Z A M A N G A Z E T E S N N C R E T S Z A Y L I K K T A P E K D R . Y I L : 8 S A Y I : 1 0 1 2 H A Z R A N 2 0 1 4 P A Z A R T E S

LL

STR

ASY

ON

: Z

AM

AN

, O

RH

AN

NA

LIN

06 Baak BinglRachel Kushner ile sylei 15 lk Tamer yeni iir kitabn anlattErcan Ylmaz Ahmet KurucanBir lim olarak Fethullah Glen04

38USTA GZYLE

Recai Gllapdan &

rfan Klyutmaz

16R

Hilmi Yavuzun eviri iirleri

V. B. BAYRIL

06ROMAN

Thomas Pynchon ilk kez Trkede

mer Ayhan

08ROMAN

Adalet Aaolundan

yeni kitap

Rya Karlova

19NCELEME

Shakespearei nasl okumal?

Emrah Pelvanolu

23HATIRA

Celal Bayarn kzndan darbe

anlar

Osman rida

itap Zaman, yol-culuuna Ne-redesin sevgili okur? diyerek balamt. 101. sayda yine okur meselesine d-nyoruz: Kimdir

aslnda okur? deal ya da nitelikli dediimiz okurlar gerekten var m yoksa usuz bucaksz mutlu aznlk nitelemesi bir teselli mi? Kitaba ulamann gittike kolay hale geldii, zenle baslm yeni kitaplarn hzla artt gnmz-de iyi okurlarn says gerekten azalyor mu? Yazarlar ideal okuru nasl gryor? Musa rek okur zerine kaleme ald okuma denemesinde bu sorular yeniden nmze koyuyor. Basl ktta (ya da dijital ekranda) harfler var olduka okurun kim-lii bir tartma konusu olmay srdrecek. Geen haftalarn edebiyat olay kukusuz lk Tamerin 32 yl aradan sonra yeni iir kitab yaymlamasyd. Bir Adn Yolculuktu, lk Tamer iiri-nin btn zelliklerini tayor: arpc imgeler, bu topraklara has bir lirizm ve tertemiz bir Trke. lk Tamerle yeni

kitabn Ercan Ylmaz konutu. Dier sylei konuumuz ise ses getiren Flamethrowers roman Alev Pskrtenler adyla dilimize evrilen, kuann iyi yazarla-rndan Rachel Kushner. Geride braktmz ayn bir baka nemli yaynclk olay, mn-zevi ve gizemli yazar Thomas Pynchonn bir romannn ilk kez dilimize kazandrlmasy-d. 49 Numaral Parann Nidas adl kehanetlerle dolu roman mer Ayhan tantyor. Fet-hullah Glen Hocaefendinin lim kimliini farkl akade-misyenlerin deerlendirdii Bir lim Portresi adl derlemeyi ise Ahmet Kurucan yazd. Bir lim Portresi, gndemin s tartmalarndan uzaklap Hocaefendiyi gerek kimliiyle tanmak iin iyi bir kaynak. Hilmi Yavuzun eviri iirle-rinden Adalet Aaolunun yeni romanna, George Saundersn usta ii yklerinden W. B. Yeatsin iir dnyasna, Stefan Zweigdan Enis Baturun Kitap Evine iyi yazar ve kitaplarn okurla bulutuu haftalar geri-de braktk. Yaz aylar kitapse-verler iin gzel geecek. yi okumalar.

Okur aslnda kimdir?

M T YAZ SA H B: FEZA GAZETECLK A.. GE NEL YA YIN M D R: EK REM DU MAN LI GE NEL YA YIN M DR YAR DIM cI SI: MEH MET KA MI GE NEL YA YIN ED T R:

AL O LAK ED T R: CAN BAHADIR YCE GR SEL Y NET MEN: FEV Z YA ZI CI SAY fA TA SA RIM: BURHAN sOLAK So RuM Lu M DR vE YA YIN SA H B NN TEM SL c S: HARUN MEN REk LAM GRup BA kA NI: MELH KILI REk LAM GRup BA kA N YARDIMcISI: sKEndEr YILMAZ REkLAM SEk TR Y NE T c S: CENK AYTUU REKLAM SEKTREEL YNETCS: KAZIM ARsLAN REkLAM SEkTREEL uZMANI: MELEK TINMAZ YA YIN T R: YAY GIN s RE L AD RES: Za man Ga Ze te s 34194 YE N BoS NA-S TAN BuL tel: 0212 454 1 454 (pBx) Faks: 0212 454 14 96 Rek lam tel: 0212 454 82 47 Bas kI: fE ZA GA ZE TE c Lk A. TE SS LE R HTTp://K TAp ZA MA N.ZA MAN.COM.TR E-poSTA: K TAp ZA MA N@ZAMAN.COM.TRHER AYIN Lk pA ZAR TE S G N YA YIM LA NIR

twitter.com/kitap_zamani facebook.com/kitapzamanicom

KB U S A Y I D A

SREYYA SU Unutmak iin beklemek 26

EMRAH PELVANOLU Shakespearei okumak 19

NAN ETN Yapaylk kolay, gereklik zordur 9

AHMET KURUCAN Bir limin portresi 4

GNSEL IIK Ah bu filmlerin gz kr olsun! 36

KEREM GNE Kudste kan sesi ve iir 30

CEM MERT Mnzevi bir ktmser: Schopenhauer 27

BAAK BNGL Rachel Kushner ile sylei 20

MUSA REK deal okur kimdir? 10

MER AYHAN Gizemli bir khin... 6

AHMET AKIR Bir edebiyatnn futbol kitab 37

SEZA COKUN Sessizlik lkesinden notlar 31

AYE KLMC Kalp yanar, mani yetiir 28

KEMAL SUSKUN Din ve siyaset birlikte yaar m 22OSMAN RDA Kapana kslm oturuyoruz 23

ERCAN YILMAZ lk Tamer ile sylei 15

SA DARAKCI Ac bir yaam boyu 31

TEMEL KARATA Yusuf Atlgan aslnda kimdi? 28

A. ESRA YALAZAN Zorbalk karsnda vicdan 24

V. B. BAYRIL Hilmi Yavuzla yolculuk 16

RECA GLLAPDAN Gel keyfim gel! 38RFAN KLYUTMAZ Gobik Zihni Hocaya... 38

AHMET DORU lmden te yol var 32

HARUN ODABAI Dervi ruhlu tccar 29

AZRA NC Brt deil net roman 25

GONCA ZMEN Her ey ayartabilir airi 17

AL PEKTA Kendi kaleminden Jimi Hendrix 34

AYA RER Btn ksa ykler hasret eker 30

A. YAVUZ ALTUN Tarihinin skc dertleri 26

MEHMET TUN Aralkta aan ykler 18

AYE SREZ Sylesem tesiri yok... 35

RYA KARLIOVA Yorgun demokrat 8

42 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI DNCE

AHMET KURUCAN

itabn ismi Babakann o talihsiz lim msved-

desi hakaretine nazire olmu denilmesi ihtimaline binaen; hayr, Bir lim Portresi mezkur nefret szn-den ok nce gndemde olan bir isimdi. Hocaefendinin eitli slami ilimlerdeki d-ncelerini ve bu dncelerden hareketle yerini belirlemek amacyla yazlacak maka-lelerin konu balklar yaklak iki yl nce kararlatrlmt. Makalelerin yazlmas, toparlanmas, gzden geirilmesi, dizgisi, tashihi, derken yaymlanmas imdilerde oldu. Dolaysyla kitap o hakaretlere ce-vap mahiyeti tamyor; nk hibir ilm delille temellendirilemeyecek ii bo, d bo, alt bo, st bo szleri ciddiye al-mak da bo. Bununla beraber, mtehayyir bir ksm insanlara meselenin zn an-latmak iin baka bir yann tekil eder. Yaayan insanlarn hayatlarn do-duu gnden kitabn yaymlanaca gne kadar diyerek biyografik bir tarzda kaleme almak bir lde kolay. Biyografisi yazlan kiinin ilgi alann merkeze alr ve yazars-nz. Fakat ayn kiinin ilm kimliini, dn-celerini, dncelerinin hayata tanmasn merkeze alarak bir deerlendirme yapacak-sanz, yaplan alma biyografi olmaktan kar, baka bir ey olur. te burada kar-mza byk bir zorluk kmaktadr: O ahs hayatn tabii ak iinde dncelerini yeni-liyorsa hangi dncesini esas alacaksnz?

UlEma gElEnE ndE bR lmBir lim Portresi bu zorluun gn yzne kt bir eser bana gre. nk sz konu-su olan Osmanl medrese ulemas gelenei iinde yerini alan bir limdir, Hocaefendidir. Bir baka ifadeyle, slami ilimlerin sadece bir dalnda uzmanl olan, eserleri o alanla snrl bir insan deildir. Fkh, tefsir, hadis, kelm, tasavvuf, tarih, siyer gibi slam ilgi-lendiren her bir ilim dalnda ansiklopedik malumata sahip, szn ak iinde konu-dan konuya geen, ngilizcedeki kavram-la interdisciplinary, disiplinler arasnda mekik dokuyan ok ynl biridir ki, Beir Gzbenli bu hususu kitaptaki makalesinin giriinde enfes bir ekilde ele alm. kinci zorluk: Hocaefendi tabir caizse adeta bir dnce fabrikas ya da tek bana bir think-tank kuruluu gibi alan, yu-karda zikrettiim din ilimlerin yan sra ha-yatn sair alanlarnda da hemen her gn yeni dnceler reten, eski dncelerini yeni artlara gre gelitirerek deitiren, gerekti-inde eski dncelerine, o gnk artlarda

doruydu ama bugn yanl veya dn de yanlm, u husus aklma hi gelmemiti, halbuki o, sonucu mutlak manada etkileyen bir faktrdr diyebilen bir insan. O zaman bu grlerin hepsi bilinmeli ve btncl bir bakla deerlendirilmeli. Bu zaviyeden baknca baz yenilenmi dncelerin, ma-kaleleri kaleme alanlar tarafndan muhte-melen bilinmedii ortaya kyor bana gre. Mesela, furu fkha dair baz yaklamlarn misallerle deerlendirildii makalelerde 80li yllarn ikinci yarsnda seslendirilip 90l yl-larn bana kaleme alnan eserlere atfen ak-tarlan grler. Ben biliyorum ki, hilafetin Kureyilii, Suud ynetiminin bidat kav-ramna bak gibi konularda imdi farkl grlere sahip Hocaefendi. Bir eksiklik midir bu? Bugnk Hocaefendiyi yanst-ma adna bir eksiklik olarak kabul edilebi-lir ama yeni almalara kap amas, dn-bugn mukayesesine zemin hazrlamas itibar ile bir zenginlik saylabilir. Makale yazarlar iin olmasa bile Hocaefendinin mevcut dnce dnyasn dar bir evre ile snrl kalp zamannda ilim dnyasna yanstamayanlar iin bir eksikliktir. Madem eksiklik dedik, bir eksiklii daha vurgulayarak devam edelim: Neden bu kadar ge kalnd? Hocaefendi bizim dnyamzn insan. 75 yllk hayatnda bazlar vaaz ve sohbetlerden derleme, bazlar ise bizatihi kendi kalemi ile yaz-ya dkt 70ten fazla esere imza atm

bir insan. slam kltrnn zn ve te-melini tekil eden sohbetlerinden oluan mdevvenat bir insann yllarca dinlese dahi bitiremeyecei oklukta. Yazl eser-lerinin bazlar dnya dillerine evrilmi son 15-20 senede. Her geen gn yeni dil-ler ilave ediliyor tercme listesine. te meselenin pf noktas da buras. Tercme edilen eserler o dillerin konu-ulduu corafyada eserin konusuna gre ilgili evrelerin dikkatini ekiyor. Dile ge-tirilen dnceler akademik almalarn konusu oluyor. Sosyal bilimlerde kendini btn dnyaya kabul ettirmi nice ni-versite bu konferanslara kaplarn ayor; ilim adamlar tebliler sunuyor, biyografi almalar yapyor, Hocaefendiyi TV ek-ranlarnda mzakere programlarna konu ediyor, hatta mstakil belgeseller ekiyorlar. Ayn trden derinlikli bir yaklam kendi lkemizde maalesef grmyoruz. zlerek ifade edelim ki, belli kesimler tarafndan tam aksi bir yaklamn sergi-lendiini mahede ediyoruz. Bu da bizim yukarda ilme ve lime bakmz zelinde dnya ile aramzdaki fark gsteriyor. Be-nim ahsi kanaatime gre o fark, fark de-nilip geitirilemeyecek kadar byk bir uurum. O dnyalarda olduu gibi, bizde de nyarglardan uzak, ilmin ve dnce-nin namusuna yarar, objektif bir tavr ne zaman sergilenir bunu kestirmek zor. Bir lim Portresi bu adan, tabu haline gel-

mi bir zihniyetin yklmasna vesile olur inallah. Bu yazlanlar hayal mahsul bulanlar iin bir rnek vereyim: Benzer bir alma yllar nce ilk defa ngilizce ola-rak yapld ve yaymland. Koordinesini ve editrln smail Albayrakn yapt kitabn ad Mastering Knowledge in Modern Times: Fethullah Glen as an Islamic Scholar. Bir lim Portresi, 11 ayr mevzuda fark-l isimlerce kaleme alnan makalelerin topland bir derleme. Eserin editrl-n, eski Din ileri Yksek Kurul Bakan, slam hukuku profesr Hamza Aktan hocamz stlenmi. Usul ve fru fkh, mezhepler tarihi, kelm, tefsir ana bilim dallarnda seilmi konu balklarna gre makalelerin yan sra, kitapta psikoloji, din eitimi ekseninde ocuk eitimi ile genel manada Hocaefendinin sosyal bilimlere bakn deerlendiren makaleler yer al-yor. Kendi alanm olduu iin mi bilmem ama Beir Gzbenlinin Hocaefendiye ait usul-u fkh medeniyeti tespitini amas, ardndan hkm istinbatnda nemli bir yere sahip olan rf ve det kavramna yine Hocaefendinin getirdii farkll ve ni-hayet objektif-sbjektif mkellefiyet kav-ramlarn izah olduka dikkat ekici. Kitapta emei geen herkese teekkr-ler. Farkl perspektiflerden bakarak btn-cl bir lim portresi sunan bu kitabn ufku-muza yeni almlar kazandrmas ve benzer almalara nclk etmesi dileiyle.

