Upload
others
View
21
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
CIVATA BAĞLANTILARI
Cıvatalar makinaların montajında, yatakların ve makinaların
temele tespitinde, boru flanşların, silindir kapaklarının
bağlantısında, çelik konstrüksiyonlarda ve benzeri bir çok
yerlerde bağlantı elemanı olarak kullanılırlar.
Bağlama elemanı olarak somunlu, somunsuz ve saplama
olmak üzere üç şekilde kullanılır. Saplamaların bir tarafı
doğrudan doğruya bağlanacak parçaların birine vidalanır.
Saplamalar sık sık çözülmesi gereken sistemlerde kullanılır.
Cıvataların bağlama ve çözme işlemleri anahtar veya
tornavida denilen takımlarla yapılır.
Cıvatalı Bağlantı Konstrüksiyon Örnekleri
Cıvatalar ve Vidaların görevleri:
1. Sökülebilen bağlantılarda tesbit cıvatası olarak
2. Tespit ettikten sonra öngerilim vermek maksadıyla.
3. Tapa ve kör tapa olarak.
4. Boşluk ve aşınmaları ayarlamak için ayar cıvatası olarak
5. Ölçme aletlerinde ölçü vidası olarak(mikrometre).
6. Küçük kuvvetleri büyük kuvvetlere çevirmek için
(mengene, vidalı pres).
7. Dönme hareketini ilerlemeye, ilerlemeyi dönmeye
çevirmek için (yivset-mermi).
Cıvataların teknikte neden çok kullanılırlar ?
1. Çözmek ve bağlamak çok kolaydır.
2. Standart olarak hazırlanmışlardır.
3. Kolay imal edilirler.
4. Değişik uygulamalar için değişik tipleri mevcuttur.
Dezavantajları;
1. Kendi kendine çözülmemesi için emniyet önlemleri almak
gerekir.
2. Vidanın merkezleme kalitesi yoktur.
3. Kertik (Çentik) tesiri ile kopabilir,
4. Ötelemenin dönmeye çevrilmesinde verim düşüktür.
Vidanın Özellikleri ve Genel Boyutlar
Vida silindirik çubukların dış ve dairesel deliklerin iç
yüzeyine açılmış helis şeklinde kanaldır. Vidayı;h hatve,
silindir çapı d ve eğim açısı ß olmak üzere üç ana faktör
karakterize eder.
Vida bir kanal şeklinde olduğu için dış (d) ve iç (d1)
olmak üzere iki çaptan ve bunlarını ortalamasından (d2) söz
edilebilir. Aynı durum eğim açısına da yansır.
h
dtan=h/(d)
h
h
Vidaların sınıflandırılması
CIVATA BAĞLANTILARI
Profillerine göre
Üçgen (Metrik, Whitworth),
Trapez, Testere, Yuvarlak,
Kare
Helis yönüne göre
sağ (siy) veya sol
(sity) helis
Ağız sayısına göre
bir, iki, üç veya dört
ağızlı olabilirler.
Üçgen vidalar
l)Whitworth vidaları, Normal whitworth vidaları ve Whitworth boru vidası olarak ikiye ayrılır.
-Normal Whitworth vidası: Tepe açısı 55° lik ikizkenar üçgen olan, dış yüksekliğinin de yuvarlatılarak 1/6 sı alınan bu vida bağlama işlerinde kullanılmaktadır.
Üçgen vidalar
-Whitworth Boru vidası: TSCI/23 ...25 'e göre 1/8 "..6" arasında standartlaştırılmıştır. Dişleri fazla kalın olmayan boru cidarını zayıflatmamak için ince tutulmuştur- Orta (o) ve kaba (k) kalite olarak üretilirler. Sızdırmazlıkları keten lifler ve PTFE band ile sağlandığı gibi, sızdırmazlıkları kendinden sağlanan konik uçlu whitworth boru vidaları da vardır. (TS 61/26)
Üçgen vidalar
-BSF vidası: İngiliz standartlarında bulunan 3/16” den 4 1/4" kadar çaplar arasında standartlaştırılan bu vidaların tepe (uç) açısı 47,5°dir.
