Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
k"jf{~rn ljZjljBfno lg/LIf0f, d"NofÍg tyf cg'udg 6f]nLsf] k|ltj]bg
ljZjljBfno cg'bfg cfof]u ;dIf k|:t't
k|:tf]tf
k"jf{~rn ljZjljBfno lg/LIf0f, d"NofÍg tyf cg'udg 6f]nL
ljZjljBfno cg'bfg cfof]u
;fgf]l7dL, eQmk'/, g]kfn
2
ljifo–;"rL
kl/R5]b–! ........................................................................................................................................................... 4
kl/ro tyf ljifo k|j]z .......................................................................................................................................... 4
!=!= k"jf{~rn ljZjljBfno lg/LIf0f, d"NofÍg tyf cg'udg 6f]nLsf] u7g ....................................................................... 4
!=@= sfo{If]q .................................................................................................................................................. 4
!=#= cWoog ljlw ............................................................................................................................................ 4
kl/R5]b–@ ........................................................................................................................................................... 6
k'jf{~rn ljZjljBfnosf] cj:yf ............................................................................................................................... 6
@=!= ljZjljBfno :yfkgsf] k[i7e"dL M ................................................................................................................... 6
@=@= ljsf;qmd ............................................................................................................................................... 7
@=#= xfnsf] cj:yf .......................................................................................................................................... 8
kl/R5]b–# ......................................................................................................................................................... 10
ljZjljBfnosf] ;du| cj:yfsf] n]vfhf]vf .................................................................................................................. 10
#=! ;+:yfut Joj:yf ..................................................................................................................................... 10
#=@ kbflwsf/L lgo'lQm Joj:yf / cEof; ............................................................................................................. 10
#=# lzIfs sd{rf/L lgo'lQm tyf Joj:yfkg .......................................................................................................... 10
#=$ z}lIfs sfo{qmdx?ssf] Joj:yfkg ................................................................................................................ 11
#=% kf7\oqmd th'{df / Joj:yfkg ...................................................................................................................... 11
#=^ k/LIff Joj:yfkg .................................................................................................................................... 11
#=& ef}lts >f]t ;fwgsf] Joj:yfkg .................................................................................................................. 11
#=* cfly{s Joj:yfkg ................................................................................................................................... 12
#=( vl/b Joj:yfkg ..................................................................................................................................... 14
kl/R5]b–$ ........................................................................................................................................................ 18
ljZjljBfnosf] ;DaGwdf p7]sf ;jfnx? .................................................................................................................. 18
$=!= vl/b ;Gbe{df p7]sf ;jfnx? .................................................................................................................... 18
$=@= kbflwsf/Lsf] /flhgfdf dfusf] cj:yf ........................................................................................................... 20
$=#=ljZjljBfnosf klxn]b]lvsf ;d:ofx? tyf ljs[ltx? .......................................................................................... 21
kl/R5]b–% ........................................................................................................................................................ 22
:ynut 5nkmn tyf k/fdz{df p7]sf d'4fx? / ;'emfjx? .............................................................................................. 22
%=!= k"jf{~rn ljZjljBfno k|fWofks ;+3;Fusf] 5nkmn÷cGtlqm{ofdf p7]sf s]xL dxTjk"0f{ d'4fx?M ........................................ 22
3
%=@ k|d'v bnsf lhNnf:t/Lo g]t[Tjsf] wf/0ff ........................................................................................................ 23
%=# uf]7ufpFsf sd{rf/L / ;d'bfo;Fusf] 5nkmn .................................................................................................... 24
%=$ sd{rf/L ;+3sf] /fo .................................................................................................................................. 24
%=% ljBfyL{ k|ltlgwLx?sf] /fo .......................................................................................................................... 24
%=^ gfu/Ls ;dfhsf] /fo ............................................................................................................................... 25
%=& ;]jf cfof]usf cWoIfsf] /fo ....................................................................................................................... 25
%=* /lhi6«f/sf] /fo ....................................................................................................................................... 26
%=( ;efsf ;b:ox?sf] /fo ............................................................................................................................. 26
kl/R5]b–^ ......................................................................................................................................................... 27
ljZn]if0f , lgrf]8 tyf ;'emfjx? ............................................................................................................................. 27
^=!= ljZn]if0f .............................................................................................................................................. 27
^=@= cWoogaf6 k|fKt lgrf]8 ............................................................................................................................ 31
^=#= ;'emfjx? .............................................................................................................................................. 33
;Gbe{ ;fdu|L ................................................................................................................................................ 35
cg';'rL ! .................................................................................................................................................... 36
4
kl/R5]b–!
kl/ro tyf ljifo k|j]z
!=!= k"jf{~rn ljZjljBfno lg/LIf0f, d"NofÍg tyf cg'udg 6f]nLsf] u7g
ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf] ldlt @)&)÷)$÷)$ sf] lg0f{ofg';f/ æk"jf{~rn
ljZjljBfnoÆ sf] ljljw kIfsf] cWoog u/L k|ltj]bg k]z ug{sf] nflu b]xfo adf]lhdsf]
6f]nL u7g ePsf] lyof] M
!= >L ef]nfgfy kf]v/]n, ;b:o ;lrj, ljZjljBfno cg'bfg cfof]u – ;+of]hs
@= k|f=8f= lzjz/0f dxh{g, ;b:o, ljZjljBfno cg'bfg cfof]u – ;b:o
#= >L s]bf/ k|;fb cfrfo{, n]vf lgoGqs, ljZjljBfno cg'bfg cfof]u – ;b:o
$= >L ;'jf;rGb| 9'+u]n, k|d'v k|zf;sLo clws[t – ;b:o ;lrj
6f]nLsf] sfo{df ;xof]usf nflu ljZjljBfno cg'bfg cfof]u bf]>f] pRrlzIff kl/of]hgfsf vl/b ljz]if1 >L
/fdsfhL ef]dL / cfof]usf cg'udg tyf d'Nofª\sg clws[t >L 8'n/fh lrdl/ofnfO{ cfdGq0f ul/Psf] lyof] .
!=@= sfo{If]q
o; 6f]nLnfO{ tf]lsPsf] sfo{If]q b]xfo adf]lhd /x]sf] 5 M
6f]nLn] lzIff dGqfnoaf6 k|fKt cg'/f]w kqdf pNn]v ePsf] kqsf] ljifo j:t' / k"jf{~rn
ljZjljBfnosf] ldlt @)&)÷#÷#! df ;DdfggLo s'nkltHo"df n]lvPsf] kqsf] ljifoj:t'sf]
l;df leq /lx d"NofÍg cg'udg u/L /fo tof/u/]sf] ;fy} :ynut cWoogsf ;Gbe{df
pNn]lvt ljifosf] k'i6\ofFOsf nflu p7]sf ;jfndf cGt/lglxt e} cfjZostf cg';f/ cGo
;DjlGwt ljifodf ;d]t 6f]nLn] cWoog u/]sf] 5 .
!=#= cWoog ljlw
o; 6f]nLn] vf;u/L b]xfosf k|of]hgd"ns cWoog ljlwx? ckgfPsf] lyof]M
-s_ kmfOn, sfof{nosf sfuhft cWoog
-v_ cGtjf{tf{, cGt/lqmoftyf 5nkmn
-u_ :ynut cjnf]sg
-s_ kmfOn, sfof{nosf sfuhft cWoogM o; 6f]nLn] k"jf{~rn ljZjljBfnosf] :ynut
e|d0fsf qmddf p7]sf ;jfnx?;Fu ;DjGwLt ljifox? h:t} k|f]Sof]d]{06, cfly{s, JolQmut
ljj/0f;Fu ;DjGwLt kmfOn tyf lg0f{ox? ;+sng u/L cWoognfO{ k'i6fO ug]{ k|of; u/]sf]
lyof] .
5
-v_ cGtjf{tf{ / cGtlqm{ofM sfo{6f]nLsf] p2]Zo k|flKtsf nflu 6f]nLn] lgDgfg';f/sf
;d"x÷JolQm;Fu ;fd'lxs Pj+ JolQmut 5nkmn÷cGtlq{mof ;DkGg u/]sf] 5 M
1. k"jf{~rn ljZjljBfnosf pks'nklt Pj+ 8Lgx?,
2. k|= lh= c= df]/Ë Pj+ ;'/Iff lgsfo -df]/Ë_ sf pRr clwsf/Lx?,
3. ljleGg /fhgLlts bnx?sf k|ltlglwx?, lj/f6gu/,
4. k"jf{~rn ljZjljBfno k|fWofks ;+3sf kbflwsf/Lx? / k|ltlgwLx?,
5. k"jf{~rn ljZjljBfnosf clws[t sd{rf/Lx?,
6. uf]7ufpFsf sd{rf/Lx? Pj+ :yflgo jf;LGbfx? k"jf{~rn ljZjljBfno sd{rf/L ;+3sf
kbflwsf/Lx? / k|ltlgwLx?,
7. lj/f6gu/l:yt gful/s ;dfhsf k|ltlglw tyf jl/i7 k|fWofks ;d"x lj/f6gu/,
8. ljleGg ljBfyL{ ;+u7gsf k|ltlglwx?, lj/f6gu/,
9. ;]jf cfof]u cWoIf, k"jf{~rn ljZjljBfno,
10. /lhi6«f/,k"jf{~rn ljZjljBfno,
11. sf7df08f}df /x]sf s]xL ljZjljBfno ;efsf ;b:ox?, k"jf{~rn ljZjljBfno .
-u_ :ynut cjnf]sgM
sfo{6f]nLnfO{ ljZjljBfno cg'bfg cfof]un] lbPsf] sfo{ ljj/0fsf p2]Zox? kl/k"lt{sf
nflu cWoog 6f]nLsf ;b:ox? / ;DjGwLt lj1 / ;xof]uL sd{rf/Lx?n] k"jf{~rn
ljZjljBfnosf] :ynut e|d0f u/]sf] 5 . h; cg';f/ k"jf{~rn ljZjljBfno s]Gb|Lo
sfof{no, 8Lg sfof{nox?, uf]7ufpFdf /x]sf ef}lts ;+/rgf tyf ;fdu|Lx? / txfFsf
sd{rf/Lx? Pj+ :yflgo jf;LGbfx?;Fu e]63f6÷5nkmn÷cGtlqm{of klg ;DkGg u/]sf] 5 .
pk/f]Qm jfx]s sf7df8f}+df /x]sf k"jf{~rn ljZjljBfno ;Da4 kIfdf s]xL
;/f]sf/jfnfx?;Fu sf7df8f}+df klg cfjZostfg';f/ 5nkmn÷cGtlqm{of u/L ;To÷tYo
;"rgf ;+sngsf sfo{ u/]sf] 5 .
6
kl/R5]b–@
k'jf{~rn ljZjljBfnosf] cj:yf
@=!= ljZjljBfno :yfkgsf] k[i7e"dL M
/fli6«o lzIff cfof]usf] k|ltj]bg @)$( n] jx'ljZjljBfno k|0ffnLsf] l;kmfl/; u/] adf]lhd
@)%)÷(÷!( ut] k"jf{~rn ljZjljBfno P]g @)%) :jLs[t eO{ b]zsf] rf}yf] ljZjljBfnosf
?kdf k"jf{~rn ljZjljBfno :yfkgf ePsf] xf] . ljZjljBfnosf] P]gsf] k|:tfjgfdf d'Vo?kdf
hg:t/af6 pRr txsf] lzIf0f ;+:yfx?sf] ;~rfng ug{ k"jf{~rn ljZjljBfno :yfkgf ug{
jfG5lgo ePsf]n], eGg] pNn]v 5 . z}lIfs jif{ @)%$÷)%% df ljljP (BBA)sfo{qmdaf6 cfˆgf]
z}lIfs ultljlw ;'? u/]sf] k"jf{~rn ljZjljBfnosf] @)%%÷$÷* df ;DkGg k"jf{~rn
ljZjljBfno ;efsf] t];|f] j}7saf6 tn pNn]lvt ljifox?sf] z}lIfs sfo{qmd tof/ kf/L
;~rfng ug{ :jLs[lt k|bfg ul/Psf] pNn]v 5 .
sfo{qmdx?
1. k|fljlws lzIff tkm{ :gfts
2. :gftsf]Q/ l8Knf]df / :gfts tx u|fld0f cy{tGqdf :gftsf]Q/ l8Knf]df
3. 8]enkd]06 / KnflgË :6l8hdf :gftsf]Q/ l8Knf]df
4. Jofrn/ Og sDKo'6/ PlKns]zg
5. Jofrn/ Og hgf{lnHd
6. Jofrn/ Og jfON8 nfOkm sGh/e];g
7. Pd=lj=P
pk/f]Qm pNn]v ePsf gofF Pj+ jhf/f]Gd'v sfo{qmdaf6 ;'? ePsf] k"jf{~rn ljZjljBfnosf]
z}lIfs Pj+ k|fl1s lqmofsnfk u'0f:tl/o / km/s k|sf/n] cl3 j9\g] pRr lzIff If]qdf sfo{/t
JolQmTjx? Pj+ lzIffljbx?n] cfzf lnPsf lyP t/ lj=;+= @)%% ;fnd} o;n] @ j6 cf+lus
SofDk; :yfkgf u/L !@ j6f Ssn]hx?nfO{ ;DjGwg lbP/ g]kfn ;+:s[t / sf7df8f}+
ljZjljBfnonfO{ ;DjGwg k|bfg ug]{ ;Gbe{df k5fl8 kf/]sf] cg'ej ;/f]sf/jfnfx?n] ug{ yfn]sf
lyP . geGb} k"jf{~rn ljZjljBfnon] SofDk;x?nfO{ ;DjGwg lbg] ;Gbe{df xfn gofF sLlt{dfg
g} sfod u/]sf] 5 . -k"jf{~rn ljZjljBfnosf] ;DjGwg k|fKt sn]hx? / ltgLx?sf] ;DjGwg
k|fKt jif{sf] ljj/0f cg';"rL -s_ df lbOPsf] 5 _ . o;sf cnfjf ;DjGwg k|fKt sn]hx?n] klg
u'0f:t/Lo lzIff k|bfg ug{ ;S5g\ eGg] jf/]df eg] k"jf{~rn ljZjljBfnodf s]xL pNn]vlgo
pbfx/0fx? klg 5g\ h:t} :s"n ckm n blwsf]6, PSdL OlGhlgol/Ë sn]h l;tfkfOnf, x\jfO6
xfp; sn]h cflbn] u'0f:t/Lo lzIff k|bfg u/]/ b]zs} pRr lzIff k|bfg ul/x/]sf ;+:yfx?sf]
bf+hf]df cfˆgf] pkl:ytL b]vfpg ;kmn ePsf 5g\ .
7
@=@= ljsf;qmd
lj=;++ @)%) efb| @& ut] k"jf{~rn ljZjljBfno P]g :jLs[t eO{ ;f]xL jif{sf] kf}if !( ut]
nfndf]x/ nfu]kl5 k"jf{~rn ljZjljBfno ljlwjt ?kdf :yfkgf ePsf] xf] . lj=;+= @)%@ kmfu'g
@# ut] w|'jgf/fo0f nfn bf; klxnf] pks'nklt / ;f]xL jif{sf] kmfu'g @( ut] e]ifk|;fb wdnf
/lhi6«f/ lgo'Qm ePkl5 k|zf;lgs / k|fl1s ultljlwx?sf] z'ef/De ePsf] kfOof] . lj=;+= @)%#
c;f/ ( ut] klxnf] ;ef u7g ePkl5 k"jf{~rn ljZjljBfnon] cfˆgf] k|fl1s ultljlwnfO{
;]jfu|fxL ;Dd k'¥ofpg] jf6f] v'Nof] . ;f]xL sfo{df lj=;+=@)%# kmfu'g !$ ut] k"jf{~rn
ljZjljBfnosf] lgodfjnL tof/ ePkl5 k|zf;lgs sfo{nfO{ Jojl:yt jgfpg yk sfg'gL cfwf/
tof/ eof] . @)%$ efb| $ ut] k|f= s[i0f kf]v|]]n k"jf{~rn ljZjljBfnosf] k|yd ;]jf cfof]u
cWoIfdf lgo'Qm x'g' eof] eg] @)%$ efb| @# ut] Joj:yfkg SofDk; :yfkgf eO{ lzIf0f sfo{sf]
;'?jft eof] . @)%% ;fndf k"jf{~rn ljZjljBfnon] SofDk;÷sn]hx?nfO{ ;DjGwg lbg] gLlt
kf; u¥of] . k"jf{~rn If]qsf] Ps dfq ljZjljBfnonfO{ ef}lts ?kn] klg ;Ifd / ;jn jgfpg
g]kfn ;/sf/n] @)%%.^.* ut] %$% x]S6/ hldg pknAw u/fof] eg] Ps dlxgf kl5 :jlu{o
e"kfndfg l;+x sfsL{af6 % s¶f hldg pknAw u/fP/ ;d'bfosf] ljZjljBfno k|ltsf] rf;f]nfO{
k|:t't u/]sf] Oltxf;nfO{ lj;{g ;lsb}g . lj=;+= @)%^ cflZjg !# ut] lj1fg tyf k|ljlw
SofDk;sf] :yfkgf u/L ljZjljBfnon] cWoog / cWofkgsf ljwfdf km8\sf] df¥of] . lj=;++=
@)%*÷)^( >fj0f–efb|df klxnf] k6s k"jf{~rn ljZjljBfno ;]jf cfof]un] ljZjljBfnosf
nflu lzIfs, sd{rf/L 5gf}6sf] sfo{ ;DkGg u¥of] . lj=;+=@)%( kf}if @) ut] k"jf{~rn
ljZjljBfnon] cfˆgf] ljBfyL{x?nfO{ lblIft u¥of] . @)^* kmfNu'0f @( ut] ljZjljBfnon] cfˆgf]
c7f/f}+ ;fwf/0f ;ef ;DkGg u¥of] .