Bir limin portresiBir lim Portresi, farkl alanlardan akademisyenlerin Hocaefendinin lim ynn inceledii makalelerden oluuyor. Editrln slam hukuku profesr Hamza Aktann yapt eserde mezhepler tarihi, kelm, tefsir, psikoloji, ocuk eitimi gibi farkl konulardaki yaklamlaryla kuatc bir lim portresi kyor karmza.BR LM PORTRES - M. FETHULLAH GLEN HOCAEFEND, PROF. DR. HAMZA AKTAN, NL YAYINLARI, 389 SAYFA, 13 TL

K

FOTO

R

AF:

ZA

MA

N,

SELA

HA

TTN

SEV

62 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI ROMAN

MER AYHAN

homas Pynchon niha-yet Trkede. 10 yl nce

nde gelen bir yaynevinin katalogunda duyurulmu-

tu Pynchonn dilimize kazandrlaca. Byk yaynevlerine eviriler yapan se-kin eletirmenler srayla havlu attlar ve Pynchonn Trkedeki hikyesi dne ka-dar hayal olarak kald. Thomas Pynchon denilince insanlarn aklna J. D. Salinger geliyor. Yazdklar birbirine pek benzeme-yen iki yazarn bulutuu nokta, ikisinin de grnmez adam olularyd. Sanatla uraan insanlar saklanmay setikle-rinde gizem hlesi de stlerine yapp kalyor. Fakat gizem iin, Pynchonn almet-i farikas diyebiliriz. Romanlar, hatta romanlar zerine yazlm kitaplar ve okuma klavuzlar, tpk yazarn metin-lerindeki gibi belirsizlii koyulatrmaktan baka ie yaramyor. Amerikann yaa-yan en byk yazar anketlerinde Philip Rothu, Don DeLilloyu geride brakan Pynchon bir kez daha giri cmlesiy-le anabiliriz o halde: Nihayet Trkede.

OK taRtlan bR ROman49 Numaral Parann Nidas, Pynchon okumaya balamak iin salk verilen kitaplar arasnda, yklerini toplad Slow Learnerla birlikte ne kyor. G-rece ksa bir metin olmas ve olay ak-nda zamann dzayak tutulmasyla bu nerme anlalabilir. Bununla birlikte hl oka tartlan bir roman. Hikyeye ksaca gz atarsak, Oedipa Maas adl bir gen kadn kacak kar-mza. Oedipa ismi bizi hem Sophoklese hem de Freuda gnderir. Aslnda kitapta yer alan birok isim iin ayn durum ge-erli. Pynchonn evrilmesini gleti-ren de mcevherimsi diliyle birlikte bu gndermelerin skl. Zahmetli bir iin stesinden gelen Feride Evren Sezer, evirisinde dipnotlara yer vermeyi ih-mal etmemi. Bir emlak kral olan Pierce Inveraritynin lmyle, Oedipa vsi ola-rak atandn renir. adamnn devasa birikiminin sorumluluunun Oedipaya verilmesi artcdr; ksa sreli bir iliki yaam, bir daha da grmemilerdir. Oedipa, Gney Kaliforniada yaad Kinneretten kk bir endstri ehri olan San Narcisoya ular. Gelgelelim gerekte ne Kinneret diye bir yer var ne de Ameri-ka topraklarnda bir San Narciso. Bir ba-ka deyile, Oedipann yolculuu hibir yerden, hibir yeredir. Yazarn snrlarn

zenle iaretledii bir corafya-da neden kurmaca meknlar da setiine dneceiz. Oedipa, San Narcisoda tekinsiz insanlarla ta-nr, gittii meknlar bu tuhafla yeni halkalar ekler, her yerde kar-sna kan gizemli bir simge ise ayaklarn yerden keser. Bu defa yz-yllar nce var olan bir posta irketi-ne kar, kurmaca bir posta irketini nmze frlatr Pynchon: Tristero. Oedipa, Tristeroyu aratrdka gereklik zeminini yitirir, sonunda o da kendini bu aka brakr. Peki romanda srekli hayat ile kurmacay aktrp arptran Pynchon bize ne anlatyor?

PynchOnn KEhnEtlERBu noktada Pynchonn khinliini ee-lemekte fayda var. Posta irketleri bizi tek bir adrese karr: letiim alarna. leti-im, bugn internetin iyice gsterdii gibi, dnyann kara kutusudur. Posta pullarna Pynchonn ykledii anlama bir bakalm: Uzam ve zamann derin dehlizlerine a-lan binlerce kk, rengrenk pencere. Her kim iletiim an kontrol edebi-lirse, o a bir gn Ktay bir araya getire-bilir. Bilimsel, kltrel ve siyasi gnder-meler eliinde Pynchon her naslsa baz eyleri ngrebilmi. nternetin tm kta-lar birletirmesi bir yana, unutmayalm, roman 1966da yaymlanmtr. Beatlesn dnyay sallad dnemde, romanda n-giliz aksanyla ark syleyen bir yeralt grubuna yer vermesi ilgintir. arklara ykledii anlam da, mzii hayatn bir yansmas olarak okumas da: ...arklar-da ya hakikatin huu veren gzelliinin bir blm ya da sadece bir iddet tayf bulunuyordu. Pynchon 60larn dnya-snda bize dijital bilgisayar matrislerinden sz eder, kurmaca kent San Narcisonun kurmaca barnda rock deil de canl elekt-ronik mzik performansna tank oluruz, oysa o tarihlerde bu mziin ana enstr-man synthesizerlar pek ortada yoktur. Grdnz gibi popler kltr srekli dayatyor kendini. Oradan devam edelim.

POPlER KltRE REfERanslaR nn?Romanda Beatles ve Stockhausenin yan sra polisiye yazar Erle Stanley Gardnern nl karakteri Perry Mason ve onun ady-la yaplan, Amerikada izlenme rekorlar krm bir diziden sz edilir (1957-66). Romann ikincil karakterlerinden avu-kat Rosemann rol modelidir kurmaca avukat Perry Mason. Bylelikle hayatn kurmacadan beslendii, hatta feyz ald-

bir dnya serilir romanda nmze. Pynchon, imdilik son roman Bleeding Edgede de (2013) Madonna, Jamiroquai, Britney Spears gibi pop ikonlarna sk sk gnderme yapar, 80ine merdiven dayasa da zihnen yalanmak bilmeyen bir yazar-dan sz ediyoruz. 49 Numaral Parann Nidas, posta irketleri araclyla bir dizi komplo teorisi retir. Nazizmin tten kl-lerinden uyarc maddelerin zihindeki et-kisine, her ey gemile gelecein bulutu-u tuhaf bir imdide toplanr. Oedipann kontrol elinden kard krlma, kurma-ca San Narcisodan San Franciscoya adm att anda balar. Pynchona gre ehir (metaforik olarak dnya) kimsenin iine bakmaktan teye geemeyecei bir yerdir. Oedipa, San Narcisoda tant

avukat Metzgerle yaknlar. Bir motel odasnda konuurlarken televizyonda Metzgerin ocukken Bebek Igor roln oynad absrt bir film gsterilir. G-rld gibi, popler kltr bombard-man bir yntemdir. Patlayan sa spreyinin banyoya verdii akla zarar hasar ile gc-n absrtlkten alan film okura bir arada gsterilir. Pynchon bizi engebeli yollarda dolatrarak ayn soruyu srarla yineler. Grnrde Amerikann ruhunu okumak-tadr ama iletiim alar araclyla dn-yaya da geirir demirden szcklerini. Grnenin ardnda ya baka bir ey vard ya da hibir ey yoktu... Kur-maca m daha absrttr, yaadmz dnya m diye soran yazarn yant, so-runun kendisi kadar acmaszdr.

Gizemli bir khin: Thomas PynchonGnmzn sra d ve gizemli yazarlarndan Thomas Pynchon ilk kez Trkede. Nerede yaadn sr gibi saklayan mnzevi romanc, kimilerine gre Amerikan edebiyatnn yaayan en nemli ismi. 49 Numaral Parann Nidas, Pynchon tanmak iin iyi bir balang kitab.49 NUMARALI PARANIN NDASI, THOMAS PYNCHON, EV.: FERDE EVREN SEZER, THAK YAYINLARI, 184 SAYFA, 15 TL

T

Thomas Pynchon

82 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI ROMAN

RYA KARLIOVA

dalet Aaolu, gn-mz Trk edebiyatnn

en nemli isimlerinden biri olduunu, okurla-

rnn on sekiz yllk uzun bekleyiine son verdii yeni roman Dert Dinleme Uzmanyla bir kez daha ve iyi ki tek-rar hatrlatyor. Everest Yaynlarndan kan roman, yaync ve yazarn ortak kararyla srasyla lmeye Yatmak, Bir Dn Gecesi ve Hayrdan oluan Dar Zamanlar serisinin drdnc kitab olarak sunulmu. Dert Dinleme Uzman, romandaki btn karakterler gibi isimsiz olan bir editrn intihar etmeden nce bir yaza-ra brakt notlardan, yazarn deyiiyle tutanaklardan oluan i ie gemi metinler olarak kurgulansa da, yazarn takdimi ve editrn notlar ayn slu-bu tayor denilebilir. Ksa bir takdim yazsnn ardndan romann byk b-lmn oluturan editrn metni not-lar diye adlandrlm ancak bu notlar dzgn sralanm bir kurgu olutu-ruyor. Kendini dert dinleme uzman olarak tanmlayan editrn dinledii ve notlandrd kiiler kimi zaman ha-yatndan geip giden bir yabanc, kimi zaman neden sonra ei olacak, kimi za-man dostuyken dmanna dnecek bir karakter. Dert dinleme uzman b-tn bu karakterlerin hikyelerine maruz kalp ounlukla da ilerinden kurban olarak kyor. Elbette bu noktada an-latlan olaylarn ve dertlerin editrn bak asndan, ben-anlatc tarafn-dan aktarldn belirtmek gerekiyor.

madalyOnUn K yZEditrn notlar ilk blmde Rast-lantlar ve armlar olarak sunul-mu, zira tesadflerin dert dinleme uzmannn kurbana dnmesinde ilevi byk. te yandan, intihar et-tii iin kahramann dinledii dert-lerin kurban olma konumu gleni-yor gibi grnse de, aslnda Aaolu tamamen ktcl diyebileceimiz karakterler sunmuyor. Aksine, ka-rakterler hakknda olumsuz yargya varmak zere olan okuru ters keye yatrp klie deyile madalyonun br yzn gstererek ilerledii de oluyor. Romandan aklda kalan da, cmleler-den, belki hikyeden daha ok, bu iki yzlere ynelen sorular aslnda. On-lardan biri sanki Dar Zamanlarn

da vard bir nihai soru gibi: Byk incelik ve iyilik hassasiyeti, ktln ktsnden daha m beterdir acaba? Dert Dinleme Uzmannn Dar Za-manlar lemesine eklemlenmesinin en nemli nedenlerinden biri kukusuz Aaolunun yazarlk kariyerinin b-yk blmnde anlamaya ve anlatma-ya alt kk burjuva Cumhuriyet aydnnn hali, sorunlar, yer yer tuhaf-l, kitapta yer alan bir kitap balyla sylersek arzal aydnl. Seriye ad-n da veren ve Dert Dinleme Uzmannn dier romanlarla ortak noktalarndan biri olan anlat zamannn darln ise takdimci yazarn okuma deneyiminde aramak mmkn. Bununla birlikte, Dar Zamanlarn ilk romanndaki ortak karakter Aysel en azndan ady-la sanyla yer almyor Dert Dinleme Uzmannda. Yine de Dar Zamanlar serisinin temel izleklerinden olan ama Ayselin kalkamad intihar bu ro-manda gerekleerek kitab serinin di-er romanlarna balyor.

hcv UstasYeni roman hakknda verdii syleiler-de yayn dnyasndaki kiisel deneyim-

lerinin, hayal krklklarnn romann konusunu tetiklediini ska vurgulad Aaolu. Romandaki kimi karakter-ler okura gerek hayattan armlar yapmyor deil. Ama yazarn niyetini okuma hatasna dmemek, okurken o armlara odaklanp roman bunlara indirgememek gerekiyor. Syleilerinde yle demi Aaolu buna ilikin: Ya-ras olan gocunsun. Dert Dinleme Uzmannn sadece hikyesi deil, slubu da onu ada Trk edebiyatnn iyi romanlar aras-

na yerletirecek. Hikye tm metni saran mekte, makta kipiyle mulk bir imdiki zamanda anlatl-yor, ama yine de bir dar zamanda. Aaolunun eletirel duruunu da destekleyen ve romanlarndaki balca elerden olan hiciv ve ironi Dert Din-leme Uzmannda da en nemli slup zelliklerinden. Aaolu, ilk romanla-rndan bu yana hep bir slup ustas oldu; benin ustas, hicvin ustas oldu. Dert Dinleme Uzman da bu zellikle-riyle bir Adalet Aaolu roman.

Yorgun demokratAdalet Aaolu, 18 yllk bir bekleyiin ardndan yaym-lad yeni romanyla okurlarn sevindirdi. Dert Dinleme Uzman adn tayan eser, yazarn Dar Zamanlar seri-sinin drdnc kitab olarak okura sunuldu.DERT DNLEME UZMANI, ADALET AAOLU, EVEREST YAYINLARI, 256 SAYFA, 16 TL

A

Adalet Aaolu

KTAPTAN...Defterciim, ne dersin? imden gele gele unlar sayfa arkalarna yle byle dktrmeden nce, seni sarp sarma-layp, tam da bu hallerdeyken arada bir mahalle kahvesinde grdm sessiz, dzgn grnl, ama ad san kk yazara, u gnlerde ah bir rastlayp seni onun bana bela m etmeliyim? Nefrete ne derece bulandm bylece anla-lr m acaba? Kendimden nefretle dolup tamaktaym insanln byle bir defor-masyona, birilerinin yazp izdikleri gibi

bu derece bir amorflama haline ura-ml karsnda!.. Ah evet, u kimseye veriversem seni benim cefakr defterim. Yalnz ona, iyilik ve gzellikleri perian eylemeksizin, yalnz ona! Ah ne yapsam? imdilerde sahici mimar dostum ook uzaklarda, sayp sevdiim Profum da mecburen olunun yanna gp gitme-mi olsayd keke. Yatalakm. Yatakal-mak. Ne berbat ey srne srne gitmek. Kes artk burda kes, amma yorgun bir demokratsn haaa!.......................................

