KlaSa I - EFRWPRośliny lecznicze Lucyna Maciejowska WSTĘP: Wprowadzenie: Przez tysiące lat ludzie stosowali rośliny, by leczyć, ratować i przedłużać życie. Sumerowie już

Scenariusz lekcji z edukacji przyrodniczej

KlaSa I

Rośliny lecznicze

2

Rośliny lecznicze

Opracowanie Lucyna Maciejowska, Publiczna Szkoła Podstawowa w Koniewie

Konsultacja i redakcja Andrzej Biderman – Fundacja Edukacji Naturalnej

Szata graficznaSkład Liter Dariusz Grochal

Wydawca Fundacja „Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej – Counterpart Fund”

Warszawa – Grodno, 2018

3

Rośliny lecznicze

Lucyna Maciejowska

WSTĘP:

Wprowadzenie: Przez tysiące lat ludzie stosowali rośliny, by leczyć, ratować i przedłużać życie. Sumerowie już 5 tysięcy

lat temu wykorzystywali zioła lecznicze, takie jak mięta czy rumianek. W dzisiejszych czasach wyko-

rzystuje się na świecie w celach medycznych kilkanaście tysięcy rodzajów roślin. Odkąd medycyna

połączyła swoje siły z chemią i związki chemiczne ziół są poddawane dogłębnej analizie, co chwilę sły-

szymy o powstaniu nowego specyfiku łączącego znane i nieznane właściwości roślin. Warto wrócić do

korzeni i zapoznać się ze zdrowotnymi właściwościami ziół używanych w naszej kuchni i w lecznictwie.

Cele ogólne:1. Poznanie gatunków roślin leczniczych.

2. Odkrycie możliwości poznawania przyrody za pomocą różnych zmysłów.

3. IĆwiczenie spostrzegawczości w obserwacjach przyrodniczych.

4. Rozbudzenie ciekawości poznawczej.

5. Kształtowanie umiejętności pracy w zespole.

Cele szczegółowe: 1. Zbierzemy informacje o 3 gatunkach leczniczych występujących w okolicy.

2. Zbierzemy i wysuszymy ziele 3 roślin leczniczych.

3. Sporządzimy co najmniej 3 napary z zebranych ziół.

4. Sprawdzimy jak smakuje każdy z nich, dowiemy się, jak pomaga człowiekowi.

4

Odniesienie do Podstawy Programowej: I. Edukacja polonistyczna

I. 1.1) słucha z uwagą wypowiedzi nauczyciela, innych osób z otoczenia, w różnych sytuacjach

życiowych, wymagających komunikacji i wzajemnego zrozumienia; okazuje szacunek

wypowiadającej się osobie,

I. 1.2) wykonuje zadanie według usłyszanej instrukcji; zadaje pytania w sytuacji braku rozumienia

lub braku pewności zrozumienia słuchanej wypowiedzi,

I. 6.2) korzysta z różnych źródeł informacji,

III. Edukacja społeczna

III. 1.1) identyfikuje się z grupą społeczną, do której należy,

IV. Edukacja przyrodnicza

IV.1.1) rozpoznaje w swoim otoczeniu popularne gatunki roślin,

IV. 1.6) planuje, wykonuje proste obserwacje, doświadczenia i eksperymenty dotyczące obiektów

i zjawisk przyrodniczych, tworzy notatki z obserwacji, wyjaśnia istotę obserwowanych zjawisk

według procesu przyczynowo-skutkowego i czasowego,

IV.2.5) reaguje stosownym zachowaniem w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa, zdrowia jego

lub innej osoby.

Metody pracy: Praktyczne, problemowe, podające.

Formy pracy: Indywidualne i grupowe.

Środki: • Wizytówki poszukiwanych roślin (załącznik nr 1)

• Karty „Co nam dają zioła?” (załącznik nr 2)

• Koszyki

• Kilka rodzajów ziół (najlepiej jeśli będą świeże)

• Karteczki z nazwami ziół

• Taśma ostrzegawcza – mogą to być też paski kolorowej krepiny

• Nożyczki, ołówki

• Przezroczyste szklanki

• Talerzyki do przykrycia naparu

• Łyżeczki

Miejsce i organizacja zajęćZajęcia wstępne prowadzimy w klasie.