:yfkgfsf] ;'?sf jif{b]lvg} k"jf{~rn ljZjljBfnon] cf+lus SofDk;sf] ;+Vof / :t/f]GgtLdf eGbf
klg lghL SofDk;x?sf ;DjGwgdf hf]8 lbPsf] kfOof] . lj=;+=@)%$÷)%% b]lv ljZjljBfnon]
cf+uLs SofDk;df z}lIfs sfo{qmdx? ;~rfng ;'? u/]sf] kfOG5 h; cg';f/ @)%$÷)%% df
#! hgf / @)%%÷)%^ df $) hgf ljBfyL{x? k"jf{~rn ljZjljBfnodf egf{ eP . tLg}
jif{x?df o; ljZjljBfnodf lzIfs ;+Vof !^ / sd{rf/L ;+Vof @@ lyP . @)%^÷)%& df @
cf+lus / !@ ;DjGwg k|fKt SofDk;x? :yfkgf eP / ljBfyL{ ;+Vof cf+lus SofDk;df @@% /
;DjGwg k|fKt SofDk;df #*$ hgf ljBfyL{ egf{ ePsf lyP . @)%&÷)%* df ;DjGwg k|fKt
SofDk;x?sf] ;+Vof #$ k'Uof] . ;f]xL jif{ b]lv lzIff zf:q tkm{ # jif]{ lj=P8 tyf sfg'g tkm{
Pn=Pn=lj= ;~rfng x'g] qmddf /x]sf lyP . lj=;+=@)%*÷)%( df ;DjGwg k|fKt SofDk;x?
$@ k'Uof] eg] @)%(÷)^) df ;DjGwg k|fKt SofDk;x?sf] ;+Vof x\jfQ} j9]/ ^( k'Uof] .
@)^)÷)^! df eg] ;DjGwg k|fKt SofDk;x?sf] ;+Vof 36]/ ^& df em/]sf] kfOof] .
8
@=#= xfnsf] cj:yf
xfnsf] cj:yf;Dd cfO{k'Ubf k"jf{~rn ljZjljBfnn] &) j6f z}lIfs sfo{qmdx?sf] :jLs[lt u/]sf]
5 . oL sfo{qmdx?dWo] # j6f cflËu SofDk;÷lgsfo dfkm{t pRrz}lIfs sfo{qmdx? ;~rfng
u/]sf] 5 . Joj:yfkg SofDk; lj/f6gu/df ljljP / PdljP sfo{qmd ;~rfng ePsf] 5 h;df
ljBfyL{x? cWoo/t /x]sf 5g eg] :s'n ckm ;fOG; P08 6]Sgf]nf]hLdf lj=O{=BCA, BCA(Hons), BIT,
B.Arch, BE (Computer), BE (Civil) / k"jf{~rn ljZjljBfno hg;+Vof cWoog s]Gb|df
:gftsf]Q/txdf hg;+Vof cWoog sfo{qmd ;~rfng ul/Psf] 5 . k"jf{~rn ljZjljBfno
d]l8sn P08 PKnfO8 ;fOG; z}lIfs sfo{qmd ;~rfngsf nflu cfjZos tof/L ePsf] b]lvG5
t/ To;n] sfo{?k lnPsf] b]lvb}g .
ljZjljBfnosf z}lIfs sfo{qmdx?dWo] clwsf+z sfo{qmd ;DaGwgk|fKt SofDk;x? dfkm{t
;~rfng ul/Psf] b]lvG5 . ljZjljBfnodf gfkmfpGd'v ;DaGwgk|fKt SofDk;x?sf] jfx'Notf
/x]sf] 5 / lj1fg tyf k|ljlw ;ª\sfo cGtu{t xfn #! sfo{qmdx? ;~rfngdf 5g\ . o;
;ª\sfosf k|d'v sfo{qmdx?df BCA, BCA(Hons), BIT, B.Arch, BE (Computer), BE (Civil), B.V.Sc & AH
cflb /x]sf 5g\ . g]kfnsf ;Gbe{df s]xL gf}nf k|s[ltsf sfo{qmdx? h:t}M M.Sc in Urban Design in
Conservation, ME in Earthquake, B.Tech. Biotechnology, M.Sc in Meat Technology cflb sfo{qmdx?
k|efjsf/L Pj+ u'0f:t/Lo ?kdf ;~rfng eO{ hgzlQm pTkfbg x'g ;s] b]zsf] ljsf;df pNn]Vo
of]ubfg k'Ug ;Sg] b]lvG5 .
Joj:yfkg ;ª\sfo cGtu{t !$ j6f sfo{qmdx? ;~rfng :jLs[lt k|fKt u/L w]/}h;f] sfo{qmdx?
;~rfngdf cfPsf 5g\ . 2 j6f sfo{qmd cf+lus SofDk; / 2 j6f sfo{qmd ;lxt yk sfo{qmx?
;DaGwgk|fKt SofDk;x?dfkm{t ;~rfngdf /x]sf 5g\ . Bachelor of Fashion Design, (BFD), EMBA in
distance mode, Masters in Journalism Studies (MTS) cflb s]xL g]kfnsf ;Gbe{df gofF k|s[ltsf
sfo{qmd x'g eg] BBA, BBS, BHM h:tf g]kfndf k"0f{?kn] :yflkt eO;s]sf sfo{qmdx? klg
k"jf{~rn ljZjljBfnosf /fd|f sfo{qmdx?df kb{5g\ .
lrlsT;f zf:q ;ª\sfo cGtu{t BN,BPH, B.Sc Nursing, BHMS ( Bachelor of Homeopathic Medicine &
Surgery) MBBS, MPH cflb ul/ hDdf * sfo{qmdx? :jLs[t eO w]/}h;f] sfo{qmdx? ;DaGwgk|fKt
SofDk;x?dfkm{t ;~rfngdf ;d]t cfO;s]sf 5g\ .
snf ;+sfo cGtu{t @$ sfo{qmdx? :jLs[t eO w]/}h;f] sfo{qmdx? ;+rfngdf 5g\ . Bachelor of
Journalism & Mass Communication, Bachelor of Interior Design (BID), PGD in Peace & Conflict
Journalism, PGD in Psychosocial Intervention, Masters in Media Technology cflb g]kfnsf] jhf/sf
nflu pko'Qm sfo{qmddf ?kdf k"jf{~rn ljZjljBfnon] cl3 ;f/]sf] b]lvG5 . hg;+Vof lzIffsf]
:gftsf]Q/txsf] sfo{qmdjfx]s c? ;a} sfo{qmdx? ;DaGwgk|fKt SofDk;x?af6 dfq ;~rfng
ePsf] 5 .
9
cf+lus SofDk;af6 Pp6}klg sfo{qmd ;~rfng gePsf] lzIff zf:q ;+sfo tkm{ B.Ed, M.Ed . /
B.Ed (Distance Mode) sfo{qmdx? ;DaGwgk|fKt SofDk;x?af6 dfq ;~rfng ePsf 5g\ eg]
sfg'g ;+sfo tkm{ % jif]{ BALLB (Bachelor of Arts in Legisum Laterum Bachelor), LLM (Legisum
Laterum Masterom), Masters Degree in Human Rights / Masters Degree in Conflict & International
Humaritarian Law cflb ;DaGwgk|fKt SofDk;x?af6 dfq ;~rfng ePsf] 5 .
10
kl/R5]b–#
ljZjljBfnosf] ;du| cj:yfsf] n]vfhf]vf
#=! ;+:yfut Joj:yf
ljZjljBfnosf] P]gn] p2]Zo kl/nlIft u/]sf] / ;f] k|fKtLsf nflu P]gdf ljleGg ;+:yfut
Joj:yf u/]sf] 5 . h; cg';f/ ;ef, k|fl1s kl/ifb\, sfo{sf/L kl/ifb\, ;fwg >f]t kl/ifb\,
SofDk;, ;+sfo, ;]jf cfof]u / tf]lsPsf cGo lgsfox? sf] Joj:yf u/sf] 5 . ljeLGg
lgsfox?sf] sfd st{Jo / clwsf/ ;d]t lglb{i6 u/]sf] 5 / ljZjljBfnosf] ;jf]Rr lgsfosf]
?kdf ;ef /x]sf] 5 . ljZjljBfnodf /xg] kbflwsf/Lx?df s'nklt, ;xs'nklt, pks'nklt,
/lhi6«f/, 8Lg, ;]jf cfof]usf cWoIf / tf]lsPsf cGo kbflwsf/Lx? x'g] Joj:yf u/]sf] 5 .
#=@ kbflwsf/L lgo'lQm Joj:yf / cEof;
ljZjljBfnosf] ljeLGg lgsfodf /xg] kbflwsf/Lx? / lgsfox?df /xg] JolQmx?sf] lgo'lQmsf]
Joj:yf j]Unf j]Un} /x]sf] 5 . ljZjljBfnosf] d'Vo kbx?df s'nkltaf6 / cGodf pks'nklt
tyf sfo{sf/L kl/ifb\n] ug{ ;Sg] Joj:yf 5 . xfn vf;u/L g]kfnsf ljZjljBfnox?df k|rlnt
k4tL cg'?k ljZjljBfnosf kbx?df /fhg}lts efuj08fsf cfwf/df lgo'lQmsf] cEof; ePsf]
5 . o; Joj:yfaf6 kbflwsf/L lgo'lQm ug]{÷u/fpg] k|lt pQ/bfoL x'g] x'gfn] ljZjljBfnosf]
lxtk|lt k|ltj4, nugzLn / Psfsf/ ePsf] kfOb}g . lgo'QmLsf ;+jGwdf ljZjljBfno leqs}
lzIfsx? dWo]af6 lgo'QmL x'g' kb{5 eGg] dfu hj/h:t ?kdf p7\g] u/]sf] / z}lIfs hgzlQmsf]
ljsf; eOg;s]sf] cj:yfdf clwsf+z kbflwsf/L lq=lj= sf lzIfsx? dWo]af6 lgo'QmL eO/x]sf]
cj:yf 5 .
#=# lzIfs sd{rf/L lgo'lQm tyf Joj:yfkg
ljZjljBfnosf] kbflwsf/L, lzIfs tyf sd{rf/Lsf] ;]jf tyf zt{ lgwf{/0fug]{ sfo{ ljZjljBfno
;efsf] /x]sf]-k"jf{~rn ljZjljBfno P]gsf] bkmf ( sf] b_, ljZjljBfnosf] lzIfs tyf
sd{rf/Lx?sf] lgo'lQm tyf j9'jfsf] nflu l;kmfl/;;]jf cfof]uaf6 x'g] Joj:yf P]gsf] bkmf !( n]
u/]sf] 5 . o;/L P]gn] ljeLGg lgsfosf] sfd st{Jo / clwsf/ tf]s]sf] cj:yf 5 . :j:Yo
ljZjljBfnosf] nflu lzIfs sd{rf/Lsf] b/jGbL–lgo'lQmsf] k|sf/, Go"gtd of]Uotf tf]lsg' kg]{,
;f] cg';f/ lgo'lQm x'g' kg]{ , ljZjljBfnoh:tf] ul/dfdo ;+:yfdf lglZrt gLlt, lgod / k4tL
adf]lhd lzIfs sd{rf/L cflbsf] lgo'lQm / j9'jf x'g'kg]{df ;f] cg';f/ cEof; ePsf] b]lvb}g .
;'?df ljgf k|lt:kwf{ c:yfoL, s/f/ jf Hofnfbf/Lsf] ?kdf lgo'lQmu/L ljgf k|lt:kwf{ sfddf
nufpg] / kl5 ;efaf6 lg0f{ou/L:yfoL, j9'jfug]{ k/Lkf6L b]lvPsf] 5 . o;k|yfaf6 lzIfs
sd{rf/Lsf] of]Uotf / k|lt:kwL{ gePsf sf/0f sfdug]{ / sfd nufpg ;Sg] sfo{df k|lts'n c;/
k/]sf] b]lvG5 .
11
#=$ z}lIfs sfo{qmdx?ssf] Joj:yfkg
ljZjljBfnosf] z}lIfs Joj:yfkgsf] dxTjk'0f{ lgsfosf] ?kdf k|fl1s kl/ifb\ /x]sf] 5 .
ljZjljBfnosf] kf7\oqmd lgwf{/0f tyf :jLs[t ug]{, k/LIfsf] ls;Ld tf]Sg], ljBfyL{ egf{ ;DaGwL
of]Uotf / ;+Vof lgwf{/0f ug]{, cg';Gwfg ;DaGwL gLlt th'{df ug]{ / cg';Gwfg sfo{qmdx?nfO{
:jLs[lt k|bfg ug]{, ljBfyL{x?sf] z}lIfs sfo{qmdsf] d"Nofª\sg ug]{ cflb clwsf/ ;f] kl/ifb\nfO{
lbO{Psf] 5 .
#=% kf7\oqmd th'{df / Joj:yfkg
z}lIfs k"jf{wf/ lgdf{0fdf ljZjljBfnosf] cfkm\g} hgzlQm eGbfklg ;DaGwgk|fKt SofDk;x?sf]
kxndf afXo ljz]if1x?sf] ;xof]udf ljsf; u/]sf]] 5 . ljZjljBfnon] cfkm\gf] ;Ifdtf a9fpb}
z}lIfs k"jf{wf/sf] sfd cuf8L a9fpg'kg]{df ;f] ePsf] b]lvb}g . ljZjljBfnon] cfkm\g}
hgzlQmaf6 kf7\oqmd lgdf{0f u/L ;+rfng u/]kl5dfq ;DaGwg lbg'kg]{df ;DaGwg k|fKt ug]{
;+:yfn] g} kf7\oqmd lgdf{0fug]{, k/LIffsf] Joj:yf ug]{ sf/0faf6 ljZjljBnfosf] z}lIfs sfo{qmd
;~rfng tyf Joj:yfkgdf ks8 lkmtnf] /x]sf] b]lvG5 . k/LIffsf ljifodf ;do ;dodf
cfpg] clwsfFz ;d:of klg o;};+u hf]l8Psf 5g\ .
#=^ k/LIff Joj:yfkg
ljZjljBfnosf] z}lIfs sfo{qmdx?nfO{ Jojl:yt ug{sf] nflu k/LIff Joj:yfkg sfo{df klg y'k|}
sdLsdhf]/L /x]sf] 5 . k/LIff ;DaGwL lgod ljlgodsf] cefj, k|i6 ?kdf lhDj]jf/L
gtf]lsPsf]n] pks'nklt, /lhi6«f/, 8Lg jf k/LIff lgoGqs s:n] / s:tf] Joj:yf ug]{ eGg]
cGof}n, ;ldltx?df ;Ifd JolQmsf] 5gf]6 geO{g;s]sf], k/LIffsf] sfdug]{ ljz]if1x? cGoqaf6
lng'kg]{, sd{rf/Lx?n] lgod sfg'gsf] k'0f{tfsf] cefjdf lhDd]jf/Lk"j{s sfd u/]sf] 5g eGg
g;lsg] cflb cj:yf ljBdfg /x]sf] / ef}lts k'jf{wf/ klg gePsf] cj:yfdf s]xL ;'wf/x?
yflnPsf] b]lvG5 . ;'wf/ug{sf] nflu rflnPsf sbdx? ;sf/fTds ?kdf lng ;lsG5 .