FOTO

R

AF:

ZA

MA

N,

SA

M

EK

Yapaylk kolay, gereklik zordurAhmet Bkenin yeni yk kitab Yklk, konular bakmndan eitlilik gsteren, gerek kiilerin kurmaca kahramanlara dn-t yklerden oluan bir yapt. Bu yklerde gerek hayattan bildiimiz, duyduumuz insan aclarn bulmak mmkn.YKLK, AHMET BKE, CAN YAYINLARI, 88 SAYFA, 10 TL

NAN ETN

azen edebiyatmzda bir tr yazma biimi oluur

ve bu bir sre sonra ken-diliinden kural haline gelir. oumuz farkna varmayz bu grnmez kuraln. Byle olunca edebiyatta gittike oalan bir yapaylk ba gsterir. Bunun bir se-bebi ekonomiktir, bir sebebi marka ede-biyat, bir baka sebebi ise gereklii ve edebiyat bulanklatran yaz ve kitap-lardr, eletirel yazndr. Kukusuz ki bu bir yaknma deil. Edebiyat ortamnn bulanklat zamanlarda iyi, okunabi-lir, edebi zevkin yksek olduu kitaplar da yaymlanr. Bundan birka ay nce piyasaya kan, Nil Sakman imzal Ba-lk Nefesinden sonra okuduum nemli yk kitaplarndan biri de elimde: Ah-met Bkenin Yklk. Bu iki kitab sememin nedeni, iki-sinin de farkl dil ve anlatm biimleriyle ne kmas. Bir karlatrma deil bu, yklerdeki younluk ve anlatlann deeri bakmndan szn ettiim iki kitab keyifle okudum. Balk Nefesinde yer alan sekiz yknn bir ilk kitap iin usta ii olduunu sylemeliyim. te bu nedenle Nil Sakmann ilk kitab Balk Nefesini Ahmet Bkenin Yklk ile birlikte anyorum. Balk Nefesi srekli len ama ayn zamanda lmsz olan gelenei zeksyla yeniden anlatyor. Yklk ise baka bir adan gelenee bal; belki iir dilinin gcn kullana-rak, ykde younlamay kurmak iste-mesiyle ne kyor.

dZyaZ, R gb yaZlablR m?Modernist bir dnce olan dzya-znn da iir kadar iyi yazlabilecei umudunu tayan yklerin son yllar-da oka yazldn syleyebilir miyiz? Umut diyorum, nk iirde bir cmle-nin ritmini, mziini, sesini test edebilir ve sonsuz sayda eitlendirebiliriz, ama dzyazda mkemmel bir cmle bile sonsuzca eitlemeye izin vermez. yk bu bakmdan iire en yakn trdr belki de. yleyse dzyazda szcklerin g-zelliini, farklln grp duymamz gerekir, ki bu tr metinlerin vagonlar olan szcklerin kendileri, anlamlar, mzikleri genellikle basittir. Anlalr ve etkileyici olurlar. Yklk, konular bakmndan eit-lilik gsteren, Ahmet Bkenin kk anlardan kurduu byk hayatlar ba-rndran ve gerek kiilerin kurmaca

kahramanlara dnt yklerle kagelen bir kitap. Dil ve anlatm bak-mndan dnyay ve insan durduu yer-den dnen, hisseden, gren, anlayan ya da anlamaya alan bir yazarla kar karyayz ki, Yklkn tad yk ol-duka ardr. Ahmet Bkenin kk sorunlara yaklam, anlatlan yaln, az cmleyle dile getirii, neredeyse yk okurlarnca kanksanm tutumu bili-niyor. Bke, bildiimiz dertler etrafnda birikmi olaylar, durumlar anlatyor. Ama Yklkn kendi iinde bir yenilii var; yazarn ykdeki biimsel araylar da devam ediyor. Yklk bu bakmdan Ahmet Bkenin dier kitaplarndan baka bir yerde duruyor diyebilirim. Bir yenilik de kitapta fiziki gerekliin, ta-nnp bilinen kiiler araclyla kurma-cada hayat bulmas. Yklkn Bakiye balkl son blmnde kurmaca kii-lere dntrlen yazarlarn adlarn sralayalm: John Fante, Vsat O. Bener, Sait Faik, Andrey Platonov, Tina Modot-ti, Sevgi Soysal. Yazarn baars bu y-klerde kendini daha da ak gsteriyor, Bkenin bulularla gereklii bulutur-duu bu yklerinde baka bir edebi tat var diyebilirim.

KURmacaya yansyan gEREKlKykde anlatlann duygusal etkisini iirsel bir dile yaslanarak vermeye al-an, bu g ii baaran yazarlardan biri Bke. Yklk de bu bakmdan olduka baarl bir kitap. Ayrntlarn doru kullanld, do-laysyla salam bir ekilde kurmacaya yansm gereklikle zenginlik gsteren Yklkten bir cmleyle devam edelim: Anne, dedi, biz Nezihle karar verdik, bu sene lmyoruz. Kitabn ilk yks Bu Sene Her ey yi Olacakta Kadirin annesine syledii bu cmleyi, Kadirin anlatc kardeinden duyuyoruz. Bir ger-eklik seviyesi var bu cmlede ama bana yle geliyor ki, byle durumlarda itah-mz birden kesiliverebiliyor. Sylemek istediim, Ahmet Bkenin yklerinde dilin pritenliini kran bir havann var-l da hissediliyor. Bazen de daha tesi. Yklkte gerek hayattan bildiimiz, duyduumuz, tank olduumuz insan aclarnn yklerinin de yer aldn be-lirtmitim. Kukusuz yazarn kendi top-lumundaki gereklie, aclara, insani durumlara gzlerini kapamas, kulakla-rn tkamas dnlemez. Ahmet Bke de edebiyatta bu tavr benimse-yenlerden.

B

9

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI YK

MUSA REK

kurlar da tpk edebi trler gibi eit eittir. Aralarn-

daki ayrm kimi zaman ince bir izgide srse de bunu tarif etmek kolay deil. Alberto Manguel, Trkede yakn za-manda yaymlanan Okumalar Okumas adl kitabnn deal Okurun Tanmna Ynelik Notlar balkl denemesinde ideal okurun tarifini veriyordu. Manguelin bu hayli k-krtc denemesi, son dnemlerde pek ok yazarn ikayet ettii nitelikli okurun az-l meselesini akla getirdi. Nitelikli okur-lar gittike azalyor mu? Enis Batura kulak verirsek: Yakn gelecekte nitelikli okur or-tadan tmyle kaybolmaz ama eskisi kadar ok yetimeyeceini dnyorum. nk byle bir dnyadayz; her ey grsellik ze-rine kurulu ve bu pasifletiriyor insanlar.

Nitelikli okur dediimiz aznln zellikle-ri, snrlar, zgrlkleri, yazarla ve metin-le ilikisi, ksaca tanm konusunda gr birliine varmak zor. Edebi metnin bir nevi tamamlaycs olan, eitli niteliklere sahip bu okurun peine dtmzde, baka sfatlarla da karlarz. Bir taraftan klasik eletirinin okuru yok sayan tavr, te taraf-tan 1960l yllarla birlikte okur-yazar ikilisi-ne odaklanan kuramlarn artmas baz kav-ramlar yeniden ele almay zorunlu klyor.

OKUmaK, KOdlaR ZmEKtROkur trlerine gemeden nce okuma ey-lemi zerinde biraz durmak yol gsterici olabilir. Okumann ifre zmek olduunu belirten Roland Barthes yle devam eder: Harflerin, szcklerin, anlamlarn, yapla-rn kodlar zlr, okumann bu tanmna kar klamaz; ancak okuma doas gerei

sonsuz olduundan kod zmeler birikti-rildiinde, anlamn durma cesareti elinden alndnda, okuma pedal evirmeden aa srklenerek yaanan bir eyleme (yapsal eilimi de bu yndedir) dntrldn-de, okur diyalektik bir altst olma yaar: So-nunda kodlar zmez, yeni kodlar belirler; ifreleri zmez, retim srecini yaar, dil-leri st ste yar, hi usanmadan sonsuza dek diller tarafndan almaya brakr ken-dini: te okur, o alan kiidir. Her oku-mann bireylere gre deien biimlerden doduunu dile getiren Barthes, Okuma gerekten bir retimdir: imgelerin, yan-stmalarn, dlerin retimi deil de, harfi harfine almann retimidir. der. Okuma eylemi zerine kafa yoran a-da edebiyatlardan Umberto Eco, konuya farkl bir adan yaklar: Bir kurmaca ya-pt okumak, kurmaca dnyasn yneten

iktisadi ltler ile ilgili bir tahminde bu-lunmak demektir. Bunun bir kural yoktur; daha dorusu, her yorum bilgisel evrimde olduu gibi, metni temel alarak kural -karsama giriiminde bulunduunuz anda belirlemeniz gerekir kural. Eco bu yz-den okumay bir bahis olarak tanmlar, zira metnin bize ne nerdiini ak bir biimde sylemeyen bir sesin nerilerine bal ka-lacamza bahse gireriz. Slah Birsel ise o neeli slubuyla okumann tadna var-mamz iin bizi uyarr: Yaamn boyun-ca binlerce kitap devirmedinse hibir ey okumam saylrsn. Usta denemeci yle devam eder: Aralk aralk, yasak savmak, bir toplulukta utanl duruma dmemek ya da geceleri uykuyu egavlamak iin ftk-lanan kitaplar, okuma snr iine girmez. Birsel bu bahsi, Gerek okumak, okumak deil, yeniden okumaktr diyerek noktalar.

deal okur diye biri...yi ya da kt her kitabn okuru vardr. Peki, ideal okur kimdir? Gnmzde nitelikli okurlarn says azalyor mu?

Yazarlar okuru nasl snflandryor? Klasik eletiri kuramlar, onu yok mu sayyor? Okur iin mi, okura m yazlr? Masa bana oturduunda okuru aklnn ucundan geirmeyen yazar olabilir mi? Okur iin yazmadn syleyen yazarlar

konuya nasl bakyor? Okur zerine kuatc bir okuma denemesi...

O

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI KAPAK

10

EtKEn bR vaRlKtR OKURPeki kimdir okur? Akit Gktrkten dnle okuru genel olarak bir sayfaya bakarak iletiime girebilen kimse diye ta-nmlayabiliriz. Etken bir varlktr okur di-yen Michel Butor ise okurun sayfa zerin-de toplanm belirtkenlerden yola karak elindeki gerecin, yani belleinin yardmy-la, yeniden bir grnt ve serven kurdu-unu syler. Okuru metnin tamamlaycs olarak gren birok kuramc da var. Fakat kurmaca metnin yazar ile okur arasndaki ilikiyi tarif etmek biraz g. Arada bir hi-yerarinin olup olmad, yazarn durduu yer ve okurun konumu hep tartlm-tr. Bir baka deyile, g kimdedir? Akit Gktrke dnersek: Bir kurmaca metnin anlam, okurun kafasnda, duyarlnda, iinde gcnde srer, dal bu-dak salar, byr, ya-amla yeniden yazlr. Evet, yazn metninin ortak yazardr okur. (...) Bir yazn yapt da okurda yaar ancak. (...) Yazn yaptlarnn kendi balarna birer yaamlar yoktur. Ancak okurca ya-andklarnda, okurlarn belleinde, kafasnda ya-am kazanrlar. Okurun bir metni na-sl yorumlad, birikimiyle doru orantldr. te tarafta okurun ne tr ltlerinin olduunu kes-tirmek zor, onun bir metni neden sevdiini anlamak kolayca tarif edilecek bir alan sun-maz. Fakat yazarn nce bir okur olarak bu ie baladn hatrlarsak, yazarn da okur-luun trl aamalarndan getiini syle-yebiliriz. Barthesn tanm kulak verilmeye deer: Okur tarihi, biyografisi ve psikolojisi olmayan bir insandr; yazy oluturan tm izleri ayn alanda tutan biridir yalnzca.

OKUma haZlaR vE OKUROkurun birok niteliini sralayan Barthes, tip okuma hazzndan sz eder. Bunlar okuru daha yakndan tanmak iin yol iaretleridir. lk tip hazz tercih eden okur metinle fetiist bir ilikiye geer. Bir baka deyile, Szcklerden, baz szcklerden, szcklerin kimi dzenleni biimlerinden haz alr; metinde geni, yaltlm alanlar oluur, bunlarn bysne kaplan okur kaybolur. kinci okuma hazzna gre, okur yknn olaylar geciktirerek o en yksek noktasna varma hareketinin dzenine ait olan bir g tarafndan kitap boyunca bir biimde nden ekilir durur. Barthes bunu yle rneklendirir: Kitap yava yava bi-ter ve zevk de bu sabrsz, fkeli ypranma-da yaanr. nc tip okuma hazz ise hazzn okura ulamasndaki servendir, Fransz kuramc bunu da yle aklar:

Okumay sevdiimiz ya-zar gibi yazmay arzulama-yz kesinlikle; arzulad-mz ey, yaz yazan kiinin yazarken duyduu arzunun kendisidir ya da daha ileri gi-derek unu syleyebiliriz: Ya-zarn yazarken okura duyduu arzuyu arzularz, her yazda var olan beni-sevini arzularz. Ernest Hemingwayin okuruna sunmak istedii, Barthesn s-zn ettii hazdr aslnda: Be-nim yazdm herhangi bir eyi sadece okumann zevkine ulamak iin okuyun. Bunun dnda ulatklarnz okuma ey-lemine kendi katknz ynnde olacak.

EsERn tEK sahb yaZaR m?Barthesn bir baka tespiti ise yazarn, eserinin sonsuza dek tek sahibi olarak grld, okurun ise bu eserden yarar-lanma hakk bulunan kii saylddr: Yazarn okur zerinde hak sahibi olduu dnlr; yazar okuru ya-ptn belli bir anlamna do-ru iter ve bu anlam doal olarak iyi olan, uygun olan anlamdr: Tam da bu nok-tada doru anlamn (ve bu

tavrda var olmayan yanl anlamn) ahlki bir eletirisinin gereklilii doar. Bu tavr balamnda yazarn ne de-mek istedii aklanmaya allrken oku-run ne anladna hi deinilmez. Okuru skalayan ve grmezden gelen yaklama karn, yazar sonsuza dek yaatann oku-ru olduunu unutmamal. Tomris Uyar kendini okurdan stn gren yazarlar acnas bulduunu syler. Yazarn asl grevi ve abas edebiyatn grkemli zincirlerine bir halka daha eklemektir. Bunun iin kendini ye-titiren yazar, Uyarn deyiiyle var olduunu bildii donanml edebiyat okuruna seslenmek ister.

