5

TR¦êng §¹i häc Kinh doanh vµ c«ng nghÖ Hµ néiKhoa qu¶n lý kinh doanh

------------------------------

Gi¸o tr×nh

Khoa häc qu¶n lý 1VËn dông vµo qu¶n lý doanh nghiÖp

Biªn so¹n: KS. ThS. Ph¹m Quang Lª

L­u hµnh néi béHµ Néi, 2007

6

Lêi nãi ®ÇuTõ xa x­a, khi c¸c ho¹t ®éng trong x· héi cßn t­¬ng ®èi ®¬n gi¶n víi quy m«

ch­a lín, c«ng viÖc qu¶n lý ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së kinh nghiÖm víi sù linh ho¹t, nh¹ybÐn cña ng­êi ®øng ®Çu tæ chøc. Kinh nghiÖm ngµy cµng phong phó, vµ ng­êi ta rót ra®­îc tõ ®ã nh÷ng ®iÒu mang tÝnh quy luËt cã thÓ vËn dông trong nhiÒu t×nh huèng t­¬ngtù. Ngµy nay, ho¹t ®éng qu¶n lý chñ yÕu dùa trªn c¬ së khoa häc; qua tæng kÕt, kh¸iqu¸t tõ thùc tiÔn sinh ®éng ®Ó trë thµnh khoa häc qu¶n lý.

Khoa häc qu¶n lý ®· gÇn nh­ trë thµnh mét ngµnh khoa häc hoµn chØnh, b¾c cÇugi÷a khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi, dùa trªn nh÷ng t­ t­ëng triÕt häc thÊm nhuÇnc¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña mçi céng ®ång x· héi. Lªnin coi khoa häc qu¶n lý lµ thµnh tùuchung cña nh©n lo¹i, mµ c¸c n­íc t­ b¶n lµ ng­êi ®Çu tiªn biÕt sö dông nh­ mét c«ng côh÷u hiÖu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thiÕt lËp trËt tù x· héi. ¤ng kªu gäi nh÷ng ng­êi céngs¶n “ph¶i häc tËp chñ nghÜa x· héi ë phÇn lín nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o c¸c tê - rít, nh÷ngnhµ tæ chøc lín nhÊt cña chñ nghÜa t­ b¶n”; bëi lÏ “n¨ng suÊt lao ®éng x· héi lµ nh©n tèquyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña mét chÕ ®é chÝnh trÞ - x· héi”.

Khoa häc qu¶n lý nh­ ta thÊy ngµy nay lµ kÕt qu¶ cña c¶ mét qu¸ tr×nh nhiÒun¨m tæng kÕt tõ thùc tiÔn qu¶n lý vµ kh«ng ngõng ®­îc bæ sung, n©ng cao nh»m ®¸p øngyªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §ã lµ mét ngµnh khoa häc lu«n lu«n s¸ngt¹o, ®­îc vËn dông phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi cña mçin­íc ë tõng thêi kú kh¸c nhau. Ngay ë c¸c n­íc ph¸t triÓn cao vÉn ®ang cßn kh«ng ÝtvÊn ®Ò vÒ qu¶n lý cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu, tranh luËn ®Ó lµm s¸ng tá vµ phong phóthªm. §èi víi ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ ®ang ë trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ kÕho¹ch ho¸ tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr­êng víi ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Do xuÊtph¸t chËm, chóng ta cÇn kÕ thõa cã chän läc c¸c thµnh tùu vÒ qu¶n lý mµ loµi ng­êi ®·®¹t ®­îc, ®ång thêi tù m×nh tæng kÕt, rót kinh nghiÖm vµ s¸ng t¹o ph­¬ng thøc qu¶n lýthÝch hîp.

Kinh doanh lµ mét lo¹i ho¹t ®éng ®ßi hái ®­îc qu¶n lý mét c¸ch khoa häc, ®ångthêi nh÷ng kiÕn thøc vÒ khoa häc qu¶n lý cÇn ®­îc vËn dông khÐo lÐo vµ s¸ng t¹o nh­mét nghÖ thuËt - nghÖ thuËt qu¶n lý. Lý thuyÕt qu¶n lý kinh doanh xuÊt hiÖn víi nhiÒutr­êng ph¸i, nhiÒu thuyÕt kh¸c nhau øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ë tõng thêi kú,víi nh÷ng ­u ®iÓm vµ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Nã nghiªn cøu vµ t×m ra c¸ch xö lý c¸c quanhÖ qu¶n lý trong qu¸ tr×nh kinh doanh ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao, trong ®ã øng dông thµnh tùucña nhiÒu bé m«n khoa häc (nh­ kinh tÕ häc, x· héi häc, hµnh chÝnh häc, t©m lý häc,to¸n häc, luËt häc…).

Gi¸o tr×nh “Khoa häc qu¶n lý vËn dông vµo qu¶n lý doanh nghiÖp” ®­îc biªnso¹n nh»m cung cÊp cho sinh viªn vµ c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp nh÷ng kiÕn thøc c¬b¶n nhËp m«n vÒ khoa häc qu¶n lý, trong ®ã ®Æc biÖt ®Ò cËp s©u h¬n vÒ qu¶n lý ho¹t

7

®éng kinh doanh. §©y lµ m«n häc c¬ së ®Ó tõ ®ã tiÕp thô c¸c néi dung qu¶n lý cô thÓqua c¸c bµi gi¶ng kh¸c.

Ch­¬ng I sÏ cè g¾ng lµm râ néi hµm chñ yÕu cña kh¸i niÖm qu¶n lý nãi chung

vµ qu¶n lý kinh doanh nãi riªng theo c¸ch hiÓu ®­îc c«ng nhËn réng r·i hiÖn nay, víi

c¸ch thÓ hiÖn ng¾n gän vµ dÔ hiÓu. ë ®©y còng x¸c ®Þnh vai trß rÊt quan träng cña chøcn¨ng qu¶n lý vµ c¸c yªu cÇu ®Ó qu¶n lý cã hiÖu qu¶.

Ch­¬ng II giíi thiÖu tãm l­îc c¸c thuyÕt qu¶n lý. Sù ph©n lo¹i vµ ®Þnh danh c¸c

tr­êng ph¸i vµ c¸c thuyÕt qu¶n lý chØ lµ t­¬ng ®èi, theo c¸ch dÔ ®­îc chÊp nhËn vµ thuËncho viÖc tr×nh bµy c¸c néi dung chÝnh cÇn n¾m.

Khi nghiªn cøu c¸c néi dung cña ch­¬ng nµy, cã thÓ thÊy tÝnh kÕ thõa vµ ph¸ttriÓn cña tõng thuyÕt, trong ®ã thuyÕt sau bï ®¾p khiÕm khuyÕt cña thuyÕt tr­íc ®Ó ngµycµng hoµn thiÖn, ph¶n ¸nh b­íc ph¸t triÓn cña ®èi t­îng qu¶n lý. CÇn l­u ý r»ng, c¸cthuyÕt thuéc tr­êng ph¸i “cæ ®iÓn” tuy ra ®êi tõ l©u song nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n trong ®ãvÉn ®ang cßn ®­îc thõa nhËn ®Ó vËn dông (®Æc biÖt lµ thuyÕt “qu¶n lý theo khoa häc”cña F.W.Taylor vµ Henri Fayol). ThuyÕt “qu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi” cña x· héith«ng tin cßn rÊt míi mÎ, v× vËy gi¸o tr×nh chØ giíi thiÖu hÕt søc s¬ l­îc.

Ch­¬ng III lµ néi dung träng t©m quan träng nhÊt, nªu c« ®äng nh÷ng ý chÝnh

trong c¸c chøc n¨ng qu¶n lý mµ nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp cÇn n¾m ch¾c. Nh÷ng khÝac¹nh cô thÓ h¬n ®­îc dµnh l¹i cho c¸c m«n häc tiÕp sau.

Ch­¬ng IV còng rÊt quan träng, ®ã lµ c¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý vµ c¸cph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông trong qu¶n lý kinh doanh. VÊn ®Ò triÕt lý kinh doanh vµv¨n ho¸ doanh nghiÖp ®ang lµ mét néi dung t­¬ng ®èi míi mÎ ®èi víi chóng ta, cÇn®­îc quan t©m ®óng møc nh­ mét t¸c nh©n tinh thÇn ®Ó ®¹t thµnh c«ng trong kinhdoanh víi b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam.

Víi tÝnh chÊt kh¸i qu¸t cña kiÕn thøc nhËp m«n, gi¸o tr×nh nµy kh«ng ®­a ra c¸ct×nh huèng qu¶n lý ®Ó vËn dông xö lý; viÖc nµy thÝch hîp víi c¸c m«n häc vÒ qu¶n lýcô thÓ tõng lÜnh vùc. Cuèi mçi ch­¬ng, sÏ cã phÇn h­íng dÉn häc tËp bao gåm trängt©m néi dung vµ c©u hái «n tËp.

Tr­íc mét chñ ®Ò réng lín vµ cßn ý kiÕn kh¸c nhau, viÖc biªn so¹n khã tr¸nhkhái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt c¶ vÒ bè côc vµ néi dung. Nhµ tr­êng vµ b¶n th©n ng­êibiªn so¹n ch©n thµnh mong nhËn ®­îc ý kiÕn ®ãng gãp x¸c ®¸ng cña c¸c nhµ nghiªncøu còng nh­ c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp./.

8

Ch­¬ng I

Kh¸i niÖm qu¶n lý vµ qu¶n lý kinh doanh

1- Qu¶n lý lµ g×?

Qu¶n lý lµ mét kh¸i niÖm cã néi hµm x¸c ®Þnh, song l©u nay th­êng cã c¸c c¸ch®Þnh nghÜa, c¸ch hiÓu kh¸c nhau vµ ®­îc thÓ hiÖn b»ng c¸c thuËt ng÷ kh¸c nhau. ThùcchÊt cña qu¶n lý lµ g×? (hoÆc qu¶n lý tr­íc hÕt, chñ yÕu lµ g×?) còng cã nh÷ng quan niÖmkh«ng hoµn toµn gièng nhau. Tuy nhiªn, víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc qu¶n lý, vÊn ®Ò®· c¬ b¶n ®­îc lµm s¸ng tá ®Ó cã mét c¸ch hiÓu thèng nhÊt.

Qu¶n lý lµ chøc n¨ng vèn cã cña mäi tæ chøc, mäi lo¹i ho¹t ®éng. Nã ph¸t sinhtõ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, cÇn thiÕt ph¶i phèi hîp hµnh ®éng cña c¸c c¸ nh©n, c¸cbé phËn trong tæ chøc cã sù ®iÒu khiÓn tõ trung t©m, nh»m thùc hiÖn môc tiªu chung cñatæ chøc.

Qu¶n lý lµ sù t¸c ®éng cã chñ ®Ých cña chñ thÓ qu¶n lý tíi ®èi t­îng qu¶n lýmét c¸ch liªn tôc, cã tæ chøc, liªn kÕt c¸c thµnh viªn trong tæ chøc hµnh ®éng nh»m®¹t tíi môc tiªu víi kÕt qu¶ tèt nhÊt. Qu¶n lý bao gåm c¸c yÕu tè:

- Cã chñ thÓ qu¶n lý n¾m quyÒn lùc vµ sö dông quyÒn lùc (chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©nsù…).

- §èi t­îng qu¶n lý lµ c¸c ng­êi thùc hiÖn quyÕt ®Þnh qu¶n lý (trùc tiÕp t¸c ®éngvµo ph­¬ng tiÖn ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô).

- Cã môc tiªu râ rµng (cho c¶ chñ thÓ vµ ®èi t­îng qu¶n lý).

- G¾n víi m«i tr­êng ho¹t ®éng (lu«n biÕn ®éng).

Tõ kh¸i niÖm nªu trªn, ta thÊy ®èi t­îng chñ yÕu vµ trùc tiÕp cña qu¶n lý lµnh÷ng con ng­êi trong tæ chøc; th«ng qua ®ã t¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè vËt chÊt (vèn, vËtt­, c«ng nghÖ) ®Ó t¹o ra kÕt qu¶ cuèi cïng cña toµn bé ho¹t ®éng. V× vËy, xÐt vÒ thùcchÊt, qu¶n lý tr­íc hÕt vµ chñ yÕu lµ qu¶n lý con ng­êi (trong bÊt cø lo¹i ho¹t ®éngnµo).

X¸c ®Þnh nh­ vËy ®Ó thÊy con ng­êi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh trong mäi ho¹t ®éng;hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ néi dung c¸c chøc n¨ng qu¶n lý chØ lµ qu¶n lý nh©n sù (métbé phËn träng yÕu cña qu¶n lý). §iÒu nµy ®· ®­îc nhiÒu nhµ khoa häc qu¶n lý nhÊnm¹nh qua c¸ch thÓ hiÖn nh­: “Qu¶n lý lµ mét qu¸ tr×nh lµm cho nh÷ng ho¹t ®éng ®­îchoµn thµnh víi hiÖu qu¶ cao, b»ng vµ th«ng qua nh÷ng ng­êi kh¸c” (S.P.Robbins) vµ“C¸c nhµ qu¶n lý cã tr¸ch nhiÖm duy tr× c¸c ho¹t ®éng lµm cho c¸c c¸ nh©n cã thÓ®ãng gãp tèt nhÊt vµo c¸c môc tiªu cña nhãm” (H.Koontz, C.O’donnell, H.Weihrich).

9

2- qu¶n lý kinh doanh lµ g×?

a- Ho¹t ®éng kinh doanh lµ mét lÜnh vùc rÊt cÇn cã sù qu¶n lý, víi tÝnh ®Æc thï

râ rÖt so víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c. Cã c¸c c¸ch hiÓu vµ diÔn ®¹t kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖmkinh doanh.

Theo c¸ch hiÓu th«ng th­êng, kinh doanh lµ viÖc ®­a mét sè vèn ban ®Çu vµoho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng ®Ó thu mét l­îng tiÒn lín h¬n sau mét thêi gian nµo ®ã.

Tr­íc ®©y, trong nÒn kinh tÕ hiÖn vËt, chóng ta th­êng chØ nãi ®Õn s¶n xuÊt (t¹ora c¸c s¶n phÈm vËt thÓ); hÇu nh­ kh«ng sö dông kh¸i niÖm kinh doanh. Trong kinh tÕthÞ tr­êng, kh¸i niÖm s¶n xuÊt (Production) ®­îc hiÓu theo nghÜa réng h¬n, bao gåm qu¸tr×nh t¹o ra s¶n phÈm (Goods) hoÆc dÞch vô (Services), tøc lµ “®Çu ra” bao gåm c¶ vËtthÓ vµ phi vËt thÓ. Sù chuyÓn ho¸ c¸c ®Çu vµo (Inputs) thµnh c¸c ®Çu ra (Outputs) ®­îcthùc hiÖn nh»m môc tiªu lîi nhuËn; ®ã lµ qu¸ tr×nh kinh doanh.

LuËt doanh nghiÖp (12/6/1999) cña n­íc ta x¸c ®Þnh: “kinh doanh lµ viÖc thùchiÖn mét, mét sè, hoÆc tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®Çu t­, tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªuthô s¶n phÈm, hoÆc cung øng dÞch vô trªn thÞ tr­êng nh»m môc ®Ých sinh lêi”.

Kinh doanh cã c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu lµ:

- Do mét chñ thÓ thùc hiÖn. Chñ thÓ kinh doanh cã thÓ lµ mét c¸ nh©n, mét hé gia®×nh, mét doanh nghiÖp (cã mét chñ së h÷u), mét c«ng ty (hïn vèn), mét tËp®oµn kinh tÕ (trong n­íc hoÆc siªu quèc gia). Chñ thÓ kinh doanh lµ ph¸p nh©nhoÆc thÓ nh©n, cã quyÒn tù chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm trong khu«n khæ ph¸p luËtvµ th«ng lÖ quèc tÕ.

- G¾n víi thÞ tr­êng vµ diÔn ra trªn thÞ tr­êng, tu©n theo c¸c quy luËt kh¸ch quancña thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng lµ m«i tr­êng kinh doanh lu«n biÕn ®éng, chÞu nhiÒu¶nh h­ëng kh¸c nhau rÊt phøc t¹p víi nh÷ng c¬ may vµ rñi ro khã l­êng tr­íc.

- Ph¹m vi ho¹t ®éng kh«ng giíi h¹n theo ®¬n vÞ ®Þa lý hµnh chÝnh (tuú kh¶n¨ng chiÕm lÜnh thÞ phÇn vµ ph¸p luËt, th«ng lÖ).

Môc ®Ých cña kinh doanh lµ sinh lîi

b- Doanh nghiÖp lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi t­ c¸ch

mét thùc thÓ tù vËn ®éng trong thÞ tr­êng ®Ó tån t¹i, ph¸t triÓn hoÆc bÞ diÖt vong. DoanhnghiÖp lµ n¬i tæ chøc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, thu lîi nhuËn vµ ®ãng gãpnghÜa vô cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc; phÇn cßn l¹i ®Ó bï ®¾p c«ng søc cho ng­êi gãp vènvµ ng­êi lao ®éng; tÝch luü ®Ó t¸i ®Çu t­ ph¸t triÓn.

10

LuËt doanh nghiÖp (12/6/1999) x¸c ®Þnh: “Doanh nghiÖp lµ tæ chøc kinh tÕ cãtªn riªng, cã tµi s¶n, cã trô së giao dÞch æn ®Þnh, ®­îc ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnhcña ph¸p luËt nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh”.

LuËt doanh nghiÖp Nhµ n­íc (30/4/1995) x¸c ®Þnh:

“Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn, thµnh lËpvµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸cmôc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ n­íc giao.

Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©nsù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng, kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn dodoanh nghiÖp qu¶n lý.

Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã tªn gäi, cã con dÊu riªng vµ cã trô së chÝnh trªn l·nhthæ ViÖt Nam”. §Ó cã quan niÖm ®Çy ®ñ vµ ®óng thùc chÊt cÇn n¾m c¸c ®Æc ®iÓm chñyÕu sau:

- Doanh nghiÖp lµ c¸c ®¬n vÞ tæ chøc ®­îc thµnh lËp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt,chñ yÕu ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. Nãi “chñ yÕu” v× cã nh÷ngdoanh nghiÖp ph¶i phôc vô c¸c môc tiªu phi kinh tÕ lµ chÝnh (dÞch vô c«ng céng,c«ng nghiÖp quèc phßng, tõ thiÖn, v¨n ho¸) ®ång thêi cã sinh lêi. LuËt DoanhnghiÖp Nhµ n­íc ph©n chia hai lo¹i: doanh nghiÖp cã môc tiªu lîi nhuËn vµdoanh nghiÖp phôc vô c«ng Ých.

- Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh doanh cã quy m« ®ñ lín vÒ vèn, vÒ lao ®éngvµ vÒ quyÒn ®Ó ho¹t ®éng ®éc lËp nhÊt ®Þnh (tøc lµ kh«ng kÓ c¬ së c¸ thÓ, hé gia®×nh). Chia ra quy m« lín, võa vµ nhá.

- Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc sèng víi vßng ®êi cña nã bao gåm h×nh thµnh, t¨ngtr­ëng, suy gi¶m vµ cã thÓ gi¶i thÓ.

- Doanh nghiÖp cã thÓ cã mét chñ së h÷u (t­ nh©n hoÆc Nhµ n­íc ®Çu t­ 100%),hoÆc nhiÒu chñ së h÷u (chung vèn, gãp cæ phÇn) víi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸cnhau; chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hay v« h¹n. Chñ së h÷u cã thÓ trùc tiÕp ®iÒuhµnh hoÆc thuª gi¸m ®èc.

- Doanh nghiÖp cã thÓ kinh doanh tæng hîp hoÆc kinh doanh chuyªn ngµnhtrong c¸c lÜnh vùc: c«ng nghiÖp (khai th¸c, chÕ t¹o, chÕ biÕn x©y dùng), th­¬ngm¹i (néi th­¬ng, xuÊt nhËp khÈu), dÞch vô (vÒ nhiÒu mÆt), n«ng-l©m (n«ngtr­êng, l©m tr­êng, trang tr¹i), ®Þa èc (nhµ, ®Êt), tµi chÝnh - tÝn dông…

- Doanh nghiÖp cã thÓ ho¹t ®éng trong n­íc (kh«ng giíi h¹n vÒ ®Þa lý - hµnhchÝnh) hoÆc ngoµi n­íc (®Çu t­ ë n­íc ngoµi, trªn nhiÒu n­íc).

11

c- Qu¶n lý kinh doanh lµ sù t¸c ®éng cña chñ thÓ qu¶n lý mét c¸ch liªn tôc, cãtæ chøc tíi ®èi t­îng qu¶n lý lµ tËp thÓ nh÷ng ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp; södông cã hiÖu qu¶ mäi nguån lùc vµ c¬ héi ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh ®¹t tíimôc tiªu cña doanh nghiÖp theo ®óng ph¸p luËt vµ th«ng lÖ, trong ®iÒu kiÖn biÕn ®éngcña m«i tr­êng kinh doanh, víi hiÖu qu¶ tèi ­u.

Qua kh¸i niÖm ®ã, cã thÓ thÊy c¸c ®Æc ®iÓm cña qu¶n lý kinh doanh lµ:

- CÇn cã sù t¸c ®éng th­êng xuyªn, liªn tôc (trong mçi chu kú kinh doanh vµtrong toµn bé thêi gian tån t¹i doanh nghiÖp).

- Chñ thÓ qu¶n lý bao gåm chñ së h÷u (n¾m quyÒn lùc kinh tÕ) vµ ng­êi ®iÒu hµnh(sö dông quyÒn lùc).

- §èi t­îng chñ yÕu lµ tËp thÓ lao ®éng; xÐt ®Õn cïng lµ con ng­êi (th«ng qua ®ãt¸c ®éng ®Õn c¸c nguån lùc kh¸c).

- Môc tiªu kh«ng chØ lµ thùc hiÖn ®­îc khèi l­îng c«ng viÖc (s¶n phÈm, dÞch vô),mµ ph¶i ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, lîi nhuËn lín nhÊt trong kh¶ n¨ng chophÐp.

- Lu«n g¾n víi m«i tr­êng (chñ yÕu lµ thÞ tr­êng, thÓ chÕ), kÞp thêi thÝch øng víic¸c biÕn ®éng cña m«i tr­êng).

S¬ ®å 2

Logic cña kh¸i niÖm qu¶n lý kinh doanh

Chñ thÓ qu¶n lý doanhnghiÖp

LuËt ph¸p vµ th«ng lÖ x·héi

Nh÷ng ng­êi cung øng®Çu vµo

C¸c ®èi thñc¹nh tranh

Kh¸ch hµng

C¸c c¬ héi,rñi ro

Nh÷ng ng­êi lao ®éngtrong doanh nghiÖp

Môc tiªudoanh nghiÖp

ThÞ tr­êng

C¸c®Çu vµo

T¸c®éng

12

3- qu¶n lý kinh doanh lµ mét khoa häc, mét nghÖ thuËt vµlµ mét nghÒ

Qu¶n lý kinh doanh lµ mét lo¹i lao ®éng trÝ ãc ®Æc thï nh»m tæ chøc, ®iÒu khiÓnvµ phèi hîp c¸c ho¹t ®éng mµ doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn ®Ó ®¹t môc tiªu kinh doanh.Nã kh«ng chØ dùa trªn kinh nghiÖm mµ ph¶i cã c¬ së khoa häc (tæng kÕt tõ thùc tiÔnqu¶n lý vµ cã sù vËn dông c¸c quy luËt, nguyªn t¾c, ph­¬ng ph¸p vµ c«ng cô qu¶n lý).MÆt kh¸c, nã cßn lµ mét nghÖ thuËt trong xö lý c¸c t×nh huèng ®a d¹ng kh«ng thÓ dùtÝnh ®Çy ®ñ; cÇn hÕt søc linh ho¹t, s¸ng t¹o, tuú c¬ øng biÕn sao cho cã hiÖu qu¶ caonhÊt. Ngoµi ra, qu¶n lý kinh doanh cßn lµ mét nghÒ chuyªn nghiÖp, kÕt qu¶ cña sù ph©nc«ng lao ®éng cao trong x· héi; ®ßi hái kü n¨ng vµ phÈm chÊt nhÊt ®Þnh.

3.1- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét khoa häc

TÝnh khoa häc cña qu¶n lý kinh doanh thÓ hiÖn ë c¸c ®ßi hái sau:

Mét lµ, ph¶i dùa trªn sù hiÓu biÕt s©u s¾c c¸c quy luËt kh¸ch quan chung vµriªng (tù nhiªn, kü thuËt vµ x· héi). §Æc biÖt cÇn tu©n thñ c¸c quy luËt cña quan hÖ c«ngnghÖ, quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ cña quan hÖ x· héi vµ tinh thÇn. V× vËy, qu¶n lý häc ph¶idùa trªn c¬ së lý luËn cña triÕt häc, kinh tÕ häc, ®ång thêi ®ßi hái øng dông nhiÒu thµnhtùu cña c¸c ngµnh khoa häc tù nhiªn, khoa häc kü thuËt, nh­: to¸n häc, ®iÒu khiÓn häc,tin häc, c«ng nghÖ häc, v.v…. còng nh­ øng dông nhiÒu luËn ®iÓm vµ thµnh tùu cña c¸cm«n x· héi häc, t©m lý häc, luËt häc, gi¸o dôc häc, v¨n ho¸ øng xö, v.v…

Hai lµ, ph¶i dùa trªn c¸c nguyªn t¾c tæ chøc qu¶n lý (vÒ x¸c ®Þnh chøc n¨ng,nhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n; vÒ x©y dùng c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý; vÒ vËn hµnhc¬ chÕ qu¶n lý, ®Æc biÖt lµ xö lý c¸c mèi quan hÖ qu¶n lý).

Ba lµ, ph¶i vËn dông c¸c ph­¬ng ph¸p khoa häc (nh­ ®o l­êng ®Þnh l­îng hiÖn®¹i, dù ®o¸n, xö lý l­u tr÷ d÷ liÖu, truyÒn th«ng, t©m lý x· héi…); vµ biÕt sö dông c¸c küthuËt qu¶n lý (nh­ qu¶n lý theo môc tiªu MBO, lËp kÕ ho¹ch, ph¸t triÓn tæ chøc, lËpng©n quü, h¹ch to¸n gi¸ thµnh s¶n phÈm, kiÓm tra theo m¹ng l­íi, kiÓm tra tµi chÝnh,v.v…).

Bèn lµ, ph¶i dùa trªn sù ®Þnh h­íng cô thÓ ®ång thêi cã sù nghiªn cøu toµndiÖn, ®ång bé c¸c ho¹t ®éng h­íng vµo môc tiªu l©u dµi, víi c¸c kh©u chñ yÕu trongtõng giai ®o¹n.

Tãm l¹i, khoa häc qu¶n lý cho ta nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c quy luËt, nguyªn t¾c,ph­¬ng ph¸p, kü thuËt qu¶n lý; ®Ó trªn c¬ së ®ã biÕt c¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò qu¶n lýtrong c¸c hoµn c¶nh cô thÓ, biÕt c¸ch ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc nh÷ng thêi c¬ vµnh÷ng khã kh¨n trë ng¹i trong viÖc ®¹t tíi môc tiªu. Tuy nhiªn, nã chØ lµ mét c«ng cô;sö dông nã cÇn tÝnh to¸n ®Õn ®iÒu kiÖn ®Æc ®iÓm cô thÓ tõng t×nh huèng ®Ó vËn dôngs¸ng t¹o, uyÓn chuyÓn (®ã lµ tÝnh nghÖ thuËt).

13

3.2- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét nghÖ thuËt

TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n lý kinh doanh xuÊt ph¸t tõ tÝnh ®a d¹ng, phong phó cñac¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng trong kinh tÕ, kinh doanh vµ trong qu¶n lý; h¬n n÷a cßn xuÊtph¸t tõ b¶n chÊt cña qu¶n lý kinh doanh. Nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi (víi nh÷ng®éng c¬, t©m t­, t×nh c¶m khã ®Þnh l­îng) lu«n ®ßi hái nhµ qu¶n lý ph¶i xö lý khÐo lÐo,linh ho¹t. TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n lý kinh doanh cßn phô thuéc vµo kinh nghiÖm vµnh÷ng thuéc tÝnh t©m lý c¸ nh©n cña tõng ng­êi qu¶n lý; vµo c¬ may vµ vËn rñi, v.v…

NghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt c¸c ph­¬ngph¸p, c¸c tiÒm n¨ng, c¸c c¬ héi vµ c¸c kinh nghiÖm ®­îc tÝch luü trong kinh doanhnh»m ®¹t ®­îc môc tiªu ®Ò ra cña doanh nghiÖp. §ã lµ viÖc xem xÐt ®éng tÜnh cña c«ngviÖc kinh doanh ®Ó chÕ ngù nã, ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp tån t¹i, æn ®Þnh vµ kh«ngngõng ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cao. Nãi c¸ch kh¸c, nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ tænghîp nh÷ng “bÝ quyÕt”, nh÷ng “thñ ®o¹n” trong kinh doanh ®Ó ®¹t môc tiªu mong muènvíi hiÖu qu¶ cao.

NghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh kh«ng thÓ t×m ®­îc ®Çy ®ñ trong s¸ch b¸o; v× nãlµ bÝ mËt kinh doanh vµ rÊt linh ho¹t. Ta chØ cã thÓ n¾m c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã,kÕt hîp víi quan s¸t tham kh¶o kinh nghiÖm cña c¸c nhµ qu¶n lý kh¸c ®Ó vËn dông vµo®iÒu kiÖn cô thÓ. Mét sè lÜnh vùc cÇn thÓ hiÖn nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ:

- NghÖ thuËt t¹o thêi c¬, chíp thêi c¬, tr¸nh nguy c¬.

- NghÖ thuËt t¹o vèn, sö dông vèn vµ tÝch luü vèn.

- NghÖ thuËt c¹nh tranh (giµnh thÞ phÇn, ®¹t lîi nhuËn cao).

- NghÖ thuËt sö dông ng­êi (ph¸t hiÖn, bè trÝ, ph¸t huy, liªn kÕt).

- NghÖ thuËt ra quyÕt ®Þnh (nh¹y, ®óng, kÞp thêi…) vµ tæ chøc thùc hiÖn quyÕt®Þnh.

- NghÖ thuËt sö dông c¸c ®ßn bÈy trong qu¶n lý.

- NghÖ thuËt giao tiÕp (víi ®èi t¸c, víi kh¸ch hµng, víi cÊp d­íi…).

- V.v…

Nh÷ng yÕu tè t¹o c¬ së cho nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ:

- TiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp (sù tr­êng vèn, c«ng nghÖ míi, nguån chÊt x¸m,nguån cung øng, thÞ tr­êng tiªu thô…).

- Tri thøc vµ th«ng tin (kiÕn thøc vÒ nhËn biÕt quy luËt, khoa häc - c«ng nghÖ, t×nhh×nh thÞ tr­êng, ®èi thñ vµ ®èi t¸c, thêi c¬ vµ vËn rñi…).

- BÝ mËt trong kinh doanh (ý ®å chiÕn l­îc, ph­¬ng h­íng c«ng nghÖ, gi¸ c¶…).

14

- Sù quyÕt ®o¸n cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp (kiªn ®Þnh môc tiªu, d¸m nghÜ, d¸mlµm vµ d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm, cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu, chØ ®¹o døt kho¸t cã hiÖulùc…).

- Sö dông c¸c m­u kÕ trong kinh doanh (vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c thñ ®o¹ntruyÒn thèng, s¸ng kiÕn bÊt ngê, t­¬ng kÕ tùu kÕ…).

3.3- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét nghÒ

Lµ mét chøc n¨ng ®Æc biÖt h×nh thµnh tõ sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ lao ®éngx· héi, ho¹t ®éng qu¶n lý kinh doanh ph¶i do mét sè ng­êi ®­îc ®µo t¹o, cã kinhnghiÖm vµ lµm viÖc chuyªn nghiÖp thùc hiÖn.

Ng­êi lµm nghÒ qu¶n lý kinh doanh cÇn cã c¸c ®iÒu kiÖn: n¨ng khiÕu qu¶n lý, ýchÝ lµm giÇu (cho doanh nghiÖp, cho ®Êt n­íc, cho b¶n th©n), cã häc vÊn c¬ b¶n, ®­îc®µo t¹o vÒ qu¶n lý (tõ thÊp ®Õn cao), tÝch luü kinh nghiÖm, cã t¸c phong n¨ng ®éng vµthËn träng, cã ®Çu ãc ®æi míi, cã ph­¬ng ph¸p øng xö tèt, cã phÈm chÊt chÝnh trÞ vµnh©n c¸ch ®óng mùc, v.v… (Nh÷ng néi dung nµy ®­îc ®Ò cËp ®Çy ®ñ trong bµi gi¶ng“Gi¸m ®èc doanh nghiÖp”).

4- Vai trß quan träng cña qu¶n lý

4.1- §Ó tån t¹i vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, con ng­êi kh«ng thÓ hµnh ®éng riªnglÎ, mµ cÇn tæ chøc phèi hîp nh÷ng nç lùc c¸ nh©n h­íng vµo nh÷ng môc tiªu chung.Qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt vµ tæ chøc cuéc sèng an toµn cña céng®ång x· héi ngµy cµng ®­îc thùc hiÖn trªn quy m« lín h¬n víi tÝnh chÊt phøc t¹p h¬n;®ßi hái cã sù ph©n c«ng, ®iÒu khiÓn ®Ó liªn kÕt c¸c con ng­êi trong tæ chøc.

ChÝnh tõ sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ lao ®éng vµ sù quy ®Þnh lÉnnhau gi÷a sù vËn ®éng cña lao ®éng vËt ho¸ víi lao ®éng sèng ®· lµm xuÊt hiÖn métchøc n¨ng ®Æc biÖt: chøc n¨ng qu¶n lý. C.M¸c ®· chØ ra: “Mäi lao ®éng x· héi trùc tiÕphoÆc lao ®éng chung khi thùc hiÖn trªn mét quy m« t­¬ng ®èi lín, ë møc ®é nhiÒu hay Ýt®Òu cÇn ®Õn qu¶n lý”. ¤ng ®· ®­a ra mét h×nh t­îng dÔ hiÓu vÒ vai trß cña qu¶n lý:“Mét nghÖ sÜ vÜ cÇm th× tù ®iÒu khiÓn m×nh, cßn dµn nh¹c th× cÇn cã nh¹c tr­ëng”.

Sù qu¶n lý cÇn thiÕt ®èi víi mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng trong x· héi, tõ mçi ®¬n vÞs¶n xuÊt - kinh doanh ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n; tõ mét ®¬n vÞ d©n c­ ®Õn mét®Êt n­íc vµ nh÷ng ho¹t ®éng trªn ph¹m vi khu vùc, ph¹m vi toµn cÇu. Môc tiªu cô thÓ vµph­¬ng thøc qu¶n lý trªn ®¹i thÓ ®­îc chia ra 2 cÊp ®é: qu¶n lý vi m« (trong ph¹m vimét ®¬n vÞ) vµ qu¶n lý vÜ m« (trªn ph¹m vi mét ®Þa ph­¬ng, mét n­íc…).

