanesidir.
Sonu olarak, birey - siyaset ilikisinin en yakn hissedildii ve gzlemlenebildii
yerin kentsel siyaset alan olmas, demokrasi pratiinin de en kolay uygulanabilecei
alann yerel olduunu gstermektedir (Vetter, 2002: 3). Bu anlamda, kendisi de bir aktr
olan yerel basnn, sadece kentin eilmi ve atanmlar hakknda deil, onlarn dnda yer
alan birey, sivil toplum kurulular ve kentin dier aktrleri hakknda da yapt
haberlerde; aklama, talep, istek ya da eletirilerine yer verme boyutu, yasal-kuramsal bir
ereveye skm demokrasi anlaynn, gerek anlamda oulcu ve katlmc bir yapya
kavuabilmesinde nemli bir boluu doldurabilecektir.
I.1. Kentsel Siyaset
Kentsel siyaset kavram, kentin nasl dzenlenmesi, kaynaklarn nasl datlmas
ve kimler tarafndan, ne ekilde ynetilmesi gerektiini aratran siyaset biliminin bir alt
7
daldr (Pierre, 2011: 1). Bu anlamda, kentleme srecini ve yerel birimleri ilgilendiren
btn etkinlikler ve politikalar kentsel siyasetin bir parasdr (Kele, 2009: 111). Aslnda,
Trkiyede daha sk kullanlan yerel siyaset kavram, kente ilikin btn sreleri kapsayan
daha geni bir kavram olarak ortaya karken; kentsel siyaset, yerel siyasetten belirli bir
mekn merkeze almakla ayrlmaktadr (Alkan & Ta, 2007: 15-16). Bu ynyle sz
konusu ayrm, genel olarak, bir kentin siyasi aktrleri ile yerel basn ilikisi kentsel
siyasetin konusu olurken, yerel basnn ileyiini dzenleyen merkezi kurumlar ise yerel
siyasetin ilgi alanna girmektedir, eklinde zetleyebiliriz.
Kentsel siyaset, her ne kadar merkezi ynetimlerin kararlaryla yakndan ilikili
olsa da, yereldeki deikenlerin daha kolay gzlemlenebilir ve dier yerelliklerle
karlatrlabilir olmas asndan, aratrmaclara zengin bir alma alan salar (Pierre,
2011: 3). Yalnz, kentlerin kendine zg kltr, ekonomisi ve sosyo-politik farkllklar
konuyla ilgili ortak bir teori oluturmay gletirmektedir (Pierre, 2011: 3). Bu balamda
Kele, kentsel siyaset konularnn lkelerin gelimilik dzeylerine gre farkllk
gsterebildiini sylemektedir (2009: 113). Gelimi lkelerde kentsel siyaset konular;
kent ynetimlerinin akal bunalmlar, kentlerin yenilenmesine ve planl gelimesine ilikin
siyasal sorunlar, yerel ve zeksel erk odaklar arasndaki ilikiler ve evre sorunlarnn
trl ynlerini kapsayan bir sreci ifade eder (Kele, 2009: 113). Gelimekte olan
lkelerde ise bu srelerin ayn paralellikte olmad grlmtr. nc dnya lkeleri
ya da gelimekte olan lkelerde, kent gemiinin ksa olmas ve yerel ynetimlerin grece
zayfl yznden zerk olmayan, merkeze baml bir yap ortaya kmtr. Bu lkelerde
kentsel siyaset konular, gelimi lkelerde yaananlarn dnda, toplumsal ve ekonomik
sorunlarn eitli boyutlaryla da yz yze kalmaktadr (Ertrk & Sam, 2009: 25). Hzl,
dengesiz ve salksz kentleme sonucu ortaya kan; evresel sorunlar, isizlik ve
8
blgeleraras dengesizlik, gecekondulama, marjinal sektrlerde younlaan istihdam ve
bunun sonucu oluan siyasal iktidarszlklar gibi sorunlar olduu grlmektedir (Kele,
2009: 114; Arslan & Doan, 2004: 226230). Kentsel siyaset gndemine ilikin bu tr
sorunlar, gelimekte olan lkelerde siyasallatrlmaya [ve kullanlmaya] daha msait bir
ortam hazrlarken (Kele, 2009: 115); gelimi lkelerde kentte yaayanlarn katlm
salama isteklerini arttran; eitli sivil toplum rgtleri, bask gruplar ve bireylerin de
kent siyasetinde sz sahibi olabilmelerine imkn salar gzkmektedir.
I.1.1. Aktr, Birey ve Devlet
Gnmzde, kentsel siyasetin ileyiinde farkl kar gruplarnn ortaya kmas
siyasal sreci de etkilemektedir. Kentsel deiimde, devlet faktrne ek olarak etkin olan
toplumsal snflar ve sermaye birikimi sreleri (engl, 2000: 28), kararlarn tek
merkezden verilmesini zorlatrr hale getirmektedir.
Huntern Atlanta rneinde ortaya koyduu gibi artk politik gc elinde tutanlar,
devlet eliti gibi yksek oranda katmanlam gruplar deildir (Judge, 1998: 15). Ya da
Dahl (Judge, 1998: 15), Who Governs adl kitabnda tartt gibi; [klasik temsili]
demokraside oy vermenin dnda, baka unsurlarn da olduunu ve bu mekanizmalar
kimlerin ynettiini sorgular. Bu trden oulcu olarak nitelendirebileceimiz yaklamlar,
kent zerine alnan kararlarn artk ok aktrl bir yapda olduu iddiasna dayanarak,
bireyler ve birey temelli gruplarn siyasal davranlar ve bu davranlarn devletin karar
verme sreleri zerine etkisini incelemektedir (engl, 2001: 45). Yine g ilikilerinin
karmaklatn ve herhangi bir grubun kent dzeyinde kararlar tek bana alamayacan
savunan Rejim Teorisi (Stoker, 1995: 59), yerel karar alclarla zel sektr temsilcileri
arasndaki etkileimin zerinde younlamaktadrlar (Alkan & Ta, 2007: 47). Bu
9
yaklamn en nl yazar Stone; kentin siyasi, i ve toplum elitlerinin nemli kamusal
amalar gerekletirmek iin eitli koalisyonlar kurabilmelerinin mmkn olduunu
ifade eder (Wolman, 1996: 168). Eitliki veya eitsiz kaynaklara sahip olsalar da siyasal
srecin belirlenmesinde, gruplar nemli rol oynamaktadr (Alkan & Ta, 2007: 63).
zellikle, byk sermaye gruplarnn ekonomi ve siyaset zerindeki kresel, ulusal ve
yerel dzeydeki etkileri yadsnamaz. Yine, devletin kurumsallama derecesi ve biimi,
siyasal yaamn ileyii ile ilgili yasal dzenlemeler, devletin ekonomideki yeri ve
kalknmada izledii blgesel politikalar yerel siyasette farkllamaya ve gelime seyrine
dorudan ve dolayl olarak etkilerde bulunmaktadr (Alkan & Ta, 2007: 72). Bugn, kent
zerinde karar verme mekanizmalarnn eitlenmesi ve bu mekanizmalarn ileyiine
ortak olmak isteyen baka gruplarn da ortaya kmas, kentsel siyaset alannn alma
konularn eitlendirmi ve yerel demokrasi leinde bu kararlarn nasl alnmas
gerektii tartlmaya balanmtr.
I.1.2. Katlmc Demokrasi ve Kentsel Siyaset
Gnmz dnyasnda, toplumsal yaamn ve dnce biimlerinin kkl deiim
geirdii konusunda yaygn bir gr birlii vardr (Tekeli, 1999: 7). Artk, halka ait olan
egemenlik hakknn yalnz seim dnemlerinde, halkn setii kii ya da kurullar tarafndan
kullanlmas grne dayanan klasik temsili demokrasi (Belli & Aydn, 2012: 136)
kavramnn yetersizlii tartlmaktadr.
Klasik temsili demokrasi anlaynn yaad tkanklk sonucu ortaya kan
katlmc demokrasi kavram, bu konuda ideal bir yaklam olarak dnlmtr.
Katlmc ve oulcu demokrasiyi genel olarak, bireylere kendileriyle ilgili kararlara
katlabilme olanann tannmas, seim d yntemlerle de ortak kararlara bavurulmas
10
olarak zetleyebiliriz (ukurayr, 2000: 14). Adndan da anlalabilecei zere,
oulculuk ve katlmclk temel kavramlardr. Burada oulculukla ifade edilen, her trl
dncenin ve tm toplumsal katmanlarn demokratik platformlarda temsil edilebilmeleri,
toplumsal kesimlerin her trl hak ve karlarn koruyabilmesidir (ztekin, 2003: 67).
Katlm boyutunda ise, ilk akla gelen seimler olurken, insan yaamyla ilgili her trl
deerin tartlmas iin kullanlmas (ukurayr, 2000: 112), kararlarn demokratik bir
ekilde alnmas iin daha nemlidir. Artk, oy, temsil, seim gibi anlaylar eksikli bir
demokrasinin yani demokraturann simgeleri olarak grnrken, gnmzn ihtiyac
temsil kavramndan koparak dorudanlk olgusuna ekmektedir (Tekeli, 1999: 18).
Katlmclk ve oulculuk ilkelerini teoride sosyal gruplarn karn gzeten, kent
leinde koordinasyon ve merkezi-yerel ynetimler aras ilikileri dzenleyen bir yapda
olmasna ramen, uygulamada yeteri kadar demokratik olamad dnlmektedir (Polat
& Aras, 2007: 177). Trkiyede de 1980 sonras ortaya kan ve 2000li yllarla birlikte
nem kazanan yerelleme ve yerel demokrasinin glendirilmesi pratikleri, hizmetlerin en
yakn yerel birim tarafndan salanmas ve yerel dinamiklerin harekete geirilmesi
abalarnn bir sonucudur (Polat & Aras, 2007: 171). Fakat yllardan beri sregiden
iktidarn yerel zerinde kurduu eitli yasal kstlamalar ve vesayet ilikisi; yerel
gruplarn siyasal srelere eitsiz katlm ve vatandalarn tartma srelerine
katlabilmek iin gereken bilgiye eriebilme imknlarnn yetersiz kalmas, yerel siyasetin
demokratik niteliine glge drmektedir.
