Maandblad voor Onderwijs in Vlaanderen

Nr.51 • Januari 1995

Wie isvan hout?Wie isvan hout?

(advertentie)

Dan maar op eigen houtje.p. 4-13.

Maandblad voor Onderwijsin VlaanderenUitgegeven door het Ministerievan de Vlaamse GemeenschapDepartement Onderwijs

Nr.51 • Januari 1995

RedactieLeo BormansPatrick De BusscherGaby De Moor

RedactiesecretariaatDiana De CaluwéAnny Lecocq

Foto’s: Luc DaelemansCartoons: Dirk VercamptVormgeving: Artefact

Verantwoordelijke uitgeverDaniël Vandenberghe, leidendambtenaar A.O.V.Abonnement (10x per jaar): 300␣ fr.Alle Vlaamse leerkrachten, PMS-medewerkers enz. (van elk net envan elk niveau) krijgen KLASSEgratis. Adreswijzigingen uitsluitendregelen via de eigen schooladmini-stratie.

KLASSEKoningsstraat 138 8ste verdieping1000 BrusselTel. redactie 02-211 46 60Tel. secretariaat 02-211 46 58Tel. abonnementen 02-211 46 62Tel. publiciteit 02-211 46 58Telefax 02-211 46 61

KLASSE NR.51 3

IN DIT NUMMER

4-11Wie is van hout?

Minstens de helft van de Vlaamse leerlingen gaat met de schoolniet naar theater, film, dans, muziek of een tentoonstelling.Cultuur stelt op heel wat scholen weinig of niets voor. Anderescholen behalen met veel enthousiasme verrassende resultaten.De kloof wordt steeds groter. De cultuurweek voor leerkrachtenkan daaraan misschien iets veranderen.

24-25Aan de scheve tafel

70␣ % van de jongeren zijn bereid zich persoonlijk in te zetten vooreen Derde Wereld-actie. Met mundiale vorming leren ze daarbij grensoverschrijdende verbandenzien. De scheve tafel op school.

26-27Meer sport op school

Steeds minder jongeren doen nog aan sport. Dat ligt niet aan deschool want daar worden de inspanningen alvast gebundeld: metvereende krachten de spieren gebald.

28-29Als we nu eens samenwerken?

Er volgen meer studenten HOBU dan universiteit. Toch voelt dithoger onderwijs zich nog vaak het kleine broertje, zeker ininternationale contacten. Meer samenwerking kan daarin verbetering brengen.

30-31Ziek en toch naar school

Duizenden kinderen zijn ernstig ziek maar krijgen toch les: thuisof in het ziekenhuis. Dat is voor hen vaak van levensbelang. Maarhoe gaat dat precies in zijn werk?

32-33De nieuwe spelling

Geen ekskuzes meer: de nieuwe spelling komt eraan. Onzeker-heid troef bij leraars en leerlingen. Geen paniek, KLASSE spelt ude nieuwe regels op de mouw.

En ook…

• Eindtermen. Die van het secundair on-derwijs komen eraan. p. 12.

• Zieke leraars. De controle wordt bijge-stuurd. p. 13.

• Journaal. Soms komen mensen op stráátom in deze rubriek te geraken. p. 14.

• Klasse-Idee. Met de gratis cultuurbonnaar opera, theater, media, beeldendekunst, literatuur en film. p. 15-22.

• Signaal. Dat er aan het einde van detunnel nog licht zal zijn. p. 23.

• De Infolijn. Wat was de vraag alweer?p. 34.

• Extra. Midden in het blad een uitneem-bare jaarkalender met de officiële school-vakantiedagen. Voor wie die meteen inde papiermand wil gooien hebben wehem, zoals u zult merken, al even vóór-gekreukt. Graag gedaan.

DUIZENDEN KAARTJESDe reactie was overrompelend: duizen-den kaartjes en verjaardagswensen voorVIJF JAAR KLASSE. («Ik zou dit blad nietmeer willen missen», «Het legt de reali-teit van onderwijs open», «Ik voel mijerdoor als leraar erkend in mijn profes-sionaliteit», «Het is telkens een hartonder de riem» enz.). Hopelijk ontmoe-ten we u op één van de vele feestactivi-teiten ergens in de ruimte, in een thea-ter, tussen de sterren of in de bossen.Voor de eerste reacties zie p. 22. Ookbedankt voor de vele hartverwarmen-de, persoonlijke brieven. Hopelijk kuntu er wel begrip voor opbrengen dat wijniet alle problemen kunnen oplossenen dat we niet op alle brieven kunnenantwoorden. Maar we gebruiken uwinformatie wel als voedingsbodem voornieuwe artikels met een realistische visieop onderwijs. Elke maand opnieuw.

Samen de spieren ballen.p. 26-27.

Hespeworst of hespenworst?p. 32-33.

4 KLASSE NR.51

V I Z I E R

KLASSE NR.51 5

«Een kind heeft honderd talen maar wordt door school en cultuurberoofd van negenennegentig daarvan. Ze scheiden hoofd van lichaam.Ze dwingen je te denken zonder je lichaam en te handelen zonder jehoofd. Spel en werk, werkelijkheid en verbeelding, wetenschap enfantasie, het innerlijke en het uiterlijke zijn verworden tot elkaarstegengestelde», zegt pedagoog en kunstenaar Loris Malaguzzi.Minstens de helft van de Vlaamse leerlingen gaat met de school NIETnaar theater, film, dans, muziek, een museum of een tentoonstelling.

Als ze dat wel doen, gebeurt het vooral in delagere school. Maar met dat groen houtwordt verder niet veel meer gedaan. Bij oudereleerlingen primeert de leerstof, schoolvoor-stellingen verlopen in het grootste tumulten worden dan maar afgeschaft, leerlingen

school om haar leerlingen daarmee op een aangepaste manier teconfronteren. Op veel scholen gebeurt dat niet. Meestal kan je dat nieteens verwijten aan de leerkrachten die soms na veel (mislukte) pogin-gen ook niet meer weten van welk hout pijlen maken. Het zal ook welnooit overal en met alle leerlingen lukken: alle hout is geen timmerhout.

Op eigen houtjeToch zijn er ontelbare succesrijke initiatieven in heel Vlaanderen. Deculturele centra krijgen bijvoorbeeld elk jaar zo’n 500.000 leerlingen overde vloer, creatief museumbezoek zit in de lift en in honderden scholenlopen interessante culturele projecten die de jongeren wél aanspreken.Vaak steunen die op één of twee leerkrachten die het initiatief op eigenhoutje doordrijven, soms met een minimum aan ondersteuning enwaardering van directie en collega’s. Want laat ons eerlijk zijn: vancultuur ligt de doorsnee Vlaming (en leerkracht) niet wakker. De kloofwordt dan ook alsmaar groter: tussen kunst en school, tussen de «hoge»en «lage» cultuur, tussen de verschillende sociale klassen, tussen deleerkracht en de kunstenaar, tussen de onderwijsniveaus enz.

De cultuurweekOm na te gaan hoe sommige scholen erin slagen die kloven goed teoverbruggen en vooral om veel van elkaar te leren, organiseert hetDepartement Onderwijs een speciale week rond cultuur op school.Exclusief voor leerkrachten. Bovendien komt er een permanente cultuur-cel die de initiatieven in de toekomst zal stimuleren en ondersteunen.De vakoverschrijdende eindtermen gaan in dezelfde richting en denieuwe inspectie besteedt bij een doorlichting telkens aandacht aande concrete culturele vorming die de school aan haar leerlingen biedt.Want daar is iedereen het over eens: een mens leeft niet van broodalleen. Naast het grijpbare en materiële heeft elke mens behoefte aanervaringen die het directe nut, het hier en het nu overstijgen. Hetonderwijs moet de kaart en het kompas leveren om de weg te lerenvinden naar die wereld met een hart voor kunst en cultuur. Niemand isvan hout. ■

in TSO en BSO zouden helemáálgeen interesse meer hebben, dejeugd wil niet van cultuur wetenenz. Veel van de redeneringen omcultuur van school te weren, snij-den echter geen hout. Volwasse-nen kan je niet verplichten in te

spelen op een cultu-reel aanbod maar hetis wel de plicht van de

hout?Cultuur op school

Wie is vanhout?

Cultuur op school

6 KLASSE NR.51

schoolcultuur. Er wordt niets met de ervaring gedaan.Je ziet ook nog altijd leraars die proberen weg tekruipen in de cafetaria. Die haal ik er wel persoonlijkuit, maar het is toch tekenend voor de rol die cultuursoms krijgt. Het hoort er blijkbaar niet echt bij.»

Vastgeroeste leraars«De kunstwereld heeft de jongste jaren een enor-

me vlucht genomen maar de traditionele leerkrachtis niet mee geëvolueerd. Daar dreigt een anderekloof», vreest Eddy Duquenne. Hij coördineert dejeugdprogrammatie bij de Federatie van VlaamseCulturele Centra (FEVECC). «De leerkrachten gaanzelf maar weinig naar het museum of het theater. Zevolgen de evolutie niet en zitten vaak nog vast aanoude denkbeelden, terwijl kunst en cultuur snelevolueren. Zo ontstaat een grote kloof tussen hetnieuwe, hoogstaande artistiek produkt en het vast-geroeste verwachtingspatroon van veel leraars.»

Onder druk van het onderwijs moeten veel cul-tuurprogrammatoren nu terugkomen van een teartistieke programmatie. De leerkrachten kiezen voorwat ze zelf kennen: poppenkast, sprookjes, animatieen theater zoals het te verwachten en te voorzien ismet een doek dat open en dicht gaat. Het magallemaal niet te moeilijk zijn. Programmatoren entheatermakers geven toe dat een voorstelling toegan-kelijk moet zijn maar betreuren de conservatievereflex van het onderwijs dat massaal intekent voorklassieke voorstellingen maar afhaakt voor risico enexperiment. Dat is nochtans eigen aan eigentijdsekunst en cultuur. In veel centra is er wel een gunstigeevolutie aan de gang, zij het met een beperkt aantalscholen die er wel een inspanning voor willen leve-ren. Via geleidelijke culturele socialisatie zetten die

vanuit het vertrouwde telkens een stapje verder in derichting van het minder-vertrouwde.LUC DEWAELE, ex-programmator De Schakel Waregemen nu publieksbegeleider bij De Vooruit: «De ver-wachtingen van het schoolpubliek kloppen nietaltijd met wat op de planken te zien is. Verzuchtin-gen hierover van leerkrachten zijn soms terechtmaar dikwijls ook hemeltergend van gisteren. Zeverlangen bijna lyrisch naar Schone Decors en EchteVerhalen. Ze vallen nog over vrouwen die mannen-rollen spelen, over decors die niet uit bordkartonzijn opgetrokken, over een voorstelling met Hollan-ders of met minder dan vier spelers....».

Gedaan met spelenEchte kunst en goed (jeugd)theater is niet altijd

eenvoudig. Heel wat voorstellingen zijn sterk associ-atief, gelaagd en interdisciplinair. Een complexe tijdresulteert immers in complexe voorstellingen, alsdie tenminste een weerspiegeling willen zijn vanhun tijd. Maar de openheid om daar mee om te gaanontbreekt dikwijls.