#=& ef}lts >f]t ;fwgsf] Joj:yfkg
g]kfn ;/sf/n] uf]7ufpFdf s/Lj *)% ljufxf hldg pknJw u/fPsf], To;df g]kfn ;/sf/,
ljZjljBfno cg'bfg cfof]u tyf ljZjljkBfnosf] cGo >f]t ;d]t kl/rfng u/]/ s/Lj $)
s/f]8sf] nfutdf ef}lts k'jf{wf/x? lgdf{0f u/]sf] 5 . of] k'jf{wf/ lgdf{0f ubf{ ;'?df
OlGhlgol/ª sfo{qmd ;~rfng ug{ ljsf; ul/Psf]df ef}lts k'jf{wf/ lgdf{0f sfo{ ;dfKtLsf]
r/0fdf d]l8sn rnfpg]u/L kl/dfh{g ul/Psf] hfgsf/L ePsf] 5 . h;af6 ;'?df of]hgf
ul/Psf] sfo{qmd klg ;~rfng x'g g;s]sf] / d]l8sn ;fOG;]hsf] sfo{qmdklg ;~rfng x'g
;s]sf] 5}g . ljZjljBfnosf] cfˆgf] sfof{no uf]7ufpFdf gx'Fbf hldg, h+un nufotdf cltqmd0f
j9]sf] / ejgx? yf]lqPsf / ;fdgx? 6'6km'6 x'g] / x/fpg] u/]sf] hfgsf/Ldf cfPsf] 5 . t;y{
s/f]8f}+sf] ;DklQ k|of]u ljgfsf] cj:yfdf /x]sf]n] oyflz3| ljZjljBfnon] k|of]udf Nofpg' kg]{
b]lvPsf] 5 . 5fgljgsf] l;n;Lnfdf k|:t't x'g] ;j} ju{ / tKsfn] uf]7ufpsf] ;DklQ
12
ljZjljBfnosf] lgwL ePsf] t/ k|of]u x'g g;s]sf]n] cljnDj Jojl:yt k|of]u ug{ ;'emfj lbPsf
5g\ .
:juL{o e'kfndfgl;+x sfsL{af6 pknJw u/fPsf] hUufdf ejg lgdf{0f u/L Jo:yfkgsf] :gfts /
:gftsf]Q/ txsf sfo{qmdx? ;~rfng ul/Psf 5g\ . ;f] :yfgdf yk ejg lgdf{0f sfo{sf] nflu
bf]>f] pRrlzIff kl/of]hgfaf6 /sd pknJw u/fpg] k|fjwfg adf]lhd e};s]sf sfo{sf] hf]8sf]if
jfktsf] /sd k"jf{~rn ljZjljBfno k|fKtu/L ;s]sf] 5 . h;af6 lgld{t ef}lts ;'wf/sf]
k|of]uklg plrt 9+uaf6 x'g]5 eGg] ck]Iffug{ ;lsG5 .
;fljsdf ;fd'bflos SofDk;sf] ?kdf lqe'jg ljZjljBfnosf] ;DaGwgk|fKt hgtf cfbz{
SofDk;sf] ef}lts k"jf{wf/ k"jf{~rn ljZjljBfnon] k|fKt u/]sf] 5 . o; kl/;/df hg;+VoflzIff
tkm{ :gftsf]Q/txsf] sfo{qmddfq ;~rfng ul/bf k'0f{?kdf ef}lts k'jf{wf/sf] k|of]u gePsf]
cj:yf /xLcfPsf] lyof] . ljgf ljBfyL{ ejg / lzIfs sd{rf/L /lx /x]sf] cj:yfaf6 qf0f kfpg
g]zgn 6«]lgª lnld6]8sf] ejgdf ef8fdf ;+rflnt s]lGb|o sfof{no ;fljssf] hgtf cfbz{
SofDk;sf] kl/;/df ;~rfng ug'{nfO{ ;sf/fTds ?kdf lng ;lsG5 .
;fljsdf lj/f6gu/ gu/kflnsfåf/f ;Grflnt sGof SofDk;sf] kl/;/df ljZjljBfnsf] :s'n
ckm ;fOG; P08 6]Sgf]nf]hLdf OlGhlgol/ª ljifosf :gfts txsf z}lIfs sfo{qmdx?
;~rfngdf /x]sf 5g\ . vf;u/L :gfts txsf z}lIfs sfo{qmdx? :t/Lo ?kdf ;~rfng ug{ /
:gftsf]Q/ txsf sfo{qmdx?sf nflu klg cfw'lgs tj/af6 ejg, Nofj tyf sfo{zfnf cflb
lgdf{0fug{ u/fpg kg]{ b]lvPsf] 5 .
#=* cfly{s Joj:yfkg
1. k"jf{~rn ljZjljBfno P]g @)%) sf] bkmf !$ adf]lhd ;fwg >f]t kl/rfng kl/ifbsf]
u7gsf] Joj:Yff ePklg x'g ;s]sf] 5}g .
2. ljZjljBfnosf] 5'§} sf]if x'g] / ;f]df g]kfn ;/sf/af6 k|fKt ;xof]u jf cg'bfg /sd,
s'g} JolQm jf ;+:yfn] rGbf, bfg, bftJo / cfly{s ;xfotf :j?k k|bfg u/]sf] /sd,
pBf]u, Jofkf/, Joj;fo;Fu ;Dj4 JolQm jf ;+:yfaf6 k|fKt ;xof]u Pj+ cg'bfgsf] /sd,
k"jf{~rn ljsf; If]qsf lhNnf ljsf; ;ldlt, gu/kflnsf tyf ufpF ljsf; ;ldltx?af6
k|fKt ;xof]u Pj+ cg'bfg /sd, cGt/f{li6«o ;+3 ;+:yf, ljb]zL ;/sf/ jf Ph]G;L jf
ljQLo ;+:yfx?af6 k|fKt ;xof]u Pj+ C0fsf] /sd, z'Ns jf cGo s'g} >f]taf6 k|fKt /sd
/x]g] Joj:yf 5 . To:t} ljZjljBfnosf] cfo Joosf] n]vf k|rlnt sfg'g adf]lhd /xg]5
=/ ljZjljBfnosf] cfo Joosf] n]vfk/LIf0f ;efåf/f lgo'Qm n]vf k/LIfsaf6 x'g]5 eGg]
Joj:yf P]gsf] bkmf #@ df n]lvPsf] 5 . ljeLGg sf/0fx?n] ubf{ ljZjljBfnosf]
cfGtl/s tyf clGtd n]vfk/LIf0f ;dodfg} ePsf]] 5}g h;n] cfly{s lgoGq0f /
cg'zf;g Joj:yf sfod ug{ ;d:of ePsf] b]lvPsf] 5 .
13
3. ljZjljBfnosf] jflif{s jh]6 tyf sfo{qmd ljZjljBfno ;efaf6 :jLs[t x'g'kg]{df b]zsf]
/fhg}lts tyf ;+:yfut sdL sdhf]/Ln] lgwf{l/t ;dodf x'g g;s]sf] cj:yfaf6
ljZjljBfno ;'Jojl:yt ;~rfngdf /xg g;s]sf] b]lvG5 .
4. P]gn] kl/nlIft u/] jdf]lhd cfly{s >f]tsf] kl/rfng / k|of]u ePsf] blvPg / ;dodf
n]vf k/LIfs -cfGtl/s / jfx\o_ lgo'lQm u/L sfo{ x'g ;s]sf] b]lvPg .
5. ljZjljBfnon] SofDk;x?nfO{ ;DjGwg lbP jfkt ljZjljBfnosf] sf]ifdf cfDbfgL jfWg'
kg]{ ;a} /sdx? cfDbfgL e};s]sf] b]lvPg . s]xL SofDk;x?n] k'/} /sd eGbf a9L /sd
ljZjljBfnonfO{ a'emfPsf] / s]xL SofDk;x?n] ga'emfPsf] ;d]t b]lvG5 . ljZjljBfnosf]
cfo >f]tsf] ?kdf /x]sf] ;DaGwg z'NsnfO{ tbf?stf;fy p7fpg] / kf/bzL{ jgfpg'
kb{5 .
6. ljZjljBfnosf] k|fKt ljj/0f cg';f/ @)^( cfiff9 d;fGtdf ? !$!,&$,&!^.&# k]ZsL
af+sL /x]sf] b]lvG5 . ;f] ljj/0f x]bf{ sltko k]ZsL ljut jif{x? b]lvPsf], cfly{s
sfo{ljlw P]g adf]lhd sfd ;dfKt ePsf] #% lbg leq km5\of}{6 x'g'kg]{df ;f] gePsf]n]
cljnDa ;f] km5of}{6 ug]{ / ;f] gu/]df sfo{jfxL ug]{ k/Lkf6L yfNg'kg]{ b]lvG5 . cf=j=
@)^(÷&) sf] cfly{s ljj/0f cfpg jfFsL /x]sf] 5 .
7. ljZjljBfnosf sd{rf/LnfO{ lbOPsf] vr{ k]ZsL klg km5\of}{6 ug{ afFsL b]lvG5 .
pbfx/0fsf] nflu ;'s]z s0f{sf] gfddf )^(,)^*,)^& cfiff9 d;fGt;Dddf qmdzM
@),!%,*%).**, !$,#&,*%).** / !),%#,*((.** km5\of}{6 ug{ jfFsL b]lvof] . To:t}
OGi6'd]G6 s]ldsn k|f=ln=sf] ljut jif{ b]lvs} 7"nf] /sd k]ZsL km5|of}{6 ePsf] b]lvb}g .
o;jf6 ljZjljBfnon] :j:Yo cfly{s Joj:yf sfod ug{ g;s]sf] efg x'G5 .
8. ljZjljBfnon] SofDk;x?nfO{ ;DaGwg lbPjfkt a'emfpg' kg]{ af+sL jflif{s z'Ns ;dodf
g} p7fpg g;s]sf] b]lvG5 . )^( cfiff9 d;fGt;Dd ? %($)%^)(.)) p7\g af+sL
ljj/0f k]z eof] h;df sltko SofDk;x? ;~rfngdf g/x]sf] eGg] hfgsf/L ;d]t
eof] . p7\g ;Sg] /sd ;dodf g} p7fO{ lx;fa ldnfg ug{ kg]{ / eljiodf
ljZjljBfnon] ;d;fdoLs cfly{s k|0ffnL Joj:yLt ug'{kg]{ b]lvG5 .
9. ljZjljBfnon] SofDk;x?nfO{ ;DaGwg lbbf ljZjljBfno ;DaGwg ;DaGwL zt{ /
k|lqmof adf]lhd ;'/Iffsf] k|of]hgsf nflu cIfosf]if /fVg'kg]{ k|fjwfg adf]lhd sltko
SofDk;x?n] g/fv]sf], sltkon] cIfosf]if /fv]klg kl5 To;nfO{ lwtf]sf] ?kdf /fvL C0f
lnPsf] h:tf ;d:ofx? cfPsf b]lvPsf]n] cIfosf]if /fVg'sf] pb]Zo cg'?ksf] Joj:yfdf
plrt Wofglbg g;s]sf] b]lvPsf] / cIfosf]ifsf] ?kdf /fv]sf] /sdaf6 SofDk;n] z}lIfs
sfo{qmdx? ;~rfngsf nflu C0f lnP/ ljsf;df nufpg ;Sg] Joj:yf lq=lj= df ;d]t
cEof; ePsf]n] ;f] df ljZjljBfnon] Wofg lbg'kg]{ .
10. sd{rf/L lzIfssf] tnj eQf nufotsf cfly{s gD;{x? PsLs[t x'g' kg]{df k6s]
lg0f{oåf/f sfof{Gjog ul/Psf]n] ;f] jf/]df oy]i6 hfgsf/L x'g ;s]g .
14
#=( vl/b Joj:yfkg
1. ljZjljBfnosf] vl/b ;DjGwL Joj:yf k"jf{~rn ljZjljBfno lgodfjnLdf Joj:yf 5 .
;fj{hlgs vl/b P]g / lgodfjnLsf] bkmf 2 v -#_ df g]kfn ;/sf/åf/f ;+rflnt jf g]kfn
;/sf/sf] k"0f{ jf clwsf+z cg'bfgk|fKt ljZjljBfno, dxfljBfno, cg';Gwfg s]Gb| /
o:t} k|s[ltsf cGo k|fl1s jf z}lIfs ;+:yf ;fj{hlgs ;+:yf ePsf]n] k"jf{~rn
ljZjljBfnon] klg ;fj{hlgs vl/b P]gsf] kl/lw leq vl/b ug'{ kg]{df ;f] Joj:yf
ljut b]lv g} k"0f{ kfngf gePsf]n] ljZjljBfno cg'bfg cfof]uaf6 ;fj{hlgs vl/b P]g
/ lgodfjnL cg';f/ ug{ ÷u/fpg n]vL k7fPsf] . bf]>f] pRrlzIff kl/of]hgf cGtu{tsf
vl/b klg ;f]xL P]g, lgodfjnL / ljZja}+s sf] k|fjwfg cg';f/ ug{÷u/fpg kg]{ . vl/b
sfo{nfO{ Jojl:ytug{sf] nflu vl/b PsfO{ u7g ug{ ;lsg] / To;sf] lhDj]jf/L
;fj{hlgs vl/b P]gsf] bkmf & -#_ eGbf ljkl/t x'g gx'g] / nfut cg'dfg :jLs[t ug]{,
jf]nkq d'Nofªsg ug]{ , :jLs[t ug]{ Joj:yf ;d]t ;f]xL adf]lhd x'g'kg]{,
2. lgdf{0f;DaGwL sfo{ u/fpgsf] nflu k"jf{~rn ljZjljBfno ljQLo Joj:yf
lgodfjnL,@)%# sf] lgod #& adf]lhd lgdf{0f ;ldlt u7g ug]{ / ;f s]lGb|o sfof{nosf]
xsdf /lhi6«f/sf] cWoIftfdf of]hgf k|d'v, cfly{s k|zf;g k|d'v, ;fdfGo k|zf;g k|d'v
/ Pshgf k|fljlws /xg] s]lGb|o lgdf{0f ;ldlt /x]sf] / cGo lgsfoaf6 u/fO{g] lgdf{0f
sfo{sf xsdf ;DalGwt lgsfosf k|d'vsf] cWoIftfdf lghn] l;kmfl/; u/]sf Pshgf
lzIfs, cfly{s k|zf;g k|d'v / Pshgf k|fljlws ;d]t /xg]5g\ eGg] Joj:yf 5 . lgdf{0f
sfo{sf] nfut cg'dfg, gS;fª\sg / ljzLi6Ls[t ?k/]vf tof/u/L;s]kl5 k|fljlwsaf6
hrfO{ lgdf{0f ;ldltsf] l;kmfl/; adf]lhd sfd u/fpg' kg]{5 eGg] Joj:yf 5 .
t/ ljZjljBfnosf] sfo{sf/L kl/ifbn] ;do ;dodf u/]sf ljleGg sld6Lx? u7g ug]{
lg0f{ox? cfˆg} lgod ljkl/t jf ;fj{hlgs vl/b P]gdf Joj:yf eP eGbf km/s kg]{
u/]sf] ;d]t b]lvG5 pbfx/0fsf nfluM
s_ ljZjljBfnosf] s]lGb|o sfof{nosf] ejgsf] ;fy} k'=lj= sn]h ckm d]l8sn P08
PKnfO8 ;fOG;]hdf / :s'n ckm OlGhlgol/ªdf z}lIfs ejg lgdf{0f ug{ bf]>f]
pRrlzIff kl/of]hgfsf] >f]taf6 ejg lgdf{0fsf] ;Dk"0f{ sfdug{ u/fpg lgDgfg';f/sf]
lgdf{0f ;ldlt sfo{sf/L kl/ifbsf] ldlt )&)÷)!÷@) sf] lg0f{on] lgdf{0f ePsf]
b]lvPsf] 5 M
8f= ;De'k|;fb sf]O/fnf, 8Lg, dfgljsL tyf lzIff ;+sfo – cWoIf
k|f=8f= z'egf/fo0f kf7s, 8Lg lj1fg tyf k|ljlw ;+sfo – ;b:o
k|ltlglw, k"jf{~rn ljZjljBfno k|fWofks ;+3, s]Gb|Lo ;ldlt – ;b:o
k|ltlglw, k"jf{~rn ljZjljBfno k|fWofks ;+3, s]Gb|Lo ;ldlt – ;b:o
>L lszf]/ s'df/ >]i7, jl/i7 clws[t – ;b:o–;lrj
15
ljZjljBfnosf] lgodfjnLdf g} :ki6 sfod u/s]f ljifoeGbf km/s u/L sfo{sf/L
kl/ifbn] u7g u/]sf] lgdf{0f ;ldltn] ubf{ ;f] sfo{sf] lhDj]jf/L / clwsf/df låljwf
b]lvPsf] 5 .
v_ ljZjljBfnosf] cfly{s lgodfjnLdf lgdf{0fsf ;Gbe{df lgdf{0f ;ldltnfO{ lhDd]jf/L
:ki6 tf]s]klg lgdf{0f jfx]ssf] sfddf :ki6tf sfod gu/]sf] ePklg ;f/e"t ?kdf
lgdf{0fsf] k|s[of eGbf km/s dfGg g;lsg] cj:yf b]lvPsf] 5 . k|fKt sfo{sf/L
kl/ifbsf] @)^(÷)@÷!! sf] lg0f{o g+= @&& df lgDgfg';f/sf] vl/b ;ldlt lgdf{0f
ePsf] b]lvG5 .
vl/b ;ldlt
s]Gb|Lo sfof{nosf] nflu
1. ;fdfGo k|zf;gdf sfo{/t clws[t÷jl/i7 clws[t÷d'Vo clws[t – ;+of]hs
2. n]vf / :6f]/df sfo{/t /x]sf b]lv jfx]s /lhi6«f/n] tf]s]sf
ljZjljBfnosf clws[t jf d'Vo ;xfos :t/sf] sd{rf/L Ps hgf – ;b:o
Joj:yfkg SofDk;sf] nflu
1. k|zf;gdf sfo{/t clws[t÷jl/i7 clws[t÷d'Vo clws[t – ;+of]hs
2. n]vf / :6f]/df sfo{/t /x]sf b]lv jfx]s /lhi6«f/n] tf]s]sf
ljZjljBfnosf clws[t jf d'Vo ;xfos :t/sf] sd{rf/L Ps hgf – ;b:o
hgtf cfbz{ jx'd'vL SofDk; Pj+ hg;+Vof tyf ljsf; s]Gb|sf] nflu
hgtf cfbz{ jx'd'vL SofDk; Pj+ hg;+Vof tyf ljsf; s]Gb|df n]vf / :6f]/df sfo{/t
/x]sf b]lv jfx]s k|zf;gdf Ps hgf dfq clws[t :t/sf] sd{rf/L /x]sf] tyf cGo
zfvfdf clws[t / d'Vo ;xfos :t/sf] sd{rf/L gePsfn] k|zf;gdf sfo{/t clws[tnfO{
g} vl/b OsfO{n] ug]{ sfo{x?sf] lhDd]jf/L tfs]sf] b]lvof] .