I.1.3. Trkiyede Kentsel Siyaset
Trkiyenin kentleme deneyimini, Osmanl mparatorluunun batya alma ve
kapitalistleme sreciyle balantl olarak, 19. yzyln balarna kadar gtrebiliriz.
11
mparatorluun heterojen yaps dolaysyla, eitli dnemlerde baz dzenlemelere
gidilmitir. Nitekim 19. yyn ikinci yarsnda, kent ynetiminin geleneksel yapsnn
yetersiz kalarak, belediyelerin kurulmaya balanmas bu deiimlerin sonucudur (Tekeli,
2011: 233).
Kurtulu sava sonrasnda ise, Trkiye Cumhuriyeti, da baml bir ekonomiyi
yadsm; ulusal burjuvaziyi yaratmak ve bunun batya ak kltrn ve yaam biimini
kurmak istemitir (Tekeli, 2011: 233). Bu dnemde, yerel ynetimlerden, merkezi
hkmetin devrimci siyasi projesine ynelik aidiyet bilinci yaratlmas ya da en azndan
rza retimi salamas asndan nemli bir ilev grmesi beklenmekteydi (Bayraktar,
2012: 9). lerleyen yllarda da, devletin ekonomik ve siyasal alanda merkezi bir etkinlii
sz konusudur. 1930-1946 yllarnn en belirgin zellii, devletin tarm d alanlarda ana
yatrmc ve retici unsur olarak sanayi birikimi iin gerekli temellerin devlet tarafndan
yaratlmasn salamaktr (Gler, 1998: 157). Bu durum iktidarn el deitirdii ok partili
dnemin ilk yllarnda da ayn ekilde devam etmitir. Yerel erafn desteini alarak
iktidara gelen DPde yerel ynetimlerin siyasi ynn pek vurgulamadan, zellikle ticari
hayatn canlandrlmasna ynelik imar ve altyap almalarna odaklanmtr (Bayraktar,
2012: 10). 27 Mays htihalinden sonra ve 1961 Anayasasnn zgrlk atmosferinde
bile, yerel ynetimlerin siyasal kurgusu ve ileyiinde ok anlaml bir deiimin olduu
sylenemez (Bayraktar, 2012: 10). Yalnz bu srete, deimenin mekana yansmas
olduka arpcdr. 1960 ylnda %26 olan kentsel nfus oran 1975te %42ye ulamtr
(Gler, 1998: 175). 1960lardan beri kentleme hzndan dolay artan hizmet talebi ve yerel
ynetimlerin bu konuda etkisiz kalmas, bir takm huzursuzluklarn domasna neden
olmutur. Bu dnemde, merkezi politikalar yznden yerel erafn muhalefet etme frsat
engeleniyor olsa da, boluktan doan enformel dayanma ilikileri ile yeni bir iktidar
12
alannn yava yava filizlenmesi (Bayraktar, 2012: 11), merkez-yerel ilikisinde dengeleri
deitirmeye balamtr. Enforrmel dayanma ilikileri, bu dneme kadar halkn
ynetimden uzak tutulmas nedeniyle byk lde ayrcalkl kesimlerin karna hizmet
eden (Tekeli, 2011: 243) belediyelerin karsna Toplumcu Belediyecilik adyla anlan ve
ksaca; kaynak yaratc, retici, zgrlk bir anlay domasna hizmet etmitir
(Bayraktar, 2012: 12). Yalnz, 1980 darbesi ile yerel ynetimler lehine deien tablonun
niteliinde bir farkllama oldu. 1980li yllarda balayan deime srecindeki en temel
ayrm; Amerika, ngiltere gibi lkelerde belirginleen yeni sa politikalarla birlikte, yerele
daha fazla kaynak ve yetki artrmna gidilmesidir (Bayraktar, 2007: 180). Bu ilgi
yerelletirmenin nihahi bir amac deil, zelletirme politikalarnn gelitirilmesi iin
dnlmtr (Gler, 1998: 185186). Bu trl zelletirme polikalar ile merkezi ve
yerel ynetimler, kendi grev tanmlarna giren hizmetleri zerlerinden atarak, sermaye
gruplarna devretmeye almtr. Bunun sonucu olarak 1990l yllar, yerel karar
srelerinde ok aktrl mekanizmalar talep eden, zellikle ekonomik aktrlerin
sistemde yerlerini almalarn karakterize eder, oldu (Gler, 1998: 192). ok aktrl
ynetiim sistemi, ynetiim (governance), ad verilen bu model, merkezi ynetim ile
balar gevetilmi yerel karar mekanizmalarnda ncelikle sermaye gruplarna yer amak
zere gelitirilmi grnmektedir (Gler, 1998: 193).
Sonu olarak, Osmanldan gnmze kadar gelinen srete merkezi ve yerel
ynetimler arasndaki iktidar ilikisi bir ok kez deimi, bu deiiklikler kimi zaman
Cumhuriyetin ilk yllarnda olduu gibi devrimlerin benimsetilmesi ya da merkezin yereli
kontrol edebilmesi iin snrl yetkilere sahip bir yerel kurgusu eklinde tanmlanm; kimi
zaman da bu sre sosyal demokratlarn 1970lerde hayata geirmeye alt Toplumcu
Belediyecilik haline brnm ya da 1980 sonras olduu gibi kentlerin rant paylamnda
13
nemli bir mekan olduu anlaldnda, sermaye gruplar tarafndan kontrol edilmeye
allmtr.
I.2. Basn
Basnn tarihsel geliimi ve gnmzdeki yerine deinmeden nce, basn kavram
hakknda kapsayc bir tanm yapmak gerekirse: sreli olarak yaymlanan, haber verme,
bilgilendirme, elendirme ya da propaganda amacyla ierisinde; makale, fkra, deneme,
sohbet, yorum, eletiri gibi yazlara yer veren ve sanayi retimi yntemlerinden yararlanan
yaynlara topluca verilen isim olarak zetleyebiliriz (AnaBritannica, 2004: 440; Byk
Larousse, 1986: 1347;Salihpaaolu, 2007: 11; Vural, 1999: 30; nuur, 2005: 21).
Gnmzde eitli konulara (spor, ekonomi, siyaset, magazin) ynelik farkl ihtiyalar
karlayan gazeteler kmakta; bu gazetelerden bir ksm snrlar daha kk bir blgeyi
hedef alrken, dierleri lke apnda, hatta uluslararas boyutta faaliyet gstermektedirler
(Bodur, 1996: 2930). Gazeteleri bu amalarna gre, ulusal ve yerel gazeteler diye
ayrabiliriz.
II.2.1. Ulusal Basn Yerel Basn
Ulusal gazeteler denilince her trl siyasal, ekonomik, kltrel, sosyal haberleri,
reklam ve ilanlar ulusal ve uluslararas boyutta ele alan gazeteler anlalmaktadr. Ulusal
basn, bir toplumdaki insanlarn ounluunu ilgilendiren konulara yer veren ve yaynlarn
yine nfusun ounluuna ulatrabilecek, hizmet an oluturmu basn kuruluudur.
Sanayi Devrimi ile balantl gelien enformasyon srecinde gazetecilik daha fazla
zgrlk elde etmi ve daha ok okuyucu kazanm, bir meslek haline gelmitir (Tokgz,
2008: 55). 19. yyn ortalarndan itibaren, sekinci gazetecilik anlayndan halka dnk ve
kitle gazeteceliine gei (Tokgz, 2008: 56), basnn toplum zerindeki etkisini
14
arttrmtr. Yalnz, bu olumlu sre 20. yzyl iinde deimi, medya endstrisinin basn
da iine alan medya tekeline dnerek birlemeleri bu dnem ierisinde yaanmaya
balanmtr (Tokgz, 2008: 27). Gazeteciliin gnmzdeki durumuna baktmzda; son
be yl iinde Avrupada gazete tirajlarnn %5,2 orannda geriledii biliniyor (Tokgz,
2008: 80). nternet patlamasnn yansra, son be yl iinde metro ve tren istasyonlarnda
satlan bedava gazeteler, reklamlardan para kazanarak geleneksel gazetelerden okur
alyorlar. Fransada halen en yksek tirajl gazeteler bedava satlan gazetelerdir. Bedava
gazetelerin piyasadaki oranlar, spanyada %51, Portekizde %33, talyada ise %29u
buluyor (Tokgz, 2008: 80). Trkiyede basn tablosuna baktmzda; BK tiraj verilerine
gre, bugn Trkiyede toplam basmlar 4-4.5 milyon kadar olan ulusal gazeteler, btn
yerleim blgelerine ulatrlmaktadr. Yalnz bu rakam, lke nfusu ile karlatrldnda
bir hayli dk kalmaktadr.
Gazeteler, ok geni alanlara datm yapabildikleri ve bu amala yaynlandklar
gibi, belirli bir yre halkna ulamak ve o yrenin yerel konularyla ilgilenmek amacyla da
yaynlanabilirler (Bodur, 1996: 3839). Yerel basn; lkenin eitli yrelerinde, zellikle
byk kentler dndaki yerleim birimlerinde, il, ile ve beldelerde, gnlk, haftalk ya da
daha fazla aralklarla yaymlanan, yaymlandklar yrenin haberlerini veren, sorunlarn
dile getiren, halkn isteklerini ilgililere aktarmay hedefleyen yazl basn organlardr
(Girgin, 2001: 235). Yerel Basn, belirli bir blgede yaynlad haberi ulusal basna gre
daha ayrntl inceleyebilmesi, kentle ilgili gndem oluturabilmesi, kentin aktrlerini daha
yakndan tand iin daha doru habercilik yapabilmesi, yereldeki yneticilerin
kararlarn denetleyebilmesi ve eletirebilmesi noktasnda, kent yaam zerinde nemli
katklar bulunmaktadr. Yalnz, Trkiyede yerel basnn ortaya ksndan bu yana
yneticiler tarafndan eitli uygulamalar ile bask altnda tutulmaya allmalar, arz-talep
15
ilikisini yaratamad iin devletten ald destekle ayakta kalmaya almas dolaysyla
sklkla tartma konusu olmaktadr.