«Tussen kunsten en het onderwijs zal wellichtaltijd een kloof blijven», denkt pedagogisch mede-werker Wouter Van Looy van de Educatieve Dienstvan het Vlaams Theater Instituut (VTI). «Onderwijsis binnen de dominante rationaliteit van het westerseconomisch denken blijkbaar in de eerste plaatsbedoeld om jongeren voor te bereiden op de echtewereld. Spelen en dromen zijn iets voor de kinderwe-reld. In de basisschool mag er dan nog een beetjemuzisch gedaan worden, maar vanaf het secundaironderwijs wordt het serieus en zie je het aandeel vande kunstvakken gevoelig dalen. Dan is het gedaanmet spelen en hoor je ze in de culturele centra

«Er komen steeds minder verschillende scholenover de vloer maar die komen dan wel vaker», zegtWim Van Parijs van het Cultureel Centrum Westrandin Dilbeek. Hij ontvangt elk jaar zo’n 30.000 leerlin-gen voor een voorstelling. «Er ontstaat een steedsgrotere kloof tussen de scholen die niets doen en descholen die enthousiast met cultuur bezig zijn. Dekwaliteit en de begeleiding bij die laatste groep is dejongste vijf jaar enorm verbeterd. Op die scholenleeft het culturele zeer sterk. Andere scholen hakenaf. Dat hangt heel vaak van de school en de leer-

De kloofwordt

groter

Een half miljoen leerlin-gen komen elk jaar naar

krachten af. Wij sturen elke school altijd een volledi-ge begeleidingsmap en toch hebben 50␣ % van deleerlingen die hier naar een schoolvoorstelling ko-men op voorhand geen woord over die voorstellinggehoord. Ze weten niet eens of ze theater, dans ofpoppenkast te zien gaan krijgen. Op heel wat scho-len blijft de documentatie bij de directie of bij éénleerkracht liggen. Daar is geen interne communica-tie en het culturele is er ook niet ingebed in de

Er ontstaat een steeds grotere kloof tussen descholen die niets doen en de scholen die

enthousiast met cultuur bezig zijn.

een schoolvoorstelling inéén van de honderdVlaamse culturele centra.Sommigen komen zelfsenkele keren per jaar. Dekwaliteit van het gebo-dene ligt meestal hoog,al kunnen veel leerkrach-ten niet mee («Geef onsmaar een klassieke pop-penkast»). Sommige leer-krachten kruipen achterhun krant in de cafeta-ria. Cultuur is ver van hunbed en hun klas. Zo’n750.000 Vlaamse leerlin-gen komen in een school-jaar zelfs helemaal nietnaar een of andere voor-stelling. Met muziek, dans,film, literatuur en beel-dende kunst is het zekerniet beter gesteld. Allebetrokkenen hebben hetover een kloof. Al bedoe-len ze daar telkens watanders mee.

KLASSE NR.51 7

vloeken dat die schoolvoorstelling voor het secun-dair onderwijs weer eens geflopt was. Problematischdaarbij wordt de angst voor elkaar. Gezelschappenwillen niet meer voor scholen spelen. Scholen willenniet meer naar een experimentele voorstelling. Er isdus dringend behoefte aan dialoog op elk niveau.»

BekaktEr is nog een andere kloof: die tussen jongeren en

kunst. Bij jongeren overheerst de idee dat kunst erniet voor hen is, maar voor volwassenen. Jongerenbekijken niet alleen de volwassen cultuur- en kunst-liefhebbers negatief maar ook hun leeftijdsgenotendie aan cultuur participeren. Die worden soms uit-gelachen en bestempeld als kinderachtig, vroeg-oud,saai of bekakt. De serieuze cultuur bezit een lagestatus binnen de meer hedonistische, op samenplezier maken georiënteerde jeugdcultuur.

Typisch voor die cultuur blijkt het anti-schoolka-rakter te zijn. Jongeren ervaren het systeem onder-wijs en de ideologie opvoeding als een voldongen feitmaar staan vaak sterk negatief tegenover alles watmet school en onderwijs te maken heeft. Aangena-me, plezante dingen zijn zelfs per definitie enkelverbonden met wat buiten de school gebeurt. Alleswat binnen de school georganiseerd wordt is danverdacht in hun ogen. Schoolvoorstellingen moetenopboksen tegen deze negatieve verbinding met hetschool(se) systeem, en dit ondanks de duidelijkeruimtelijke afstand tussen het schoolse en het cultu-rele milieu.

Jonge hondenJonge mensen zijn bovendien zeer sterk op elkaar

gericht, op de peer-group. Zolang ze onder controlestaan van een leraar wordt de onderlinge prikkelonderdrukt en afgezwakt, maar zo gauw ze onderelkaar zijn, lijken ze soms een stel jonge hondenwaarvoor op dat moment niets zo sterk is als deonderlinge aantrekkingskracht.

In het vrijetijdspatroon van de meeste jongerennemen kunst en cultuur maar een héél kleine plaatsin. Net als bij de volwassenen trouwens. Maar dat isgeen excuus.

«Elke jongere heeft het recht te ontdekken datéén of andere kunstuiting hem aanspreekt. Of hijdaar later als volwassene al dan niet gebruik vanmaakt is zijn eigen zaak», zegt socioloog Michel Pricevan het Cultureel Centrum in Strombeek-Bever. «Vol-wassenen kunnen we niet verplichten tot cultuur-deelname, maar we hebben wel de plicht om elkejongere te confronteren met cultuur. Net zoals wegeen enkele mens kunnen dwingen om elke week debibliotheek te bezoeken, of om regelmatig een ge-dicht te schrijven; terwijl het wel een maatschappe-lijke opdracht is om elk kind te leren lezen enschrijven. Voor die taak (het vertrouwd maken methet ABC van de cultuur) geldt maar één, weliswaarutopisch, objectief: de volle 100␣ % van het jeugdigepubliek bereiken.»

Chips in het donkerDat het kan en ook nog de moeite loont, bewijzen

de talrijke scholen waar enkele leerkrachten dehanden in elkaar slaan en met een werkgroep(je)cultuur soms tot verrassende resultaten komen.Daarbij wordt de lat in het begin het best niet te hooggelegd.

«Onze oorspronkelijke doelstelling was mini-maal», zegt Gerhard Verfaillie van het Vrij Technisch

Instituut in Kortrijk. «We namen ons voor elke klasvan onze grote technische en beroepsvormendeschool (zo’n 1500 leerlingen) één keer per jaar incontact te brengen met een waardevolle voorstel-ling. Het programma werd samen met het cultureelcentrum uitgewerkt en uit de enquêtes bij leerlingenen leerkrachten achteraf hebben we veel geleerd.Bijvoorbeeld dat de leerlingen heel gevoelig zijn voorhet niveau en de leeftijd van de rest van het school-publiek. Zeker bij beroepsleerlingen speelt dat eenrol. Sprookjesachtige thema’s vinden ze kinderach-

«De leraars zijn niet

mee geëvolueerd»

tig en niet spannend genoeg. Ze hebbeneen opvallend groot probleem met fan-tasie: een symbolische wereld stoten zeaf. Die staat te ver af van hun op zeker-heden gerichte pragmatische leeferva-ring. Daarnaast kan je zo de TV-invloedvaststellen in sloganeske woorden die bij een evalua-tie hoog scoren: actie, snelheid en spektakel. Eenonvoorzien probleem bleek de wat starre houdingvan bepaalde leerkrachten. Ook voor deze mensen,al even onvertrouwd met toneel als hun leerlingen,was de nutsfunctie van een theatervoorstelling teverwaarlozen tegenover één lesuur theorie of be-roepspraktijk. Er is een grondige mentaliteitsveran-dering nodig. Zowel voor (sommige) leerkrachtenals voor (heel veel) leerlingen is de uitdaging ze telaten aanvoelen dat het nutteloze nuttig is. Dat dewaarde van theater -en andere kunsten- zich geluk-kig niet laat becijferen door schuifpassers, meetlat-ten of computerprogramma’s. De opdracht wordtdan: hoe kunnen we leerlingen léren kijken naartheater? Hoe kunnen we voorkomen dat theatersynoniem wordt van een paar vrije uurtjes, lekkergezellig chips knabbelend in het veilige duister vande schouwburg?»

Vermaak en plezierDaarmee belanden we bij een kloof die verder

reikt dan het onderwijs maar die tegelijkertijd doorhet onderwijs wordt versterkt: de sociale klasse vande leerlingen. Bij die determinerende factor kunnenwe ons echter niet zomaar neerleggen. Deelnemenaan cultuur gebeurt inderdaad meer in de midden-klasse en hogere sociale milieus maar ook daar blijfthet toch nog bijzonder weinig. Bovendien zettenjongeren in die milieus zich vaak nog sterker af tegende «artistieke» cultuur van hun ouders. Die vindenze traditioneel en burgerlijk. Daarmee smijten zezowel het kind als het badwater weg. Toch zetten dehedendaagse jongeren zich niet meer zo sterk nega-tief af tegen de volwassenen. Hun houding is veeleersceptisch tegenover alles wat de volwassenen hebbenvoortgebracht: het onderwijs, de ambtenarij, de po-litiek, het netwerk van culturele organisaties enz.

Hun eigen jongerencultuur (die ze zoals elke ge-neratie wel degelijk hebben) herkennen ze meestalniet in wat ouders en leerkrachten cultuur noemen.En vice versa. Nochtans heeft elke generatie eeneigen cultureel patroon dat soms een voortzetting isvan de traditionele cultuur maar er op andere domei-nen radicaal mee breekt. Zo zou de huidige generatie(in tegenstelling tot de vorige?) zich niet snel latenenthousiasmeren. Ze neemt een afstandelijke enafwachtende houding aan. Zo herkennen veel jon-geren zich niet in de principiële of politieke inhoudvan een aantal kunstuitingen. In hun wereld staanvermaak, ontspanning en zich samen amuserencentraal. Die kloof overbruggen is waarschijnlijk degrootste uitdaging. ■

8 KLASSE NR.51

Neem nu een slagerszoon met een brilletje. Inzijn boeken is Tom Lanoye vaak onverbiddelijkvoor zijn school en zijn leraars maar niet voor zijnnochtans andersdenkende leraar Anton van Wil-derode: «In het openbaar leven leek hij intoleranten eenzijdig en onverzettelijk, in de klas bleek hijhet tegendeel. Ik kon mij er niet toe brengen hemte haten. Zodat ik uiteindelijk als enige argumentvoor mijn verwarde bewondering aanvaardde: hetvuur van de literatuur. En dat hij van al mijnleraren de enige was die dat had weten over tebrengen.»

Wieduwtdekar?

Het hangt dikwijls vanéén of enkele leerkrach-ten af. Hebben de leer-lingen toevallig een geïn-

In «Het verkoolde alfabet» spuit Paul De Wispe-laere zijn gal over de school, maar hij maaktuitzondering voor drie leraren: «Het bewijst inieder geval dat zelfs in de goorste omgeving delevendige en dus opstandige, aparte persoonlijk-heid wonderen kan verrichten.»

RompslompVoor een geslaagde aanpak blijken twee zaken

van belang: de visie van de school (de plaats diekunst en cultuur krijgen in de opvoeding) én deconcrete houding van leerkrachten en directie. Alte vaak blijft de visie beperkt tot mooie woordenen botst het enthousiasme van de leerkracht metde starheid van collega’s, directie of structuren.WILLY VAN DEN BUSSCHE, Provinciaal Museum voorModerne Kunst Oostende: «Onderwijs schiet hoelanger hoe meer te kort in haar artistieke opvoe-ding. Het is zeer zeldzaam dat men met kinderen

en kunst bezig is. Als je ziet wat een rompslomphet soms is voor de geïnteresseerde leerkrachtenom toestemming te krijgen om naar het museumte komen... Voor jonge kinderen valt dat nog meemaar het secundair onderwijs lijkt wel herme-tisch afgesloten.»