To:t} @)^(÷!@÷!) sf] sfo{sf/L kl/ifbsf] lg0f{o g+= @@^) df SHEP sf] hf]8sf]if
cg'bfgdf vl/b ug{ lgDgfg';f/ vl/b ;ldlt u7g ul/Psf] 5 .
s_ 8f= lg/f]h kf08], /lhi6«f/ k"jf{~rn ljZjljBfno – ;+of]hs
v_ k|f=8f= z'egf/fog kf7s, 8Lg, lj1fg tyf
k|ljlw ;+sfo, k"jf{~rn ljZjljBfno – ;b:o
u_ ;efklt, k"jf{~rn ljZjljBfno k|fWofks ;+3 – ;b:o
3_ ;efklt, k"jf{~rn ljZjljBfno sd{rf/L ;+3 – ;b:o
ª_ >L ;'s]z s0f{, clws[t, s]Gb|Lo sfof{no,
16
k"jf{~rn ljZjljBfno – ;b:o
To:t} @)&)÷)!÷)& sf] lg0f{o g+= @@(! Dff UGC sf] bf];|f] pRr lzIff kl/of]hgf
cGtu{t Procurement of Goods sf nflu ul7t % ;b:oLo sldl6sf] ;+of]hsdf /lhi6«f/
/xg'ePsf]df xfnnfO{ snf ;+sfosf 8Lg 8f= zDe'k|;fb sf]O/fnfHo"nfO{ dgf]gog ug]{
lg0f{o ul/Psf] 5 .
u_ ljZjljBfnon] vl/bsf nflu /lhi6«f/sf] cWoIftfdf vl/b ;ldlt u7g u/]sf] 5
h;df n]vf / :6f]/df sfo{/t sd{rf/L jfx]s elg u7g u/]sf] ;Gbe{df kbut sfd
st{Jo / clwsf/;+u j]d]n x'g]u/L vl/b PsfO{ u7g ug]{ sfdsf] bfo/f / ;+:yfut
Joj:yf cg'?k 5 eGg ;lsb}g . To:t} ljZjljBfnosf] vl/b ;DaGwL sfo{sf]
lhDj]jf/L @)^(÷)@÷!! Dff ul7t vl/b ;ldltn] ug]{ jf @)^(÷!@÷!) df ul7t
;ldltn] ug]{ cGof]ntf /x]s} cj:yf 5 .
3_ jflif{s ah]6 / sfo{qmdn] g} s'g sfd s'g s'g lgsfon] ug]{ eGg] s'/f :ki6 x'g]
x'gfn] k"jf{~rn ljZjljBfnosf] ;Gbe{df klg s]Gb|Lo sfof{no, cGo lgsfox? (PUSET,
PUKMAS Management, PAD, Examination, Mgmt,Central Office) sf vl/b jf lgdf{0fsf]
lhDdf s;sf] xf] ;f] cg';f/ sfo{ ug'{ kg]{, ljZjljBfnosf] lgod / k4tL cg';f/
s]Gb|Lo sfof{non] ug]{ / cGo lgsfon] ug]{ sfddf :ki6tf gePsf] b]lvG5 . SHEP
cGtu{tsf sfo{ s]Gb|Lo sfof{noaf6} sfof{Gjog ug]{ xf] jf cGo lgsfo dfkm{t :ki6
ge} ld>Lt ?kdf sfof{Gjogdf hfFbf låljwf / z+sf plAhPsf]] b]lvG5 . h'g;'s}
>f]tsf] /sd ePklg lgsfosf] sfd, st{Jo clwsf/ cGtu{t sfof{Gjogdf n}hfg'
kg]{df ljZjljBfnosf] lgdf{0f sfo{sf] nflu lgodn] Joj:yf u/]sf] lgdf{0f ;ldlt /
sfo{sf/L kl/ifbn] u7g u/]sf] lgdf{0f ;ldlt km/s km/s b]lvof] . ;fy} SHEP ;Fu
;DjlGwt sfd s]Gb|Lo sfof{noaf6} sfof{Gjog ug]{ xf] eg] ah]6 / sfo{qmdaf6} ;f]
lglb{i6 x'g'kg]{ b]lvof] .
ª_ lgdf{0f jfx]ssf sfdsf nflu ljeLGg ;ldltx? h:t} 3/ ef8fsf nflu ;ldlt, vl/b
;ldlt jf o:t} ;ldlt u7g ul/Psf 5g\ . s]Gb|Lo sfof{no / cGo lgsfosf] nflu
@)^(÷)@÷!! Dff lgdf{0f u/]sf] vl/b ;ldlt / )^(÷!@÷!) df lgdf{0f u/]sf] vl/b
;ldltdf aLr s'gn] sfdug]{ eGg] låljwf b]lvG5 . t;y{ lgodfjnLdf :ki6tf sfod
u/L] lgdf{0f ;ldltsf] p2]Zo cg'?k vl/b ;ldlt jgfP/ sfd ubf{ cGoyf cj:yf
gcfpg ;Sb5 .
r_ jflif{s ah]6 / sfo{qmdsf] kl/lw leq /xL s]Gb|n] jf cGo lgsfo s:n] vl/b ug]{ eGg]
lg0f{o u/L sfo{ ug'{ kg]{df ;f] gePsf] b]lvG5 . ;fy} k|fWofks / sd{rf/L ;+3nfO{
vl/b ;ldltdf ;b:osf] ?kdf /fVbfsf] kmfObf÷j]kmfObf ;d]t ljrf/ ug]{ / of]
lgodsf] kl/leq}sf] ljifo xf] jf aflx/sf], lg0f{o ubf{ ljrf/ k'Ug'kg]{ ljifo xf] .
17
5_ jf]nkqsf] d'Nofª\sgsf nflu ;fj{hlgs vl/b P]g / lgodfjnL tyf ljZjljBfnosf]
P]g / lgofjnLsf] kl/lwleq /xL ;ldlt lgdf{0f ug{ kg]{df sfo{sf/L kl/ifbsf]
)^(÷)!÷@! sf] a}7saf6 u7g ul/Psf] 5 .
pk/f]Qm ljifonfO{ s]nfpbf vl/b ;ldlt, lgdf{0f ;ldlt, d"NofÍg ;ldlt h:tf lgsfo u7g ubf{
;fj{hlgs vl/b P]g jf ljZjljBfnosf] cfˆg} lgodsf] k|lts'n x'g] u/L ;do ;dodf ;ldlt
u7g ePsf] b]lvG5 .
18
kl/R5]b–$
ljZjljBfnosf] ;DaGwdf p7]sf ;jfnx?
$=!= vl/b ;Gbe{df p7]sf ;jfnx?
;jf]]Rr cbfntsf] )&)÷)!÷!& ut]sf] cGtl/d cfb]z ljkl/t k"jf{~rn ljZjljBfnosf
pks'nklt dx]Zj/dfg >]i7af6 u}/sfg'gL ?kdf vl/b ljqmL ;ldlt u7g u/]/ ;Ddflgt ;jf{]Rr
cbfntsf] cjx]ngf ub} ljZjljBfno lgodfjnL ljkl/t x'g]u/L vl/b ljqmLsf] sfd cuf8L
a9fPsf] eGg] ph'/L /x]sf] / of] vl/b;+u ;DalGwt b]lvPsf] .
k"jf{~rn ljZjljBfnosf /lhi6«f/;+u hf]l8Psf] 36gfsf ;Gbe{df k"jf{~rn ljZjljBfno
k|fWofks ;+3, sd{rf/L ;+3 cflbn] 1fkgkq a'emfPsf]n] cfjZos / plrt lg0f{osf nflu
s'nklt ;dIf k7fpg] lg0f{o )&)÷)!÷)^ df sfo{sf/L kl/ifbaf6 ePsf] b]lvPsf] . To:t}
sfo{sf/L kl/ifbsf] )&)÷)!÷)& df /lhi6«f/sf] ljifodf s'nkltHo'af6 lg0f{o Pj+ lgb]{zg
gcfP;Dd /lhi6«f/sf] x}l;otaf6 lghn] ug]{ ;Dk'0f{ sfo{ xfnnfO{ :ylut /fVg] lg0f{o ePsf]
b]lvG5 . pQm lg0f{o /lhi6«f/nfO{ hfgsf/L u/fPkl5 /lhi6«f/ 8f= lg/f]h kf08]åf/f ;Ddflgt >L
;jf{]Rr cbfntdf )&)÷)!÷!# df pTk|]/0f k/dfb]z ;d]t lgj]bg k]z u/]sf] / ;Ddflgt
;jf{]Rr cbfntaf6 )&)÷)!÷@) df s'nkltHo"af6 lg0f{o Pj+ lgb]{zg gcfP;Dd /lhi6«f/sf]
x}l;otaf6 lghn] ug]{ ;Dk'0f{ sfo{ xfnnfO{ :ylut /fVg] lg0f{o sfof{Gjog gug'{ gu/fpg' eGg]
cfb]z hf/L ePsf] .
o;}ljr sfo{sf/L kl/ifbsf] )&)÷)!÷@) sf] lg0f{on] lgDgfg';f/sf] lgdf{0f ;ldlt u7g u/]sf]
b]lvG5 .
s_ 8f= zDe'k|;fb sf]O/fnf, 8Lg , snf tyf sfg'g ;+sfo – ;+of]hs
v_ k|f=8f= z'egf/fog kf7s, 8Lg, lj1fg tyf
k|ljlw ;+sfo, k"jf{~rn ljZjljBfno – ;b:o
u_ k|ltlglw, k"jf{~rn ljZjljBfno k|fWofks ;+3 – ;b:o
3_ k|ltlglw, k"jf{~rn ljZjljBfno sd{rf/L ;+3 – ;b:o
ª_ >L lszf]/ s'df/ >]i7, jl/i7 clws[t, s]Gb|Lo sfof{no,– ;b:o–;lrj
k"jf{~rn ljZjljBfno cfly{s Joj:yf lgofjnL @)%# sf] lgod #& adf]lhd ul7t ;ldtn]
s]lGb|o sfof{no / cGo lgsfosf] sfd ug]{ lgoddf ePsf] Joj:yfeGbf aflx/ u} lgdf{0f sfo{sf]
nflu j]Un} lgdf{0f ;ldlt u7g ug' { plrt gePsf] .
@)&)÷)!÷)& df /lhi6«f/sf] ljifodf s'nkltHo" ;dIf k]z ePsf] l;kmfl/;sf] lg0f{o geP
;Dd /lhi6«f/n] cfˆgf] kb cg';f/sf] sfo{ gug{ sfo{sf/L kl/ifbn] lg0f{o u/]sf] / ;f] sf lj?4df
/lhi6«f/ 8f= lg/f]h kf08]n] ldlt @)&)÷)!÷!# df pTk|]/0f k/dfb]zaf6 lg0f{o jb/ u/fpg
19
;jf]{Rr cbfnt uPsf], cbfntn] @)&)÷)!÷@) df oyfl:yltdf /fVg cfb]z u/]sf] ePtfklg
ljZjljBfnon] cfb]z vf/]hLsf] dfu ub}{ o;}ljr lgldQ /lhi6«f/sf] ?kdf sfd ug{sf] nflu snf
tyf sfg'g ;+sfosf 8Lg 8f= zDe'k|;fb sf]O/fnfnfO{ tf]s]sf]] b]lvG5 . 8f= zDe'k|;fb
sf]O/fnfnfO{ lgldQ /lhi6«f/ eO sfo{ ug]{ jf/]sf] )&)÷)#÷@# sf] kq tyf )&)÷)#÷@% a}+s
vftf ;~rfng ;DalGwsf] sfo{sf/L kl/ifb\sf] lg0f{o sfof{Gjog gug{'÷gu/fpg' elg ;jf{]Rr
cbfntaf6 k'g cfb]z ePsf] kfOG5 . vl/b / lgdf{0f ;ldltx?sf af/]df rn]sf] cbfntL
sfo{jfxLn] vl/b / lgdf{0fdf k|lts'n k|efj kfg'{sf cltl/Qmsf] clwsf/ k|fKt eGg] k|Zg v8f
ePsf] 5 . ;f] sf] lg/fs/0f ePkl5 dfq j}Btfsf] lg/fs/0f x'g] b]lvG5 .
xfnsf] vl/b ;DjGwL ljjfb ljZjljBfno / ljZjljBfno cg'bfg cfof]u jLr bf];|f] pRr lzIff
kl/of]hgfsf] sfof{Gjog ;DjGwdf ePsf] MOU cg';f/ ;'wf/ cg'bfg cGtu{t k"jf{~rn
ljZjljBfnon] hDdf !^ s/f]8 @% nfv ;Dd k|fKt ug{ ;Sg] Joj:yf ePsf] . To; dWo] sfo{
;Dkfbg cg'bfg cGtu{t j9Ldf ? ( s/f]8 &% nfv tyf hf]8 sf]if cg'bfg cGtu{t j9Ldf ?