II.2.2. Trkiyede Yerel Basn
Osmanlda gazetecilik faaliyetlerinin balad dnem, Batda yaanlan
gazetecilik pratiklerinden daha farkl bir srecin ve ihtiyacn sonucu olmutur. Avrupada
gazeteciliin ortaya k, tarihsel-toplumsal bir srecin rn ve siyasal sisteme halkn
katlmnn bir sonucu olurken; Osmanlda devletin yaplanmas iinde brokratik
mekanizma ile iletiim kurulmas, onlarn eitilmesi ve ilerleyen srete halkn
yaratlmas iin kullanlmtr (Aydeniz, 2007: 10). lk gazete olan Takvim-i Vekayi2 ve
yerel basnn kurulmasna nclk eden vilayet gazeteleri, ihtiya duyulan yeni toplumsal
rgtlenme biimine uygun bir iletiim sisteminin paras olarak tasarlanm; hkmet
bildirilerini ve kararlarn uzak vilayetlere ulatrmak amacn asli grev olarak yerine
getirmeye almtr (, 2007: 32). Ama st dzey yneticilerin yeni dzenlemeleri
renmelerini salamak olmutur (Aydeniz, 2007: 12). Osmanlda basnn Batl anlamda
ilev grmesi ve devletten bamsz olarak ortaya kmas ancak 1860tan sonra olmutur.
Hatta Tanzimatla balayan adalama sreci, basnn nemli katklaryla hayata
geirilmi; basn politik olduu kadar, kltrel alanda da zgrln, demokrasinin ve ak
toplum olma zleminin en byk destekisi olmutur (Duman, 2007: 87). 1908 ylnda 2.
Merutiyetin ilan edilmesiyle birlikte bu durum devam etmi; gerek yerel gerekse ulusal
gazetelerin saysnda nemli bir art grlmtr. Yerel ve ulusal basn, tek dzelikten
kurtulmu ve devlet basksnn ok az olduu dnce platformlarna dnmtr (,
2007: 50).
2 Bugn, Takvim-i Vekayi gazetesi Resmi Gazete ad altnda hala yaynlanmaya devam etmektedir (Erin, 1999: 107)
16
Milli Mcadele dneminde, igal kuvvetlerine kar direnen ve byk oranda birlik
iinde bulunan yerel basn, Cumhuriyetin ilanndan sonra farkl ynelimlere girmitir.
Yeni rejimin yerletirilmesi abalar; ilkin henz kaldrlmam olan hilafeti destekleyen
gazetelere, ardndan da tek parti ynetimine muhalif tm gazetelere ynelik sert tedbirlerin
uygulanmas sonucunu dourmutur (Topuz 1996, 80). Cumhuriyet sonrasnda ayakta
kalan vilayet gazetelerinin birou zel gazeteciliin zendirilmesi iin kapatlmtr
(Aydeniz, 2007, ss 13141). ok partili sisteme geilen 1946dan beri, tek parti dnemin
basn ynlendirme alkanl (Demir 2008: 6573) hala Trk basnnn en nemli sorunu
olmaya devam etmektedir. Bu srecin her ne kadar 1980 sonrasnda liberal politikalarla
deimeye balad grlse de, iktidar basksyla ezilen basnn ba, bu kez de byk
sermayenin bu alana girmesiyle oluan siyaset-basn-ticaret geniyle ve bu sayede oluan
tekellemelerle derde girmitir. Bugne dek devlet ynetimine gelen iktidarlarn basks,
ulusal basnn gl yaps ve ekonomik yetersizlikler yznden bir trl geliemeyen
yerel basn, imdilerde de tekelci sermayenin egemen olduu ve zellikle kresel pazar
politikalarnn yrtld bir ortamda sorunlarla boumaktadr (Erdoan, 2007: 64).
Gnmzde, Trkiyede yerel basnn skntlar medya sektrnde yaanan bu
makro deiim ile paralellik arz etmektedir. Bunlarn en banda; kresel deiimler, yeni
sa politikalarla birlikte medyann tekellemesi ve zellikle devletlerin yerel basna verdii
destei azaltarak, onlar piyasa koullar ile ba baa brakmas olarak sralayabiliriz. Bu
skntlar yakndan bilen ve yerel basn zerine nemli almalar yapan Demirkentin
(1997: 2732) nemli bir saptamas vardr: Trkiyede yerel basn gereki bir arz-talep
dengesi zerinde hizmet veren bir sektr deildir. Amac gazete satmak deil, devletten
resmi ilan geliri elde etmektir. Yerel basnn daha etkin ileyen bir kurum olabilmesi iin,
kendi imkanlaryla ayakta durabilmesi ve bamszln koruyabilmesi nem arz
17
etmektedir. Gerekten yerel gazetelerin bask oranlarndaki yetersizlik, reklam geliri elde
etmedeki baarszlklar ve dzenli bir abonelik sistemi yaratamaylar, yerel basn
ekonomik anlamda skntya drmekte ve yerel gazeteler yalnzca BKten ald
gelirlerle ayakta durmaya almaktadr. Bu ekilde, yerel gazeteler gelirlerinin byk bir
ksmn merkezi hkmetlere bal kurululardan ald iin, yerel basnn bir ekilde
iktidara bal kaldn sylebiliriz. Yine, yerel gazeteler belirli bir maliyeti resmi
ilanlardan karladklar iin eski zihniyeti devam ettiren, yeniliklere kapal aile irketi
eklinde gazetecilik yapmaya devam etmektedirler. Dier yandan, yerel basn sektrnde
karlln ok az olduu bir ortamda, baka i alanlarnda faaliyet gsteren kii ya da
irketlerin bu sektre girmesi, yerel basn hakknda kimi phelerin olumasna neden
olmaktadr. O zaman, yerel gazetelerin bazlarnn da siyasi ya da ekonomik bir kar elde
etme amac tadklar iin faaliyet gstermekte olduunu syleyebiliriz.
ekil 1. llere Gre Trkiyedeki Yerel Gazetelerin Gnlk Fiili Sat Ortalamalar
llere Gre Gazetelerin Gnlk Fiili Sat
Ortalamalar Kasm 2012
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
Ada
na
Afy
on
Ant
alya
Balik
esir
Batm
an
Burs
a
Den
izli
Diy
arba
kir
Erzu
rum
Eski
sehi
r
Gaz
iant
ep
Hat
ay
Kay
seri
Koc
aeli
Kon
ya
Mal
atya
Man
isa
Mer
sin
Ord
u
Saka
rya
Sam
sun
Tek
irda
Siva
s
Tra
bzon
Urf
a
Van
Zon
guld
ak
OR
TA
LAM
A
Kaynak: BK
Gnlk Fiili Satis Ort.
Gnlk Fiili Sat ortalamas asgari 500 !
Kaynaka: (BK, 2012b)
18
Yerel basn zerinde nemli bir etkisi olduu bilinen BK verilerinden hareketle,
bahsedilen skntlarn biraz daha derinine inmek gereklidir. Bilgi edinme kanunu ile
BKten alnan bilgiye gre; 28 ubat, 5 Eyll ve 1 Aralk 2012 tarihlerindeki
dzenlemelerden nce, BKin stanbul, Ankara ve zmir illeri dnda faaliyet gsteren
yerlerde gnlk asgari fiili net sat art nceden 1.000 adet olarak uygulanmaktayd; fakat
yerel gazete sahiplerinden gelen tepkiler zerine, bu oran 500 adet olarak yeniden
dzenlemitir. Yukardaki tabloda grld zere; Bursa, Eskiehir, Kocaeli, Trabzon
(kkl yerel basn gemii bulunan iller) dnda yerel gazetelerin tiraj oran 500 adet ile
snrldr. Bu duruma, bayi satlarndan datc firmalarn ald cret de eklendiinde ve
gazetelerin birim sat fiyatnn ok dk olduu dnldnde, yerel basnn gazete
satdan hibir ekilde gelir elde edemeyecek olduu ortadadr. Dolaysyla, Trkiye
genelinde faaliyet gsteren yerel gazetelerin byk bir blm bask oranlarn arttrmaya
almak bir yana drme gayreti ierisindedir. Bu da, yerel gazetelerin byk bir
ounluunun etkin bir gazetecilik yapma abasnda olmadn gstermektedir.
Yerel basnn yaad skntlar genelletirmek gerekirse en bata ekonomik
problemler yer alr. Yerel gazetelerin reklam geliri, abonelik ve bask says oranlarnn
istenilen llerde olmay ekonomik kayglar arttrmaktadr. Bu durumda, resmi ilanlar
ve matbaaclk gibi ilerle ayakta durmaya alan, kalifiye eleman istihdam etmekte ve
alanlarn maalarn demekte zorlanan, belirli yerlere datm yaplan ve kent
genelinin tanmad bir yerel basn tablosu ortaya kmaktadr. Yerel basnn yaad bu
trl skntlar eitli etik sorunlar da beraberinde getirmektedir. zellikle, mlkiyet
ilikilerinde ortaya kan bu duruma en yaygn rnek aile irketlerinin varldr. Fiilen
gazetecilik yapmayan e, dost, akraba, benzerlerinin naylon kadrolarla sigortal olarak
altrlmalar ve bu yolla sar basn kart sahibi olmalar sk karlalan durumdur. Ayn
19
zamanda, gazete sahiplerinin eitli kar gruplar ile kamuoyunu etkileyebilmek iin
kardklar yerel gazeteler de mevcuttur. Bu tr gazeteler, zellikle ekonomik rant,
reklam, propaganda ve siyasi amal kmaktadr (Ylmaz, 2009: 138140). Dier bir sorun
ise; BKden daha fazla pay alabilmek iin ayn gazete sahibinin birden fazla gazete
karmasdr.
Yerel basnn yaad skntlarn byk benzeri, almann yapld Mersinde de
yaanmaktadr. Kentte faaliyet gsteren yerel gazetelerin byk bir ksmnda grnm;
gazeteciliin temel ilevlerini yerine getirmekte zorlanan, resmi ilandan baka geliri
bulunmayan, eitli evrelerin baskllarna maruz kalan ve bir ksm gazete sahibi ya da
gazetecilerin de kentin eitli ekonomik ve siyasi aktrleri ile kar ilikileri ierisinde
bulunduu bir yerel basn tablosu ile karlamaktayz.
20
II. BLM: MERSNDE YEREL BASIN ve SYASET LKS
Mersin kuruluunun ilk yllarnda bir liman ve tarm kenti olarak, yalnz Trkiye
asndan deil, blge lkeleri asndan da nemli bir pozisyona sahipti. Bu dnem
ierisinde mekn olarak daha kk; ama ekonomik olarak kendine yetebilen planl bir
kent grnm izmektedir. zellikle 1980lerden sonra Mersin, corafi konumunun da
etkisiyle byk deiimlere uramaya balamtr. Gnmze kadar gelinen srete, d
ticaretin urak noktalarndan biri olan kent, Ortadoudaki istikrarszlklardan zarar
grm, Trkiyenin 1990larn banda yaad ekonomik krizden etkilenerek, kentin
ekonomik yaps deimi ve lkede yaanan terr olaylarndan sonra en fazla g alan
illerden birisi olmutur.