Volgens de bekende AIVA-formule (Aandacht,Interesse, Verlangen, Actie) moeten jongeren eerstop de hoogte zijn van het aanbod en de mogelijk-heden. Van daaruit kunnen de school en de leer-kracht interesse wekken en motivatie proberenlos te weken. Pas daarna volgen de actie en con-

crete cultuurparticipatie. Al te dikwijls ligt denadruk alleen op het laatste element: de verplich-te actie om ergens naar toe te gaan of aan deel tenemen. De andere voorafgaandelijke stappen wordengewoon niet gezet. Daardoor is het geen logischproces meer maar louter een geforceerde, fysiekedaad. Ideaal zou zijn als de leerlingen die stappenzelf zetten, er sterk bij betrokken worden.

Boe-geroepSUZY GIELKENS, Dommelhof Neerpelt: «Je merktheel goed het verschil tussen leerlingen die goedvoorbereid en begeleid worden en anderen. Hetbeste resultaat haal je in het secundair onderwijseigenlijk als je de leerlingen vrijwillig naar eenavondvoorstelling kan krijgen. Soms arriveren zehier dan ook met busladingen vol (dat hangt echtaf van één of twee stimulerende leerkrachten)maar de impact en de betrokkenheid zijn dan veelgroter omdat er een engagement uitgaat van deleerlingen zelf.»WIM VAN PARIJS, Westrand Dilbeek: «Ik probeeralle leerlingen die op bezoek komen persoonlijkte ontvangen. Ze moeten het gevoel hebben dat zehier persoonlijk uitgenodigd en welkom zijn. Jemag ze nooit als groep behandelen want dan gaanze ook als groep reageren (collectief boe-geroep ofander storend gedrag). Als je hen op hun indivi-dualiteit aanspreekt, lukt het beter. Maar het staat

Soms duwen maar één of tweeleerkrachten de kar. Dat is niet

vol te houden.

spireerdedirecteur ofleerkrachtdan komt er cultuur inhuis. Soms zelfs heel veel.In het andere geval: pechgehad, vooral voor degrote meerderheiddie van huis uit ookal niet cultureel ver-wend wordt. Deeindtermen zullen eengrondige verandering be-tekenen. En de inspectiehoopt bij de doorlichtin-gen aan méér dan dehuidige 10␣ % van de se-cundaire scholen een vol-waardig label «cultuur-school» te kunnen toe-kennen.

KLASSE NR.51 9

of valt met de begeleiding door de leerkracht. Veelleraars voelen zich daar niet bekwaam voor, heb-ben zelf te weinig culturele bagage of missen demethodieken om kunstuitingen voor jongerenbespreekbaar te maken. Maar er zijn ook altijdenthousiastelingen die wél met de lesmappenwerken en heel veel uit hun leerlingen krijgen.»

Kaart en kompasDe meeste jongeren beschikken niet over de

codes om kunstuitingen te interpreteren. Daarligt juist de uitdaging voor het onderwijs: hun hetbrede landschap van kunst en cultuur tonen enhun kaart en kompas geven om er hun eigen wegin te vinden.

De educatieve diensten van grote musea ont-vangen elk jaar tienduizenden leerlingen voormuseumlessen, ateliers en zoektochten. Ze snij-den elk bezoek op maat van de groep, meestal metbehoorlijk succes.LEEN DE JONG, Koninklijk Museum voor SchoneKunsten Antwerpen: «Kijken is meer dan zien.Kijken is een denkproces dat verder moet leidendan het gebruikelijke ik vind het mooi, of ik vind hetlelijk. Goede begeleiding is dan ook een pogingom de mentaliteit van de jonge bezoekers te ver-anderen, openheid en verdraagzaamheid te kwe-ken voor het kunstwerk en de opinie van ande-ren.»GEERTRUI PAS, Museum voor Hedendaagse KunstAntwerpen: «Het plezier staat centraal. We willendat een bezoeker zin krijgt om zich nog meer metkunst te gaan bezighouden door hem het gevoel tegeven dat hij autonoom ook heel wat kan ontdek-ken, zonder het helpende handje van de gids.»

De tik van de belOok hier de vaststelling: sommige scholen ko-

men élk jaar, de meeste scholen gaan nooit naareen museum. Maar als Mozes niet naar de bergkomt, komt de berg naar Mozes. Tientallen orga-nisaties en kunstenaars zijn elke dag in de weermet projecten in de scholen zelf. Aan het vorigproject De Kunstbank namen 76.000 scholierendeel: een originele en goed begeleide kennisma-king met moderne kunst. Ook de inventieve ten-toonstellingen van Gerd Dierckx en RASA openenelk jaar voor duizenden jongeren een nieuwewereld. Sommige scholen zijn zelf uitgegroeid totheuse culturele centra. Het Sint-Jozefscollege inAarschot is zo’n school waar leerlingen en kunste-naars intensief en actief samenwerken voor dans,theater, poëzie, muziek, film en beeldende kun-sten.JOSÉE LEHON, leerkracht: «Natuurlijk is het een-voudiger om je als school te onthouden van ditsoort bedrijvigheden. Als iedereen met de laatstetik van de bel de school verlaat (en opgeruimdnetjes staat), dan beantwoordt de school maargedeeltelijk aan haar taak en ware functie vanontmoetingsplaats: een open huis met zicht op dewereld.»

Extra steunHet Departement Onderwijs ondersteunt met

DYNAMO 2 elk jaar honderden initiatieven. In decatalogus die elke school gratis krijgt staan meerdan 200 projecten, de helft daarvan is cultureel.En de interesse is enorm: meer dan 1000 scholendienden dit jaar een aanvraag voor subsidiëring

in. Drie keer zoveel dan vorig jaar. 400 scholenkregen ook effectief financiële steun voor eentotaal van acht miljoen frank.VERONIQUE ADRIAENS, Dynamo 2: «Vooral de zoge-heten open ruimte is zeer populair. Daar kunnende scholen hun eigen plannen in kwijt. En hetmag gezegd: er leeft zeer veel creativiteit in de

ER KOMT EENCULTUURCEL

Het Departement Onder-wijs wil er werk van ma-ken. Om de culturele wer-king op school te onder-steunen en te stimulerenkomt er heel binnenkort aleen speciale cultuurcel. Ietsvoor u?Er zullen alvast bekwamemensen worden aangetrok-ken die alles zullen coördine-ren en stimuleren wat opcultureel (en sportief!) vlakleeft.Onderwijsminister Luc Vanden Bossche heeft er zijn schou-ders onder gezet: «Sommi-ge scholen doen perfect dat-gene wat wij allen van eenschool verwachten: het zaadstrooien voor een boeiend,cultureel en kunstzinnig le-ven. Die aanpak zou moetenworden uitgedragen naar allescholen. Veel leerkrachtenkennen het culturele veldonvoldoende, zien er de va-riatie en de rijkdom nog nietvan in en kennen nog niet depedagogische mogelijkhedenom met culturele impulsente werken. Heel veel energiegaat verloren, eindigt in fias-co’s, of erger nog, in ont-moediging. Vooral dit laat-ste moeten we voorkomen.Geïnteresseerde leerkrachtenén potentieel geïnteresseer-de toekomstige leerkrachtenmoeten alle bijstand krijgen:inspiratie, informatie en bruik-bare werkmethodes.»Kandidaten voor deze (sport-en) cultuurcel worden verzochtnog even te wachten met sol-liciteren tot de precies afgeba-kende oproep in een volgendeKLASSE verschijnt.

scholen. Toch kennen veel leerkrach-ten de catalogus nog niet. Soms blijfthij gewoon ongeopend op het bureauvan de directie liggen. De financiëlesteun per project is misschien nietaltijd zo groot, dat varieert van 2000tot 200.000␣ fr. Maar meestal is dat net voldoendeals laatste duwtje om met een project uit te pak-ken.»

EindtermenEr wordt nu veel heil verwacht van de eindter-

men. Zullen scholen zich in de toekomst nog welkunnen onttrekken aan muzische vorming, kunst-en cultuurbeleving?ANDRÉ BLONDEEL, Dienst voor Onderwijsontwikke-ling: «In het basisonderwijs wordt de muzischevorming echt één van de vijf leergebieden naastwiskunde, taal, werkelijkheidsonderricht en li-chamelijke opvoeding. Alle leerlingen en leer-krachten zullen er dus volwaardig aandacht aanmoeten schenken. Niet alleen blokfluit spelen dusmaar bezig zijn met élk domein: beeld, media,beweging, muziek en dramatische expressie. Ermoet plaats zijn voor eigen kunstzinnige produk-tie maar ook voor beschouwing en verwondering.Ook in het secundair onderwijs zullen de eindter-men de kunst- en cultuurbeleving ondersteunen.De leerlingen moeten er creatief, kritisch, zelf-standig en sociaal mee kunnen omgaan. Van deleerkrachten wordt verwacht dat ze aansluiten bijde concrete leefwereld van de leerlingen en dedialoog aangaan om hun culturele blik geleidelijkaan te verruimen en te verdiepen. Het belangrijk-ste is de dialoog. We mogen leerlingen niet dood-slaan met kunstprodukten. Het spontane, het een-voudige is al een heel goed uitgangspunt. Leraarsmoeten het kunnen maar vooral durven aanbren-gen. En dan gaat er dikwijls een wéreld open voorhen en voor de leerlingen.»

InspectieDe inspectie gaat bij elke doorlichting na wat

de school doet aan culturele vorming. In het pasgepubliceerde algemeen doorlichtingsverslag le-zen we dat «culturele vorming op school essen-tieel is. Ze kan niet worden overgelaten aan detoevallige inspiratie van individuele leerkrachtenmaar wordt best doelgericht en systematisch uit-gebouwd voor de hele school. Dat kan maar als ereen cultureel schoolbeleid is waaraan directie,leerkrachten en leerlingen samen werken.»

Van de 65 secundaire scholen die vorig school-jaar werden doorgelicht verdient volgens de in-spectie 10␣ % het volwaardig label «cultuurschool»(met een echte vakoverschrijdende visie en aan-pak). In 10␣ % van de scholen «krijgt geen enkelecultuurcomponent noemenswaardige aandacht».De rest ligt daartussen, vaak met heel waardevolleinitiatieven die steunen op bewonderenswaardigeenergie van enkele leerkrachten maar die zeldenworden gedragen door de hele schoolgemeen-schap. Waarop wacht die? ■

Kaart en kompas

voor elke leerling.

10 KLASSE NR.51

Het wiel is al uitgevonden. Aldraait het overal anders.

Soms vierkant, soms soepel.

aan een tentoonstelling; integratie van kunst-zinnige vorming in verschillende afdelingen;geïntegreerde poëzieprojecten; BPT-uren als cul-tuurverantwoordelijke; integratie van ASO enBuSO; de mogelijkheden van een schoolblad;muziekles tijdens de middagpauze; scholen diesamen een theaterproject uitwerken; zang, fo-tografie, graffiti, pop-art, video...

In Hasselt wisselen we o.a. ervaringen uitover sponsorwerving; vrijgestelde kunstbezoe-ken; wat kan de school leveren aan de culturelewereld; kunst voor kleuters; totaalspektakelsmet alle afdelingen; toneel met BLO; multicul-tureel werk; een kunstveertiendaagse; de regio-nele cultuurfunctie van een school; een school-koor; actief werken met de opera; BPT-uren alscultuurverantwoordelijke; integratie van kunst-zinnige vorming in de lerarenopleiding; schil-dertechnieken; filmopvoeding; land art-integratie,poëzie, pop-art, beeldende kunst...