!# s/f]8;Dd k|fKt ug{ ;Sg] t/ b'j} ldnfO{ hDdf !^ s/f]8 @% nfv eGbf j9L gx'g] k|fjwfg
/x]sf] . ;f] cg'bfg cfufdL ;g\ @)!$ sf] hgj/L !$ leq k|fKt u/L vr{ Joj:yfkg u/L ;Sg'
kg]{5 .
k"jf{~rn ljZjljBfnon] xfn;Dd sfo{ ;Dkfbg cg'bfg cGtu{t? ^%,((,)*@.*! k|fKt u/]sf]5 .
k"jf{~rn ljZjljBfnosf] Joj:yfkg SofDk; ejg lgdf{0f ug{ jf]nkq dfkm{t ldlt
@)^*÷!@÷#) df ? #,)#,$^,^#$.)* sf] ;Demf}tf ul/ lgdf{0f sfo{ u/] jfkt k|yd / låtLo
/lgË ljnsf] hDdf ? !,)$,%!,$!!.^^ sf] hf]8 sf]if cg'bfg jfktsf] /sd ljZjljBfno] dfu
u/]sf]df ;f] jfkt ? %@,@%,&)%.%* tyf ;f]xL lgdf{0f sfo{sf nflu k/fdz{ ;]jf jfkt
@,)!,!^&.@% ul/ hDdf ? %$,@^,*&@.*# lgsf;f u/]sf] 5 .
ut jif{ -@)^( df3÷kmfNu'0f dlxgfdf_ ljZjljBfnon] kl/of]hgfsf] jfFsL cjlw leq ;DkGg
ug]{ k|ltj4tf ;lxt j:t' tyf ;]jf vl/b ug{ ? $#^ nfv / lgdf{0f tkm{ !!^)=$ nfvsf] vl/b
of]hgf k]z u/] adf]lhd cfof]ujf6 s]lxsf] :jLs[lt lbO{Psf] . ;f]xL vl/b of]hgf cGtu{t
sfof{no tyf z}lIfs ;fdu|L, kmlg{r/, lj1fg k|of]uzfnf, ;lh{sn tyf 8foUgf]li6s OSjLkd]G6 /
xl:k6n ;fdu|Lx? Vl/b ug{ l;njGbL b/efpkq tyf jf]nkq cfx\jfg ug{ ;xdlt k|bfg ul/Psf]
5 . To;} ul/ lgdf{0f sfo{ cGtu{t uf]7ufpFdf Diagnostic Center tyf lj/f6gu/df Civil Block
lgdf{0fsf nflu klg jf]nkq k|sfzg ug{ ;xdlt k|bfg u/]sf] . To;kl5sf sfo{x? jf/] cBfjlws
k|ult ljj/0fx? ljZjljBfnon] pknJw u/fO{ cg'bfg dfu u/]sf] 5}g .
vf;u/L ljZjljBnosf /lhi6«f/ 8f= lg/f]h kf08];+u hf]l8Psf] ljifo, 8f= lg/f]h kf08]nfO{
/lhi6«f/sf] x}l;otaf6 lghn] ug]{ ;Dk'0f{ sfo{ xfnnfO{ :ylut /fVg] lg0f{o, To;kl5 pTkGg
20
kl/l:ytL, 8f= zDe'k|;fb sf]O/fnfnfO{ lbOPsf] lgldQ /lhi6«sf] lhDd]jf/L, kl/of]hgftkm{sf] vl/b
sfo{ o:tf] ljjfbs} ljr cuf8L a9fOPsf] sf/0f ph'/L k/]sf] cj:yf a'em\g ;lsG5 .
ljZjljBfno P]g / lgodn] lhDd]jf/L tf]s]sf] kbflwsf/Lx?af6 lgwf{l/t P]g, lgod / k4tL
cg'?k sfd ug]{ u/fpg] cj:yf geP;Dd of] ljifo ;dfwfg x'g g;Sg] b]lvPsf]n] klxnf
kbflwsf/Lsf] ljjfb ;dfwfg ug{ kg]{ b]lvG5 . kbflwsf/Lut ;d:ofx? ;dfwfg e};s]kl5 cGo
k|Zgdf hfg' ;fGble{s x'g] b]lvG5 . e|i6frf/sf] 5fgljg ;DaGwL sfddf 5'6[} ls;Ldfsf] bIftf
cfjZos ePsf]n] lhDd]jf/ lgsfoaf6 cfjZos 5fgjLg ug{ plrt b]lvG5 .
$=@= kbflwsf/Lsf] /flhgfdf dfusf] cj:yf
k"jf{~rn ljZjljBfnosf pks'nkltn] ljZjljBfnosf kbflwsf/Lx?sf] tkm{af6 >L ;DdfggLo
cWoIf tyf s'nkltHo", k"jf{~rn ljZjljBfnonfO{ ldlt )&)÷)#÷#! df n]v]sf] kqdf
æ=======cf–cfkm\gf] lglxt :jfy{ k'/f ug]{ pb]Zon] ljZjljBfnosf] ul/df / :jfoQtf dfly x:tIf]k
x'g] / ljZjljBfnosf] ;Dk'0f{ k|fl1s tyf k|zf;lgs sfddf jfwf k'Ug] b]lvPsf] Joxf]/f cg'/f]w
ub} ======* /fhg}lts bnx?sf] gfddf ljZjljBfnosf] pks'nklt nufot sfo{sf/L kl/ifb\sf
kbflwsf/LnfO{ cf–cfkm\gf] kbaf6 /flhgfdf lbg cfu|x ul/g] / cGo ;a} k|sf/sf] pkfox?
cjnDjgug]{u/L === Æ kqsf] ;DjGwdf pko'Qm 7f]; lgb]{zgsf nflu cg'/f]w u/sf] kq k7fOPsf]
5 .
pks'nkltsf] lgo'lQm, /lhi6«f/sf] lgo'lQm nufot lgo'lQm ljjfbsf] ljraf6 ljZjljBfno
u'lh|/x]s} jvt /lhi6«f/ 8f= lg/f]h kf08];+u hf]l8Psf] ;fdflhs g}ltstfsf] ljifon] ljjfbnfO{
csf]{ :j?kdf jbn]]sf], To;n] kbflwsf/LjLr klg ljd]n NofPsf], s'nkltHo"af6 lg0f{o Pj+
lgb]{zg gcfP;Dd /lhi6«f/sf] x}l;otaf6 lghn] ug]{ ;Dk'0f{ sfo{nfO{ :ylut /fVg] lg0f{o ePsf],
;Ddflgt ;jf]{Rr cbfntaf6 ePsf] cfb]z, o;af6 ljZjljBfoleq} / aflx/ kIf ljkIfdf ePsf
sfo{x?sf] kl/0ffd:j?k /fhg}lts kf6L{x?af6 ljZjljbfnosf] lxtdf rf;f], ;/f]sf/ p7fpg'nfO{
cGoyf dfGg ;lsb}g . k"jf{~rn ljZjljBfno cfGtl/s sf/0faf6 c:tJo:t ePsf], sltko
ljifo g}ltstf;+u ;DalGwt / sltko cfly{s d'4f;+u ;DjlGwt /xL ljZjljBfno nueu
lj37g pGd'v cj:yfdf 5 . ljZjljBfno oyfl:ytLdf ;~rfng x'g'x'b}g elg ljsNksf ?kdf
lg0ff{os kbflwsf/Lsf] /fhLgfdf dfu df]/ªsf lhNnf:t/Lo /fhg}lts kf6L{x?af6 ePsf] 5 .
/fhg}lts kf6L{x? / cGo ;/f]sf/jfnfx?n] ljZjljBfnodf eP u/]sf e|i6frf/ jf cGo g}ltstf
af/]df p7]sf k|Zgdf ;DjlGwt lgsfodf ph'/L ug'{ / /f]syfdsf] dfu ug'{ plrt ePtfklg
kbflwsf/Lx?sf] ljjfbdf ;Dk"0f{ kbflwsf/Lsf] /fhLgfdf dfu ug'{ ljZjljBfnosf] :jfoQtf
k|lts"'n sbd b]lvG5 . ljZjljBfnon] o:tf dfudf Wofg lbg h?/L 5}g t/ e|i6frf/ ug]{ dfly
pko'Qm lgsfoaf6 txlssft u/L sfo{jflx eg] ug}{ kg]{ x'G5 / bf];Ln] ;hfo kfpg' kb{5 . o;
21
l;Nl;nfdf cfGbf]ng/t /fhg}lts bnx?;Fu j;L jftf{sf] dfWodaf6 lgsfz lgsfNg' cfjZos
5 .
$=#=ljZjljBfnosf klxn]b]lvsf ;d:ofx? tyf ljs[ltx?
ljZjljBfnodf b]vfk/]sf ;d:ofx? tyf ljs[ltx? xfndfq} cfPsf xf]Ogg\ . klxn]b]lvs}
;d:ofx? y'lk|P/ /x]sf / sltko ;d:ofx? ;doqmd;+u} cfPsf b]lvG5g\ . ljZjljBfnodf
kbflwsf/Lx? /fhg}lts tj/af6 lgo'lQmx'g] kl/kf6Ln] NofPsf] ;d:of, dfgj ;+;fwg Joj:yfkg
vf;u/L lgo'lQm , :yfoL lgo'lQm, a9'jfdf b]lvPsf] ;d:ofx?, cfly{s ljs[ltx?,k]ZsLsf] ljs[lt,
;DaGwg ;DaGwdf /x]sf ljs[ltx? ,k/LIff ;DaGwL ljs[ltx?, ljZjljBfnosf] ef}lts k'jf{wf/x?
z}lIfs Sofn]G8/, vl/b Joj:yfkg / To;;+u ;DalGwt cflb ljifox? d'Vo ;d:of tyf
ljs[ltx? /x]sf 5g\ .
22
kl/R5]b–%
:ynut 5nkmn tyf k/fdz{df p7]sf d'4fx? / ;'emfjx?
%=!= k"jf{~rn ljZjljBfno k|fWofks ;+3;Fusf] 5nkmn÷cGtlqm{ofdf p7]sf s]xL
dxTjk"0f{ d'4fx?M
lj1lKt ;DjGwdf
ljZjljBfnon] sflGtk'/ b}lgsdf k|sflzt u/]sf] lj1lKtdf sf]xL lhDd]jf/ gePsf]
ljZjljBfno kbflwsf/Lx?n] cfkm"n] cfkm}+nfO{ ;xL b]vfpg vf]h] h:tf] b]lvof],
xtf/f]df u/]sf] utn lg0f{oaf6 k|sflzt h:tf] b]lvG5,
tfnfjGbL vf]Ng] eGbf klg lj1lKtn] tfnfjGbL emg nlDjg] b]lvof],
ljZjljBfnon] lbg] ;DjGwg xr'jfdf lbg] u/]sf] pbfx/0fsf nflu Hill Side College
;DjGwg k|s/0fnfO{ lng ;lsG5 . Psk6s k|j]z k/LIff lnO ;s]kl5 lsg ;DjGwg
lbg h?/L ef] < k};fsf] rnv]nn] xf] sL eGg] z+sf plAhPsf] 5,
Hill Side College sf ljBfyL{nfO{ ca ljZjljBfnon] 5fqj[lQ s;/L ljt/0f u5{ hjsL
klxnf] k|j]z k/LIffsf pTs[i6nfO{ 5fqj[lQ lbg' kg]{ Joj:yf 5 .
;DjGwg ;DjGwdf
;DjGwgsf nflu cfj]bg btf{ eO;s]klg zt{, k|s[of gLlt jgfOof] hf] lgodfg';f/
unt 5,
s]xL sn]hx?n] cfˆgf] Go'gtd k|s[of k'¥ofpg g;s]/ jGb ePsfnfO{ ljZjljBfnon]
Deaffiliation u/]sf] eGg] k|rf/ jfhL u/]sf] 5,
cf}ift ? @%)))÷– sf b/n] sl/j &)) cfj]bg btf{ ePsfn] sl/j ? b'O{ s/f]8
z'Ns sxfF uof] < s'g} lx;fj–lstfj gePsf],
;DjGwg lbO;s]kl5 cIfosf]ifsf] Joj:yfkgdf q'6L b]lvof],
o; k|sf/sf] cIfosf]ifsf] Joj:yf s'g} ;+:yf;Fu klg d]n vfPsf] kfOPg,
cfly{s nfesf cfwf/df ;DjGwg lbOG5 eGg] Jofks xNnf 5,
;DjGwg lb+bf cflwfl/s lgsfo of]hgf dxfzfvf;Fu g} ;dGjo 5}g .
k/LIff
k/LIff r':t÷b'?:t ePg,
kbflwsf/Lsf] cnu cnu wf/0ffn] k/LIff dof{lbt / Jojl:yt x'g ;s]g,
kbflwsf/L, sd{rf/L / k/LIffjLr ;dGjo 5}g,
23
Sofn]08/ jgfof] eg]/ kbflwsf/Lx? eG5g\ t/ ;xL cy{df g Ps]8]lds Sofn]08/
jg]sf] 5 g sfof{Gjog ePsf] 5 .
;]jf cfof]u
2. hgzlQm dfu ePsf] t/ cGtjf{tf{ ePg,
3. ;]jf cfof]usf] sfd s] xf] < e}/x]sf sd{rf/L slxn] j9'jf x'g], ;]jf cfof]un] sfd ug{
kfpg] ls gkfpg] cGof}ndf 5,
4. ;j} sd{rf/L k};f v'jfP/ lgo'lQm ePsf eGg] ph'/Ldf k|fl1s kl/ifb s]xL gjf]n]sf] .
%=@ k|d'v bnsf lhNnf:t/Lo g]t[Tjsf] wf/0ff
ljZjljBfno rNg] cj:yf b]lvPg,
nueu lj36gsf] cj:yfdf ljZjljBfno /x]sf],
*)% lj3f h+un kmfF8]sf 5f}+, To;sf] ;b'kof]u ePg uf]7ufpFdf,
xfn sfo{/t kfFr hgf kbflwsf/Lx?nfO{ ljbf gu/L of] ;d:of ;dfwfg x'g] 5}g,
xfn of] ;d:of pTkGg x'g'df sd{rf/L lu/f]xsf] klg xft 5,
blno cfGbf]ngsf] lgisif{ sfg'g eGbf dfly x'G5,
kbflwsf/Ln] B&B h:tf sn]hnfO{ ;DjGwg lbO{ cg'df]bg u/fpg vf]h]sf] t/ ;kmn
ePgg\,
uf]7ufpFsf] s/f]8f}+sf] ;DklQsf] cj:yf c1ft 5, /fli6«o ;DklQ To;/L b'?kof]u x'g'
x'Fb}g,
cfˆgf] /fhgLlts Ph]08faf6 dfly p7]/ ;d:of ;dfwfg tkm{ nfUg' k5{,
/ftf/ft j;]/ unt u/]sf s'/fx? kbflwsf/Ln] sd{rf/LnfO{ sfuhkq ldnfpg
nufpFb}5g\,
SHEP sf] k};f s]Gb|Ls[t u/]/ vr{ x'Fb}5 ,
;DjGwg z'Ns ldgfxf lbP/ @–# s/f]8 cIfosf]ifsf] cj:yf clglZrt eof] .
;x 8Lg /fh]z emfsf] k|df0fkqx? gSsnL ePsf] / clVtof/sf] Clean Cheat klg
gSsnL ePsf] .
d]l8sn sn]h ;DjGwg k|s/0f
ljleGg ;d"xx?;Fu 5nkmn ubf{ k|fo ;j} ;d"xx?jf6 d]l8sn sn]hnfO{ ;DjGwg
lbg] jf s'g} :yflkt c:ktfn÷;+:yfnfO{ ljZjljBfnodf ;dfj]z u/L d]l8sn sn]h
vf]Ng] eGg] ;DjGwdf pks'nklt / /lhi6«f/ aLr /fo aflemP/ ;d:of pTkGg ePsf]
tyf xfn b]vfk/]sf ljljw ;d:ofsf] d"n h/f] klg oxL ePsf] egfO kfOof] .
24
k]ZsL k|s/0f
sl/j &)–*) nfvsf ljnx? km5\of}{6 x'g afFsL 5g\,
d]l8sn sn]hsf nflu eg]/ cfPsf s/f}8f}+sf ;fdfgx? :6f]/ bflvnf ePsf 5}gg t/
kfl6{nfO{ e'QmfgL eg] e};s]sf] lj8Djgfk"0f{ cj:yf 5,
ljleGg JolQmx?df ePsf k]ZsL km5\of}{6sf ;DjGwdf cfly{s k|zf;g k|d'vn]
kbflwsf/Laf6 sfd ubf{ cfkm"nfO{ yfx} glbO ug]{ u/]sf]n] ;d:of k/]sf] u'gf;f] u5{g,
xfn k"jf{~rn ljZjljBfnonfO{ æk]ZsL ljZjljBfnoÆ eGg yflnPsf] cj:yf /x]sf] .
%=# uf]7ufpFsf sd{rf/L / ;d'bfo;Fusf] 5nkmn
c:ktfn ;~rfng ug{ ;d'bfo !–@ s/f]8 pknAw u/fpg /fhL 5 t/ ljZjljBfnon]
;dGjo ug{ ;s]g,
;DjGwg lbP/ ljZjljBfnonfO{ sdhf]/ agfOof],
B&B c:ktfnnfO{ Medical College rnfpg lbg] eGg] ljifodf xfdLn] lj/f]w u¥of}+,
sld;g vfg], ljZjljBfnonfO{ elt{ s]Gb| jgfpg] tkm{ k|d'v kfl6{x? / kbflwsf/Lx?
nfu],
xfdL o; uf]7ufpFdf d]l8sn sn]h gvf]n] ;Dd dfGg] 5}gf}+ .