Przygotuj kilka rodzajów ziół (najlepiej jeśli będą świeże zioła uprawne, takie jak: tymianek, mięta, ore-

gano, lubczyk, pietruszka, kolendra lub inne dostępne w sklepie) oraz naczynia i przybory niezbędne

do przyrządzenia naparu. Zioła połóż, lub postaw jeśli są w doniczkach, w miejscu łatwo dostępnym

5

dla wszystkich, np. na ławce na końcu Sali, tak aby uczniowie mogli podejść i wybrać te, z których

będą robić napar. Zioła powinny być podpisane. Możesz samodzielnie zrobić karteczki. Ławki w sali

ustaw tak, aby uczniowie mogli pracować w 4-5 osobowych grupach.

Zajęcia terenowe prowadzimy na łące, na obrzeżach boiska szkolnego lub na nieużytku, gdzie

spodziewamy się obecności dziko rosnących ziół leczniczych. Teren poszukiwań należy ograniczyć

za pomocą kawałków taśmy wiszącej na drzewach, ogrodzeniu lub wbitych w ziemię patykach.

Wyznaczonych granic pod żadnym pozorem dzieci nie mogą przekraczać.

PRZEBIEG ZAJĘĆ

Działania poprzedzające zajęcia1. Jakie znasz zioła?

Kilka dni przed zajęciami zadaj uczniom zadanie, które wzbudzi ich ciekawość i zachęci do

uczestnictwa w projekcie. Powiedz im:

„Pomyślcie jakie znacie zioła i skąd? Może spotkaliście się z nimi w bajkach, książkach albo

reklamach. Jeśli w Waszych przydomowych ogródkach lub na balkonach rosną jakieś zioła,

możecie trochę z nich zebrać i przynieść na nasze zajęcia.”

Wprowadzenie w klasie2. Zapach ziół

Na początku zajęć zapytaj uczniów czy udało im się przynieść jakieś zioła ze swoich ogródków?

Pokaż im te, które sama zgromadziłaś. Zachęć, by uczniowie dodali swoje zioła do kolekcji.

Zaproś wszystkich, by podeszli i swobodnie obejrzeli zgromadzone zioła. Zaprezentuj, w jaki

sposób można je efektywnie wąchać (wykonując przypominający wachlowanie poziomy ruch

ręką, aby przybliżyć zapach do nosa). Zaproponuj, że mogą również potrzeć liście dłonią

– zapach pozostanie na skórze.

3. Zgaduj zgadula

Poproś uczniów, aby dobrali się w pary. Jedno z dzieci niech zamknie oczy, a drugie wybierze

jakieś zioło i poda pierwszemu do powąchania. Zadaniem jest odgadnąć jego nazwę. Staraj się

nie podpowiadać.

4. Cechy wybranych ziół

Po próbie rozpoznania ziół węchem zachęć uczniów do dokładniejszego zbadania ziół innymi

zmysłami. Powinni zwrócić uwagę na ich wygląd, kolor oraz zapach. Mogą ich także skosztować.

Zapytaj: Jak wyglądają? Jaki mają kolor? Zapach?

5. Podsumowanie wprowadzenia

Podsumuj wnioski z tej części zajęć. Opowiedz o zdrowotnych właściwościach ziół używanych

w kuchni i w lecznictwie oraz o sposobie ich wykorzystania (suszenie, robienie naparów etc.).

Zapytaj, czy wiedzą skąd się biorą zioła lecznicze? Czy rosną wyłącznie w ogródkach?

6

Jeśli padnie sugestia, że zioła rosną dziko na łące lub nad rzeką, zapytaj, czy chcą się przeko-

nać, jak to jest z tymi ziołami? Sformułuj pytanie kluczowe w języku ucznia:

Czy w naszej okolicy rosną jakieś dzikie rośliny lecznicze?

Zaproponuj wyjście w teren w poszukiwaniu leczniczych ziół.

6. Podział uczniów na 2-3 osobowe zespoły

Podziel uczniów losowo. Każdy z uczestników losuje z numer lub kolor swojego zespołu.

Po wylosowaniu grupy, dzieci tworzą zespoły do pracy w terenie i w klasie.