4.2- Trong ho¹t ®éng kinh tÕ cã 5 yÕu tè t¹o thµnh kÕt qu¶, ®ã lµ: tµi nguyªn, tiÒn

vèn, c«ng nghÖ, lao ®éng sèng vµ lao ®éng qu¶n lý. NhiÖm vô cña qu¶n lý lµ th«ng quacon ng­êi t¸c ®éng tíi c¸c yÕu tè cßn l¹i ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao. HiÖu qu¶ kinh tÕ thÓ hiÖn

15

ë viÖc sö dông hîp lý vµ tiÕt kiÖm nhÊt ®èi t­îng lao ®éng, t­ liÖu lao ®éng vµ søc lao®éng; gi¶m chi phÝ ë ®Çu vµo vµ n©ng cao kÕt qu¶ ë ®Çu ra (®ã lµ sè l­îng s¶n phÈm,chÊt l­îng s¶n phÈm vµ gi¸ thµnh). Môc ®Ých cña qu¶n lý lµ ®¹t ®­îc kÕt qu¶ cao nhÊtc¶ vÒ l­îng vµ chÊt víi chi phÝ Ýt nhÊt; tõ ®ã cã lîi nhuËn cao.

§Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých ®ã, qu¶n lý ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc môc tiªu râ rµng, ho¹ch®Þnh ®­îc chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch chu ®¸o, tæ chøc hîp lý, ®iÒu hµnh phèi hîp tèt vµcã sù kiÓm tra chÆt chÏ. Nã còng cÇn cã mét m«i tr­êng ho¹t ®éng thuËn lîi (tr­íc hÕtlµ luËt ph¸p, chÝnh s¸ch vµ sù h­íng dÉn, ®iÒu tiÕt, kiÓm tra, hç trî cña Nhµ n­íc).

--------------------------------------

h­íng dÉn häc tËp

Néi dung träng t©m:

Kh¸i niÖm qu¶n lý nãi chung vµ qu¶n lý kinh doanh, tËp trung vµo:

- C¸c néi hµm chÝnh: t¸c ®éng cã chñ ®Ých (môc tiªu), liªn tôc, cã tæ chøc, liªnkÕt.

- C¸c yÕu tè: chñ thÓ qu¶n lý, ®èi t­îng qu¶n lý, môc tiªu qu¶n lý, m«i tr­êngho¹t ®éng.

- Vai trß vµ nhiÖm vô cña qu¶n lý, c¸c yªu cÇu ®èi víi qu¶n lý.

C©u hái «n tËp:

1) V× sao mäi ho¹t ®éng ®Òu cÇn cã sù qu¶n lý? Môc ®Ých cña qu¶n lý?

2) Qu¶n lý dùa trªn c¬ së nµo? Mèi quan hÖ gi÷a kinh nghiÖm, khoa häc, nghÖthuËt qu¶n lý.

3) Qu¶n lý kinh doanh lµ g×? Cã c¸c ®Æc ®iÓm g×?

4) V× sao thùc chÊt cña qu¶n lý lµ qu¶n lý con ng­êi? Trong qu¶n lý kinh doanh,qu¶n lý t¸c ®éng vµo c¸c nh©n tè nµo?

16

Ch­¬ng II

Tæng quan vÒ lý thuyÕt qu¶n lý

1- c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n lý

1.1- Thêi cæ ®¹i ë Trung Hoa cã t­ t­ëng ®øc trÞ cña Khæng Tö dùa trªn c¬ së

triÕt lý vÒ §¹o Nh©n, bao gåm: Nh©n - LÔ, Nh©n - NghÜa, Nh©n - TrÝ, Nh©n - Dòng vµNh©n - Lîi. XÐt d­íi gãc ®é khoa häc qu¶n lý, Nh©n võa lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ho¹t®éng qu¶n lý (trong quan hÖ gi÷a nhµ qu¶n lý víi ®èi t­îng bÞ qu¶n lý), võa lµ ®¹o ®øcvµ hµnh vi cña chñ thÓ qu¶n lý. Néi dung cña tõng cÆp ph¹m trï nãi trªn rÊt s©u s¾c vµgiÇu tÝnh nh©n b¶n; kh¸c xa víi c¸c thuyÕt thùc dông, duy lîi, duy kinh tÕ… ë ph­¬ngT©y hiÖn ®¹i; song còng kh«ng qu¸ xa c¸ch ®êi th­êng qua t­ t­ëng “lµm cho d©n giÇu”.Víi quan hÖ gi÷a Nh©n vµ Lîi, t­ t­ëng ®ã gÇn víi mét vÊn ®Ò quan träng cña triÕt hächiÖn nay lµ “nhu cÇu, lîi Ých víi t­ c¸ch lµ ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi”. T­ t­ëng qu¶n lýcña Khæng Tö xuÊt hiÖn trong bèi c¶nh kinh tÕ tiÓu n«ng, do ®ã chñ yÕu lµ c¬ së choviÖc qu¶n lý x· héi (trÞ quèc); tuy nhiªn còng cã ý nghÜa ®èi víi qu¶n lý kinh tÕ. §¹oNh©n cña Khæng Tö ®­îc Hå ChÝ Minh coi träng, kÕ thõa cã chän läc vµ ®ang tiÕp tôc¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña x· héi ta hiÖn nay (theo ®Þnh h­íng XHCN).

TiÕp ®ã lµ t­ t­ëng ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö ë thêi ChiÕn Quèc (280-233) tr­ícC«ng nguyªn) lµ thêi kú ph¸t triÓn h¬n vÒ kinh tÕ song l¹i kÐm æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. T­t­ëng triÕt häc næi bËt cña Hµn Phi lµ: b¶n chÊt con ng­êi cã tÝnh ¸c, l­êi biÕng vµ m­ulîi cho b¶n th©n mét c¸ch tµn b¹o; do ®ã chñ tr­¬ng coi träng ph¸p chÕ nghiªm kh¾c®Ó duy tr× kû c­¬ng x· héi vµ ®Ò cao thuËt dïng ng­êi. T­ t­ëng qu¶n lý cña Hµn Phi lµduy lý, duy lîi vµ thùc dông, ®ßi hái lý luËn ph¶i phï hîp víi thùc tÕ. Nã t¸i hiÖn sauh¬n 2000 n¨m trong c¬ së triÕt häc “con ng­êi kinh tÕ” cña häc thuyÕt qu¶n lý theokhoa häc cña F.Taylor vµ cña ThuyÕt X” do Mc.Gregor ®Ò x­íng.

§iÓm qua vµi nÐt chñ yÕu trong hai t­ t­ëng qu¶n lý cæ ®¹i tiªu biÓu nãi trªn (haith¸i cùc), ta cã thÓ thÊy qu¶n lý cÇn c¶ ®øc trÞ vµ ph¸p trÞ, biÕn ®æi theo thêi thÕ. Lùachän vµ nhÊn m¹nh mÆt nµo chñ yÕu phô thuéc ®èi t­îng qu¶n lý, tµi n¨ng cña nhµ qu¶nlý vµ nÒn v¨n ho¸ d©n téc.

1.2- S¬ l­îc lÞch sö ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n lý

Cã c¸c c¸ch ph©n kú dùa theo tiªu chÝ kh¸c nhau. Mét trong c¸c c¸ch ®­îc métsè nhµ khoa häc qu¶n lý nªu ra lµ ph©n chia thµnh ba giai ®o¹n chÝnh, ®¸nh dÊu c¸cb­íc ph¸t triÓn vÒ chÊt cña lý thuyÕt qu¶n lý øng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶nxuÊt. Chóng ta ch­a kh¼ng ®Þnh ®©y lµ c¸ch ph©n kú hîp lý nhÊt.

17

a- Giai ®o¹n tiÒn t­ b¶n: lý thuyÕt qu¶n lý h×nh thµnh víi néi dung cßn t­¬ng®èi ®¬n gi¶n, ch­a t¸ch khái triÕt häc ®Ó trë thµnh mét khoa häc ®éc lËp. Tr­íc ®ã, ëthêi cæ ®¹i míi chØ cã c¸c t­ t­ëng qu¶n lý, ch­a xuÊt hiÖn c¸c lý thuyÕt qu¶n lý.

b- Giai ®o¹n chñ nghÜa t­ b¶n ra ®êi: lý thuyÕt qu¶n lý nãi chung vµ lý thuyÕtqu¶n lý kinh doanh nãi riªng ®­îc tõng b­íc t¸ch khái triÕt häc, ®Ó ®Õn kho¶ng cuèi thÕkû 19 ®Çu thÕ kû 20 dÇn trë thµnh mét bé m«n khoa häc ®éc lËp. §· xuÊt hiÖn mét sètr­êng ph¸i, song ch­a râ nÐt.

c- Giai ®o¹n tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1970 ®Õn nay: víi sù ®iÒu chØnh sau tængkhñng ho¶ng, c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa chuyÓn sang chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i, ®ångthêi hÖ thèng kinh tÕ XHCN còng cã b­íc ph¸t triÓn míi.

- ë c¸c n­íc TBCN, ph¹m vi qu¶n lý cña doanh nghiÖp më réng h¬n tíi thÞtr­êng, kh¸ch hµng vµ sù rµng buéc cña x· héi, cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, cñac¸c nhµ cung øng vËt t­ - thiÕt bÞ. Víi t­ t­ëng coi qu¶n lý lµ sù chñ ®éng s¸ngt¹o b¸m ch¾c vµo kh¸ch hµng vµ thÞ tr­êng, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu thuyÕt qu¶n lýkinh doanh hiÖn ®¹i (nh­ marketing, kinh tÕ vÜ m«…). C¸c nhµ qu¶n lý B¾c ¢ug¾n qu¶n lý doanh nghiÖp víi viÖc ®iÒu hoµ lîi Ých mét phÇn cho x· héi th«ngqua vai trß ChÝnh phñ (Nhµ n­íc phóc lîi). C¸c nhµ qu¶n lý NhËt B¶n vµ c¸cn­íc ASEAN kÕt hîp hiÖn ®¹i víi truyÒn thèng d©n téc vµ con ng­êi ®Ó t¹o ra®éng c¬ t©m lý m¹nh cho sù ph¸t triÓn nhanh. C¸c n­íc nµy ®· ®¹t nhiÒu thµnhtùu lín, song còng cã thêi kú ch÷ng l¹i víi mét sè vÊn ®Ò nan gi¶i.

- ë c¸c n­íc XHCN tr¶i qua hai thêi kú:

+ Tr­íc khi Liªn X« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u tan r·, qu¶n lý kinh tÕ dùa trªnquan ®iÓm triÕt häc M¸c-Lªnin, ®Æc biÖt quan t©m ®Õn mÆt kinh tÕ - x· héi(b¶n chÊt cña chÕ ®é: bãc lét hay kh«ng bãc lét); coi qu¶n lý lµ chøc n¨ngx· héi ®Æc biÖt b¾t nguån tõ tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng. Tõ quan ®iÓm ®ã,nÒn kinh tÕ ®­îc tæ chøc theo ph­¬ng thøc s¶n xuÊt XHCN dùa trªn chÕ ®éc«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt; thùc hiÖn ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸cho¸ víi sù qu¶n lý tËp trung cã kÕ ho¹ch. Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö ë giai ®o¹n®ã (víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi vµ nhu cÇu cña con ng­êi ch­a cao),m« h×nh kinh tÕ ®ã ®· ph¸t huy t¸c dông to lín trong hÖ thèng XHCN; songtiÒm Èn h¹n chÕ vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Lý thuyÕt qu¶n lý Ýt ®­îc quan t©m ph¸ttriÓn ë c¸c n­íc XHCN, mÆc dï Lªnin cã nhiÒu dÆn dß: ph¶i häc Taylor vµc¸c ph­¬ng ph¸p qu¶n lý ë c¸c n­íc TBCN.

+ Do c¸c nguyªn nh©n vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, hÖ thèng XHCN l©m vµo khñngho¶ng toµn diÖn trÇm träng dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña thÓ chÕ X« ViÕt. C¸c n­ícXHCN ph©n ho¸ theo hai h­íng: c¸c n­íc §«ng ¢u vµ Liªn X« cò thay ®æi

18

thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, xo¸ bá chÕ ®é c«ng h÷u, thùc hiÖn kinh tÕ thÞtr­êng; cßn Trung Quèc, ViÖt Nam ®ang t×m tßi con ®­êng ®i lªn CNXHphï hîp ®Æc ®iÓm ®Êt n­íc vµ thêi ®¹i.

2- néi dung chñ yÕu cña c¸c tr­êng ph¸i vµ c¸c thuyÕt qu¶nlý

Theo mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý, trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang tån t¹i 5 tr­êng ph¸iqu¶n lý tiªu biÓu lµ:

- Tr­êng ph¸i “cæ ®iÓn”

- Tr­êng ph¸i “quan hÖ con ng­êi”

- Tr­êng ph¸i “kinh nghiÖm”

- Tr­êng ph¸i “hÖ thèng x· héi”

- Tr­êng ph¸i “hiÖn ®¹i”

Sù ph©n lo¹i vµ ®Þnh danh c¸c tr­êng ph¸i nãi trªn chØ lµ t­¬ng ®èi, trong ®ã cãchç ch­a hîp lý vµ thËt râ rµng. Gi÷a chóng cã sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn. Cã thÓ ch¾t läcnéi dung chñ yÕu cña tõng tr­êng ph¸i vµ tõng thuyÕt qu¶n lý nh­ sau:

1.2- Tr­êng ph¸i “cæ ®iÓn” (cßn gäi lµ tr­êng ph¸i “phæ biÕn”): ®¹i diÖn cña

tr­êng ph¸i nµy lµ Frederick Winslow Taylor, Henry Ford (Mü) vµ Henri Faylo (Ph¸p).

a- Taylor (1856 - 1916) dùa trªn sù nghiªn cøu vµ ph©n tÝch qu¸ tr×nh vËn ®énglao ®éng cña ng­êi s¶n xuÊt (thao t¸c), ®Ò ra quy tr×nh lao ®éng hîp lý, kh«ng thõa,kh«ng trïng lÆp, tèn Ýt thêi gian vµ søc ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao. §ã lµ sù hîp lý ho¸ lao®éng (theo nghÜa réng lµ tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc) lµ ®Æc tr­ng næi bËt cñathuyÕt Taylor - thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc, mét thuyÕt cã gi¸ trÞ lín më ra “kûnguyªn vµng” trong qu¶n lý ë Mü vµ ¶nh h­ëng s©u réng ®Õn toµn bé qu¶n lý häc cña x·héi c«ng nghiÖp.

T­ t­ëng c¬ b¶n vÒ qu¶n lý cña Taylor thÓ hiÖn qua ®Þnh nghÜa: “qu¶n lý lµ biÕt®­îc chÝnh x¸c ®iÒu b¹n muèn ng­êi kh¸c lµm, vµ sau ®ã hiÓu ®­îc r»ng hä ®· hoµnthµnh c«ng viÖc mét c¸ch tèt nhÊt vµ rÎ nhÊt”. Néi dung chñ yÕu cña thuyÕt Taylorgåm:

- C¶i t¹o c¸c quan hÖ qu¶n lý: mét môc tiªu c¬ b¶n nhÊt cña khoa häc qu¶n lýlµ gi¶i quyÕt mèi m©u thuÉn gay g¾t gi÷a chñ vµ thî, kh«ng chØ b»ng mét hÖ thèng c¸cgi¶i ph¸p kü thuËt mµ cßn b»ng ph­¬ng thøc qu¶n lý khiÕn c¶ chñ vµ thî cã thÓ g¾n bãhîp t¸c víi nhau trong mét tæ chøc c«ng nghiÖp ®Ó cïng ®i tíi môc tiªu chung lµ n©ngcao hiÖu qu¶ vµ n¨ng suÊt lao ®éng. Taylor cho ®ã lµ sù më ®Çu “mét cuéc c¸ch m¹ngtinh thÇn vÜ ®¹i” nh»m thay ®æi toµn bé tinh thÇn, th¸i ®é cña c¶ ®«i bªn trªn c¬ së hoµ

19

gi¶i, hîp t¸c vµ niÒm tin cËy lÉn nhau. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy kh¸c c¬ b¶n víi con ®­êng®Êu tranh giai cÊp do c¸c nghiÖp ®oµn, c«ng ®oµn tæ chøc. Taylor còng thÊy ®­îc mèiquan t©m cña ®«i bªn (®éng c¬ thóc ®Èy lao ®éng) lµ lîi Ých kinh tÕ, ph¶i ®­îc xö lý hµihoµ qua chÕ ®é l­¬ng, th­ëng hîp lý; chØ cã nh­ vËy c¸c c¸ch thøc tæ chøc s¶n xuÊt métc¸ch khoa häc míi ph¸t huy ®­îc t¸c dông cao. Taylor ®­a ra 4 nguyªn t¾c vÒ hÖ thèngqu¶n lý theo khoa häc:

1) Bè trÝ lao ®éng mét c¸ch khoa häc ®Ó thay thÕ c¸c thao t¸c l¹c hËu, kÐm hiÖusuÊt.

2) Lùa chän c«ng nh©n mét c¸ch khoa häc; ®µo t¹o, båi d­ìng hä.

3) G¾n c«ng nh©n víi c«ng nghÖ s¶n xuÊt.

4) Ph©n c«ng ®Òu c«ng viÖc gi÷a ng­êi qu¶n lý vµ c«ng nh©n. C¸i g¾n bã gi÷ahä lµ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp, vµ chÝnh n¨ng suÊt lµ yÕu tè t¹o ra nhiÒulîi nhuËn.

- Tiªu chuÈn ho¸ c«ng viÖc: qua quan s¸t, ph©n tÝch c¸c ®éng t¸c cña c«ngnh©n, Taylor nhËn thÊy cã nh÷ng ®éng t¸c thõa, trïng nhau vµ mÊt nhiÒu søc khiÕn n¨ngsuÊt lao ®éng bÞ h¹n chÕ; tõ ®ã rót ra kÕt luËn cÇn ph¶i hîp lý ho¸ lao ®éng trªn c¬ së®Þnh møc cô thÓ víi nh÷ng tiªu chuÈn ®Þnh l­îng nh­ mét c¸ch thøc tèi ­u ®Ó ph©n chiac«ng viÖc thµnh nh÷ng c«ng ®o¹n, nh÷ng kh©u hîp lý; ®Þnh ra chuÈn mùc ®Ó ®¸nh gi¸kÕt qu¶ lao ®éng.

ViÖc x©y dùng c¸c ®Þnh møc lao ®éng chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn b»ng ph­¬ng ph¸pthùc nghiÖm: chän c«ng nh©n khoÎ, h­íng dÉn hä nh÷ng thao t¸c chuÈn x¸c, bÊm giêthùc hiÖn tõng ®éng t¸c; lÊy ®ã lµm møc kho¶n chung. §ã lµ møc cao ®ßi hái ph¶i lµmcËt lùc song ®­îc bï ®¾p b»ng thu nhËp tõ t¨ng n¨ng suÊt. ChÝnh v× vËy, Lªnin ®· gäi ®ãlµ ph­¬ng ph¸p “khoa häc v¾t må h«i c«ng nh©n”; tuy nhiªn «ng vÉn ®¸nh gi¸ cao vÒmÆt tæ chøc lao ®éng vµ yªu cÇu ph¶i häc tËp vËn dông ph­¬ng ph¸p nµy trong sù nghiÖpx©y dùng CNXH.

- Chuyªn m«n ho¸ lao ®éng: lao ®éng theo nghÜa khoa häc ®ßi hái sù chuyªnm«n hãa trong ph©n c«ng nh»m ®¹t yªu cÇu “tèt nhÊt” (do thµnh thôc trong thao t¸c) vµ“rÎ nhÊt” (do kh«ng cã ®éng t¸c thõa vµ do chi phÝ ®µo t¹o thÊp). ViÖc nµy tr­íc hÕt phôthuéc nhµ qu¶n lý trong tæ chøc s¶n xuÊt. Tæ chøc s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn lµ hÖ qu¶cña h­íng chuyªn m«n ho¸ lao ®éng, trong ®ã mçi c«ng nh©n chØ thùc hiÖn th­êngxuyªn, liªn tôc mét (hoÆc vµi) ®éng t¸c ®¬n gi¶n. Tõ ®ã, viÖc ®µo t¹o c«ng nh©n h­íngvµo sù thµnh th¹o h¬n lµ tay nghÒ “v¹n n¨ng”. Taylor nhÊn m¹nh ph¶i t×m nh÷ng ng­êithî “giái nhÊt” theo h­íng chuyªn s©u, dùa vµo n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt ®ã ®Ó x©ydùng ®Þnh møc lao ®éng.

20

ViÖc chuyªn m«n ho¸ lao ®éng kÐo theo yªu cÇu c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng còngtheo h­íng chuyªn m«n ho¸ (c«ng cô chuyªn dïng cho tõng ®éng t¸c lao ®éng ®· ®­îcchia nhá) ®Ó dÔ sö dông nhÊt, tèn Ýt søc nhÊt vµ ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt. M«i tr­êng lao®éng còng lµ mét yÕu tè quan träng, ®ã lµ viÖc bè trÝ n¬i lµm viÖc thuËn tiÖn vµ viÖc duytr× bÇu kh«ng khÝ hîp t¸c g¾n bã tho¶i m¸i gi÷a ng­êi ®iÒu hµnh vµ thî.

Víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ hîp lý ho¸, trong ®ã vai trß cña qu¶n lý, cña n¨ng lùc tæchøc vµ nh©n tè con ng­êi ®­îc ®Æt lªn trªn trang bÞ, kü thuËt. Ph­¬ng ph¸p nµy bÞ chiphèi bëi mét t­ t­ëng triÕt häc “con ng­êi kinh tÕ” ë thêi ®¹i ®ã; kh«ng ph¶i chØ lµ méttËp hîp c¸c nguyªn t¾c vµ biÖn ph¸p kü thuËt thuÇn tuý, mµ lµ sù hîp t¸c, hoµ hîpnh÷ng mèi quan hÖ c¬ b¶n gi÷a con ng­êi víi m¸y mãc, kü thuËt; gi÷a ng­êi víi ng­êitrong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (®Æc biÖt gi÷a ng­êi qu¶n lý vµ ng­êi lao ®éng).

Tõ tinh thÇn cèt lâi ®ã, ®· t¹o ra mét phong trµo qu¶n lý theo khoa häc víi “HiÖphéi Taylor” thu hót nhiÒu nhµ qu¶n lý tµi n¨ng ®· ph¸t triÓn, hoµn thiÖn lý thuyÕt nµy.Hä ®· nghiªn cøu, ph¸t hiÖn s¸ng t¹o ra nhiÒu ®iÓm míi nh»m h¹n chÕ tÝnh c¬ giíi, ®Òcao tÝnh tÝch cùc s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®éng, nh©n ®¹o ho¸ quan hÖ qu¶n lý, ph¸t triÓntÝnh d©n chñ trong c«ng nghiÖp, nªu bËt h¼n lªn vai trß cña yÕu tè con ng­êi, chó trängsù c«ng b»ng vÒ c¬ héi (mçi c¸ nh©n ®Òu sÏ cã c¬ héi nh­ ng­êi kh¸c ®Ó ph¸t huy n¨nglùc cña m×nh ë møc cao nhÊt), coi tiÒn th­ëng lµ ®éng c¬ m¹nh mÏ thóc ®Èy c«ng viÖc(chø kh«ng ph¶i lµ h×nh ph¹t, kû luËt).

b- Henry Ford (cïng thêi víi F.Taylor) lµ mét nhµ qu¶n lý theo khoa häc thµnhc«ng nhÊt, ng­êi s¸ng lËp ra hÖ thèng s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn (cã nhµ m¸y «t« víid©y chuyÒn dµi 24 km, mçi ngµy xuÊt x­ëng 7000 «t« con lµ n¨ng suÊt kû lôc thÕ giíithêi kú ®ã). ¤ng ®· ¸p dông nguyªn t¾c chuyªn m«n ho¸ cao trong ph©n c«ng lao ®éng,tiªu chuÈn ho¸ lao ®éng vµ ¸p dông khoa häc qu¶n lý trong lÜnh vùc ®µo t¹o c«ng nh©n,trong viÖc sö dông m¸y mãc hiÖn ®¹i.

c- Henri Fayol (1841 - 1925) lµ ng­êi ®­a ra thuyÕt qu¶n lý ë Ph¸p, ®­îc ®¸nhgi¸ lµ “mét Taylor cña ch©u ¢u”; lµ “ng­êi cha thùc sù cña lý thuyÕt qu¶n lý hiÖn ®¹i”.

- H.Fayol ®Þnh nghÜa: “qu¶n lý” lµ sù dù ®o¸n vµ lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc, ®iÒukhiÓn, phèi hîp vµ kiÓm tra”; chÝnh lµ 5 chøc n¨ng c¬ b¶n cña nhµ qu¶n lý. Trong 6nhãm ho¹t ®éng cña mét doanh nghiÖp (kü thuËt, th­¬ng m¹i, tµi chÝnh, an ninh, h¹chto¸n - thèng kª vµ qu¶n lý), «ng coi qu¶n lý lµ tæng hîp bao trïm ®Ó t¹o ra søc m¹nh cñamét doanh nghiÖp. Chøc vô cµng cao th× ®ßi hái vÒ kh¶ n¨ng qu¶n lý cµng lín; cßn ë cÊpd­íi th× kh¶ n¨ng chuyªn m«n lµ quan träng nhÊt (doanh nghiÖp cµng lín th× cµng nh­vËy). Kh¸c víi Taylor, «ng xem xÐt qu¶n lý tõ trªn xuèng, tËp trung vµo viÖc tæ chøc bém¸y l·nh ®¹o cña c¸c h·ng lín. Fayol ®i ®Õn kÕt luËn r»ng thµnh c«ng cña ng­êi qu¶n lýkh«ng ph¶i nhê nh÷ng phÈm chÊt c¸ nh©n mµ nhê nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®· ¸p dông vµc¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o hµnh ®éng cña ng­êi ®ã.

21

- Trong 5 yÕu tè cña qu¶n lý (5 chøc n¨ng cña ng­êi qu¶n lý) Fayol coi chøcn¨ng dù ®o¸n - lËp kÕ ho¹ch lµ néi dung quan träng hµng ®Çu cña qu¶n lý vµ lµ chøcn¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý. Tuy nhiªn, «ng còng chØ ra tÝnh t­¬ng ®èi cña c«ng cô kÕho¹ch: kh«ng thÓ dù ®o¸n tr­íc ®­îc tÊt c¶ nh÷ng sù viÖc bÊt ngê cã thÓ x¶y ra, cÇn ph¶icã tÝnh linh ho¹t ®Ó øng phã.

- §ãng gãp næi bËt lµ ®­a ra trËt tù thø bËc trong bé m¸y qu¶n lý víi s¬ ®å tæchøc qu¶n lý, gåm 3 cÊp c¬ b¶n: cÊp cao nhÊt lµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éngtrong doanh nghiÖp. CÊp gi÷a lµ c¸c nhµ qu¶n lý tõng bé phËn vµ tõng c«ng ®o¹n (thamm­u vµ chØ ®¹o thùc hiÖn). CÊp thÊp lµ c¸c nhµ qu¶n lý c¬ së mang tÝnh t¸c nghiÖp. TrËttù ®ã thÓ hiÖn sù ph©n phèi quyÒn lùc (quyÒn h¹n) vµ tr¸ch nhiÖm víi ranh giíi râ rµng.

- VÒ yÕu tè ®iÒu khiÓn, Fayol cho r»ng muèn vËn hµnh guång m¸y ho¹t ®éng ®Ó®¹t tíi môc tiªu, ng­êi qu¶n lý ph¶i g­¬ng mÉu, thóc ®Èy sù thèng nhÊt hµnh ®éng, tÝnhs¸ng t¹o vµ tÝnh kû luËt (sù trung thµnh cña cÊp d­íi).

- §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng phèi hîp, Fayol ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n lý ph¶i: kÕt hîphµi hoµ mäi ho¹t ®éng; c©n b»ng hîp lý c¸c khÝa c¹nh vËt chÊt, x· héi vµ chøc n¨ng; duytr× c¸n c©n tµi chÝnh; ¸p dông mäi biÖn ph¸p thÝch ®¸ng ®Ó mäi ho¹t ®éng ®Òu h­íng vµomôc ®Ých chung. ViÖc phèi hîp ®­îc thùc hiÖn qua c¸c cuéc häp hµng tuÇn (giao ban)®Ó trao ®æi th«ng tin phôc vô viÖc xö lý b»ng c¸c quyÕt ®Þnh cô thÓ.

- Chøc n¨ng cuèi cïng lµ kiÓm tra, qua ®ã ph¶i thu nhËn ®­îc nhiÒu th«ng tintrong qu¸ tr×nh thùc hiÖn (th­êng xuyªn, kÞp thêi, chÝnh x¸c) ®Ó c¸c cÊp qu¶n lý kÞp thêi®iÒu chØnh hoÆc rót kinh nghiÖm. Fayol còng cho r»ng kh«ng nªn l¹m dông kiÓm tra, cãthÓ g©y thiÖt h¹i cho ho¹t ®éng kinh doanh.

- Fayol ®­a ra mét sè nguyªn t¾c vÒ qu¶n lý mµ «ng cho r»ng kh«ng ®­îc cøngnh¾c mµ ph¶i vËn dông linh ho¹t nh­ mét nghÖ thuËt, cÇn cã kinh nghiÖm, trÝ th«ngminh vµ sù qu¶ quyÕt. §ã lµ c¸c nguyªn t¾c vÒ chØ ®¹o vµ ra quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, baogåm:

1) Ph©n c«ng lao ®éng: nh»m chuyªn m«n ho¸ ng­êi lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn chohä trë thµnh ng­êi s¶n xuÊt cã kinh nghiÖm vµ cã n¨ng suÊt lao ®éng cao. Ph©nc«ng ph¶i phï hîp, râ rµng vµ t¹o sù liªn kÕt.

2) QuyÒn h¹n: ng­êi qu¶n lý ph¶i cã quyÒn h¹n chÝnh thøc ®Ó ra quyÕt ®Þnh; ®ångthêi ph¶i cã uy tÝn c¸ nh©n (tõ n¨ng lùc, kinh nghiÖm vµ phong c¸ch).

3) Kû luËt: c«ng nh©n ph¶i tù nguyÖn tu©n thñ néi quy cña doanh nghiÖp. Kû luËttèt lµ nhê tæ chøc qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu lùc, nhê thùc hiÖn c«ng b»ng hîplý trong ®·i ngé, nhê th­ëng - ph¹t c«ng minh.

4) ChØ huy thèng nhÊt: mçi cÊp d­íi chØ nhËn mÖnh lÖnh tõ mét cÊp trªn (tr¸nhcan thiÖp v­ît cÊp víi mÖnh lÖnh tr¸i ng­îc).

22

5) ChØ ®¹o nhÊt qu¸n: mçi ho¹t ®éng ph¶i ®­îc chØ ®¹o theo mét kÕ ho¹ch t¸cnghiÖp duy nhÊt cña mét c¬ quan chøc n¨ng.

6) Hµi hoµ lîi Ých: c¸ nh©n phôc tïng lîi Ých chung, bé phËn phôc tïng lîi Ýchtoµn doanh nghiÖp; xö lý hµi hoµ khi lîi Ých xung ®ét.

7) Thï lao hîp lý: tr¶ c«ng tho¶ ®¸ng, sßng ph¼ng, c«ng b»ng.

8) TËp trung quyÒn lùc: cã hÖ thèng quyÒn lùc th«ng suèt tõ cao nhÊt ®Õn thÊpnhÊt; viÖc ra quyÕt ®Þnh ph¶i tËp trung vµo cÊp cã quyÒn cao nhÊt, kiÓm so¸t®­îc t×nh h×nh.

9) æn ®Þnh chøc tr¸ch: h¹n chÕ viÖc thuyªn chuyÓn, ®æi viÖc; t¹o ®iÒu kiÖn häctËp vµ tÝch luü c«ng viÖc.

10) S¸ng t¹o: trao ®ñ quyÒn chñ ®éng cho cÊp d­íi, thóc ®Èy ãc s¸ng t¹o vµ sùhøng thó trong kinh nghiÖm.

11) Tinh thÇn ®ång ®éi: t¨ng c­êng ý thøc tËp thÓ, ®oµn kÕt hç trî trong ng­êi lao®éng.

ThuyÕt qu¶n lý cña Fayol cã ­u ®iÓm lµ t¹o kû c­¬ng trong doanh nghiÖp; songch­a chó träng ®Çy ®ñ c¸c mÆt t©m lý, m«i tr­êng x· héi cña ng­êi lao ®éng vµ ch­a ®ÒcËp ®Õn mèi liªn hÖ gi÷a doanh nghiÖp víi kh¸ch hµng, thÞ tr­êng, ®èi thñ c¹nh tranh vµc¸c rµng buéc ®èi víi Nhµ n­íc.

Nh×n chung, c¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc tr­êng ph¸i “cæ ®iÓn” ®· ®Ò ra ®­îc hµnglo¹t vÊn ®Ò quan träng cña qu¶n lý (chøc n¨ng, nguyªn t¾c), chó träng viÖc hîp lý ho¸lao ®éng vµ hiÖu lùc qu¶n lý, ®iÒu hµnh. NhiÒu luËn ®iÓm c¬ b¶n cña nã vÉn mang gi¸ trÞl©u dµi, ®­îc c¸c thÕ hÖ sau bæ sung vµ n©ng cao thªm. Song còng cßn nhiÒu mÆt nãch­a ®Ò cËp ®Õn nh­: ch­a xem xÐt tÝnh x· héi, tÝnh giai cÊp cña qu¶n lý; cßn xem nhÑyÕu tè con ng­êi (tÝnh nh©n b¶n), ®¬n gi¶n ho¸ nh÷ng ®éng c¬ t©m lý bªn trong cñang­êi lao ®éng víi nhu cÇu ®a d¹ng; ch­a quan t©m ®óng møc ®Õn c¸c mèi quan hÖ víibªn ngoµi doanh nghiÖp.

2.2- Tr­êng ph¸i “quan hÖ con ng­êi”

Tr­êng ph¸i nµy nghiªn cøu nh÷ng ®éng c¬ t©m lý thuéc hµnh vi cña con ng­êitrong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, trong quan hÖ tËp thÓ vµ ®Æc biÖt lµ c¸c vÊn ®Ò vÒ hîp t¸c -xung ®ét trong qu¸ tr×nh nµy (nh÷ng yÕu tè mµ tr­êng ph¸i “cæ ®iÓn” ch­a xem xÐt®Õn).