%=$ sd{rf/L ;+3sf] /fo
clxn] ;Dd *)–*% s/f]8 vr{ ePsf] 5 To;sf] k|ltkmn vf]O <
ljZjljBfnodf P]g eGbf 7"nf] lgod, lgod eGbf 7"nf] ljlgod, ;f] eGbf 7"nf]
sfo{sf/L kl/ifb\sf] lg0f{o ePsf] 5 h;nfO{ sfg'g cg';f/ rn]sf] ;+:yf eGg ldNb}g,
/lhi6«f/sf] sf08 dlxnf sd{rf/L ;fx|} cK7\of/f]df k/]sf 5g\, % jh] kl5 h?/L sfd
kbf{ klg sfof{nodf j:g ;lsg] cj:yf 5}g, kfl/jf/Ls bjfj j9L 5,
!^ jif{ b]lv sd{rf/L j[lQ ljsf;sf] s]xL sfd ePsf] 5}g .
;x 8Lg /fh]z emfsf] k|df0fkqx? gSsnL ePsf] / clVtof/sf] Clean Cheat klg
gSsnL ePsf] .
%=% ljBfyL{ k|ltlgwLx?sf] /fo
ljZjljBfno clxn]sf] cj:yfdf k'Ug'df xfn / klxn]sf] kbflwsf/Lx?sf] xft 5,
/lhi6«f/sf] cdof{lbt sfo{n] ubf{ d+;L/b]lv jGb ePsf] ljZjljBfno v'Ng ;s]sf] 5}g ,
clxn]sf ;a} kbflwsf/Lx?n] /fhLgfdf lbO{ lgsfzf lbg'kb{5,
25
ljBfyL{sf] lxt / k7g kf7gsf] u'0f:t/ clej[l4sf] nflu s'g} sfd ePg,
k'jf{~rnsf ljBfyL{ eg]kl5 ljjfxsf nflu s]6L gkfpg] / hflu/sf nflu b/vf:t lbg
gkfpg] cj:yf 5,
xfd|f] cfGbf]ng ljZjljBfno ;'wf/sf] cfGbf]ng xf]
!^ s/f]8 ljZjljBfnon] cg'bfg cfof]uaf6 lnPsf] cg'bfg sxf+ uof].
o; jfx]s s]xL ljBfyL{sf] dfu /lhi6«f/n] sf/0f ;d:of cfPsf]n] /lhi6«f/n] /flhgfdf lbg'kb{5 eGg]
/x\of] .
%=^ gfu/Ls ;dfhsf] /fo
^ dlxgf cl3 b]lvsf] sfd sfo{jfxLdfly ljZn]if0ffTds cWoog u/] ljZjljBfnosf]
cj:yf 5n{Ë x'G5,
s]Gb|Lo sfof{no / uf]7ufFp aLr ;dGjosf] cefj 5,
ljZjljBfnodf :yfkgf sfn b]lvg} …n'6jfhLs/0fÚ ePsf] 5,
Affiliation lbg] ljZjljBfnosf] ?kdf ljsf; eof],
/lhi6«f/sf] lgo'lQm b]lvg} ;d:ofsf] ljhf/f]k0f eof] / …/lhi6«f/ sf08Ú n] emg To;df
dnhnsf] sfd u¥of],
;b:o /fhgLlts ePsf]n] ;dfwfg klg /fhgLltaf6g} vf]Hg'k5{,
Pp6f pRr :t/Lo 6Ld jgfP/ ;dfwfg vf]Hg' k5{ h;sf] ;'emfjx? ;j}n] dfGg}kg]{
jfWosf/L Joj:yf x'g'k5{, ljZjljBfnonfO{ clg0f{osf] jGbL jgfpg' x'Fb}g,
ljZjljBfnosf] jlnof] Faculty geO ;DjGwg lbFbf ;d:of cfPsf] 5,
s]xL jif{ Affiliation lbg jGb ug'{k5{,
Affiliation sf] Jofkf/ ug]{ ynf] ePsf] 5 ljZjljBfno,
Affiliation kfpg] sn]hn] course jgfP/ Academic Committee af6 :jLs[t u/fpg] rng 5 h'g
ljNs'n} unt 5,
xfnsf VC n] affiliation df rnv]n u/]h:tf] nfUb}g o; cl3sf] VC sf] x'g;S5,
cfˆgf] b[li6 gk'Ug] 7fpFdf Affiliation lbPsfn] klg ;d:of cfPsf], h:t} tgx'F, dxfsfnL,
ljZjljBfnosf] gSsnL 5fk, n]6/Kof8 s;}sf] sf]7fdf km]nf k¥of] t/ To;sf jf/]df
ljZjljBfno s]xL jf]n]g h;n] ljzjljBfnosf] ;fv lu¥of] .
%=& ;]jf cfof]usf cWoIfsf] /fo
/]s8{ cg';f/ @)%^ ;fndf % hgfnfO{ ;efaf6 :yfoL u/]sf] kfOof],
;efsf] lg0f{oaf6 :yfoL ug{ ldNg] xf] ls xf]Og <
26
kb l/Qm ePsf] 5 dlxgf leq kbk"lt{ ul/;Sg' kg]{ k|fjwfg 5 cGoyf l/Qm kb /4 x'g]
Joj:yf 5 To; lgodsf] Jojf:tf ePsf] 5,
;]jf cfof]usf nflu ;jf/L ;fwg nufot cGo sfd ug{sf nflu cfjZos ef}lts
k"jf{wf/sf] Joj:Yff ePsf] 5}g h:t} Pp6f Photocopy Machine ;Dd 5}g,
;]jf cfof]un] kbk"lt{sf] sfd ug{ kfPsf] 5}g .
%=* /lhi6«f/sf] /fo
d]/f] of]Uotf, d]/f] v'jLb]lv cQflnP/ rf/}lt/af6 d dfly cfs|d0f eof],
d}n] lgo'lQm k|fKt u/L ljZjljBfnodf cfpg] ljlQs} gofF gofF of]hgf NofPF h:t}M
pQ/k'l:tsf k/LIf0f ug]{ 7fpFdf CC TV h8fg ug]{,
cflª\us sn]hsf] Strengthen ug{ ;DjGwg k|fKt sn]hsf] ;x/f glng] gLlt
sfof{Gjo ug{ vf]h],
B&B nfO{ cflª\us SofDk; jgfpg gx'g] lhls/ u/] t/ Note of decent n]Vg rflxg,
ljZjljBfno h:tf] ;+:yfdf If]q jflx/sf] kbflwsf/L lgo'lQm ug{ gx'g] ljifo p7fpg gx'g] .
%=( ;efsf ;b:ox?sf] /fo
h;/L ePklg ljZjljBfno ;'rf? x'g'k¥of],
P]n]sf pks'nkltn] e|i6frf/ u/]h:tf] nfUb}g,
ljZjljBfnosf] sdfhf]/Lsf] l;sf/ SofDk;x? x'g' ePg .
-:ynut e|d0f / ljZjljBfno cg'bfg cfof]u, sf7df8f}+df ;'emfj ;+sngsf qmddf
pkl:yt dxfg'efjx?sf] gfdfjnL cg';"rL …vÚ df lbOPsf] 5 ._
27
kl/R5]b–^
ljZn]if0f , lgrf]8 tyf ;'emfjx?
^=!= ljZn]if0f
cWoogsf s|ddf ;+slnt tYofÍ, :ynut cWoog e|d0f, k|fKt sfuhftsf] cWoogsf cfwf/df
lgDgfg';f/ ljZn]if0f tyf lgrf]8 k|:t't ul/G5 M
s_ kbflwsf/L lgo'lQmdf ;d:of
ljZjljBfno h:tf] ul/dfdo k|fl1s ynf]df /fhgLlts efuj08fsf cfwf/df lgo'lQm x'g' /fd|f]
xf]Og t/ b]zsf] pRr :t/Lo /fhgLlt g} efuj08fsf cfwf/df rn]sf]n] ljZjljBfno klg c5'tf]
/xg ;s]g . o; k4ltnfO{ s'g} klg lzIff k|]dLn] /fd|f] dfGg ;Sg]5}gg\ t/ efuj08fsf] k|of]u
klg pRr lgsfoaf6 pko'Qm 9+un] sfof{Gjog gePsf]n] ;d:of emg alNemPsf] :ki6 ?kdf
b]lvof] .
pks'nklt tyf /lhi6«f/sf] lgo'lQm kZrft b'O{ ljifox?nfO{ s]Gb|df /fvL ljZjljBfno /
;/f]sf/jfnfsf] c;Gt'li6 b]lvof] . k|ydt, k"jf{~rn If]qleqsf pko'Qm JolQmx? dWo]af6
pks'nklt tyf /lhi6«f/ lgo'Qm gePsf] Pj+ bf];|f] kbflwsf/L efuj08fsf] cfwf/df lgo'lQm ePsf]
xf] eg] klg Pp6} bnsf] l;kmfl/;df ljZjljBfnosf k|d'v @ kbx? lgo'lQm x'g' ljZjljBfnonfO{
;xh ?kdf cl3 j9\g glbg] /0fgLltsf] kl/0ffd xf] eGg] k"jf{~rn af;Lsf] lgZsif{ kfOof] .
pk/f]Qm b'O{ sf/0faf6 ljZjljBfno 7Kk ePtf klg k"jf{~rn If]qsf] uxgfsf ?kdf lnOPsf]
æk"jf{~rn ljZjljBfno Æ nfO{ unt lg0f{osf] kl/0ffd :j?k ePsf] pks'nklt tyf /lhi6«f/sf]
lgo'lQmnfO{ lnP/ nfdf] ;do 7Kk kfg{ gx'g] lgZsif{ lgsfNb} ;+rfng ug'{ kb{5 .
-v_ kbflwsf/Lsf] cfr/0f
ljZjljBfno nfdf] ;do aGb eP/ ;fdfGo jftfj/0f aGg nflu/x]sf] ] cj:yfdf …/lhi6«f/Ú lg/f]h
kf08]sf] ;fdflhs g}ltstfsf] k|s/0fÚ n] km]l/ ljZjljBfno …7KkÚ s} cj:yfdf /xg] cj:yf
b]vfk¥of] . /lhi6«f/sf] …;fdflhs g}ltstfsf] k|s/0fÚ sf ?kdf Jofks rrf{ kfPsf] k|s/0fn]
ljZjljBfnosf] ;+:s[lt / JolQmTjnfO{ g/fd|/L ljufg{ k'u]sf] cj:yf b]lvof] .
o; k|s/0fkl5 ljZjljBfnosf] ;du| kIfsf] jf/]df gsf/fTds wf/0ffsf] ljsf; ePsf]Ù ;/sf/L
kb wf/0f u/]sf ;fy} ljZjljBfno h:tf] clt dof{lbt If]qdf sfo{ ug]{ kbflwsf/L emg} dof{lbt
/ ;dfhdf pbfx/l0fo cg'zfl;t x'g' kg]{df g}ltstfdf ;+s6 b]lvPsf]n] ljZjljBfno 7Kk x'g'sf]
g}lts lhDd]jf/L ;+a4 kIfn] lng''kg]{ b]lvof] .
28
-u_ /fhgLlts bnsf dfux?
/fhgLlts bnn] cfGbf]ngsf ?kdf kbflwsf/Lx?sf] /flhgfdfnfO{ k|d'v dfu /fvL
ljZjljBfnosf] tfnfjGbL u/L sfdsfh jGb u/fPsf 5g\ . e|i6frf/, cJojl:yt ;DjGwg,
/lhi6«f/sf] g}ltstfsf kIf, cJojl:yt k/LIff k|0ffnL h:tf d'4f p7fO{ ;'? ePsf] cfGbf]ngn]
ljZjljBfno emg–emg sdhf]/ agfpFb} 5 . /fhgLlts bnn] k|fl1s If]qnfO{ x:tIfksf/L gLlt
cjnDjg u/L ;j} kbflwsf/Lsf] /fhLgfdf dfu u/L ljZjljBfnonfO{ tfnfjGbL ubf{ ;d:of
;dfwfg x'g'eGbf emg emg alNemg] b]lvG5 . kbflwsf/Lx? P]g–sfg'gsf] Joj:yf cg';f/ lgo'Qm
x'g] / P]g sfg'gs} Joj:yf ljgf x6fpg ;Sg] Joj:yf gx'g] x'Fbf /fhgLlts bnn] ljZjljBfno
;~rfngsf] cfwf/e't z';f;gsf] cj:yfdf ;xdltu/L k|fl1s l;4fGt cjnDjg u/L lgsf;
vf]Hg'kg]{ b]lvG5 t/ ;fj{hlgs kbdf cflzg kbflwsf/Laf6 cfˆgf] kbsf] ul/dfnfO{ pRrg}lts
cfr/0fdf /fVg'kg]{]{ b]lvG5 .
-3_ kbflwsf/Lx?df ;dGjo / ;xsfo{sf] cefjM
s'g} klg ;+:yfsf] pQ/f]Q/ k|ult g]t[Tj ju{sf] ;xsfo{ / ;dGjosf cfwf/df dfq ;Dej x'G5
t/ ljZjljBfnosf] kbflwsf/L aLr ;xsfo{sf] cefj Pj+ Ps–csf{ aLr ljZjljBfnosf]
clxtsf/L åGbsf] cj:yf x'g'nfO{ ljZjljBfno ljifd cj:yfdf k'Ug'sf] sf/0fx? dWo] k|d'v
sf/0fsf ?kdf b]lvof] . ;dodf k/LIff ;~rfng x'g g;Sg', ;]jf cfof]unfO{ cfjZos ;+;fwg
pknJw u/fO{ lgoldt sfo{df ;+nUg gu/fO lgo'lQmsf sfdx? sfo{sf/L kl/ifbaf6 x'g', Ps
kbflwsf/Ln] csf]{sf] cl:tTj :jLsf/ gug'{, Pssf] lg0f{onfO{ csf{n] gsf/fTds ?kdf lng'n]
ljZjljBfno ;xh?kdf cl3 j9g g;s]sf] :ki6 ?kdf b]lvPsf] 5 .
-ª_ ljZjljBfnon] ;DxfNg g;Sg] ;DjGwg Joj:yfM
k|fo ;j} 6f]nLn] e]6]sf / 5nkmnsf ;xefuLx?n] ljZjljBfnosf k|d'v ;d:ofx? dWo]
…cJojl:yt ;DjGwgÚ nfO{ lnPsf] kfOof] . cfˆgf] alnof] ˆofsN6L geO ;DjGwg lbg] k|rng,
Jojl:yt / pRr :t/Lo Pj+ u'0f:t/Lo ;+efJotf cWoog 6f]nLsf] uxg cWoog ljgf ;DjGwg
lbg] ul/Psf] , ;DjGwg lbg] sfddf 7"n} cfly{s rnv]n x'g] u/]sf] clwsf+z 5nkmnsf
;xefuLsf] egfOnfO{ dgg ug{ kg]{ b]lvG5 . xfn sl/j @)) ;DjGwg k|fKt SofDk;x?sf] kl/Iff
;~rfng / ;dGjo ug]{ k'0f{ Ifdtf ljZjljBfno;Fu gePsf] efg x'G5 . ctM slDtdf % jif{sf
nflu k"jf~rn ljZjljBfnon] ;DjGwg lbg] sfd /f]Sg' kg]{ / Tof] ;do ljZjljBfnon] cfˆgf]
…cfGtl/s k|fl1s Ifdtf clej[l4Ú df nufpg' kg]{ / of] /0fgLltn] ljZjljBfnosf] u'd]sf] zfv
k'gM kmsf{pg ;kmn x'g]5 . ;DjGwgsf ;DjGwdf ljZjljBfnon] ;d]t SofDk;nfO{ d'2f bfo/
ug'{ kg]{ h:tf ;d:ofx? ;DjGwgsf sf/0fn] plAhPsf Pj+ cJojl:yt ?kdf j9]sf ;DjGwg
k|fKt SofDk;x?n] ljBfnosf]…cfwf/e"t dfkb08Ú k'/f gu/]df Deaffiliation ug]{ gLlt to u/L kfFr
29
jif{ leq ljZjljBfnon] ;DxfNg ;Sg] ;+Vofdf ;DjGwg k|fKt SofDk; ljZjljBfnosf] bfo/f
leq ;~rfng ug{ pko'Qm x'g] b]lvG5 .