2) Metrik vidalar: Tepe açısı 60° olan bu vidaların kalın ve ince dişli tipleri vardır. İmalat toleransları ince (i), orta (o) ve kaba (k) olmak üzere üç gruba ayrılmıştır.
3)UST vidası: Metrik vida dişi gibi 60° tepe açılıdır Vida diş üstünde 1/8, diş dibinde ise 1/6’ lık bir düzeltme yapılmıştır. Kaba adımlı (MNC) ve ince adımlı UNF olmak üzere ikiye ayrılır.
CIVATA BAĞLANTILARI
NORMAL WHITWORTH VĠDASI
CIVATA BAĞLANTILARI
WHITWORTH BORU VĠDASI
CIVATA BAĞLANTILARI
BSF ĠNGĠLĠZ ĠNCE ADIMLI VĠDASI
CIVATA BAĞLANTILARI
Ġç vida (somun)
Vida Ģaftı (dıĢ vida)
Üçgen vidalar
CIVATA BAĞLANTILARI
Trapez Vidalar
Vida kesiti 30° tepe açılı trapezdir. Hareket vidasıolarak preslerin millerinde, krikolarda, ventillerde,vanalarda, torna tezgahlarının ana millerinde kullanılır.Çoğu kez otoblokajı kaldırmak ve hareketi hızlandırmakamacıyla çok ağızlı yapılır. Bazen sık sık çözülen yerlerdetesbit cıvatası olarak da kullanılır.
CIVATA BAĞLANTILARI
Trapez Vidalar
CIVATA BAĞLANTILARI
Testere dişli vidalar
Çok önemli bir hareket vidasıdır. Tek yönden çokbüyük kuvvetle yüklenen yerlerde örneğin preslerdekullanılır. Taşıyıcı yüzey vida eksenine hemen hemendikeydir. Sırt yüzeyi ise bu eksenle 30°lik bir açı meydanagetirir. Dış vidanın diş dibi çapı ile somunun diş dibi çapıeşit alınarak her iki parça için silindirik bir klavuz eldeedilir. Bu yapılmazsa çalışmada tutukluk olur. Hareketvidası olarak kullanıldığından çok ağızlı olarak üretilirler.
CIVATA BAĞLANTILARI
Yuvarlak dişli vidalar
Sızdırmazlık gereken yerlerde (şişe, kavanozağızlarında), keskin profilli vidaların pislik, kum, toz vepastan fazla zarar gördükleri yerlerde (kirli su vana milleri,itaiye armatürleri) kullanılırlar.
CIVATA BAĞLANTILARI
Yuvarlak diĢli vidalar
CIVATA BAĞLANTILARI
Kare (Dikdörtgen) vidalar
Hareket vidası olarak kullanılırlar. Ancak imalattan sırasında taşıyıcı yüzeylerin temiz çıkması için torna tezgahının takımları çok hassas ayarlanmalı ve her iki diş yüzünü ayrı ayrı işlemeleri gerekir.
CIVATA BAĞLANTILARI
VĠDA GÖSTERĠMLERĠ ÖZEL DURUMLAR
Metrik (M)
DiĢ baĢı çapı (mm) M20
Metrik ince diĢ (M)
DiĢ baĢı çapı (mm) x hatve (mm)
M80xl.5 Sol vidaMlO.Sol
Whitworth vida (W)
DiĢ BaĢı çapı(inch) x hatve (mm)
W2"5.645 Çot ağızlı (2) vida M10.2 ağızlı
Trapez vida (Tr)
DiĢ baĢı çapı (mm) x hatve (mm)
Tr48x8 Çok ağızlı (3) sol vida M10.3 ağızlı sol
Testere vida (Tv)
DiĢ baĢı çapı (mm) x hatve (mm)
Tvl00xl2
Yuvarlak vida (Tv)
DiĢ baĢı çapı (mm) x hatve (mm) .