OKURU yOK sayan ElEtRHer yazar nce bir okur olarak yola kmasna ramen Bart-hes, klasik eletirinin okurla hi ilgilenmediini hatrlatr ve yle devam eder: Metin, farkl kltrlerden gelen, birbirleriyle diyalog kuran, kavga eden, birbir-lerinin parodisini yapan ok sayda yazdan oluur; ancak bu okluun bir araya gelip topland bir nokta vardr ve bu nokta, imdiye kadar sylendii gibi yazarn deil, okurun kendisidir. Okur, bir yazy olu-turan tm alntlarn kaybolmadan kay-

dedildii yerdir; bir metnin btnl kkeninde deil, ulat yerde bulunur, an-cak ulat yer artk belli bir kiinin zelliklerini tayan bir yer deildir. Kuramc yle tamam-lar bu ilikiyi: Okurun doumunun bedeli ya-zarn lm olacaktr.

Tomris Uyar iin ise bir okur kitlesi varsa,

edebiyat eletirisi vardr. yle ki, eletir-menin yazardan daha ok okura ihtiyac olduunu belirtir Uyar. 1960l yllarn ba-larndan bu yana okur-yazar ikilisiyle ilgili kuramlarn saysnn arttn dile getiren Umberto Eco da gnmzde artk anla-tan ve anlatlan kategori-lerinin yan sra bir tarafta gstergebilimsel anlatclar, kurmaca anlatclar ve ba-kalar, szceye dn(trl)m szcelemenin zneleri, odaklayclar, stanlatclar; te tarafta ise gcl okur, ideal okur, rnek okur, stn okur, oluturulmu okur, bilgilendi-rilmi okur, ariokur (oulo-kur), rtk okur, stokur ile ilgilenilme-ye balandn syler. Hem yazarn hem de okurun nne eklenen bu farkl sfatlar eletiri anlaylarn beraberinde getirmitir.

mangUEln dEal OKURUOkuma eylemi ve okur zerine tanm-lardan sonra Alberto Manguelin deal Okurun Tanmna Ynelik Notlar ba-lkl denemesindeki ideal okura ilikin cmlelere geebiliriz:

deal okur kelimeler sayfa-nn stnde bir araya gelme-den hemen nceki yazardr.

deal okur yaratma ann-dan nceki anda var olur.

deal okur bir hikyeyi iz-lemez: Ona katlr.

deal okur evirmendir, metni terih edebilir, ilii-ne kadar dilimler, her ar-ter ve damar izler, sonra da tamamen yeni, du-yarl bir varl ayaklar stne kaldrr.

deal okur tahniti deildir.

deal okur iin btn aralar ainadr. deal okur yazarn sadece sezdiini bilir. deal okur metni altst eder. deal okur yazarn sylediini olduu gibi

kabul etmez. deal okur kitaplarn asla saymaz. deal okur biriktiren okurdur: Bir ki-

tabn her okunuu, anlatnn ansna yeni bir katman ekler.

deal okurun hain bir mizah duygusu vardr.

deal okur hem cmerttir hem agzl. deal okur btn edebiyat anonimmi

gibi okur. deal okur szlk kullanmay sever. deal okur bir kitab kapana bakarak

yarglamaz. deal okur mutsuzluu tatmtr. deal okur asla sabrszlanmaz. deal okur yaznsal trlerle ilgilenmez.

Manguelin bu ideal okur tanm, bizde yaygn tabir olan ve yazarla-rn azlndan ikyet ederek, kimi zaman ulamak istedik-leri kitle olarak tanmladkla-r nitelikli okura denk d-yor, denilebilir. Fakat oka zikredilmesine ramen bu okurun nitelikleri zerine ortak ve kuatc tanmlar bulmak zor. Nitelikli oku-ru bize tarif eden isimler-den biri Hilmi Yavuzdur. Byle bir okurun edebi-yat beenisine, edebi-yatla olan ilikisine ve

edebiyat donanmna ba-karak kitaplar hakknda kendisinin karar verdiini syleyen Yavuz yle tarif eder onu: Nitelikli okur, her eyden evvel ok satanlar listesine bakarak kitap alan kii deildir. Ya da plajda vakit geirmek iin kitap satn alan insan deildir. Daha soyut bir ifadeyle sylemem gerekirse, kendisinin dnda baka birtakm referanslara daya-narak kitap satn alan insan nitelikli okur deildir. (...) Nitelikli okur seimi kendisi yapan kiidir. Nitelikli okurun en ayrt edi-ci zelliinin edebiyat gemii ve imdisi ile izlemek olduunu syleyen Yavuz szlerini yle balar: Nitelikli okur, edebiyat te-levizyonlardan ya da gazetelerden izlemez; onun bilgilenme kayna, daha ok, srekli olarak urad kitabevleridir. Ve elbette, asl nemlisi, nitelikli okurun kitap satn almasnda belirleyici olan, gz alc reklam kampanyalar, billboardlar, ipe sapa gelmez syleiler vs. deil, kendi edebi beenisidir. O beeni de edebiyat hayatnn izlenmesin-deki devamllktan kaynaklanr. Enis Batura kulak verdiimizde ise yle bir nitelikli okur tarifiyle karlarz: Nitelikli okur, okumay hayatnn eksen-lerinden biri haline getirmitir. (...) Nite-likli okur yeniden okuyan, baka bir gzle bakabilmek iin farkl bir kavray iin ye-niden ayn kitab eline alabilen okurdur. (...) Nitelikli okur, okurken apraz ilikiler kuran okurdur. Yani okuduu bir kitaptan sonra onunla paralellik kurarak film sey-reden, mzik dinleyen ya da baka kitaplar okuyan, ansiklopedi kartran okurdur.

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI KAPAK

11

aKt gKtRK

ROland baRthEs

tOmRs UyaR

albERtO mangUEl

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI KAPAK

12

nabOKOvUn y OKURUVladimir Nabokov ide-al ve nitelikli sfatla-rnn yerine iyi demeyi seer okur iin. Usta ro-manc rencilerine oku-run on tanmnn yer ald bir liste vermi ve bunlar-dan drt tanesini semeleri-ni istemitir. Nabokovun on maddesi yledir:

Okur, bir kitap kulbne ye olmal.

Okur, kendini kitabn kahramanyla z-deletirmeli.

Okur, toplumsal-ekonomik yne dikkati-ni vermeli.

Okur, iinde eylem ve diyalog olan bir hikyeyi, olmayana tercih etmeli.

Okur, daha nceden kitabn filmini izle-mi olmal.

Okur, yetimekte olan bir yazar olmal. Okurun hayal gc olmal. Okurun hafzas olmal. Okurun szl olmal. Okurun biraz sanat duygusu olmal.

Nabokovun aktardna gre, renci-ler arlkl olarak duygusal zdeletirme-ye, eyleme ve kitabn toplumsal-ekonomik veya tarih tarafna arlk verirler. Nabokov, iyi okuru yle tarif eder: Elbette, tahmin ettiiniz gibi, iyi bir okur hayal gc, haf-zas, szl ve biraz sanat duygusu olan kiidir bu duyguyu kendimde ve bakala-rnda, frsatn her bulduumda gelitirme-ye niyet ediyorum. Romancnn bu tanma ekledii son cmle ise u: yi bir okur, usta bir okur, etkin bir okur yeniden okuyandr.

hERmann hEssEnn safdl OKURUHermann Hesse, o benzersiz kitab ldr-meyeceksinde okurlar tipe ayrr. Yaza-rn ilk iaret ettii safdil okuru tanyalm: Byle biri yemek yiyen kiiler gibi bir kitab alp indirir gvdesine. Yalnzca alcdr; ister Kzlderili roman okuyan bir olan olsun bu kii, ister kontes romanlar okuyan bir hizmeti, ister Schopenhauerdan bir ey okuyan bir niversite rencisi; yiyip tk-nr, okuduu eyle tka basa doldurur iini. Bu eit okuyucularn kitap karsndaki konumu, bir kiinin dier bir kii karsn-daki konumu gibi deil, nndeki yemlik karsnda bir atn konumu gibidir; hani atn arabac karsndaki konumu gibidir de diyebiliriz buna. Kitap nden gider, okuyu-cu da onun peinden yrr. Kendinde ocuksuluktan biraz bir ey-ler sakl olan ikinci tip okur ise Ne bir ki-tabn konusuna, ne biimine biricik ve en nemli deer gzyle bakar. Tpk ocuklar gibi bilir ki, her nesne on, hatta yz dei-ik anlam tayabilir. (...) Bu tip okuyucu-lar atn arabacya bal olmas gibi, yazara bal deillerdir. Kendileri sanki avcdrlar da avlarnn izini srerler; dolaysyla yaza-

rn szde zgrlnn br yzne, yazarn kleliine ve edilginliine anszn bir gz atacak frsat ele geirdiler mi, bu onlar ince bir teknik ve dil ustalndan daha ok hayran brakr. Hessenin nc okur tipi ise genelde iyi de-nilen okuyucularn tam tersidir: ylesine kiilik

sahibi, ylesine kendi kendisi olan biridir ki, okuduu yapt karsnda katksz bir zgr-lk iinde davranr. Okumasnn amac ne kendini eitmek ne de elenmektir. Dn-yadaki herhangi bir nesneden farkl deildir bir kitaptan yararlan; kitap kendisi iin bir k noktas, uyarc bir nesne oluturur. (...) Denilebilir ki, bir ocuktan hi kalr yan yoktur bu tip okuyucunun. Hesse, nc kademedeki bu okuyucuya okuyucu demek doru olmaz, der zira byle biri iin oku-nacak tek kitap, alfabedeki harfleri ieren bir yaprak kttr. Goethe de tpk Hesse gibi tr okur olduundan sz eder: Biri, yarglamakszn keyfini karan; biri, keyfi-ni karmadan yarglayan; bir bakas, keyif alrken yarglayan ve yarglarken keyif alan. Sonuncu snf, hakikaten bir sanat eseri-ni yeniden retir; yeleri fazla deildir.

PEK, sRadan OKUR Km?Virginia Woolfun sradan okuruna geelim. Woolf, Samuel Johnsonn The Life of Gray adl eserinde geen u cmleyi aktararak balar sradan okuru tanmlamaya: Sra-dan okurla bulumann sevincini yaamak-taym. Okuyucularn edebi nyarglardan, en nihayetinde eitimin kurnazlndan ve dogmaclndan arnm saduyular, airane vglerden daha yksek bir yere konulmaldr. Woolf yle devam eder: Sradan okur, Dr. Johnsonn belirttii gibi eletirmenlerden ve akademisyenler-den farkldr. Bu okuyucunun ald eitim daha kalitesizdir ve doa kendisine yetenek bahederken pek de cmert davranma-mtr. Okuyucu, bilgilerini paylamak ya

da bakalarnn fikirlerini dzeltmek iin deil, zevk iin okur. Bu sradan oku-run biraz aceleci, hatal ve yzeysel olduunu aktaran yazar daha da ileriye gide-rek, Eski bir mobilya paras misali kapar iiri. Yapsna uy-gun ve amacna hizmet ettii srece iiri nerede bulacan ya da iirin znn ne olduu-nu umursamaz. Bir eletirmen olarak aklar o kadar barizdir ki, ayrca belirtmek bile gerekmez. der.

RtK OKUR, RnEK OKUR vE amPRK OKUROkur tiplerine kar kurumsal baklar in-celediimizde ise Wolfgang Isern rtk okur, Econun rnek okur ve ampirik okur tanmlaryla karlarz. Isern ve Econun okur tipleri, yukarda deindiimiz ideal, nitelikli, sradan veya safdil okurla-rn daha iyi anlalmasn salayabilir. Iser rtk okuru yle tanmlyor: Metnin ok saydaki potansiyel balantlarn aa -karacak bir okurdur. Bu balantlar, metnin hammaddesini ileyen zihin tarafndan ya-ratlr, ancak metnin kendisi deildir -n-k metin yalnzca cmlelerden, beyanlar-dan, bilgilerden, vb. oluur... Bu etkileimin metinde yeri yoktur, ancak okuma sreci araclyla geliir. Bu sre, metinde biim verilmemi olan, ancak o metnin niyetini temsil eden bir eye biim verir. Umberto Econun rnek okuru da dik-kat ekicidir. Metnin amacnn rnek oku-ru retmek olduunu dile getiren Eco, onu yle tanmlar: Metni bir bakma okun-mas tasarlanan -bu tasar, oul yorumlara elverecek ekilde okunma olasln iere-bilir- biimde okuyan okurdur. (...) rnek okur, metnin, ibirliine gidecek biri olarak ngrmekle kalmayp ayn zamanda yarat-maya alt bir okur tipi. () rnek bir okur vardr ve metin bu okurlarn her bi-rinden farkl bir tr ibirlii bekler. Econun deyiiyle rnek okur oyunda kalmay bilen kimsedir. Yazar, bir baka okur tipini de

bize tantr: Ampirik okur. Bu okur metni birok biimde okuyabilir, stelik ona nasl okumas gerektiini belir-tecek bir yasa da yoktur; nk ounlukla bu okur metni, metnin dndan gelen ya da onda rastlan-tsal olarak uyandrd tutkularnn bir mahfa-zas gibi kullanr.

yaZaRn dEal OKURUHer yazarn mevcut bir okur kitlesi ve ideal bir okuru olduu sylenebilir. Yazarn bu mevcut kitleden te, hem kendisi hem de ideal okuru iin masann bana getiini ne srebiliriz. te tarafta, kimi yazarlar okur iin yazmay su sayar. Mesela Bor-ges, deal okurunuz kimdir? sorusuna, Birka yakn arkadam herhalde. Kendi-mi saymyorum nk yazdklarm asla tekrar okumam. Yazdklarm okuyunca sonuta ok utan duymaktan korkuyo-rum. diye cevap verir. Borges, okurlar-n ezmek yerine onlarla ibirlii yapar ve yazdklarn sorgular. Stendhal ise ideal okurunu yle tarif eder: Ben en fazla yz okur iin yazarm, honut klmak istedi-im mutsuz, cana yakn, ekici varlklar, asla ahlk ya da riyakr deildirler; en fazla bir iki tanesini tanyorum. Yazarn bu ideal okuru ile ilikisine dair Nurdan Grbilekin u tespiti de dikkate deer: Romancy hmilerinden zgrletiren srecin onu yeni bir efendiye, efendilerin en sradanna, okura baml kldn bi-liyoruz. Okur-egemen bir dnyada tutu-nabilmek iin bu hi tanmad efendiyi kollamak, beklentilerini kestirmek, onu memnun etmektedir romanc. Bir yandan kendine bir ideal okur aryor, onu yarat-maya alyordur; ama bir yandan da, ma-dem satlktr yazdklar, madem okur be-enirse alacak, beenmezse almayacaktr, okuruyla kuraca ban ister istemez bir efendi-kle ilikisi olacan seziyordur.

