KHÁM MẠCH MÁU NGOẠI BIÊN

Bs Lê Hùng

Phương tiện cần có…

• Bàn khám

• Đèn khám

• Ống nghe

Có ba bước thăm khám…

• Nhìn

• Sờ

• Nghe

Nhìn và sờ là hai bước thường qui, bắt buộc phải có khi thăm khám mạch

máu chi trên…

…vậy khi nào thì nghe…

Khi thăm khám mạch máu ngọai biên, nghe khi…

…sờ có rung miu..

…hay có ổ đập bất thường trên đường đi của một động mạch

Âm thổi khi nghe có thể là…

• …âm thổi tâm thu: phình động mạch?

• …âm thổi liên tục: dò động-tĩnh mạch?

Hãy bắt đầu phần thăm khám…

…bằng khâu quan sát…

…và hãy quan sát thật kỹ!

Nhìn

• Nguyên tắc: quan sát cả hai chi và so sánh

• Các điểm cần lưu ý:– Kích thước (chu vi)– Màu sắc– Các dấu hiệu bất thường khác

Sự thay đổi kích thước (chu vi) của một đoạn chi bao gồm…

• To hơn bình thường

• Nhỏ hơn bình thường (teo)

• Chi bị sưng (mất các hõm tự nhiên)

Sự thay đổi về màu sắc có thể là…

• Đỏ

• Tái

• Tím

• Nổi bông

• Đen

Các dấu hiệu bất thường khác

• Tĩnh mạch nông dưới da nổi rõ

• Da (teo, khô)

• Lông (thưa thớt)

• Móng (mất bóng, vênh, gãy)

• Vết loét (chú ý vị trí, kích thước, tính chất của bờ và đáy ổ loét, tình trạng bội nhiễm)

• Hoại tử khô đầu ngón

Thăm khám chi trên…

…như thường qui…

…cũng bắt đầu bằng quan sát

Sờ là khâu quan trọng tiếp theo. Mục đích của sờ…

• Đánh giá nhiệt độ bề mặt

• Đánh giá mạch

• Phát hiện các ổ đập bất thường hay rung miu trên đường đi của động mạch

• Đánh giá độ căng của bắp cơ

• Khám tĩnh mạch nông

Đánh giá nhiệt độ bề mặt chi

• BN buông xuôi hai tay• Khám bằng cả hai bàn tay, mỗi bàn tay

dành cho một chi, ở cùng một cao độ• Mặt lưng của các ngón tay sẽ có cảm

nhận nhiệt độ tốt nhất• Đi từ đầu chi đến gốc chi• Lên đến mức nào thì ngừng? Ngừng khi

chắc chắn nhiệt độ ở hai đoạn chi tương ứng là như nhau

Theo bạn, nếu nhiệt độ bề mặt da ở một chi thấp hay cao hơn chi bên kia, điều này có ý

nghĩa gì?

• Phần chi có nhiệt độ thấp hơn có thể bị giảm tưới máu động mạch

• Phần chi có nhiệt độ cao hơn có thể bị ứ trệ tuần hòan tĩnh mạch

Bước kế tiếp của sờ nhiệt chi trên…

… là bắt mạch

Các vị trí bắt mạch chi trên bao gồm…

…động mạch quay,

…động mạch trụ,

…và động mạch cánh tay

Khác với bắt mạch chi dưới…

…mạch chi trên được bắt từ ngọn chi đến gốc chi

Hãy bắt đầu bằng bắt động mạch quay. • Mạch quay được bắt hai bên cùng lúc…

Mạch trụ khó bắt hơn…

Trong trường hợp không bắt được mạch trụ…

…có thể kiểm tra mạch trụ bằng nghiệm pháp Allen

Các bước chính của nghiệm pháp Allen

• Xác định vị trí giải phẫu của động mạch quay và trụ ở cổ tay

• Cho BN nắm chặt tay• Ép mạnh lên động mạch quay và trụ• Bảo BN mở bàn tay và quan sát màu tái

của bàn tay• Buông ngón tay ép lên động mạch trụ• Bình thường, bàn tay sẽ hồng trở lại trong

vòng 5 giây

Bạn hãy quan sát các bước chính của nghiệm pháp Allen

Nếu mạch quay khó bắt (điều này hiếm khi xảy ra), cũng có thể thực hiện nghiệm pháp

Allen đối với động mạch quay…

Bước kế tiếp sau bắt mạch quay, trụ…

…là bắt mạch cánh tay

Nếu có sang thương ở cẳng-bàn tay, sờ tìm hạch trên mỏm trên lồi cầu. Các hạch trên

mỏm trên lồi cầu nằm ở khe giữa cơ nhị đầu và tam đầu ở mặt trong cánh tay, ở trên

mỏm trên lồi cầu trong khoảng 3 cm

Bạn có nhớ các bước trong thăm khám mạch máu ngọai biên chi trên?