Qua thùc nghiÖm, ng­êi ta chøng minh ®­îc r»ng viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éngkh«ng nh÷ng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh (nh­ ®iÒu kiÖn lao ®éng, chÕ ®énghØ ng¬i…) mµ cßn phô thuéc t©m lý ng­êi lao ®éng vµ bÇu kh«ng khÝ trong tËp thÓlao ®éng (vÝ dô phong c¸ch xö sù cña ®èc c«ng, sù quan t©m cña nhµ qu¶n lý doanh

23

nghiÖp ®èi víi søc khoÎ, hoµn c¶nh riªng cña ng­êi lao ®éng…). Lý thuyÕt qu¶n lý cñatr­êng ph¸i nµy ®­îc x©y dùng chñ yÕu dùa vµo nh÷ng thµnh tùu cña t©m lý häc. Hä ®­ara c¸c kh¸i niÖm “c«ng nh©n tham gia qu¶n lý”, “ng­êi lao ®éng coi doanh nghiÖp nh­lµ nhµ cña m×nh”, “®ång thuËn vµ d©n chñ gi÷a c«ng nh©n vµ chñ”, “hµi hoµ vÒ lîi Ých”,v.v… T­ t­ëng qu¶n lý cña tr­êng ph¸i nµy ®­îc nhiÒu n­íc ¸p dông, ®Æc biÖt lµ NhËt.§¹i diÖn cña tr­êng ph¸i nµy lµ Hugo Munsterbery (víi t¸c phÈm “t©m lý häc vµ hiÖuqu¶ cña c«ng nghiÖp” n¨m 1913); lµ Elton Mayo (víi nhiÒu cuéc thÝ nghiÖm vÒ mèiquan hÖ gi÷a t©m lý vµ t¸c phong cña c¸ nh©n trong thêi kú 1927-1932); lµ AbrahamMaslow (1908-1970)…

Tuy nhiªn, lý thuyÕt cña tr­êng ph¸i nµy kh«ng lý gi¶i ®­îc ®Çy ®ñ nhiÒu hiÖnt­îng qu¶n lý x¶y ra trªn thùc tÕ, do qu¸ nhÊn m¹nh yÕu tè x· héi, xem xÐt mèi quan hÖcon ng­êi theo quan ®iÓm h­íng néi, xem nhÑ t¸c ®éng cña yÕu tè ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh.C.M¸c nhÊn m¹nh: con ng­êi lµ tæng hoµ cña nhiÒu mèi quan hÖ x· héi (bao gåm c¶c¸c yÕu tè bªn trong vµ c¸c yÕu tè bªn ngoµi).

2.3- Tr­êng ph¸i “kinh nghiÖm”

C¬ së lý luËn cña tr­êng ph¸i nµy chñ yÕu dùa vµo kinh nghiÖm thùc tiÔn cñab¶n th©n c¸c nhµ qu¶n lý l©u n¨m. C¸c ®¹i biÓu cña tr­êng ph¸i nµy cho r»ng khoa häcqu¶n lý hiÖn nay ch­a ®¹t tíi tr×nh ®é hoµn chØnh; tõ ®ã hä coi yÕu tè quyÕt ®Þnh chÝnhtrong qu¶n lý lµ kinh nghiÖm, sù nh¹y bÐn, tµi n¨ng vµ kh¶ n¨ng tæ chøc ®iÒu hµnh cñatõng nhµ qu¶n lý. Hä chó träng nhiÒu ®Õn viÖc ®óc kÕt kinh nghiÖm cña c¸c nhµ qu¶n lýdoanh nghiÖp lín cã nhiÒu thµnh c«ng, truyÒn b¸ c¸c kinh nghiÖm ®ã ®Ó vËn dông.Nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n lý th­êng ®­îc ®­a ra d­íi d¹ng lêi khuyªn, h­íng dÉn, ®iÒu lÖmÉu, c¸c t×nh huèng ®­îc coi lµ ®iÓn h×nh vÒ c¸ch xö lý…

Tuy kh«ng ®ãng gãp ®­îc nh÷ng nÐt míi vÒ mÆt lý luËn, song nã còng ®· ®­îctiÕp nhËn víi t¸c dông thiÕt thùc nhÊt ®Þnh; vµ v× vËy, vÉn cÇn ®­îc tham kh¶o vËn dông.

2.4- Tr­êng ph¸i “hÖ thèng x· héi”

Sù ra ®êi cña c¸c c«ng ty lín vµ c«ng ty siªu quèc gia (kho¶n gi÷a nh÷ng n¨m1960) ®· thóc ®Èy sù xuÊt hiÖn tr­êng ph¸i qu¶n lý nµy.

C¸c ®¹i biÓu cña tr­êng ph¸i nµy kh«ng chØ quan t©m ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lîinhuËn, mµ cßn xem xÐt ®Õn nh÷ng triÓn väng ph¸t triÓn cña c¸c vÊn ®Ò x· héi nh­ méthÖ thèng tæng hîp víi nh÷ng ph©n hÖ bao gåm c¸ nh©n, c¬ cÊu quan hÖ chÝnh thøc, c¬cÊu quan hÖ phi chÝnh thøc, con ng­êi vµ hoµn c¶nh vËt lý xung quanh. Hä h­íng sùquan t©m ®Õn mèi quan hÖ vµ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c ph©n hÖ, gi÷a ph©n hÖ víic¶ hÖ thèng cïng víi c¸c t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chung. Nãi c¸ch kh¸c, ®iÓm trung t©m cãtÝnh ph­¬ng ph¸p luËn cña tr­êng ph¸i nµy lµ kh¸i niÖm vÒ mèi liªn hÖ hoÆc c¸c qu¸tr×nh liªn hÖ.

24

Lý luËn qu¶n lý cña tr­êng ph¸i nµy ®Æt ra nhiÖm vô ph¶i gi÷ cho c¸c hÖ thèngnµy bÒn v÷ng tr­íc c¸c t¸c ®éng hçn lo¹n tõ bªn ngoµi, víi c¸c kh¸i niÖm chung gåmc¸c yÕu tè cè ®Þnh, v¹n n¨ng, phæ biÕn (t¸ch rêi c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ cña thÕ giíi xungquanh) vµ cè g¾ng kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng m« h×nh kinh doanh lý t­ëng cã kh¶ n¨ng lo¹itrõ c¸c m©u thuÉn trong x· héi.

Mét sè nhµ khoa häc cho r»ng c¬ së khoa häc cña tr­êng ph¸i nµy kh«ng rârµng, kÐm tÝnh thuyÕt phôc; v× vËy Ýt ®­îc ®ång t×nh vµ xuÊt hiÖn nhiÒu bÊt ®ång.

2.5- Tr­êng ph¸i “hiÖn ®¹i”

C¸c tr­êng ph¸i qu¶n lý kÓ trªn lµ s¶n phÈm cña thêi kú ®Çu x· héi c«ng nghiÖp(thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX) víi sù ph¸t minh ra ®éng c¬ h¬i n­íc (cña Jame Watt).Víi sù ph¸t triÓn cao cña khoa häc - c«ng nghÖ vµ kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, tõ gi÷a thÕkû XX mèi quan hÖ qu¶n lý trong c¸c doanh nghiÖp cã quy m« ngµy cµng lín vµ m«itr­êng ho¹t ®éng ngµy cµng réng më, ®Æt ra yªu cÇu míi vÒ qu¶n lý phøc t¹p h¬n víinhiÒu yÕu tè biÕn ®éng th­êng xuyªn. Tõ ®ã xuÊt hiÖn nhiÒu thuyÕt qu¶n lý míi, gäichung lµ tr­êng ph¸i qu¶n lý “hiÖn ®¹i” (hiÓu lµ hiÖn ®¹i trong x· héi c«ng nghiÖp).

C¸c lý thuyÕt qu¶n lý theo tr­êng ph¸i nµy kh«ng thuÇn nhÊt. Mét h­íng dùatrªn quan niÖm “qu¶n lý lµ quyÕt ®Þnh” vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh hÖthèng, ®iÒu khiÓn häc… Tõ ®ã tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸pto¸n häc míi vµ nh÷ng kü thuËt ®Þnh l­îng trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh; Ýt quan t©m®Õn yÕu tè con ng­êi (thùc chÊt lµ ph¸t triÓn c¸c thuyÕt qu¶n lý, theo khoa häc trong®iÒu kiÖn míi). Mét h­íng kh¸c lµ coi träng nh©n tè con ng­êi trong qu¶n lý, nhÊnm¹nh vai trß cña yÕu tè v¨n ho¸ trong qu¶n lý (lµ b­íc ph¸t triÓn míi cña tr­êng ph¸i“quan hÖ con ng­êi”). B­íc ph¸t triÓn míi tiÕp sau tr­êng ph¸i “hiÖn ®¹i” lµ c¸c thuyÕtqu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi, s¶n phÈm cña x· héi th«ng tin ®ang b¾t ®Çu diÔn ra.

a- ThuyÕt qu¶n lý vÒ tæ chøc do Max Weber, nhµ x· héi häc, luËt häc ng­êi§øc (1864-1920) khëi x­íng vµ Chester Barnard (1886-1961) ph¸t triÓn.

M.Weber ®­a ra ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu qu¶n lý coi toµn bé tæ chøc nh­ méttrung t©m ®Ó ph©n tÝch; ®Ò ra m« h×nh qu¶n lý nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m« lín dùatrªn c¸c nguyªn t¾c:

- Ph©n c«ng lao ®éng râ rµng dÉn ®Õn chuyªn m«n ho¸ cao, tinh th«ng nghÒnghiÖp.

- S¾p xÕp c¸c vÞ trÝ trong tæ chøc theo mét hÖ thèng quyÒn lùc, cã mét tuyÕn chØhuy râ rµng.

- Cã mét hÖ thèng néi quy, thñ tôc chÝnh thøc chi phèi quyÕt ®Þnh vµ hµnh ®éng,®¶m b¶o sù phèi hîp tèt, ®Þnh h­íng cho hä ph¸t triÓn, ®Ò b¹t theo thµnh tÝch vµth©m niªn.

25

C.Barnard nghiªn cøu qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh, c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¬ cÊu tæchøc chÝnh thøc (tæ chøc h×nh thÓ) vµ c¬ cÊu tæ chøc kh«ng chÝnh thøc (phi h×nh thÓ)còng nh­ vai trß, chøc n¨ng cña c¸n bé. ¤ng quan niÖm tæ chøc nh­ lµ mét hÖ thèngc¸c ho¹t ®éng hay t¸c ®éng cã ý thøc cña 2 hay nhiÒu ng­êi (®­îc coi lµ “®Þnh nghÜanæi tiÕng nhÊt” vÒ tæ chøc); nãi c¸ch kh¸c: tæ chøc chÝnh thøc lµ kiÓu hîp t¸c gi÷a nh÷ngcon ng­êi cã ý thøc, cã c©n nh¾c vµ cã môc ®Ých. Tæ chøc ph¶i ®­îc xem xÐt nh­ méttæng thÓ vµ tÝnh tréi cña hÖ thèng tæ chøc lµ ë chç nã t¹o ra søc m¹nh lín h¬n tæng sèsøc m¹nh cña c¸c bé phËn hîp thµnh. Qu¶n lý bao giê còng lµ viÖc qu¶n lý mét hÖ thèngtæ chøc nhÊt ®Þnh.

Chøc n¨ng c¬ b¶n cña tæ chøc lµ h×nh thµnh vµ ®Þnh râ ph¹m vi quyÕt ®Þnh cñac¸c c¸ nh©n trong tæ chøc; ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ cÊu cña hÖ thèng cÊp bËc, chÝnhs¸ch vµ ®iÒu lÖ tæ chøc, th«ng qua hÖ thèng th«ng tin vµ kÕ ho¹ch ®µo t¹o c¸n bé. Qu¶nlý lµ thùc hiÖn vai trß chuyªn m«n ho¸, lµm cho tæ chøc ho¹t ®éng, bao gåm c¸c viÖccung cÊp vµ trao ®æi th«ng tin, ®¶m b¶o nh÷ng ph­¬ng tiÖn chñ yÕu cho c¸ nh©n vµ ®Þnhrâ môc tiªu cña tæ chøc.

Ba yÕu tè chung (phæ biÕn) cña mét tæ chøc lµ:

- Sù s½n sµng hîp t¸c gi÷a c¸c c¸ nh©n, trong ®ã chó ý mèi quan hÖ gi÷a ®ãnggãp (cèng hiÕn) vµ nhËn l¹i (h­ëng thô). Sù tho¶ m·n khi “nhËn l¹i” t¹o ra ®énglùc thóc ®Èy lµm viÖc tèt, víi 4 kiÓu ®éng c¬ phæ biÕn t¸c ®éng tíi hµnh vi cñacon ng­êi, ®ã lµ: sù hÊp dÉn (g©y høng thó) cña c«ng viÖc; sù thÝch øng cña c¸cph­¬ng ph¸p vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc; c¬ héi ®Ó tham gia réng r·i vµo c¸c sù kiÖnlín (liªn quan ®Õn sù ­u ®·i vµ danh tiÕng); sù ®ång thuËn, ®oµn kÕt trong tæchøc.

- Cã môc ®Ých chung râ rµng cña tæ chøc ®Ó thÓ hiÖn ®­îc sù hîp t¸c cña c¸ nh©nv× lîi Ých chung. Môc ®Ých cña tæ chøc vµ ®éng c¬ c¸ nh©n chØ ®ång nhÊt khimôc ®Ých chung trë thµnh nguån gèc cña sù tho¶ m·n c¸ nh©n.

- Th«ng tin ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ kÞp thêi ®Ó môc ®Ých chung ®­îc biÕt râ, ®¶mb¶o tÝnh thèng nhÊt trong tæ chøc. C¸c nguyªn t¾c th«ng tin chÝnh thøc lµ:

+ C«ng khai (víi nh÷ng ng­êi cÇn biÕt)

+ Râ rµng (tÝnh x¸c ®Þnh)

+ Trùc tiÕp vµ ng¾n gän (nãi vµ viÕt)

+ Th­êng xuyªn (kh«ng ng¾t qu·ng)

+ Tin cËy (chuÈn x¸c, trung thùc, ®óng quyÒn h¹n).

ThuyÕt nµy ®Æc biÖt coi träng chøc n¨ng ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý. C¸c kiÓu quyÕt®Þnh cã quan hÖ tíi trËt tù thø bËc cña tæ chøc, gåm:

26

+ ë cÊp cao, c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan tíi c¸c môc tiªu chung

+ ë cÊp trung gian liªn quan tíi c¸c môc tiªu cô thÓ vµ c¸c vÊn ®Ò chuyªn m«n,c«ng nghÖ…

+ ë cÊp thÊp, liªn quan trùc tiÕp tíi sù chØ ®¹o thùc hiÖn vÒ c«ng nghÖ, nghiÖpvô trong ho¹t ®éng.

Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ quyÕt ®Þnh lµ mét nghÖ thuËt ®ßi hái t­ duylogic, bao gåm:

+ Kh«ng ra quyÕt ®Þnh vÒ vÊn ®Ò kh«ng cßn thÝch hîp

+ Kh«ng quyÕt ®Þnh véi vµng (khi vÊn ®Ò ch­a ®ñ chÝn)

+ Kh«ng ra quyÕt ®Þnh thiÕu hiÖu lùc thi hµnh

+ Kh«ng ra c¸c quyÕt ®Þnh thuéc tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña ng­êi kh¸c.

ThuyÕt nµy cßn quan t©m mét sè vÊn ®Ò quan träng kh¸c nh­: hÖ thèng chøc vÞ,yÕu tè quyÒn hµnh, sù thuyÕt phôc vµ khuyÕn khÝch, ®¹o ®øc cña ng­êi qu¶n lý.

b- ThuyÕt qu¶n lý hÖ thèng do L.P.Bertalafly (nhµ sinh vËt ng­êi ¸o) ®Ò xuÊt tõthËp kû 40, vµ ®Õn thËp kû 60-70 cña thÕ kû XX ®­îc ¸p dông phæ biÕn trong qu¶n lý.ThuyÕt nµy xem sù vËt trong mèi liªn hÖ bªn trong gi÷a c¸c bé phËn víi c¶ hÖ thèng.Mét hÖ thèng bao giê còng n»m trong mét m«i tr­êng nhÊt ®Þnh vµ gåm c¸c yÕu tè cÊuthµnh c¬ b¶n: ®Çu vµo, qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ®Çu ra.

HÖ thèng tæ chøc “mÑ-con” (c«ng ty mÑ, c«ng ty con…) lµ mét kÕt qu¶ vËn dôngthuyÕt nµy. Kh¸i niÖm “hép ®en” còng tõ thuyÕt hÖ thèng. Theo thuyÕt nµy, mäi hÖthèng trªn thùc tÕ ®Òu lµ hÖ thèng më víi møc ®é më kh¸c nhau; hÖ thèng cµng më th×®­êng biªn cña hÖ thèng víi m«i tr­êng cµng linh ho¹t. Mäi hÖ thèng ®Òu cã c¸c c¬ chÕph¶n håi th«ng tin ®Ó ®iÒu chØnh khi cÇn thiÕt. Lý thuyÕt hÖ thèng lµ ph­¬ng ph¸p quanträng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu tù nhiªn vµ x· héi, ®­îc øng dông trong qu¶n lý.

c- ThuyÕt nghiªn cøu t¸c nghiÖp (tin häc ho¸ qu¶n lý) sö dông nh÷ng m« h×nhto¸n häc gióp cho viÖc ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ kiÓm tra: c«ng thøc ho¸ c¸c gi¶i ph¸pqu¶n lý. Edmud R.Gray vµ Lary R.Smelter ®· tãm t¾t c¸c ph­¬ng ph¸p nh­ sau:

- Lý thuyÕt quyÕt ®Þnh (gåm lý thuyÕt tæ chøc ®iÒu khiÓn häc vµ tèi ­u ho¸ béphËn), ¸p dông cho viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu cña doanh nghiÖp, ®¸nh gi¸ nh÷ngxung ®ét vµ nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c nhãm, dù tÝnh kh¶ n¨ng hoµn thµnhnhiÖm vô, ph©n tÝch tæ chøc.

- X©y dùng ®å ¸n thÝ nghiÖm, ¸p dông cho kü thuËt x©y dùng ®å ¸n thÝ nghiÖm,x©y dùng m« h×nh dù b¸o cÇn thiÕt.

27

- Lý thuyÕt “trß ch¬i”, ¸p dông cho viÖc dù tÝnh thêi gian vµ gi¸ c¶.

- Lý thuyÕt th«ng tin, ¸p dông cho viÖc thiÕt kÕ c¸c hÖ thèng xö lý th«ng tin, ph©ntÝch tæ chøc hiÖu qu¶ qu¶ng c¸o khi ®iÒu tra thÞ tr­êng.

- Ph­¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh, ¸p dông cho viÖc s¾p xÕp nh©n sù vµ thiÕt bÞ, lËp biÓuthêi gian, ph©n tÝch ®Çu t­ s¶n l­îng, lËp tuyÕn ®­êng giao th«ng, c¬ cÊu s¶nphÈm, ®Þnh vÞ c¸c qu¸ tr×nh.

- Qu¶n lý dù tr÷, ¸p dông vµo lÜnh vùc qu¶n lý dù tr÷ vµ tÝnh to¸n khèi l­îng dùtr÷ mét c¸ch kinh tÕ.

- Lý thuyÕt x¸c suÊt, ®­îc ¸p dông trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc.

- Lý thuyÕt xÕp hµng, ¸p dông vµo lÜnh vùc qu¶n lý dù tr÷, qu¶n lý giao th«ng, hÖthèng trùc ®iÖn tho¹i, lËp biÓu thêi gian kh¸m bÖnh.

- Lý thuyÕt chän mÉu, ¸p dông vµo viÖc kiÓm tra chÊt l­îng, ®¬n gi¶n ho¸ viÖckiÓm tra vµ thanh to¸n, quan s¸t ng­êi tiªu dïng vµ ­u tiªn s¶n phÈm trongnghiªn cøu tiÕp thÞ.

- Lý thuyÕt m« pháng, ¸p dông vµo viÖc ®¸nh gi¸ ®é tin cËy cña hÖ thèng, kÕho¹ch ho¸ lîi nhuËn, qu¶n lý dù tr÷ nhu cÇu nh©n lùc.

- Lý thuyÕt thèng kª, ¸p dông vµo viÖc ­íc l­îng c¸c th«ng sè trong nh÷ng m«h×nh x¸c suÊt.

Cïng víi sù ph¸t triÓn cña tin häc vµ m¸y vi tÝnh, to¸n häc gióp c¸n bé qu¶n lýrÊt nhiÒu trong viÖc lËp tr×nh, khai th¸c th«ng tin, hÖ thèng ho¸ hå s¬ nh©n sù vµ sæ s¸chkÕ to¸n… Tuy nhiªn, c¸c ph­¬ng ph¸p ®ã kh«ng thÓ thay thÕ c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cñanhµ qu¶n lý (nh­ kÕ ho¹ch ho¸, tæ chøc, kiÓm tra…).

d- ThuyÕt qu¶n lý ngÉu nhiªn do Karl Waybe vµ Samo March ®Ò x­íng tõ sùphª ph¸n m« h×nh qu¶n lý cña F.Taylor kÐm thÝch nghi, ph¶n øng chËm ch¹p tr­íc c¸cbiÕn ®æi cña t×nh h×nh vµ m«i tr­êng, trë nªn x¬ cøng theo c¸ch thøc nh­ tæ chøc qu©n®éi. ThuyÕt ngÉu nhiªn nh»m h¹n chÕ tÝnh b¶o thñ, tr× trÖ trong qu¶n lý.

ThuyÕt nµy cho r»ng kh«ng cã mét c«ng thøc chung nµo cho qu¶n lý. Nh÷ngnguyªn t¾c, ph­¬ng ph¸p mµ ng­êi qu¶n lý sö dông ®Òu phô thuéc tõng t×nh huèng vµhoµn c¶nh cô thÓ. TÝnh n¨ng ®éng vµ ngÉu høng lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n ®­îc nhÊn m¹nh.Ng­êi qu¶n lý cÇn t×m hiÓu ®Ó nhËn d¹ng nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m, nh÷ng yÕu tè quanträng cÇn ph¸t huy hoÆc h¹n chÕ trong mçi bèi c¶nh; tõ ®ã cã thÓ lùa chän ph­¬ng ¸n tèi­u.

28

ThuyÕt ngÉu nhiªn ®èi lËp víi thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc (mÆc dï ®Òu phôthuéc vµo n¨ng lùc qu¶n lý cña con ng­êi). Nã ch­a cã mét c¬ së lý luËn v÷ng ch¾c vµ®Çy ®ñ, do ®ã ch­a ®­îc ¸p dông réng r·i.

®- ThuyÕt hµnh vi trong qu¶n lý (thuyÕt X vµ thuyÕt Y)

KÕ thõa c¸c t­ t­ëng qu¶n lý tr­íc ®ã (gÇn nhÊt lµ thuyÕt qu¶n lý vÒ tæ chøc cñaBarnard), G.B.Watson (1878-1958) ®Ò x­íng thuyÕt hµnh vi trong qu¶n lý tõ n¨m 1913t¹i Mü, h×nh thµnh mét tr­êng ph¸i mµ ®¹i biÓu lµ Herbert Simon vµ DouglasMc.Gregor; ph¸t triÓn m¹nh trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸.

§ã lµ mét thuyÕt t©m lý häc hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi chñ nghÜa thùc dông vµ chñnghÜa thùc chøng; coi con ng­êi lµ mét “bé m¸y liªn hoµn”, quy c¸c hiÖn t­îng t©m lývµo c¸c ph¶n øng sinh häc cña c¬ thÓ, ®ång nhÊt ý thøc víi hµnh vi (nh­ c¸c ®éng t¸c bÞt¸c ®éng, ph¶n øng thÝch nghi). Thêi kú ®Çu, thuyÕt X mang tÝnh duy vËt m¸y mãc,kh«ng tÝnh ®Õn c¸c tr¹ng th¸i ý thøc vµ ®éng c¬ cña con ng­êi trong hµnh vi, sau ®ã®­îc ®iÒu chØnh qua thuyÕt Y.

Néi dung chÝnh trong t­ t­ëng qu¶n lý cña Simon:

Simon cho r»ng “viÖc ra quyÕt ®Þnh lµ néi dung cèt lâi cña qu¶n lý”, sau ®ã míilµ hµnh ®éng thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. ¤ng chia c¸c quyÕt ®Þnh cña tæ chøc thµnh 2 nhãmlín:

- QuyÕt ®Þnh gi¸ trÞ lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ môc tiªu cuèi cïng.

- QuyÕt ®Þnh thùc tÕ lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh liªn quan tíi viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu(víi c¸c yÕu tè thùc tÕ, kh¶ thi).

Sù kÕt hîp 2 nhãm ®ã lµ träng t©m cña c«ng viÖc qu¶n lý, trong ®ã nhãm 1 baoqu¸t h¬n vµ nhãm II ®Æc tr­ng h¬n. Suy cho cïng, c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý lµ c¸c quyÕt®Þnh tæ hîp cã sù ®ãng gãp cña nhiÒu ng­êi. §iÒu quan träng lµ cã c¸c quyÕt ®Þnh hîplý - kh¸ch quan phï hîp víi thùc tÕ, chø kh«ng ph¶i lµ c¸c quyÕt ®Þnh hîp lý - chñ quan(tèi ­u, hoµn h¶o); vµ tÝnh hîp lý lµ cã h¹n. Sù h¹n chÕ trong sù lùa chän hay ra quyÕt®Þnh kh«ng ph¶i ë cÊp qu¶n lý cao nhÊt, mµ th«ng qua tÊt c¶ c¸c cÊp qu¶n lý víi sù thay®æi vÒ tÝnh chÊt vµ ph¹m vi lùa chän.

C¸c môc tiªu cña quyÕt ®Þnh lµ mét hÖ thèng c¸c môc tiªu - ph­¬ng tiÖn quamçi cÊp bËc; th«ng qua ®ã mµ ho¹t ®éng cña tæ chøc ®­îc thùc hiÖn thèng nhÊt. Simonñng hé xu h­íng ph©n quyÒn trong viÖc ra quyÕt ®Þnh, kh«ng h¹n chÕ quyÒn tù chñ cñacÊp d­íi, t¹o ra “vïng chÊp thuËn” hîp lý ®èi víi quyÒn hµnh gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý.

Ngoµi ph­¬ng tiÖn th«ng tin chÝnh thøc (c¬ cÊu chÝnh thøc) cßn ph¶i cã hÖ thèngth«ng tin kh«ng chÝnh thøc (c¬ cÊu tæ chøc kh«ng chÝnh thøc), truyÒn dÉn th«ng tin haichiÒu qua 2 kªnh. Khi cÊp trªn dÊu th«ng tin víi cÊp d­íi, thËm chÝ sö dông nã ®Ó duy

29

tr× quyÒn hµnh cña m×nh, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn sù thiÕu n¨ng lùc vµ sù kh«ng an toµn cña cÊptrªn.

ThuyÕt X vµ thuyÕt Y vÒ qu¶n lý:

Douglas Mc.Gregor (1906-1964) lµ ng­êi ®­a ra thuyÕt X vµ tiÕp ®ã lµ thuyÕt Ytrªn c¬ së nghiªn cøu hµnh vi cña con ng­êi trong mét tæ chøc.

ThuyÕt X lµ lý luËn vÒ hµnh vi chung cña ng­êi lao ®éng theo quan niÖm: mét

ng­êi b×nh th­êng ¸c c¶m víi c«ng viÖc sÏ trèn tr¸nh nã nÕu cã thÓ; tõ ®ã thÝch bÞ ®iÒukhiÓn (Ðp buéc, trõng ph¹t), muèn nÐ tr¸nh tr¸ch nhiÖm vµ Ýt hoµi b·o (an phËn); vµ ®ã lµb¶n chÊt “m¸y mãc, v« tæ chøc” cña con ng­êi.

ThuyÕt nµy chñ tr­¬ng trong qu¶n lý ph¶i sö dông quyÒn lùc tuyÖt ®èi víi cÊpd­íi ®Ó ®iÒu khiÓn vµ gi¸m s¸t chÆt chÏ; sö dông lîi Ých vËt chÊt vµ h×nh ph¹t ®Ó thóc®Èy ng­êi lao ®éng lµm viÖc.

ThuyÕt Y lµ mét b­íc tiÕn rÊt quan träng trong t­ t­ëng qu¶n lý cña Gregor theo

h­íng nhËn râ vµ tin t­ëng vµo b¶n chÊt tèt cña con ng­êi víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o; thÓhiÖn tÝnh nh©n v¨n trong qu¶n lý. Dùa trªn quan niÖm nh©n b¶n vµ l¹c quan h¬n vÒ hµnhvi chung cña ng­êi lao ®éng, thuyÕt Y quan t©m ®Õn kh¶ n¨ng cña con ng­êi tù t¹o ra®éng c¬ lµm viÖc (liªn quan ®Õn nhu cÇu); kÕt hîp lý trÝ vµ t×nh c¶m; ph¸t huy nhiÖt t×nh,n¨ng lùc vµ trÝ s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng tù ®Þnh h­íng vµ tù chñ ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu cña tæchøc khi nã thèng nhÊt víi môc tiªu c¸ nh©n.

Tõ ®ã, thuyÕt Y chñ tr­¬ng sö dông “biÖn ph¸p tù chñ”, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖnphï hîp ®Ó c¸c thµnh viªn trong tæ chøc cã thÓ ®¹t tíi môc tiªu cña chÝnh m×nh mét c¸chtèt nhÊt b»ng cè g¾ng hÕt m×nh v× thµnh c«ng cña doanh nghiÖp. Ng­êi qu¶n lý ph¶igiao phã c«ng viÖc cho nh÷ng ng­êi ®¸ng tin cËy, thóc ®Èy hä lµm viÖc víi tinh thÇn tùgi¸c, sö dông quyÒn tù chñ ngµy cµng cao víi ý thøc tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ.

VÒ nhu cÇu (liªn quan ®Õn ®éng c¬), Gregor cho r»ng ngoµi nhu cÇu sinh lý lµnhu cÇu ë møc ®é thÊp nhÊt, cßn ph¶i tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vÞ kû gåm 2 lo¹i: lßng tùträng, tù tin cña con ng­êi vµ nhu cÇu vÒ danh väng, ®Þa vÞ. Nhu cÇu ë møc cao nhÊt lµsù tù hoµn thiÖn, tæng hîp kh¶ n¨ng vµ kÕt qu¶ mµ mçi ng­êi ®¹t ®­îc trong cuéc sèng.§ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó sö dông hÕt kh¶ n¨ng cña con ng­êi qua nhËn thøc, trùc c¶m, hächái, rÌn luyÖn kü n¨ng lÜnh héi tri thøc, s¸ng t¹o; thÓ hiÖn hÕt thiªn t­ cña con ng­êi. Tæchøc qu¶n lý ph¶i cè g¾ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña ng­êi lao ®éng, tËp trungvµo nh÷ng nhu cÇu cao.

Sù kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a hai thuyÕt X vµ Y lµ ë chç thuyÕt X ®Ò cËp tíiph­¬ng thøc qu¶n lý truyÒn thèng, tËp trung vµ chuyªn quyÒn; cßn thuyÕt Y ®Ò cao tÝnhd©n chñ. Hai thuyÕt thÓ hiÖn hai khuynh h­íng tr¸i ng­îc nhau vÒ qu¶n lý con ng­êi,

30

tuy nhiªn kh«ng thÓ chØ cã mét sù lùa chän ®Ó ¸p dông ë mäi n¬i, mäi lóc. Khi thõanhËn thuyÕt Y, vÉn cã thÓ cÇn øng xö theo thuyÕt X.

c- C¸c thuyÕt v¨n ho¸ qu¶n lý - ThuyÕt Z

§Æc tr­ng cña thêi ®¹i c«ng nghiÖp lµ m¸y mãc c¬ khÝ víi hÖ thèng liªn hoµnho¹t ®éng ®ång bé. Qu¶n lý mét tæ chøc kinh doanh ®­îc quan niÖm nh­ viÖc vËn hµnhmét cç m¸y, mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt, trong ®ã vai trß cña ng­êi lao ®éng lµ nh÷ng“b¸nh xe, ®inh èc”. Tõ ®ã, t­ duy duy lý vµ c¬ giíi thèng trÞ trong qu¶n lý; ng­êi ta cèg¾ng chÝnh x¸c ho¸, l­îng ho¸ ho¹t ®éng qu¶n lý thµnh nh÷ng con sè, nh÷ng ph­¬ngtr×nh; qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh lµ gi¶i c¸c bµi to¸n víi c¸c biÕn sè x¸c ®Þnh. C¸c mèi quanhÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh bÞ h¹n chÕ trong nh÷ngbiÖn ph¸p phi nh©n b¶n, quan liªu, dÉn ®Õn nhiÔu lo¹n, kÐm hiÖu qu¶. Tõ t×nh h×nh ®ã,h×nh thµnh ph­¬ng thøc qu¶n lý míi víi nh÷ng nguyªn t¾c rµng buéc tinh tÕ h¬n, nghÖthuËt h¬n vµ nh©n ®¹o h¬n; h­íng vµo viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña nhµ qu¶n lývµ ng­êi lao ®éng; ®Ò cao nh÷ng gi¸ trÞ cæ truyÒn vÒ t×nh th­¬ng, nh©n c¸ch vµ sù hoµhîp trong lao ®éng. §ã lµ c¬ së cho c¸c thuyÕt qu¶n lý h­íng m¹nh vµo con ng­êi, vµoc¸c yÕu tè v¨n ho¸.

ThuyÕt Z vÒ qu¶n lý

Thµnh c«ng “thÇn kú” vÒ kinh tÕ cña NhËt B¶n sau §¹i chiÕn II ®· khiÕn c¸c nhµqu¶n lý vµ khoa häc qu¶n lý ph­¬ng T©y tõ chç miÖt thÞ ®i ®Õn kinh ng¹c, sïng b¸i m«h×nh vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý ®éc ®¸o ®­îc gäi lµ ph­¬ng thøc qu¶n lý NhËt B¶n, phongc¸ch qu¶n lý NhËt B¶n, hoÆc nghÖ thuËt qu¶n lý NhËt B¶n…

Mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý Mü (tiªu biÓu lµ T.J.Peters vµ R.H.Waterman)kh«ng ch¹y theo xu h­íng rËp khu«n, mµ nghiªn cøu vËn dông vµo nh÷ng c«ng ty thµnh®¹t cña Mü theo h­íng ®Ò cao vai trß nh©n tè con ng­êi, trong ®ã cã nhiÒu nÐt t­¬ng®ång víi c¸c c«ng ty NhËt B¶n. W.Ouchi lµ ng­êi t×m ra “mÉu sè chung” qua nghiªncøu so s¸nh, tõ ®ã ®Ò ra thuyÕt Z (1981).

Träng t©m cña thuyÕt Z lµ thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ, m« h×nh qu¶n lý vµphong c¸ch kinh doanh, dùa trªn qu¸ tr×nh ®æi míi nªn v¨n ho¸ kinh doanh gäi lµ “nÒnv¨n ho¸ kiÓu Z”; nh»m t¹o ra sù ph¸t triÓn nhanh vµ v÷ng ch¾c cña doanh nghiÖp. B¶nchÊt nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z lµ mét nÒn v¨n ho¸ nhÊt trÝ trong céng ®ång, b×nh ®¼ng hîpt¸c gi÷a c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp ®Ó cïng nhau ®¹t tíi môc ®Ých chung. §ã lµsù chó träng vµ biÕt c¸ch khai th¸c nguån lùc con ng­êi, ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc s¸ng t¹ovµ tinh thÇn céng ®ång cña c¸c c¸ nh©n vµ cña toµn thÓ doanh nghiÖp. NÒn v¨n ho¸ ®ãchØ ®¹o lèi øng xö dùa trªn sù g¾n bã, lßng trung thµnh vµ tin cËy; chø kh«ng ph¶i dùatrªn ng«i thø vµ sù gi¸m s¸t, th­ëng ph¹t víi c¸c gi¸ trÞ cña chñ nghÜa c¸ nh©n ph­¬ngT©y.