Kentin yaad bu deiimlere ramen, Mersin, TK (17-18: 2012) in illere gre
2011 yl ithalat ve ihracat rakamlarnda 12. srada yer almakta ve hala ekonomik olarak
Trkiyenin gl ekonomilerinden birisi olarak grlmektedir. Fakat kent kendisini dier
kentlerden geri kalm hissetmekte ve eitli dnemlerde ortaya kan; ama sonrasnda
yarm kalan proje temelli (Adgzel, 2004: 168) uygulamalarla planlama anlayndan
uzak, belirli bir stratejisi olmayan hedeflerle ynlendirilmeye allmaktadr. Bugn
Mersin, dier kentlerle daha fazla yarr hale gelmek iin tarm ve lojistik deerinin
yanna gda, turizm ve inaat sektrlerini de eklemi, bu durumun bir sonucu olarak da kent
zerinde sz sahibi olmak isteyen yeni kar evrelerinin ortaya kmasna neden olmutur.
Dier yandan, gle kente yeni gelen kesim, kendi meknlarn ve dayanma alarn
yaratm, neticesinde farkl sosyal bask gruplar ortaya kmtr. Mersinin bu zgn
durumu, en arpc biimde kentin yerel siyaset ilikisinde gzlemlenebilmektedir.
zellikle, on yl akn sredir iktidarda olan AKPnin yerel seimlerde birok ilin
21
belediye bakanln kazanm olmasna ramen, iktidar sresince Mersin Bykehir
Belediye Bakanln kazanmam olmas arpcdr. Bu durum; Trkiyenin genel
siyasetinde var olan basit bir sa-sol ya da laik-muhafazakr ayrmndan deil, daha ok
kentin meknsal dalmnda etkin olan Yrk, Alevi, Krt, Arap nfusa gre
deikenlikler gsteren sosyo-kltrel farkllndan kaynaklanmaktadr. Kentin bu ynl
eitli kltrel, ekonomik ve politik zgnl, Mersini Trkiyedeki birok kentten
ayrmakta ve zerine daha fazla alma yaplmas ihtiyacn dourmaktadr.
Mersin zerinde bir ekilde sz sahibi olan bu evrelerin, kentin iktidar
mcadelesinin neresinde yer aldn, kararlarn hangi boyutlarda verildiini, taleplerinin
neler olduunu anlayabilmek ve vatandalarn da bu srece katlmna olanak salamak
kentin demokratik ileyii iin nemlidir. Kentte, bu aktrlerin aklamalarn duyuracak,
faaliyetlerini denetleyecek, gerektiinde eletirecek ve bu ekliyle kamuoyunun oluumuna
katk salayabilecek en nemli ara ise Mersin basn olarak gze arpmaktadr.
II.1. Mersin Tarihi
Mersinin tarihi, Anadolu Medeniyetlerinin en eski izlerini tayan Yumuktepe
blgesinde M.. 5500-2000 yllar arasna dayanr. lk, orta ve yeni ada Kk Asyann
en eski meskn blgelerinden birisi KLKYA (Cilicie) blgesidir (Develi, 1998: 14).
Mersin, tarihi boyunca Romallar ve Bizansllarn hakimiyetine girmi, zaman zaman,
Arap istilasna uram, XI. y.y.da Seluklularn, XIV. y.y.da Karamanoullar ve
Ramazanoullarnn ve XV. y.y.da Osmanl mparatorluunun hakimiyetine girmitir
(Yurt Ansiklopedisi, 1982: 3637). I. Dnya Savanda, Mondros Mtarekesiyle itilaf
devletlerinin istilasna urayan Mersin, 1918 tarihinde ngilizler tarafndan igal edilmi,
sonrasnda ngilizlerin ekilmesiyle Franszlarn igalinde kalm, milli mcadele ile 3
22
Ocak 1922de tekrar Trklerin hakimiyetine gemi ve 1924 ylnda Mersin adyla il
olmutur (Yavi & Yavi, 1998: 7375).
II.1.1. Sosyo-Ekonomik Yaps
Yaklak 150 yllk kentsel gelime tarihine sahip olan Mersin, Doann (2002)
Birkimin Hamallar adl kitabnda neo-liberal politikalarn dsal sonular ve kente zg
gelimelerle birlikte drt blme ayrlarak incelenmektedir.
lk tarihsel aralk, kentin 1850lerden I. Dnya Savana kadar sren hzl oluum
ve gelime dnemidir (Doan, 2002: 181). Kent, 1855 ylnda ukurovann balca
iskelesi haline gelmitir. ukurovada pamuk tarmnn yaygnlatrlmas, Adana-Mersin
demiryolunun ve limann varlyla, ukurovann da alan kaps olmutur (Ouztimur,
2009: 1145). Mersinin kentleme tarihinin ikinci dnemi olan 1. Dnya Savandan
1950lere kadar sren yaklak 40 yllk dnem iinde, kentin nfusunda ve ekonomik
canllnda azalma meydana gelmitir (Doan, 2002: 186). Bunun nedeni, d ticaretin
youn olduu lkelerle yaplan sava, savala birlikte yaanan ykm, yenilgi ve igal ve
Trk Ulusal Kurtulu Savanda aznlklarn blgeden ayrlmas ile azalan nitelikli igc
ve ulusal burjuvazi yaratmaya dnk ekonomi politikalardr (Doan, 2002: 186). Rum ve
Ermeni tccarlarn yerini Arap tccarlar, kente yzyln bandan itibaren gelmeye
balayan Yahudiler ve byk kentlerden gelen Trk tccarlar almtr. Yalnz, Develinin
aktarmna gre blgedeki Trk asll tccarlarn says hala aznlk dzeyindedir (Develi,
2008: 184). Bu dnemde kurulan Mersin Ticaret Bankas (1929), Mersin Ticaret ve Zahire
Borsas (1926), Mersin Liman letmesi imtiyazn alan Mersin Liman leri nhisar
T.A.. (1927) gibi kurulular (Develi, 2008, ss 164 - 167) ulusal burjuvaziyi gelitirme ve
glendirme amacna dnk ilev gren kurulular olarak uzun sre grev yapmtr
(Doan, 2002: 187). Bunlarn dnda kurulan Halkevi, Tccar Kulb (Develi, 2007: 198)
23
gibi kurulular da kentte modern bir kltrn gelimesine katkda bulunmutur (Doan,
2002: 189). Bu dnem ierisinde Mersin, ekonomik ve sosyal adan zmir ve stanbul gibi
kentlerle yarr duruma gelmitir.
Da almayla birlikte ticaretin artt, 1961de hizmete giren yeni limanla ve lke
genelinde geerli olan ithal ikamesine dayal sermaye birikim tarz ile birlikte ekonominin
canland ve kent nfusunun hzla artt nc dnem aral 1950-1980 yllardr
(Doan, 2002: 189). 1960l yllar, modern limann yapmnn tamamlanmas nedeniyle,
kentin ekonomik anlamda yeni bir canlanma dnemine girdii dnem olmutur (Levent,
2009: 1131). Bu dnem ierisinde, Beyrut kentinin Dou Akdeniz ierisinde nemini
yitirmeye balamas, tamaclk ve ticaretin ksmen de olsa Beyruttan Mersine kaymas,
ran-Irak sava gibi dsal politik dinamikler (Levent, 2009: 1131), ilerleyen dnemde
Serbest Blgenin almas (1987) ve ukurovada hzla gelien sanayinin artan ihracat ve
ithalat talepleri gibi isel dinamikler 1980li yllarda Mersindeki ekonomik canlln ve
kentin yeniden Ortadou iin nemli bir ticaret merkezi haline gelmesinin arkasnda yatan
temel nedenlerdir (Levent, 2009: 1131).
Doann son dnem aral olarak belirledii neo-liberal politikalarn nemli
lde etkiledii, Dou ve Gneydou Anadoludan youn nfus akmnn olduu kabaca
1980lerden gnmze kadar deerlendirdii sreci, 2000ler sonras zellikle AKP
iktidar ve zellikle blgeyi yakndan ilgilendiren Suriye i sava ve yine Arap Bahar
hareketleri balamnda yeniden deerlendirmek gerekmektedir. Yalnz, bu meselelerin u
an devam ediyor olmas konuyu btnlkl olarak yorumlamay gletirmektedir. 1990l
yllarda kent ekonomisini ve sermaye birikim srecini etkileyen ve Mersinin 1970 ve
1980lere gre ekonomik bir durgunluk iine girmesine neden olan drt nemli gelimenin
de anlmas gerekir (Doan, 2002: 220). Sz konusu gelimeler; Krfez Krizi sonras
24
Iraka uygulanan ambargodan Orta Dou lkeleriyle d ticaretinin urak noktas olan
Mersinin nemli lde etkilenmesi, 1994te Trkiye ekonomisinde yaanan kriz ve 5
Nisan Kararlar, dokumaclk sanayinin gerilemesi ile Dou ve Gneydou Anadolu
blgelerinden kente ynelen hzl gtr (Doan, 2002: 221). Mersin, lkede yaanan
politik ve ekonomik krizlerden etkilenmi, hem de Ortadouda yaanan uluslararas
krizlerin sonucunda liman kenti olarak zarar grmtr. Mersine i bulma umudu ya da
terr dolaysyla artan g dalgas, kentin ekonomik kimliini nemli lde etkilemitir.
Ulatrma ve lojistik faaliyetleri yannda, ucuz i gcne dayal emek pazarnn olumas,
sanayilemenin ivme kazanmasna ve ekonomik yapnn nemli bileenleri olan finans ve
ticaret sektrnn hzla gelimesine neden olmutur (Levent, 2009: 1131). Yine, inaat
sektr de kente yeni g edenlerin ve ky kesimlerinde ikinci konut edinmek isteyenlerin
talepleri erevesinde bymtr (Levent, 2009: 1131).