Yv40x 4.233
Boru diĢi ve \idasi (R)
Borunun nominal çapı (inch)
Rl"
CIVATA BAĞLANTILARI
DIN ve TS Standartlarına göre semboller: d,dı,d2,D,Dı.D2,h,,p,t, ,, 21 tt
CIVATA BAĞLANTILARI
Vida Toleransları:
Vidaların birbirinden bağımsız olan 5 toleransı vardır ait oldukları boyutun indis olarak gösterirsek bunlar, Td, Td2, TD2, Td1, TD1 dir. cıvata ve somunlarda birim delik sistemi kullanılır. ISO tolerans sistemine göre cıvata vidasının tolerans bölgeleri e, g, h somun vidasının tolerans bölgeleri G, H'dir. Bu bölgelere bağlı olarak ince (i), orta (o) ve kaba (k) olmak üzere üç tolerans sınıfı vardır.
CIVATA BAĞLANTILARI
cıvata vidası M 20 - 4g 6g
DıĢ çapın tolerans alanı
Ortalama çapın tolerans alanı
CIVATA BAĞLANTILARI
Somun vidası M 14 - 4G 6G
DıĢ çapın tolerans alanı
Ortalama çapın tolerans alanı
Cıvata Malzemeleri ve Üretim Yöntemleri
Cıvata Malzemeleri
Cıvata ve somunlar genellikle çelikten imal edilirler.Ayrıca çeşitli amaçlar için Al alaşım, pirinç, teflon,polyamid gibi malzemeler de kullanılmaktadır.Cıvataların mekanik özellikleri kabartma olarak başlarınayazılır.
Eski Sembol
4A 4D 4S 5D 5S 6D 6S 6G 8G 10K 12K
Yeni Sembol
3.6 4.6 4.8 S6 5.8 6.6 6.8 6.9 8.8 10.9 12.9 14.9
ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ
Talaş Kaldırarak Vida Dişi Açılması:
Az sayıda yapılacak üretimde vida dişleri torna veyarevolver tezgahlarında, lokmalar veya otomatik paftalarkullanılarak açılabilir. Trapez, testere, yuvarlak ve kareprofilli vidalar torna tezgahında açılabilir. Büyük serilerhalinde vida dişi soyma aparatları veya vida dişi frezelemeaparatları kullanılmak suretiyle ekonomik şekilde açılabilir.Bu aparatlarda yüksek kesme hızları ve bu sayede temizvida dişi oturma yüzeyleri elde edilir.
ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ
Talaş Kaldırarak Vida Dişi Açılması:
Somunlar ise az sayıda üretileceklerse kılavuzkullanılarak elde veya matkapta, çok sayıda üretileceklerseotomatik somun dişi açma tezgahlarında üretilirler.Hareket vidalarının somun dişleri torna tezgahlarındaaçılır.
ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ
Talaş Kaldırmadan Vida Dişi Açılması
Bu metotla yaklaşık d2 çapındaki bir malzemeyeovalama ile dişler açılır, bu metodun talaş kaldırarak dişaçma metoduna göre üstünlükleri;
Malzeme tasarrufu Zaman tasarrufu Malzemenin liflerinin kesilmemesi sonucu titreşimli
yüklere karşı daha dayanıklı olması.
Ġki silindir segmanı ile
ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ
CIVATA ġEKĠLLERĠ
SOMUN ġEKĠLLERĠ
FLANġ BAĞLANTILARI
Cıvata Bağlantılarını Sıkma Ve Çözme Metodları
Ön gerilme kuvvetinin cıvataya sağlıklı olarak etki etmesi bağlantının emniyetli olması açısından önemli faktörlerden biridir. Bu nedenle seçilecek sıkma metoduna dikkat etmek gerekir. Bu amaçla kullanılan metotlar üç ana gruba ayrılırlar.
1.Mekanik olarak sıkma (tek ve çift ağızlı anahtarlarla, yıldız anahtarlarla, inbus "altı köşe"anahtarlarla, lokma anahtarlarla ve tornavidalarla)2.Hidrolik (basınç) ile sıkma3.Termik (ısı) ile sıkma
Altı köĢe cıvatalar
Kanca anahtar
Özel baĢlı cıvatalar ve uygun takım (tornavida) ağızları
Takım
cıvata BaĢı
ÇÖZÜLMEYE KARġI EMNĠYET TEDBĠRLERĠ
Bir cıvata bağlantısının iyi bir ön gerilme kuvveti
verilerek sıkılmış olması çözülmeye karşı en büyük
emniyetidir. Fakat değişken olarak etki eden işletme
kuvvetinden dolayı ön gerilme kuvveti azalıp vida dişleri
arasında oluşturduğu sürtünme ortadan kalkmasıyla cıvata
bağlantısı gevşeyebilir. Bu durumun önüne geçmek için şekil
bağlı ve kuvvet bağlı emniyet tedbirleri alınmaktadır.