31

NÒn v¨n ho¸ doanh nghiÖp kh«ng chØ lµ nh÷ng ý niÖm trõu t­îng mµ ®­îc cô thÓho¸ mét c¸ch sèng ®éng qua mét tËp hîp nh÷ng biÓu t­îng (logo), nghi lÔ, quy t¾c… vµc¶ nh÷ng huyÒn tho¹i ®Ó truyÒn ®Õn ng­êi lµm viÖc c¸c gi¸ trÞ vµ niÒm tin néi th©n cñadoanh nghiÖp; g¾n kÕt hä víi sè phËn cña doanh nghiÖp. NÒn v¨n ho¸ ®ã cã c¬ së lýluËn (h¹t nh©n) lµ mét triÕt lý kinh doanh cã gi¸ trÞ ®Þnh h­íng cho hµnh ®éng. ViÖcthay ®æi m« h×nh qu¶n lý cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña Mü chÝnh lµ viÖc x©y dùng métnÒn v¨n ho¸ kiÓu Z cho m«i tr­êng bªn trong cña doanh nghiÖp.

§Ó ®i tíi x¸c ®Þnh néi dung cña nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z, t¸c gi¶ ®­a ra b¶ng so s¸nhnh­ sau:

M« h×nh qu¶n lý ph­¬ng T©y M« h×nh qu¶n lý NhËt B¶n

1. Lµm viÖc ng¾n h¹n (thay ®æi n¬i lµm

viÖc, thÊt nghiÖp)

1. Lµm viÖc suèt ®êi (®Õn lóc nghØ h­u) ë

mét c«ng ty

2. §¸nh gi¸ vµ ®Ò b¹t nhanh 2. §¸nh gi̧ vµ ®Ò b¹t chËm (cã thÓ 10-15 n¨m

míi ®Ò b¹t)

3. NghÒ nghiÖp chuyªn m«n ho¸ (®µo t¹o vµ

lµm mét nghÒ thµnh th¹o, Ýt ®æi nghÒ)

3. NghÒ nghiÖp kh«ng chuyªn m«n ho¸

(cã thÓ chuyÓn sang viÖc kh¸c)

4. C¬ chÕ kiÓm tra trùc tiÕp, hiÓn nhiªn

(qua ®Þnh l­îng)

4. C¬ chÕ kiÓm tra gi¸n tiÕp, mÆc nhiªn

(qua ®¸nh gi¸ cña tËp thÓ)

5. QuyÕt ®Þnh qu¶n lý hoµn toµn do c¸ nh©n

thñ tr­ëng

5. QuyÕt ®Þnh tËp thÓ

6. Tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n 6. Tr¸ch nhiÖm tËp thÓ

7. QuyÒn lîi cã giíi h¹n (chñ yÕu lµ

l­¬ng, th­ëng khi ®ang lµm viÖc)

7. QuyÒn lîi toµn côc (ngoµi l­¬ng vµ

th­ëng cßn cã nhiÒu d¹ng phóc lîi kh¸c

vµ l­¬ng h­u do c«ng ty tr¶)

W.Ouchi ®Ò ra nh÷ng néi dung cña nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z gåm:

- Ng­êi lµm viÖc g¾n bã l©u dµi víi c«ng ty.

- Ng­êi lµm viÖc cã quyÒn phª b×nh vµ tá lßng trung thùc trong quan hÖ víi l·nh®¹o c«ng ty.

- Ng­êi lµm viÖc ®­îc tham gia vµo qu¸ tr×nh chuÈn bÞ quyÕt ®Þnh qu¶n lý; khuyÕnkhÝch tÝnh tù chñ vµ ãc s¸ng t¹o.

32

- Ng­êi lµm viÖc cã tinh thÇn tËp thÓ cao dï vÉn coi träng c¸ nh©n (quyÒn lîi,nh©n c¸ch).

- C«ng ty ph¸t triÓn c¸c quan hÖ tin cËy, t×nh b¹n vµ hîp t¸c gi÷a nh÷ng ng­êicïng lµm viÖc, h­íng vµo môc tiªu chung.

MÆc dï W.Ouchi cho r»ng thuyÕt Z phï hîp víi v¨n ho¸ kinh doanh ®Æc thï cñaMü, kh«ng thÓ ®em ¸p dông ë c¸c n­íc kh¸c; song t­ t­ëng cèt lâi cña nã cã thÓ trëthµnh nguyªn t¾c qu¶n lý chung cho nhiÒu n­íc. §ã lµ: viÖc quan t©m ®Õn con ng­êi vµyªu cÇu mäi ng­êi cïng lµm viÖc cã hiÖu qu¶ víi tinh thÇn céng ®ång lµ ch×a kho¸ t¹onªn n¨ng suÊt lao ®éng ngµy cµng cao.

2.6- ThuyÕt qu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi

C¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc tr­êng ph¸i “hiÖn ®¹i” cã thÓ coi lµ nh÷ng s¶n phÈmmíi nhÊt cña x· héi c«ng nghiÖp; vÉn ®­îc ¸p dông cho ®Õn hiÖn nay. Tuy nhiªn, víicuéc c¸ch m¹ng th«ng tin ®ang diÔn ra, trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi (b¾t ®Çu tõ c¸c n­ícph¸t triÓn cao) ®· më ra mét x· héi “hËu c«ng nghiÖp” gäi lµ x· héi th«ng tin. Tõ ®ã b¾t®Çu xuÊt hiÖn nh÷ng thuyÕt qu¶n lý míi, trong ®ã ®Þnh h×nh râ h¬n c¶ lµ thuyÕt tænghîp vµ thÝch nghi cña Peter Drucker (1909, ng­êi Anh) víi nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøunæi tiÕng, ®Æc biÖt lµ cuèn s¸ch “Qu¶n lý trong thêi ®¹i b·o t¸p”.

Thùc chÊt thuyÕt nµy lµ kÕt qu¶ cña sù tæng hîp c¸c quan ®iÓm cña nh÷ng nhµ t­t­ëng tr­íc ®©y, vËn dông vµo bèi c¶nh míi (cã sù v­ît bËc vÒ kü thuËt tin häc) ®Ó h×nhthµnh mét häc thuyÕt riªng cho x· héi th«ng tin.

Theo thuyÕt nµy, qu¶n lý bao gåm:

- Qu¶n lý mét doanh nghiÖp

- Qu¶n lý c¸c nhµ qu¶n lý

- Qu¶n lý c«ng nh©n vµ c«ng viÖc

a- Qu¶n lý mét doanh nghiÖp:

Mét t­ t­ëng quan träng lµ qu¶n lý mét doanh nghiÖp tËp trung vµo nhiÖm vôkinh doanh, trong ®ã kh«ng nhÊt thiÕt chØ lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn; lîi nhuËn lµ quanträng song chñ yÕu nã lµ c¨n cø ®Ó kiÓm nghiÖm kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý c¸cho¹t ®éng kinh doanh.

Qu¶n lý kinh doanh kh«ng ph¶i lµ mét nhiÖm vô thÝch øng thô ®éng, mµ lµ hµnh®éng chñ ®éng, s¸ng t¹o; t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ thay ®æi chóng khi cÇn thiÕt.

Kh¸ch hµng cã tÇm quan träng ®Æc biÖt, kinh doanh tån t¹i vµ ph¸t triÓn v× kh¸chhµng. V× vËy qu¶n lý mét doanh nghiÖp b¾t ®Çu b»ng môc ®Ých kinh doanh: t¹o rakh¸ch hµng. Tõ ®ã, kinh doanh cã 2 chøc n¨ng quan träng lµ: marketing vµ c¶i tiÕn

33

(hoÆc ph¸t triÓn). Marketing t×m c¸ch th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ tr­êng vµph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó cung cÊp hµng hãa víi gi¸ c¶ mµ kh¸ch hµng chÊp nhËn; c¶i tiÕn lµt¹o ra c¸c ®iÒu kho¶n vÒ hµng hãa vµ dÞch vô ngµy cµng tèt h¬n, cã lîi nhiÒu h¬n (dÉntíi c¸c s¶n phÈm míi rÎ h¬n, tèt h¬n hay t¹o ra c¸c nhu cÇu míi trong x· héi). Ch¼ngh¹n cïng mét lo¹i s¶n phÈm tñ l¹nh, t¹o ra 2 mÆt hµng: tñ l¹nh cã ®é l¹nh cao ®Ó b¸ncho ng­êi ®¸nh c¸ vµ tñ l¹nh cã ®é l¹nh thÊp ®Ó phôc vô ng­êi tiªu dïng (gi÷ thøc ¨n).

b- Qu¶n lý c¸c nhµ qu¶n lý:

§iÓm xuÊt ph¸t lµ quan ®iÓm coi c¸c nhµ qu¶n lý lµ nguån lùc c¬ b¶n vµ quý gi¸nhÊt trong c¸c tæ chøc kinh doanh; x©y dùng ®éi ngò qu¶n lý rÊt tèn thêi gian vµ c«ngsøc song l¹i cã thÓ bÞ ph¸ huû bÊt cø lóc nµo. Tõ ®ã ph¶i quan t©m ®¸p øng c¸c yªu cÇu:

- Qu¶n lý theo c¸c môc tiªu vµ tù ®iÒu khiÓn: Qu¶n lý theo môc tiªu (Managementby objectives - MBO) ®ßi hái tæ chøc c«ng viÖc mét c¸ch thÝch hîp, cã ph¹m viqu¶n lý vµ quyÒn lùc réng nhÊt vµ nhµ qu¶n lý tù ®iÒu khiÓn ®Ó kiÓm so¸t c«ngviÖc cña chÝnh m×nh; t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy m¹nh h¬n víi tÇm nh×n réng h¬n.Ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc môc tiªu ®óng gãc ®é nhµ qu¶n lý, vÝ dô víi ho¹t ®éng xÎ ®¸cã thÓ cã 3 môc tiªu: kiÕm tiÒn, næi tiÕng vµ x©y dùng mét c«ng tr×nh, nhµ qu¶nlý ph¶i coi môc tiªu thø 3 lµ chÝnh.

- Liªn kÕt c«ng viÖc víi yªu cÇu cña cÊp cao h¬n: mét mÆt, ph¶i tõ ®iÒu mµ cÊptrªn cÇn ®Ó ®ãng gãp vµo môc tiªu chung; g¾n lîi Ých riªng víi lîi Ých toµn côc.MÆt kh¸c, ng­êi qu¶n lý ph¶i h­íng cho cÊp d­íi ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng hµi hoµtrong c¶ doanh nghiÖp.

- T¹o ra tinh thÇn hîp lý trong tæ chøc: cã yªu cÇu cao, ®ång thêi ®éng viªn ®­îcc¸c c¸n bé, nh©n viªn qu¶n lý (khuyÕn khÝch, khen th­ëng, t¨ng l­¬ng, ®Ò b¹t);t¹o c¬ héi ph¸t huy kh¶ n¨ng cho mäi ng­êi.

c- Qu¶n lý c«ng nh©n vµ c«ng viÖc:

NhÊn m¹nh yÕu tè con ng­êi víi t­ c¸ch mét tiÒm n¨ng nh­ sinh vËt x· héi cã ýthøc, cã ®¹o ®øc, cã nh©n c¸ch cÇn t«n träng vµ ph¸t huy. Trong c«ng viÖc, ®Æt c¸ nh©nng­êi c«ng nh©n trong quan hÖ víi nhãm lao ®éng; lµm viÖc ¨n ý víi nhau ®Ó cïng ®¹ttíi môc ®Ých chung. T­ t­ëng nµy nh»m kh¾c phôc nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p Taylortrong viÖc ph©n chia c«ng viÖc qu¸ chuyªn s©u vµ t¸ch biÖt gi÷a viÖc lËp kÕ ho¹ch víiviÖc thùc hiÖn; khiÕn c«ng nh©n kh«ng muèn thay ®æi viÖc lµm (bÞ g¾n qu¸ chÆt víi d©ychuyÒn ë mét vÞ trÝ). H­íng cÇn thùc hiÖn (nh­ hµng IBM ®· ¸p dông) lµ më réng c«ngviÖc nh»m t¹o ra c¸c c¬ héi tù ph¸t triÓn cho c«ng nh©n “b¸n lµnh nghÒ” trong ®ã cã métlo¹i c«ng nh©n “cÊp cao” cã kh¶ n¨ng chØ ®¹o c«ng viÖc vµ kÌm cÆp lo¹i c«ng nh©n Ýtkinh nghiÖm. H­íng nµy thÝch øng víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tù ®éng ho¸, trong ®ã c«ngnh©n kh«ng ph¶i lµm c¸c c«ng viÖc mÖt mái mét c¸ch m¸y mãc trªn d©y chuyÒn mµ

34

®iÒu khiÓn c¸c thiÕt bÞ tù ®éng lµ lo¹i viÖc mang tÝnh tæng hîp gièng nh­ viÖc lËp kÕho¹ch.

ThuyÕt tæng hîp vµ thÝch nghi nghiªn cøu kh¸ s©u vÒ vÊn ®Ò ra quyÕt ®Þnh qu¶nlý, coi qu¶n lý lu«n lµ mét qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. CÇn ph©n biÖt c¸c quyÕt ®Þnh chiÕnl­îc vµ c¸c quyÕt ®Þnh s¸ch l­îc; trong ®ã c¸c quyÕt ®Þnh thùc sù khã kh¨n lµ c¸c quyÕt®Þnh chiÕn l­îc, bao hµm kh«ng chØ viÖc ph¸t hiÖn ra hoµn c¶nh vµ c¸c tiÒm lùc mµ c¶viÖc thay ®æi vµ ¶nh h­ëng ®Õn chóng mét c¸ch cã lîi nhÊt. Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh gåm5 giai ®o¹n:

- X¸c ®Þnh vÊn ®Ò: bao hµm viÖc ®Æt ra c©u hái ®óng vµ t×m c©u tr¶ lêi nh»m kh¸mph¸ “nh©n tè quyÕt ®Þnh” (vÊn ®Ò thùc sù n»m ë ®©u, träng t©m cña vÊn ®Ò lµ g×:c¬ cÊu tæ chøc hay lµ chi phÝ s¶n xuÊt, mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n hay lµ thiÕtkÕ, kü thuËt, bu«n b¸n…).

- Ph©n tÝch vÊn ®Ò: Tõ c¸c d÷ kiÖn ®· cã, xem cßn thiÕu th«ng tin g× ®Ó ®¸nh gi¸®­îc sù m¹o hiÓm ®Õn møc nµo, ®­êng lèi hµnh ®éng ®· ®Ò ra cã ®é ch¾c ch¾n®Õn ®©u; thay v× dù ®o¸n theo linh c¶m, trùc gi¸c thiÕu c¨n cø.

- Khai th¸c c¸c gi¶i ph¸p thay thÕ: xem xÐt l¹i nh÷ng gi¶ ®Þnh ®· ®­îc ®Æt ra, nghÜra c¸c gi¶i ph¸p cã thÓ lùa chän vµ kiÓm tra gi¸ trÞ cña chóng.

- T×m gi¶i ph¸p tèi ­u: qua so s¸nh c¸c ph­¬ng ¸n kh¸c nhau, lùa chän métph­¬ng ¸n tèt nhÊt.

- §­a ra quyÕt ®Þnh h÷u hiÖu: biÕn gi¶i ph¸p tèi ­u thµnh quyÕt ®Þnh hµnh ®éngmµ mäi ng­êi ph¶i tham gia mét c¸ch cã tr¸ch nhiÖm.

T­ t­ëng qu¶n lý nãi trªn ®­îc ph¸t triÓn thµnh t­ t­ëng qu¶n lý trong “thêi ®¹ib·o t¸p” (b¾t ®Çu tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970) víi nh÷ng biÕn ®æi nhanh vÒ c«ng nghÖ vµnh÷ng thay ®æi tËn gèc vÒ c¬ cÊu kinh tÕ; dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ nh©n lùc, viÖc lµmvµ m«i tr­êng kinh doanh cña thÕ giíi. §ã lµ sù xuÊt hiÖn xu h­íng toµn cÇu ho¸, ®ångtiÒn xuyªn quèc gia, hÖ thèng ng©n hµng thÕ giíi m¹nh, vai trß c¸c n­íc c«ng nghiÖpho¸ míi (NICS). Trong bèi c¶nh ®ã, qu¶n lý ph¶i thay ®æi thÝch nghi víi mét lo¹t vÊn ®Òc¬ b¶n cÇn tËp trung gi¶i quyÕt lµ:

- Qu¶n lý thÝch nghi víi l¹m ph¸t (trong ®ã lîi nhuËn ghi nhËn ®èi víi sè tån khokh«ng ph¶i lµ lîi nhuËn ®Ých thùc).

- Duy tr× kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ søc m¹nh tµi chÝnh (c©n ®èi quan träng h¬n lçl·i, cÇn biÕt chØ sè tèi thiÓu vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n ®Ó tån t¹i).

- N©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh (dùa vµo tiÕn bé cña c«ng nghÖ vµ qu¶n lý). §©ylµ nhiÖm vô chñ ®¹o.

35

- Chó träng hiÖu qu¶ cña lao ®éng trÝ ãc (nh©n tè quyÕt ®Þnh lµ con ng­êi víi kiÕnthøc vµ kü n¨ng).

- Ph©n biÖt chi phÝ duy tr× ho¹t ®éng ®èi víi lîi nhuËn (trªn thùc tÕ, lîi nhuËn chØlµ ¶o ¶nh cña c«ng t¸c kÕ to¸n, vµ thùc ra ®ã chØ lµ chi phÝ giao dÞch duy tr× choho¹t ®éng mµ th«i).

Tãm l¹i, qu¶n lý trong thêi ®¹i b·o t¸p lµ chÝnh s¸ch qu¶n lý h­íng vÒ t­¬nglai b»ng c¸ch ph¸t triÓn tri thøc vµ tr¸ch nhiÖm cña con ng­êi. §©y lµ vÊn ®Ò hÕt søc míimÎ víi néi dung kh¸ phøc t¹p, chóng ta ch­a cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ còngch­a ph¶i lµ vÊn ®Ò thiÕt thùc cÊp thiÕt ®èi víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n­íc tahiÖn nay.

-------------------------

h­íng dÉn häc tËp

Néi dung träng t©m:

Tinh thÇn chÝnh trong c¸c thuyÕt qu¶n lý ë x· héi c«ng nghiÖp, tËp trung vµo c¸c

thuyÕt thuéc tr­êng ph¸i “cæ ®iÓn” (Taylor, Fayol), tr­êng ph¸i “quan hÖ con ng­êi”,

tr­êng ph¸i “hiÖn ®¹i” (®Æc biÖt lµ c¸c thuyÕt X, Y vµ Z).

C©u hái «n tËp:

1. T­ t­ëng c¬ b¶n cña thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc? Néi dung chñ yÕu lµ g×? §Æc

®iÓm næi bËt nhÊt lµ g×?

2. T­ t­ëng c¬ b¶n cña thuyÕt qu¶n lý cña Fayol lµ g×? C¸c yÕu tè (5 chøc n¨ng) cña

qu¶n lý. ¦u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña thuyÕt nµy.

3. Tr­êng ph¸i “quan hÖ con ng­êi” quan t©m ®Õn yÕu tè g×? Dùa trªn t­ t­ëng g×? ¦u

®iÓm vµ h¹n chÕ.

4. Tinh thÇn chung trong c¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc tr­êng ph¸i hiÖn ®¹i lµ g×? §iÓm

kh¸c biÖt gi÷a c¸c thuyÕt (®Æc biÖt gi÷a thuyÕt X vµ thuyÕt Y). ThuyÕt Z dùa trªn

nh©n tè chñ yÕu nµo? V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ g×?

36

Ch­¬ng iii

C¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh

1- Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh

1.1- Chøc n¨ng qu¶n lý lµ tæng hîp c¸c lo¹i c«ng viÖc mµ chñ thÓ qu¶n lýph¶i thùc hiÖn th­êng xuyªn, liªn tôc ®Ó triÓn khai c¸c ho¹t ®éng ®¹t tíi môc tiªu®· x¸c ®Þnh.

Chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng theoh­íng chuyªn m«n ho¸ lao ®éng qu¶n lý ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh. Chøc n¨ng lµ c¬së ®Ó ®Þnh ra c¸c nhiÖm vô cÇn thùc hiÖn l©u dµi, tr¸ch nhiÖm ph¶i hoµn thµnh, quyÒnh¹n ®­îc giao; lµ c¬ së ®Ó lùa chän m« h×nh tæ chøc, thiÕt lËp bé m¸y vµ bè trÝ nguånnh©n lùc; ®ång thêi x¸c lËp c¸c mèi quan hÖ lµm viÖc.

Chøc n¨ng cÇn ®­îc x¸c ®Þnh ®óng ®¾n (phôc vô môc tiªu), râ rµng (kh«ng hiÓusai), kh«ng trïng chÐo. Néi dung chÝnh cña chøc n¨ng ®­îc thÓ hiÖn c« ®äng qua tªn gäicña mçi tæ chøc. Tõ chøc n¨ng tæng qu¸t (c¬ b¶n), ®­îc ph©n t¸ch ra nh÷ng chøc n¨ngcô thÓ (lo¹i viÖc lín) cÇn thùc hiÖn lÇn l­ît hoÆc ®ång thêi ®Ó cuèi cïng hoµn tÊt chøcn¨ng c¬ b¶n.

Chøc n¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý kinh doanh lµ ho¹ch ®Þnh, ra c¸c quyÕt ®Þnhqu¶n lý vµ ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®Ó kinh doanh cã hiÖu qu¶ vµkh«ng ngõng ph¸t triÓn.

1.2- §Ó x¸c ®Þnh c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña qu¶n lý, cã hai c¸ch ph©n lo¹i theotiªu chÝ kh¸c nhau:

a- Ph©n lo¹i theo néi dung qu¸ tr×nh qu¶n lý (tõng lo¹i viÖc lín cÇn qu¶n lý ®Ób¶o ®¶m hoµn thµnh trän vÑn c¶ qu¸ tr×nh qu¶n lý).

Henri Fayol ph©n chia qu¸ tr×nh qu¶n lý ra 5 chøc n¨ng cô thÓ: ho¹ch ®Þnh, tæchøc, ®iÒu khiÓn, phèi hîp vµ kiÓm tra.

Lyther Gulick vµ Lydal Urwick nªu lªn 7 chøc n¨ng cô thÓ gäi t¾t lµ POSCORD,trong ®ã:

P (Planning) : ho¹ch ®Þnh

O (Organizing) : tæ chøc

S (Staffing) : nh©n sù

D (Directing) : chØ huy, ®iÒu khiÓn

CO (Coordinating) : phèi hîp

37

R (Reviewing) : kiÓm tra

B (Budgeting) : tµi chÝnh, ng©n s¸ch

Mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý l¹i nªu c«ng thøc POSDCIR, trong ®ã:

I (Innovating) : ®æi míi

R (Representation): ®èi ngo¹i

GÇn ®©y, cã ý kiÕn (cña James Stonner vµ Stephen P.Robbins) dïng kh¸i niÖm“l·nh ®¹o” theo nghÜa ®iÒu hµnh thay cho hai chøc n¨ng ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp, nh­ vËychØ cßn 4 chøc n¨ng cô thÓ.

Hai c¸ch ph©n lo¹i theo tiªu chÝ nµy (dï sè l­îng chøc n¨ng cô thÓ cã kh¸cnhau) l©u nay ®­îc coi lµ hîp lý, phï hîp víi mäi cÊp bËc qu¶n lý trong mäi tæ chøc, ®Óx¸c ®Þnh khèi l­îng c«ng viÖc vµ nguån lùc.

b- Ph©n lo¹i theo lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh doanh cÇn qu¶n lý, gåm:

- Qu¶n lý marketing (tiÕp thÞ theo nghÜa réng)

- Qu¶n lý chiÕn l­îc kinh doanh

- Qu¶n lý kü thuËt - c«ng nghÖ (s¶n xuÊt, dÞch vô)

- Qu¶n lý cung øng vËt tù kü thuËt

- Qu¶n lý tµi chÝnh

- Qu¶n lý bé m¸y vµ con ng­êi

C¸ch ph©n lo¹i nµy gióp cho nhµ qu¶n lý cã tÇm nh×n réng ®Ó cã c¸c gi¶i ph¸p c¬b¶n víi sù chuÈn bÞ theo chiÒu s©u cho sù ph¸t triÓn l©u dµi.

2- Chøc n¨ng ho¹ch ®Þnh

2.1- Ho¹ch ®Þnh lµ chøc n¨ng ®Çu tiªn cña qu¶n lý, lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn c¸c

chøc n¨ng cßn l¹i; trªn thùc tÕ cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý vµ sù ph¸ttriÓn v÷ng bÒn cña doanh nghiÖp.

Nãi chung, ho¹ch ®Þnh lµ sù tÝnh to¸n, dù kiÕn mäi yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸tr×nh kinh doanh, víi tÇm nh×n l©u dµi còng nh­ cho tõng chu kú kinh doanh. VÒ ®¹ithÓ, c«ng viÖc ho¹ch ®Þnh bao gåm: dù b¸o, x¸c ®Þnh môc tiªu, v¹ch chiÕn l­îc (l©u dµi),lËp kÕ ho¹ch hoÆc dù ¸n, ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn.

Chøc n¨ng ho¹ch ®Þnh cã t¸c dông nh­ sau:

a) Lµ cÇu nèi cÇn thiÕt gi÷a hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai, lµm t¨ng kh¶ n¨ng ®¹t ®­îc c¸ckÕt qu¶ mong muèn víi môc tiªu râ rµng. Nã kh¾c phôc c¸ch lµm mß mÉm, tuú

38

tiÖn, ®èi phã thô ®éng vµ “¨n xæi” víi tÇm nh×n h¹n hÑp. §ã lµ tÝnh chiÕn l­îctrong qu¶n lý.

b) Gióp cho nhµ qu¶n lý cã thÓ chñ ®éng nhËn biÕt vµ tËn dông c¸c c¬ héi tõ m«itr­êng kinh doanh, øng phã nh¹y bÐn víi c¸c yÕu tè bÊt ®Þnh, c¸c biÕn cè xuÊthiÖn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. §ã lµ tÝnh chñ ®éng vµ s¸ng t¹o trong qu¶n lý.

c) H­íng dÉn c¸c nhµ qu¶n lý biÕt c¸ch lµm thÕ nµo ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu víi kÕtqu¶ tèi ­u, biÕt tËp trung vµo c¸c träng ®iÓm trong tõng thêi gian; tr¸nh ph©n t¸nc¸c nguån lùc. §ã lµ tÝnh hiÖu lùc trong qu¶n lý.

d) Ph¸t huy tÝnh tËp thÓ trong lao ®éng, liªn kÕt ®­îc mäi ng­êi ë mét vÞ trÝ cïnghµnh ®éng theo mét h­íng chung, t¹o ra sù c¹nh tranh lµnh m¹nh trong doanhnghiÖp víi ý thøc tr¸ch nhiÖm cao. §ã lµ tÝnh hiÖp ®ång trong qu¶n lý.

e) Cã c¬ së ®Ó kiÓm tra ®­îc t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô víi chuÈn mùc rârµng, ®¸nh gi¸ ®­îc ®óng thùc chÊt kÕt qu¶ ho¹t ®éng vµ sù ®ãng gãp cña mçi béphËn, mçi c¸ nh©n. §ã lµ tÝnh chuÈn mùc trong qu¶n lý.

2.2- Trong qu¶n lý, cÇn ph©n biÖt hai lo¹i (hai cÊp ®é) ho¹ch ®Þnh:

a- Ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc: x¸c ®Þnh môc tiªu vµ c¸c viÖc lín cÇn lµm trong thêigian dµi, víi c¸c gi¶i ph¸p lín (mang tÝnh ®Þnh h­íng) ®Ó ®¹t tíi môc tiªu trªn c¬ sëkhai th¸c vµ sö dông tèi ­u c¸c nguån lùc hiÖn cã vµ cã thÓ cã.

§©y lµ nhiÖm vô mµ ng­êi qu¶n lý chñ chèt ph¶i trùc tiÕp thùc hiÖn vµ quyÕt®Þnh (víi sù trî gióp cña bé m¸y chøc n¨ng); ®­îc chuÈn bÞ rÊt chu ®¸o vµ xÐt duyÖtthËn träng ®Ó cã gi¸ trÞ l©u dµi (chØ ®iÒu chØnh khi cã thay ®æi lín tõ m«i tr­êng).

Trong thùc tiÔn, mét doanh nghiÖp cã ý ®å ph¸t triÓn l©u bÒn cÇn x©y dùng ®­îcc¸c chiÕn l­îc sau:

- ChiÕn l­îc æn ®Þnh: hÇu nh­ kh«ng thay ®æi trong suèt thêi gian tån t¹i doanhnghiÖp víi m«i tr­êng Ýt thay ®æi vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý nhÊt ®Þnh. VÝ dô tiÕp tôc cung cÊplo¹i s¶n phÈm, dÞch vô “truyÒn thèng” theo ph­¬ng thøc quen thuéc; tiÕp tôc duy tr× thÞphÇn vµ m¶ng kh¸ch hµng s½n cã… §©y lµ lo¹i chiÕn l­îc mang tÝnh duy tr×, cñng cè;h¹n chÕ tham väng.

Trªn thùc tÕ, viÖc theo ®uæi chiÕn l­îc nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng dÔ dµng, bëilÏ t©m lý th«ng th­êng cña c¸c nhµ doanh nghiÖp lu«n bÞ hÊp dÉn, l«i cuèn vµo nh÷ngc«ng viÖc s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn; kh«ng muèn an phËn, tù m·n.

- ChiÕn l­îc ph¸t triÓn: tÝnh ®Õn sù gia t¨ng, më réng ho¹t ®éng vÒ nhiÒu yÕutè: doanh thu, quy m« ho¹t ®éng, thÞ phÇn, s¶n phÈm, ph­¬ng thøc dÞch vô… Víi sùph¸t triÓn cña thÞ tr­êng, nhu cÇu cña x· héi vµ tiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp, chiÕn l­îc

39

nµy cã thÓ thùc hiÖn ®­îc víi tÇm nh×n vµ b¶n lÜnh cña nhµ qu¶n lý; ®­îc dù b¸o dµi h¹ntèt vµ chuÈn bÞ mäi nguån lùc cã thÓ huy ®éng ®­îc.

- ChiÕn l­îc c¾t gi¶m ®Ó tiÕt kiÖm: gi¶m bít ®Çu t­ vµ quy m« ho¹t ®éng cñadoanh nghiÖp trong c¸c t×nh thÕ bÊt lîi lín (khñng ho¶ng kinh tÕ - tiÒn tÖ, thiªn tai, chiÕntranh, sù sa sót cña doanh nghiÖp khiÕn thua lç kÐo dµi, c«ng nî lín…).

- ChiÕn l­îc kÕt hîp, ®iÒu hoµ: thùc hiÖn ®ång thêi mét sè chiÕn l­îc kÓ trªn ëtõng bé phËn kh¸c nhau trong doanh nghiÖp (ph¸t triÓn l©u dµi môc tiªu nµy, gi÷ v÷nghoÆc h¹n chÕ môc tiªu kh¸c trong tõng thêi gian).

§©y lµ vÊn ®Ò lín vµ phøc t¹p, cã bµi gi¶ng riªng.

b- Ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp: x¸c ®Þnh môc tiªu cã tÝnh ng¾n h¹n h¬n (cã chØ tiªu®Þnh l­îng), x©y dùng dù ¸n vµ kÕ ho¹ch, ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p ®Ó tæ chøc thùc hiÖn trªnc¬ së c¸c nguån lùc cã thÓ dù tÝnh t­¬ng ®èi s¸t vµ cã tÝnh kh¶ thi cao. Cã thÓ chia ra kÕho¹ch trung h¹n (3-5 n¨m) vµ kÕ ho¹ch ng¾n h¹n (1 n¨m).

Ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp lµ c¬ së trùc tiÕp ®Ó ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng diÔn ra“hµng ngµy”, vµ lµ tr¸ch nhiÖm cña tÊt c¶ c¸c cÊp qu¶n lý; ®­îc bé m¸y chuyªn tr¸ch vÒkÕ ho¹ch cña doanh nghiÖp tæng hîp l¹i, c©n ®èi ®Ó gi¸m ®èc xÐt duyÖt (kÕ ho¹ch chÝnhthøc). Víi doanh nghiÖp nhá, cã thÓ lµ kÕ ho¹ch “phi chÝnh thøc” do chñ doanh nghiÖp®ång thêi lµ gi¸m ®èc tù ph¸c ra vµ ®iÒu chØnh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.

Cã thÓ coi ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp lµ viÖc ®Þnh ra chiÕn thuËt ®Ó thùc hiÖn tõngb­íc chiÕn l­îc, hoÆc cßn gäi lµ kÕ ho¹ch hµnh ®éng. Ch­¬ng tr×nh môc tiªu lµ lo¹ikÕ ho¹ch sö dông mét lÇn (kh«ng lÆp l¹i khi môc tiªu cô thÓ ®· hoµn tÊt); qu¶n lý lo¹i kÕho¹ch nµy ®­îc thùc hiÖn theo ph­¬ng ph¸p riªng gäi lµ “qu¶n lý theo môc tiªu”(Management by objectives - MBO) hoÆc cßn gäi lµ “qu¶n lý theo dù ¸n” (Managementby Projects).

C«ng viÖc ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch, dù ¸n bao gåm mét quy tr×nh víi c¸c b­íc:

1) NhËn thøc, n¾m b¾t c¬ héi (®ang ®Õn vµ sÏ ®Õn) víi c¸ch nh×n toµn diÖn vµchÝnh x¸c vÒ thÞ tr­êng, kh¸ch hµng, kh¶ n¨ng, chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p…

2) X¸c ®Þnh c¸c môc tiªu cÇn ®¹t (®Þnh l­îng) ë tõng thêi ®iÓm víi thø tù ­utiªn.

3) Xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c tiÒn ®Ò ho¹ch ®Þnh, dù ®o¸n sù biÕn ®éng vµ ph¸ttriÓn cña chóng. C¸c ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®ã lµ c¸c dù b¸o, c¸c gi¶ thiÕt vÒ m«itr­êng kinh doanh, c¸c kÕ ho¹ch hiÖn cã vµ c¸c biÖn ph¸p cã thÓ ¸p dông.Nhµ qu¶n lý cÊp cao trong doanh nghiÖp cÇn gi¶i thÝch râ vµ t¹o ®iÒu kiÖncho c¸c cÊp d­íi hiÓu râ c¸c tiÒn ®Ò ®ã ®Ó hä ®¸nh gi¸ ®óng khi lËp kÕho¹ch.

40

4) X©y dùng c¸c ph­¬ng ¸n hµnh ®éng kh¸c nhau, qua bµn b¹c trong tËp thÓ vÒ

nhiÒu kh¶ n¨ng cã thÓ thùc hiÖn. Ýt nhÊt nªn cã 2 ph­¬ng ¸n, song kh«ng nªn®Ò ra qu¸ nhiÒu, g¹t bá nh÷ng ph­¬ng ¸n Ýt tÝnh kh¶ thi.

5) Ph©n tÝch, so s¸nh c¸c ph­¬ng ¸n; xem xÐt c¸c ­u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña tõngph­¬ng ¸n (tèt nhÊt lµ l­îng ho¸ ®­îc c¸c yÕu tè so s¸nh).