7. Przedstawienie przebiegu zajęć terenowych

Zapoznaj uczniów celami wyjścia w teren (w języku ucznia) oraz określ kryteria sukcesu:

• Zbierzemy informacje o 3 gatunkach leczniczych występujących w okolicy

• Zbierzemy i wysuszymy ziele 3 roślin leczniczych

• Sporządzimy co najmniej 3 napary z zebranego ziela

• Sprawdzimy jak smakuje każdy z nich, dowiemy się, jak pomaga człowiekowi

• Zbiór, suszenie i napar z każdego ziela wykonamy w zespole (wspólnie)

Omawiamy przebieg zajęć:

• Wyjście na łąkę.

• Rozpoznanie i zbiór wskazanych roślin.

• Powrót do klasy.

8. Wyposażenie zespołów w ,,koszyk zielarza”

Przedstawiamy nasz „Koszyk zielarza”. Omawiamy jego zawartość:

• Wizytówki poszukiwanych roślin leczniczych (zał. 2),

• Nożyczki,

• Ołówki.

9. Wspólne ustalenie zasad bezpieczeństwa

Uzgodnij z dziećmi zasady bezpieczeństwa w czasie dojścia do łąki i w czasie pracy, np.:

• Drogą idziemy lewą stroną jezdni w kolumnie,

• Nie oddalamy się od grupy, poruszamy się po wyznaczonym do obserwacji terenie,

• Stosujemy się do poleceń nauczyciela,

• Wykonujemy zadania według instrukcji,

• W razie jakichkolwiek wątpliwości, pytamy nauczyciela,

• Nie zbieramy rzeczy niebezpiecznych np. szkieł czy ostrych przedmiotów,

• Każdą niebezpieczną sytuację zgłaszamy nauczycielowi.

7

Zajęcia terenowe10. Wyjście na łąkę

Bezpieczne przechodzimy na pobliską łąkę/boisko.

11. Zapoznanie uczniów z terenem do obserwacji

Poinformuj, że teren poszukiwań jest ograniczony za pomocą kawałków taśmy wiszącej na

drzewach, ogrodzeniu lub wbitych w ziemię patykach. Umów się z dziećmi, że pod żadnym

pozorem nie będą przekraczać tych granic.

Poproś dzieci, by samodzielnie oceniły, czy na terenie przeznaczonym do obserwacji nie ma

miejsc, lub obiektów stwarzających dla nich jakieś zagrożenie. Jeśli występują, oznaczamy je

wspólnie za pomocą patyków z przywiązaną do nich czerwoną taśmą.

12. Prowadzenie poszukiwań

Na łące dzieci pracują w zespołach ustalonych wcześniej w klasie.

• Każdy zespół, korzystając ze znajdującej się w „koszyku zielarza” wizytówki poszukiwanej rośli-

ny (Załącznik nr 1), wyszukuje swoją roślinę za badanym obszarze.

• Po jej rozpoznaniu opisuje jej wygląd i zapach (Załącznik nr 1).

• Za pomocą nożyczek dzieci zbierają do koszyka garść ziela: liści lub pędów danej rośliny.

13. Powrót do klasy

Bezpieczne przejście z łąki do szkoły.

Doświadczenie w klasie14. Przygotowanie naparu z ziół

Uczniowie nadal pracują w 2-3 osobowych zespołach. Rozdaj potrzebne materiały – każda

z grup otrzymuje przezroczystą szklankę, talerzyk do przykrycia naparu oraz łyżeczkę.

Udziel uczniom wskazówek jak przyrządzić napar z przyniesionego materiału oraz z ziół

przygotowanych wcześniej przez Ciebie. Rozdaj informacje o właściwościach poszczególnych

ziół (Załącznik nr 2).

Uczniowie postępując według przepisu, najpierw przygotowują swoje mieszanki, a następnie

przyrządzają z nich napary. Każda grupa samodzielnie wybiera zioła do mieszanki. Instrukcję

przygotowania naparu oraz informacje związane z tą częścią zajęć, a także informacje dla

uczniów o właściwościach ziół znajdziesz w części wiedza dla nauczyciela.