Elke studiedag begint om 9 u. en eindigtrond 16 u. In die tijd kunt u minstens aan vierverschillende uitwinkels deelnemen. Wie debon op deze pagina opstuurt, krijgt een gede-tailleerd programma waarop hij de activiteitenkan aankruisen die hij zeker wil bezoeken.Er is afgesproken met de inrichtende mach-ten dat leerkrachten die de studiedag willenbijwonen daarvoor vrijstelling van dienst kunnenkrijgen.

30 uitwinkelsIn twee grote culturele centra lopen tijdens

twee studiedagen telkens 15 verschillende work-shops of uitwinkels. Daarin stellen verschil-lende scholen telkens voor hoe ze de uitdagingbij hen concreet hebben aangepakt: wat warende problemen, hoe hebben ze die opgelost,welke werkvormen hebben ze ontdekt, waarkwam het geld vandaan, hoe hebben ze even-tuele weerstanden bij directie en collega’s aan-gepakt, hoe werden organisatorische moeilijk-heden opgelost, wat zijn de sterke en zwakkekanten van het gebeuren, wat hebben de school,de leerlingen en de leerkrachten eraan enz. Deleerkrachten wisselen ervaringen uit en gaande discussie niet uit de weg. Het gaat telkensom kunst- en cultuurprojecten die geleidelijkgegroeid zijn, los van lesroosters en leerpro-gramma’s en die door volgehouden inspan-ning uitgroeiden tot belangrijke schoolprojec-ten. Wie inschrijft voor de studiedagen kaneen persoonlijke keuze maken tussen verschil-lende concrete ervaringen.

In Aalst zijn dat o.a. kunstbeschouwing metkinderen; hoe werk je net-, vak- en niveau-overschrijdend; kunstenaars op school; een zes-jarenplan voor kunst; hoe speel je in op regio-nale kunstevenementen; actuele onderwerpenkunstzinnig verwerken; multiculturele projec-ten; hoe werken kunstenaars en leerlingen zelf

Het wieluitvinden

Hoe speelt de ene schoolhet wel klaar en komtcultuur niet van de grondin de andere? Er broedtveel creativiteit inde Vlaamse scholenmaar dikwijls kruipter nog veel energie intelkens opnieuw het wielzelf te moeten uitvinden.Daarom organiseert hetDepartement Onderwijseind februari de cultuur-week CANON voor leer-krachten (van elk net envan elk niveau): ervarin-gen uitwisselen, ideeënopdoen en concrete op-lossingen voorstellen. Zo’n3000 leraars kunnen eraan deelnemen.

Er staan drie grote activiteiten op het pro-gramma: twee actieve studiedagen (22 en 23februari in Aalst en Hasselt) en één mee-beleef-dag voor opera, theater, media, beeldende kunst,literatuur en film (25 februari in Brussel, Genten Antwerpen).

Het initiatief is grondig voorbereid samen metde verschillende netten, de inspectie, tientallenscholen en culturele organisaties. Het is niet debedoeling afgewerkte produkten te tonen, eenmarkt te organiseren of dure woorden te lance-ren achter een spreekgestoelte. Zoals u op devorige bladzijden kunt lezen, lééft er veel maargapen er tegelijk ook diepe kloven. Die willen wesamen overbruggen tot lering en vermaak vanelkaar. Zo kunnen we de praktische problemenoplossen die droom en daad scheiden.

KLASSE NR.51 11

Solo-slimCHRISTEL OP DE BEECK, initiatiefneemster: «Degrote kloven en barrières zijn overal dezelfde.Toch slagen heel wat scholen erin echt knappedingen uit de grond te stampen. Vooral uit hunervaringen kunnen anderen leren. Daarom ditinitiatief voor leerkrachten over alle netten,vakken en niveaus heen met bovendien zowatalle mogelijke kunstvormen. Daarmee tonenwe wat er aan creativiteit leeft in ons onderwijsen proberen we tegelijk andere scholen te on-dersteunen en te stimuleren om mee op de karte springen.»

Welk soort getuigenissen kunnen we ver-wachten? Een vooruitblik.WILLY VERMEIRE, directeur basisschool: «Bij onskeken ook velen op toen we een heel jaarprojectvoorstelden rond kunst. Lijkt er iets onwerke-lijker dan dat? Maar toen we een maal de kun-stenaars op school hadden gehaald kwam erheel veel los. De kleuterleidsters inventariseer-den de aangeboden technieken en ontdektennieuwe wegen. De oudere kinderen exposeer-den zowaar in een echte kunstgalerij in debuurt. De bindende figuur was Piet Mondriaanen dat sprak bijzonder aan. Heel veel dingenbegonnen ineens kunstig te verlopen.»

Hans Schmidt heeft als leerkracht al heel watkindermusicals geschreven. Ook hij zal in éénvan de uitwinkels zijn ervaring toelichten: «Hetzal mij wel vergaan zijn zoals zovelen in hetonderwijs. Over-enthousiast, keihard werken,noodgedwongen vaak helemaal alleen, elk jaareen nog groter project en dan plots de totalebreak-down. Ik ben er gewoon onder door ge-gaan. Achteraf moet je dan toegeven dat je hetaanvankelijk gedaan hebt voor jezelf en voorhet succes. Pedagogisch bleef daar weinig vanhangen. Nu proberen we te vertrekken vanuiteen pedagogische motivatie, samen met alleleerlingen en leerkrachten. Zo’n groepsgebeu-ren is veel zinvoller dan een solo-slim. Wat wenu doen is veel meer dan alleen maar eenreclamebord voor de school. Er ontstaat eenechte kruisbestuiving. Het is niet langer leukomdat het succes heeft maar omdat we ersamen iets aan hebben. Over die veranderingwil ik graag met andere leerkrachten praten,ja.»

Van tv tot operaOp zaterdag 25 februari kunnen nog eens

meer dan duizend leerkrachten (tussen 14 u. en17 u.) gratis kennis maken met de educatievemogelijkheden van zes verschillende kunstvor-men: opera, theater, media, beeldende kunst,literatuur en film. U wordt ontvangen met eenreceptie, maakt kennis met een pedagogischeaanpak van de betrokken kunstvorm, kunt daaroverdiscussiëren én u krijgt een volwaardige voor-stelling van een kunstprodukt. Het programmaen de inschrijvingsbon voor dit evenement vindtu op p. 16. Per initiatief krijgen 200 geïnteres-seerden een persoonlijke uitnodiging.PIET CONVENTS, organisator van de cultuurweek:«De uitwisselingen op de studiedagen zijn éénzaak, een actieve kennismaking met een eigen-tijds cultuuraanbod is een andere. We hebbendaarvoor zeer uiteenlopende kunstvormen sa-mengebracht. Daardoor kunnen de deelnemers

UW REACTIEBreng het Departement On-derwijs op de hoogte vanwat u op school op cultureelvlak onderneemt. Dat hoe-ven niet altijd grootschaligeprojecten te zijn en aan pro-motionele pep-talk heeft nie-mand iets. Gewoon een kor-te inspirerende voorstelling,ook over de problemen die ueventueel ondervindt, het vallenén opstaan, het effect bij deleerlingen, raadgevingen voorandere scholen en collega’s...De nieuwe cultuurcel weetdan meteen waar te begin-nen.Wie zijn bevindingen opstuurtvóór 30 januari maakt kansop één van de zes kunstwer-ken in keramiek of de tienboeken die we daarvoor heb-ben verzameld.Het adres: CANON (Cultuurop school) - Christel Op deBeeck - RAC - Arcadengebouw- BLOK F - 6de verdieping -1010 Brussel.

hun culturele horizon verruimen en tegelijkkennis maken met een mogelijke pedagogischeaanpak. De kunstvormen tonen zichzelf en gaande confrontatie aan met de leerkrachten.»

BrochureU kunt niet naar één van de activiteiten

komen maar u bent wel geïnteresseerd in hetaanbod? Dan kunt u met de bon op deze paginade gratis brochure aanvragen. Daarin vindt ueen overzicht van de 30 ervaringen in de uit-winkels en een extra bijvoegsel met de contact-adressen en het aanbod van een zestigtal orga-nisaties die actief zijn rond cultuur op school enu bij de ontwikkeling van eigen initiatievenkunnen bijstaan. ■

• Het beeldend werk dat dit VIZIER illustreert (p. 1,6, 8, 10, 15, 36) is van de jonge kunstenaar KoenVanmechelen - Broekkantstraat 21 - 3670 Meeu-wen - + 011-79 39 24.• Het dossier steunt vooral op twee recente FEVECC-schriften: «Kunst- of vliegwerk» (Koen Kwanten) en«De kunst van het onderwijzen van de kunst» -FEVECC - Federatie van Vlaamse Culturele Centra- Bondgenotenstraat 52 - 1190 Vorst - + 02-347 2759.• De Onderwijskrant (+ 016-56 93 46) publiceerdein september 1994 een themanummer over «Kind en(beeldende) kunst». Voor 130␣ fr. krijgt u een exem-plaar daarvan thuis. (Rek. 001-0965165-91 van On-derwijskrant, Betekom. Vermelding «Kunstnummer»).• Het tijdschrift Schokla (School- en klassepraktijk)brengt in het voorjaar een themanummer «Kunst enOnderwijs?». Info en bestelling via Uitg. J. Van In,Grote Markt 39, 2500 Lier - + 03-480 55 11.• De Koning Boudewijnstichting publiceerde eenbijzonder verhelderende studie «Verkennende kijkop jeugdcultuur» (maart ’93). U vindt daarvan eenuitgebreide samenvatting in KLASSE 37, september’93. Maar u kunt zolang de voorraad strekt ook eengratis exemplaar van de studie bestellen bij de Ko-ning Boudewijnstichting - Brederodestraat 21 - 1000Brussel - + 02-511 18 40.

CANONJA, VOOR CULTUUR

M Ik ontvang graag een persoonlijke uitnodiging voor de studiedag

M in Aalst op woensdag 22 februari (van 9 u. tot 16 u.)

M in Hasselt op donderdag 23 februari (van 9 u.tot 16 u.)

M Ik kan niet komen maar ontvang wel graag de gratis brochure.

Naam: .....................................................................................................

Functie: • directie / leerkracht / ...............................................................

• basisonderwijs / secundair onderwijs / hoger onderwijs / ............

Adres: ......................................................................................................

...............................................................................................................

Naam en adres van de instelling: ...............................................................

...............................................................................................................

Zo snel mogelijk (zéker vóór 23 januari) terugsturen naar CANON - Christel Op deBeeck - RAC - Arcadengebouw - Blok F - 6de verdieping - 1010 Brussel.

12 KLASSE NR.51

De mensen buiten het onderwijs, demaatschappij zeg maar, vonden de taal vande eindtermen moeilijk. Dat hinderde dedeelname aan het debat. Uit de gespreks-avonden van de Infocel Eindtermen bleeknochtans een behoefte aan permanenteinformatie en inspraak. Daar de voorken-nis van de ouderverenigingen vaak mini-maal was moesten de eindtermen vooralobjectief geduid worden. Aan het eindevan elke infoavond was iedereen bereidtot een bezinning en bespreking.

Er is een grote waardering voor devakoverschrijdende eindtermen (socialevaardigheden, leren leren, gezondheids-en milieu-educatie, opvoeding tot burger-zin). Voor de maatschappij vervullen zedrie functies: ze maken van de secundaire

school minder een vakkenschool; ze slaan de brugtussen school en de maatschappij; ze zijn een ant-woord op belangrijke vormingsbehoeften. De maat-schappij waardeert vooral dat de eindtermen eenharmonische vorming benadrukken zonder de ken-nisoverdracht te verwaarlozen.