6) X¸c ®Þnh mét ph­¬ng ¸n tèi ­u ®­îc lùa chän qua so s¸nh. Còng cã tr­ênghîp cÇn thùc hiÖn ®ång thêi 2,3 ph­¬ng ¸n thÝch hîp víi tõng ®iÒu kiÖn.Ph­¬ng ¸n tèi ­u kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i hoµn h¶o, mµ lµ ph­¬ng ¸n Ýt nh­îc®iÓm lín vµ kh¶ thi h¬n c¶; ®­îc lùa chän dùa vµo: kinh nghiÖm, ph­¬ngph¸p thùc nghiÖm (thÝ ®iÓm), ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ ph©n tÝch.

7) LËp c¸c kÕ ho¹ch phô (bæ sung) ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch chÝnh (vÝdô ngoµi kÕ ho¹ch s¶n xuÊt s¶n phÈm chÝnh, cÇn cã kÕ ho¹ch vÒ phô tïng dùphßng, vÒ b¶o d­ìng, vÒ huÊn luyÖn, vÒ b¶o hµnh, vÒ qu¶ng c¸o…).

8) LËp ng©n quü vµ c¸c chi phÝ thùc hiÖn, l­îng ho¸ c¸c th«ng sè: tæng thu, chiphÝ, lîi nhuËn… §©y lµ c¬ së quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµchÊt l­îng cña kÕ ho¹ch.

2.3- Qu¶n lý theo môc tiªu (MBO) lµ c¸ch qu¶n lý th«ng qua viÖc c¸c cÊp qu¶n

lý vµ c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp tù m×nh x¸c ®Þnh môc tiªu; sau ®ã tù tæ chøcthùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶.

NhËn thøcc¬ héi

X¸c ®Þnh c¸c môctiªu

Xem xÐt c¸c tiÒn ®Ò

X©y dùng c¸c ph­¬ng¸n

Ph©n tÝch, so s¸nh c¸c ph­¬ng¸n

Chän ph­¬ng ¸ntèi ­u

LËp kÕ ho¹chphô trî

LËp ng©n quü vµdù kiÕn c¸c chi phÝ

S¬ ®å 2C¸c b­íc cña quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch

41

Ph­¬ng ph¸p MBO cung cÊp c¬ së quan träng cho viÖc ho¹ch ®Þnh cña doanhnghiÖp; kÝch thÝch tÝnh chñ ®éng vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña mäi ng­êi, mäi bé phËntham gia qu¶n lý; t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ng­êi cã c¬ héi ph¸t triÓn n¨ng lùc víi tÝnh s¸ngt¹o vµ n¨ng ®éng; gióp nhµ qu¶n lý nhËn thÊy dÔ h¬n vµ râ h¬n c¸c thiÕu sãt trong c«ngt¸c qu¶n lý ®Ó n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶.

Tuy nhiªn, ph­¬ng ph¸p MBO ®ßi hái nhiÒu thêi gian vµo viÖc bµn b¹c, trao ®æiý kiÕn khi x¸c ®Þnh môc tiªu cho tõng bé phËn; mét sè tr­êng hîp môc tiªu ®Ò ra kh«ngkh¶ thi do thiÕu sù h­íng dÉn cô thÓ tõ cÊp qu¶n lý cao nhÊt; dÔ cã khuynh h­íng tËp

trung vµo c¸c vÊn ®Ò tr­íc m¾t, ng¾n h¹n vµ t¹i chç.

Ph­¬ng ph¸p nµy th­êng ¸p dông trong nh÷ng tr­êng hîp ®­îc nhËn c¸c hîp®ång cã thêi h¹n víi môc tiªu trän gãi, hoÆc lín h¬n lµ c¸c dù ¸n nh»m ®¸p øng mét nhucÇu cã sù rµng buéc vÒ kú h¹n vµ vÒ nguån lùc. ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu tõ d­íi lªn vµ do

tõng cÊp, tõng ng­êi tù tæ chøc thùc hiÖn ®ßi hái ng­êi qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i qu¸nxuyÕn chung rÊt s©u s¸t vµ cã h­íng dÉn, kiÓm tra cô thÓ ®Ó g¾n kÕt víi nhau trong kÕho¹ch vµ chiÕn l­îc chung cña doanh nghiÖp (trong ph¹m vi bµi gi¶ng nµy kh«ng cã®iÒu kiÖn ®Ò cËp s©u vµo ph­¬ng ph¸p nµy).

3- chøc n¨ng tæ chøc

3.1- Qu¶n lý vÒ tæ chøc lµ mét chøc n¨ng c¬ b¶n quan träng nhÊt cña qu¶n lý nãi

chung vµ cña qu¶n lý kinh doanh nãi riªng, bëi lÏ qu¶n lý chñ yÕu vµ tr­íc hÕt lµ qu¶nlý con ng­êi - yÕu tè quyÕt ®Þnh - th«ng qua ®ã t¸c ®éng vµo ®èi t­îng vËt chÊt; xÐt ®Õn

cïng qu¶n lý lµ qu¶n lý con ng­êi (trong tæ chøc).

Tæ chøc ®­îc hiÓu vµ ®Ò cËp víi hai ph¹m vi réng, hÑp kh¸c nhau. Theo nghÜaréng nhÊt, c«ng viÖc tæ chøc lµ liªn kÕt nhiÒu ng­êi l¹i ®Ó cïng nhau thùc hiÖn c¸cho¹t ®éng cã sù ph©n c«ng, nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung. Thùc thÓ ®­îc x©y dùng ®Ó

lµm viÖc ®ã gäi lµ mét tæ chøc; doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh doanh, vµ mçi bé phËncÊu thµnh lµ mét tæ chøc nhá trong hÖ thèng tæ chøc. Víi nghÜa nµy, c«ng viÖc tæ chøcgÇn nh­ ®ång nghÜa víi c«ng viÖc qu¶n lý; bao gåm c¸c yÕu tè: môc tiªu ho¹t ®éng, c¸cnguån lùc vËt chÊt, tæ chøc guång m¸y ho¹t ®éng, bé m¸y ®iÒu khiÓn vµ ®éi ngò nh©nlùc. Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn c¸c yÕu tè: ph­¬ng ph¸p qu¶n lý, thêi gian hoµn thµnhc«ng viÖc, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng; nÒn v¨n ho¸ doanh nghiÖp.

Theo nghÜa hÑp, tæ chøc lµ sù thiÕt lËp vµ vËn hµnh hÖ thèng bé m¸y (hoÆctõng bé phËn riªng lÎ) ®Ó ®iÒu khiÓn, phèi hîp mäi ho¹t ®éng trong mäi tæ chøc. Víi

ho¹t ®éng kinh doanh, ®ã lµ tæ chøc qu¶n lý víi nghÜa x©y dùng c¬ cÊu vµ x¸c lËp c¬

chÕ vËn hµnh cña bé m¸y qu¶n lý - ®iÒu hµnh trong doanh nghiÖp; dùa trªn vai trß vµchøc n¨ng ®­îc thÓ chÕ ho¸; trong ®ã c¸c thµnh viªn thùc hiÖn tõng phÇn viÖc ®­îc ph©n

42

c«ng víi sù liªn kÕt h÷u c¬ b»ng c¸c quan hÖ vÒ tæ chøc, nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶nlý doanh nghiÖp. Nh­ vËy, c¸c yÕu tè cña tæ chøc qu¶n lý gåm vai trß vµ chøc n¨ng, c¬cÊu bé m¸y, c¸c mèi quan hÖ tæ chøc vµ ®éi ngò c¸n bé, nh©n viªn qu¶n lý. Nãi gänh¬n, qu¶n lý tæ chøc gåm hai bé phËn chÝnh: qu¶n lý tæ chøc - bé m¸y vµ qu¶n lý nh©nsù.

Víi néi hµm phong phó nh­ vËy, c¸c néi dung cô thÓ cña chøc n¨ng tæ chøc cãmÆt ë c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kh¸c. Riªng vÒ tæ chøc qu¶n lý, do tÇm quan träng ®Æc biÖtcña nã, cÇn cã hai bµi gi¶ng chuyªn s©u, mét bµi vÒ tæ chøc - qu¶n lý vµ mét bµi vÒ qu¶n

lý nh©n sù. Trong bµi gi¶ng nµy chØ ®Ò cËp nh÷ng néi dung chung nhÊt.

3.2- Néi dung c¬ b¶n cña chøc n¨ng qu¶n lý tæ chøc trong doanh nghiÖp gåm:

a- X¸c ®Þnh chøc n¨ng cô thÓ cÇn thùc hiÖn: xuÊt ph¸t tõ môc tiªu cña doanh

nghiÖp, x¸c ®Þnh c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cÇn qu¶n lý: kÕ ho¹ch, tµi chÝnh, vËt t­,

marketing, c«ng nghÖ, tæ chøc, nh©n sù…

b- Lùa chän c¬ cÊu bé m¸y qu¶n lý tèi ­u: c¬ cÊu ®ã ph¶i hîp lý (gåm s¬ cÊp, sè

kh©u cÇn thiÕt) vµ cã tÝnh hÖ thèng (liªn kÕt víi nhau theo quan hÖ däc vµ ngang)t¹o thµnh mét tæng thÓ ho¹t ®éng nhÞp nhµng, g¾n bã, cã hiÖu lùc; cho phÐp södông tèt c¸c nguån lùc phôc vô kinh doanh cã hiÖu qu¶ cao. C¬ cÊu tæ chøc qu¶nlý bao gåm c¬ cÊu chÝnh thøc (bé khung “cøng”) vµ c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc

(h×nh thøc tæ chøc “mÒm”).

c- Ph©n chia quyÒn lùc: tõ chøc n¨ng ph¶i thùc hiÖn, x¸c ®Þnh râ quyÒn h¹n cÇn cã

(võa ®ñ), tr¸ch nhiÖm rµnh m¹ch, chÕ ®é lµm viÖc, lÒ lèi lµm viÖc (thÓ hiÖn c¸cmèi quan hÖ tæ chøc).

d- Bè trÝ nguån nh©n lùc: tuyÓn mé, tuyÓn chän, ph©n c«ng (®Þnh chøc danh), huÊn

luyÖn - ®µo t¹o, ®¸nh gi¸, ®·i ngé, gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng.

Qu¸ tr×nh qu¶n lý tæ chøc ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau:

- Phôc vô ®óng vµ cã hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng mµ môc tiªu ®ßi hái, bao gåm c¸cho¹t ®éng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh qu¶n lý. Kh«ng cã c¸c tæ chøc thõa, trïng lÆphoÆc thiÕu.

- Gióp cho viÖc qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu lùc, kiÓm so¸t ®­îc mäi ho¹t ®éng víic¸c kªnh th«ng tin nhiÒu chiÒu ®¸ng tin cËy.

- T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c bé phËn vµ mäi thµnh viªn trong tæ chøc n¾m ch¾c nhiÖmvô ph¶i hoµn thµnh, ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o víi tr¸ch nhiÖm cao.

43

- C¬ b¶n æn ®Þnh (Ýt x¸o trén) song cã ®é uyÓn chuyÓn nhÊt ®Þnh ®Ó dÔ dµng thÝchnghi víi ®iÒu kiÖn míi khi m«i tr­êng biÕn ®æi.

- §Æc biÖt chó träng x¸c lËp vµ xö lý tèt c¸c mèi quan hÖ gi÷a tæ chøc víi conng­êi, gi÷a c¸c ®¬n vÞ tæ chøc, gi÷a c¸c con ng­êi trong tËp thÓ lao ®éng.

3.3- Khi thiÕt lËp vµ vËn hµnh tæ chøc, ph¶i dùa trªn c¬ së khoa häc vµ vËn dông

linh ho¹t nh­ mét nghÖ thuËt (®Æc biÖt lµ nghÖ thuËt dïng ng­êi). CÇn tu©n thñ c¸cnguyªn t¾c chung vÒ tæ chøc bao gåm:

a- Tr×nh tù logic cña tæ chøc lµ: tõ môc tiªu mµ ®Þnh ra chøc n¨ng nhiÖm vô; tõchøc n¨ng nhiÖm vô mµ thiÕt lËp bé m¸y phï hîp; vµ tõ bé m¸y mµ bè trÝ södông con ng­êi ®¸p øng yªu cÇu.

b- Néi dung chøc n¨ng cÇn ®­îc ph©n chia thµnh c¸c phÇn viÖc râ rµng vµ ph©n

c«ng hîp lý víi tr¸ch nhiÖm rµnh m¹ch. Sù ph©n c«ng bao gåm theo chiÒu ngang(chuyªn m«n ho¸) vµ theo chiÒu däc (ph©n cÊp theo nguyªn t¾c bËc thang).

c- NhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm ph¶i t­¬ng xøng víi quyÒn h¹n. X¸c ®Þnh râ c¸c lo¹itr¸ch nhiÖm: tr¸ch nhiÖm tËp thÓ, tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n, tr¸ch nhiÖm liªn ®íi vµ

tr¸ch nhiÖm cuèi cïng (theo kÕt qu¶ cuèi cïng mµ môc tiªu chung ®· ®Ò ra).QuyÒn h¹n ph¶i võa ®ñ.

d- X¸c lËp vµ xö lý ®óng ®¾n c¸c mèi quan hÖ chøc n¨ng (®óng tuyÕn, æn ®Þnhth­êng xuyªn hay t¹m thêi, ranh giíi tr¸ch nhiÖm, chÕ ®é vµ lÒ lèi lµm viÖc).

e- B¶o ®¶m cung cÊp th«ng tin qua l¹i ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi, trung thùc vµ tin cËy. HÖthèng th«ng tin ph¶i cã nhiÒu chiÒu vµ lu«n th«ng suèt, nhanh nh¹y, chÝnh x¸c.

f- Cã sù kiÓm tra kÞp thêi ë mäi kh©u ®Ó kiÓm chøng viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô; qua®ã xö lý c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh, thóc ®Èy tiÕn ®é vµ ®óc kÕt kinh nghiÖm.

g- T¹o sù hîp t¸c g¾n bã gi÷a c¸c kh©u, c¸c cÊp, c¸c thµnh viªn trong tæ chøc,h­íng vµo môc tiªu chung (thùc hiÖn qua hai lo¹i quan hÖ tæ chøc: chÝnh thøc vµkh«ng chÝnh thøc).

h- TuyÓn chän chÆt chÏ vµ bè trÝ sö dông ®óng c¸n bé, nh©n viªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho

mäi ng­êi ph¸t huy cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, kh¶ n¨ng së tr­êng, tÝnh n¨ng®éng s¸ng t¹o; kh«ng ngõng ph¸t triÓn vÒ phÈm chÊt vµ n¨ng lùc. Cã tÇm nh×n xatrong viÖc chuÈn bÞ nguån nh©n lùc. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Çy ®ñ ®èi víi ng­êilao ®éng, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy lµm viÖc tèt.

Nguyªn t¾c cao nhÊt trong tæ chøc doanh nghiÖp lµ: tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm(trong khu«n khæ thÓ chÕ), cã hiÖu lùc qu¶n lý cao ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt.

44

3.4- Khi thiÕt kÕ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý ph¶i xem xÐt c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng trùc

tiÕp vµ gi¸n tiÕp ®Õn sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu, chñ yÕu lµ:

- Môc tiªu vµ chiÕn l­îc cña doanh nghiÖp (tæ chøc ph¶i ®¸p øng).

- Quy m« vµ møc ®é phøc t¹p cña tæ chøc (liªn quan ®Õn c¸c mèi quan hÖ réng hay

hÑp, møc ®é chuyªn m«n ho¸).

- Kü thuËt, c«ng nghÖ mµ doanh nghiÖp øng dông (kÓ c¶ c«ng nghÖ qu¶n lý).

- M«i tr­êng víi møc ®é diÔn biÕn (m«i tr­êng kinh doanh æn ®Þnh th× c¬ cÊu tæ chøcæn ®Þnh; m«i tr­êng cã nhiÒu biÕn ®éng th× c¬ cÊu tæ chøc ph¶i cã tÝnh mÒm dÎo.

- TriÕt lý, t­ t­ëng qu¶n lý cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp (xu h­íng qu¶n lý tËp trung

hoÆc xu h­íng qu¶n lý d©n chñ).

- Tr×nh ®é n¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý (tr×nh ®é cao th× ­a m« h×nh qu¶n lý më,cã ph©n cÊp m¹nh).

- §Þa bµn ho¹t ®éng (ph¹m vi ®Þa bµn thay ®æi th× ®ßi hái c¬ cÊu tæ chøc ph¶i thay®æi phï hîp, bè trÝ l¹i lao ®éng).

Cã nhiÒu lo¹i h×nh c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý, tiÓu biÓu lµ:

a- C¬ cÊu trùc tuyÕn

Ng­êi qu¶n lýchung

Ng­êi ®iÒuhµnh tuyÕn 1

Tæ chøcthµnh viªn

§¬nvÞ1

§¬nvÞ2

§¬nvÞ3

Ng­êi ®iÒu hµnhtuyÕn 2

§¬n vÞ trùc tiÕps¶n xuÊt - dÞch vô … … …

S¬ ®å 3C¬ cÊu trùc tuyÕn

45

§Æc ®iÓm cña c¬ cÊu trùc tuyÕn lµ:

- Mçi cÊp qu¶n lý bªn d­íi chØ cã mét thñ tr­ëng cÊp trªn trùc tiÕp.

- Mèi quan hÖ chØ ®¹o theo chiÒu däc (cßn quan hÖ ngang lµ quan hÖ phèi hîp -

cïng phôc tïng).

- Thñ tr­ëng mçi cÊp tù m×nh ®iÒu hµnh, kh«ng cã c¸c c¬ quan chøc n¨ng gióp

viÖc (cã thÓ cã trî lý).

- Th«ng tin qu¶n lý chØ truyÒn dÉn theo chiÒu däc trªn - d­íi, trùc tiÕp qua tõng

cÊp (kh«ng v­ît cÊp).

Lo¹i h×nh c¬ cÊu nµy cã ­u ®iÓm lµ tu©n thñ chÕ ®é thñ tr­ëng, t¹o ra sù thèng

nhÊt tËp trung trong ®iÒu hµnh; chÕ ®é tr¸ch nhiÖm râ rµng; th«ng tin nhanh nh¹y; tû lÖ

gi¸n tiÕp thÊp. Chñ yÕu ®­îc ¸p dông ë doanh nghiÖp cã quy m« nhá, s¶n phÈm ®¬n

gi¶n, tÝnh chÊt s¶n xuÊt liªn tôc; hoÆc ¸p dông ë cÊp thÊp.

C¬ cÊu nµy ®ßi hái ng­êi qu¶n lý cã tr×nh ®é toµn diÖn, tÝnh quyÕt ®o¸n cao. CÇn

chuyÓn giao mét phÇn quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cho cÊp d­íi chñ ®éng s¸ng t¹o. Víi tÝnh

chÊt kinh doanh phøc t¹p h¬n, cÇn cã mét sè phã gi¸m ®èc vµ trî lý tõng mÆt.

b- C¬ cÊu chøc n¨ng:

Nguyªn lý cña c¬ cÊu nµy lµ mçi cÊp d­íi ®ång thêi chÞu sù chØ ®¹o vÒ tõng mÆt

qu¶n lý cña nhiÒu cÊp trªn trùc tiÕp (nh­ c¸c phßng, ban chøc n¨ng) song l¹i lµ nh÷ng c¬

quan chØ ®¹o kh«ng toµn diÖn.

Víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh t­¬ng ®èi phøc t¹p (doanh nghiÖp võa), c¬ cÊu

nµy cã hiÖu qu¶ h¬n c¬ cÊu trùc tuyÕn. Ng­êi thñ tr­ëng ë mçi cÊp ®­îc sù gióp søc bëi

c¸c phô t¸ lµ chuyªn gia giái tõng mÆt qu¶n lý, kh«ng ph¶i tù m×nh qu¸n xuyÕn s©u, chØ

bao qu¸t chung. Tuy nhiªn, cã nh­îc ®iÓm lµ quyÒn lùc bÞ ph©n t¸n, chÕ ®é thñ tr­ëng

thiÕu triÖt ®Ó, sù phèi hîp c¸c mÆt qu¶n lý víi nhau cã khã kh¨n (nhÊt lµ khi cã nhiÒu

®Çu mèi), gi¸m ®èc dÔ quan liªu, cã thÓ dÉn ®Õn xu h­íng côc bé, b¶n vÞ. Do ®ã, th­êng

Ýt sö dông thuÇn tuý kiÓu c¬ cÊu nµy.

46

c- C¬ cÊu kÕt hîp trùc tuyÕn vµ chøc n¨ng:

Ng­êi qu¶n lý ë mçi cÊp (gi÷a hä cã quan hÖ chØ ®¹o trùc tuyÕn) ®­îc sù gióp viÖc

cña c¸c phßng, ban chøc n¨ng vÒ tõng lÜnh vùc qu¶n lý ®Ó chuÈn bÞ ra quyÕt ®Þnh, h­íng dÉn

vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. C¸c phßng, ban kh«ng cã quyÒn ra lÖnh trùc tiÕp cho

cÊp d­íi. C¬ cÊu nµy t¹o mét khung hµnh chÝnh v÷ng ch¾c ®Ó qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu

lùc vµ cã hiÖu qu¶, do thñ tr­ëng ®­îc chuÈn bÞ kü cho c¸c quyÕt ®Þnh, cÊp d­íi ®­îc h­íng

dÉn cô thÓ song quyÒn lùc vÉn tËp trung. Nh­îc ®iÓm lµ thñ tr­ëng ph¶i dµnh thêi gian lµm

viÖc víi nhiÒu ®Çu mèi vµ ph¶i gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a bé phËn trùc tuyÕn vµ bé phËn

chøc n¨ng; bé m¸y cång kÒnh, c¸ch bøc.

Ng­êi qu¶n lý chung

Ng­êi qu¶n lý chøcn¨ng A

Ng­êi qu¶n lýchøc n¨ng B

§¬nvÞ1

§¬nvÞ2

§¬nvÞ3

Ng­êi qu¶n lýchøc n¨ng C

... … …

S¬ ®å 4C¬ cÊu chøc n¨ng

… … …

Ng­êi qu¶n lý chung

§¬n vÞ1

§¬n vÞ2

§¬n vÞ3

……. ……. …….

S¬ ®å 5C¬ cÊu kÕt hîp trùc tuyÕn - chøc n¨ng

Ng­êi ®iÒuhµnh tuyÕn 1

Phßng chøcn¨ng A

Phßng chøcn¨ng C

Ng­êi ®iÒuhµnh tuyÕn 2

Phßng chøcn¨ng B

47

T­¬ng tù c¬ cÊu nµy lµ kiÓu c¬ cÊu trùc tuyÕn - tham m­u, thùc chÊt lµ c¬ cÊutrùc tuyÕn më réng. Ng­êi thñ tr­ëng ë mçi cÊp vÉn chØ ®¹o theo tuyÕn, song ®­îc métnhãm chuyªn gia tham m­u vÒ tõng lÜnh vùc thay cho c¸c phßng, ban chøc n¨ng trongc¬ cÊu trùc tuyÕn - chøc n¨ng. Tham m­u lµ cè vÊn, t­ vÊn (vÒ th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ t×nhh×nh vµ vÒ c¸c ph­¬ng ¸n xö lý), kh«ng h­íng dÉn vµ kiÓm tra cÊp d­íi. ¦u ®iÓm lµ®¶m b¶o chÕ ®é thñ tr­ëng song vÉn sö dông ®­îc trÝ tuÖ cña chuyªn gia ®Ó cã quyÕt®Þnh ®óng ®¾n. C¬ cÊu nµy kh«ng thÝch hîp cho c¸c c«ng ty lín (®ßi hái ph©n c«ngchuyªn m«n ho¸ cao trong lao ®éng qu¶n lý). S¬ víi c¬ cÊu trùc tuyÕn - chøc n¨ng, c¬cÊu nµy cã bé m¸y tinh gän h¬n.

d- C¬ cÊu theo s¶n phÈm, kh¸ch hµng, thÞ tr­êng:

Th­êng ®­îc ¸p dông ®èi víi c¸c tæ hîp c«ng ty cã s¶n phÈm ®a d¹ng vµ thÞtr­êng réng trªn nhiÒu ®Þa bµn kh¸c nhau; nh»m thÝch øng víi c¸c c¬ héi vµ nguy c¬c¹nh tranh ë tÇm réng lín.

¦u ®iÓm lµ: thÝch øng linh ho¹t víi thÞ tr­êng (ë xa trung t©m qu¶n lý); t¹o sùliªn kÕt theo chiÒu s©u (qua chuyªn m«n ho¸ trong hÖ thèng qu¶n lý); tËp trung vµonh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô, kh¸ch hµng, thÞ tr­êng ®Æc biÖt; t¹o sù c¹nh tranh gi÷a c¸c®¬n vÞ thµnh viªn cña tæ hîp c«ng ty.

Nh­îc ®iÓm lµ: cã xu h­íng qu¸ mÒm dÎo trong qu¸ tr×nh qu¶n lý; cã thÓ trïnglÆp gi÷a c¸c chi nh¸nh trong khi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò t­¬ng tù; cã thÓ x¶y ra tranh chÊptrong viÖc chia sÎ c¸c nguån lùc trong c¸c dù ¸n chung (khi cÇn ­u tiªn ®Ó ®èi phã víith¸ch thøc chung); kh«ng t¹o ®­îc c¬ së chung cho viÖc ®µo t¹o nh©n lùc cã tr×nh ®écao…

Tæng gi¸m ®èc

Phã TG§nghiªn cøuph¸t triÓn

Phã TG§marketing

Phã TG§ s¶nxuÊt

Phã TG§ tµichÝnh

Gi¸m ®èc nhãm s¶nphÈm A

Gi¸m ®èc nhãm s¶nphÈm B

Gi¸m ®èc nhãm s¶nphÈm C

S¬ ®å 6C¬ cÊu tæ chøc theo s¶n phÈm

48

®- C¬ cÊu theo ma trËn (theo bµn cê):

Ngoµi c¸c cÊp theo trùc tuyÕn vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng, ng­êi qu¶n lý

cao nhÊt cßn ®­îc sù trî gióp cña nh÷ng ng­êi qu¶n lý ®Ò ¸n (hay s¶n phÈm). Ng­êi

qu¶n lý doanh nghiÖp ph©n bè c¸c nguån lùc cho c¸c ®Ò ¸n, c¸c ch­¬ng tr×nh theo chiÕn

l­îc chung vµ c¸c môc tiªu kh¸c nhau cña doanh nghiÖp. Mçi bé phËn trong c¸c cÊp

trùc tuyÕn vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®­îc g¾n kÕt víi viÖc thùc hiÖn mét ®Ò ¸n (mét s¶n

phÈm) trªn mét ®Þa bµn nhÊt ®Þnh. Sau khi hoµn thµnh, c¸c bé phËn ®ã l¹i trë vÒ vai trß,

chøc n¨ng cò.

Tæng gi¸m ®èc

Phã TG§nguån

nh©n lùc

Phã TG§marketing

Phã TG§ s¶nxuÊt

Phã TG§ tµichÝnh

Gi¸m ®ècB¾c Mü

Gi¸m ®ècViÔn §«ng

Gi̧ m ®èc Ch©u Phi vµTrung §«ng

S¬ ®å 7C¬ cÊu tæ chøc theo thÞ tr­êng

Ng­êi qu¶n lý doanh nghiÖp

Ng­êi®iÒu hµnh

Ng­êi®iÒu hµnh

C¬ quanchøc n¨ng A

C¬ quanchøc n¨ng B

Qu¶nlý ®Ò¸n 1

Qu¶nlý ®Ò¸n 1

Môctiªu 1

Môctiªu 2

S¬ ®å 8C¬ cÊu theo ma trËn

49

¦u ®iÓm lµ: cã tÝnh n¨ng ®éng, dÔ dµng bè trÝ l¹i nh©n lùc tõ ®Ò ¸n nµy sang ®Ò ¸n kh¸c,

sö dông ng­êi cã hiÖu qu¶ h¬n; h×nh thµnh vµ gi¶i thÓ c¬ cÊu nhanh; cho phÐp thùc hiÖn

cïng mét lóc nhiÒu dù ¸n, nhiÒu lo¹i s¶n phÈm vµ dÞch vô.

Nh­îc ®iÓm lµ: dÔ x¶y ra tranh chÊp, v­íng m¾c gi÷a c¸c ng­êi phô tr¸ch víi

nh©n viªn thõa hµnh, ®ßi hái cã nh÷ng quy ®Þnh trong ®iÒu lÖ, thÓ thøc, quy t¾c thËt râ

rµng, chÆt chÏ.

C¬ cÊu nµy th­êng ®­îc ¸p dông trong c¸c c«ng ty lín, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c

tr­êng ®¹i häc.

e- C¬ cÊu hçn hîp:

Phèi hîp ®a d¹ng c¸c kiÓu c¬ cÊu kÓ trªn; ¸p dông khi quy m«, tÝnh ®a ngµnh, ®a

h×nh thøc së h÷u cña doanh nghiÖp t¨ng cao. Nã cã thÓ tËp hîp c¸c c«ng ty theo chiÒu

däc hoÆc chiÒu ngang; tõng ®¬n vÞ thµnh viªn hoµn toµn ®éc lËp nh­ng gãp chung c¸c

nguån lùc ®Ó thùc hiÖn môc tiªu lín.

Nh­îc ®iÓm lµ: khi quy m« hîp nhÊt cµng lín th× c¸c nguån lùc cµng bÞ dµn

máng, dÉn ®Õn t¨ng chi phÝ qu¶n lý. Nã ®ßi hái nhµ qu¶n lý cao nhÊt ph¶i cã tr×nh ®é

chuyªn m«n vÒ nhiÒu lÜnh vùc ®Ó ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc ®óng (cã thÓ h¹n chÕ nh­îc

®iÓm nµy b»ng c¸ch ph©n quyÒn m¹nh h¬n cho cÊp d­íi).

Héi ®ång qu¶n trÞ

Tæng Gi¸m ®èc

Ban KiÓm so¸t

Phã TG§tµi chÝnh

Phã TG§s¶n xuÊt

Phã TG§xuÊt nhËp khÈu

Phã TG§tæ chøc, hµnh chÝnh

G§ Ctyliªn doanh

G§ Ctys¶n xuÊt

G§ Ctyth­¬ng m¹i

G§ CtydÞch vô

G§ ng©nhµng TMCP

G§ Cty kinhdoanh nhµ

S¬ ®å 9C¬ cÊu tæ chøc hçn hîp

Ban tham m­u Tæng c«ng ty

50

3.5- Sù ph©n chia quyÒn lùc

a- Lùa chän ®­îc c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý phï hîp lµ c¨n cø quan träng cho viÖc

ph©n chia quyÒn lùc trong qu¶n lý doanh nghiÖp. QuyÒn lùc lµ c«ng cô quyÕt ®Þnh ®Ó

thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý. Ph©n chia quyÒn lùc kh«ng ®óng ®¾n sÏ lµm yÕu hiÖu

lùc qu¶n lý, thËm chÝ g©y rèi lo¹n trong tæ chøc.

QuyÒn lùc trong mét tæ chøc lµ møc ®é ®éc lËp trong ho¹t ®éng qu¶n lý dµnh

cho mçi chøc vô ®Ó cã thÓ ra c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ b¶o ®¶m hiÖu lùc cña quyÕt ®Þnh.

Mçi cÊp qu¶n lý ®Òu ®­îc giao mét phÇn quyÒn lùc gäi lµ quyÒn h¹n (quyÒn lùc cã giíi

h¹n) t­¬ng xøng víi chøc n¨ng, nhiÖm vô ®Ó ®¶m b¶o hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm.

PhÇn quyÒn lùc ®­îc ph©n chia ph¶i ®¶m b¶o võa ®ñ cho ng­êi sö dông. NÕu

thiÕu, sÏ kh«ng hoµn thµnh ®­îc nhiÖm vô vµ do ®ã kh«ng thÓ quy tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ

vÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn, hiÖu lùc qu¶n lý bÞ h¹n chÕ, thËm chÝ mÊt hiÖu lùc. NÕu giao qu¸

nhiÒu quyÒn lùc sÏ t¹o c¬ héi cho sù ®éc ®o¸n, chuyªn quyÒn; lÊn vµo quyÒn h¹n cña

ng­êi kh¸c vµ lµm thui chét tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña cÊp d­íi.

Sù ph©n chia quyÒn lùc th­êng ®­îc thùc hiÖn theo hai h­íng: tËp trung quyÒn

lùc vµ ph©n quyÒn. TËp trung quyÒn lùc lµ c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn n¾m toµn bé quyÒn

lùc (hoÆc c¸c quyÒn quan träng) ®Ó cÊp d­íi thõa hµnh mét c¸ch hoµn toµn thô ®éng.

¦u thÕ cña tËp trung quyÒn lùc lµ t¹o ®­îc sù thèng nhÊt ý chÝ vµ hµnh ®éng b»ng mét

kû c­¬ng cøng r¾n; qu¸ tr×nh thùc hiÖn cã thÓ diÔn ra nhanh gän. Tuy nhiªn, nã ®ßi hái

n¨ng lùc qu¶n lý võa bao qu¸t võa s©u cña cÊp trªn, rÊt dÔ ph¹m sai lÇm khi c«ng viÖc

phøc t¹p vµ kh«ng khai th¸c ®­îc trÝ tuÖ, tÝnh s¸ng t¹o, sù høng thó cña cÊp d­íi.

Ph©n quyÒn lµ xu h­íng ph©n t¸n c¸c quyÒn ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý, lµ c¬ së cho

viÖc x¸c ®Þnh vµ giao quyÒn h¹n cho mçi cÊp. Th­êng kh«ng thÓ cã sù ph©n quyÒn tuyÖt

®èi, mµ ph¶i cã møc ®é tèi ­u. Ph©n quyÒn lµ viÖc t¹o cho mçi ng­êi cã quyÒn hµnh

nhÊt ®Þnh ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm ®­îc giao.

Møc ®é ph©n quyÒn phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn sau:

- Quy m« cña tæ chøc cµng lín th× møc ®é ph©n quyÒn cµng cÇn t¨ng ®Ó cÊp trªn

chØ n¾m nh÷ng vÊn ®Ò lín quan träng nhÊt, kh«ng thÓ trùc tiÕp xö lý c¸c viÖc cô

thÓ. Ph©n quyÒn m¹nh cho cÊp d­íi sÏ gióp cho viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh nhanh

nh¹y h¬n, s¸t thùc tÕ h¬n vµ chØ ®¹o thùc hiÖn cã hiÖu lùc h¬n.

- TÇm quan träng cña nhiÖm vô vµ quyÕt ®Þnh qu¶n lý cµng xuèng cÊp d­íi cµng

gi¶m, do ®ã cÇn giao quyÒn quyÕt ®Þnh cho cÊp d­íi; ng­îc l¹i cÊp trªn cÇn n¾m

quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c nhiÖm vô quan träng h¬n, phøc t¹p h¬n, cã tÇm xa h¬n.

51

N¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý cÊp d­íi cµng cao th× cµng cã ®iÒu kiÖn ph©n

quyÒn m¹nh h¬n víi ®é tin cËy cao h¬n.