Dobrze, aby na zajęciach każda grupa przygotowała inną mieszankę, by następnie podzielić się

swoimi obserwacjami i wnioskami z resztą uczniów. Podczas zalewania naparu gorącą wodą

zwróć uwagę, aby dzieci się nie poparzyły. Najlepiej sama zalej napary i poproś, aby uczniowie

nie dotykali szklanek przez pierwsze 10-15 minut.

Zachęć uczniów, aby obserwowali co się dzieje w czasie zaparzania naparu i zapisywali

w kartach pracy swoje wnioski i obserwacje. Ważne, aby każdy w grupie mógł obserwować, co

się dzieje podczas zaparzania naparu. Po upływie ok. 10-15 minut uczniowie mogą skosztować

naparu.

8

PREZEnTACJA WynIkóW I PODSuMOWAnIE ZAJĘĆ

15. Napar z ziół

Poproś, aby każda z grup zaprezentowała wyniki swojej pracy, opowiedziała o obserwacjach i

wyciągniętych wnioskach. Zapytaj:

Czy wszystkie napary są takie same? Czym się od siebie różnią?

Podsumuj informacje i powiedz w jakich sytuacjach stosujemy poszczególne napary.

Uwaga:

Zwróć uczniom uwagę na to, że nie mogą samodzielnie zażywać i przygotowywać sobie

lekarstw. O potrzebie wzięcia lekarstwa zawsze powinna decydować osoba dorosła.

W przypadku choroby należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

16. Najważniejsze informacje

Podsumuj najważniejsze informacje z zajęć zadając uczniom pytania:

Jakie znacie zioła? Jakie zioła można wykorzystać do leczenia?

Kiedy mogą one pomóc? Co to jest napar i po co się go robi?

Dodatkowo możesz narysować na tablicy schematyczny rysunek człowieka i wyciąć karteczki

z nazwami ziół. Następnie poproś, aby uczniowie dopasowali je do odpowiedniego miejsca na

schematycznym rysunku człowieka, w zależności od tego na jaką dolegliwość jest pomocne

dane zioło (np. rumianek - oczy) i przymocowali karteczki przy pomocy magnesów.

Zadanie po zajęciach 17. Zielnik

Zadaj uczniom zadanie, które ugruntuje wiedzę z zajęć oraz zachęci ich do działania.

Zaproponuj, by każdy zrobił swój własny zielnik. Niech wykorzystają do tego zioła z zajęć,

z własnego ogródka lub innego miejsca, w którym je znajdą. Aby zrobić swój zielnik, potrzebują

świeżych ziół. Zioła te należy: zasuszyć, wkleić do zeszytu i podpisać. Zbierane do zielnika

rośliny najlepiej zasuszyć rozkładając je między papierowymi kartkami chłonącymi wilgoć,

np ze starej gazety, a następnie umieścić je w środku grubej książki i odczekać aż się zasuszą

(około tygodnia).

9

10

Wizytówki poszukiwanej rośliny – Załącznik nr 1

WantedDeat or alive

BaBka zwyczajna

Uwaga:

1.Groźna dla bakterii

2.Jej czyste, świeże liście przykłada się na niewielkie zranienia czy ukąszenia owadów

3.Napar służy do przemywania trudno gojących

się ran

4.Napar pomaga w walce z kaszlem

reWarD: Smak i zapach

Co wiemy o poszukiwanej? (zaznacz właściwą odpowiedź)

Zapachsilny słaby

Kolor kwiatówNiebieski Biały Żółty Różowy Czerwony

Smak surowej rośliny (opisz): ...............................................................................................................

................................................................................................................................................................

Smak naparu (opisz): ............................................................................................................................

................................................................................................................................................................

11

WantedDeat or alive

BaBka lancetowata

Uwaga:

1.Groźna dla kaszlu

2.Napar pomaga w walce z kaszlem

3.Napar łagodzi podrażnienia gardła i płuc

4.Jej świeży sok pomaga walczyć z bakteriami



Zapachsilny słaby



................................................................................................................................................................


................................................................................................................................................................

12

WantedDeat or alive

Pokrzywa zwyczajna

Uwaga:

1.Groźna dla osłabienia

2.Poprawia działanie krwi

3.Poprawia przemianę materii

4.Walczy z zapaleniami skóry



Zapachsilny słaby



................................................................................................................................................................