1990-1997 dneminde illerin nfus art hzlar incelendiinde, Mersindeki nfus
art Akdeniz Blgesi ve Trkiye geneline gre daha yksek kmtr (zer, 2004: 26),
(akr & Sar, 2009: 1570). Mersindeki g hareketliliinin yalnz ekonomik anlamda
deil, toplumsal olarak da kentin yapsn deitirdii grlmektedir. Doana (2002: 225)
gre, bunun temel iki nedeni vardr. lki, kentin hzl ve youn g kaldracak ekonomik
canlla ve istihdam olanaklarna sahip olmamas, ikincisi ise sz edilen gmen
kitlesinin g etme nedenlerinden ve g biimlerinin niteliinden dolay kentte nasl bir
yaam tarz gelitireceklerine duyulan toplumsal ve kamusal meraktr.
Bugn, sosyo-ekonomik gelimilik dzeyi ile ilikili birok gstergesi halen dier
birok Trk kentine gre daha iyi durumda olsa da, gelime hzlandrlamam ve lke
ierisinde net bir byme oda haline geleyemen Mersin iin, geride kalma sendromu
olarak adlandrlabilecek bu durum, 2000li yllara kadar kentin ekonomik yapsnn genel
25
zeti gibidir (Levent, 2009: 1141). Mersin bu geride kalma sendromunu, 2006 ylnda
yrrle koyduu Mersin novasyon Stratejileri (RS MERSN) ile amaya alm, bu
proje ile gndeme gelebilecek yeniliki stratejilerin, blgenin kalknmas iin bir ara
olabileceini ortaya koymutur. Bu proje erevesinde ne kan sektr; lojistik, tarm-
gda ve turizm olmu (Levent, 2009: 1141), ama bu proje askda kalmtr.
Sonu olarak, eskinin kk bir liman ehri olmaktan kan Mersin; 1980lerden
itibaren dnya genelinde ortaya kan krizler, Ortadouda yaanan sorunlar, lke
politikalar ve kentin ekonomik her alanda Trkiyenin nemli kentlerinden biri olmaya
almas; kentin altyap, rant, kentle btnleme, konut, gecekondulama gibi sorunlar
derinden yaamasna neden olmu. Bu duruma, ekonomik veya zorunlu sebeplerle kente
g edenlerin eklenmesi, kentin daha nceki yerleimcilerinin varl ile birlikte sosyo-
politik yaps da deiime uramtr.
II.1.2. Sosyo-Politik Yaps
1980 sonras, yerel siyasetin yetki ve ekonomik bakmdan ulusal siyasetten greceli
bamszlamaya balad ve kentlerin kendine zg dinamiklerini ortaya kard bir
dnem olmutur. Bu zgnln Mersindeki yansmalarn grmek iin kentin sosyo-
ekonomik tarihine ilikin deerlendirmelerin ardndan politik zgnlne de bakmak
gerekir. Her ne kadar, yerel iktidar mcadelesine seilmi ve atanmlarn dnda baka
gruplarn da dahil edilerek tartlmas gereklilii bilinse de, siyasal mcadelenin temel
boyutlarn ortaya karmak asndan yerel seimlere gz atmak anlaml grnmektedir.
1950den gnmze Trkiyenin siyasal yaamnda sa siyaset gelenei etkin
grnrken baz istisnalar dnda Mersinde de ayn durum sz konusudur (Arslan, 2009a:
1704). te yandan solun Mersinin siyasi yaps iinde elde ettii semen destei
26
Trkiyede olduu gibi inili kldr (Arslan, 2009a: 1705). Fakat milletvekili
seimlerindeki tablonun aksine, zellikle Bykehir Belediye Bakanl yar kentin
farklln ortaya karmaktadr. rnein, 2004 yerel seimleri Trkiye solu iin tarihi bir
hezimetle sonulanrken, Mersin Bykehir Belediye Bakanl seimlerinde sol byk
bir baar elde etmitir.
Trkiyede yerel seimlerin daha dzenli yaplmaya baland 1963 ve 1968
yllarnda seimleri AP kazanmtr. 1973 seimlerinde ise, Trkiye genelinde, sa partiler
oy kaybetmeye balamtr. Oylarn yelpazeye dalm balamnda Mersin yerel seim
sonular incelendiinde; il genel meclisi seimlerinin galibi sa partilerken, kent
merkezinde %27 orannda ezici bir stnlkle sol partiler stnlk kazanmtr. 1977
seimlerinde CHP dzenli geliimini srdrmtr. 1984 seimlerinde 12 Eyll ara
rejiminden sonra, sa partiler kendini toparlam, oylarn arttrm ve bu gcn Mersin
genelinde de srdrmtr. 1989 seimlerinde, Mersin il genelinin siyasi yapsnda da sa
partiler arln korumay baarmtr. 1994 seimleri, SHP dramatik bir d yaarken
RP ykseli eilimi sergiler. Bu tablo, Mersin il genel meclisi asndan Trkiyede olduu
gibidir. 1999 seimleri ANAP dnda DSP, CHP, HADEP, MHP kent merkezinde
birbirine ok yakn oylar almtr. Burada asl dikkat edilmesi gereken nokta, 1994 yl
yerel seimlerinde il genelinde %14.22 oy alan MHPnin 1999 yl yerel seimlerde
%29.41 oy almasdr. Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatlan HADEP ise, 1999 ylnda
%17.48 oy almtr (Arslan, 2009b, ss 1753-1764). 2004 seimlerinde ise, sa partiler son
40 yln en byk kazanmn elde etmi, sol ise %26.33 bir oranla, 1963ten bu yana en
byk yenilgisini almtr. Buna ramen, Mersinde san ykseli trendi gereklememi,
sol partiler %57nin zerinde oy almtr. Bu, 1977den bu yana solun kentte elde ettii en
27
byk semen desteidir (Arslan, 2009b: 1753-1764). Bu durum, Trkiyenin tersi ekilde
Mersinde solun zaferi ile sonulanmas bakmndan hayli ilgintir.
Mersin; ekonomik ve sosyo-politik zgnl dolaysyla zellikle 1990larn
ortasndan itibaren, yerel seimlerde, lke genelinden farkl bir tablonun ortaya kmasna
neden olmutur. Bu tabloyu, 2009 yl yerel seimleri zerinden corafi olarak
izlediimizde daha arpc sonulara ulamak mmkn gzkmektedir. Konuyla ilgili bir
alma, kent genelinde hangi partinin en ok oyu aldndan bir adm teye geerek,
mahalle baznda hangi partilerin ne ktn gzlemlemitir. Kentin yerel siyaset
zmlemesinde nicel byklnden ok nitel eitliliine vurgu yaplm ve 1980lerden
bu yana youn olarak g alan kentin sakinleri ok farkl etnik ve dini gruplara aidiyetleri
ile ok eitli bir nfus yaps sergiledii vurgulanmtr (Bayraktar, 2011: 7). Gerekten
kent; Yrkler, Fellahlar, Levantenler derken 1990lardan itibaren ehre Gneydou
Anadolu Blgesinden g etmek zorunda kalan gmen gruplarn yerlemesi ile birok
farkl kltre ev sahiplii yapma ansna sahip olmutur (Bayraktar, 2011: 8).
almada; Mersinin 2009 il genel meclisi seimlerinde kentin kuzeyinde
MHPnin, gneybatsnda CHPnin ve gneydousunda DTP (imdi BDP) ile ksmen
DSPnin baskn olduu grlmektedir (Bayraktar, 2011: 40). 1990 sonras son yerel
seimlerde corafi olarak da izlenebildii zere; Gneydoudaki Krt kkenli gmenlerin
DTP, Arap Alevilerin DSP; tm kuzeyde Yrk kkenlilerin MHP ve kuzeybatdaki orta-
st snflarn CHPden yana oy kullandklar grlm ve partinin etkinlii burada gze
arpmaktadr (Bayraktar, 2011: 40). u anki Bykehir Belediye Bakannn ortalamann
zerinde oy almasnda, milliyeti adaylar destekleyen semenlerin DTP (BDP)ye kar
Macit zcana ynelmelerinin byk rol olduu iddia edilmektedir (Bayraktar, 2011: 19).
Bu trl etnik ve snfsal bir yaplamann sonucunu 2000 sonras lke genelinde,
28
milletvekili ve yerel seimlerde en yksek oyu alan AKPnin kentte glenememesinin
sebeplerinden biri olarak grmek mmkndr. Ayrca, bir zaman Kazanlda DSPden
belediye bakanl yapan ve 2009 seimlerinde ise DSPden Akdeniz Belediyesine aday
olan Kenan Yldrmn, bu partinin Trkiye genelinde zlmesinden sonra dahi
Mersinde hatr saylr bir oy oranna sahip olmas, kentteki siyasetin ulusal lekte
karlalamayacak boyuttaki zgnln ortaya koymaktadr.
Sonuta; kentin eitli etnik ve snfsal gruplar ierisinde barndryor olmas ve bu
gruplarn meknsal olarak belirli yerlerde bulunmalarnn en arpc sonucu yerel
seimlerde karmza kmaktadr. Kentin bu eitliliini ortaya koyacak, farkl grup ve
bireylerin talep, istek ve ikyetlerini yanstacak, yapt haberlerle kamuoyunun
bilgilendirilmesini ve yerel aktrlerin yapt ilemlerin denetimini salayacak yerel
basnn bu iktidar mcadelesinde nasl bir konumda olduu, kentin demokrasi pratiini
anlamamza yardmc olacaktr.