ViÖc giao phã quyÒn h¹n cã thÓ thùc hiÖn b»ng v¨n b¶n (uû quyÒn chÝnh thøc),

hay truyÒn miÖng trùc tiÕp (uû quyÒn mÆc nhiªn) theo cÊp bËc ®Ó xö lý c¸c t×nh huèng

liªn quan ®Õn chøc n¨ng nhiÖm vô. Khi giao quyÒn ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau:

a- Giao quyÒn theo môc tiªu: trang bÞ cho ng­êi thùc hiÖn mét c«ng cô quyÒn lùc

®ñ ®Ó hä cã thÓ chñ ®éng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt nh»m ®¹t ®­îc môc

tiªu (kÕt qu¶ cuèi cïng).

b- Giao quyÒn theo chøc n¨ng: c¸c quyÒn lùc ®­îc giao ph¶i øng víi chøc n¨ng

mµ tõng cÊp cÇn thùc hiÖn. Giao quyÒn ngoµi chøc n¨ng sÏ g©y ra sù lÉn lén,

“lÊn s©n” cña bé phËn kh¸c.

c- Ph©n quyÒn theo cÊp bËc (nguyªn t¾c bËc thang): mçi cÊp qu¶n lý cÇn cã quyÒn

h¹n víi møc ®é kh¸c nhau øng víi tÇm tr¸ch nhiÖm, liªn quan ®Õn chuçi c¸c

quan hÖ theo trùc tuyÕn cã thø bËc trong hÖ thèng qu¶n lý.

d- §¶m b¶o sù thèng nhÊt trong mÖnh lÖnh: c¸c quyÕt ®Þnh cña cÊp d­íi (theo

quyÒn h¹n ®­îc giao) chØ lµ cô thÓ ho¸ c¸c quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn ®èi víi mçi

nhiÖm vô, hoÆc nÕu lµ s¸ng kiÕn riªng th× còng ®Ó nh»m phôc vô viÖc thùc hiÖn

quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn; kh«ng ®­îc tr¸i ng­îc.

e- Giao quyÒn ph¶i t­¬ng xøng víi tr¸ch nhiÖm: kh«ng uû quyÒn cho cÊp d­íi

qu¸ møc ®Ó trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm; mÆt kh¸c cÊp d­íi khi ®­îc giao quyÒn ph¶i

sö dông ®óng quyÒn ®ã ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶

c«ng viÖc. QuyÒn h¹n ph¶i t­¬ng xøng víi tr¸ch nhiÖm.

3.6- Qu¶n lý nh©n sù lµ mét bé phËn rÊt quan träng trong chøc n¨ng qu¶n lý tæ

chøc. §ã lµ toµn bé c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn con ng­êi trong mét tæ chøc. Tõ kho¶ng

10 n¨m gÇn ®©y, ng­êi ta sö dông kh¸i niÖm “qu¶n lý tµi nguyªn nh©n lùc” (Human

resource management) víi ý nghÜa mang tÇm chiÕn l­îc, coi nh©n lùc lµ mét lo¹i tµi

nguyªn quý gi¸ cÇn khai th¸c vµ ph¸t triÓn. Tµi nguyªn nh©n lùc bao gåm mäi c¸ nh©n

tham gia ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ë c¸c vÞ trÝ lµm viÖc kh¸c nhau: qu¶n lý - ®iÒu

hµnh, chuyªn gia, nh©n viªn t¸c nghiÖp, lao ®éng s¶n xuÊt - dÞch vô.

a- Qu¶n lý nh©n sù gåm c¸c viÖc: x¸c ®Þnh cung - cÇu, tuyÓn mé vµ tuyÓn chän,

bè trÝ sö dông, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn, ®·i ngé vµ xö lý c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng. Môc

tiªu cña qu¶n lý nh©n sù lµ cung cÊp cho c¸c kh©u ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp mét lùc

l­îng lao ®éng (trÝ ãc vµ ch©n tay) víi chÊt l­îng tèt ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c nhiÖm

52

vô. Nã ph¶i t¹o ®­îc hÖ thèng hîp t¸c lµm viÖc qua ph©n c«ng hîp lý, ph¸t huy tèi ®a

n¨ng lùc cña mçi ng­êi nh»m ®¶m b¶o hoµn thµnh tèt c¸c môc tiªu tr­íc m¾t còng nh­

l©u dµi cña doanh nghiÖp.

Qu¶n lý nh©n sù lµ tr¸ch nhiÖm cña mäi cÊp qu¶n lý, tr­íc hÕt lµ thñ tr­ëng. Tuy nhiªn,

víi néi dung phong phó vµ phøc t¹p cña nã, ng­êi qu¶n lý doanh nghiÖp kh«ng thÓ tù

m×nh gi¶i quyÕt mäi c«ng viÖc. Cã hai ph­¬ng diÖn qu¶n lý nh©n sù:

- Ph­¬ng diÖn thùc tÕ trùc tiÕp g¾n víi viÖc ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng trong ®¬n

vÞ, ph¶i do thñ tr­ëng c¸c cÊp n¾m bao qu¸t ®Ó xö lý kÞp thêi, ®ång thêi cã c¸c

dù tÝnh ë tÇm chiÕn l­îc cho t­¬ng lai l©u dµi cña doanh nghiÖp.

- Ph­¬ng diÖn thÓ chÕ, vËn dông luËt ph¸p vµ c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é chung cña

Nhµ n­íc liªn quan ®Õn con ng­êi còng nh­ c¸c quy ®Þnh hîp thøc cña riªng

doanh nghiÖp (®iÒu lÖ, quy chÕ, tiªu chuÈn, ®Þnh møc…). §ã lµ nhiÖm vô cña c¬

quan chøc n¨ng vÒ qu¶n lý nh©n sù, gåm c¸c viÖc: chuÈn bÞ ho¹ch ®Þnh (chiÕn

l­îc, kÕ ho¹ch), cung cÊp th«ng tin, chuÈn bÞ c¸c quyÕt ®Þnh vÒ nh©n sù, h­íng

dÉn c¸c cÊp thùc hiÖn, lµm c¸c dÞch vô vÒ nh©n sù (tuyÓn dông, ®µo t¹o, tr¶

l­¬ng, phóc lîi, hîp ®ång,…) xö lý cô thÓ c¸c vÊn ®Ò hµng ngµy vÒ nh©n sù vµ

kiÓm tra, ®¸nh gi¸.

C¸c doanh nghiÖp cÇn cã Phßng (hoÆc Ban) qu¶n lý nh©n sù hoÆc cã thÓ lµ

Phßng (Ban) tæ chøc - nh©n sù nÕu quy m« nhá.

b- Ng­êi qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i kh«ng chØ gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc

th«ng th­êng vÒ nh©n sù, mµ cÇn quan t©m ®Õn xu h­íng míi vµ nh÷ng th¸ch thøc

®ang ®­îc ®Æt ra ®Ó cã tÇm nh×n chiÕn l­îc; tõ ®ã chñ ®éng chuÈn bÞ. Cã nh÷ng vÊn ®Ò

ch­a thùc sù lµ th¸ch thøc tr­íc m¾t ë ViÖt Nam, song trong mét t­¬ng lai kh«ng xa sÏ

trë thµnh vÊn ®Ò nan gi¶i. §ã lµ:

- Víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ vµ v¨n ho¸ - x· héi, ho¹t ®éng kinh

doanh ngµy cµng ®ßi hái cao ®èi víi ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý, chuyªn gia vµ c«ng

nh©n vÒ tr×nh ®é, kü n¨ng vµ phong c¸ch. Lùc l­îng lao ®éng kh«ng ®­îc ®µo

t¹o ®Çy ®ñ sÏ bÞ ®µo th¶i, khã t×m ®­îc viÖc lµm. Lao ®éng gi¶n ®¬n víi gi¸ rÎ

còng kh«ng cßn hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t­ nh­ tr­íc ®©y n÷a. Sù c¹nh tranh vÒ lao

®éng lµnh nghÒ ®ang diÔn ra, ®ßi hái cã sù ®Çu t­ thÝch ®¸ng vµo viÖc chuÈn bÞ

nguån nh©n lùc cã kh¶ n¨ng lµm chñ c«ng nghÖ cao vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý

hiÖn ®¹i.

Cïng víi sù n©ng cao møc sèng vµ lèi sèng trong x· héi, nhu cÇu cña ng­êi lao

®éng còng ngµy cµng cao. Ng­êi lao ®éng kh«ng chØ lo nhu cÇu vËt chÊt ®ñ sèng (®Ó

53

duy tr× vµ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng), mµ cßn cã nh÷ng nhu cÇu vÒ tinh thÇn trong tæng

thÓ “phong c¸ch sèng cã môc ®Ých” víi sù tù kh¼ng ®Þnh m×nh; cã niÒm vui vµ høng thó

trong lao ®éng vµ sinh ho¹t. ë ViÖt Nam, víi ®Þnh h­íng XHCN cßn ph¶i t¹o cho ng­êi

lao ®éng vÞ trÝ thùc sù lµm chñ ®Êt n­íc, ph¸t triÓn toµn diÖn con ng­êi trong mét ®Êt

n­íc giµu m¹nh, mét x· héi d©n chñ, c«ng b»ng vµ v¨n minh.

- Sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ s¶n xuÊt dÉn tíi qu¸ tr×nh tù ®éng ho¸, robot ho¸ sÏ lµm

cho c«ng nh©n nhµm ch¸n víi c«ng viÖc ®¬n ®iÖu; khiÕn n¨ng suÊt lao ®éng

gi¶m (t­¬ng ®èi) vµ h¹n chÕ tÝnh s¸ng t¹o, thËm chÝ n¶y sinh nh÷ng m©u thuÉn

trong qu¶n lý. §iÒu nµy chi phèi h­íng ®µo t¹o c«ng nh©n tõ chuyªn s©u vµ nÆng

vÒ c¬ b¾p cïng sù khÐo tay sang lao ®éng tæng hîp cã trÝ tuÖ.

- Sù c¨ng th¼ng trong lao ®éng lµ mét héi chøng cña nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, trë

thµnh mét lo¹i bÖnh nghÒ nghiÖp nguy hiÓm; khiÕn n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m sót,

tuæi thä rót ng¾n, dÔ g©y tai n¹n, lµm cho bÇu kh«ng khÝ lao ®éng nÆng nÒ. §iÒu

nµy ®Æc biÖt ®¸ng lo ng¹i víi thÓ lùc h¹n chÕ vµ thãi quen lµm viÖc “tho¶i m¸i”

cña ng­êi ViÖt Nam do nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng ®Ó l¹i. Trong qu¶n lý, cÇn chó ý

c¸c gi¶i ph¸p tõ viÖc lµm thªm giê, t¨ng ca kÝp, ®æi viÖc ®Õn sù ch¨m sãc søc

khoÎ, ph­¬ng tiÖn an toµn, gi¸o dôc phong c¸ch lao ®éng…

- ë ViÖt Nam, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang ®øng tr­íc t×nh tr¹ng hiÖu qu¶thÊp, søc c¹nh tranh kÐm, thua lç kÐo dµi; dÉn ®Õn yªu cÇu ph¶i s¾p xÕp l¹i (baogåm thu hÑp s¶n xuÊt, chuyÓn h­íng kinh doanh, cæ phÇn ho¸, s¸p nhËp, gi¶ithÓ), khiÕn l­îng lao ®éng d­ thõa sÏ t¨ng rÊt lín. T×nh h×nh ®ã chñ yÕu ph¶igi¶i quyÕt tõ c¸c gi¶i ph¸p vÜ m«, song tõng doanh nghiÖp còng cÇn cã biÖn ph¸pthiÕt thùc (nh­ t¹o viÖc lµm, ®µo t¹o l¹i, gi¶i quyÕt chÝnh s¸ch x· héi…).

c- Trong qu¶n lý nh©n sù, nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i biÕt c¸c mong muèn, c¸c nhu cÇuchÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng ®Ó cè g¾ng ®¸p øng trong kh¶ n¨ng cho phÐp.

VÒ viÖc lµm vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc, cã c¸c mong muèn:

- Mét viÖc lµm æn ®Þnh, l©u dµi.

- Mét lµm viÖc an toµn (c¶ vÒ tai n¹n vµ bÖnh nghÒ nghiÖp).

- Mét viÖc lµm ®óng kh¶ n¨ng, së tr­êng vµ cã h­íng ph¸t triÓn.

- Mét viÖc lµm võa søc, ®¶m b¶o søc khoÎ l©u dµi.

- Mét viÖc lµm g©y høng thó, kh«ng nhµm ch¸n.

- Mét chÕ ®é lµm viÖc hîp lý cho sinh ho¹t (giê giÊc, ca kÝp, ®i l¹i…).

- Nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt thÝch hîp (vÞ trÝ lµm viÖc, ph­¬ng tiÖn…).

54

VÒ quyÒn lîi c¸ nh©n, cã c¸c ®ßi hái:

- Cã hÖ thèng l­¬ng, tiÒn c«ng hîp lý, c«ng b»ng, t­¬ng xøng cèng hiÕn.

- Cã quü phóc lîi dåi dµo, ph©n phèi c«ng b»ng.

- Cã chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c b¶o hiÓm kh¸c (®­îc ®¶m b¶o).

- §­îc ®èi xö ®óng møc, t«n träng phÈm gi¸ vµ vai trß ng­êi chñ x· héi.

- §­îc ®iÒu khiÓn bëi cÊp trªn gåm nh÷ng ng­êi xøng ®¸ng (vÒ n¨ng lùc, phÈm

chÊt).

- §­îc ®ãng gãp ý kiÕn, ®­îc l¾ng nghe.

- §­îc biÕt râ yªu cÇu vÒ c«ng viÖc ®­îc giao vµ ®­îc ®¸nh gi¸ ®óng.

VÒ c¬ héi ph¸t triÓn, cã c¸c mong muèn:

- C¬ héi ®­îc häc hái kü n¨ng míi, ®­îc ®µo t¹o n©ng cao.

- C¬ héi ®­îc thö th¸ch qua c«ng viÖc khã h¬n, quan träng h¬n.

- C¬ héi ®­îc khen th­ëng, ®Ò b¹t.

- C¬ héi ®­îc n©ng cao møc sèng mäi mÆt.

d- Néi dung chøc n¨ng qu¶n lý nh©n sù gåm c¸c nhiÖm vô chÝnh:

- Ho¹ch ®Þnh vÒ tµi nguyªn nh©n sù.

- Ph©n chia c«ng viÖc vµ ®Þnh chøc danh nh©n sù.

- TuyÓn dông nh©n lùc (gåm tuyÓn mé, tuyÓn chän, bè trÝ sö dông, ®¸nh gi¸).

- Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc (®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, båi d­ìng n©ng cao).

- Tr¶ l­¬ng, tiÒn c«ng, ph©n phèi phóc lîi vµ c¸c trî cÊp.

- Xö lý cô thÓ vÒ nh©n sù (kû luËt vµ khen th­ëng, cho nghØ viÖc vµ th«i viÖc,gi¸ng chøc vµ ®Ò b¹t, thuyªn chuyÓn, thùc hiÖn chÕ ®é vÒ x· héi).

- Gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng (tho¶ ­íc, tranh chÊp, øng xö).

Néi dung cô thÓ cña tõng nhiÖm vô nãi trªn rÊt phong phó, ®­îc ®Ò cËp s©u trongbµi gi¶ng riªng vÒ qu¶n lý nh©n sù (c¸c Phßng, Ban qu¶n lý vÒ nh©n sù cÇn n¾m v÷ng ®ÓchuÈn bÞ cho gi¸m ®èc quyÕt ®Þnh vµ h­íng dÉn c¸c cÊp d­íi thùc hiÖn, hoÆc trùc tiÕpxö lý). Trong bµi gi¶ng nµy chØ l­u ý mét sè ®iÓm cÇn thiÕt ®èi víi nhµ qu¶n lý.

- Ho¹ch ®Þnh vÒ tµi nguyªn nh©n lùc lµ tiÕn tr×nh ph©n tÝch, dù b¸o nhu cÇu vµchuÈn bÞ mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c viÖc vÒ nh©n sù ®Ó ®¶m b¶o cung cÊp lùc

55

l­îng lao ®éng ®ñ sè l­îng, chñng lo¹i, chÊt l­îng; ph©n bè hîp lý cho c¸c kh©utrong doanh nghiÖp, nh»m ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña c¸c chøc n¨ng qu¶n lý theomôc tiªu ®· ®Þnh. C¸c viÖc ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong chiÕn l­îc, kÕ ho¹ch, ch­¬ngtr×nh víi møc thêi h¹n kh¸c nhau. ChiÕn l­îc cã tÇm nh×n xa, kÕ ho¹ch ¸p dôngcho mét vµi n¨m, ch­¬ng tr×nh cho mét môc tiªu cã thêi h¹n.

- Ph©n chia c«ng viÖc lµ tiÕn tr×nh x¸c ®Þnh mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c nhiÖm vô vµ

kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña mét tæ chøc. Nã m« t¶ vµ ghi

nhËn môc tiªu cô thÓ cña mçi nhiÖm vô, n¬i thùc hiÖn, thêi gian ph¶i hoµn thµnh,

c¸ch lµm, c¸c kü n¨ng cÇn thiÕt, c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó hoµn thµnh tr¸ch

nhiÖm ®­îc giao. Tõ sù ph©n chia c«ng viÖc mµ ®Þnh ra c¸c chøc danh nh©n sù

trong tæ chøc, g¾n víi ng­êi ®­îc giao nhiÖm vô. Sù ph©n chia c«ng viÖc vµ ®Þnh

chøc danh lµ c¬ së ®Ó dù tÝnh nhu cÇu, tuyÓn dông, ®µo t¹o, ®¸nh gi¸ vµ ®·i ngé

con ng­êi trong doanh nghiÖp.

- TuyÓn dông lao ®éng lµ qu¸ tr×nh thu hót nh©n lùc cã kh¶ n¨ng ®¸p øng c«ng

viÖc vµ sö dông ®óng. TuyÓn dông bao gåm c¸c kh©u: tuyÓn mé (hoÆc chiªu

mé), tuyÓn chän vµ bè trÝ sö dông (héi nhËp vµo m«i tr­êng lµm viÖc).

- Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ qu¸ tr×nh ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, båi d­ìng n©ng cao.

§ã lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc, th­êng xuyªn vµ chñ ®éng b»ng nhiÒu h×nh thøc vµ

ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau phï hîp víi môc tiªu. TiÕn tr×nh ®ã gåm 6 b­íc chÝnh:

x¸c ®Þnh yªu cÇu cÇn thay ®æi (vÒ sè l­îng, lo¹i vµ chÊt l­îng); lùa chän ph­¬ng

ph¸p thÝch hîp; h¹n chÕ c¸c hÖ qu¶ cña sù thay ®æi; triÓn khai c¸c chøc danh

míi; ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶. Trong ®ã, b­íc 1 lµ quan träng nhÊt, phô thuéc tÇm nh×n

cña nhµ qu¶n lý.

- Tr¶ l­¬ng vµ ®·i ngé kh¸c lµ viÖc bï ®¾p søc lao ®éng hao phÝ, t¹o ®éng lùc vËt

chÊt vµ tinh thÇn ®Ó thóc ®Èy lao ®éng tèt; trong ®ã l­¬ng (hoÆc tiÒn c«ng) vµ

tiÒn th­ëng lµ nguån ®éng viªn c¬ b¶n, thiÕt thùc nhÊt. Ngoµi ra, c¸c nguån thu

nhËp tõ phóc lîi, b¶o hiÓm, trî cÊp x· héi, c¸c c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn, c¸c ®iÒu kiÖn

lµm viÖc vµ bÇu kh«ng khÝ trong m«i tr­êng lµm viÖc còng hÕt søc quan träng.

Cã thÓ chia ra 2 lo¹i chÝnh: ®·i ngé vÒ tµi chÝnh (trùc tiÕp, gi¸n tiÕp) vµ ®·i ngé

phi tµi chÝnh (c«ng viÖc, m«i tr­êng).

§·i ngé tµi chÝnh trùc tiÕp bao gåm: l­¬ng th¸ng, l­¬ng c«ng nhËt (tiÒn c«ng),

tiÒn th­ëng vµ “hoa hång”. §·i ngé tµi chÝnh gi¸n tiÕp bao gåm c¸c chÕ ®é: b¶o hiÓm

56

(c¸c lo¹i), trî cÊp x· héi, phóc lîi, h­u trÝ, an sinh x· héi, ®Òn bï vÒ m«i tr­êng ®éc h¹i,

phô cÊp lµm ngoµi giê vµ ngµy nghØ, èm ®au vµ thai s¶n, trî cÊp ®µo t¹o.

Xö lý vÊn ®Ò nµy ph¶i ®óng luËt ph¸p vµ c«ng b»ng (bao gåm c«ng b»ng víi

bªn ngoµi - t­¬ng quan mÆt b»ng thu nhËp x· héi, vµ c«ng b»ng trong néi bé - kh«ng

thiªn vÞ). CÇn ph¶i nghiªn cøu kü c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn l­¬ng vµ ®·i ngé kh¸c, tãm

t¾t qua s¬ ®å sau:

ViÖc xö lý c¸c vÊn ®Ò nh©n sù cô thÓ (diÔn ra th­êng xuyªn) bao gåm c¸c viÖc: thi

hµnh kû luËt, thuyªn chuyÓn, gi¸ng chøc, ®Ò b¹t, cho nghØ viÖc hoÆc th«i viÖc, cho nghØ

h­u…

Cuèi cïng lµ nhiÖm vô xö lý c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng, bao gåm viÖc th­¬ng

nghÞ tËp thÓ vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng.

Th­¬ng nghÞ tËp thÓ lµ nÒn t¶ng cña mèi t­¬ng quan gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý víi

tËp thÓ ng­êi lao ®éng. ë ®©y, vai trß cña C«ng ®oµn rÊt lín, víi t­ c¸ch lµ ®¹i diÖn lîi

Ých cña ng­êi lao ®éng. KÕt qu¶ c¸c cuéc th­¬ng nghÞ gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý vµ ®¹i diÖn

C«ng ®oµn lµ mét b¶n tho¶ ­íc tËp thÓ (LuËt lao ®éng cã quy ®Þnh trong c¸c ®iÒu tõ 44

®Õn 54). Th­¬ng nghÞ tËp thÓ ®­îc tiÕn hµnh chñ ®éng tõ ®Çu hoÆc khi x¶y ra quan hÖ

c¨ng th¼ng. CÇn ®¶m b¶o ®óng tr×nh tù thñ tôc.

C«ng viÖc§¸nh gi¸ c«ng viÖc

ThÞ tr­êng lao ®éng- Møc l­¬ng trªn thÞ tr­êng- Chi phÝ sinh ho¹t- C«ng ®oµn (vai trß)- X· héi (søc Ðp)- Kh¶ n¨ng nÒn kinh tÕ- LuËt ph¸p, chÝnh s¸ch

Ên ®Þnh møc ®·i ngé Ng­êi lao ®éng- Møc hoµn thµnh c«ng viÖc- Th©m niªn- Kinh nghiÖm- PhÈm chÊt- TiÒm n¨ng ph¸t triÓn

L­¬ngTh­ëng§·i ngé kh¸c

M«i tr­êngdoanh nghiÖp

- ChÝnh s¸ch (néi bé)- C¬ cÊu tæ chøc- Kh«ng khÝ v¨n ho¸- Kh¶ n¨ng chi tr¶

S¬ ®å 10C¸c yÕu tè chÝnh ¶nh h­ëng ®Õn ®·i ngé

57

Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ lao ®éng ®­îc thùc hiÖn khi cã khiÕu n¹i cñang­êi lao ®éng hoÆc khi cã sù tranh chÊp víi doanh nghiÖp kh¸c vÒ lao ®éng. §èi t¸cgi¶i quyÕt cã thÓ chØ lµ C«ng ®oµn (gi¶i quyÕt néi bé doanh nghiÖp), còng cã khi ph¶i cãsù ph©n xö cña Së lao ®éng, cña Toµ ¸n. Víi c¸c tranh chÊp gi÷a c¸c doanh nghiÖp, nÕukh«ng tháa thuËn tay ®«i ®­îc th× nhÊt thiÕt ph¶i dùa vµo c¬ quan thanh tra lao ®énghoÆc Toµ ¸n, nÕu cÇn.

4- Chøc n¨ng ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp (®iÒu hµnh)

Theo H.Fayol, ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp ®­îc coi lµ 2 chøc n¨ng riªng biÖt; trªnthùc tÕ hai yÕu tè ®ã g¾n kÕt víi nhau nh­ mét chøc n¨ng duy nhÊt, gäi lµ chøc n¨ng®iÒu hµnh.

4.1- §iÒu hµnh trong qu¶n lý kinh doanh lµ qu¸ tr×nh khëi ®éng vµ duy tr×guång m¸y ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp theo kÕ ho¹ch; b»ng c¸ch t¸c ®éng lªn ®éngc¬ vµ hµnh vi cña c¸c c¸ nh©n trong doanh nghiÖp ®Ó mçi ng­êi hoµn thµnh nhiÖm vôcña m×nh trong sù liªn kÕt víi nhau nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung. Qu¸ tr×nh ®ã gièngnh­ viÖc cña ng­êi nh¹c tr­ëng chØ huy mét dµn nh¹c giao h­ëng; trong ®ã ph¶i t¹o ra®­îc c¸c ©m thanh hoµ phèi ®óng nhÞp ®iÖu hµi hoµ qua nç lùc cña mçi nh¹c c«ng ®Ó thÓhiÖn ®­îc chñ ®Ò vµ t­ t­ëng cña nh¹c phÈm. Nh¹c tr­ëng lµ trung t©m ®iÒu hµnh.

Qua kh¸i niÖm trªn, cã thÓ thÊy chøc n¨ng ®iÒu hµnh võa t¸c ®éng lªn tõng c¸nh©n, võa t¸c ®éng lªn tËp thÓ ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp. Ng­êi qu¶n lý ph¶it¸c ®éng thÕ nµo ®Ó gióp c¸c c¸ nh©n vµ c¸c nhãm lao ®éng ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng,phèi hîp nhÞp nhµng víi nhau theo mét kÕ ho¹ch chung, cïng nh»m ®¹t tíi môc tiªuchung.

§iÒu hµnh ®ßi hái cã hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý tèt (nhiÒu chiÒu, nhanh nh¹y,chÝnh x¸c, ®¸ng tin cËy); qua ph©n tÝch, xö lý c¸c th«ng tin ®Ó ra c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý®óng ®¾n vµ kÞp thêi; tiÕp ®ã lµ chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn cã hiÖu lùc cao (cã träng ®iÓm,s©u s¸t, nh¹y bÐn, døt ®iÓm) ®Ó ®¹t ®­îc kÕt qu¶ víi hiÖu qu¶ cao. Trong qu¸ tr×nh chØ®¹o thùc hiÖn, ph¶i ph¸t hiÖn c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh vµ kÞp thêi xö lý t×nh huèng; gi¶iquyÕt c¸c v­íng m¾c c¶n trë c«ng viÖc.

C«ng viÖc ®iÒu hµnh còng ®ßi hái xö lý ®óng ®¾n c¸c mèi quan hÖ vÒ tæ chøc,®­îc kh¸i qu¸t thµnh 2 lo¹i quan hÖ c¬ b¶n: quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôc tïng vµ quan hÖphèi hîp - céng t¸c.

4.2- Quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôc tïng lµ mèi quan hÖ chñ yÕu trong mét tæ chøcvíi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a cÊp trªn vµ cÊp d­íi, gi÷a ng­êi phô tr¸ch vµ ng­êi thõa hµnh.T¸c ®éng ®iÒu khiÓn lµ viÖc thùc hiÖn c¸c hµnh vi ®¬n nhÊt cña qu¶n lý ®Ó gi¶i quyÕt c¸cnhiÖm vô ®¬n nhÊt qua c¸c h×nh thøc quyÕt ®Þnh kh¸c nhau, nh­: lÖnh, chØ thÞ, th«ng b¸o(b»ng v¨n b¶n hoÆc truyÒn miÖng). §ã lµ h×nh thøc t¸c ®éng tÝch cùc nhÊt vµ còng linh

58

ho¹t nhÊt trong qu¶n lý; cã hiÖu lùc thi hµnh cao do dùa vµo quyÒn lùc cña tæ chøc (c¨ncø chøc n¨ng, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña mçi cÊp).

Sù ®iÒu khiÓn cã thÓ mang tÝnh hµnh chÝnh (c­ìng chÕ thi hµnh) hoÆc mang tÝnhh­íng dÉn (qua c¬ quan chøc n¨ng). HiÖu lùc thi hµnh cã khi lµ tuyÖt ®èi (ph¶i chÊphµnh v« ®iÒu kiÖn) song còng cã nh÷ng quyÕt ®Þnh cã thÓ ®­îc t¹m ngõng ®Ó xem xÐt®iÒu chØnh khi cÊp d­íi ®Ò nghÞ.

Ra quyÕt ®Þnh lµ hµnh vi quyÕt ®o¸n mang tÝnh s¸ng t¹o cña ng­êi qu¶n lý, tõviÖc ho¹ch ®Þnh (chiÕn l­îc, kÕ ho¹ch, ch­¬ng tr×nh) ®Õn viÖc ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh thùchiÖn. Sù ®óng ®¾n cña quyÕt ®Þnh qu¶n lý phô thuéc viÖc n¾m th«ng tin, ®Ò ra nhiÖm vô®óng vµ lùa chän gi¶i ph¸p ®óng. C¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý cÇn ®¹t c¸c yªu cÇu: cã c¬ sëkh¸ch quan, cã tÝnh ®Þnh h­íng, cã tÝnh hÖ thèng, cã tÝnh linh ho¹t, cã tÝnh cô thÓ vµ cãtÝnh hµnh chÝnh.

Trªn thùc tÕ, kh«ng Ýt tr­êng hîp ng­êi qu¶n lý ra c¸c quyÕt ®Þnh mang tÝnh trùcgi¸c, dùa vµo c¸c quyÕt ®Þnh t­¬ng tù tr­íc ®ã (kinh nghiÖm) hoÆc “tuú c¬ øng biÕn”.Ra c¸c quyÕt ®Þnh trùc gi¸c kh¸ dÔ dµng vµ kÞp thêi, song dÔ ph¹m sai lÇm gi¶n ®¬n, chñquan, kinh nghiÖm chñ nghÜa. Víi c¸c viÖc phøc t¹p vµ míi mÎ, tèt h¬n c¶ lµ ra c¸cquyÕt ®Þnh mang tÝnh logic qua xö lý th«ng tin, luËn chøng, so s¸nh c¸c ph­¬ng ¸n kh¸cnhau ®Ó lùa chän ph­¬ng ¸n tèi ­u (Ýt nh­îc ®iÓm quan träng, cã tÝnh kh¶ thi, hiÖu qu¶cao nhÊt).

ViÖc truyÒn ®¹t quyÕt ®Þnh ph¶i râ rµng (kh«ng thÓ hiÓu sai), néi dung ®Çy ®ñ(c¸c yÕu tè cÇn thiÕt), cã ®Þa chØ chÞu tr¸ch nhiÖm, cã thêi h¹n ph¶i hoµn thµnh, cã c¸c®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh; vµ nÕu cã thÓ nªn gi¶i thÝch tÇm quan träng vµ gîi ý biÖn ph¸p.

S¬ bé ®Ò ranhiÖm vô

Ra quyÕt ®Þnh TruyÒn ®¹tquyÕt ®Þnh

Thu thËp vµxö lý th«ng tin

ChÝnh thøc ®Òra nhiÖm vô

Chän tiªu chuÈn®¸nh gi¸

ChØ ®¹o thùchiÖn

§iÒu chØnhquyÕt ®Þnh

KiÓm tra (thuécchøc n¨ng kh¸c)

Dù kiÕn c¸cph­¬ng ¸n

Lùa chänph­¬ng ¸n tèi ­u

S¬ ®å 11C¸c b­íc ra quyÕt ®Þnh vµ triÓn khai thùc hiÖn quyÕt ®Þnh

59

4.3- Quan hÖ phèi hîp - céng t¸c: lµ quan hÖ theo chiÒu ngang gi÷a c¸c bé phËn cïng

cÊp, gi÷a c¬ cÊu chÝnh thøc víi c¬ cÊu phi chÝnh thøc, gi÷a c¸c thµnh viªn trong tæ chøc

víi nhau. Sù phèi hîp hay sù céng t¸c ®Òu cã vai trß cña cÊp qu¶n lý víi t­ c¸ch lµ trung

t©m chñ tr× hoÆc hç trî, thuéc chøc n¨ng ®iÒu hµnh.

a- Phèi hîp lµ h×nh thøc ®iÒu hµnh rÊt quan träng, lµm t¨ng hiÖu lùc cña tæ chøc,

t¹o ra tÝnh ®ång bé nhÞp nhµng gi÷a c¸c bé phËn trong hÖ thèng qu¶n lý; hiÖp ®ång trong

hµnh ®éng ®Ó cïng phôc vô môc tiªu chung. ThiÕu phèi hîp hoÆc phèi hîp kh«ng tèt sÏ

lµm cho c¸c ho¹t ®éng rêi r¹c, trïng chÐo; kh«ng hç trî ®­îc cho nhau, thËm chÝ c¶n

trë, triÖt tiªu t¸c dông cña nhau; cã tr­êng hîp ph¸t sinh m©u thuÉn néi bé phøc t¹p.

Quan hÖ phèi hîp th­êng cã tÝnh tæ chøc víi sù ®iÒu phèi cña mét trung t©m, songcòng cã tr­êng hîp tù gi¸c phèi hîp (kh«ng b¾t buéc) do ý thøc ®­îc sù cÇn thiÕt trongtr¸ch nhiÖm liªn ®íi hoÆc tr¸ch nhiÖm cuèi cïng. Cã 3 lo¹i h×nh phèi hîp:

- Phèi hîp thuÇn tuý tù gi¸c: kh«ng cÇn sù ®iÒu phèi cña cÊp trªn, hoÆc cÊp trªnchØ t¸c ®éng ë møc ®é nhÑ nhµng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi. §ã lµ tr­êng hîp c¸c®¬n vÞ thµnh viªn cã nhiÖm vô ®éc lËp vµ t­ c¸ch ph¸p nh©n riªng cÇn phèi hîpmét sè hµnh ®éng ®Ó cïng nhau ®èi phã víi sù c¹nh tranh hoÆc sù ®éc quyÒn cñadoanh nghiÖp kh¸c.

- Phèi hîp “cïng phôc tïng” lµ sù liªn kÕt ngang cã tÝnh b¾t buéc ®­¬ng nhiªndo chøc n¨ng quy ®Þnh, kh«ng cÇn cã lÖnh cña cÊp trªn song cïng chÞu sù ®iÒuhµnh chung th­êng xuyªn cña cÊp trªn. §ã lµ tr­êng hîp c¸c Phßng, Ban chøcn¨ng cña doanh nghiÖp khi xö lý c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng cñaPhßng, Ban kh¸c nh»m ®¹t ®­îc sù thèng nhÊt ®Ó c¬ quan qu¶n lý cÊp d­íi thùchiÖn.