-r_ cJojl:yt k/LIff ;~rfng
k"jf{~rn ljZjljBfnosf] k/LIff r':t, b'?:t gx'Fbf ljZjljBfnon] cfˆgf] zfv u'dfpFb} uPsf]
clwsf+z ;]jfu|fxLn] 5nkmnsf qmddf pNn]v u/]sf] kfOof] . Pp6f ljZjljBfnosf] ul/df;Fu
k6Ss} d]n gvfg] lgDgfg';f/sf k/LIff ;DjGwL ;]jfu|fxLsf] egfO ;fFRr} ljZjljBfnosf] …ul/dfÚ
nfO{ g} w'ldn kfg]{ vfnsf lyP . oL egfO{nfO{ ljZjljBfno nufotsf ;/f]sf/jfnfx?n] c;To
;fljt ug{ tTsfn} nfUg'kb{5 M
ljBfyL{n] k|fKt u/]sf] cÍnfO{ pN6fO{ km/s glthf k|sflzt ul/lbg] / ljBfyL{nfO{ s'g} bnfn
dfkm{t retotaling ug{ nufO{ kl5 oyfy{df ljBfyL{n] kfPhlt cÍ b]vfO{ /sd c;'Ng] u/]sf] .
h:t}Ù &@ c+s k|fKt u/]sf]df k/LIff glthfdf @& b]vfO{ retotaling df &@ -oyfy{_ cÍ b]vfpg]
u/]sf] -sd{rf/L, lzIfs / cGo ;]jfu|fxL;Fusf] 5nkmn÷cGtjf{tfsf cfwf/df k|fKt ;"rgf_
k|j]z k/LIffdf ;'?sf k/LIffx?df w]/} ljBfyL{x?nfO{ cg'tL0f{ x'g] /0fgLlt lng] / bf];|f] k|j]z
k/LIffdf ljBfyL{af6 /sd c;'nL pQL0f{ u/fpg] ul/Psf],
k/LIff ;dodf gx'g], ;dodf glthf k|sfzg gx'g] h;sf sf/0f Psflt/ ljBfyL{x?n]
tf]lsPsf] z}lIfs jif{df ;DkGg x'g] sfo{qmd ;dodf ;DkGg gx'Fbf ljBfyL{n] ljleGg cj;/x?
u'dfpg' kg]{ cj:yf cfPsf], gofF lgo'lQm kl5 xfnsf] kbflwsf/Lx?n] Academic Calender jgfO
sfof{gjog ug{ vf]h]sf] kfOof] t/ ;kmn ePg,
pQ/k'l:tsf k/LIf0fdf nfkjf{xL ePsf vj/x? ;fj{hlgs h:t} /S;L lkP/ /]i6'/]06df j;L
pQ/k'l:tsf kl/If0f ul/Psf] cflb .
-5_ uf]7ufpFsf] ef}lts ;DklQ Joj:yfkg
clVtof/ b'?kof]u cg';Gwfg cfof]u, /fli6«o ;ts{tf s]Gb|, lzIff dGqfnon] uf]7ufpFsf]
s/f]8f}+ ;DklQ k|of]u ljgfsf] cj:yfdf /x]sf]n] oyflz3| ljZjljBfnon] k|of]udf Nofpg' kg]{
lgb]{zg lbPsf] cj:yfnfO{ b[li6ut u/L lj/f6gu/df sfof{nosf s]xL d'Vo ljefux?
;~rfng u/L cGo sfo{qmd Pj+ lrlsT;f lj1fg ljifosf sn]hx? uf]7ufpFdf ;~rfng u/L
uf]7ufpFsf] ef}lts ;'ljwfsf] pRrtd k|of]u ug'{ kg]{ /fo k|foh;f] ;]jfu|fxLn] 5nkmnsf
qmddf jtfP t/ o; d'4fdf lj/f6gu/sf s]xL JolQmx?n] lj/f6gu/af6 ljZjljBfno cGoq
;fg{ gx'g] /fo JoQm u/] t/ To;jfx]s, uf]7ufpFsf nflu lgo'Qm sd{rf/Lx?n] klg cfˆgf]
of]Uotf cg';f/ sfd gkfPsf] b]lvG5, sd{rf/LnfO{ ljgf sfd tnj eQf v'jfpg' >f]t
;fwgsf] b'?kof]u xf] To;}n] lgo'Qm ePsf sd{rf/Lx?nfO{ kb / of]Uotfg';f/sf] sfd lbO{
dfgj >f]tsf] pRrtd k|of]u x'g'kg]{ ;]jfu|fxLsf] /fo /x]sf] kfOof] .
30
-h_ cfly{s k|zf;gsf ljs[ltx?
ljZjljBfnosf] cfo Joosf] lgoldt n]vf k/LIf0f x'g g;Sg' cfl{y{s Joj:yfkgsf k|d'v
sdhf]/Lsf ?kdf lng ;lsG5 . /fHosf] P]g, sfg'gåf/f :yflkt ePsf ;–;fgf ;+3 ;+:yfx?
;d]t n]vf k/LIf0f ljgf cfˆgf lqmofsnfkx?nfO{ ;+rfng ug{ gkfpg] jfWofTds Joj:yf
ul/Psf] x'G5 eg] ljZjljBfno h:tf] cGt/f{li6«o ?kdf dxTj /fVg] /fli6«o :t/sf] k|fl1s
;+:yf ljgf n]vfk/LIf0f ;~rfng x'g' eg]sf] cfly{s kf/blz{tf gx'g' xf] h;n] /fd|f] jf g/fd|f]
h] h:tf] u/]tf klg cfly{s sf/0fn] z+sfsf] 3]/fleq /xg] ub{5 .
-em_ sd{rf/Lsf sf/0f ;d:of
ljZjljBfno s}og cGt/f{li6«o d'No dfGotf cg'?k ;~rfng x'g' kg]{ ul/dfdo ;+:yf xf] .
t/ k"jf{~rn ljZjljBfno :yfkgf sfn b]lvg} /fli6«o k|lt:kwf{sf cfwf/df sd{rf/L lgo'lQm
x'g' kg]{df To;f] geO{ k|foh;f] k5f8Lsf] 9f]sfaf6 sd{rf/Lx? lgo'Qm x'Fbf pgLx?af6 xfdL
zlQmsf Bf]Qs xf}+ ljZjljBfno xfd|f] xf], xfdLnfO{ s:n] s] ug{ ;S5 eGg] h:tf] utn
efjgf kfn]sf] kfOG5 . of] ljs[tL ;j}df eg] 5}g . o;n] sd{rf/Lsf] cg'zf;gdf klg x|f;
cfPsf] kfOof] .
-`_ k|f]Sof]d]{06sf] /fd|f] Joj:yfkg gx'g'sf sf/0f ;d:ofM
ljZjljBfnon] :jfoQtfsf] gfddf /fHosf] gLlt cg'?k vl/b k|lqmof cjnDjg gu/L
ljZjljBfnosf] lgod cg'?ksf] cjnDag u/]sf] h;df /fHon] cjnDjg u/]sf] dfkb08eGbf
k[ys / hf]lvd a9L x'g] k4tL cjnDag u/]sf], ljleGg lgsfosf] ;'emfj sf jfjh't
;fj{hlgs vl/b P]g / lgodfjnL ;di6Lut ?kdf cjnDjg gu/]sfn] ;+:yfut Ifdtfsf]
cefjdf k|f]Sof]d]{06sf k|s[of ckgfO vl/b ul/Psf ;fdu|Lx? vl/b k|s[ofd} q'6L /x]sf]
b]lvPsf]M ;f] sf ;DjGwdf cfof]usf tkm{af6 lbOPsf ;'emfjx? klg sfof{Gjog gul/Psf],
vl/b P]g, lgodfjnLsf] j]jf:tf u/L sfo{ u/]sf] / vl/b ;ldltsf] ;+of]hs klg kl/jt{g
u/]sf] ;fy} lzIfs tyf sd{rf/L ;+u7gsf] ;efklt g} ;b:o /xg] eGg] ls6fgLsf ;fy
pNn]v x'g'nfO{ vl/b k|s[ofdf q'6L x'g] / csf]{ tkm{ cfof]un] pknAw u/fpg ;Sg] k|fjwfg
cg';f/sf] 7"nf] >f]tsf] c+z dfu ug{ g} g;s]sf] b]lvg'nfO{ ljZjljBfnosf] ;+:yfut Ifdtfdf
sdL/x]sf] k'i6fO{ u/]sf] b]lvG5 t/ Pp6f s'/f eg] s] :ki6 5 eg] /fhgLlts bn Pj+
k|foh;f] ;/f]sf/ ;d'xx?af6 bzf}+ s/f]8sf] e|i6frf/ ePsf] eGg] xNnfnfO{ eg] vl/b ;DjGwL
o; cg'R5]bdf pNn]v ePsf] xfn ;Dd ljZjljBfnon] k|fKt u/]sf] s"n /sd cWoog ubf{
e|d /x]sf] :ki6 x'G5 .
-6_ lhDd]jf/L kG5fpg] jfgL
sd{rf/Ln] kbflwsf/LnfO{ / kbflwsf/Ln] sd{rf/LnfO{ lhDd]jf/L kG5fO cfkm" c;n b]vfpg] k|j[lQ
df}nfPsf] kfOof] . ;j}n] cfˆgf] clwsf/, st{Jo / bfloTj jf]w u/L cf–cfˆgf] kb cg';f/sf]
lhDd]jf/L jxg u/L clwsf/, st{Jo / bfloTj aLr ;fd~h:o sfod u/L ljZjljBfnonfO{ cl3
j9fpg h?/L 5 . x/]s sd{rf/Lsf] lhDd]jf/L tf]Sg], ;f] eGbf cGoq cfjZos k|zf;lgs Joj:yf
31
gu/L sfddf gnufpg], sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg tf]lsPs} sfdsf ;Gbe{dfug]{ sfo{ l56f] nfu' ug'{
kg]{ b]lvG5 .
^=@= cWoogaf6 k|fKt lgrf]8
!= ljZjljBfnosf] P]g lgodfjnL adf]lhd ljleGg ;+:yfut Joj:yf u/]sf] ePtfklg
cEof;df NofOPsf] b]lvb}g . ;fwg >f]t kl/rfng kl/ifb\sf] k|jGw ePklg ;f] cEof;
gx'bf ;fwg >f]t kl/rfng / k|of]udf gsf/fTds c;/ k/]sf] 5 .
@= ljZjljBfnosf kbflwsf/Lx? /fhg}lts tj/df lgo'lQmx'g] Joj:yf 5 . lgo'lQm /fhg}lts
;xdlt ePklg pRrk|fl1s JolQmx?dWo] ljZjljBfnonfO{ lbzf lgb]{z tyf Joj:yfkg
ug{;Sg]x?dWo] lgo'lQm x'g'kg]{df /fhg}lts c;dembf/Lsf] sf/0f ;f] cg';f/ /fhgLlt
d'Qm agfpg ;lsPsf] 5}g . k"jf{~rn ljZjljBfno nufotsf ljZjljBfnox?df
pks'nkltb]lv lnP/ sfof{no ;xof]uL ;Ddsf kbx?klg /fhg}lts ;xdltsf ?kdf g}
lgo'lQmsf] cj:yfaf6 k[ys /xg g;s]sf] s'/fx? aflx/ cfPsf 5g\ . cfkm\gf] cg's'nsf] ,
cfkm\gf] u'6 cg's'nsf], cfkm\gf] kf6L{ cg's'nsf] eGg] dfgl;stf JofKt 5 . h;n]ubf{
kbflwsf/L lgo'lQmdf c;Gtf]if, lj/f]w /xL cfPsf] b]lvG5 . k"jf{~rn ljZjljBfnosf]
;Gbe{df klg pks'nklt, /lhi6«f/, 8Lg, ;x 8Lg, k/LIff lgoGqs, ;xk/LIff lgoGqs
nufotsf kbdf lgo'lQmx'+bf tfnfjGbL ePsf] / lj/f]w cfPsf] b]lvG5 . vf;u/L k"jf{~rn
ljZjljBfno k|fWofks ;+3n] ljZjljBfnoleqs} lzIfsx?dWo]af6 kbflwsf/L lgo'lQm
x'g'kg]{ dfu ul//x]sf] b]lvG5 . lzIfs kbsf] j[lQsf] clGtd uGtJo k|fWofks kb ePsf]df
lzIfsx?sf] rfxgf k|fWofks aGg'eGbf /fhg}lts lgo'lQmsf] kbdf efuj08fu/L kbsf]
cfsf+Iff /fVg'klg hfoh dfGg ;lsb}g . k]m/L k"jf{~rn ljZjljBfnodf cf+lus SofDk;df
Hofb} yf]/} ;+Vofdf lzIfsx? sfo{/t /x]sf] / k|fl1s kIfdf z;Qm ge};s]sf] cj:yfdf of]
dfu hfoh eGg ;lsg] cj:yf 5}g . t;y{ of] /fhg}lts efuj08fsf] sf/0f kbflwsf/L
lgo'lQmsf] ljjb xf] / o;sf] lg/fs/0f cNksfndf efuj08f ldnfpg] / lb3{sfndf
kbflwsf/L lgo'lQmsf] dfkb08 agfO{ u}X /fhg}lts t/Lsfaf6 lgo'lQmug]{ k/Lkf6L a;fNg
cfjZos b]lvG5 .
#= ljZjljBfnosf] z}lIfs Joj:yfkgsf] ;+:yfut ljsf; / lj:tf/ug{ gof+ z}lIfs sfo{qmd
ljsf; ug{ kf7\oqmd th'{df nufotsf sfo{ug{ sdhf]/ z}lIfs cwf/n] ubf{ ;s]sf] 5}g
h;sf] nflu ljZjljBfnosf] cfGtl/s SofDk; / hgzlQmeGbfklg ;DaGwgk|fKt
SofDk;sf] hgzlQm / jflx/L ljz]if1x?sf] e/ kg'{ k/sf] 5 . gofF gofF ljifosf] z}lIfs
ljsf; ug{ ;lsPsf], yf]/} nfutdf klg kf7\oqmd lgdf{0f ePsf] / ljljlws/0fnfO{
pknlJws} ?kdf lnPklg plrt z}lIfs Joj:yfkg ljgf sfd ul/g'n] u'0f:t/ dfGotf /
;fGblestfh:tf kIfdf k|Zgx? pl7/x]sf] b]lvG5 .
32
$= If]lqo cfjZostfk'/fug{ ljZjljBfnosf] :yfkgfsf] klxnf] nIo ePklg ;DaGwgsf]
dfWodaf6 ljZjljBfno /fi6«e/ km}ng k'u]sf] 5 . Z}lIfs, Joj:yfsLo / /fli6«o lzIff
gLltn] of] cj:yf ck]Iff u/]s} xf]Og . k"jf{~rn ljsf; If]qdf d'Vo ?kdf s]lGb|t x'g'kg]{
ljZjljBfno d]rL b]lv dxfsfnL;Dd ;DaGwg lbb} hfg', ljZjljBfnosf] cfkm\gf] lzIfs,
cfkm}n] ;~rfng u/]sf] sfo{qmd ljgf ;DaGwg h:tf sf/0f k7g kf7g, k/LIff,
d'Nofªsg, u'0f:t/, ;fGble{stf cflbdf y'k|} ;d:ofx? b]lvPsf 5g . Tolqdfq xf]Og
;DaGwg;DGwL sfd sf/jfxL :ki6 gLlt, cfwf/, k|lqmofsf] cefjdf lbOg'n] ljutsf
jif{x?df cgk]lIft ljjfbx?klg cfPsf x'g . t;y{ …cJojl:yt ;DjGwgÚ , cfˆgf] alnof]
ˆofsN6L geO ;DjGwg lbg] k|rng, Jojl:yt / pRr :t/Lo Pj+ u'0f:t/Lo ;+efJotf
cWoog 6f]nLsf] uxg cWoog ljgf ;DjGwg lbg] k/Lkf6L cfGtl/s k|fl1s Ifdtf
clej[l4df gsf/fTds c;/ kf/]sf] b]lvG5 .
%= ljZjljBfnosf] :yfkgfb]lvg} ljgf s'g} dfkb08 / cfwf/ljgf lzIfs sd{rf/Lx?nfO{
c:yfoL, s/f/, Hofnfbf/Lsf] ?kdf lgo'lQm ug]{ kl5 ltg} JolQmx?nfO{ ljZjljBfnosf] P]g
/ lgodn] kl/nlIft u/]sf] cfwf/ / k|lqmofljgf s'g}klg ?kdf :yfoL ug]{, j9'jf ug]{
u/]sf] b]lvG5 . h;af6 ;a}nfO{ k|lt:kwf{df u} ljZjl;jBfnosf] ;]jfdf ;fd]n x'g]
cj;/af6 ljd'v ePsf] / :j:Yo ljZjljBfnosf] ljsf;df jfws ePsf] cj:yf 5 .
ljZjljBfnodf cfjZos hgzlQm cf+sng u/L of]Uotfsf Go'gtd cfwf/x? tf]s]/
/fHosf] gLlt adf]lhd v'nf, j9'jf, ;?jf cflb k|lqmof kf/blz{ ls;Ldsf] cjnDjgu/L
hgzlQm Joj:yfkg h?/L b]lvPsf] 5 . ljZjljBfnosf] s'g}klg kbdf s'g}klg :j?kdf
lgo'lQm ubf{ ;fj{hlgs ;"rgf k|sflzt u/]/ k|lt:kwf{sf] cfwf/df lgo'lQm ul/g''kb{5 /
To;sf nflu cfjZos k/] ljZjljBfnosf] lgddfg} ;+;f]wg ug{kb{5 .