EdEbyat, y OKURlaRa baldRSon yllarda nitelikli okur saysnn azal-d konusunda bir fikir birliinden sz edilebilir. te yandan bu nitelikli/ideal okurun zelliklerini tamamen tespit et-mek zor. Kurmaca bir metne hakkn ve-ren ideal okur, bir taraftan Akit Gktrkn deyiiyle Yazn alannda yeni yaynlar ilgiyle izler. Sevdii bir ya-zarn bir yeni romannn, iirinin, oyunu-nun yaymlanmas, olaydr yaamnda onun. Kendi okuma deneyleriyle, been-dii, nem verdii kitaplar dergileri alr; ilgiyle okur. te taraftan, Manguelin dedii gibi iyi ya da kt, her kitabn ideal okuru vardr. Yine de unutmamak gerek: Edebiyat ideal okurlara deil, sa-dece yeterince iyi okurlara baldr.

vladmR nabOKOv

UmbERtO EcO

vRgna WOOlf

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI KAPAK

EmnE EROlU (TMA GENEL YAYIN YNETMEN) deal okur iin okumak bir seyr sluk

yani olmak yolculuudur. Ona gre olmak ve okumak ayn serveni tanmlar.

deal okur kesb ile vehb, ilim ve ilham arasndaki fark bilir, gzetir.

deal okur iz srcdr. rfann, ilmin, dilin hangi rmaklardan grl grl aktn kefedip tutkuyla o membalara ynelir.

deal okur anlamn sonsuz mertebeleri olduunu bilir. Kelimelerin kalbine indirilen manalarn ekirdekler gibi alp srpriz meyveler vereceine inanr.

deal okur kitapla hayat arasndaki ba dilediinde koparp dilediinde yeniden ina edebilir.

deal okur bulunduu anlam katmannda huzursuzdur. Daha derine inmek iin tm skma ve daralmalara rza gsterir.

deal okur ayn metni defalarca ama her seferinde yeniden okuyabilir.

deal okurun kaleme ve kelma saygs vardr. Metin tahfif etmez.

deal okur her metne ayn hizadan bakmaz. Hangi yazara teslim olacan, hangi kitab didik didik edeceini bilir.

deal okur iin okumak alnmas gereken bir terbiye, renilmesi gereken bir eylemdir.

deal okur metne kendini katarak okur. Hayal, tasavvur, fikir onun iin i ie gemi ierisinde seyahat edilebilir lemlerdir.

deal okur zengin bir dil bilgisine sahiptir. Lgati sever. Klliyatlardan, uzun cmleler-den, terkip ve tamlamalardan korkmaz.

deal okur metin zerinden yazarla sohbet edip tartabilir. Dirilerden ok llerle arkadalk edebilir.

Okumak bir terbiyedir

14

sEvn OKyay (YAZAR-EVR-MEN): Bence ideal okur, Manguelin kendisidir. Bu notlar evirirken de ayn eyi dnmtm. Ama daha ta bandan, Gianni Guadalupi ile yazdklar (ve daha sonra Kut-lukhan Kutlu ile birlikte evir-diimiz) Hayali Yerler Szln (Dictionary of Imaginary Places) okurken de ayn ey gelmiti aklma. Ben her eyden nce, ideal okur okur, diye dnyorum. Ve okuduklar stnde dnr. Onunla da kal-maz, okuduunu daha iyi anlamak iin baka eyler

de okur. Manguel, bunu en iyi yapan kiilerden biri. Yazarlara ve yazdklarna gereken ilgiyi gsteriyor. Ve evet, ideal okur ya-znsal trlerle ilgilenmez.

Yazlanlar trne gre deerlendir-meden okur. Okuru okur yapan da oku-masdr zaten. Tr ayrm yapmadan, ta-

raf tutmadan. Yazlandan tr, yazar da tanmaya alarak... kacak olan kitabnda, bir denemesin-deki yazar Vargas Llosa / politikac Vargas Llosa mukayesesinden de bunun iin etkilendim.

sabR gRsEs (EVRMEN): deal okur drt yandadr. Daha rahme derken ideal okur olmaya balamtr, anne babas okuyarak vakit geiriyorsa, sohbetlerinin en az yzde onu kitaplarla ya da yazl malze-melerle ilgili oluyorsa ideal okur da ortaya kmaya balamtr. Sonra hem eline kitap biimin-de bir eyler, hatta kitap biimli oyuncak vermeleri sayesinde, hem de her eyde yazl olan grp yaz biimini ayrtrmay renmesi sayesinde okur olmaya doru ilerler. Yani ideal okur znde dnyay doal ve insani gstergeler ve nesneler diye ayrmay renmesiyle var olur; sonuta okuma eylemi, dnyadaki z biimlendiren, biime kavuturan eyalar arasnda bir iliki kurabilme yeteneini ierir. Byle bir ideal okur, Kolumu havaya kaldrnca neden d-myor? diye sorar ya da Tam zledim

der bir yere brakt ta hakknda. Bir byk iirden bahsetmek, bir konumada savm-z kantlamak iin okuduumuz bir kitab kaynak gstererek oradan alnt yapmak da

beendiimiz, sahiplendiimiz bir ta zlemek gibidir. Okuduumuz bir kitaba ayra koyup ertesi gn devam ederken de gzel bir ta braktmz yerde bulmay umut ederiz. Bu balar grebilmek ideal okurun iidir. deal okurun bir ia-reti de gittii her ehirde kitaplar bulup gezmesidir, tpk gittii her

evde belki okunacak bir eyler, ama aslnda okunmu olan bir eyler aramas gibi. deal okurun sansr kaygs, deerlerine hakaret edilmesi kaygs olmaz, nk sansrlene-bilecek, hakaret olabilecek her eyi zaten kendi aklna yazm, okumutur oktan. Tpk intihali, kopyay tanyabildii gibi. deal okur okumamay renebilen okurdur bu yzden.

sRma KKsal (CAN YAYINLA-RI GENEL YAYIN YNETMEN): Bir yazar, ideal okuru tanmlamaya balayn-ca biraz da kendisinin nasl okunmak istediini anlatr. O nedenledir ki okurun metne katlmas, alt metinleri zmle-mesi, cokuyla okunmas beklenir okurdan. Doru elbette, okumann tad da byle kar ama bir okur olarak bence, okumak kimseyi deil, sadece kendimi memnun etmek iin yaptm bir ey olduundan yazarlarn benden ne istediini de, ideal bir okur olup olma-dm da pek umursa-mam. Sevdiim metnin iine girerim, daha

dorusu o cin gibi benim iime kaar, sevmediim metni mecbur kalmadk-a brakr giderim, her yazlm eyi okumaya zorlamam kendimi, ne de olsa tek okur ben deilim. stelik okuma oburluunu da gen yalarda ho grrm. Genken kendi yazarla-rnz ararken nnze geleni okursunuz ama belli bir yatan sonra o oburluk hoppal-a dnr. deal mi bilmiyorum ama okura arballk daha ok yakr. Arballkla, ince ince tadn kar-mak iyi bir eydir. Varsn ideal olmayversin. Biz de karnca deiliz zaten.

Bence ideal okur, Manguelin kendisi

deal okurun sansr kaygs olmaz

Okura arballk daha ok yakr

15

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI SYLE

ERCAN YILMAZ

oay sizin kadar yaln bir ekilde iire sokan az air var

edebiyatmzda. hayatn zn kavrama abas gibi geliyor bana bu. ne dersiniz?Bizler doann bir parasyz. Herkes, ama herkes bir parasdr doann. Krlarda, or-manlarda, deniz kylarnda yaamaktan sz etmiyorum elbette. Byk kentlerde yaam sava verenler de doayla i iedir. nemli olan, doayla btnlemek. Ancak doayla btnleebilirsek varlmz ko-ruyabiliriz, geleceimizi izebiliriz. Doa-nn stnde bir varlk deildir insan. Ama aklyla, gcyle onu daha iyi, daha gzel klabilir. Bunun bilincinde oldum hep. Ya-ammda bunu hep gz nnde tuttum. Kendiliinden, iirime de yansd sanrm.

nceki kitaplarnzdan birinde ciddi eyler anlatmam beklenmezdi. demitiniz. ciddi eyler anlatmamaya devam ediyorsunuz ve edeceksiniz sanki...Kimi sanatlar dnyay kurtarmaya a-lrlar. Kmsemiyorum abalarn. Ama, sanrm, biraz daha alakgnll-ym ben. evremi renklendirmeye al-yorum. nsan onuru iin, zgrl iin savamamaktan sz etmiyorum elbette. Ama ciddi eyler anlatmak derken b-yk szler, atafatl demeler, ksa sre-de anlamlarn yitiren sloganlardan sz ediyorum. nsan, sorumluluunu nutuk atarak deil, fsldayarak da dile getirebi-lir; belki daha da etkili olur.

hafza, lk tamer iirinin baat unsurlarn-dan biri. iirlerinizin altndan sanki bir unutu rmann deil de hatrlay rmann usulca aktn hissedebiliyoruz. gemiteki alelde anlar bile byl anlara dntrme kudreti ya da gayreti. Kendiliinden olan bir durum bu. ne dersiniz hatralar hususunda?nsan belirli bir yaa kadar ileriye dnk yayor; tasarlar yapyor, hayaller kuru-yor. Ama yalanmaya baladka, ister istemez, gelecein yerini gemi alyor. Anlar ne kyor. Onlar zaman zaman bakalaryla da paylayor. nemli olan, senin gemiinin bakalarnn gelecei-ne katk yapabilmesi.

bir adn yolculuktuyu bachelardn dlemenin Poetikasyla beraber okudum. sonu: iir, o-cukluun anayurdudur. ocukluk hi brakm-yor peinizi...ocukluk elbette ok nemli. nsan bi-imlendiren en nemli ey. Gerekten anayurt. Ne o benim peimi brakyor, ne de ben onun peini brakabiliyorum.

kinci yeni iiri ile halk iirinin imknlarn bir potada buluturmay baaran bir airsiniz. bu-nun srr nedir?kinci Yeninin iire getirdii olanaklar yadsnamaz. Bir zamanlar bu akmla dalga geenler bile zamanla o olanak-lardan yararlanmaya baladlar. Halk iiri ise benim iin yaamn bir paras. Belki Gaziantepte doup bymemin, ocukluumda bile o iiri solumaya ba-lamamn da etkisi var bunda. kisi bir potada kendiliinden birleiyor. Halk iirine tutkunum diye Karacaolann iirini retemem elbet. Onun yzylnda yaamyorum. Karacaolan bugn var olsayd, o da baka bir iir yaratrd.

siz de sait faik gibi dnyay gzellik kurtara-cak der gibisiniz...Gzellik elbette ok nemli. Sait Faik, fiziksel gzellikten sz etmiyordu elbet-te. nsan onurunun, sorumluluunun da gzellikleri vardr. irkinlikleri ol-duu gibi. O grnmeyen gzelliklerin egemen olmas, dnyay da her anlam-da daha gzel klabilir.

grmek duyusunun ne kt iirlerden olu-uyor bir adn yolculuktu. siz de bir anlamda haim gibi derinizle yaayan bir airsiniz, de-nebilir mi?Sadece derimle deil, bedenimin tm organlaryla grmeye, duymaya, syle-meye alyorum.

bir syleinizde iir yazmaktan baka bir ey dnmediinizi sylemitiniz. biraz aar m-snz bunu?Sanatla urayorsanz baka trl yapa-mazsnz. Ressamsanz, her eyi ressam olarak grrsnz. Tabanzdaki yemek-ten tutun, seyrettiiniz futbol man bile. airseniz, her eye air olarak bakarsnz. ieklere, geen trenlere, grev gzcle-rine, her eye. Kanlmaz bir ey. Bunun simgesi olarak Dalarcay tandm. San-rm, dlerini bile air olarak gryordu.

ak, yine ak, yine ak... ak gelicek cmle eksikler biter diyen yunusa selam nitelii de tayor sanki bu iirler ya da ben yle oku-dum. ne dersiniz?Yunus ne diyorsa dorudur.

bir ad yolculuk olann bir ad da kar... bu adlar biraz da lk tamerin zamiri deil mi?Yaam bir yolculuktur. Okuduunuz bir kitap, okadnz bir papatya bile nice yolculuklara tar sizi. Yoldan geen bir otobsn penceresinde grdnz ihtiyarn yz bir yolculuk balatr ii-nizde. Benim yaamm da yolculuklarla rl. O yolculuklarda grmek istedi-im her eyi grmeye altm. Anlata-bildiim kadar da anlattm.

sessizliin bakentinden geliyorum, Uykulu geyiklerin ektii anlard, belki bir kaplumba-a usulca gtryor srtnda kar sesini, avlu. kindinin anayurdu, gnbatm dikenin byk gl gibi ba dndrc dizelerin airine sor-mak istiyorum: mana niin kelma smaz?Mana dev cssesiyle daha derinlerdedir de ondan. Ama iir de manaya smyor.

bir adn yolculuktuyu lk tamer iiri iinde nereye koyuyorsunuz?Yolculuumun son dura imdilik. Di-lerim imdiliktir. Baka yolculuklarn baka rnleri de olsun istiyorum.

airseniz, her eye air olarak bakarsnziirimizin ustalarndan lk Tamer 32 yl aradan sonra yaymlad yeni iirleriyle okurlarn selamlyor. Bir Adn Yolculuktu adl kitapta lk Tamer iirinden ainas olduumuz tertemiz Trkeyi, lirik scakl, capcanl imgeleri ve Anadolu topraklarnn kadim sesini bulmak mm-kn. lk Tamer ile uzun bir sessizliin ardndan yaymlad iirlerini konutuk.BR ADIN YOLCULUKTU, LK TAMER, ISLIK YAYINLARI, 88 SAYFA, 10 TL