- Phèi hîp “cøng r¾n” lµ quan hÖ phèi hîp cã tÝnh chÊt b¾t buéc nghiªm ngÆt,

th­êng xuyªn vµ liªn tôc, theo kû luËt s¶n xuÊt mµ c«ng nghÖ ®ßi hái. §ã lµ

tr­êng hîp c¸c c«ng ®o¹n cña c¶ d©y chuyÒn ho¹t ®éng, phô thuéc nhau rÊt chÆt

chÏ; trong ®ã nÕu mét kh©u ¸ch t¾c sÏ t¸c ®éng ®Õn toµn bé d©y chuyÒn. Sù phèi

hîp nµy nhÊt thiÕt ph¶i cã sù ®iÒu hµnh chung th­êng xuyªn cña c¬ quan qu¶n lý

cÊp trªn.

b- Sù céng t¸c lµ mèi quan hÖ kh«ng mang tÝnh hµnh chÝnh (c¶ vÒ c¬ cÊu tæ chøc

vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng). Nã dùa trªn sù giao tiÕp øng xö gi÷a c¸c thµnh viªn trong tæ chøc

víi sù rµng buéc gi÷a c¸c bªn céng sù b»ng sù tin cËy lÉn nhau, ý thøc tr¸ch nhiÖm

chung vµ bÇu kh«ng khÝ v¨n ho¸ trong doanh nghiÖp. Quan hÖ céng t¸c bæ sung cho quan

hÖ chÝnh thøc (®iÒu khiÓn, phèi hîp) khiÕn hiÖu lùc cña tæ chøc qu¶n lý ®­îc n©ng cao vµ

ph¸t huy ®­îc c¸c nguån lùc tiÒm tµng trong doanh nghiÖp.

60

Quan hÖ céng t¸c ®­îc thùc hiÖn qua c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc víi c¸c h×nh thøc

tæ chøc “mÒm” nh­ Héi ®ång T­ vÊn (vÒ tõng lÜnh vùc), c¸c ban chØ ®¹o ®Æc biÖt (tõng

nhiÖm vô ®ét xuÊt), c¸c ban ®iÒu phèi c¸c ch­¬ng tr×nh - dù ¸n, c¸c uû ban liªn tÞch

(nhiÒu thµnh phÇn ®¹i diÖn c¸c tæ chøc trong doanh nghiÖp), v.v… Sù rµng buéc thÓ hiÖn

qua chÕ ®é lµm viÖc, quy chÕ phèi hîp, sù ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm liªn ®íi. C¸c tæ chøc

nµy gióp nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp khai th¸c trÝ tuÖ vµ kinh nghiÖm cña c¸c chuyªn gia

giái vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ, gãp phÇn t×m ra c¸c gi¶i ph¸p cho c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p;

gióp nhµ qu¶n lý lùa chän gi¶i ph¸p tèi ­u. Gi¸m ®èc lµ ng­êi chñ ®éng nªu vÊn ®Ò, ®Æt

ra c¸c yªu cÇu, gîi ý vµ thu thËp ý kiÕn ®Ó xö lý thµnh quyÕt ®Þnh qu¶n lý. Quan hÖ céng

t¸c bæ sung trÝ tuÖ cho ng­êi qu¶n lý khi cÇn xö lý c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p liªn quan ®Õn

nhiÒu mÆt; nã kh«ng biÕn thµnh chÕ ®é qu¶n lý tËp thÓ mµ chØ lµ mét ph­¬ng thøc bæ

sung cho chÕ ®é thñ tr­ëng; quyÒn quyÕt ®Þnh vÉn thuéc gi¸m ®èc. CÇn tr¸nh khuynh

h­íng hµnh chÝnh ho¸ c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc hoÆc h×nh thøc chiÕu lÖ, kh«ng thùc

chÊt. Sù rµng buéc vÒ tr¸ch nhiÖm thÓ hiÖn qua chÕ ®é lµm viÖc, trong ®ã ph¸t huy ®­îc

trÝ tuÖ vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm chung cña c¸c thµnh viªn céng t¸c; cã sù t¹o ®iÒu kiÖn vµ

cung cÊp th«ng tin cña c¬ quan qu¶n lý.

Gi÷a gi¸m ®èc víi Héi ®ång qu¶n trÞ, víi c¸c tæ chøc §¶ng vµ ®oµn thÓ còng nh­

víi c¸c phã gi¸m ®èc kh«ng ph¶i lµ quan hÖ céng t¸c mµ lµ quan hÖ chøc n¨ng theo thÓ

chÕ, song còng thÓ hiÖn tinh thÇn céng t¸c, phèi hîp; trong ®ã gi¸m ®èc cã thÓ lµ ng­êi

chñ ®éng hoÆc lµ ng­êi tham gia.

Mèi quan hÖ gi÷a nhµ qu¶n lý víi tËp thÓ ng­êi lao ®éng lµ quan hÖ céng t¸c; ë

®©y ta ph©n biÖt tËp thÓ lao ®éng (mét ®¸m ®«ng cã tæ chøc, cã lîi Ých c¬ b¶n thèng nhÊt

víi lîi Ých cña doanh nghiÖp) kh¸c víi lùc l­îng lao ®éng (mét yÕu tè c¬ b¶n cña kinh

doanh vµ lµ ®èi t­îng qu¶n lý). X©y dùng vµ duy tr× tèt mèi quan hÖ céng t¸c g¾n bã hµi hoµ

víi tËp thÓ lao ®éng trong doanh nghiÖp lµ nhiÖm vô rÊt quan träng cña ng­êi qu¶n lý. Mét

tËp thÓ lao ®éng lµnh m¹nh th­êng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm:

- Chia sÎ tr¸ch nhiÖm víi c¸c nhµ qu¶n lý; tr¸nh ®èi ®Çu g©y ph­¬ng h¹i cho viÖcthùc hiÖn môc tiªu chung (trong ®ã cã quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng).

- Cã sù ®oµn kÕt, t­¬ng trî vµ gi¸o dôc, ®éng viªn lÉn nhau.

- Cã thñ lÜnh lµ ng­êi cã uy tÝn thùc sù, tËp hîp ®­îc sè ®«ng ng­êi lao ®éng; biÕttæ chøc vµ hiÓu ph¸p luËt.

- Cã quan hÖ tèt víi c¸c nhµ qu¶n lý, song kh«ng lÖ thuéc; biÕt b¶o vÖ nguyªn t¾csong tr¸nh ®èi ®Çu, xung ®ét manh ®éng.

61

5- chøc n¨ng kiÓm tra

KiÓm tra lµ chøc n¨ng cuèi cïng cña qu¶n lý, song kh«ng ph¶i lµ c«ng ®o¹n cuèi

cïng, nã ®­îc thùc hiÖn trong suèt qu¸ tr×nh kinh doanh (®èi víi tõng viÖc, tõng c«ng

®o¹n s¶n xuÊt - dÞch vô vµ kÕt qu¶ cuèi cïng cña c¶ chu tr×nh kinh doanh). §©y lµ kh©u

then chèt cña qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸

kÕt qu¶, hiÖu qu¶ kinh doanh; lµ c¬ së ®Ó nh×n nhËn l¹i, tæng kÕt kinh nghiÖm, hoµn

thiÖn c«ng viÖc thuéc c¸c chøc n¨ng qu¶n lý.

5.1- Theo H,Fayol, “trong kinh doanh, kiÓm tra lµ viÖc kiÓm chøng xem mäi viÖc cã

thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch ®· ®Þnh vµ theo nh÷ng nguyªn t¾c ®· ®Ò ra hay kh«ng. Nã cã

nhiÖm vô v¹ch ra nh÷ng khuyÕt ®iÓm vµ sai lÇm ®Ó söa ch÷a, ng¨n ngõa sù vi ph¹m. Nã

®Ò cËp ®Õn mäi sù, bao gåm sù vËt, con ng­êi vµ hµnh ®éng”.

Víi t­ c¸ch mét chøc n¨ng qu¶n lý, kiÓm tra ®­îc hiÓu lµ: “qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh

thµnh qu¶ ®¹t ®­îc trªn thùc tÕ, so s¸nh nã víi nh÷ng tiªu chuÈn ®· x©y dùng; trªn

c¬ së ®ã ph¸t hiÖn ra sù sai lÖch vµ nguyªn nh©n cña sù sai lÖch ®ã; ®ång thêi ®Ò ra

c¸c gi¶i ph¸p cho mét ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng nh»m kh¾c phôc sù sai lÖch ®Ó ®¶m

b¶o cho doanh nghiÖp ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu ®· ®Þnh”.

Bu«ng láng kiÓm tra hoÆc l¹m dông kiÓm tra (trµn lan, dån dËp) ®Òu g©y hËu qu¶

xÊu. Bu«ng láng kiÓm tra sÏ ®­a doanh nghiÖp r¬i vµo t×nh tr¹ng ho¹t ®éng chÖch cho¹c,

mÊt ph­¬ng h­íng, kÐm hiÖu qu¶, kh«ng kÞp thêi thÝch øng víi c¸c biÕn ®æi cña m«i

tr­êng. Sù kiÓm tra th¸i qu¸ sÏ g©y ra ng­ng trÖ ho¹t ®éng, t¹o ra bÇu kh«ng khÝ c¨ng

th¼ng, thiÕu tin t­ëng lÉn nhau, h¹n chÕ tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, g©y ra l·ng phÝ c¸c

nguån lùc.

5.2- Néi dung kiÓm tra cÇn tËp trung vµo mét sè ®iÓm thiÕt yÕu cã ¶nh h­ëng

lín ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp; kh«ng nªn dµn tr¶i. Ch¼ng h¹n, cã nhiÒu

tr­êng hîp chØ 10% s¶n l­îng (ë mét sè mÆt hµng nµo ®ã) t¹o ra tíi 70% doanh thu;

hoÆc chØ 2% sè c¸n bé, c«ng nh©n lµ nguyªn nh©n cña 80% sù chª tr¸ch, phµn nµn cña

kh¸ch hµng. ViÖc lùa chän c¸c ®iÓm thiÕt yÕu cÇn quan t©m kiÓm tra cã thÓ qua c¸c c©u

hái sau:

- Nh÷ng ®iÓm nµo ph¶n ¸nh râ nhÊt môc tiªu cña doanh nghiÖp?

62

- Nh÷ng ®iÓm nµo ph¶n ¸nh râ nhÊt t×nh tr¹ng kh«ng ®¹t môc tiªu?

- Nh÷ng ®iÓm nµo cã thÓ ®o l­êng ®­îc râ nhÊt sù sai lÖch?

- Nh÷ng ®iÓm nµo qua ®ã nhµ qu¶n lý biÕt râ tr¸ch nhiÖm vÒ hËu qu¶ xÊu thuéc vÒ

ai?

- Tiªu chuÈn kiÓm tra nµo Ýt tèn kÐm nhÊt?

- Tiªu chuÈn nµo cã thÓ thu thËp ®­îc th«ng tin cÇn thiÕt dÔ nhÊt?

B¶ng liÖt kª sau ®©y chØ ra mét sè ®iÓm thiÕt yÕu trong c¸c ho¹t ®éng quan träng

nhÊt cña kinh doanh (s¶n xuÊt - dÞch vô, marketing, tµi chÝnh - kÕ to¸n, nh©n sù).

S¶n xuÊt - dÞch vô MarketingTµi chÝnh - kÕ

to¸nNh©n sù

- Khèi l­îng s¶n

phÈm, dÞch vô

- Doanh sè - Chi phÝ s¶n

xuÊt, dÞch vô

- N¨ng suÊt lao

®éng

- ChÊt l­îng s¶n

phÈm, dÞch vô

- Chi phÝ b¸n hµng - Dù tr÷ - Quan hÖ gi÷a

c¸c ng­êi lao

®éng

- Chi phÝ cho s¶n

phÈm, dÞch vô

- Chi phÝ qu¶ng c¸o,

chiªu thÞ

- Lîi nhuËn - Sè ngµy v¾ng

mÆt kh«ng lý do

- Møc ®é hoµn

thµnh c«ng viÖc

cña c¸ nh©n

- ViÖc thùc hiÖn chØ

tiªu b¸n hµng vµ dÞch

vô ®èi víi tõng ng­êi

- L­u chuyÓn

tiÒn tÖ

- Ph¸t triÓn ®éi

ngò c¸n bé qu¶n

lý

B¶ng kª mét sè ®iÓm thiÕt yÕu trong mét sè lÜnh vùc

quan träng cña doanh nghiÖp cÇn tËp trung kiÓm tra

5.3- §Ó kiÓm tra cã hiÖu qu¶, hÖ thèng kiÓm tra cÇn ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau:

63

a- HÖ thèng kiÓm tra ®­îc thiÕt kÕ theo kÕ ho¹ch, ph¶n ¸nh c¸c kÕ ho¹ch cña

doanh nghiÖp. Qua ®ã, ng­êi qu¶n lý n¾m ®­îc diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn

kÕ ho¹ch.

b- HÖ thèng kiÓm tra cÇn phï hîp víi tæ chøc vµ con ng­êi trong doanh nghiÖp,

víi ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp (doanh nghiÖp nhá, võa, lín; s¶n xuÊt theo d©y

chuyÒn hay s¶n xuÊt ®¬n chiÕc…). Ph¶i b¶o ®¶m cã ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm ®Ó

®iÒu chØnh; phï hîp víi vÞ trÝ cña tõng cÊp qu¶n lý; phï hîp víi tr×nh ®é c¸n bé

vµ c«ng nh©n; ph¶i ®¬n gi¶n, Ýt ®Çu mèi.

c- KiÓm tra cÇn ph¶i kh¸ch quan vµ chÝnh x¸c, dùa trªn c¸c tiªu chuÈn râ rµng;

tr¸nh c¶m tÝnh, ®Þnh kiÕn.

d- KiÓm tra cÇn linh ho¹t, thÝch øng víi c¸c biÕn ®æi kh«ng l­êng tr­íc (vÒ kÕ

ho¹ch, chi phÝ…).

e- KiÓm tra ph¶i cã träng ®iÓm, lµm s¸ng tá nguyªn nh©n cña nh÷ng sai lÖch ®Ó

®iÒu chØnh.

f- HÖ thèng kiÓm tra cÇn phï hîp víi v¨n ho¸ doanh nghiÖp (phong c¸ch qu¶n lý

d©n chñ hay qu¶n lý ®éc ®o¸n; kiÓm tra cøng r¾n, chÆt chÏ hay nhÊn m¹nh tÝnh

tù gi¸c, tù ®iÒu chØnh).

5.4- TiÕn tr×nh kiÓm tra ®­îc ph¶n ¸nh qua ®Þnh nghÜa cña Robert J.Mockless:

“KiÓm tra trong qu¶n lý lµ cè g¾ng cã hÖ thèng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tiªu chuÈn so víi môc tiªu

kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ hÖ thèng tinh gi¶n ph¶n håi, so s¸nh sù thùc hiÖn víi c¸c tiªu chuÈn, x¸c

®Þnh vµ ®o l­êng møc ®é sai lÖch vµ thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh ®Ó ®¶m b¶o mäi nguån lùc

®· ®­îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu”.

Qua ®ã, ta thÊy qu¸ tr×nh kiÓm tra gåm 3 giai ®o¹n:

- X©y dùng hÖ thèng c¸c tiªu chuÈn vµ ph­¬ng ph¸p ®o l­êng sù thùc hiÖn;

- §o l­êng, ph©n tÝch sù thùc hiÖn vµ so s¸nh víi c¸c tiªu chuÈn;

- TiÕn hµnh ®iÒu chØnh (hay ®¸nh gi¸ l¹i c¸c tiªu chuÈn) nÕu cÇn.

Mét c¸ch thÓ hiÖn kh¸c ph©n chia thµnh 6 b­íc víi “®Çu vµo” lµ kÕt qu¶ thùc tÕ

®· ®¹t vµ “®Çu ra” lµ kÕt qu¶ mong muèn sau khi ®iÒu chØnh.

64

XÐt tæng qu¸t h¬n, kiÓm tra kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ viÖc kiÓm chøng kÕt qu¶ sau khi ®·thùc hiÖn; mµ lµ qu¸ tr×nh chñ ®éng kiÓm tra tõ tr­íc khi thùc hiÖn (kiÓm tra ®Çu vµo),kiÓm tra trong khi ®ang thùc hiÖn (kiÓm tra hiÖn hµnh) vµ kiÓm tra sau khi thùc hiÖn(kiÓm tra ®Çu ra, kiÓm tra kÕt qu¶). KiÓm tra tr­íc khi thùc hiÖn nh»m tr¸nh sai lÇmngay tõ ®Çu, dùa vµo c¸c th«ng tin míi nhÊt vÒ c¸c yÕu tè cña m«i tr­êng kinh doanh(bªn ngoµi vµ bªn trong doanh nghiÖp) ®Ó ®èi chiÕu víi kÕ ho¹ch ®· lËp; qua ®ã kÞp thêi®iÒu chØnh cho phï hîp. KiÓm tra trong khi thùc hiÖn nh»m th¸o gì nh÷ng trë ng¹i,v­íng m¾c n¶y sinh, qua theo dâi trùc tiÕp nh÷ng diÔn biÕn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.

Trong qu¸ tr×nh kiÓm tra, cÇn l­u ý thªm c¸c vÊn ®Ò:

- Uû quyÒn trong kiÓm tra: trong tr­êng hîp ng­êi qu¶n lý kh«ng thÓ trùc tiÕpthùc hiÖn viÖc kiÓm tra, cÇn uû quyÒn cho ng­êi kh¸c trªn nguyªn t¾c ®¶m b¶ot­¬ng xøng gi÷a tr¸ch nhiÖm víi quyÒn h¹n ®­îc giao.

- Thêi ®iÓm vµ thêi h¹n kiÓm tra: chän thêi ®iÓm kiÓm tra thÝch hîp sÏ gióp ph¸thiÖn kÞp thêi c¸c sai lÖch, gi¶m tæn thÊt. X¸c ®Þnh thêi h¹n kiÓm tra hîp lý sÏ t¹om«i tr­êng æn ®Þnh cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp; tr¸nh lµm s¬ sµi hoÆc qu¸kÐo dµi.

- Quy ®Þnh ng­êi cã tr¸ch nhiÖm kiÓm tra vµ ng­êi cã tr¸ch nhiÖm xö lý c¸c kÕtqu¶ kiÓm tra (qua ®ã cã ch­¬ng tr×nh ®iÒu chØnh).

Víi ®èi t­îng lµ c¸c nhµ qu¶n lý, bµi gi¶ng nµy kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c ph­¬ngph¸p vµ c«ng cô kiÓm tra. ë ®©y còng kh«ng ®Ò cËp ®Õn kiÓm tra cña Héi ®ång qu¶n trÞ,cña Ban kiÓm so¸t, cña c¬ quan Nhµ n­íc vµ cña ng­êi lao ®éng.

KÕt qu¶ thùc tÕ(®Çu vµo)

KÕt qu¶ mongmuèn

(®Çu ra)

Thùc hiÖn c¸c®iÒu chØnh

§o l­êng kÕtqu¶ thùc tÕ

Ch­¬ng tr×nh®iÒu chØnh

So s¸nhthùc t¹i

víi c¸c tiªu chuÈn

X¸c ®Þnh c¸csai lÖch

Ph©n tÝch nguyªnnh©n sai lÖch

(1) (2)

(3)

(4)(5)(6)

LËp kÕ ho¹ch Thùc hiÖn KÕt qu¶KiÓm traKiÓm tra

KiÓm tra

65

H­íng dÉn häc tËp

Néi dung träng t©m:

Néi dung chñ yÕu cña 4 chøc n¨ng qu¶n lý. TËp trung ®i s©u h¬n vµo c¸c chøc

n¨ng: ho¹ch ®Þnh, ®iÒu khiÓn - phèi hîp, kiÓm tra. VÒ chøc n¨ng tæ chøc, chØ cÇn n¾m

c¸c ®iÓm chñ yÕu (nhµ qu¶n lý cÇn trùc tiÕp quyÕt ®Þnh); c¸c vÊn ®Ò cô thÓ h¬n sÏ ®Ò cËp

trong bµi gi¶ng riªng.

C©u hái «n tËp:

1. Chøc n¨ng c¬ b¶n (tæng qu¸t) cña qu¶n lý kinh doanh lµ g×?

2. Ho¹ch ®Þnh lµ c«ng viÖc g×, cã nh÷ng t¸c dông g×?

3. Ph©n biÖt ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc vµ ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp. Quy tr×nh ho¹ch ®Þnhgåm nh÷ng b­íc g×?

4. Kh¸i niÖm tæ chøc theo nghÜa réng vµ nghÜa hÑp lµ g×?

5. C¸c néi dung c¬ b¶n cña chøc n¨ng tæ chøc.

6. C¸c nguyªn t¾c chung vÒ tæ chøc lµ g×?

7. Néi dung chøc n¨ng qu¶n lý nh©n sù gåm nh÷ng viÖc g×?

8. Hai lo¹i quan hÖ c¬ b¶n cÇn xö lý khi thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu khiÓn - phèi hîp lµg×?

9. Chøc n¨ng kiÓm tra nh»m môc ®Ých g×? Ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu g×?

TiÕn tr×nh kiÓm tra gåm nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng b­íc nµo?

66

Ch­¬ng Iv

C¸c nguyªn t¾c, ph­¬ng ph¸p qu¶n lý

vµ v¨n ho¸ doanh nghiÖp

1- C¸c nguyªn t¾c chung

C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý kinh doanh lµ c¸c chuÈn mùc hµnh vi mµ nhµ qu¶n lýph¶i tu©n thñ trong qu¸ tr×nh kinh doanh nh»m ®¹t kÕt qu¶ vµ môc tiªu mong muèn. C¸cnguyªn t¾c ®ã h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c rµng buéc sau:

- Môc tiªu ng¾n h¹n cña doanh nghiÖp (sau mçi chu tr×nh kinh doanh, th­êng lµ 1n¨m hoÆc 1 nhiÖm kú Héi ®ång qu¶n trÞ).

- C¸c rµng buéc cña m«i tr­êng vÜ m« bªn ngoµi (x· héi, quèc tÕ, b¹n hµng, kh¸chhµng, ®èi thñ c¹nh tranh…).

- Thùc tr¹ng vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp.

C¸c nguyªn t¾c chung gåm:

a- Tu©n thñ luËt ph¸p vµ th«ng lÖ kinh doanh:

LuËt ph¸p lµ nh÷ng chuÈn mùc mµ Nhµ n­íc rµng buéc c¸c doanh nghiÖp ®Ó®¶m b¶o lîi Ých chung cña x· héi, nÕu vi ph¹m sÏ bÞ xö lý hµnh chÝnh vµ kinh tÕ (kh«nglÉn víi téi h×nh sù). Ngoµi ra, cßn cã c¸c th«ng lÖ kinh doanh ®­îc quy ­íc víi nhau(trong n­íc hoÆc chung trªn thÕ giíi) cã tÝnh b¾t buéc chÊp hµnh mÆc dï nhiÒu khikh«ng ®­îc quy ®Þnh thµnh v¨n b¶n. Khi vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn l­u ý 2 thùc tÕlµ:

- LuËt ph¸p vµ th«ng lÖ kh«ng thÓ hoµn thiÖn vµ kh«ng cã tÝnh cËp nhËt (chËmthay ®æi so víi ®ßi hái thùc tiÔn); ®«i khi tÝnh hîp ph¸p kh«ng phï hîp víi tÝnhhîp lý nh­ng vÉn ph¶i chÊp nhËn.

- Trong ®éi ngò c«ng chøc hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p cã nh÷ng kÎ xÊu, cã thÓ lîi dôngchøc quyÒn c©u kÕt víi nhµ doanh nghiÖp nh»m vô lîi bÊt chÝnh.

b- XuÊt ph¸t tõ kh¸ch hµng:

KÕt qu¶ kinh doanh tuú thuéc gÇn nh­ quyÕt ®Þnh vµo ng­êi mua; mçi doanhnghiÖp ph¶i t¹o ra, duy tr× vµ kh«ng ngõng t¨ng sè l­îng kh¸ch hµng ®Ó tån t¹i vµ ph¸ttriÓn. Kh¸ch hµng ph¶i lµ c¨n cø ®Ó x©y dùng chiÕn l­îc maketing cña doanh nghiÖp(bao gåm 4 néi dung: s¶n phÈm, gi¸ c¶, ph©n bè vµ chiªu thÞ) vµ x©y dùng c¸c néi dung

67

qu¶n lý cña doanh nghiÖp (vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ, thÞ tr­êng, v¨n ho¸ doanhnghiÖp…). Doanh nghiÖp ph¶i n¾m v÷ng vßng ®êi cña mçi s¶n phÈm ®Ó lu«n ®iÒu chØnh,®æi míi chiÕn l­îc, thÝch nghi víi thÞ tr­êng lu«n biÕn ®éng.

c- HiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm:

Nguyªn t¾c nµy qu¸n xuyÕn tõ kh©u ®Ò ra môc tiªu ®Õn c¶ qu¸ tr×nh thùc hiÖn;

b¶o ®¶m an toµn kinh doanh vµ ®¹t tíi lîi nhuËn cao.

HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ kÕt qu¶ so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®­îc víi toµn bé c¸c chi phÝ,qua chØ tiªu hiÖu qu¶ so s¸nh (t­¬ng ®èi), cã nhiÒu c¸ch tÝnh hiÖu qu¶, sau ®©y lµ mét c¸chtÝnh:

;CK

E

Trong ®ã: E lµ hiÖu qu¶

K lµ tæng kÕt kÕt qu¶ thu ®­îc

C lµ tæng chi phÝ bá ra

HiÖu qu¶ tuyÖt ®èi ®­îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

n

1i

n

1i01i );CC(kE

Trong ®ã: E lµ hiÖu qu¶ tuyÖt ®èi (chung)

Ki lµ kÕt qu¶ thu ®­îc n¨m i

Ci lµ chi phÝ bæ sung n¨m i

C0 lµ chi phÝ ban ®Çu

n lµ sè n¨m trong mét chu tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp

Kinh doanh cã rÊt nhiÒu rñi ro g©y thiÖt h¹i, cã thÓ d©n tíi ph¸ s¶n. V× vËy ph¶ih¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt c¸c rñi ro, ®¶m b¶o an toµn cho kinh doanh; bao gåm biÖnph¸p b¶o hiÓm ®Ó ®­îc båi th­êng.

d- Chuyªn m«n ho¸ c«ng viÖc:

C«ng viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i ®­îc thùc hiÖn bëi c¸c ng­êi cã kiÕn thøc,kü n¨ng vµ kinh nghiÖm; chuyªn m«n ho¸ s©u tõng ngµnh ë tõng vÞ trÝ trong bé m¸y.§ång thêi, hä ph¶i ý thøc ®­îc mèi quan hÖ liªn kÕt víi nh÷ng ng­êi kh¸c vµ bé phËnkh¸c ®Ó cïng nhau ®¹t tíi môc tiªu chung cña tæ chøc.

68

®- KÕt hîp hµi hoµ c¸c lîi Ých:

Ng­êi qu¶n lý ph¶i xö lý tháa ®¸ng, hµi hoµ c¸c lo¹i lîi Ých liªn quan ®Õn sù tånt¹i vµ ph¸t triÓn c¶ doanh nghiÖp, bao gåm:

- Lîi Ých cña ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp: ®¶m b¶o bï ®¾p søc lao ®éng, cã®éng lùc thóc ®Èy hä lµm viÖc; qua ®ã hä g¾n bã víi doanh nghiÖp vµ lu«n lu«nv­¬n lªn.

- Lîi Ých cña kh¸ch hµng: ®­îc mua hµng tèt, rÎ vµ phôc vô chu ®¸o; tho¶ m·nnhu cÇu ngµy cµng cao.

- Lîi Ých cña Nhµ n­íc vµ x· héi: lµm trßn c¸c nghÜa vô (tr­íc hÕt lµ ®ãng thuÕ®Çy ®ñ, kÞp thêi) vµ tu©n thñ c¸c rµng buéc ph¸p lý, c¸c th«ng lÖ x· héi (kûc­¬ng, an toµn, b¶o vÖ m«i sinh…).

- Lîi Ých cña c¸c b¹n hµng: gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng c¸c lîi Ých chÝnh ®¸ng cña hä trªnc¬ së hai bªn ®Òu cã lîi, tin cËy lÉn nhau.

e- BÝ mËt trong kinh doanh:

Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp phô thuéc rÊt quyÕt ®Þnh ë kh¶ n¨ngc¹nh tranh trªn thÞ tr­êng; giµnh gi÷ ®­îc vµ më réng thÞ phÇn. Doanh nghiÖp ph¶i lu«n®Ò phßng vµ ®èi phã víi c¸c thñ ®o¹n cña ®èi thñ, biÕt dÊu kÝn ý ®å, tiÒm n¨ng vµ c¸c bÝquyÕt kinh doanh cña m×nh. MÆt kh¸c, trong khi chÊp hµnh nghiªm tóc ph¸p luËt cßnph¶i gi÷ g×n kh«ng ®Ó s¬ hë khiÕn nh÷ng c«ng chøc xÊu cã thÓ lîi dông ®Ó g©y trë ng¹i,kiÕm ch¸c.

g- TËn dông thêi c¬ vµ m«i tr­êng kinh doanh:

M«i tr­êng kinh doanh lu«n biÕn ®éng, khã l­êng tr­íc; trong ®ã xuÊt hiÖnnh÷ng c¬ héi còng nh­ nh÷ng rñi ro, nguy c¬. Nh÷ng biÕn ®éng ®ã rÊt ®a d¹ng, tõ nhiÒuphÝa vµ nhiÒu khi ®ét ngét.

Ng­êi qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i biÕt khai th¸c c¸c th«ng tin cã lîi tõ mäinguån ®Ó kÞp thêi cã ®èi s¸ch tËn dông thêi c¬. §Æc biÖt lµ c¸c th«ng tin vÒ cung - cÇu,vÒ c«ng nghÖ míi vµ vÒ c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc liªn quan ®Õn kinh doanh. Ai biÕtsím vµ tËn dông kÞp thêi th× ng­êi ®ã giµnh th¾ng lîi. §©y lµ mèi quan hÖ gi÷a thÕ vµlùc cña doanh nghiÖp; trong ®ã tiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp lµ lùc, cßn mèi quan hÖgi÷a doanh nghiÖp vµ m«i tr­êng kinh doanh t¹o ra thÕ.

h- D¸m m¹o hiÓm:

M¹o hiÓm kh«ng ph¶i lµ liÒu lÜnh mµ lµ sù “phiªu l­u cã tÝnh to¸n”. Trong kinhdoanh, ph¶i biÕt m¹o hiÓm míi ®¹t thµnh c«ng lín, víi nh÷ng gi¶i ph¸p ®éc ®¸o, s¸ngt¹o ®Ó tËn dông thêi c¬, v­ît qua ®èi thñ.

69

T×nh huèng m¹o hiÓm xuÊt hiÖn khi ph¶i lùa chän hai hay nhiÒu kh¶ n¨ng cã thÓx¶y ra mµ ta kh«ng biÕt ch¾c ch¾n kÕt qu¶ sÏ nh­ thÕ nµo; tøc lµ hµm chøa c¶ nh÷ng høahÑn thµnh c«ng lÉn nh÷ng nguy c¬ thÊt b¹i. Sù lùa chän ®ã ë gi÷a hai con ®­êng “t¸ob¹o” vµ “thËn träng”; vµ ng­êi qu¶n lý ph¶i ®¸nh gi¸ theo chñ quan ®Ó quyÕt ®o¸n.

D¸m m¹o hiÓm ph¶i ®i ®«i víi d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hËu qu¶; ®ßi hái ph¶i tùtin trªn c¬ së tØnh t¸o xem xÐt, c©n nh¾c.

i- BiÕt dõng l¹i ®óng lóc:

Mong muèn th× v« h¹n, song gi¶i ph¸p th­êng chØ cã hiÖu qu¶ víi møc ®é nhÊt®Þnh. Mçi gi¶i ph¸p lóc ®Çu cã kÕt qu¶ vµ ®¹t ®Õn møc ®é cao; song sau ®ã sÏ ch÷ng l¹ivµ mÊt t¸c dông; nÕu tiÕp tôc sÏ ®em l¹i hËu qu¶ xÊu. CÇn ph¶i tØnh t¸o xem xÐt c¸c®éng th¸i ®Ó kÞp thêi dõng l¹i, t×m gi¶i ph¸p míi.

2- C¸c ph­¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh

2.1- C¸c ph­¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh lµ tæng thÓ c¸c c¸ch thøc t¸c ®éngcã chñ ®Ých cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý ®Õn ®èi t­îng qu¶n lý (cÊp d­íi vµ tiÒm n¨ng cñadoanh nghiÖp) vµ ®Õn kh¸ch thÓ kinh doanh (kh¸ch hµng, b¹n hµng, ®èi thñ c¹nh tranhvµ c¸c rµng buéc cña m«i tr­êng kinh doanh) ®Ó ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu cña doanhnghiÖp trong ®iÒu kiÖn cho phÐp. C¸c ph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông ph¶i tu©n thñ c¸c ®ßihái cña quy luËt vµ c¸c nguyªn t¾c qu¶n lý kinh doanh; mÆt kh¸c ph¶i vËn dông nghÖthuËt qu¶n lý kinh doanh mét c¸ch kh«n khÐo, uyÓn chuyÓn tuú tõng t×nh huèng.

C¸c ph­¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh rÊt ®a d¹ng, ph¶i lu«n thay ®æi thÝch øngvíi ®iÒu kiÖn trong tõng t×nh huèng; tuú thuéc ®Æc ®iÓm cña ®èi t­îng qu¶n lý còng nh­n¨ng lùc, kinh nghiÖm cña nhµ qu¶n lý. Sù lùa chän ph­¬ng ph¸p ®Ó sö dông kh«ng thÓtuú tiÖn theo c¶m tÝnh chñ quan, mµ cÇn tØnh t¸o n¾m ch¾c t×nh h×nh thùc tÕ, kÞp thêi®iÒu chØnh, bæ sung ®Ó kh¾c phôc c¸c trë ng¹i ph¸t sinh ch­a l­êng tr­íc. Qu¶n lý cãhiÖu qu¶ nhÊt khi biÕt lùa chän ®óng vµ kÕt hîp, ®iÒu chØnh linh ho¹t c¸c ph­¬ng ph¸pqu¶n lý. V× vËy, sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p qu¶n lý võa lµ khoa häc, võa lµ nghÖ thuËt,®ßi hái c¶ tµi vµ nghÖ cña nhµ qu¶n lý.

Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i ph­¬ng ph¸p qu¶n lý theo tiªu chÝ kh¸c nhau, tuú gãc ®é cñanhµ nghiªn cøu. C¸ch ph©n lo¹i phæ biÕn nhÊt c¨n cø néi dung vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng qu¶n lý,chia thµnh:

- C¸c ph­¬ng ph¸p qu¶n lý trong néi bé doanh nghiÖp

- C¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng

- C¸c ph­¬ng ph¸p c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ

- C¸c ph­¬ng ph¸p quan hÖ víi b¹n hµng (®èi t¸c)

70

- C¸c ph­¬ng ph¸p quan hÖ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc.

2.2- C¸c ph­¬ng ph¸p qu¶n lý chÝnh trong néi bé doanh nghiÖp

A- T¸c ®éng lªn con ng­êi:

B»ng c¸c ph­¬ng ph¸p hµnh chÝnh, c¸c ph­¬ng ph¸p kinh tÕ vµ c¸c ph­¬ng ph¸pgi¸o dôc.

a- C¸c ph­¬ng ph¸p hµnh chÝnh dùa vµo c¸c mèi quan hÖ tæ chøc cña hÖ thèngqu¶n lý vµ kû luËt cña doanh nghiÖp ®Ó t¸c ®éng. §ã lµ mèi quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôctïng, dïng uy lùc ®Ó b¾t buéc ®èi t­îng chÊp hµnh c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý; t¸c ®éng trùctiÕp ®Õn tËp thÓ ng­êi lao ®éng theo hai h­íng: t¸c ®éng vÒ mÆt tæ chøc vµ t¸c ®éng ®iÒuchØnh hµnh vi cña ®èi t­îng qu¶n lý.