Het onderwijsveld had vooral oog voor de proble-men bij de invoering en het vakconcept. Zo vragenleerkrachten zich af of ze de vakoverschrijdendeeindtermen wel kunnen waarmaken. Doelmatigeondersteuning zal nodig zijn, vinden ze.

men zullen alleen de essentiële eindtermen overblij-ven. Dat zal voor aardrijkskunde makkelijker zijndan voor wiskunde. Ook de netten zullen in detoekomstige leerplannen moeten inbinden. Er magin de plaats van een centralisme van de overheid geencentralisme van de netten komen.

TijdlijnHet voorstel eindtermen geschiedenis zorgde

voor veel beroering. Daarom consulteerde de Dienstvoor Onderwijsontwikkeling (DVO) hooglerarenom een nieuw concept uit te werken. In plaats van deopgelegde dertien perioden blijft weliswaar de tijd-lijn als contextueel middel bewaard, maar mogen descholen nu twee perioden naar keuze grondigeruitwerken. De leerlingen moeten dus wel nog eenglobaal overzicht krijgen en bepaalde historischegebeurtenissen op de tijdlijn kunnen situeren.

De eindtermen volgen ook een tijdlijn. De DVOstelt eerst een voorstel op. De reacties van het maat-schappelijk debat worden dan samen met het aange-paste DVO-voorstel ter advies aan de Vlaamse On-derwijsraad (VLOR) voorgelegd. Op zijn beurt brengtde VLOR nadien eensluidend advies uit aan deonderwijsminister en de Vlaamse regering. De Vlaamseregering, bij monde van de minister van onderwijs,kan het advies in zijn geheel ofwel niet opvolgenofwel ermee instemmen. In dit geval legt hij het tergoedkeuring voor in de Vlaamse regering die het alsbesluit voorlegt aan de Vlaamse Raad. Uiteindelijkzal de Vlaamse Raad dan de eindtermen (met even-

GROTE INTERESSEEr kwamen 4000 vragen voor informatiemateri-aal over de eindtermen secundair onderwijs.Voor de «maatschappij» gaf de Infocel 16 infoses-sies voor in totaal 640 aanwezigen; er werden109 zelf georganiseerde enquêtes binnenge-stuurd; 30 verenigingen stuurden een brief en erverschenen 156 artikels in de pers. In het «onder-wijsveld» reageerden 18␣ % (182) van alle SO-scholen. De DVO verzorgde 64 studiesessies voorin totaal 2500 aanwezigen. De PMS-centra stuur-den 2 schriftelijke reacties en in pedagogische envaktijdschriften verschenen 120 bijdragen overde eindtermen secundair onderwijs.

tuele amendementen) goedkeuren. Voor de invoe-ring is nog geen datum vastgelegd. De ministerhoopt dat de Vlaamse regering nog voor het zomer-reces de eindtermen afhandelt en een ontwerp-decreet kan voorleggen aan de Raad. ■

Het syntheserapport van het maatschappelijk debat overde eindtermen eerste graad SO kunt u bekomen dooroverschrijving van 500␣ fr. op rekeningnummer 091-2203006-68 van MNST Vlaamse Gemeenschap, VMO - VerkoopPublikaties - 1010 Brussel met vermelding van het referen-tienummer 164.1. Hoewel het debat afgesloten is blijft hetDepartement Onderwijs voor informatie ter beschikking -Infocel Eindtermen - postbus 920 - 1000 Brussel - + 02-219 18 00 - fax 02-219 77 73

D E B A T

Het maatschappelijk de-bat over de voorstellen

niet altijdeven sereen verliep. Datkomt misschien wel dooreen gebrek aan echte de-batcultuur in onze ge-meenschap. Maar oefe-ning baart kunst. Hetdebat leert ons dat slechtseen minderheid funda-mentele bezwaren heeftals de overheid eindter-men oplegt. Toch moe-ten de voorstellen vande Dienst voor Onderwijs-ontwikkeling (DVO) bij-geschaafd worden. Vooralde eindtermen voor ge-schiedenis vallen onderde gom.

Gomtijd vooreindtermen

van deeindtermeneerste graadsecundaironderwijs was boeienden positief, hoewel het

InbindenDe meeste reacties van het onderwijsveld slaan

op het vakconcept. De voorstellen voor aardrijks-kunde, biologie en technologische opvoeding Bworden vrij gunstig onthaald. Het concept lichame-lijke opvoeding scoort goed maar de pedagogischeaanbeveling tot coëducatie lokt veel negatieve reac-ties uit. Voor alle duidelijkheid, de beslissing totgemengde gymles en sportactiviteiten wordt aan deinrichtende machten overgelaten. De meeste res-pondenten delen de visie op muzikale en plastischeopvoeding maar ze waarschuwen wel voor een teverre integratie van beide vakken. De nadruk opcommunicatie in Nederlands en de moderne vreemdetalen wordt als positief ervaren al werd vaak gestelddat kunnen niet zonder kennen gaat. Bij het projectalgemene vakken zijn er niet zozeer vragen bij hetconcept van remediëring dan wel vragen bij deinvoering ervan. Het onderwijsveld herkent zichonvoldoende in het concept van technologischeopvoeding A. Bij het wiskundeconcept waarschuwthet onderwijsveld voor het gevaar dat de balans testerk zou kunnen overhellen van de zuivere naar delouter toepasbare wiskunde. Men pleit wel voor eenbehandeling van de verzamelingenleer als didacti-sche werkvorm.

Heel wat opmerkingen over de omvang van deeindtermen zijn terug te brengen tot de vraag of hetniet beter is een aantal eindtermen te schrappen omzo meer tijd vrij te maken voor diepgang. Dit geldttrouwens voor bijna alle voorstellen. Na het bijgom-

KLASSE NR.51 13

De reglementering voorleerkrachten bij afwezig-heid wegens ziekte is vanafdeze maand aangepast.

• Woon- én verblijfplaats vermelden. Er is vastge-steld dat zieke personeelsleden niet altijd in hunwoonplaats verblijven. Dat is ook niet verplicht. Eenalleenstaande trekt bijvoorbeeld tijdelijk in bij zijnouders of familieleden. Daardoor blijft de uitnodi-ging om zich voor controle aan te bieden vaakongelezen in de brievenbus liggen. Maar intussenbeschouwt PLUS MC deze persoon als iemand diezich onttrekt aan de controle. Om dit misverstandop te vangen vermeldt de leerkracht, bij afwezigheidwegens ziekte van méér dan één dag waar hij tijdenszijn afwezigheid verblijft (op het afwezigheidsattesten op het medisch attest). De ééndagszieke deelt zijnverblijfplaats mee aan de directie.• Beschikbaar blijven. Een ziek personeelslid (ookde ééndagszieke) kan zijn woon- of verblijfplaatstijdens de eerste 24 uren van de afwezigheid enkelverlaten om gerechtvaardigde medische redenen.

Koortsonder

controleDie moet het betrokken personeelslid kunnen bewij-zen als erom gevraagd wordt. Stel dat men naar hetspreekuur van de huisarts gaat dan is het afgeleverdegetuigschrift voor verstrekte hulp een bewijsstuk. Alsmen dringend naar de apotheek moet is het kasbon-netje daarvan het bewijs. Wie de deur uitgaat neemtdus het best zijn voorzorgen. De AGD paste dezebeschikbaarheidsregel vroeger trouwens ook al toe.• In het buitenland uitzieken. Wie in het buitenlandvan zijn ziekte wil herstellen moet vooraf zelf eencontrole-onderzoek aanvragen. PLUS MC zal enkelcontroleren of de afwezigheid wegens ziekte ge-rechtvaardigd is en zal zich niet uitspreken over detoestemming al of niet naar het buitenland te mogengaan. Er zal gecontroleerd worden of deze regel desystematische verlenging van het ziekteverlof vanuithet buitenland tot gevolg heeft. Wie tijdens zijnziekteverlof slechts voor één dag naar het buitenlandwenst te vertrekken, moet geen controle aanvragen.Wie tijdens de schoolvakanties ziek is evenmin.• Eéndagszieken krijgen meer controle. Voor eenafwezigheid van één dag wegens ziekte is nog altijdgeen medisch attest nodig. Toch kan de directiemeteen een controle aanvragen. Als de controle-artsoordeelt dat de afwezigheid niet gerechtvaardigd isbeslist hij dat het betrokken personeelslid op staan-de voet het werk moet hervatten. Men kan dusdezelfde dag nog weer naar school gestuurd worden.Eéndagszieken vóór en na schoolvakanties zullendaarbij bijzondere aandacht krijgen.• PLUS MC krijgt initiatiefrecht. Vorig schooljaarwerden vier van de vijf controles door de werksta-tions aangevraagd. Schooldirecties hebben het blijk-baar moeilijk om hun zieke personeelsleden aancontrole te onderwerpen. Daarom heeft de controle-firma voortaan het recht op eigen initiatief eencontrole-arts te sturen. De controlefirma zal dat nietwillekeurig doen maar zal aan de hand van criteriaoordelen of controle vereist is. De belangrijkste

criteria zijn: de diagnose volgens het medisch attest,de duur van de afwezigheid en de historiek van deziekteperiodes. Het eerste criterium vermijdt datkankerpatiënten, terminale zieken en al wie in eenziekenhuis is opgenomen of wie zich zeker niet kanverplaatsen een onnodige controle krijgt. Ten twee-de gaat men na of de duur van de afwezigheid welovereenstemt met de diagnose. Wie voor een griepjeveertien dagen krijgt riskeert controle. Ten derdegaat men de ziektehistoriek na. Wie bijvoorbeeldelke maand systematisch drie dagen wegens ziekteafwezig blijft, kan controle verwachten.• Een ziek personeelslid wordt in bescherminggenomen. Sommige controle-artsen houden zichniet strikt aan de procedure. Hoe zit die in elkaar? Alseen controle-arts oordeelt dat een afwezigheid we-gens ziekte niet gerechtvaardigd is moet hij eerst metde behandelende arts overleggen eer hij een defini-tief oordeel meedeelt aan het personeelslid. Als debehandelende huisarts akkoord gaat met de diag-nose van de controle-arts wordt het betrokken per-soneelslid verplicht de eerstvolgende werkdag weerzijn boekentas te vullen. Dit akkoord wordt nadienbevestigd in een aangetekende brief. Dat moet élkekeer opnieuw gebeuren. Zelfs als het personeelslidna een vervroegde hervatting onmiddellijk weerziek wordt en van de behandelende arts een nieuwziekteattest krijgt, mag de controle-arts niet doenalsof er voor hem niets is veranderd, ook al kwam hijde dag voordien al langs. Hij moet de nieuwe contro-le effectief uitvoeren en bijgevolg opnieuw met debehandelende arts contact opnemen.

Wat liep er het afgelopen schooljaar soms mis?De controle-arts vergat overleg te plegen met debehandelende huisarts. Nu is in de reglementeringopgenomen dat er geen definitieve beslissing is zo-lang er geen overleg is geweest, m.a.w. bij gebrek aanoverleg blokkeert de controleprocedure en is hetbetrokken personeelslid verder met ziekteverlof. ■

De nieuwe reglementen staan uitvoerig beschreven in eenomzendbrief. Nieuwe formulieren (ziekte- en afwezig-heidsattesten) krijgt u op school.

De controle op zieke leraars wordt bijgestuurd.

Een evaluatievan het sys-teem had uit-gewezen dat er bijstu-ringen nodig waren, voorde personeelsleden én voor

Z I E K T E de contro-lefirma. De controle-art-sen van de firma PLUSMC moeten strikt volgensde vastgelegde procedu-re werken, zoniet wordtde controleprocedure ge-blokkeerd. Een ziek per-soneelslid krijgt dus meerbescherming. Anderzijdskunnen ééndagsziekenbeter echt koorts makenwant voortaan kan decontrole-arts hen diezelfdedag weer naar school stu-ren. De belangrijkste nieu-wigheden.