D

16

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI R

V. B. BAYRIL

llar nce. Bir arkadam Octavio Pazdan iir evi-

riyor. Kenarndan ben de bulayorum. Bulutsu baz

dizeler, baz ifadeler beliriyor. Trkesi yok. evirsen de olmuyor. O zaman g-zmz karartp, bir dize iin yirmi-yirmi be deike oluturup ilerinden dilimi-ze en ok sinenleri kullanarak yeniden yazyor/sylyoruz. Trkede bu ancak byle sylenir ya da sylenebilir diyerek. Pazdan evrilen en gzel iir kitab diye de anlyor hl, yllardr!.. Hilmi Yavuz da bu iin byle yaplabileceini sylyor zaten, yeniden ve Bu Gece En Hznl i-irleri Yazabilirim adyla yaymlanan eviri iirler toplamnda: iir evirisi gerekten zor zanaattr. Bense teden beri, iirin evrilemeyeceini, evrilirse onun baka bir iir olacan dnmmdr. Pablo Nerudann 70li yllarda Trkiyede ok nl olan, birok poster-de yer alan Budayn Trksn ben daha ortaokul yllarmdan biliyorum. Ne gzel sylemi Neruda, derdim iimden. Bu nl dizeleri elbette Trke syle-mediini de bilirdim ama kimin evir-diini bir zahmet o posterleri yapanlar yazmazlard. Sonradan renmitim bu evirinin Hilmi Yavuz tarafndan yapl-dn. Neyse ki ilahi ve iirsel adalet te-celli etti! Yllar sonra bu Neruda evirileri iin Hilmi Yavuza ili Cumhurbakan-l zel eref Madalyas verildi (2004).

dnya RndE bR yOlcUlUKAnna Ahmatovadan kalkp Apollinairee, Auden zerinden Chara, Desnostan yola kp Jimenez, Lorca ve MacCaige, Michauxdan Nerudaya ulaan; Pounda, Maulberley, Parra ve Quasimodoya ura-yan bir yolculuk Bu Gece En Hznl iirleri Yazabilirim. Trkenin baka diller, baka uygarlklar, baka iklimler iinde gezinme-si, Hilmi Yavuz haline brnp dnyada oluu farkl airlerin dillerinden szerek bizim iir dnyamza tamas diye de ta-nmlayabiliriz bu eviriler toplamn. Kitabn ilk ve ikinci basm iin yaz-d nszlerde Hilmi Yavuz her zamanki zihin aclyla sesleniyor okura. nemli bir tespiti, birka istisna dnda Trke iir evirisinde airlerin baskn olduudur. Ya-banc airlerin byle bir ans vardr Trk iirinde (Baudelairei Taranc ve Dranas, Heineyi Necatigil evirir mesela). Hepsi hedef dillerinde en azndan airlerin mu-hatab olmulardr. Hatta kimi airler ve

iirler o kadar ansldr ki, Trke evirileri orijinalinden daha gzel hale gelmi, daha yksek bir yere kmtr sanatsal olarak. Mesela, Orhan Velinin Aragondan evir-dii Elsann Gzleri ile Melih Cevdetin Poedan yapt Annabel Lee evirisini bu snfa koyuyor Hilmi Yavuz. nszde bir baka saptama ise Trk-ede hl bir eviri iirler kaynakasnn bulunmaddr. Hilmi Yavuz, Bir iir eviri kaynakasnn olmay, karla-trmal iir evirilerinin yaplabilmesine imkn vermiyor. Ama sorun, sadece bu deil! evirmen de evirmekte olduu iirin, daha nce evrilip evrilmediini, evrildiyse ka kez evrildiini bilebilmek imknna sahip olamyor. dedikten sonra bu konuda yaad bir rnei yle akta-ryor: Rilkenin Sancaktarn Almanca-dan dilimize eviren Oru Aruobaya, bu iirin daha nce, hem de 1940l yllarda evrildiini sylediimde ok ardn hatrlyorum. Sancaktarn kendisinden ok nce, Sabahattin Ali tarafndan ev-

rildiini, bu evirinin Tercme dergisinin 9. saysnda yaymlandn sylediimde daha da ok ard idi. stelik, Oruun-ki Trkede ikinci Sancaktar evirisi de deildi: Vural lknn de bir Sancaktar evirisi vard; -o da, Tercme dergisinin 83. saysnda yaymlanmt. iirlerin evirisinde gz nnde tuttu-u yntemi, karma bir yntem olarak tarif ediyor Hilmi Yavuz: evirilerde yerine gre davrandm. Bazlarnda eviriyi, bazlarndaysa Trke sylemeyi ye-ledim. Desnos ya da Jimenezin eviriye, Prevertinse Trke sylemeye yatkn ol-duklarn ayrmsadm... Demem o ki, e-viri iine nyargsz giritim hep, Trkeye nasl geldiyse yle yapmaya altm. Bu Gece En Hznl iirleri Yazabilirim sadece bir eviri derlemesi deil, ayn za-manda byk bir airin, baka airler ve diller zerinden kendi anadiline nasl bak-tn, onu nasl ilediini de gstermesi asndan nemli bir tanklk, bir belge. Elbette, enfes bir iirsel hazzn eliinde!

Dnya iirine Hilmi Yavuzla yolculukHilmi Yavuzun farkl airlerden yapt eviriler Bu Gece En Hznl iirleri Yazabilirim adl kitapta topland. Anna Ahmatovadan Guillaume Apollinairee, W. H. Audendan Ren Chara, Pablo Nerudadan Ezra Pounda, dnya iirinde haz dolu bir yolculuk...BU GECE EN HZNL RLER YAZABLRM, HLM YAVUZ, MESERRET YAYINLARI, 92 SAYFA, 9,80 TL

Y

Hilmi Yavuz

Grnm Robert Desnoseviri: Hilmi Yavuz Eskiden de sevgiler dlerdim ben imdi deOysa ak deil artk bir tutam gl ve leylakAr kokularyla orman kaplayarakYangnlar var dnsz yollarn bitiminde Eskiden de sevgiler dlerdim ben imdi deOysa ak deil artk kulede ate yakan,O yitik frtna, bozguncu, k tutanKuytu ayrlklarn avlusuna, imekle Talarn scakl vurur bileklerimeBildik hibir szlkte bulunmayan kelimeDenizlerde kpktr, gkte buluttur dedim Yalannca sertleir her ey, kla dolarpler dmszleir, adszlar bulvarlarBen de onlarla birlik, yavaa ta kesildim

Her ey ayartabilir airiW. B. Yeatsin seme iirlerinden oluan Her ey Ayartabilir Beni, yeni basmyla raflarda. Kitaptaki iirler, dnyann eitli lkelerinin airle-rinden eviriler yaparak onlar lkemizde tantan ve iirimizin gelii-mine katk salayan Cevat apan tarafndan Trkeye kazandrld.HER EY AYARTABLR BEN, W. B. YEATS, EV.: CEVAT APAN, SZCKLER YAYINLARI, 104 SAYFA, 10 TL

GONCA ZMEN

inden Peruya, dnya-nn eitli lkelerinin

airlerinden eviriler ya-parak onlar lkemizde

tantan ve iirimizin geliimine byk katk salayan Cevat apann eviri iir kitaplarndan birinin yeni basm yapld: W. B. Yeatsin seme iirlerinden oluan Her ey Ayartabilir Beni. Kitap-ta, airin yirmi alt iiri ngilizce aslla-ryla birlikte yer alyor. iir evirisi, iyi derecede yabanc dil bilmenin yan sra anadilin incelik ve olanaklarn yetkin bir biimde kullanabilme yetenei ile tr bilgisi de gerektirir. Bu nedenle, e-viri iir kitaplarnda zgn metinlerin de bulunmas olduka nemli. stelik apan gibi, yllarn bu uraa adam usta bir evirmenin bu tr kitaplar, iir evirenler iin daha da deerli bence. Neredeyse bir okul 20. yzyl rlanda edebiyatnn b-yk airlerinden, Ezra Poundun cid-diye alnacak tek air olarak grd Yeats, 1923te Nobel Edebiyat dln almt. ngiltereye kar, rlandann bamszln kazanmas iin ulusal ve kltrel kimlik bilincinin gelimesi gerektiini dnen air, k olduu Maud Gonneun da etkisiyle rlanda Bamszlk Hareketini desteklemi-tir. Ayn zamanda bir oyun yazar olan Yeats, Ulusal rlanda Tiyatrosunun kurucular arasnda yer alr. iirlerin-de ve oyunlarnda rlanda mitolojisi ve folklorundan, masallardan yararlanr.

smgEc bR aRzellikle son dnem iirlerinde, iinde yaad an ve toplumun sorunlarn dile getiren air, nl iirlerinden 1916 Paskalya Ayaklanmasnda, Dublindeki bakaldry iirletirir. an kargaas-n, sava, yok olan deerleri, artan su ve ktl Coole Park ve Ballylee, 1931, kinci Geli, Bizansa Yolcu-luk gibi iirlerinde arpc bir ekilde dillendirir. rnek mi? te: Her ey y-klyor, bel vermi ortadirek; / Kargaalk salnm yeryzne, / Ykseliyor kana bulanm sular, ve her yerde / Sulara g-mlyor susuzluun treni; / yiler her trl inantan yoksun, / Oysa youn bir tutkuyla esrik ktler. Simgeci bir air olan Yeats, genlik dneminde roman-tik iirler yazm; mitolojiyle, mistisizm-le yakndan ilgilenmitir. Ona gre su, yaratlm ruhtur rnein. Mistisizme

ilgisi, onu Hint felsefesini incelemeye yneltir. Kapitalizme, doadan kopua ve kentsel yaama, yoz kltrel dei-ime tepkisini; mitolojiye, ocukluk ve genlik yllarna, mistisizme ynelerek ortaya koyar. ou iirinde, kendinden, yaknla-rnn ve dostlarnn yaamlarndan da sz eden Yeats, yalln getirdii h-zn ve karamsarla da ska deinir. Kitaptaki iirlerden birinde yle der: Deersiz bir eydir kocam insan,/ S-ra geirilmi bir paavra Yeatsin geleneksel biimlerle yaz-d iirlerinin ncelikli zellii, sim-gesellik ve yalnlktr. airanelikten, gereksiz sfatlarla ssl betimlemeler yapmaktan uzak duran air, anlat-mnda fiillere arlk verir. Yeatsin yalnln, lirizmini, i ses uyumu ve uyaklarla salad ritim ve ezgisellii eviride de gryoruz. Ritme ve tonla-maya, i ve dize sonu uyaklarna bile ti-tizlikle dikkat edilmi. rnein song szc birka yerde ark, kimi yer-lerde de trk olarak evrilmi. iir-ler, bir ikisi dnda benzer biimlerle, dize saylar ve kmelenmelerine, uyak dzenlerine uyularak aktarlm. Uyak tutturmak adna doldurma szcklere, zorlamalara bavurulmam.

tRKEnn tadn dUyURan EvRCevat apan, Trkenin en ince ay-rntlarn, en gzel olanaklarn bilen ve ustaca kullanan bir evirmen olarak evirisinde okuru hi yadrgatmyor. Rahatsz edici bir eviri kokusu yaym-yor iirler. z Trke bir dille gerekle-tirilen eviride, yrei aznda, kl knda beklercesine, gnlm elen gibi deyim ve tamlamalarla; bir peni yerine metelik, although yerine gel gr ki benzeri karlklarla Trkenin tad duyurulmu. Her ey Ayartabilir Beni, zenli bir eviri ve rak yerine orak, ama yerine ana yazlmas gibi bir iki diz-gi yanl dnda puntosuyla, sayfa dzeniyle gzel bir bask. Kitaba veri-len ad da airler iin olduka uygun; nk airi her ey esinleyip ayartabi-lir ve her ey iire konu olabilir. Sz-ckler Yaynlarndan kan kitap iin, iir kitaplarnn ok az satt lke-mizde, hem de eviri iir yaymlayan yaynclar da kutlamak gerek. W. B. Yeatsin Her ey Ayartabilir Benisi, ii-mizdeki iir hayvann k uykusun-dan uyandracak kitaplardan biri.

17

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI R

18

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI YK

MEHMET TUN

az yazarlar vardr, bir trn iinden eser

vermekle yetinmez, onun damarlarnda taze

bir kan gibi dolamaya balar ve adeta o yazn trn yenilerler. Alice Munro, byle yazarlardan biri olarak edebiyat dnyasn selamlad. yknn kadim anlatm olanaklaryla ok da oynama-dan bugnn dnyasn kendi ve rengiyle yk katna ustalkla tamay baard ve ara tr tartmalarn boa kararak Nobele kadar uzand. Nobelin bir tr deil yapt ya da yazar gzetti-i eklindeki yaklam hesaba katsak da sonuta dle deer grlen yaptlar yk kitaplaryd ve dl bir ykc almt. Munronun, Nobel Edebiyat dln aldktan sonra dilimize evrilen kitapla-rna baktmzda aslnda byk bir ya-zar ge tandmz da fark ettik. Mun-ro rnei zerinden bir baka nemli ykcye, George Saundersa varmak istedim. nk birok deerlendirmede bu iki yazarn ismi birlikte anlyor. yle ki Alice Munronun Nobeli almasndan sonra Saundersa ksa yklerin en so-nunda hak ettii ilgiyi grmeye balayp balamad sorulduunda yazar, Bu iyi bir zamanlamaya benziyor ancak ben 1970lerden beri yk yazyorum ve bu bir kadn dergisinin krmz renk geri dnyor demesi ve aslnda onun hibir zaman bir yere gitmemi olmas gibi. diye cevap vermiti. 2007de baslan ve basks tkenmi olan Pastoralyadan sonra Saunders imdi de Araln Onu adl kitabyla Trkede. Munronun ge-leneksel izgiye ballndan farkl olarak Saundersn biimde, dilde, an-latmda, teknikte yenilik ve aray pe-inde olduunu belirtmem gerekiyor.

sahtE fOnlaRn gERsndEKlERGeorge Saunders, Araln Onunda yer alan yklerde okuru scak bir atmos-fer ve kendinden honut kahramanlar-la karlamyor. Enerjisi hi dmeyen hiciv diliyle her geen gn biraz daha mekanikleen bir dnyann basit oto-matna dnen insann yaralarna ve iinden getiimiz hayatn yanllna iaret ediyor. Bakmz, sahte bir fonun nnde, ancak bir flalk glmsemeyle bakan fotoraflardaki yzlerin gerisinde duran acya, krlmla, yalnzla, za-vallla, incinmilie yneltiyor. Bug-nn hayat, sunduu zengin olanaklarn

yannda bir dizi yeni ve tanmlanmam sorunu da nmze brakyor. Hayatn ipliklerini birbirinden ayrp incelttike aslnda onun karsnda daha savunma-sz dyoruz. Sorun olarak tanmlad-mz yeni durumlar, belki de hayatn olaan ak duraklar. nsan, bu durum-lar karsnda aresizletike zerindeki tahakkm aygtlarnn arln daha derinden hissediyor. Saunders, rmcek Kafasndan Ka- yksnde kurduu hapishane orta-m ve anlatc mahkm Jeef zerinden, yaanmas zor bir gelecek ngrsnde bulunuyor. Duygularn serumla kontrol edilebildii ykde, ak bile serumun etkisiyle devam eden ya da bitirilen bir olgu. yknn sonunda intihar eden