Bunların dışında son zamanlarda yapıştırma usulü ile de
cıvata bağlantıları emniyete alınmaktadır.
ġekil bağlı cıvata emniyetleri
Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri
Kuvvet bağlı cıvata emniyetleri
Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri
Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri
Tırtılı rondela çifti (NORD-LOCK sistemi)
Somunların ve cıvata başının artına oturma yüzeyi düz
değilse (döküm ve dövme paçalarda olduğu gibi) bir pul
konur. Böylece sıkma ve çözme momentinin gereksiz
artması ve (bağlanan parçaların yumuşak olması durumunda
ise pul oturma yüzeyini arttırdığından) yüzeylerin ezilmesi
önlenmiş olur. Çelik konstrüksiyonlarda ise U ve I
profillerinin ayaklan belli bir eğimde olduğu için cıvata
eksenine dik bir oturma yüzeyi sağlamak amacıyla özel
pullar kullanılır.
Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri
Profil çeliklerinde özel pul
CIVATA BAĞLANTILARI
Cıvata bağlantılarına bağlama;
Somunun sıkılması ile meydana
gelen ön gerilme kuvveti ile
gerçekleşir.
Cıvataların ön gerilmeli takılmaları,
1. Sızdırmazlığı sağlar
2. Değişken zorlanma durumunda, gerilme
genliğini azaltarak cıvataların ömrünü arttırır.
Bu kuvveti meydana getirebilmek için somun;
Mstop=Ms+M’ momenti ile sıkılmalıdır.
Hesaplama Yöntemi
Ms momenti cıvata vidası ile somun vidası arasındaki
sıkma momenti
M’ momenti somun veya cıvata başı ile bağlanacak parça
arasındaki sürtünme momentidir.
Sıkma olayının fiziksel esası eğik düzlem ve sürtünmeye
dayanmaktadır. Somunun sıkılması bir yükün eğik düzlem
üzerinde kaldırılmasına benzer.
Ft
Fn
Fn
Fön
h
Ms=Ft.d2/2
Sürtünme açısı
kare vidalar için tan= Fn/Fn=
Üçgen&trapez vidalar için tan’=’, ’=/cos(/2)
Ft
Fn Fn Fön
)tan(.
)tan(.
öntüçgen
öntkare
FF
FF
0F
0F
y
x
Ft
Fn
Fn
Fön
Sıkma momenti
tan
sincos
cossin0cossin0
sincos0sincos0
öntnntx
önnnönny
FFFFFF
FFFFFF
açısısürtünmekatsayısısürtünme
FFF önönt
:;:
)tan(tan.tan1
tantan
212
2
22
2;)tan()
2(2/.
;)tan()2
(2/.
dddd
FdFM
dFdFM
ı
öntüçgens
öntkares
)ρ-βtan(F=F;)2
d(F=M
;)ρ-βtan(F=F;)2
d(F=M
'
ön
'
üçgent
2'
üçgentüçgençöz
ön
'
karet
2'
karetkareçöz
Çözme momenti
Ft’
Fn
Fn
Fön
M’ momenti somun veya cıvata başı ile bağlanacak parça arasındaki sürtünme momentidir.
M’ momentinin belirlenmesi
Cıvata Bağlantısının Kilitlenme (otoblokaj) ġartı
Tespit cıvatalarında bağlantının kendi kendine çözülmemesi istenir. Bunun için eksenel kuvvetinin bir döndürme momenti meydana getirmemesi gerekir. Bu durumda bağlantıyı sökmek için sökme yönünde bir moment uygulanması gerekir. Buna göre;
şartından veya elde edilir. Bu
cıvataların çözülmeme otoblokaj şartıdır. Kilitlemeli (otoblokajlı ) sistemlerde;
0tan2
dFM /2önçöz
/
0tan2
dFM /2önçöz şeklindedir.