II.2. Mersin Basn
Mersinde ilk gazete 1877 ylnda Mezzinzade Mehmet Tahir tarafndan baslm,
sonrasnda matbaa geniletilerek 1908 ylnda Tarsus isimli gazete yayn hayatna
balamtr (Bulut, 2007: 140). 1927 ylnda yayn hayatndan ekilen gazete, Mdafaa-i
Hukuk Cemiyetinin szcln stlenmi, Milli Mcadeleyi destekleyen yazlar ve
zengin ierii ile kentte etkili olmutur (Bulut, 2007: 140). Mehmet Fuat Akba Beyrutdan
getirttii makine ve hurufatla Yeni Mersin gazetesini eski Trke olarak yaynlamaya
balar. Tarsus ve Yeni Mersin gazetelerinin 1928e kadar eski Trke yaynlanan nshalar
bugn Milli Ktphane arivinde bulunmaktadr (Bulut, 2007: 140). 1930lu yllar Mersin
ve Tarsus basnnda gelime yllar olarak tanmlanabilir. Tarsusda Glek ve Tarsus
29
gazeteleri yaynlarn srdrrken; Mersinde Yeni Mersin, Akn, el Postas, Akn ve Ege
gazeteleri yayn hayatna devam etmektedir (Artan, 1996: 20-23). Bu dnemde Yeni
Mersin, Mersin basnn amiral gemisidir. O yllarda mer Ltfi Ouzcan, vali ve devlet
brokratlar da Yeni Mersinin yazarlar arasndadr (Artan, 1996: 17). 1950li yllara
gelindiinde Mersinde Akn kapanm, Mehmet Fuat Akba vefat etmi, Yeni Mersinin
ynetimi oullar Besim Fuat Akba ve Mstak Akbaa gemitir. 1953'te Rfat zavc,
Sabah Postasn Mersin ve Tarsus'ta yaynlamaya balamtr. 1956da Rahmi Yaln,
Hrsesi yine ayn yl Nevin-Nevzat umnu Cenup Postas gazetesini yaynlamaya
balamlardr (Artan, 1996: 33-36). Gen iki arkada Kemal Tursunbay ve Kazm Erbil
1952de Hakimiyet gazetesini yaynlamaya balar (Bulut, 2007: 153). Hakimiyet, o
gnlerde yayn hayatna balayp bugn de gnlk olarak yayn hayatn srdren en eski
Mersin gazetesidir. 1958de Nimet-hsan Tufan ifti Sonhaberi kurar. Nimet-hsan
Tufan'n oullar Tankut Tufan 1965 ylnda Sonhaber'in bana geer (Artan, 1996: 39).
1960'l yllarda panorama yle gzkmektedir: Sonhaber, Yeni Mersin, Hakimiyet,
Kerbela (Kurtulu), Cenup Postas, Hrses, Akdeniz gazeteleri yaynlarn
srdrmektedirler (Artan, 1996: 36-38). 1970li yllarn ortalarna kadar Mersinli
gazeteciler, Adana Gazeteciler Cemiyeti (AGC)ne yeyken, 1977 ylnda Mersin
Gazeteciler Dernei (MGD)yi kurarak bu dernee ye olurlar ve ilk bakanln Tankut
Tufan yapar (Artan, 1996: 47). 1980li yllara gelindiinde bu gazetelere Kamil
Cmertler'in kard Mersin Ticaret ve Nural Emirolu'nun kard Hakikat gazeteleri
eklenir. Bu arada ok sayda kurumsal dergi ve gazeteler de yaynlanr (Bulut, 2007: 156).
1984te baz nedenlerle MGDden ayrlan gazeteciler 1985 ylnda Akdeniz Gazeteciler
Cemiyeti (AGC)ni kurmulardr.
30
Mersinde 1990l yllara kadar gnlk, haftalk, iki haftalk olmak zere 28 gazete
mevcuttu. Bunlarn balcalar; el Ekspres, Gney, Gne, Yeni Gn, ukurova, Yeni
Haber, ukurova Gne gazeteleridir (Bulut, 2007: 155). 1992 ylnda btn gazetecileri
bir at altnda toplama giriimi sonrasnda, MGD ve AGCnin Mersin Gazeteciler
Cemiyeti (MGC) olarak deitirilmesi ile tm gazetecilerin bir araya gelmesi
gerekletirilmitir (Artan, 1996: 48). 1990l yllarda gazete says ortalama 30 civarna
ulamtr. 2000li yllarda ise, Mersinin gazetecilik konusunda epey deneyime sahip ve
ok sayda gazetenin yaynland bir il olarak geleneini srdrd grlr (Bulut, 2007:
157). 1990-2000 yllar aras Mersinde faaliyet gsteren gazeteler, daha ok altyap ve
teknolojik donanmlarn gelitirmek iin aba gstermilerdir. 2000 yl sonrasna
bakldnda, gazetecilik hayatna atlan balca gazeteler unlardr; Mersin Olay, Gneyde
mece, MTSO Haber, Bugn Mersin, Akdeniz Gazetesi... olmak zere 40a yakn gazete
yaynlanm, bunlarn byk bir ksm hala varlklarn srdrmektedir (Bulut, 2007: 157
159). Bu yllar ierisinde, Mersin Gazeteciler Cemiyeti (MGC), Anadolu Basn Birlii
Mersin ube Bakanl, Mersin Merkez Gazeteciler Dernei, Trkiye Gazeteciler
Cemiyeti Mersin Temsilcilii adlar altnda basn ilgilendiren be kurulu yayn hayatn
srdrmektedir. Bugn Mersin Valilii (2013) verilerine gre; Mersin ili genelinde 67
yerel gazete yaynlanmaktadr. Bu gazetelerin sekizi BK tarafndan resmi ilan almaya hak
kazanm vasfl yerel gazeteler olarak adlandrlmaktadr. Bunlar; Akdeniz, ukurova,
Gney, Haberci, Hakimiyet, Mersin, Mersin mece, Yeni Gney gazeteleridir.
31
II.3. Mersinde Kentsel Siyaset ve Yerel Basna likin Alan
Aratrmas
almann yaplaca Mersin kentinin, illere gre gelir sralamasnda ve Trkiye
genelinde iller baznda baslan yerel gazeteler sralamasnda hep ilk ononbe il arasnda
yer aldn gz nnde bulundurursak, Mersin basn zerine yaplan aratrmalarn
olduka yetersiz olduunu grrz. Dier yandan, uygun iklimi ile bir tarm kenti, kltrel
miras ve doas ile bir turizm kenti, blgedeki sayl limanlardan birine sahip olmas ile
lojistik alanda nemli bir ehir olan Mersin, sermayenin de dikkatini ekmitir. Ayrca,
yerel seim dnemlerinde sosyokltrel yaps ile birka kilit ehirden birisi olmas
dolaysyla, kentsel siyaset ve basn ilikisinin ciddi bir grgl aratrmayla ncelikle
tartlmas gereken illerden birisidir.
II.3. 1. Mersindeki Yerel Gazetelerin Ulalabilirlii
Mersin basn tarihi 19. yyn sonlarna kadar uzanmasna ramen, o dneme ait
birok gazetenin arivine, hatta bazlarnn nshalarna dahi ulamak mmkn deil. Yine
yakn bir tarihe kadar, gazetelerin tiraj says ve datm oranlarna ilikin veriler
bulunmadndan, yerel gazetelerin vatandalar asndan yaygnln aratrmak mmkn
olmamtr. Bu amala, Mersin basnnn bask says, datm ve abonelik konular
zerinden vatandalara ne kadar ulatrlabildii sorgulanmak istenmitir. Ayrca, kentte
faaliyet gsteren yerel medya kurulularnn kent genelinde ulalabilirlii ve says bu
kapsamda sorgulanmtr.
Mersin ve evresindeki medya organlarnn genel grnmne baktmzda, kentte
ok sayda ve eitli ieriklerde faaliyet gsteren kuruluun olduunu grmekteyiz. Mersin
32
Valiliinin medya kurulular listesi zerinden gncel verileri incelendiinde arpc
sonular ortaya kmaktadr.
Tablo 1. Mersin ve evresinde Faaliyet Gsteren Yerel Medya Kurulular Listesi
Kaynaka: (Mersin Valilii, 2013)
Mersinde faaliyet gsteren medya kurulularnn saysna bakldnda; kentte 7
televizyon kanalnn olduu, fakat sadece bir (Kanal 33) televizyon kanalnn 2013te
uydudan da yayn yapmaya balad grlmektedir. Gnmzde, karasaldan faaliyet
gsteren televizyon kanallarnn snrl takip edildii dnldnde; kentteki
televizyonlarn ok izlenmediini syleyebiliriz. Yine, kent genelinde yayn yapan 33
radyo istasyonu bulunduu grlmektedir. Mersinde radyolarn dinlenebilirlii zerine bir
aratrma olmasa da; yerel televizyonlar zerine yaplan bir almada, yerel televizyon
kanallarnn kent aidiyeti oluturma ve kentlilik bilincini ekillendirme noktasnda yetersiz
kald grlmektedir (nal, 2009: 1529). Mersin basnnn saysal durumuna gre;
merkezde yaynlanan 9 gnlk, 40 haftalk, 5 iki haftalk, 11 aylk ve 1 de aylk olmak
zere toplam 66 yerel gazete yaymlanmaktadr. Bunlardan 8i BKten resmi ilan almay
33
hak eden vasfl gazeteler snfna girmektedir. Ayrca, kentte yaynlanan 15 dergi olduu
grlrken, 21 tane de mesleki rgt yayn bulunmaktadr. Mersin ilelerinde yayn yapan
yerel gazetelerin geneline baktmzda ise; Anamurda 4, Bozyazda 1, Erdemlide 4,
Glnarda 1, Mutta 2, Silifkede 3, Tarsusta 21 olmak zere toplamda 36 gnlk,
haftalk, iki haftalk ya da aylk gazetenin yer aldn grmekteyiz. Yalnz, Mersin mece
gazetesinin internet sitesinde verdii bir haberde; Gazetemiz ok yaknda Anamur, Mut,
Glnar, Silifke, Aydnck ve Bozyazdaki okurlara da ulaacak ve Mersinin en geni
datm ana sahip gazetesi olacak (Mersin mece, 2013) diye bir duyurusu yer
almaktadr. O zaman, Mersinde yaynlanan BKin vasfl gazete olarak adlandrd 8
gazeteden yalnz bir tanesinin baz ilelere de datld grlmektedir. Dier bir ifadeyle,
Mersinde farkl zaman aralklarnda, ile gazeteleri hari, yaynlanan 66 gazete olmasna
karn, sadece bir tanesinin kent evresine de datld, ama bunun ok yetersiz olduu
grlmektedir. Son olarak, Trkiyede birok ilde TGCnin yerel uzants bir tane
cemiyetin bulunmasna karn; Mersinde basnla ilgili 5 farkl rgtn olmas da Mersin
basnndaki dzensizlie iaret etmektedir.
almann konusunu oluturan Mersindeki basn gemii incelendiinde bu
gerilemenin ne zaman ve nasl olutuuna dair nemli ipular elde edilmitir.