T¸c ®éng vÒ mÆt tæ chøc ®­îc thùc hiÖn b»ng viÖc ban hµnh c¸c quy ®Þnh cñadoanh nghiÖp b»ng c¬ cÊu tæ chøc, ®iÒu lÖ ho¹t ®éng, néi quy… lµm chuÈn mùc ®Ó xö lýc¸c mèi quan hÖ trong néi bé doanh nghiÖp.

T¸c ®éng ®iÒu chØnh hµnh vi cña ®èi t­îng qu¶n lý ®­îc thùc hiÖn b»ng nh÷ngmÖnh lÖnh, chØ thÞ, th«ng b¸o ®Ó b¾t buéc hoÆc h­íng dÉn cÊp d­íi thùc hiÖn nh÷ngnhiÖm vô nhÊt ®Þnh.

C¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ph¶i døt kho¸t, râ rµng, dÔ hiÓu, cã ®Þa chØ ng­êi thùchiÖn vµ thêi h¹n; kh«ng thÓ hiÓu sai hoÆc chËm trÔ. ChØ ng­êi ra quyÕt ®Þnh míi ®­îcthay ®æi quyÕt ®Þnh, cÊp d­íi b¾t buéc ph¶i chÊp hµnh, kh«ng ®­îc lùa chän.

Khi sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p hµnh chÝnh, ng­êi qu¶n lý ph¶i n¾m ch¾c hai yªucÇu sau:

Mét lµ, quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh ph¶i cã c¨n cø, ®­îc luËn chøng ®Çy ®ñ vÒ hiÖuqu¶ kinh tÕ vµ c¸c hÖ qu¶ kh¸c, kÕt hîp hîp lý c¸c lo¹i lîi Ých. Muèn vËy, ph¶i cã ®ñth«ng tin ®¸ng tin cËy, n¾m v÷ng t×nh h×nh thùc tÕ, l­êng tr­íc c¸c khã kh¨n vµ c¸c vÊn®Ò cã thÓ ph¸t sinh; tÝnh to¸n vµ c©n nh¾c kü.

Hai lµ, g¾n tr¸ch nhiÖm víi quyÒn h¹n cña ng­êi ra quyÕt ®Þnh; chÞu tr¸ch nhiÖmvÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn. MÆt kh¸c, x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi thi hµnh quyÕt ®Þnh.

C¸c ph­¬ng ph¸p hµnh chÝnh trong qu¶n lý t¹o lËp vµ duy tr× ®­îc kû c­¬ngtrong doanh nghiÖp vµ gi¶i quyÕt kÞp thêi c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra. Tuy nhiªn, nÕu l¹m dông vµthiÕu c¬ së khoa häc sÏ r¬i vµo kiÓu qu¶n lý quan liªu, chñ quan, dÔ g©y tæn thÊt chodoanh nghiÖp.

b- C¸c ph­¬ng ph¸p kinh tÕ t¸c ®éng vµo ®èi t­îng qu¶n lý th«ng qua c¸c lîi Ýchkinh tÕ, t¹o ®éng lùc vËt chÊt ®Ó kÝch thÝch lao ®éng tÝch cùc, sö dông c¸c ®ßn bÈy ®Óthóc ®Èy kinh doanh cã hiÖu qu¶ cao. §éng lùc ®ã cµng m¹nh khi nhËn thøc ®Çy ®ñ vµbiÕt kÕt hîp ®óng ®¾n c¸c lîi Ých trong doanh nghiÖp qua c¸c ph­¬ng ¸n ®­îc lùa chän.

71

Thùc chÊt, ®ã lµ sù vËn dông c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan trong kinh doanh, chophÐp ng­êi lao ®éng tù lùa chän ph­¬ng ¸n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó hoµn thµnh nhiÖmvô.

§Æc ®iÓm cña c¸c ph­¬ng ph¸p kinh tÕ lµ t¸c ®éng lªn ®èi t­îng qu¶n lý kh«ngb»ng sù c­ìng chÕ hµnh chÝnh, mµ ®­a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn khuyÕn khÝch vÒ kinh tÕ vµnh÷ng ph­¬ng tiÖn vËt chÊt cã thÓ huy ®éng ®­îc ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô víi lîi Ých thiÕtth©n phï hîp víi lîi Ých chung cña doanh nghiÖp vµ x· héi. Do ®ã, c¸c ph­¬ng ph¸p ®ãt¸c ®éng nh¹y bÐn, linh ho¹t vµ ph¸t huy ®­îc tÝnh tù nguyÖn, chñ ®éng, s¸ng t¹o cñang­êi lao ®éng; ®ång thêi n©ng cao tr¸ch nhiÖm, ý thøc kû luËt tù gi¸c cña hä.

Víi c¸c ph­¬ng ph¸p kinh tÕ, ng­êi qu¶n lý gi¶m ®­îc nhiÒu viÖc ®iÒu hµnh,®«n ®èc, kiÓm tra chi ly, sù vô ®Ó tËp trung vµo c¸c viÖc c¬ b¶n. Ng­êi qu¶n lý doanhnghiÖp sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p kinh tÕ theo c¸c h­íng sau:

- §Ò ra nh÷ng chØ tiªu cô thÓ tõng thêi gian cho tõng bé phËn trong doanh nghiÖp,lÊy ®ã lµm chuÈn cho viÖc th­ëng ph¹t vÒ vËt chÊt.

- Sö dông c¸c ®Þnh møc kinh tÕ - kü thuËt g¾n víi c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ

- Thùc hiÖn chÕ ®é tr¸ch nhiÖm kinh tÕ cã th­ëng, ph¹t vÒ vËt chÊt

ViÖc më réng møc ®é vµ ph¹m vi ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p kinh tÕ lµ xu h­íngchung cña c¸c n­íc theo kinh tÕ thÞ tr­êng; trong ®ã chó träng c¸c vÊn ®Ò sau:

- Hoµn thiÖn hÖ thèng ®ßn bÈy kinh tÕ: gi¸ c¶, lîi nhuËn, tÝn dông, l·i suÊt, tiÒnl­¬ng, tiÒn th­ëng…

- Thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý ®óng ®¾n; võa ®¶m b¶o hiÖu lùc qu¶n lý - ®iÒu hµnhthèng nhÊt, võa n©ng cao tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña cÊp d­íi.

- N©ng cao tr×nh ®é vµ n¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý vÒ nhiÒu mÆt: biÕt vËn dôngquy luËt vµ c¸c nguyªn t¾c trong qu¶n lý kinh doanh, biÕt sö dông c¸c ®ßn bÈykinh tÕ, c«ng t©m vµ nghiªm minh khi xö lý c«ng viÖc.

c- C¸c ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc t¸c ®éng vµo nhËn thøc vµ t©m lý, t×nh c¶m cñang­êi lao ®éng, nh»m n©ng cao tÝnh tù nguyÖn tù gi¸c vµ nhiÖt t×nh lao ®éng cña hätrong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô. §èi t­îng chñ yÕu vµ trùc tiÕp cña qu¶n lý lµ con ng­êi,mét thùc thÓ cã ý thøc, tæng hoµ cña nhiÒu mèi quan hÖ x· héi ®a d¹ng vµ tinh tÕ; do ®ãc¸c ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc cã ý nghÜa lín trong qu¶n lý kinh doanh (c¸c doanh nghiÖpNhËt B¶n ®· ¸p dông thµnh c«ng).

C¸c ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc dùa trªn sù vËn dông c¸c quy luËt t©m lý - x· héi víi®Æc tr­ng lµ tÝnh thuyÕt phôc, lµm cho ng­êi lao ®éng ph©n biÖt ®­îc ®óng - sai, ph¶i -tr¸i, lîi - h¹i, tèt - xÊu; tõ ®ã tù gi¸c lµm viÖc tèt vµ g¾n bã víi doanh nghiÖp. Sö dông®¬n ®éc c¸c ph­¬ng ph¸p nµy kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ tèt, bëi lÏ ho¹t ®éng kinh doanh

72

kh«ng ph¶i lµ mét phong trµo mµ lµ ho¹t ®éng cã tæ chøc chÆt chÏ. CÇn sö dông kÕt hîpvíi c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c mét c¸ch hîp lý, uyÓn chuyÓn vµ s¸ng t¹o.

B- T¸c ®éng lªn c¸c yÕu tè kh¸c cña doanh nghiÖp:

§ã lµ c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng s©u vµo tõng yÕu tè chi phèi c¸c ®Çu vµo cñaqu¸ tr×nh kinh doanh, nh­: tµi chÝnh, lao ®éng, c«ng nghÖ, vËt t­, th«ng tin, .v…

Sù t¸c ®éng ®ã mang tÝnh qu¶n lý nghiÖp vô, kü thuËt, kÕt hîp víi c¸c ph­¬ngph¸p kinh tÕ trong qu¶n lý; bao gåm: qu¶n lý tµi chÝnh, qu¶n lý c«ng nghÖ, qu¶n lý vËtt­, qu¶n lý nh©n sù, qu¶n lý lao ®éng, qu¶n lý ®Çu t­, qu¶n lý th«ng tin kinh tÕ,marketing, tin häc ho¸ qu¶n lý, v.v… (Néi dung qu¶n lý chuyªn ngµnh ®­îc ®Ò cËp côthÓ trong c¸c chuyªn ®Ò riªng).

2.3- C¸c ph­¬ng ph¸p qu¶n lý t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng

§ã lµ c¸c ph­¬ng ph¸p phôc vô vµ kÝch thÝch kh¸ch hµng, mét nh©n tè quyÕt®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh. Nh©n tè nµy th­êng thÓ hiÖn ë ®Çu ra cña chu tr×nh kinh doanh,song l¹i cÇn ®­îc t¸c ®éng ngay tõ ®Çu vµo, nh­ chiÕn l­îc kinh doanh, ph­¬ng ¸n s¶nphÈm… Kh¸ch hµng võa lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, võa lµ ®iÓm kÕt thóc cña qu¸ tr×nh kinhdoanh. Cã hai ph­¬ng ph¸p chÝnh: ®iÒu tra x· héi häc vµ ho¹t ®éng chiªu thÞ.

A- Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc:

Nh»m t×m hiÓu ®éng c¬ mua hµng vµ c¸c yÕu tè m«i tr­êng chi phèi quy m«, c¬cÊu vµ h×nh thøc cña nhu cÇu.

§éng c¬ mua hµng cña ng­êi tiªu dïng lµ yÕu tè t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn quy m«,c¬ cÊu vµ h×nh thøc cña nhu cÇu. Cã 3 ®éng c¬ chñ yÕu thóc ®Èy ng­êi tiªu dïngmua mét hµng hãa nµo ®ã.

- Nhu cÇu tù nhiªn (nhu cÇu sinh lý): ¨n uèng, nghØ ng¬i, phßng ch÷a bÖnh, sèngan toµn vµ h¹nh phóc.

- TrÝ t­ëng t­îng t¹o ra nh÷ng Ên t­îng míi khi tiÕp xóc víi hµng hãa (kiÓu d¸ng,mµu s¾c mét c¸i ¸o ch¼ng h¹n).

- Mong muèn bøc thiÕt ®­îc ®¸p øng.

YÕu tè m«i tr­êng cña ng­êi tiªu dïng gåm:

- Sù giao tiÕp víi b¹n bÌ vÒ thÞ hiÕu, d­ luËn vÒ tiªu dïng.

- C¬ cÊu gia ®×nh (®éc th©n, cã con nhá, cã con lín, míi c­íi, vî chång giµ, go¸bôa, giíi tÝnh…).

- Thµnh phÇn x· héi (tÇng líp, nghÒ nghiÖp, ®Þa vÞ, d©n téc, t«n gi¸o).

- Tr×nh ®é v¨n ho¸ thÓ hiÖn nhËn thøc, c¸ch sèng, trÝ t­ëng t­ëng).

- Møc thu nhËp, kh¶ n¨ng mua s¾m.

- TÝnh t×nh, thãi quen tiªu dïng.

73

VÒ bªn b¸n hµng, cã c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh khèi l­îng nhu cÇu:

- TÝnh n¨ng, h×nh d¸ng, chÊt l­îng s¶n phÈm ®em ra b¸n.

- Gi¸ c¶ hiÖn hµnh, gi¸ c¶ trong t­¬ng lai gÇn, gi¸ c¶ cña s¶n phÈm thay thÕ vµ bæsung cho s¶n phÈm ®ang cã, ph¶n øng c¹nh tranh cña c¸c ®èi thñ.

- C¸c biÖn ph¸p vµ hiÖu qu¶ chiªu thÞ (qu¶ng c¸o, chiªu hµng, chµo hµng, b¸nhµng).

Ngoµi ra, cßn cã c¸c yÕu tè cña m«i tr­êng vÜ m«: c¬ chÕ qu¶n lý, quan hÖ ®èingo¹i (víi n­íc ngoµi, víi ®Þa ph­¬ng kh¸c), søc mua cña ®ång tiÒn, sù æn ®ÞnhchÝnh trÞ - x· héi.

C¸c lo¹i yÕu tè nãi trªn t¸c ®éng lªn nhu cÇu ®­îc m« t¶ trªn s¬ ®å sau:

b- Ho¹t ®éng chiªu thÞ (Promotion): Lµ c¸c ho¹t ®éng thóc ®Èy viÖc tiªu thô s¶nphÈm cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng nãi chung vµ thÞ tr­êng môc tiªu (target market)nãi riªng cña doanh nghiÖp.

Chiªu thÞ nh»m môc tiªu tiªu thô s¶n phÈm lµm ra trong ®iÒu kiÖn cã c¹nh tranhtrªn thÞ tr­êng; nã cã t¸c ®éng rÊt to lín vµ ®­îc coi lµ mét bé phËn h÷u c¬ cña ho¹t®éng s¶n xuÊt (ë nhiÒu n­íc, chi phÝ chiªu thÞ tr­êng chiÕm 10-20% tæng chi phÝ tronggi¸ b¸n s¶n phÈm).

Néi dung c¬ b¶n cña chiªu thÞ gåm:

- Chµo hµng: Cho nh©n viªn ®­a hµng ®Õn giíi thiÖu vµ b¸n trùc tiÕp cho kh¸ch.Ng­êi chµo hµng ph¶i hiÓu râ s¶n phÈm (tÝnh n¨ng, c¸ch sö dông, c¸ch b¶o qu¶n,

YÕu tèbªn b¸n

YÕu tè MTng­êi mua

Hµnh vimua

C¶m nghÜ saukhi mua

Ho·n mua

Kh«ngmua

Nhu cÇu

§éng c¬ mua YÕu tèchñ quan

YÕu tèm«i tr­êng

S¬ ®å 12C¸c yÕu tè t¸c ®éng lªn nhu cÇu

74

­u thÕ so víi s¶n phÈm c¹nh tranh t­¬ng tù…) vµ biÕt nghÖ thuËt giíi thiÖu cãhiÖu qu¶.

- Qu¶ng c¸o: Lµ tuyªn truyÒn (giíi thiÖu gi¸n tiÕp) b»ng ch÷ viÕt, tiÕng nãi, h×nh

¶nh, s¶n phÈm mÉu; thu hót sù chó ý vµ l«i kÐo hµnh vi mua cña ng­êi tiªu dïng.C¸c ph­¬ng tiÖn cã thÓ dïng lµ: ¸p phÝc, pan«, bao b×, ph¸t thanh, truyÒn h×nh, têr¬i, s¸ch b¸o, phim ¶nh… Qu¶ng c¸o ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c: khªu gîi sùtß mß, g©y Ên t­îng m¹nh, th­êng xuyªn lÆp l¹i, trung thùc, v¨n minh, thiÕt thùccã hiÖu qu¶.

- Chiªu hµng: Lµ c¸c biÖn ph¸p nh»m yÓm trî b¸n hµng, b»ng nhiÒu h×nh thøc ®éc ®¸o,

c«ng phu, nh­: héi trî, triÓn l·m, héi nghÞ kh¸ch hµng, chiªu ®·i, b¶o trî c¸c ho¹t®éng v¨n ho¸, thÓ thao, tõ thiÖn b¶o hµnh s¶n phÈm…

2.4- C¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng ®èi víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh

C¸c ph­¬ng ph¸p chñ yÕu lµ c¹nh tranh, th­¬ng l­îng vµ nÐ tr¸nh.

a- C¸c ph­¬ng ph¸p c¹nh tranh:

TÝnh to¸n mäi kh¶ n¨ng, yÕu tè vµ thñ ®o¹n ®Ó t¹o lîi thÕ cho s¶n phÈm cñadoanh nghiÖp, chiÕm lÜnh vµ më réng thÞ phÇn. Sö dông c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, hµnhchÝnh, t©m lý x· héi (thËm chÝ c¶ biÖn ph¸p chÝnh trÞ) ®Ó giµnh giËt thÞ tr­êng vµ kh¸chhµng. C¸c biÖn ph¸p sö dông ph¶i hîp ph¸p vµ cã l­¬ng t©m (®Çu c¬ lµnh m¹nh).

b- C¸c ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng:

Tháa thuËn gi÷a c¸c doanh nghiÖp ®Ó chia sÎ thÞ tr­êng mét c¸ch «n hoµ, c¸cbªn ®Òu cã lîi. Th­êng sö dông c¸c kü thuËt tÝnh to¸n cña lý thuyÕt trß ch¬i (theory ofgame) ®Ó lùa chän chiÕn l­îc c¹nh tranh; trong ®ã gi¶i ph¸p cÇn ®¹t lµ c¸c phÝa kh«ngcÇn chi phÝ chiªu thÞ nhiÒu mµ kÕt qu¶ ®Òu thu ®­îc lîi nhuËn b»ng nhau; tr¸nh gi¶i ph¸pquyÕt liÖt lµ “mét mÊt mét cßn”.

c- C¸c ph­¬ng ph¸p nÐ tr¸nh:

Trong tr­êng hîp doanh nghiÖp kÐm ­u thÕ râ rµng th× t×m c¸ch rót lui khái cuécc¹nh tranh kh«ng c©n søc, chÊp nhËn chuyÓn sang thÞ tr­êng kh¸c dï kÐm hiÖu qu¶h¬n ®Ó tån t¹i vµ t×m c¬ héi míi. Còng cã khi ph¶i tõ bá mét vµi mÆt hµng bÊt lîi ®ÓchuyÓn sang mÆt hµng kh¸c, hoÆc t¹m thêi chÞu lç khi ch­a cã gi¶i ph¸p kh¸c.

2.5- C¸c ph­¬ng ph¸p quan hÖ víi kh¸ch hµng

B¹n hµng lµ c¸c ®èi t¸c cung cÊp c¸c ®Çu vµo (nguyªn vËt liÖu, thiÕt bÞ, phô tïng,b¸n thµnh phÈm); th­êng hîp t¸c l©u dµi víi nhau song còng cã c¹nh tranh. Ph­¬ngph¸p chñ yÕu trong quan hÖ lµ gi÷ ch÷ “tÝn”, t«n träng lÉn nhau, thanh to¸n sßng ph¼ng

75

vµ chia sÎ khã kh¨n. Song còng cÇn tr¸nh sù o Ðp khi gÆp b¹n hµng bÊt tÝn, trôc lîi, kh«ngbiÕt ®iÒu; gi¶i ph¸p chñ yÕu lµ quan hÖ ®a ph­¬ng (cã nhiÒu b¹n hµng víi cïng mÆt hµng).

2.6- C¸c ph­¬ng ph¸p quan hÖ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc

C¸c c¬ quan qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« sö dông quyÒn lùc Nhµ n­íc (chÝnh trÞ, hµnhchÝnh, kinh tÕ) ®Ó ®Þnh h­íng, ®iÒu tiÕt vµ kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong khu«nkhæ luËt ph¸p vµ chÝnh s¸ch. MÆt tr¸i cña nã thÓ hiÖn ë hai khÝa c¹nh: sù ch­a hoµn thiÖn(thËm chÝ thiÕu nhÊt qu¸n) cña hÖ thèng luËt ph¸p - chÝnh s¸ch, vµ hµnh vi thiÕu c«ng t©mcña mét sè c«ng chøc.

CÇn sö dông kÕt hîp c¸c ph­¬ng ph¸p sau:

a- Chñ ®éng trong t­ thÕ ng­êi n¾m v÷ng ph¸p luËt, ho¹t ®éng ®óng ph¸p luËt;thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c nghÜa vô ®èi víi Nhµ n­íc. Kh«ng ®Æt m×nh ë thÕ bÞ ®éng®èi phã, ®èi ®Çu víi ph¸p luËt vµ n¬m níp lo sî. §Ó n¾m v÷ng ph¸p luËt, cÇn cã chuyªngia cè vÊn vÒ ph¸p luËt riªng cña doanh nghiÖp (trùc thuéc gi¸m ®èc) hoÆc dùa vµo c¸cv¨n phßng t­ vÊn ph¸p lý tr­íc khi thùc hiÖn mét quyÕt ®Þnh quan träng nµo, hoÆc khix¶y ra sù viÖc liªn quan ®Õn ph¸p luËt vµ th«ng lÖ kinh doanh.

Sù chñ ®éng cßn thÓ hiÖn ë viÖc kiÕn nghÞ c¸c c¬ quan h÷u tr¸ch h­íng dÉn, gi¶ithÝch râ nh÷ng ®iÓm cã thÓ hiÓu tuú tiÖn vµ vËn dông kh«ng ®óng. Còng cã thÓ kiÕn nghÞnh÷ng ®iÓm mµ luËt ph¸p cßn s¬ hë, bÊt hîp lý ®Ó c¬ quan lËp ph¸p nghiªn cøu söa ®æi,bæ sung.

b- S½n sµng céng t¸c víi c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt (thanh tra, c«ng an ®iÒutra, kiÓm s¸t) khi bÞ kiÓm tra; cung cÊp c¸c th«ng tin cÇn thiÕt mét c¸ch trung thùc. MÆtkh¸c, khi cã dÊu hiÖu kh«ng râ rµng, cÇn chñ ®éng dùa vµo c¬ quan kiÓm to¸n ®éc lËp®Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, lµm c¨n cø ®Ó ®èi chiÕu víi kÕt luËn cña c¬ quan b¶o vÖ ph¸pluËt. Tèt nhÊt lµ ®Þnh kú chñ ®éng tiÕn hµnh kiÓm to¸n dï kh«ng bÞ kiÓm tra, Ýt ra cònggióp cho viÖc tù kiÓm tra ®Ó kÞp thêi cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý.

c- T¹o ra quan hÖ th«ng c¶m, tin cËy ®èi víi doanh nghiÖp. §©y kh«ng ph¶i lµhµnh vi mua chuéc c¸c c«ng chøc ®Ó lõa dèi Nhµ n­íc, mµ tr¸nh biÕn sù viÖc lÆt vÆtthµnh quan hÖ ®èi ®Çu c¨ng th¼ng. MÆt kh¸c, kiªn quyÕt ®Êu tranh víi c¸c hµnh vi nhòngnhiÔu, ¸p ®Æt v« lý cña nh÷ng c«ng chøc tho¸i ho¸.

d- LuËt ph¸p cã ¶nh h­ëng ®Õn sù lùa chän quy chÕ ph¸p lý cña doanh nghiÖp,cÇn xem xÐt nÕu cÇn th× chuyÓn ®æi h×nh thøc ph¸p lý cña doanh nghiÖp theo h­íng cãlîi. VÝ dô tõ mét chñ së h÷u chuyÓn thµnh c«ng ty cã së h÷u hçn hîp hoÆc c«ng ty v«danh, c«ng ty liªn doanh, v.v…

76

3- TriÕt lý kinh doanh vµ v¨n ho ̧doanh nghiÖp

3.1- TriÕt lý kinh doanh

Ho¹t ®éng cña con ng­êi gåm c¸c hµnh vi cã ý thøc, cã môc ®Ých víi niÒm tin,th¸i ®é øng xö, thãi quen,… h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Con ng­êi lu«n cã xuh­íng tæng kÕt nh÷ng ®iÒu ®· quan s¸t vµ kinh nghiÖm øng xö cña m×nh ®Ó kh¸i qu¸t(trõu t­îng ho¸) thµnh nh÷ng t­ t­ëng s©u s¾c cã tÝnh triÕt häc; ®ã lµ c¸c triÕt lý vÒnh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng, mét thø triÕt häc cña thùc tÕ, triÕt häc cho hµnh ®éng. TriÕt lýlµ c¸i ®Æc thï, ®¬n nhÊt trong triÕt häc; khi ®­îc hÖ thèng ho¸ vµ ph¸t triÓn thµnh lý luËnth× h×nh hµnh c¸c häc thuyÕt triÕt häc.

TriÕt lý kinh doanh lµ nh÷ng t­ t­ëng triÕt häc ph¶n ¸nh thùc tiÔn kinh doanhqua con ®­êng thÓ nghiÖm, suy ngÉm vµ kh¸i qu¸t ho¸ cña chñ thÓ kinh doanh. C¸c t­t­ëng triÕt häc khi ®· x¸c lËp, ®Õn l­ît nã, sÏ ®­îc c¸c nhµ qu¶n lý thÓ hiÖn vµo c«ngviÖc qu¶n lý kinh doanh qua v¨n ho¸ doanh nghiÖp, t¹o nªn tÝnh c¸ch riªng cña doanhnghiÖp ®Ó tËp hîp søc m¹nh cña tæ chøc. TriÕt lý kinh doanh chÝnh lµ cèt lâi cña v¨n ho¸doanh nghiÖp; kh«ng chØ trë thµnh mét nguån néi lùc cña doanh nghiÖp, mµ cßn lµ métm« thøc ph¸t triÓn doanh nghiÖp mét c¸ch bªn v÷ng. TriÕt lý kinh doanh lµ mét lùcl­îng tinh thÇn ®Ó ®Þnh h­íng chiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ lµ c¬ së cña toµn bé chñ tr­¬ng,biÖn ph¸p cña doanh nghiÖp.

TriÕt lý kinh doanh cña doanh nghiÖp ®­a ra mét hÖ gi¸ trÞ ®¹o ®øc - ph¸p lý lµmc¨n cø ®Ó xÐt ®o¸n hµnh vi cña mäi thµnh viªn vµ ®éng viªn, gi¸o dôc hä lµm theo. Nãcòng gãp phÇn t¹o ra uy tÝn cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng.

3.2- V¨n ho¸ doanh nghiÖp (hoÆc v¨n ho¸ c«ng ty)

a- ViÖc thiÕt lËp vµ vËn hµnh b×nh th­êng mét doanh nghiÖp ®ßi hái nh÷ng ®iÒukiÖn vËt chÊt, c¸c nguån lùc vµ thÓ chÕ. Song, sù thµnh b¹i cña doanh nghiÖp cßn phôthuéc “phÇn hån” cña doanh nghiÖp, lµm cho doanh nghiÖp cã søc sèng; ®ã lµ v¨n ho¸doanh nghiÖp, hay cßn gäi lµ tinh thÇn doanh nghiÖp.

V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ v¨n ho¸ øng xö trong kinh doanh, lµ sù thÓ hiÖn c¸cmèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi kh¸ch thÓ kinh doanh vµ gi÷a ng­êi víi ng­êi trongdoanh nghiÖp. §ã lµ nh÷ng nhËn thøc tån t¹i trong c¸c thµnh viªn cña tËp thÓ lao ®éng,cã kh¶ n¨ng chi phèi mäi hµnh ®éng, suy nghÜ vµ thãi quen cña hä; lµ nh÷ng chuÈn mùc,khu«n mÉu cã tÝnh truyÒn thèng mµ mäi thµnh viªn cña doanh nghiÖp ph¶i noi theo. Nãtrë thµnh “tuyªn ng«n hµnh ®éng” ®Ó gi¸o dôc, ®éng viªn mäi thµnh viªn, thÓ hiÖn qua ýthøc, t×nh c¶m, th¸i ®é, hµnh vi, t¸c phong øng xö hµng ngµy, nÒn nÕp sinh ho¹t, nghithøc giao tiÕp. Nã t¹o ra niÒm tin vµ chÊt keo g¾n bã mäi thµnh viªn víi doanh nghiÖp.Nh÷ng yÕu tè cña v¨n ho¸ doanh nghiÖp ®­îc mäi thµnh viªn tù gi¸c thõa nhËn, b¶o vÖ,duy tr× vµ kÕ thõa; nh­ nh÷ng rµng buéc “bÊt thµnh v¨n” cè kÕt mäi c¸ nh©n vµo môc

77

tiªu chung (ngoµi c¸c rµng buéc h÷u h×nh nh­ luËt ph¸p, th«ng lÖ, quy chÕ, hîp ®ång,nguyªn t¾c…).

V¨n ho¸ doanh nghiÖp cã thÓ thuÇn tuý mang b¶n s¾c d©n téc, vµ còng cã thÓgiao l­u víi c¸c nÒn v¨n ho¸ tiÕn bé kh¸c gäi lµ “v¨n ho¸ thêi ®¹i”. NhiÒu doanh nghiÖplín ®· biÕt tËn dông nh©n tè rÊt quan träng nµy ®Ó ®¹t tíi thµnh c«ng, ®Æc biÖt lµ ë khu

vùc §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ vèn cã truyÒn thèng coi träng v¨n minh tinh thÇn ph¶n ¸nhtÝnh nh©n v¨n. NhËt B¶n lµ ®iÓn h×nh cña m« thøc “t©y ph­¬ng ho¸” trªn nÒn t¶ng nh÷nggi¸ trÞ truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc, v¨n ho¸ ph­¬ng §«ng. Ngay ë Mü, ng­êi ta còng®· nhËn ra c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ ph­¬ng §«ng, ®­îc vËn dông trong thuyÕt Z vÒ qu¶n lý.

b- V¨n ho¸ doanh nghiÖp th­êng ®­îc thÓ hiÖn qua qu¸ tr×nh qu¶n lý doanhnghiÖp, cô thÓ lµ:

- Môc tiªu kinh doanh h­íng vµo nhu cÇu ngµy cµng cao cña ng­êi tiªu dïng (mÆthµng, tÝnh n¨ng, mÉu m·, chÊt l­îng, sù thuËn tiÖn, lßng tin…); vµo nh÷ng ®Ønhcao cña kü thuËt - c«ng nghÖ.

- Møc ®é tù qu¶n c¸ nh©n; thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n, kh¶ n¨ng ®éc lËp(trong ph¹m vi tæ chøc), nh÷ng c¬ héi cho sù s¸ng t¹o.

- Møc ®é kiÓm so¸t cña ng­êi qu¶n lý ®èi víi hµnh vi cña ng­êi lao ®éng.

- Møc ®é quan t©m t¹o ®iÒu kiÖn (lµm viÖc vµ sinh ho¹t) mµ ng­êi qu¶n lý dµnhcho ng­êi lao ®éng.

- Møc ®é g¾n bã cña c¸c thµnh viªn ®èi víi sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp (tinhthÇn ®ång ®éi, sù tin cËy, ý thøc tr¸ch nhiÖm).

- Møc ®é chÞu ®ùng nh÷ng xung ®ét trong néi bé doanh nghiÖp (lîi Ých, c¸ tÝnh,danh dù,…), kh¶ n¨ng hoµ gi¶i ®Ó doanh nghiÖp ph¸t triÓn.

- Nh÷ng tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lµm viÖc cña c¸c thµnh viªn; ®Ó ph©n phèi lîinhuËn, khen th­ëng vµ kû luËt.

- Møc ®é chÊp nhËn nh÷ng may rñi trong kinh doanh, d¸m dÊn th©n vµo c¸c m¹ohiÓm (cã tÝnh to¸n).

Trong c¸c tiªu thøc trªn, cã 2 tiªu thøc quan träng nhÊt lµ: møc ®é quan t©m cñanhµ qu¶n lý ®èi víi ng­êi lao ®éng vµ møc ®é g¾n bã cña c¸c thµnh viªn trong doanhnghiÖp vµ víi doanh nghiÖp.

c- Tõ néi dung cña v¨n ho¸ doanh nghiÖp nãi trªn, mçi doanh nghiÖp xuÊt ph¸ttõ ®Æc ®iÓm cña m×nh, cÇn lùa chän ®Ó x¸c ®Þnh cho m×nh mét v¨n ho¸ mang b¶n s¾criªng nh»m t¹o ra søc m¹nh cho doanh nghiÖp vµ t¹o ®­îc uy tÝn, h×nh ¶nh tèt ®Ñp cñadoanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng.

Nh×n chung, v¨n ho¸ doanh nghiÖp cã hai khuynh h­íng chÝnh:

78

Mét lµ, môc tiªu vµ ph­¬ng ph¸p kinh doanh chñ yÕu nh»m ®¹t lîi nhuËn tr­ícm¾t vµ gi¶i quyÕt nh÷ng môc tiªu ng¾n h¹n. TriÕt lý kinh doanh chÞu ¶nh h­ëng s©unÆng cña chñ nghÜa thùc dông vµ thuyÕt duy lý (phæ biÕt ë Mü).

Hai lµ, coi kinh doanh chñ yÕu nh»m phôc vô con ng­êi, phôc vô x· héi; cßn lîinhuËn lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn sù nghiÖp, lµ phÇn th­ëng vÒ kÕt qu¶ phôcvô. TriÕt lý kinh doanh lµ h­íng vµo con ng­êi vµ nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn l©u dµi(phæ biÕn ë NhËt).

C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã ®iÒu kiÖn lùa chän nh÷ng yÕu tè hîp lý trong haikhuynh h­íng nãi trªn, vËn dông vµo ®Æc ®iÓm cô thÓ ®Ó x©y dùng triÕt lý kinh doanhphï hîp, trªn c¬ së ®ã t¹o lËp v¨n ho¸ doanh nghiÖp riªng cho m×nh.

H­íng dÉn häc tËp

Néi dung träng t©m:

C¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý kinh doanh vµ c¸c ph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông

trong qu¶n lý kinh doanh.

C©u hái «n tËp:

1. Néi dung chñ yÕu cña c¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý kinh doanh lµ g×?

2. Khi sö dông ph­¬ng ph¸p hµnh chÝnh, nhµ qu¶n lý cÇn n¾m ch¾c nh÷ng yªu cÇu g×?

V× sao?

3. ¦u ®iÓm chñ yÕu cña ph­¬ng ph¸p kinh tÕ lµ g×? Sö dông ph­¬ng ph¸p nµy theo

c¸c yªu cÇu nµo?

4. ý nghÜa cña ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc trong qu¶n lý doanh nghiÖp lµ g×? Ph¹m vi vËn

dông cña ph­¬ng ph¸p nµy nh­ thÕ nµo?

5. Néi dung chñ yÕu cña hai ph­¬ng ph¸p vÒ t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng lµ g×?

6. C¸c ph­¬ng ph¸p chñ yÕu ®èi víi ®èi thñ c¹nh tranh lµ g×?

7. C¸c ph­¬ng ph¸p cÇn kÕt hîp sö dông trong quan hÖ víi c¸c c¬ quan Nhµ n­íc lµ

g×?

8. V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ g×? Nã th­êng ®­îc thÓ hiÖn qua qu¶n lý kinh doanh trªn

nh÷ng vÊn ®Ò g×?