Fn cosβ
Fn sinβ
Cıvatanın sökülmesini önleyen kuvvet Fn cosβ
Fn sinβCıvatayı sökmeye çalışan kuvvet
Cıvatanın kendiliğinden sökülmemesi için ;
Fn cosβ ≥ Fn sinβ
cosβ ≥ sinβ
≥ sinβ/ cosβ
tanρ ≥ tanβ
ρ ≥ βKare vida
ρ′ ≥ β Üçgen vida
)tan(.
)tan(.
öntüçgen
öntkare
FF
FF
Ft
Fn Fn
Fön
)tan(.
)tan(.
öntüçgen
öntkare
FF
FF
Ft
Fn
Fön
β
Çözme durumunda
)tan(.
)tan(.
öntüçgen
öntkare
FF
FF
Ft
Fn Fön
β
Otoblokajlı durumda
ρ > β (Kare vida)
Fn cosβ
Fn sinβ
Cıvatanın sökülmesini önleyen kuvvet Fn cosβ
Fn sinβCıvatayı sökmeye çalışan kuvvet
Cıvatanın kendiliğinden
sökülmemesi için ;
Fn cosβ ≥ Fn sinβ
cosβ ≥ sinβ
≥ sinβ/ cosβ
tanρ ≥ tanβ
ρ ≥ β
Kare vidaρ′ ≥ β Üçgen
vida
Verim
Cıvata sisteminin verimi sistemden alınan iĢin verilen iĢe oranından hesap edilebilir.
Sıkılan cıvatalarda
//2
ön
ön
s
ön
t
ön
tan
tan
2.tan2
dF
h.F
2.M
h.F
tan
hF
h.F
Çözülen cıvatalarda,
tan
)tan(
h.F
2.M /
ön
çöz
Otoblokajlı bir vidada;
Sınır durum olan β=ρ’ için açılar küçük
olduğundan; tan(β+ρ’)~ β+ρ’=2 β yazılarak
2
1
2)tan(
tan/
ÖNGERĠLME TEORĠSĠ
Bu teori sıkılarak takılan bir cıvata bağlantısında, cıvata
sistemine gelen işletme kuvvetinin etkisini gösterir.
Bir cıvata bağlantısının,
a) Serbest
b) sıkıldıktan sonraki
c) işletme kuvveti etkisi altındaki
durumları şekillerle gösterilecektir.
websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/
Serbest Sıkma durumunda İşletme kuvveti etkidiğinde
Fön
δc
Fön
δp
δ’
Fctop
Fb
δp
δctop δptop
Fiş
Fz
Fo
φ ψ
Fön
δc
δ’
Fctop
Fb1
δp
Fz1
Fo1
φ1
ψ
Fz2
φ2
Fo2
Fb2
Fön=sbt
Fiş=sbt
Değişken zorlanmada
Fz1 Fz2
FÖN FÖN
δc
δc
Değişken zorlanma durumunda
Fiş=sabit
Fön=sabit
Fb1Fb2
FÖN FÖN
δpδp
Sızdırmazlık durumunda
Fiş=sabit
Fön=sabit
Değişken Kesitli Cıvataların Rijitliği
...)+A
L+
A
L(
E
1=....+
k
1+
k
1=
k
1
2c
2
1c
1
civ2c1ctopc
Sıkılan Parçaların Rijitliği
2
Lk+s=D)d-D(
4
π=A
L
AE=k
p
oeş
2
D
2
eşp
p
pp
p
Sıkılan parçalar arasında conta varsa
dD
conta
contaconta
conta
contapp s
EA=k
k
1+
k
1=
k
1
1top
p=2,5MPa
Ø300
Ø320
Ø345
Ø370
Ø390
Ø320
2,5 MPa
Mukavemet Hesabı
A) Öngerilmesiz cıvatalar
sd
FAkiş
ç
4
. 2
1
s3;
16
d.
M;
4
d.