14 KLASSE NR.51

J O U R N A A L

Regenten. Regentaatstudenten tekenenbezwaar aan tegen het nieuwe hervor-mingsvoorstel voor de lerarenopleiding.Ze gaan niet akkoord met een onder-wijsbevoegdheid van drie vakken in deeerste graad van het secundair onder-wijs en bijkomend een vak uit hun ba-siscluster in de tweede graad of onder-wijsbevoegdheid voor twee vakken inde tweede en derde graad van het BSO.De studenten willen een 2/2-systeemi.p.v. een 3/1-systeem, namelijk tweevakken in de eerste graad én ook tweevakken in de tweede graad. Onderhan-

delingen met hetonderwijsveld ver-

anderden weinig aan het voorgestelde3/1-systeem. Maar de technische regent-aten bleven wel behouden. Ook voormuzikale en plastische opvoeding kwameen compromis uit te bus. Vandaag heb-ben regenten lesbevoegdheid voor drievakken in de eerste én de tweede graadASO en TSO en overal in het BSO enBuSO. Wordt vervolgd.

Gemengd. Voorlopig komt er geen ver-plichting het secundair onderwijs ge-mengd te maken. Deze bepaling is uithet onderwijsdecreet VI genomen. Eris namelijk twijfel of die verplichtingniet indruist tegen de grondwettelijkevrijheid van onderwijs. Bij de bespre-king in de Commissie Onderwijs vande Vlaamse Raad werd een amende-ment ingediend dat zegt niet tegengemengd onderwijs te zijn maar weltegen de verplichte invoering ervan.Nu moet de Vlaamse Onderwijsraad(VLOR) eerst een advies geven overhet verplicht gemengd maken van alleonderwijsniveaus, dus ook het basis-onderwijs. De meeste lagere scholenzijn weliswaar gemengd maar eenwettelijke verplichting be-staat nog niet.

Goede kunst. De opleidin-gen kunstwetenschappen inVlaanderen en Nederlandhebben over het algemeeneen hoog academisch ni-veau. De programma’s zijngoed opgebouwd. Wel zouin de Nederlandse opleidin-gen wat meer aandachtmogen gaan naar cultuur-filosofische en cultuur-his-torische vakken. En hoeweldeze vakken in Vlaanderenvoldoende aan bod komensluiten ze te weinig aan bijhet hoofdvak. Voorts doende Vlaamse studenten overhet algemeen minder langover hun studie dan hunNederlandse collega’s Datzijn enkele conclusies vande visitatiecommissie kunst-wetenschappen.

Inschrijvingsgeld. Universiteiten mo-gen het inschrijvingsgeld voor voort-gezette opleidingen (opleidingen nade licenties) niet volledig vrij bepalen.Dat mag alleen voor maximaal de helftvan de voortgezette opleidingen die eenuniversiteit aanbiedt. Dat staat in eenamendement bij onderwijsdecreet VI.

Visum. Kinderen van migranten heb-ben voortaan geen visum meer nodigom mee op schoolreis te gaan. Dat zijnde Europese ministers van binnenland-se zaken en justitie overeengekomen.Het gaat om kinderen van onderdanenafkomstig uit niet-EU-staten maar diein een Europese-lidstaat verblijven. Dezekinderen hebben voor een schooluit-stap naar een andere EU-lidstaat geenvisum meer nodig. Het volstaat dat debegeleidende leerkracht een lijst bij zichheeft van alle kinderen, waarop ookdeze vreemde kinderen vermeld staan.Vooral Duitsland heeft op deze regelingaangedrongen. In het verleden werdennamelijk Turkse kinderen van een Duit-se school aan de grens tegengehoudenomdat zij geen visum hadden.

Examen. De centrale examencommis-sie heeft een groeiend cliënteel. Vorigjaar waren er 1809 kandidaten. Vijfjaar geleden boden er zich maar 500aan. De meeste kandidaten of 983 kwa-men voor het diploma algemeen se-cundair onderwijs, tegenover 438 voorhet beroepsdiploma, 41 voor de kunst-afdeling en 347 voor het diploma vanhet technisch onderwijs. Er waren 1.011mannelijke en 798 vrouwelijke kandi-daten. De gemiddelde leeftijd daaltgestaag. De grootste groep wordt ge-vormd door niet-leerplichtigen tussen18 en 30 jaar.

Numerus clausus. De federale minis-ter van sociale zaken lanceert in hetvoorjaar samen met de Vlaamse on-derwijsminister en zijn Franstalige col-lega’s een ontradingscampagne voorde geneeskundestudie. Het motto luidt7 jaar studie, daar sta je toch even bij stil.Er verschijnt een brochure voor de PMS-centra, scholen en ouders. Een anderewordt verspreid onder de laatstejaarsin het secundair onderwijs. Omdat eennumerus clausus politiek niet haal-baar zou zijn, is overgeschakeld naarontrading. In 1993 telde ons land 36.821artsen of 343 per 100.000 inwoners.Hiermee overtreft België ruimschootsde buurlanden.

Samen. De twaalf Oostvlaamse hoge-scholen van het stedelijk en gemeen-schapsonderwijs fusioneren en gaanvanaf 1 september 1995 samen onderde naam van Vlaamse Autonome Hoge-school Oost-Vlaanderen.

Zuid-Afrika. De Taalunie trekt de ko-mende drie jaar 24 miljoen frank uitom het Nederlands in Zuid-Afrika tebevorderen. Over de precieze beste-ding van het geld wordt overleg ge-voerd met de universiteiten, de Zuid-afrikaanse regering en de in 1992 op-gerichte Suider-Afrikaanse Vereniging virNeerlandistiek. De steun is onder meerbestemd voor uitwisselingsprogram-ma’s voor studenten en docenten, deoprichting van een vaktijdschrift voorZuidafrikaanse neerlandici en de uit-breiding van een universiteitsbiblio-theek.

HOBU in de enveloppe. De ingrijpendeherstructurering van het hoger onder-wijs buiten de universiteit omvat een

Socrates gebuisd. Vanaf het volgend academiejaar zou Socra-tes onder meer de Europese onderwijsprogramma’s Erasmusen Lingua voor het secundair, het hoger en het academischonderwijs vervangen. Maar de ministerraad keurde het pro-gramma voorlopig niet goed. In het ontwerp van dit nieuwcommunautair programma ging voor het eerst ook aandachtnaar het basisonderwijs. Het Leonardo da Vinci-programmakomt daarentegen volgend academiejaar wel uit de EU-kast.Dit programma concentreert zich op de beroepsopleiding.

deregulering. Dit betekentdat de inrichtende machtenen de hogeschoolbesturenmeer kunnen budgetteren.In de globale financiële en-veloppe zitten zowel perso-neels- als werkingskosten. Opbasis van deze eveloppe be-palen de hogescholen hunpersoneelsformatie en voe-ren ze een eigen personeels-beleid. Om hun personeels-leden te herwaarderen kun-nen ze bijvoorbeeld promo-tiekansen scheppen, vlakkeloopbanen doorbreken, in-teressante taakinhoudencreëren en voorzien in eenextra verloning. Een mini-male regelgeving voor wer-ving, benoeming, lonen,ambten, diplomavereistenenz. blijft nog altijd centraalgeregeld. Autonomie magimmers geen willekeurbetekenen.■

IDEE

DUIZEND LEERKRACHTENDE KUNSTWERELD INEr leeft zoveel in de eigentijdse kunstwe-reld dat niemand het nog kan volgen,ook leerkrachten niet. Daarom nodigenwe op zaterdag 25 februari meer danduizend leerkrachten uit om gratis ken-nis te maken met de educatieve moge-lijkheden van zes uiteenlopende kunst-vormen voor jongeren: opera, theater,media, beeldende kunst, literatuur enfilm. Stuur de bon op p. 16 meteen op.Een kunstje!

16 KLASSE NR.51 a = algemeen, b = basisonderwijs, s = secundair en hoger onderwijs

NAAR DE KUNST aMeer dan duizend leerkrachten kunnen op za-terdag 25 februari (14 u. - 17 u.) gratis kennismaken met de pedagogische mogelijkhedenvan een bepaalde kunstvorm. Stuur meteen debon in. U wordt ontvangen met een receptie, ukrijgt een toelichting bij de educatieve aanpakvan de kunstvorm, u kunt in discussie gaan metde organisatoren én u krijgt een volledig kunst-produkt te zien. Kies maar uit.• Opera. Cosí fan tutt’ in De Munt (Brussel).Jonge professionele artiesten tonen een vol-waardige studioproduktie. De Munt heeft daarvoorintens samengewerkt met verschillende scho-len (design, kostuums, grafiek enz.). De voor-stelling is bedoeld voor een jong publiek vanalle leeftijden en loopt nog voor schoolgroepentot eind maart (150␣ fr. per leerling). Er is ookeen tentoonstelling over de inbreng van descholieren aan deze produktie.Educatieve Dienst van De Munt - Leopoldstraat 4 -1000 Brussel - + 02-217 72 89 (dinsdag tot vrijdagtussen 15 u. en 18 u.)

• Theater. Het Speelteater stelt zijnaanpak voor en speelt de voorstel-ling Mijnheer Bach! Mijnheer Bach!(voor iederéén vanaf 5 jaar). Eenverrassende tekst en muziek volvariaties van Bach, gecomponeerdvoor een graaf die niet kan slapen.Speelteater - De Kopergietery - Bleke-rijstraat 50 - 9000 Gent - + 09-22510 78• Media. Culturele geletterdheid ennieuwe media (Gent).Wat gebeurt er als een telefoon-lijn leraar en leerling verbindt methet internet? Wat gebeurt er met(school)boeken en de bibliotheek?CD-I, hypermedia, computers enelektronische boeken... Prof. Soe-taert (+ 09-264 35 49) klikt in opde klas en de school van de toe-komst.Afspraak in de grote aula van de RUG- Voldersstraat 9 - 9000 Gent• Beeldende Kunst. De musealedriehoek (Antwerpen).U maakt kennis met de aanpak,het aanbod, de ateliers en de peda-gogische initiatieven van het Ko-ninklijk Museum voor Schone Kun-sten (+ 03-238 78 09), het Mu-seum voor Fotografie (+ 03-216 2211) en het Museum voor Heden-daagse Kunst (+ 03-238 59 60).Verzamelen in het Koninklijk Instituutvoor Schone Kunsten - Plaatsnijders-straat 2 - 2000 Antwerpen• Literatuur. Jeugdliteratuur (Af-spraak in de Fabiolazaal van hetProvinciaal Veiligheidsinstituut -Jezusstraat 28 - 2000 Antwerpen)Het Nationaal Centrum voor Jeugd-literatuur maakt u wegwijs. Er isuitleg over de Jeugdboekenweek,Veel Liefs (een literaire avond voortieners) en u wordt (in avant-pre-mière) rondgeleid in de tentoon-stelling Op Dubbel Spoor met ook-ander-dan-hun-illustratie-werk van14 Vlaamse illustrators van jeugd-boeken. De tentoonstelling reistnadien door het land.