^= ljZjljBfnosf] jfli{fs jh]6 tyf sfo{qmd ;dodf g} th'{df gePsf], ;dodf g} ;ef
j:g g;ls :jLs[lt gePsf] / vr{ ug{ g;lsPsf], cfDbfgL x'g'kg]{ ;a} /sdx? ;dodf
g} cfDbfgL gePsf] -;DaGwg z'Ns nufot_, k]ZsL ;dodf g} km5of}6 gePsf] h:tf
;do:ofx? b]lvPsf 5g . :j:Yo cfly{s Joj:yfsf nflu jh]6 tyf sfo{qmd th'{df
To;sf] sfof{Gjog, cfGtl/s lgoGq0f dxGkk'0f{ x'g] ;Gbe{df ;dodfg} ;a}sfo{ u'0f:t/sf
;fy ;Dkfbg ug{ u/fpgkg]{ cj:yf b]lvPsf] .
&= ljZjljBfnosf] n]vfkl/If0f oyflz3| x'g' kb{5 . ;'?df j]?h' w]/} b]lvPnfg t/ To;nfO{
?h' ub}{ s]xL jif{df ;fdfGo cj:yfdf k'¥ofpg ;lsG5 t/ To;sf] ;'?jft oyflz3| x'g'
h?/L 5 . n]vf kl/If0f x'g ;s]df e|i6frf/ ePsf, cfo gp7]sf, k]ZsL nufotsf] s'/f
k|sfzdf cfpg] 5g\ .
33
*= ljZjljBfnosf] vl/b Joj:yfkg ;efn] :jLs[t jflif{s jh]6 / sfo{qmd cg';f/ x'g'kg]{df
;f] cg';f/ x'g ;s]sf] 5}g . :jLs[t jh]6 / sfo{qmd cg';f/ s]lGb|o sfof{noaf6 jf
ljZjljBfnosf cGo lgsfo (PUKMAS, CPAD, Management Campus, PUSET, Examination
Management Ofiice) af6 vl/b ug]{ ;f] :ki6 gePsf], lgdf{0fsf] xsdf ljZjljBfnosf]
lgoddf pNn]v ePsf] lgdf{0f ;ldltaf6} sfd x'g'kg]{df ;f] ljkl/t x'g]u/L lgdf{0f
;ldltaf6 sfdug{ u/fpg g;lsg], dfn;fdfg vl/bsf] xsdf ljZjljBfnodf s'g}
;ldltsf] Joj:yf u/]sf] 5}g tfklg ;ldlt agfP/ ug]{ xf] eg] lgdf{0f ;ldltsf] :j?k /
bfo/f lbP/ sfd ug{ u/fpg jfwf gkg]{ t/ km/s km/s ldltdf Pp6} sfdsf] nflu km/s
km/s ;ldltagfPaf6 låljwf x'g] b]lvPsf] . t;y{ s'g s'g sfo{x? - dfn;fdfg vl/b
tyf lgdf{0f_ s]Gbaf6 ug]{, s] s] cGo lgsfoaf6 ug]{ lgSof}{nu/L ;efsf] :jLs[lt cg';f/
sfof{Gjog ug{ kg]{ b]lvPsf] / o;/L h'g;'s} lgsfon] u/]klg vl/bsf cfwf/e't dg;fo
/ l;4fGt / ;fj{lgs vl/b P]g / lgodfjnL tyf ljZjljBfnosf] kb, clwsf/ /
pQ/bfloTjeGbf aflx/ x'g gx'g] .
^=#= ;'emfjx?
1. /fhg}lts kf6L{x? / cGo ;/f]sf/jfnfx?n] ljZjljBfnodf eP u/]sf e|i6frf/ jf cGo
g}ltstfsf af/]df p7]sf k|Zgdf ;DjlGwt lgsfodf ph'/L ug'{ / /f]syfdsf] dfu ug'{ plrt
ePtfklg kbflwsf/Lx?sf] ljjfbdf ;Dk"0f{ kbflwsf/Lsf] /fhLgfdf dfu ug'{ ljZjljBfnosf]
:jfoQtf k|lts'n sbd b]lvG5 . ljZjljBfnon] o:tf dfudf Wofg lbg h?/L 5}g t/
e|i6frf/ ug]{ dfly ;DaGwLt lgsfoaf6 txlssft u/L sfo{jflx eg] ug}{ kg]{ x'G5 / bf]ifLn]
;hfo kfpg' kb{5 . o; l;nl;nfdf cfGbf]ng/t /fhg}lts bnx?;Fu j;L jftf{sf]
dfWodaf6 lgsfz lgsfNg' cfjZos 5 .
2. vl/b ;ldlt u7g÷k'g/u7g cflb sfo{ ljZjljBfnosf kbflwsf/L leqsf] ljjfb leq
ePsfn] ;fj{hlgs vl/b P]g jf ljZjljBfnosf] lgod÷ljgLoddf ePsf Joj:yf jfx]ssf
Joj:yf klg ul/Psf] kfOPsf] t/ cfGbf]ng/t kIfn] p7fP h:tf] l:ylt gePsf], vl/b
ul/Psf ;fdfgsf] e'QmfgL g} ge} ;s]sf] cj:yfdf z+sfs} e/df cf/f]k k|df0fLt x'g ;Sg]
l:ylt gePsfn] e|i6frf/ lgjf/0f;Fu ;+jGwLt bIf lgsfoaf6 txlssft u/fO{ bf]ifL kfOPdf
b08Lt ug]{ Joj:yf ldnfpg] .
3. vl/b Joj:yfkg ;efn] :jLs[t jflif{s jh]6 / sfo{qmd cg';f/ agfpg], vl/b s]lGb|o
sfof{noaf6 jf ljZjljBfnosf cGo lgsfo (PUKMAS, CPAD, Management Campus, PUSET,
Examination Management Ofiice_ af6 vl/b ug:ki6 ug]{ / lgdf{0fsf] xsdf ljZjljBfnosf]
lgoddf pNn]v ePsf] lgdf{0f ;ldltaf6} sfd ug]{ u/fpg], dfn;fdfg vl/bsf xsdf
cfwf/e't leGgtf gx'g]u/L vl/b ;ldlt agfP/ jf gjgfP/ sfof{Gjog ug{ kg]{ b]lvPsf]
/ o;/L h'g;'s} lgsfon] u/]klg vl/bsf cfwf/e't dg;fo / l;4fGt / ;fjh{lgs vl/b P]g
/ lgodfjnL tyf ljZjljBfnosf] kb, clwsf/ / pQ/bfloTjeGbf aflx/ x'g gx'g] .
34
4. uf]7ufpFsf] hldg, h+un nufot k|fs[lts ;fwgsf] ;+/If0f / ;+jw{g x'g g;s]sf], lgdf{0f
ul/Psf ejgx? k|of]udf gcfPsf, ef}lts k"jf{wf/sf sdLn] k/LIff nufotsf sfo{
lj/f6gu/df bIftfk"0f{ t/Lsfaf6 ug{ g;lsPsf]n] uf]7ufpFdf ljZjljBfnosf dxTjk"0f{
lgsfox? :yfgfGt/0f u/L sfo{ ug]{ Joj:yf ldnfpg] ;fy} ldlt @)^(÷)%÷@% sf] clVtof/
b'?kof]u cg';Gwfg cfof]usf] kqdf pNn]v ePsf ;'emfjx? sfof{Gjog ub}{ hfg] Joj:yf
ldnfpg] .
5. cfGtl/s k|fl1s Ifdtf clej[l4 geP;Dd -sDtLdf % jif{_ ljZjljBfnon] s'g}klg gof+
z}lIfs ;+:yfnfO{ ;DaGwg glbg] / s'g}klg ;+:yfnfO{ gofF sfo{qmd yk tyf sf]6f j[l4klg
glbg] cfGtl/s k|fl1s Ifdtf clej[l4 e} ljZjljBfno 7Ls af6f]df lx8\g ;Sg] cj:yfdf
dfq lgodgsf/L lgsfoåf/f lgb]{lzt /fli6«o pRr lzIff gLlt cGtu{t sfo{ ug]{ .
%= ljZjljBfnosf] s'g}klg kbdf lzIfs÷sd{rf/L s'g}klg :j?kdf -c:yfoL, s/f/, Hofnfbf/L,
:yfoL_ lgo'lQm ubf{ ;fj{hlgs ;'rgf k|sflzt u/]/ k|lt:kwf{sf] cfwf/df lgo'lQm lbg] Joj:yf
s8fO{sf ;fy kfngf ug]{ / j9'jf ubf{ klg ;]jf cfof]uaf6 k|zf;lgs / k|fl1s dof{bf sfod
u/]/ dfq j9'jf ug]{ sfo{ ug'{ kg]{ b]lvG5 .
^= ljZjljBfnosf] jflif{s jh]6 tyf sfo{qmd ;dodf g} th'{df ug]{, cfDbfgL x'g'kg]{ ;a}
/sdx? ;dodf g} cfDbfgL ug]{ - ;DaGwg z'Ns nufot_, k]ZsL ;dodf g} km5of}6 ug]{,
;dodf g} n]vfk/LIf ug]{ u/fpg] / n]vfk/LIf0faf6 b]lvPsf ljs[ltx?nfO{ lg/fs/0f ug]{ .
ljZjljBfnosf] n]vf k/LIf0f ;efaf6 lgo'lQm ePsf] n]vfk/LIfsn] ug]{ elg P]gdf g}
g]kfndf ;Grflnt cGo ljZjljBfnox?nfO{ eGbf a9L :jfoQtf lbOPsf] / To;sf] 7Ls
k|of]u x'g g;s]sf]n] dxfn]vf k/LIfssf] sfof{noaf6 n]vfk/LIf0f ug]{ u/fpg] Joj:yfsf
nflu P]gdf cfjZos Joj:yf ug]{ .
&= ljZjljBfnosf] k/LIff ;~rfng ug]{ / gof+ egf{ ug]{ ;do ePsf]n] ljZjljBfnosf]
ul/dfnfO{ Wofglbb} ;a} kIfn] xfn p7]sf] ljjfb cljnDj ;dfwfg ug'{ lgtfGt cfjZos 5 .
*= ljZjljBfnosf /lhi6«f/ 8f= lg/f]h kf08]sf] ljifodf ;fdflhs dof{bf / g}ltstfsf] ;jfn
p7]sf], ljZjljBfnosf kbflwsf/L nufot ;fj{hlgs kbdf /x]sf JolQmx?sf] cfr/0f tyf
Jojxf/ ;fdflhs do{bf / g}ltstfsf] ;Ldfleq} /xg'kg]{ ePsf]n] lhDd]jf/ JolQmn] ;f]
lhDd]jf/L lng'kg]{ b]lvG5 .
35
;Gbe{ ;fdu|L
!= ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf] ljleGg cfly{s jif{sf jflif{s k|ltj]bgx?
@= Purbanchal University, An Introduction 2012
36
cg';'rL !
k"jf{~rn ljZjljBfno lg/LIf0f, d"NofÍg tyf cg'udg 6f]nLn] k"jf{~rn ljZjljBfnosf] :ynut
e|d0f / ljZjljBfno cg'bfg cfof]usf 6f]nLx? sf7df8f}+df e]6L 5nkmn u/]sf JolQmx?sf]
ljj/0fM
1. k|f=dx]Zj/dfg >]i7 pks'nklt
2. k|f=8f= z'egf/fo0f kf7s 8Lg
3. 8f= ;De' k|;fb sf]O/fnf lg=/lhi6«f/ Pj+ 8Lg
4. >L /fh]z s'df/ emf ;x 8Lg
5. >L k|]d n'O6]n lg=k|=lh=c=
6. >L wd{/fh j/fn pk lgb]{zs, /fli6«o cg';Gwfg
7. >L lg/h a= zfxL k|x/L pk/LIfs
8. >L s'n a= g]DjfË k|x/L pk/LIfs,df]/ª
9. >L dgf]h j= rGb ;=k|=lg=
10. >L lbg]z/fh ;'j]bL k"=lj=k|f=;+=, ;Nnfxsf/
11. >L hLt]Gb| s'df/ ofbj k"=lj=k|f=;+=, dxf;lrj
12. >L lzl/if l/hfn k"=lj=k|f=;+=, ;Nnfxsf/
13. >L uf]kfn k|;fb zdf{ k"=lj=k|f=;+=, ;b:o
14. >L k|zfGt s'df/ nfn k"=lj=k|f=;+=, ;b:o
15. >L lty{/fh ;fksf]6f k"=lj=k|f=;+=, ;b:o
16. >L t]h/fh lu/L k"=lj=k|f=;+=, pk;efklt
17. 8f=gL/h s'= ld> ;x–k/LIff lgoGqs
18. >L af]w5L cfrfo{ ;x–k/LIff lgoGqs
19. >L hgsdl0f ltlD;gf jl/i7 clws[t
20. >L df]xg k|;fb kf]v/]n d'Vo clws[t
21. >L ;'s]z s0f{ clws[t, ;fdfGo k|=s]]=sf=
22. >L ef]u]Gb| ;fksf]6f clws[t, k/LIff Jo=sf=
23. >L 6]s k|;fb clwsf/L clws[t, k/LIff Jo=sf=
24. >L gjLg/fh kf]v/]n clws[t, k/LIff Jo=sf=
25. >L lr/]Gb| s'= dlNns clws[t, k/LIff Jo=sf=
26. >L ;Ltf ;]8fO{ clws[t, s]=sf=
27. >L x]d j= k|wfg k";]6
28. >L kml0fGb| /fh uf}td k";]6 sn]h
29. >L /Lgf xf8f s]Gb|Lo sfof{no
30. >L ;fljqf ;fksf]6f clws[t, s]Gb|Lo sfof{no
31. >L sdnf cf]emf clws[t, k=Jo=sf=
37
32. >L vu]Gb| 9sfn clws[t, k=Jo=sf=
33. >L ;/f]h s'df/ ;f; sf=d"= clws[t, s]=sf=
34. >L ls/0f cfrfo{ clws[t, 8Lg sfof{no
35. >L df]xg j= j:g]t k/LIff lgoGqs
36. >L lszf]/ s'= >]i7 jl/i7 clws[t
37. >L k|ldnf yfkf ;x 8Lg
38. >L b]j]Gb| yfkf
39. >L OGb| Gof}kfg]
40. >L e'kfn e§/fO{
41. >L cg'/f]w ;fx
42. >L nf]s k|;fb ;+uf}nf
43. >L df]xg v/]n
44. >L eujfg df]Qmfg
45. >L elQm k|;fb l;6f}nf l;g]6 ;b:o
46. >L gljg l/hfn
47. >L /fhf >]i7
48. >L l8NnL nfld5fg]
49. >L 6+s l;6f}nf
50. >L pd]z v8\sf
51. >L lg/f]h u'/fufO{ sn]h ckm d]l8sn , ;efklt
52. >L jf8/fd l3ld/]
53. >L s[i0f jxfb'/ ===
54. >L rGb| s'df/ sfsL{
55. >L 3gZofd zdf{
56. >L Ps/fh lu/L
57. >L pd]z s'df/ ofbj cWoIf, dw]zL hg clwsf/ kmf]/d
58. >L s'zn lnDj' g]=s=kf= –dfcf]jfbL, s]=;=
59. >L cd[t cof{n ;efklt, g]=sf= df]/ª
60. >L jfj'/fd ==Qmf ;lrj, g]=sf= df]/ª
61. >L r'd gf/fo0f tabf/ hf]= -nf]stflGqs_, lh=c=
62. >L z+s/ k|;fb ;fx -;b\efjgf kf6L{, df]/ª, lh=c=
63. >L /fw] sfdt ;lrj, kmf]/d g]kfn, df]/ª
64. >L rGb|dl0f u'/fufO{ g]=s=kf= –dfcf]jfbL
65. >L lbk]Gb| bfxfn lhNnf ;b:o, Y.C.L.
66. >L lht]Gb| jxfb'/ dx/f ;O{Grfh{, g]=s=kf= –dfcf]jfbL, df]/ª