F Ak22çB3
1
s
21
önç
B) Öngerilme ile bağlanan cıvatalar
35,1....2,1
4
.:
2
1
b
Akönb
ç cvesd
FciçinrmaBoyutlandı
ii) İşletme sırasında
sd
FAkTop
ç
4
. 2
1
Değişken zorlanmada
2
FF=F;
2
F+F=F
4
d.π
F=σ;
4
d.π
F=σ
minmax
g
minmax
o
2
1
g
g2
1
o
o
ç
eK
ı
Degby
ı
DD
g
D
Ak
o
Ak
önminzöntopmax
K
1=k;σ.5,0=σ;.....k.k.k.k.σ=σ
σ.σ
σ+σ
σ=s;F=F;F+F=F=F
b) Dış kuvvet enine etkiyorsa
i) Deliğe boşluklu takılan cıvatalar:
s
σ≤τ3+σ=σ
6,1....1,1=csayıCivata:i;i.μ
F.c=F
Ak22
çB
o
o
ön
ii) Deliğe boşluksuz takılan cıvatalar
emAk
2P
s.d.i
Fp;
s
4
d..n.i
F
C) Vidanın zorlanması
a) Dış kuvvet eksenel olarak etkiyorsa:
i) Sıkma sırasında
Statik zorlanmada
C) Vidanın zorlanması
sayısıdişzkuvvetgelendişez
FF :;1
emememhadz
FP
tdz
FPveyaP
dd
FP
)..(..
;...
)(4
1222
1
2
1
a=0,5 (kare vida)
a=0,65 (trapez vida)
a=0,75 (üçgen cıvata vidası)
a=0,85 (üçgen somun vidası)
websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/
websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/
TRANSMĠSYON CIVATALARI
Kuvvet veya hareket iletiminde kullanılan vida mekanizmalarına transmisyon cıvataları denir. Çalışma bakımından transmisyon cıvatalarının çalışma prensibine çok yakın olup yük altında sıkılan cıvatalar, çektirme cıvata mekanizmaları veya sık sık çözülüp bağlanan sistemler, tutturma cıvata mekanizmaları da bu gruba sokulabilir.
TRANSMĠSYON CIVATALARI
Transmisyon cıvatalarında genellikle bir güç iletimi söz konusu olduğundan verimin yüksek olması istenir. Üçgen profilli vidalarda profil eğimi nedeniyle sürtünme direnci arttığı için
µµ’=tan ρ’=
cos ( α/2 )
verim azalır. Bu nedenle üçgen profil uygun değildir.
Bunun dışında üçgen profilli vidaların adımlarının küçük olması eksenel hareketin yeteri kadar çabuk olmasını engellediğinden üçgen profil tercih edilmez. Aynı çapta büyük adımlı üçgen profil ise cıvata kesitini zayıflatacağı için uygun değildir. Bütün bu sebepler dikkate alındığında trapez, testere veya kare profiller tercih edilmektedir.
TRANSMĠSYON CIVATALARI
TRANSMĠSYON CIVATALARI
TRANSMĠSYON CIVATALARI
Cıvata somun sistemi hareket bakımından sınıflandırılırsa;
Somun sabit, cıvata dönme ve öteleme hareketi yapar.
Cıvata sabit, somun dönme ve öteleme hareketi yapar.
Cıvata dönme hareketi, somun öteleme hareketi yapar.
Somun dönme hareketi cıvata öteleme hareketi yapar.
TRANSMĠSYON CIVATALARI
Yapı bakımından bağlama ve transmisyon cıvataları arasında fark yoktur. Ancak transmisyon cıvataları yukarıda belirtilen sebeplerden dolayı üçgen profilli olmazlar. Çalışma prensibi bakımından bağlama ve hareket cıvataları arasındaki tek fark transmisyon cıvatalarında somun ile cıvata arasındaki hareketin yük akında yapılmasıdır. Bu nedenle transmisyon cıvatalarınınçalışma prensibi bağlama cıvatalarının sıkma prensibine benzer. Ancak burada cıvataya tatbik edilen moment, bir döndürme momenti ve (F) kuvveti de ön gerilme kuvveti değil, nominal kuvvet veya yüktür.