Nationaal Centrum voor Jeugdliteratuur - Minderbroe-dersstraat 22 - 2000 Antwerpen - + 03-234 16 67• Film. Europees Jeugdfilmfestival Vlaanderen(Antwerpen)Van 20 februari tot 5 maart loopt in verschillen-de Antwerpse filmzalen het 7de Europees Jeugd-filmfestival (van o.a. Jekino) met veel waarde-volle films en workshops rond film. Op 25februari ziet u zo’n knappe film (over een kindin de oorlog: Nummer 6829. Het heimwee vanWalerian Wrobel). U krijgt bovendien alle infor-matie over hoe u met dergelijke films kuntwerken in de klas. Afspraak in het CultureelCentrum Luchtbal - Columbiastraat 8 - 2030Antwerpen. U kunt uiteraard ook het volledigeprogramma van het festival aanvragen.Jekino - Koninklijke Sint-Mariastraat 2 - 1030 Brus-sel - + 02-219 48 96 / Europees JeugdfilmfestivalVlaanderen - + 03-232 64 09

KLASSE-SERVICE a• SCHOOLKRANTMarc Van de Voorde zoekt contact met scholendie al enige ervaring hebben met schoolkran-ten, vooral door leerlingen zelf samengesteld.Marc Van de Voorde - Grotstraat 21 - 1880 Kapelle-Op-Den-Bos

• GESCHIEDENISLeerkrachten geschiedenis kunnen voor actie-ve lessen, met meer animatie en initiatief vande leerlingen terecht bij POST-FACTUM - Cen-trum voor onderzoek en animatie rond geschiede-nis - Kievitlaan 25 - 9400 Ninove - + 054-32 71 58

• GEDETACHEERDEN GEZOCHT• SOJ vzw zoekt voor onmiddellijke indiensttre-ding een vastbenoemd leerkracht (jonger dan40 jaar) met belangstelling voor jeugd- enjongerenorganisaties.Socialistische Olympische Jongeren vzw - Boom-gaardstraat 22 bus 24 - 2600 Antwerpen - Inlichtin-gen: 02-548 34 80• VVKSM vzw zoekt een pedagogisch stafme-dewerker (voltijds gedetacheerde).Vlaams Verbond van Katholieke Scouts en Meisjes-gidsen - Gie Van den Eeckhaut - Lange Kievitstraat74 - 2018 Antwerpen - + 03-231 16 20

• VRIJWILLIGERS GEZOCHTAuxilia vzw geeft gratis les aan mensen die uithet gewone circuit zijn gevallen (zieken, min-dervaliden, gedetineerden enz.) Auxilia zoektregio-verantwoordelijken op vrijwillige ba-sis, o.a. voor de begeleiding van lesgevers en deuitbouw van regionale Auxilia-teams.Auxilia vzw - Vondelstraat 27 - 2060 Antwerpen -+ 03-226 25 41

MAGNEET sMagneet is een gratis informatiemagazinevoor leerlingen van het tweede jaar secundaironderwijs. Hiermee starten Fabrimetal-Vlaan-deren, ACV-metaal en ABVV-metaal een cam-pagne rond opleidings- en tewerkstellings-mogelijkheden binnen de sectoren metaal-verwerking, machinebouw, elektrotechniek,elektronica, kunststofverwerking en vervoers-materieel. U kunt Magneet bestellen via deantwoordkaart die ondertussen hopelijk opuw school is aangekomen. Begin april krijgt uhet gevraagde aantal exemplaren.Fabrimetal-Vlaanderen - Christine Lannoo - Laken-weversstraat 21 - 1050 Brussel - + 02-510 24 78

GRATIS CULTUURBONµ Ja, ik wil kennis maken met de pedagogischemogelijkheden van één van de volgende kunst-vormen. (Uw voorkeur aanduiden met 1, 2, 3...Kies alleen activiteiten waar u ook werkelijk naartoe zult komen.)Elke activiteit vindt plaats op zaterdag 25 februa-ri van 14 u. tot 17 u. Alle initiatieven staan openvoor leerkrachten basis-, secundair en hogeronderwijs.Als u bij de gelukkigen bent, krijgt u een per-soonlijke uitnodiging, geldig voor één persoon.

□ Opera. De Munt / Brussel

□ Theater. Speelteater - De Kopergietery /Gent

□ Media. Culturele geletterdheid - De nieuwemedia / Gent

□ Beeldende kunst - Drie musea / Antwerpen

□ Literatuur. Jeugdboekenweek en tentoon-stelling / Antwerpen

□ Film. Europees Jeugdfilmfestival Vlaande-ren / Antwerpen

NAAM: ........................................................

FUNCTIE: ....................................................

• directie / leerkracht / ..........................

• basisonderwijs / secundair onderwijs /hoger onderwijs / ..............................

ADRES: ........................................................

...................................................................

NAAM EN ADRES VAN DE INSTELLING: ........

...................................................................

...................................................................

Zo snel mogelijk terugsturen naar CANON - Chris-tel Op de Beeck - RAC Arcadengebouw - Blok F - 6deverdieping - 1010 Brussel

Exclusief voor leerkrachten:

ZEKER zien.

KLASSE NR.51 17

• VERBEELDING KENT GEEN GRENZEN: TOT 31/1 aLeerlingen en leerkrachten van de voormalige Stedelijke SchoolCarels De Ridder Story (nu opgegaan in het Stedelijk Instituut voorhet Bouwbedrijf) realiseerden samen met een twaalftal kunste-naars een tentoonstelling van eigen kunstwerken die u gratiskunt bezoeken op het kabinet van de minister van Onderwijs.

Na Heilig Hart (Waregem) en Sterre-bosinstituut (Rumbeke) is dit de derdeschool die daar tentoonstelt. Klassen

of scholen die een voorstel willen doen voor een volgendetentoonstelling nemen contact op met Christel Op De Beeck -Kabinet van de Vlaamse Minister van Onderwijs - RACArcadengebouw - 6de verdieping - 1010 Brussel - + 02-210 62 11

• DROOMWERELD VAN POPPEN: TOT 31/3 aHet museum bezit meer dan 270 poppen. De oudstedateren van het begin van de 18de eeuw, maar demeeste poppen zijn te situeren in de periode 1850-1935. De 130 meest interessante poppen staan -gerestaureerd en gereinigd- in een speciale opstelling.De toegang is gratis voor schoolgroepen en voor alle

Antwerpenaars. Niet-Antwerpse volwassenen betalen 75␣ fr. (indivi-dueel) of 30␣ fr. (in groep) per persoon. Een rondleiding kost 1200␣ fr.(Gidsenbeurs - + 03-232 01 03; rondleiding van anderhalfuur voor20 personen) of 2300␣ fr. (vzw Acanthus - + 03-239 06 38; kunsthis-torische rondleiding van anderhalfuur voor 20 personen).Volkskundemuseum - Gildekamersstraat 2-6 - 2000 Antwerpen -+ 03-220 86 66

• INITIATIECURSUS aVOOR LEERKRACHTEN

Deze cursus maakt u in de eerste plaatsmeer vertrouwd met de permanen-

te collectie van het museum. Zokunt u een museumbezoek metuw klas beter voorbereiden.De cursus omvat 5 sessies (14,21 en 28 januari en 4 en 11februari; telkens van 9.30 u. tot12.30 u.). Deelnemen kost 2500␣ fr.Museum voor Schone Kunsten -Educatieve Dienst - Citadelpark -9000 Gent - + 09-222 17 03

WEDSTRIJDEN• EERSTE KOK JUNIOR DER s BELGISCHE HOTELSCHOLEN 1995Alle gediplomeerden van de Belgische Hotel-scholen (maximum leeftijd 25 jaar) mogentonen wat ze in hun kookpot hebben. Het the-ma is de Mechelse koekoek. Tot 10 februari magu hiervoor één origineel recept insturen. Zesfinalisten mogen op 10 maart hun nieuwerecept en een klassiek gerecht klaarmaken.Secretariaat van het Uitvoerend Comité Beste JuniorKok - Eddy Robaey - Vingerlingstraat 17 bus 5 - 8400Oostende - + 059-32 39 72 - fax 059-33 16 63

• WEDSTRIJD VAN DE JONGE sCONSUMENT 1995Het thema is Jonge consumenten en reclame.Teams van minstens vijf leerlingen van 12 tot14 jaar ontwerpen een reclameboodschap vooreen gezond voedingsmiddel, gericht op hunleeftijdgenoten (affiche, folder, tijdschriftpubli-katie, video, fresco enz.). Voor België zijn er 20prijzen weggelegd (± 40.000␣ fr. voor het win-nende team). De winnende boodschap gaatnaar een Europese finale (eerste prijs ± 100.000␣ fr.).U moet inschrijven ten laatste op 15 januari enhet werkstuk inleveren ten laatste op 30 maart.Elke groepsverantwoordelijke krijgt een peda-gogisch dossier om het team te begeleiden.Onderzoeks- en Informatiecentrum van de Verbrui-kersorganisaties - Marcella Dekeyzer - Riddersstraat18 - 1050 Brussel - + 02-547 06 44

• A NOUS LA PAROLE sHet 4de spreekvaardigheidstornooi Frans is gerichtop leerlingen van de tweede graad van hetNederlandstalig secundair onderwijs, alle net-ten. Een team bevat van 4 leden tot een hele klas(liefst!). Het team verwerkt een prozatekst tot eentoneelstukje van 5 tot 15 minuten. Inschrijven(met vermelding gekozen tekst) ten laatste op 31januari. Preselecties op 15 en 22 februari; finaleop 8 maart.Centrum voor Didactiek - Sectie Frans - UFSIA - Prins-straat 13 - 2000 Antwerpen - + 03-220 46 81

• KUNSTPROJECT DEN HOF EN ‘T HUYS bHet thema van de eerste schoolwedstrijd Den Hofen ‘t Huys is Zeebrugge, haven van Brugge. AlleWestvlaamse lagere scholen mogen meedoen:samen met hun leerkracht(en) werken de kinde-

ren een kunstproject uit rond het gegeven the-ma. De uiteindelijke laureaat krijgt de kans zijnproject uit te voeren samen met een kunstenaar.Daarnaast is er ook een boekenpakket te win-nen. Inzenden vóór 22 februari.Den Hof en ‘t Huys - Geert Simoen - Winterkoninkje-straat 4 - 8400 Oostende - + 059-50 82 03

NAAR HET BUITENLAND sDe Europese Commissie geeft Vlaamse leerkrach-ten secundair onderwijs de kans om in hetkader van European Teacher Placement Program-me één week naar het buitenland te gaan.Doelstellingen zijn de eigen persoonlijke enprofessionele ontwikkeling vergroten, een beterbegrip van de behoeften van het Europees be-drijfsleven ontwikkelen en relevante leererva-ringen voor uw leerlingen ontdekken.Wie mee wil doen moet zéér snel reageren. Erzijn plaatsen voor Portugal (geschiedenis); De-nemarken (scheikunde en natuurwetenschap-pen); Griekenland (mechanica) en Spanje (han-delsvakken; hotel en toerisme).Meer informatie: Bestuur Begeleiding, Navorming enUitwisseling - Jan Ceulemans - Koningsstraat 138 -lokaal 517 - 1000 Brussel - + 02-211 45 85

KLASSE-MENT aEr spelen steeds meer lezers mee met ditspelletje. Daarom passen we de prijs aan.Vanaf dit nummer schenkt de StandaardBoekhandel elke maand VIJF boekenbonsvan 2000␣ fr. Voortaan hebt u dus vijf maalmeer kans om te winnen. Voor dezelfde post-zegel! Maar de vraag wordt wel moeilijker.Een uitdaging?Winnaar opgave 13: Marie-Josée Van Ticheltuit Schoten.Oplossing opgave 14: De 20 letters vormen hetwoord AARDRIJKSKUNDELERARES.Opgave 15: Desiderius is de voornaam van eenbekend humanist, geboren in Rotterdam. In zijnnaam reizen Vlaamse studenten vandaag nogheel Europa rond op zoek naar wijsheid enkennis. Waarschijnlijk komen ze ook in de stadwaar hij in 1536 stierf. Door die stad stroomt eenbekende rivier. Hoe lang is die rivier?We krijgen uw antwoord graag uiterlijk op 28januari.Klasse-ment - Koningsstraat 138 - 1000 Brussel

(advertentie)

(advertentie)

20 KLASSE NR.51

ALGEMEEN a• DE MENSELIJKE FACTOREen school is een gemeenschap van mensen: de menselijkefactor is dus van doorslaggevend belang in een school. Hoekunnen we nu de mens in de leerling, in de leerkracht enz. totzijn recht laten komen?