................................................................................................................................................................

13

WantedDeat or alive

Mięta PiePrzowa

Uwaga:

1.Groźna dla niestrawności

2.Usprawnia pracę jelit

3.Walczy z zakażeniami

4.Pomaga przy zapaleniu gardła



Zapachsilny słaby



................................................................................................................................................................


................................................................................................................................................................

14

WantedDeat or alive

SkrzyP Polny

Uwaga:

1.Groźny dla chorób włosów i paznokci

2.Utrzymuje prawidłowy stan naczyń

krwionośnych, kości, i stawów

3.Poprawia przemianę materii

4.Oczyszcza i odtruwa organizm



Zapachsilny słaby



................................................................................................................................................................


................................................................................................................................................................

15

WantedDeat or alive

MniSzek lekarSki

Uwaga:

1.Groźny dla niedyspozycji wątroby

2.Ułatwia trawienie

3.Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego

4.Pomaga usuwać kamienie żółciowe



Zapachsilny słaby



................................................................................................................................................................


................................................................................................................................................................

16

Co nam dają zioła? – Załącznik nr 2

Babka zwyczajna

Świeżo wyciśnięty sok zabija bakterie. Świeże liście można przykładać na rany i owrzodzenia oraz na ukąszenia owadów. Także napary z wysuszonych liści pomagają zlikwidować stany zapalne i służą do przemywania trudno gojących się ran.

Napar pomaga w walce z kaszlem, bo zwalcza bakterie, ułatwia odksztuszanie, chroni chore miejsca przed przekrwieniem i nadmierną przepuszczalnością. Pomaga też oczyścić organizm z toksyn, obniżyć temperaturę.

Babka lancetowata

Napar z liści babki przynosi ulgę w suchym kaszlu. Chroni podrażnioną błonę śluzową powlekając ją ochronnym śluzem. Przyspiesza jej odbudowę. Rozkurcza też mięśnie narządów wewnętrznych.Świeżo wyciśnięty sok zabija bakterie, dzięki czemu przyspiesza gojenie pęknięć skóry, ran i skaleczeń. Napar łagodzi swędzenie oczu lub ukąszeń spowodowanych przez owady. Łagodzi ból związany z tymi ukąszeniami.

Mniszek lekarski

Zioło obniża poziom cukru we krwi i stosowany jest w początkowym stadium cukrzycy.Kwiaty poprawiają trawienie podnoszą ilość wydzie-lanych soków trawiennych.Korzeń jest jednym z najlepszych środków oczyszcza-jących. Działając na wątrobę oraz pęcherzyk żółciowy oczyszcza organizm z krążących w nim toksyn. Także pobudza pracę nerek zmuszając je do wydala-nia toksyn poprzez mocz. Korzeń zalecany jest w chorobach wątroby. Zwięk-sza wydzielanie żółci i pomaga usuwać kamienie żółcioweLiście są bogatym źródłem witamin i soli mineralnych - pomagają w leczeniu anemii.

Skrzyp polny

Uzupełnia poziom mikroelementów i soli mineralnych. Wzmacnia paznokcie, włosy, skórę i stawy. Jest bardzo cenny dla ludzi w wieku podeszłym i dla kobiet karmiących, gdyż poprawia mineralizację kości, które dzięki temu pozostają twarde. Uszczelnia naczynia krwionośne i poprawia krzepli-wość krwi. Przyśpiesza przemianę materii i pomaga pozbyć się trujących zanieczyszczeń z organizmu poprzez działanie moczopędne. Łagodzi bóle reumatyczne i przyśpiesza gojenie się ran.

17

Mięta pieprzowa

Napar z liści mięty usprawnia pracę jelit. Jest wska-zany w leczeniu zaburzeń trawienia, takich jak nie-strawność, nudności, bóle żołądka, choroby wątroby i dróg żółciowych. Zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelit i pobudza cały układ trawienny do wydzielania soków wzmagając trawienie. Pomaga likwidować wzdęcia. Mięta zabija także bakterie i ogranicza stany zapal-ne. Jest stosowana do płukania jamy ustnej, przy zapaleniach dziąseł, gardła i krtani.