Jeef bu sistematik, kurulu dzende insan kalmann bedelini deyen bir kahraman olarak karmza kyor. Birok ykde kahramanlarn sakatlanm ocukluk evrelerini gryoruz. nk ailelerinin projeleri, yatrmlar olarak hayata karyorlar. Zafer Turu adl ykde Borisi ldren Kylea annesi, Sana ne kadar yatrm yaptmz dn. diye seslenir. ie yk tekniini olduka ba-arl bir ekilde ileyen Saunders, ayn ykde birka farkl hayat kout bir dz-lemde anlatyor. yknn asl ynelimi Borisin Alison karmas zerine kuru-luyken, arka dzlemde Kylen hikyesi daha ksk bir sesle ve olduka etkileyici bir ustalkla ykye eklemleniyor. Joel Lovell, kitaba yazd giri ya-

zsnda Semplika Kz Gnlkleri adl yknn on iki yldan uzun srede ya-zldn sylyor. Sayyla kazanan ro-man iin fazla olan bir zaman George Saunders, gnlk biiminde olduu iin grece daha kolay yazlabileceini d-ndmz ve elli be sayfa sren bir ykde anlatyor. Yazar, Semplika Kz Gnlklerinin yazlma sreci hakkn-da ise yle diyor: Daha en batan bir hikyenin anlam ve mant olduka ak grnr ama sonra, hikyeyi yazar-ken anlam, mant ok iyi bildiimi fark ederim, bu da okuyucunun da bilecei anlamna gelir ve bu yzden etkiyi artr-mam gerekir Bu tr tematik glkler, en azndan benim iin, ancak hikye satr satr ilerlerken yantlanabilir, yani sonra ne olacan ve hangi dilde aktarlacan zmeye alrken. Bu yzden o adam, i amar iinde, ayn duygular iinde pencereye getirmeye alarak hikyeye baladm. Araln Onu adl ykde ise lm ve yaam eiinde yollar kesien bir ocukla, elli yandaki hasta ada-mn hikyesi aslnda hayatlarmzn nasl i ie getiinin, hibirimizin yaltlm duvarlar ardnda yaamadmzn tarifi.

caRvER taKlt EdyORdUmGeorge Saunderstan bir yazarn en ileli yolculuu olan kendi sesini bulma aray-na ve iinden geldii gelenekle kurmas gereken baa ilikin u szleri okuyoruz: Hemingwayden sklrsam Carver taklit ediyordum, sonra Babeli taklit etmeye dnyordum. Bazen Babelin Teksasta yazaca ekilde yazyordum. Bazen Carver, benim gibi Sumatrann petrol sahasnda alsayd nasl yazard diye hayal edip yle yazyordum. Bazen de Hemingwayin Syracuseda yaadn dnp o ekilde yazmaya alyordum ve bu bana Carver hatrlatyordu. Sa-unders, Ona byk bir hayranlk du-yuyordum. dedii David Foster Wallace ile kendi ykleri arasndaki benzerlikler zerine ise yle diyor: Biz iki ayr ma-denci ekibi gibiyiz, ayn noktay farkl alardan kazyoruz. Saundersn ritmi yksek, devini-mi hzl ksa cmleleriyle soluk solua okunan ykleri okuru felce uratma-y baaryor. 2014 Folio dln alan Araln Onundaki ykler, adeta ha-yatla aramza giriyor, bizi bir srelii-ne de olsa ondan koparyor: yk, bir kez daha nakavtla kazanyor. Saundersn ard yerden grnen hayat, kendisi karsnda kaybetmitir.

Aralkta aan yklerAmerikan edebiyatnn nemli isimlerinden, ykc George Saunders, Pastoralya adl kitabnn ardndan imdi de Araln Onu ile Trkede. Kitapta hayatn yanllna iaret eden, bakmz grnmeyen aclara, krlmlklara, yalnzlklara eviren ykler var.ARALIIN ONU, GEORGE SAUNDERS, EV.: NRAN EL, DELDOLU, 248 SAYFA, 18 TL

B

George Saunders

19

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI NCELEME

EMRAH PELVANOLU

illiam Shakespeare

(1564-1616). Bu ismin edebiyat tarihinin gel-

mi gemi en byk fenomenlerinden biri olduunu rahatlkla syleyebiliriz. inden byk, en nemli, ilk gibi sfatlar geen cmlelerin gvenilmezlii, mevzu Shakespeare olunca yerini byk bir gnl rahatlna, nadir rastlanan bir mucizenin saknmsz hayranlna bra-kr. Shakespearein biz modernler iin bu kadar evrensel, nemli ve gz kamatrc olmas, sznn egzotik iirselliinin yan sra erken modern dnemin en bereketli eiinden tm zamanlara seslenebilmesi ile de ilgilidir. Ayn eikte duran Cervantes (1547-1616) de Don Quijote (1605 ve 1615) ile benzer bir rnek sunar ancak bu za-mansz ironi; Macbeht, Iago ya da Hamletin biz modernler iin gayet ezoterik olan te-kinsizliinden ok uzaktr. Bu yzdendir ki Shakespearein 34 oyunu arasnda zel-likle drt byk tragedyasnn (muhtemel tarih srasna gre Hamlet (1601-02), Othello (1604), Kral Lear (1604-05), Macbeth (1605-06)) ayr bir yeri vardr. Jale Parlann da de-dii gibi Shakespeare, 400 yl ncesinden modern okuru haber verir. Mina Urgan ise ok deerli kitab Sha-kespeare ve Hamletin sunu yazsnda onun evrenselliini, mrnn sonuna kadar bal kald hmanist dnce ba-lamnda deerlendirir. Mina Urgana gre Shakespeare insan gereini, insan olma-nn onurunu bize anlatarak, en aprak dnceleri ve duygular kavramamza, yaadmz dnyann, evremizdeki kii-lerin ve onlarla olan ilikilerimizin gizlerini en olumlu biimde zmemize yardmc olmutur. Yeni tarihselciin nde gelen ismi Stephen Greenblatt, 2004 tarihli a-lmas Shakespeare Olmakta (Will in the World: How Shakespeare Became Shakes-peare), bu evrensel fenomenin arkasnda brakt biyografik kaytlarn skcl ile sanatnn ekicilii arasndaki bolua dikkati eker: Evrensel ekicilie sahip edebi eserler ile dnemin skc brokratik kaytlarna izlerini brakm zel bir yaam arasnda ak bir balant kurmay sala-yacak o tip bir belge, bugnlere ulamad. Sz konusu klliyat ylesine artc, yle-sine parlak ki bir lmlnn, hele mtevaz eitim grm tara kkenli bir lmlnn deil de, tanrnn ii sanki. Bu byk bo-lua ramen Greenblatt almas boyunca Shakespearein klliyatn onun biyogra-

fisinin iinden geirerek bu artc deha-nn tarihselletirilebilmesi iin mmkn olan btn imknlar kullanr. Ancak Shakespearein artcl tam da ak ya da mantksal bir sanatsal geliim rnt-snn yokluu[nda], Aristocu tr kuram-na kar gsterdii snrsz pervaszlktadr. Roman denilen yeniyetme anlat tr ite bu pervaszl sayesinde trleri kaynat-rarak (Auerbach gibi sylersek) gndelik olann ciddiyetle taklidini yaparak biz modern okurlarn hikye dnyasnda sar-slmaz bir hegemonya kuracaktr.

taRhsEl bR mEsElE OlaRaK shaKEsPEaRElk basks otuz yl evvel yaplan Sha-kespeare ve Hamlette Mina Urgan, Greenblattin ok nemli bir rneini sunduu tarihselci yaklama olabil-diince mesafeli durur. Evet, giri b-lmleri olarak da deerlendirilebilecek ilk drt balkta Shakespearei ncelikle tarihsel bir mesele olarak ele alr Urgan. Genel hatlar ile biyografisini ve biyogra-fisi etrafndaki tartmalar aktarr. Evet,

onun soneleri ve biyografisi arasnda yaplan paralel okumalar geni bir e-kilde aktarr, nemli ikincil kaynaklar-dan tartmal yorumlar zetler. Evet, Elizabeth dnemi tiyatro ve sahne an-laynn, yine nemli ikincil kaynaklara dayanarak genel bir tasvirini sunar ve Shakespearein hissedar olduu Globe Tiyatrosunun iinde yer ald rekabeti dnyann oyun tercihlerine olan etkisini anlatr. Ve evet, Shakespearein hemen hibiri zgn olmayan oyunlarnn kay-naklarn ve ilk basklarn gvenilirliine dair bilgileri serimleyerek, Shakespeare etrafnda her daim ekillenen gizemin nedenlerini gsterir. Ancak, kitabn ka-baca ilk seksen sayfasn kapsayan bu blmlerde Urgan, hakknda yeterince bilgi sahibi olmadmz bu yazar figr-nn ortadaki harikulde metinlerin n-ne geecek ekilde deerlendirilmesine aka kar kar. Onun iin Shakespe-are klliyat, hmanist kltr mirasnn en deerli parasdr ve Shakespeare ve Hamlet boyunca sadk bir okuru olduu

bu metinleri daha yakndan tanyabil-memiz iin bize yol gsterir.

YAkIn okumALARMina Urgan, sunu yazsnda da belirttii gibi kitabn yaklak te birlik malzemesi-ni daha nce stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlarndan kan Shakespeare I ve Shakespeare II balkl kitaplarndan alm. Yukarda da bahsettiim giri nite-likli drt blmden sonra tek tek oyunlarn yakn okumalarna geer Urgan. Oyunlar tasnif ederken 1623 tarihli Birinci Folioyu takip eden genel snflandrmaya uyar ve ilk olarak Shakespearein komedyalarn ele alr. lk Dnem ve Olgunluk D-nemi balklar altnda ayrd komed-yalarn gsterdii eitlilii vurgulayan Urgan, Shakespearein ilk oyunlarnn sz cambazlna dayal kaba fars karakterinin ar basmasna karn, Venedik Taciri, On kinci Gece gibi olgunluk dnemi oyunla-rnda szcelemedeki yorucu yan anlam younluunu byk oranda terk edip, bir eit tr sentezine ulatn belirtir. Takip eden snflama Shakespearein ngiliz Tarihi ile lgili Oyunlardr. Bu balam-da yer alan yedi oyun Mina Urgana gre Shakespearein yurtsever dnya grn ortaya koyduu ziyadesiyle politik anlat-lardr. Merkezinde Tanrnn yeryzndeki temsilcisi olan kraln yer ald keskin bir ortaa hiyerarisi bu oyunlarn baat geri-limini salar nk Shakespeare btn bu oyunlarda isyan ve itaatsizliin dourduu kargaa ve savalar ele alr. Nispeten istik-rarl bir dnem olan Elizabethin saltanat yllarnda bu oyunlar hem kaosa kar sta-tkoyu savunur hem de istikrarn hkm-dardan ok lkenin salahiyeti iin elzem olduu bilgisini tar. Mina Urgan bir sonraki balkta Shakespearein Tragedyalarn deerlen-dirir. Titus Andronicus, Romeo ve Juliet, Ot-hello, Kral Lear ve Macbethin yakn okuma-larnn yapld bu blmde Hamlet, kitabn sonunda geni bir ekilde ayrca deerlendirildii iin yer almaz. Urgan, Eski Yunanistan ve Roma Tarihi ile lgili Oyunlarn takiben, Shakespearein Son Oyunlarn da serimleyip Hamlet bl-mne geer. Yaklak 150 sayfalk bu b-lmde Urgan, kitap boyunca izledii yn-temsel rnty takip ederek gerekten doyurucu bir Hamlet okumas ortaya koy-duktan sonra yaptn sonlandrr. Shakes-peare ve Hamlet, bu olaanst klliyat daha yakndan tanmak isteyenler iin nemli bir frsat. lgilenenlere duyurulur.

Shakespearei okumakDilimizdeki en nemli Shakespeare incelemelerinden, Mina Urgann Shakespeare ve Hamlet adl almas, ilk basmndan yllar sonra yeniden yaymland. Edebiyat tarihinin gelmi gemi en byk fenomenlerinden birinin klliyatn tanmak iin nemli bir kaynak kitap.SHAKESPEARE VE HAMLET, MNA URGAN, YKY, 496 SAYFA, 34 TL

W

William Shakespeare (1564-1616)

2020

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI SYLE

BAAK BNGL

kuru romana hazrlayan, ynlen-diren bir ad alev Pskrtenler.

Konusuna ilikin pek ok tanm ya-plabilir ama bunlardan te bir isyan roman olarak nitelendirilebilir mi kitabnz?Romann ad yazdktan sonra konuldu. As-lnda kendim de bulmadm ama bu ad du-yar duymaz houma gitti. Gl, eyvallah olmayan, zgn bir ad. Btn adlar okuru bir ekilde ynlendirir elbette. Romann adn bir yana brakrsak, evet romanm bir isyan kitab olarak gryorum. Byle dnen bakalar da oldu, ki bu da benim iin epey anlaml. Bizim zneler olarak ka-derimizle, dnyann durumuyla, ge kapi-talizmle ksmen ilikili ama tartmal da grnmeyen bir kitap yazmamz ok zorlu bir i. Kitap elbette bir siyasal dnce ki-tab deil, sanat eseri ilevi grmek zere yazld. Ama siyaset, ehirler, ayaklanma, isyan temalarn iliyor. Bununla birlikte, alev pskrten szn sadece askeri ya da iddet ieren bir ereveyle deil; ateli, etki brakmak iin retorie bavuran insan-larla da zdeletiriyorum, bir insan giyim tarzyla bile bir alev pskrten olabilir. Kkrtc davran, grn, eylemler e-itli biimlerde ve llerde, hem dorudan hem sembolik olarak ortaya kabilir.