• Hareket cıvatalarında somun ile cıvata arasındaki hareket yük altında yapılır. Bu nedenle hareket cıvatalarının çalışma prensibi bağlama cıvatalarının sıkma prensibine benzer. Ancak burada cıvataya uygulanan moment bir döndürme momenti ve cıvata üzerindeki eksenel kuvvette öngerilme kuvveti değil nominal kuvvet veya yüktür. Hareket cıvatalarına uygulanan döndürme momenti de somun ve cıvata dişleri arasındaki sürtünme momenti ve yataklama sistemindeki sürtünme momenti olmak üzere iki direnç momenti yenen bir momenttir. Bağlama cıvataları için elde edilen sıkma momenti hareket cıvataları için yazılırsa
TRANSMĠSYON CIVATALARI
• Cıvata dişleri arasındaki sürtünme momenti;
'
2
2/2s
d
h
2
dFtan
2
dFM
• Yataklama sistemindeki sürtünme momenti;
2
dFM o
1sü
Cıvata veya somun hareketi kuvvet yönünde ise
'
2
2/2s
d
h
2
dFtan
2
dFM
'
2
2/2s
d
h
2
dFtan
2
dFM
Cıvata veya somun hareketi kuvvet yönüne ters ise
Kendi kendine kilitlemeli sistem söz konusu ise
2
2/2s
d
h
2
dFtan
2
dFM
Verim• hareket kuvvet yönüne ters ise
• hareket kuvvet yönünde ise
• kilitlemeli sistem söz konusu ise
2d
h1
tan
)tan(
)tan(
tan
• Hareket cıvatalarının verimi ile ilgili sonuçlar:
• Şekil-1.21 eğim açısına göre vida verimi
– Bir cıvata somun sisteminde verim, helis () ve
sürtünme () açılarına bağlıdır. Sabit bir sürtünme
açısı için, helis açısına bağlı olarak verim Şekil-
1.21’de verildiği gibi değişir. Şekilden de
görüldüğü gibi verim önce () helis açısına bağlı
olarak hızlı bir artış göstermekte, artma hızı
sonradan azalmakta ve derece için maksimum
değerine erişmektedir.
– Vida dişlerindeki sürtünme açıları dikkate alınırsa
dir. Buna göre aynı helis açısı için olur.
– Otoblokajlı cıvata somun sistemlerinde sınır
durum olan için açılar küçük olduğundan
yazılarak
• bulunur. Buna göre otoblokajlı sistemlerde verim en
fazla %50 olabilir. Yataklardaki sürtünme kayıpları da
dikkate alınırsa hareket cıvatalarında verim %25 ile
%35 arasında değişir. Verimi artırmanın yolu vida
dişlerindeki ve yataklardaki sürtünmeyi azaltmaktadır.
websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/
DĠFERANSĠYEL VE BĠLEġĠK CIVATALAR
Transmisyon cıvatalarının stroku
s = n. zo.h
n cıvatanın devir sayısı
Zo Vidanın ağız sayısı
h Vidanın hatvesidir
Çok küçük hareketlerin söz konusu olduğu ayar işlemlerinde ince hatveli vidalar kullanılabilir. Ancak bunlar zayıf vidalardır. Bu sakıncayı önlemek için diferansiyel vidalar geliştirilmiştir. Bu cıvatalar yönleri aynı fakat hatveleri farklı seri halinde iki vidadan meydana gelmektedir. Somunlardan biri hareketli diğeri ise sabittir. Cıvatanın her dönüşünde somunlar birbirine yaklaşır veya uzaklaşır.
s = h1 - h2 1 no'lu somunun hatvesi büyük ise s = h2 - h1 1 no'lu somunun hatvesi küçük ise
DĠFERANSĠYEL VE BĠLEġĠK CIVATALAR
DĠFERANSĠYEL VE BĠLEġĠK CIVATALAR
İntegral (bileşik) cıvatalar ise hatveleri aynı fakat yönleri farklı iki vidadan meydana gelirler.
HESAPLAMA PRENSİPLERİ
em1
AK22
çB
31
s
21
ç
F3,1ArmadaBoyutlandı
s/3
16/d
M
4/d
F
Mukavemet Hesabı Aşınma Hesabı
em21
2
em21
2
pdd4
Fhzhm
p
dd4
z
Fp