Pokrzywa zwyczajna

Sok z pokrzywy zawiera wiele witamin. Zjadając co-dziennie czubatą łyżkę suszonej lub świeżej pokrzywy można uzupełnić niedobór żelaza, które łatwo się przyswaja. Pomaga to walczyć z osłabieniem. Soki i herbaty z pokrzywy pite regularnie przyspie-szają przemianę materii, a tym samym oczyszczają organizm z szkodliwych związków. Poprawiają też jakość naszej krwi - jej krzepliwość, oczyszczają ją oraz obniżają poziom cukru oraz cholesterolu.Substancje zawarte w pokrzywie wspomagają pracę wątroby, dzięki czemu odtruwają organizm. Z prze-wodów żółciowych likwidują złogi

Tymianek Tymianek zabija skutecznie bakterie oraz grzyby zakażające nasz organizm. Działa nawet na pacior-kowce odporne na antybiotyki. Olejek tymiankowy pozwala ograniczać stosowanie antybiotyków.Pomaga w zapaleniach ust, gardła, krtani i oskrzeli. Działa rozkurczająco oraz łagodzi podrażnienia cho-rych miejsc. Wzmaga wydzielanie śluzu i rozrzedza zalegającą tam wydzielinę i w ten sposób ułatwia jej odkrztuszanie.Jest też doskonałym środkiem na niestrawność, biegunki, wzdęcia, skurcze jelit i żołądka. Tymianek pobudza organizm, wzmacnia układ nerwowy i zwiększa sprawność umysłową.

Lebiodka pospolita, czyli „oregano”

Napar z lebiodki pomaga w trawieniu, wspierając pracę wątroby, żołądka i jelit. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Rozkurcza mięśnie jelit, pomaga w zapobieganiu biegunkom i usuwa wzdęcia. Pomaga też nerkom usuwać szkodliwe substan-cje z organizmu zwiększając ich pracę i wydalanie moczu. Likwidując skurcze układu oddechowego i zabijając bakterie pomaga też walczyć z kaszlem. Olejek tymolowy wykorzystuje się do płukania gardła, oraz przemywania trudno gojących się ran i swędzącej skóry.

18

Lubczyk ogrodowy

Lubczyk jest polecany w chorobach dróg moczo-wych oraz schorzeniach przebiegających ze zmniej-szeniem wydalania moczu. Odwar z niego, dzięki swoim właściwościom moczopędnym, odtruwa orga-nizm z toksyn. Wraz z potem i moczem wydalane są szkodliwe związki, takie jak mocznik i kwas moczowy. Usprawnia trawienie, bo pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Pomaga też w dolegliwościach trawiennych takich, jak wzdęcia, ból brzucha czy niestrawność.

Pietruszka Cała roślina, zarówno korzeń, jak owoce i nać pie-truszki oraz ich przetwory zwiększają ilość wyda-lanego moczu. Stosuje je się więc w zaburzeniach pracy nerek. Zapobiega też rozwojowi bakterii oraz zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelit (działanie wiatropędne) i dróg moczowych. Ponadto pobudzają wydzielanie śliny i soku żołądkowego, co ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów.

Kolendra Poprawia trawienie przez to, że usprawnia pracę jelit i wzmaga wydzielanie soków żołądkowych oraz rozkurcza mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Usuwa wzdęcia. Działa uspokajająco i wzmacniająco. Posiada też właściwości grzybobójcze i bakteriobójcze.

Bazylia Olejki eteryczne zawarte w bazylii pozwalają na lep-sze trawienie pokarmów – zwiększają wydzielanie soków trawiennych i żółci. Likwidują też nadmierną fermentację w jelitach i wzdęcia. Działają także rozkurczowo.Bazylia poprawia nastrój i działa przeciwdepresyjnie.Używana zewnętrznie bazylia pomaga pozbyć się obrzęków i opuchlizny, np. po ukąszeniu owadów, a płukanie jamy ustnej i gardła pozwala nam lepiej oddychać, działa odświeżająco i odkażająco na błony śluzowe.

Documents

KlaSa I - EFRWPRośliny lecznicze Lucyna Maciejowska WSTĘP: Wprowadzenie: Przez tysiące lat ludzie stosowali rośliny, by leczyć, ratować i przedłużać życie. Sumerowie już