• …trước tiên là nhìn, rồi…• …sờ nhiệt…• …bắt mạch quay…• …bắt mạch trụ, bên phải rồi bên trái…• …nếu mạch trụ khó bắt, thực hiện nghiệm

pháp Allen…• …bắt mạch cánh tay, bên phải rồi bên

trái…• Nếu có sang thương ở cẳng-bàn tay, sờ

tìm hạch mỏm trên lồi cầu

Để thăm khám chi dưới…

…cần có sự chuẩn bị

• BN cần được bộc lộ hai chi dưới từ bẹn đến bàn chân và che bộ phận sinh dục

• Thăm khám chi dưới……như thường qui……cũng bắt đầu bằng

quan sát• Quan sát từ đùi đến

các ngón chân• Các sang thương của

bệnh lý mạch máu thường xuất hiện ở phần xa của chi

• Do đó quan sát và khám các ngón chân là phần quan trọng nhất

…kế tiếp là sờ nhiệt chi dưới…

…và bắt mạch chi dưới…

Mạch chi dưới thường được bắt từ trên xuống

• Mạch đùi được bắt ở ngay dưới trung điểm nếp lằn bẹn…

• Tĩnh mạch đùi được thăm khám sau khi bắt mạch đùi. Tĩnh mạch đùi nằm sát phía trong động mạch. Có thể sờ được huyết khối gây đau trong tĩnh mạch đùi…

• Hạch đùi nông có thể được khám. Có hai nhóm hạch: nhóm dọc và nhóm ngang…

Bạn hãy quan sát thứ tự thăm khám động mạch đùi-tĩnh mạch đùi-hạch đùi (nhóm dọc

và nhóm ngang)

Mạch kheo khó bắt nhất. Để bắt được mạch kheo, các ngón tay phải thúc sâu vào hố kheo. Chú ý: đm kheo nằm lệch ra phía ngoài đường giữa

Nếu không bắt được mạch kheo theo cách thông thường, có thể thực hiện theo cách sau đây: cho BN nằm sấp, gối gấp 90º, bàn chân tựa lên vai người khám. Hai bàn tay người khám ôm vòng vùng gối. Hai ngón tay cái thúc sâu vào hố kheo…

Bạn hãy quan sát cách thức bắt động mạch kheo

Sau động mạch kheo là động mạch mu chân (chày trước) và chày sau

Bạn hãy quan sát động tác bắt động mạch mu chân (chày trước)…

…và chày sau

Các dấu hiệu cần ghi nhận khi sờ mạch

• Mạch yếu hơn mạch tương ứng đối bên (giảm tuần hoàn động mạch)

• Mạch nẩy rõ hơn mạch tương ứng đối bên (phình mạch?)

BN bị ứ trệ tuần hoàn tĩnh mạch thường bị sưng phù chi dưới…

• Tuần hoàn tĩnh mạch nông bị ứ trệ → phù mô dưới da

• Tuần hoàn tĩnh mạch sâu bị ứ trệ → phù nội cơ

• Ứ trệ tuần hoàn tĩnh mạch sâu lâu ngày cũng dẫn đến phù mô dưới da

Hai dấu hiệu của phù mô dưới da chi dưới:

Mất các hõm tự nhiên vùng bàn chân và cổ chân

Phù ấn lõm

Để tìm dấu phù ấn lõm……hãy chọn vị trí nơi chỉ có da che lên

xương (thí dụ mặt trước trong cẳng chân)…

…và chú ý phải ấn trong thời gian 5 giây

…nếu sau khi buông tay xuất hiện vết lõm: BN đã bị phù mềm

Bạn hãy quan sát cách phát hiện phù mô dưới da chi dưới

Phù nội cơ biểu hiện bằng sự căng bắp cơ. Hãy xem kỹ thuật đánh giá độ căng của bắp

cơ cẳng chân…

Triệu chứng sớm nhất của suy thần hoàn động mạch chi dưới là dấu đi

cách hồi

Như vậy khi thăm khám, làm thế nào để biết BN có suy thần hoàn động

mạch chi dưới ?

Hãy thực hiện nghiệm pháp sau đây…

Nghiệm pháp đánh giá suy tuần hoàn động mạch chi dưới

• Trước tiên, cho BN giơ chân cao 60º trong thời gian 30-60 giây, cho đến khi quan sát thấy da bàn chân chuyển màu tái và các tĩnh mạch nông xẹp hẳn

• Sau đó, cho BN ngồi dậy, thòng chân xuống…

…quan sát trong thời gian bao lâu da bàn chân hồng trở lại và các tĩnh mạch

nông ở mu bàn chân tái đổ đầy

Bình thường…

• Da bàn chân hồng trở lại trong 10 giây

• Và các tĩnh mạch nông bàn chân tái đổ đầy trong 15 giây

Khám tĩnh mạch chi dưới

• Khi khám tĩnh mạch nông chi dưới, BN phải ở tư thế đứng.

Các dấu hiệu cần phát hiện khi khám tĩnh mạch chi dưới

• Dãn tĩnh mạch

• Đỏ dọc theo đường đi của tĩnh mạch

• Ấn đau dọc theo đường đi của tĩnh mạch

• Có thể sờ được huyết khối ở vị trí nào đó trên đường đi của tĩnh mạch

Bạn có nhớ các bước trong thăm khám mạch máu ngọai biên chi dưới?

• …trước tiên là nhìn, rồi…• …sờ nhiệt…• …bắt mạch đùi, từng bên một…• …khám tĩnh mạch đùi, và hạch đùi, từng

bên một…• …bắt mạch kheo, chày trước, chày sau,

từng bên một…• …tìm dấu hiệu sưng phù chân, kiểm tra độ

căng của bắp chân, từng bên một…

Bạn có nhớ các bước trong thăm khám mạch máu ngọai biên chi dưới?

• …nếu nghi ngờ có thiếu máu động mạch chi dưới, thực hiện nghiệm pháp kiểm tra tưới máu động mạch chi dưới…

• …cho BN đứng dậy, khám tĩnh mạch nông…

Chúc mừng!Bạn đã hoàn tất

Bạn hiểu thế nào là khám mạch

máu ngoại biên đúng kỹ thuật