Eskiden gazeteler, resmi ilanla deil kendi imknlar ile karlard. Zaten eskiden
Mersinde bu kadar gazete kmazd. Yeni Mersin, Gney diye bir gazete kard. O
zaman stanbul gazeteleri kente bir gn ge gelirdi. O boluu doldurmak iin yerel
gazeteler kard. Mesela, Mersin nfusu 30-40 bin iken Ticaret Gazetesi 3000 basar,
derlerdi3.
3 A15, 13 Ocak 2013
34
Mersinde 1950lere kadar daha az sayda gazete bulunmasna ramen, gazetelerin
k amacnn kentte ihtiya duyulan haber eksikliini gidermek olduunu syleyebiliriz.
Ticaret Gazetesinin tirajn nfusa oranladmzda, gnmzden daha yaygn
datldn grmekteyiz. 1950li yllarda, Mersin basnnn kent insanna ulalabilirlii
ve habercilik bakmndan daha ciddi bir etkisi bulunmaktadr. Eskiden Trkiyede ulusal
apta yayn yapan gazetelerin taralara ge gittii dnemlerde yerel gazeteler ok daha
anlaml, etkili, okunabilir noktadayd. rnein; Son Haber gazetesinin ok nitelikli
sahipleri vard. Deyim yerindeyse 5.000e yakn datyordu4.
Mlakat yaplan kiiler arasnda gazetecilikle ilikisi olan herkes, net bir tarih
aralnda birlemese de 1980li yllara kadar etkin bir gazeteciliin yapld
dnlmektedir. 1930 ile 1970 aras inanlmaz bir gazetecilik vard. Btn brokrasiyi
hizaya sokan hesap soran, sorgulayan sonra 80 darbesi ile burada da bir tank gemi.
Yerel basn kendi kabuuna ekilmi5. Ayn zamanda, gazete okuma alkanlnn da bu
dnemde azald belirtilmektedir. 12 Eyll ncesi 800 gazete satlyordu. Mersin nfusu
yz binlerdeydi. imdi nfusu milyonlarla ifade ediliyor, 16 tane gazete var ama tiraj 400-
500lerdedir6. Baka bir rnek de bu kany dorulamakta, bu dnemde abonelik
oranlarnn da dtn belirtmektedir. ....80e kadar benim 1600 abonem vard.
Tarsusta ulusal basn 4500 satarken ...in 1200 abonesi vard. 80 geldi silindir gibi sildi
gitti. .... 80e kadar Mersinin yerel geliimini gazeteler salad desem yeridir. O
zamanlar gazeteleri herkes ciddiye alyordu7.
4 A15, 13 Ocak 2013
5 A14, 19 Ocak 2013
6 A5, 12 Ocak 2013
7 A1, 19 Kasm 2012
35
1990l yllarn sonlar ise, Mersin basnnn kentte etkisini yeniden gstermeye
balad bir dnem olmas asndan nemlidir.
Mersinde, 2000li yllarn balarndan itibaren basnda bir farkllama yaanm. Krlma
noktalarndan birisi, Yeni Gazete8nin kurulmas olmutur. lk kez bayi datmn
gerekletiren ve renkli baslan bir gazete olmasndan dolay ne kt. Yine mali gc
sayesinde daha kurumsal olarak piyasaya girmiti. nk o zamana kadar gazete sahibi
olmak; uzun yllar gazetecilik yapp sonrasnda gazete sahibi olanlarn ya da avukat,
mhendis gibi sonradan gazeteci olma hevesiyle daha dar bteli ekilde bu ie
girmeleriyle olmutur. Yeni Gazete daha gl bir sermaye yapsyla yayn hayatna
balamt. 9
Dier bir rnek ise, bu yllarda basn alannda yaanan teknolojik ilerlemelerle
birlikte, Mersindeki gazetelerin de teknik ve altyap yeterliliini gelitirmeye gayret ettii
grlmektedir. 2000li yllara kadar Mersinde teknik ve altyap yeterliliine sahip gazete
yoktu. Genellikle, siyah beyaz 4 sayfa, maneti bile belli olmayan gazeteler vard. Ben
ulusalda grmek istediim renkli maneti olan gazeteleri grmek istedim. 1,5-2 ylda bunu
gerekletirebildim10, demektedir. Yine bu dnem ierisinde, gazetecilik yapma isteinin
de olduu vurgulanmtr: Bir dnem var olan klasik anlayn tersine, en azndan bir
gazetenin ehrin btnne datlmas, muhalif grlere yer verilmesi gerektii algs
kendisini hissettirdi11. Kentte gazetelerin etkin olma abas, zellikle 1980li yllardan
sonra neoliberal politikalarn etkisiyle, kltlen devlet aygtnn yerine, yerelin artan
nemi ile aklanabilir (Bayraktar, 2011). rnein, bykehirlerde zellikle 1990 sonras,
8 Yeni Gndem Gazetesi, Tahir zgr tarafndan 2000 ylnda kurulmutur. Gnlk tiraj 1000 adettir.
9A11, 23 Ekim 2012
10A10, 14 Kasm 2012
11A11, 23 Ekim 2012
36
partilerin gsterdii belediye bakan adaylarnn, seim kampanyalarn, [...] yerel sorunlar
ve yerel politikalar zerine kurduklar ve bu ekilde medyann ilgisini cezbederek kentli
kamuoyunun ilgisini ekmeye altklar gzlemlenmektedir (Erder & nciolu, 2004:
539). Aslnda, Trkiyede yaanan bu srecin biraz gecikmeli olarak, Mersin basnn da
etkilemi olduu ve iktidara ortak birey ya da gruplarn basn dorudan veya dolayl
olarak etkilemeye alt grlmektedir. Mesela, Mersin basn ile ilgili yaplan bir
almada, kentte faaliyet gsteren basn rgtleri arasnda dayanma olmad ve eitli
anlamazlklarn olduu ifade edilmektedir (Gle, 2005:110). Bu dnem, kentin iktidar
mcadelesinde, eitli evrelerin basn zerinde daha etkin olmak istedii ve bir ekilde
onlarn paralanmasna sebep olduu dnlmektedir. Konuyla ilgili MGCnin
bakanln yapan Ahmet nal: Kentin o byme hzyla ile birlikte, biz de revizyona
uradk, biz de baz deerlerimizi kaybettik (Mersinistikbal.net, 2009) diye aklamada
bulunduu bir gazete haberinde, basn rgtlerinin benzer bir nedenden tr saylarnn
arttna dikkat ekmitir.
Tablo 2. Mersin Gazetelerinin Tiraj Oranlar Karlatrmas
Kaynaka: (BK, 2013), (BK, 2012c)
37
Mersin basnna ilikin gemi dnem anlatmlarda, yerel gazetelerin gnmze
oranla daha etkin ve ulalabilir olduunu grmekteyiz. 1990 sonras, bir dnem, kentte
faaliyet gsteren gazetelerin daha etkin olmaya altklar dnlse de, bugn srekli
artan kent nfusuna oranla, ok yetersiz tiraja sahip ve sadece belirli datm noktalarna
ulaan yerel gazetelerin kent zerinde pek bir etkisinin olmad dnlmektedir. Yerel
gazetelerin, kent geneline datm ve tirajyla ilgili en byk sknt ekonomik nedenlerden
kaynakland dnldnden; BKten yardm alabilmeye hak kazanan12 16 gazete,
yerel gazete sahiplerinin de isteiyle, Mersinde Aralk ay banda birleme karar almtr
(BK, 2012d). Bu durumda, her bir gazete bu vasflar tek tek yerine getirmek zorunda
kalmayacandan daha fazla tiraja sahip ve daha etkin bir gazetecilik yapma ans
yakalam olacakt. Yukardaki tabloda; BKin resmi ilan almaya hak kazanan Mersin
gazeteleri iin yaynlad aylk ortalama tiraj oranlarna ilikin birleme ncesi ve sonras
aylk tiraj oranlar yer almaktadr. Buna gre; Kasm 2012de faaliyet gsteren 16
gazetenin aylk ortalama tiraj 500-600 civardr. Birleme karar ile en azndan tiraj
oranlarnda bir art olmas beklenmektedir. Fakat birleme kararndan 6 ay kadar bir sre
gemesine ramen, gazete says yar yarya azalrken, tiraj oranlarnda hibir deime
olmamas, hatta greli azal yaanmas olduka arpcdr. Bu tabloya gre; yerel
gazetelerin, birleme kararndan sonra yerine getirmekle ykml olduklar birok
zorunluluun (her bir gazetenin en az 7 alan olmas gereklilii gibi ) yar yarya
azalmasna ramen; tiraj oranlarn ykseltmek noktasnda yeterli giriimde
bulunmadklarn gstermektedir. Aslnda, birleme kararndan nce bu gazetelerin
birounun sahipliine bakldnda, en az iki gazetenin ayn kiiler tarafndan
12
BK ubesi bulunan illerde yayn sresi, personel says, datm ve abonelik gibi belirli vasflar yerine getiren
gazetelere resmi ilan yaynlama hakk tanmaktadr. Resmi ilan says bu gazetelerin vasf dzeylerine gre orantl bir
ekilde datlmaktadr.
38
yaynlandn grmekteyiz (Bugn Mersin, ukurova gazeteleri Ykseliim Grubuna;
mece Mersin ve Anadolu gazeteleri Nazmi Aktaa; Yenign ve Yeni Gney gazeteleri
zol ailesine; Akdeniz ve Manet gazeteleri Turan Beyazatee; Mersin Kadn ve Mersin
gazeteleri Akku ailesine [HA, 2012] aittir). Bu durum, yerel gazete sahiplerinin resmi
ilanlardan daha fazla gelir elde edebilmek iin birden fazla gazete karma eiliminde
olduklarn ve nceliklerinin daha fazla tiraja ulamak olmadn ortaya koymaktadr. Bir
mlakatta da konuyla paralel olarak, 16 gazetenin birounun gerekten gazetecilik
yapmad iddia edilmitir.
Belki ilerinden 3-4 tane gazete aba gsteriyor. Geri kalan, eini, dostunu alyor
gsteriyor. Hatta, sigorta yaptklar insann da parasn ondan olan, gazeteyi ajans
haberleriyle dolduran insanlar var. Sonuta, bu gazeteler hzla oalm ve yasal olarak
da baz artlar yerine getirdikleri iin nlem alnamyor.13
Mlakatlardan, BK tiraj raporlarndan ve Mersin Valiliinin kent ve evresinde
faaliyet gsteren medya kurulular verilerinden kan sonular tekrar deerlendirmek
gerekirse; Trkiye genelinde olduu gibi Mersinde faaliyet gsteren gnlk gazetelerin
ok byk bir oran BKten elde ettii resmi ilanlarla faaliyetlerini srdrmekte, bask
saylarn da kurumun gsterdii alt limitlerde karmaktadr. Yalnz, 1980li yllara kadar
kentte karlan gazetelerin daha etkili ve ulalabilir olduunu sylemek mmkndr.