Romanda evde olma temasna ve bunun nemine ilikin blmler var. Romann kahraman Reno da aslnda bir adan evsiz saylabilir. Romanda geen bu evde ya da srekli dolam halinde olma fikrini bi-raz aabilir misiniz? bu adan kitabnz postmodern gelenee balanabilir mi?Ev ve evsizlik karmak kavramlar. Novalis, Felsefe aslnda eve duyulan zlemdir, her yerde evde olma istediidir. der. Yazarken ev konusu zerine dnp dnmedi-imden ok da emin deilim. Stanleynin yuva ve ev arasndaki fark hakknda mono-lou var metinde, geri o emlaklarn sat retoriine ilikin bir nkte, daha sonra Hei-degger ve dil zerine de bir nkte var. Daha kapsaml ve derin bir kavrama atf yapt-nzn farkndaym. Reno belli bir dnyaya gmlm bir zihin, ben de bir lde ki-tabn da onun grd eyleri grebilece-imiz ekilde, o dnyadaki zihninden izler tamasn istedim. Bunu istememin sebe-bi hayatn da aslnda byle olmas: Kendi iimizden darya bakyoruz, kendimize deil. Kendisini bir lde baz kurmaca tuzaklarndan, psikolojik gerekilik ze-rinden znellii snrlayan dzmece iinden (ki bu hibir zaman gerek deildir, sadece ada Amerikan edebiyatnn prensip ve

gelenei iinde gerektir) kurtarm bir ro-man yazmak istedim. Reno hakkndaki yo-rumunuza dnersem, Reno da kefetme is-tei, bir tr dnceler ve enerji dnyasyla btnleme arzusu olan btn genler gibi evsiz. Evde olmas iin Nevadada kalma-s gerekirdi. Balar olmadan, arzularna, umutlarna gre srklenmek bir tr ce-saret ve tutku iidir. Bunu kendimle, kendi genliimle de zdeletiriyorum. Postmo-dern geleneeyse belki zaman ve kopular asndan balanabilir romanm. Kitap muhtemelen insanlara bugn kendi ha-yatlaryla ilgili bir eyler sylyor. 1970lerle sadece ksmen ilikili.

Romanda bir gelgit de yayor okur aslnda. bir yan-dan gerein dokunuu bir yandan da mistik bir alan var sanki.Romanda mistik bir alan olmas fikri hou-ma gitti dorusu. te yandan bunu nere-de konumlandracamdan emin deilim. Bana her ey gerek hayatta grnyor. Yani roman bence dsel bir alan iermiyor.

ykde zamansal sramalar da olsa romann zama-n 70ler diyebiliriz. Roman erevesinde siyasi nemi nedir bu dnemin sizce?1970ler eitli alardan nemli. Sanat dn-yasnda olduka ilgin ve canl bir dnem-di, zel bir dnemdi. New Yorkta, aslnda btn Amerikan ehirlerinde 1970ler ABD iin endstriyel dnemin sonu demektir. Bu nemli; eitli alardan sanatla, New Yorkun yaanan ve allan bir ehir olarak dokusuyla, hissiyle ilikili. talyada ise l-kenin olduka byk kitlesel hareketler ya-ad, neredeyse devleti paralayan ve ni-hayet eski talya Babakan Aldo Moronun lmne varan bir dnemdi 1970ler. Bu-gn, bilinen adyla 77 Hareketi, genlerin nem verdii ve diyelim ki Fransadaki 1968 Mays olaylarndan daha anlaml buldukla-r bir hareket. talyada 77 hareketi sadece rencileri ve iileri deil toplumun btn kesimlerini iine alyordu. Dahas bir fab-rika hareketi deildi. Burjuva deerlerinin, alma kltrnn tmyle reddedilme-siydi. Bugn hizmete dayal bir ekonomi, istikrarsz emek dneminde yayoruz. talyada olan, imdi kendi dnyamzdaki reddedi ve belirsizlikler asndan gittike daha anlaml hale geliyor.

Roman modern deneyimin hz, makineleme gibi zelliklerini de konu ediniyor. modern ehre ve sunduklarna da deiniyor. ehrin insanlarn deil makinelerin boyutlarna gre tasarlanmasndan bahsediyor rnein. btn bu referanslar zihinde bir distopya grnts oluturuyor. modern ehrin ro-mandaki yeri nedir, zelde new york tasvirinizi mo-

O

Rachel Kushner

fOTO

RAf

: COR

MAC

KIN

SeLL

A

Nasl yazmam gerektiini anlamam zaman aldAmerikal yazar Rachel Kushner, ikinci roman Alev Pskrtenlerle ilk kez Trk okurlaryla buluuyor. Suat Ertznn dilimize kazandrd romannda yazar, niversiteden sonra motosikletle kt yolculuklardaki deneyimlerine ve sanatla siyaset hakkndaki grlerine de yer veriyor. Yazarn 2008 ylnda yaymlanan ilk roman Telex from Cuba (Kbadan Teleks) Amerikada yazar ne kavuturmutu. Alev Pskrtenler ise nemli eletirmenlerden vgler ald. Yazarla yeni roman ve yazma sreci hakknda konutuk. ALEV PSKRTENLER, RACHEL KUSHNER, EV.: SUAT ERTZN, CAN YAYINLARI, 504 SAYFA, 33,50 TL

21

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI SYLE

dern deneyimin temsili olarak okuyabilir miyiz?Bu, ehre ftristlerin bak as aslnda. Aklmdaki, zel olarak da Marinettinin kkken ailesiyle birlikte Msrn s-kenderiye ehrinden Milanoya tanma-s balamnda yaad travmayd. New York ehri de bu ekilde dnlebilir ama dndm bu deildi. Braslia ehri aklmdakinin en u hali olarak g-rlebilir. New York polis olmasa belki in-sancl bir ehir bile olabilir. New Yorkta dnyann her yerinden insan var ve in-san younluu asndan hareketli bir ehir, makinelerdense insanlarn boyu-tunda belki...

Romandaki sanayileme ve mekaniklemeye de-iniler bazen eril bir eletiriyi de ieriyor sanki. Kadn kahramann bu referanslar iindeki yeri ne?Romann yazar olarak temsiller konu-sunda yorum yapmak benim iim gibi gelmiyor bana. Eer bu insan, nesne veya davran temsillerinin ne ekilde yorum-lanacan bilsem kitabm daha ema-tik bir hal alabilirdi ya da bir alegoriye dnebilirdi, yazmak gereksiz olurdu. Kadn kahraman aslnda bir ey temsil etmiyor. Sadece var. Kitabn oda. Bu onun hikyesi, en azndan konutuun-da yle. Valera hakkndaki blmler de bir o kadar nemli. O blmler Renonun hikyesi deil. Evet doru, o blmler erkeklerle ilikili daha ok. Ve yirminci yzyl da yle. Ben bir yirminci yzyl ocuuyum. Bu nedenle eril konularla ilikili hikyeler de herhangi bir kadn hakkndakiler kadar benim anlatmam gereken hikyeler. Her durumda kadn-lar da ABDde sanayileme deneyimini ve sanayi ekonomisinin lmn tecr-be ettiler.

Kitapta fotoraflara da yer veriyorsunuz. Ki-tabn sonunda da yine imajlara ilikin cm-leler var. metni yorumlarken fotoraflarn okur iin ilevi nedir?Romann sonundaki cmleler benim imajlarla ilikime atf yapyor daha ok. Kitapta yer alan fotoraflar metin hak-knda ipular ya da rneklemeden zi-yade bir tr kar srm ilevi gryor. Okurlar bunlar istedikleri gibi yorum-layabilir. Ama umarm onlardan bir tr kar srm olarak holanrlar. Belki de sadece blmler arasnda gzleri dinlen-dirmek iin bir yer olarak.

James Wood new yorkerda alev Pskrtenleri flaubertin duygusal Eitiminin bir ada ye-niden yazm olarak yorumlad. bu yorumu nasl deerlendiriyorsunuz?Roman yazarken aklmda Duygusal Eitim yoktu dorusu. Ama Woodun eletirisini okuyunca bunun mantkl ve benim iin onur verici bir karlatrma olduunu dndm. Her iki roman da yaamlarn srdrmek iin ehre giden naif genleri konu alyor. kisinde de naif gen, siyaset dnyasnn, bohemlerin ve aristokrasi dnyasnn kodlar, hiyerar-ileri ve zppelikleri konusunda bir ei-timden geiyor ve bunlar arasnda gidip geliyor. Her iki romanda tarihi olaylar serilen manzarann bir paras ve ka-rakterler de bu olaylarda yer alyor (ya da ksmen yle). Ama kitaplar ok farkl e-

kilde bitiyor. Flaubertinki karanlk, sinik, zc, ac ama ok dokunakl bir sonla bitiyor. Benimki, bana gre, daha ak ve varoluu. Gelecek beklenen bir ey. Ama Duygusal Eitimde hayat zaten olup bitmi ve sadece bir nostalji olarak, kah-ramana umut, zgrlk, oyun sunarken hatrlanacak bir an olarak var ama alg-layabildii noktada her ey kaybolmu. Aklk ve alg anlar belki de benim kita-bmn anlats iinde de bir hile. Kendini Byk Tezahr olarak ifa etmiyor.

lk romannz olan Kbadan telekse (2008) kadar ounlukla editr olarak basnda altnz. bu iki yazma deneyimi arasndaki tecrbenizi paylaa-bilir misiniz? elikili yaz alanlar m?Aslnda hibir zaman tam olarak gaze-tecilik yapmadm. Yirmili yalarmda yazar olmak istiyordum ama geinmem de gerekiyordu, o nedenle barlarda a-ltm. Motosiklete binerek de epey vakit geirdiim sylenebilir. 26 yamda New Yorka tandm ve Columbiada yarat-c yazarlk okuluna gittim. 29 yamda okulu bitirdiimde bir ie ihtiyacm vard ve ben de edebiyat ve sanat dergileri iin editrlk yapmaya baladm. Bu arada da yazmaya alyordum. Hayatnz kazanmak zorundasnz. Bir kitabnz satana kadar, bir kurmaca yazar olarak yaam srdrmek iin gereken para bulunmuyor. Baka deyile, editrlk romanclktan farkl bir kariyer deildi pek. Kiram demenin ve romanc olma-ya almann bir yoluydu. Ama nasl bir yazar olmam gerektiini anlamam uzun zaman ald. Uzun yllar hatta

her iki romannz da yava ve son derece zenle yazld izlenimini veriyor. alev Pskrtenlerde sandro yava olmaya, sabra atf yapan cmleler de kuruyor. sizin yazma sreciniz nasl?Tam olarak bilmiyorum aslnda. Roman-da Renonun partneri Sandro bence biraz da yapmack bir ekilde hrsl olmamas-n sylyor ona. Ama baarsn ertele-mek istiyor demek deil bu. Daha ok genliin nemini abartyor biraz, nk o daha yal ve bir erkek olarak gzelli-in, genliin ve canlln kendi bana nemli bir ey olduunu dnyor. Ama yanlyor. Hrs da olmal insann. Hrs ve sabr birlikte yryor biraz da. Ama tam bir bekleme eklinde deil. r-nein, dorusunu sylemek gerekirse, benim ok acelem var. Pratikte elden ayaktan dren bir telam var. Roman-larn yllar aldn ve acele etmemek ge-rektiini biliyorum ama bu dnyada sa-dece belirli bir srem var. Belki de sadece toplamda be roman daha! Bu ok korku-tucu ama baa kmak gerekiyor. ok almak ve beklememek anlamna geli-yor bu. Bununla birlikte sabr ok al-mann nemli bir blm. Doru sesi -karmadan ilerlememek. Bir paragraf yazabileceimin en iyisi olmadan yenisi-ne gememek gibi. Zaman onu hibir eyle doldurmadan geirmek eilimim var, ki aslnda bu da yanl. Zaman ne olursa olsun geiyor. Alev Pskrtenlerde kahramann Salt Flatsdaki ilk uzun b-lmn yazmam iki yl ald. Ondan son-ra, gerisi hzl geldi. Bekleyip sradm sanyorum.

22

2 HAZRAN 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI DNCE

KEMAL SUSKUN

slamc dnr Ali Bula, Za-mandaki kesinde yaymla-

d 24 Nisan 2014 tarihli yazy u soruyla bitiriyor: Muhafazakrlardan ve eski slamclardan nasl bir canavar karabildik? Bir sonraki yazsnda bu soruya cevap ararken, Avrupa tarihinde canavarn tanmn yapyor ve Thomas Hobbesun Leviathan kavramndan yola karak devlet canavarn tarif ediyor: Avrupada Leviathan ortaya karan faktr, iktidarn veya devletin Kiliseye ve Kilisenin ahsnda dine, ayn zaman-da Tanrya kar seklerleerek otonom varlk, snrsz g kazanmasdr. Sosya-lizm ezilenler adna bu canavara kar koymaya alt, ama daha byk canavar dourdu; liberalizm hukuk adna dev-letin gcn snrlandrmak istedi, refe-rans zenginler olduu iin toplumu ve yoksullar canavarn azna verdi. slami siyasi akmlar bir alm getirebilirlerdi. ktidar iin iktidar hrsyla yanp tutuan eski slamclar ve muhafazakr dindarlar, dinin hkmlerine kar bamszlaarak modern Leviathan kendi iktidarlarnda yaattlar; bu arada seklerletiler. Dos-toyevski Tanr yoksa her ey mbahtr demiti. Pekiyi, hem Tanry dini ritelle-re ve sembollere hapsedeceksin, hem se-klerleip her eyi mbah greceksin! Bu olur mu ey Mslman? Bu paragraf, Ali Bulan Din ve Si-yaset kitabnda ele ald meseleleri ve yine yazarn din-siyaset ilikisi zeri-ne daha nceki yazlarn zetlemesi asndan kilit tadr.

sEKlERlEmE vE syasEtAli Bula yakndan takip edenler, onun ok uzun zamandr Mslman aydnla-rn sekler bir mantkla sorunlara -zm aramasna kar olduunu biliyor. nk Bulaa gre slami dnce, se-kler bir alan brakmyor. Siyaset yapa-cak bir Mslman, ister istemez slami (ahlki) bagajn da yannda tayacak-tr ve slamda ahlkn temel esaslarn-dan olan, Allahn her an hzr ve nzr olmasndan hareketle, siyasi alanda da slami kaidelerle i yrtmek duru-munda kalacaktr. Bu sebeple, szgelimi, Machiavellinin vazettii siyasi metotlarla hkmedemeyecek, sekler siyasette ma-zur grlen baz hamleleri yapamayacak, ahlki olan siyasi olana feda edemeye-cektir. Siyaset-toplum ilikisinin artlar deise bile, yntemini slami kaidelerin

tartsna koymak ve ona gre hareket et-mek mecburiyetindedir. Bylece Bula, esas kadar usuln de slamiliine vurgu yapyor ve slami etiketi vurulacak bir siyaset tarznn, ancak bu hassasiyetler ile ikame edilebileceini savunuyor. kame kelimesini kullanabiliyoruz, nk Bula, Drt Halife ve mer bin Abdlaziz dnemlerinde tam anlamyla slami bir siyasetin uygulandn ifade ediyor. stelik bu pratik, Bulaa gre, Batda yzyllardr tartlan ideallere na-zaran ok daha so