Yine, kentte faaliyet gsteren gazetelerin 1990l yllardan sonra bir dnem, yerelin artan
nemiyle birlikte, daha ok gndem oluturmaya altklar gzlemlenmitir. Gnmzde
ise, nfusu bir milyon civarnda olan bir kentte, tirajlarn ortalama 500 adet dzeyinde
olmas ulalabilirlik boyutundaki yetersizliini ortaya koymaktadr. Ayrca, BKin
koyduu zorunlulua gre; baslan gazetelerin yarsnn bayilerden satlmas gerektii ve
13 A9, 03 Aralk 2012
39
dierlerinin de kentte bulunan brokratik kurumlara datld dnldnde
vatandalar asndan ulalabilirlik oran daha anlamsz grnmektedir. Son olarak; kentin
btn basn alanlarn kapsayan, sorunlarn dile getiren ve zm retmeye alan
gl bir basn rgtnn bulunmamasnn bu etkisiz yerel basn tablosunun olumasnda
pay olduu dnlmektedir.
II.3. 2. Mersin Basnnn Yerel Aktrlerle likisi
Aratrmann bu blmnde, Mersin basnnn bask gruplar ile kentin yneticileri
arasndaki ilikinin ne boyutta olduu sorgulanmak istenmitir. Bu tr bir ilikinin boyutu,
yerel gazetelerin ne kadar bamsz olduunu, kent aktrlerinden kimleri ounlukla ve
neden temsil ettiklerini anlamaya yardmc olacaktr. Bu amala, kent siyasetinde etkin
olan bask gruplar, bireyler, seilmiler ve atanmlar ile yerel basn aktrleri arasndaki
mlkiyet ve yaknlk ilikisi gzlemlenmeye allarak, bu kiilerin gazetelerde ne kadar
temsil edildikleri incelenmitir.
Kent siyasetinde yerel ynetici ve i adamlarnn yerel medya zerindeki kar
ilikisi, en arpc biimde Mersinde faaliyet gsteren X TV rneinde ortaya
kmaktadr. Kentin ekonomik ve siyasi adan gl aktrlerinin, medyann btn
aralarna sahip olmaya altn grmekteyiz. X TVde bir dnem yneticilik yapan A8,
yapt bir yaynda, bir belediye bakan ve i adam ortaklarnn sahibi olduu X TVnin
siyasi karlarna aykr habercilik yapt iin iten kovulduunu belirtmektedir.
X TVyi ynetiyordum. Belediye Bakan o zaman seildi. [rakip] ... Belediyesini de
Partisi ald. Ve daha sonra Kabotaj Bayram vard. Yerel televizyonun snr nerede balar,
nerede biter aklamas asndan nemliydi. Kabotaj Bayram iin hem valilik hem de
MDTO davetiye gndermi, kutlama yaplyor. [rakip] Belediye Bakan oraya alnmyor,
40
geri gnderiyorlar. Seilmi bakan geri gnderiyorlar. Bu dnyann her yerinde byk bir
haberdir. Haberini de kendim yaptm14
.
Mlakatn devamnda, X TVden atldktan sonra, bir sre kendisinin kurduu X
radyoda altn ama benzer ekibin, bu sefer ekonomik kar amal, bir ihaleyi almak
iin kendilerini tekrar ynetici olarak ardklarn ifade etmektedir. Bu dnem aralnda
A8, X TVden ayrlanlarla birlikte X radyosunu kurmas yznden, sz konusu kiilerin
bir ekilde radyoyu da kendi mlkiyetlerine geirerek, kentte etkin faaliyet gsteren radyo,
televizyon ve gazete ortaklna sahip olmak istedikleri dnlmektedir.
Gvence verdiler. Mevzuyu bilmiyordum. O zaman bu adamlar tesisi aacaklar hem [rakip]
... Belediyesine hem de [X TV ile ilikili olan] ... Belediyesine ihtiyac var. Televizyonlar
ok gl kullanlacak ki o zaman istediine ulaacak. Arada sel felekati var. Burada kenti
kurtardk. Bu arada przler halledilmi. Bugnk televizyonu ynetenler ayamz
kaydrd. .... Sadece zgrce 1 sene haber yaptm, bir de sel felaketi hari, onun dnda
patron ne diyecek kaygsn yaayarak haber yapmaya altm15
.
A8 burada, X TVye sahip ekibin ihaleyi aldktan sonra, bir bahane ile iine son
verdiini ifade etmektedir. Bu olay baka bir mlakatta u ekilde dorulanmaktadr. Daha
nce A14n de iinde bulunduu, X gazetesi kent gndemine ilikin konularda aratrma
habercilik yapt iin .... Belediye Bakannn ortaklar bu gazeteyi de kendi
mlkiyetlerine geirmitir. Mlakatn devam, A8in anlattklarn zetler niteliktedir.
X gazetesi kapanma aamasna gelirken 2001 ylnda iadamna gazeteyi sattk. Orada
da kalmad ok ortakl bir X TV vard. Ardndan, belediye bakannn yakn ekibi olan
kiiler, X TVyi de aldlar. X radyo bir biimde o patronajn etkisine geti. l RTG
14 A8, 12 Ocak 2013
15 A8, 12 Ocak 2013
41
sermaye grubuna sahip oldular. Sonra aldlar gazeteyi X TV binasna tadlar. Ve gazete
gazete olmaktan kt. nk anlay deiti. Belki de bunun byle olmasn istediler16
.
A14n iddiasna gre X gazetesi [X Tv ile ilikili olan ] ... Belediyesini ok
eletirdii iin, o kiiler tarafndan satn alnmtr. Mlakatn devamnda, baka bir
gazetede eletirilerine devam ettii iin o gazetenin de bir ekilde ayn grubun eline
getiini sylemektedir. X TV rneinde aka grld zere, Mersindeki baz medya
kurulularnn, siyasi ve ekonomik kar elde etmek isteyen kiiler tarafndan satn
alndn gstermektedir. Burada deinilmesi gereken baka bir nokta, A8in Mersinde
yaanan sel felaketi sresince bir sene zgr habercilik yapmasdr. A8in iddiasna gre,
patronlarn karna ok ters dmedii srece, medya organlarnn editoryal
bamszlklarn koruduklardr. Bu iddiay A4de mlakatnda vurgulamtr. A13de
konuya farkl adan yaklaarak, Mersinde eletirel haberler yaplmadn bu yzden,
bamsz olmann da ok birey ifade etmediini vurgulamtr.
Bahsedilen olaylarn 1990l yllardan sonra yaanmas, almann Mersindeki
Gazetelerin Ulalabilirlii blmnde bahsedilen, yerel basnn yerel yneticiler
asndan nem kazanmasyla paraleldir. Yine X TV rneinde, yerel bir siyasetinin
etkinlii sz konusudur. Dier yandan, 1980 sonras dnem yalnz siyasi adan yerelin
nemini arttrmam, bir rant objesi olarak da deerli hale getirmitir. Bu noktada, kentin
eitli aktrlerinin baz konularda ortak kar ilikileri yaratmaya balamas sz konusudur.
Tokgz bu konuda; yerel basnn, kentin rant paylamnda olan sermaye gruplarna dolayl
ya da dolaysz olarak araclk etmesinden sz etmektedir (Ylmaz, 2004: 260). Bu rnekte;
siyaset, i adam ve medya aktrlerinin birliktelii sz konusudur. Gerekten 1990l
yllarda, ciddi bir habercilik yapldndan sz edilirken, bir taraftan da baz evrelerin
16 A14, 19 Ocak 2013
42
gazetelerin deerini arttrarak elden karma arzusu dile getirilmitir. Bu durum bir
mlakatta u ekilde aklanmtr.
Gemite ... alm sonra i hayatna atlmlar. Onlar gazete zerinde ok ilgili deildiler.
Ellerine bir matbaa gemi. Matbaa alsn ardndan da gazete i yaparsa onu da satalm
dncesindeydiler. Yani, hem matbaaya hem gazeteye para kazandracak gzyle
bakyorlard. Sonra onlar ii gtremediler. Gazete kapanma aamasna gelirken ... i
adamlarna devrettiler17
.
Baka bir mlakat da benzer bir noktaya iaret ederek; Mersinde bir gazetenin bir
sre iyi gndem yarattn, fakat sonrasnda yaad ekonomik skntlar yznden, bu
gazetenin nce bir adayn seim yarnda kullanld, baarl olamaynca da gazetenin bir
i adam tarafndan satn alnd iddia edilmitir.
Gndem yaratmaya balamtk. Cebimize para girmeye balamt .... maddi skntlar
yaand. Teknik eleman filan altrmak ok zordu. Sonrasnda ben hastalandm ve
bilabedel ... devrettim. O da yerel seimlerde gazeteyi etkin olarak kullanmaya gayret etti.
Ama, deyim yerindeyse diki tutturamad. Trnak ierisinde gazeteyi bir adaya pazarlama
durumu filan olmu, baaramaynca .... bir i adamna satt.18
Dier bir mlakatta ise, yerel gazetelerin bu trden mlkiyet ilikilerine sahip
olmasalar bile, yerel yneticilerle iyi ilikiler kurulmasnn bir ekilde kendi menfaatlerine
olaca algsnn yerel basnda yaygn olduu ifade edilmektedir.
Genelde belediyelerin gcn hissettii yerlerde basn, belediye ile kurduu yakn iliki
ierisinde, bazen belediye alanlarnn cretini karlam dahi olabiliyor. Merkezi
17 A14, 19 Ocak 2013
18 A4, 06 ubat 2013
43
iktidarla balar bu anlamda ok olmasa da, blge milletvekilleri ile arann iyi tutulmasnn
gazetelerin karna olaca beklentisi, yanlsamas oluyor19
.
Bu konuda A14 ve A8, ... Belediyesinde basn biriminde alan kiilerin eitli
ayrclklarla, sadece medya iinde durduklar pozisyonlardan dolay, maa aldklarn ifade