Een school: met mensen onderweg -Jan van Luyn - Garant Uitgevers -+ 016-25 31 31 - 159 blz. - 595␣ fr.

• DE STERREN IN 1995Een jaarboek over al wat er dit jaar aan de nachtelijke hemel tebewonderen valt: alles over planeten, sterrenenz.Hemelkalender 1995 - Vereniging voor Sterrenkun-de vzw - Brieversweg 147 - 8310 Brugge -+ 050-35 88 72 - 300␣ fr.

BASISONDERWIJS b• AUTISMEVlaanderen telt ongeveer 10.000 mensen metautisme. Vier op vijf autisten zijn jongens.Kolet Janssen schreef een boeiend verhaal overzo’n jongen, Andreas en de problemen dieautisme geeft in zijn gezin.Mijn broer is een orkaan - Kolet Janssen - Uitg.Davidsfonds/infodok - + 016-22 87 44 - 86 blz.445␣ fr.

ZEKER lezen.

• KINDERLIEDJESDit liedjesboek brengt liedjes uit Alfred Jodocus Kwak, uit BB debeer en andere (gekke) van Veen-liedjes. Bij alle teksten krijgt ueen zangbalk en accoordsymbolen voor gitaar.Het groot liedjesboek van Herman van Veen - Harlekijn/Uitg. West-land - + 03-658 80 60 - ± 64 blz. - ± 540␣ fr.

SECUNDAIR EN HOGER ONDERWIJS s• MODELBUNDELSEr zijn nieuwe modelbundels voor de geïntegreerde proeven TSOMechanica en Electromechanica en BSO Lassen-constructie. Er is telkenseen bundel voor de leerkrachten en een bundel voor de leerlingen.

Commissie Technisch Tekenen Onderwijs-Indus-trie - Desguinlei 214 - 2018 Antwerpen - + 03-216 09 96 - de bundels worden aan kostprijsverkocht

• WAT NA SECUNDAIR?Dit boek geeft een uitgebreide besprekingvan alle vormen van hoger onderwijs, aan-gepast aan het nieuwe hogeschooldecreet.Aparte bijdragen zijn gewijd aan voorberei-dende jaren, studietoelagen, examencom-missies enz.Hoger onderwijs in Vlaanderen - Centrale voorStudie- en Beroepsoriëntering en Psycho-Medisch-Sociale Centra - M. Lemonnierlaan 131 - 1000Brussel - + 02-502 34 08 - 304 blz. - 400␣ fr.

UNIVERSITAIRE INFODAGEN sDe Vlaamse universiteiten organiseren in-fodagen voor kandidaat-studenten (en hunouders). KLASSE geeft u een overzicht. Voor-af inschrijven is gewenst. De NMBS heeftspeciale tarieven voor deelnemers aan deinfodagen.• KUB - Dienst voor Studieadvies - Vrijheids-laan 17 - 1080 Brussel - + 02-412 42 11Infodagen (alle studierichtingen) voor studen-ten en ouders op 8/2 en 6/5.• KUL - Dienst voor Studieadvies - Atrecht-college - Naamsestraat 63 - 3000 Leuven -+ 016-32 43 11Infodagen voor studenten en ouders op 4/2(wetenschappen), 11/2 (rechtsgeleerdheid, eco-nomische en toegepaste economische weten-schappen, letteren en Hoger Instituut voorWijsbegeerte), 18/2 (Godgeleerdheid, socialewetenschappen, psychologie en pedagogischewetenschappen), 22/2 (geneeskunde en far-maceutische wetenschappen), 11/3 (toegepas-te wetenschappen en Voorbereidend Instituut)en 18/3 (landbouwkundige en toegepaste bio-logische wetenschappen, lichamelijke opvoe-ding en kinesitherapie).• KULAK - Dienst voor Studieadvies - E.Sabbelaan 53 - 8500 Kortrijk - + 056-24 61 11Infodag (alle studierichtingen) voor studentenop 8/2.Infoavond (idem) voor ouders eveneens op 8/2.• LUC - Universitaire Campus - Gebouw D -3590 Diepenbeek - + 011-26 81 11Infodagen voor studenten en ouders op 28/1,25/2 en 29/4 (wetenschappen en geneeskun-de) en 11/2, 4/3 en 6/5 (toegepaste economi-sche wetenschappen, handelsingenieur enhandelsingenieur in de beleidsinformatica).• UIA - Studieadvies - Gebouw D - Universi-teitsplein 1 - 2610 Wilrijk - + 03-820 21 21RUCA - Dienst voor Studie- en Studentenbe-geleiding - Groenenborgerlaan 171 - 2020Antwerpen - + 03-218 05 11UFSIA - Dienst voor Studieadvies en Studen-

tenbegeleiding - Prinsstraat 14 - 2000 Ant-werpen - + 03-220 48 66RUCA: infodagen voor studenten en ouders op18/2, 18/3 en 22/4 (medische en wetenschap-pelijke richtingen, vertaler en tolk).UFSIA: infodagen voor studenten en oudersop 22/2 (toegepaste economische wetenschap-pen, handelsingenieur en handelsingenieurin de beleidsinformatica), 8/3 (wijsbegeerte,geschiedenis, politieke en sociale wetenschap-pen, taal- en letterkunde) en 15/3 (rechten).Op 7/5 is er een opendeurdag met totaal-programma.UIA: infodag (alle studierichtingen) voor kan-didatuurstudenten en ouders (informatie overde tweede cyclus) op 15/2.• Universiteit Gent - Adviescentrum voorStudenten - St. Pietersplein 7 - 9000 Gent -+ 09-246 70 00Infodagen voor studenten op 25/1 (rechten,diergeneeskunde), 28/1 (geneeskunde), 1/2 (toe-gepaste economie en economie, motorischerevalidatie en kinesitherapie), 4/2 (tandheel-kunde), 8/2 (letteren en wijsbegeerte B, licha-melijke opvoeding), 15/2 (letteren en wijsbe-geerte A), 22/2 (criminologie, farmacie), 25/2(bio-ingenieur), 8/3 (wetenschappen + infor-matica, psychologie en pedagogische weten-schappen), 11/3 (burgerlijk ingenieur, burger-lijk ingenieur-architect), 15/3 (politieke en so-ciale wetenschappen), 18/3 (logopedie en au-diologie, voedings- en dieetleer, medisch-so-ciale wetenschappen).Infodagen voor ouders: 1, 4, 11 en 22/2.• VUB - Dienst voor Studieadvies - Pleinlaan2 - 1050 Brussel - + 02-629 23 18Infodagen (alle studierichtingen) voor studen-ten en ouders op 9/2 (enkel schoolbezoekenmet de hele klas), 8/3, 25/3 (opendeurdag mettotaalprogramma in het kader van 25 jaarVUB), 6/5 en 9/9. Op 3/3 en 22/4 zijn ervoorbereidingsdagen voor het toelatingsexa-men burgerlijk ingenieur en burgerlijk inge-nieur-architect.

KLASSE NR.51 21

CURSUSSEN EN STUDIEDAGENALGEMEEN a• Geweldloze opvoeding thuis (9, 16, 23 en 30/3 in Leuven);Geweldloze relaties tussen volwassenen (16, 23, 30/1, 6 en13/2 in Brugge of 11/2 in Hasselt); Omgaan met racisme(21/1 in Antwerpen).

De Vuurbloem vzw - Rapaertstraat 39 -8310 Assebroek (Brugge) - + 050-3710 17

• Geheugentraining voor beroepsactieven: 30/1, 6, 13 en 20/2,13, 20 en 27/3.Straffen of belonen. Goed en slecht gedrag bij kinderen: 2, 9en 16/2.Benadering van kinderen in noodsituaties: 1, 8 en 15/2.Uitstraling-Permanente Vorming - VU Brussel - Pleinlaan 2 - 1050Brussel - + 02-641 27 50• Pedagogische elementen van de structurele psychogenese:23 en 30/1, 6 en 13/2, 6, 13, 20 en 27/3; in Antwerpen.Vormingscentrum Samen - Lipsersteenweg 14 - 2500 Lier - + 03-48921 89

BASISONDERWIJS b• Beter zitten op de lagere school: 18/1, 8/2, 15/3, 26/4, 17/5of 21/6 in Berchem.Seminarie over theorie en prak-tijk van het «betere zitten».Zitten...is belastend vzw - Postbus 7- 2000 Antwerpen 23 - + 03-24862 98• Geweldloze opvoeding in dekleuterklas: 11/3 in Gent.De Vuurbloem vzw - Rapaertstraat39 - 8310 Assebroek (Brugge) -+ 050-37 10 17

SECUNDAIR EN sHOGER ONDERWIJS• Pedagogische dag Jeugdboe-kenweek 1995: Tijd in de lite-ratuur: het historische verhaal:15/3.Centrum voor Didactiek - UFSIA -Reinilde Van Moer - Prinsstraat 13 -2000 Antwerpen - + 03-220 46 82• Geweldloze weerbaarheid bijtieners: 4 tot 5/2 in De Pinte.De Vuurbloem vzw - Rapaertstraat39 - 8310 Assebroek (Brugge) -+ 050-37 10 17

ZEKER doen.

• Engels: Using songs in language teaching (1/3); Usingauthentic listening material - video and audio (2/3).The British Council - Jozef II Straat 30 - 1040 Brussel - + 02-21936 00

CONGRESSEN EN SYMPOSIAALGEMEEN a• Experimenteren met een drug-beleid op school: 21/1 inAntwerpen (UIA).Leerkrachten, leerlingen, ouders, PMS/MST, directie en hulp-opvoedend personeel van scholen die reeds werken met eendrugbeleid wisselen ideeën uit over visies en knelpunten diebij de uitwerking hiervan tot uiting komen.Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen - Hilde De Man -G. Schildknechtstraat 9 - 1020 Brussel - + 02-422 49 69• Stimulatie van de ontwikkeling van het kind door senso-rische integratie: 23, 24 en 25/2 in Antwerpen (UIA).Studiedag (23/2) en workshop (24 en 25/2) rond de sensori-sche integratietherapie voor iedereen die met gehandicaptekinderen werkt.Voluntas vzw - Vaartkaai 2 - 2170 Antwerpen - Merksem - + 03-64702 88 (9 tot 13 u.)

SECUNDAIR EN sHOGER ONDERWIJS• 4de Vlaamse Mycolo-gendag: 18/3 in Diepen-beek.Limburgse Koepel voor Na-tuurstudie - Provinciaal Na-tuurcentrum - Zuivelmarkt 33- 3500 Hasselt - + 011-2102 66• Quanta 95: 12 tot 16/4in Lucknow, Uttar Pradesh,Indië.Internationaal festival rondwetenschappen, wiskun-de, astronomie en infor-matica voor leerlingen vande derde graad secundaironderwijs.City Montessori Inter College- Miss Sadhana Chooramani- Hardoi Road - Chowk - Luck-now (U.P.) - 226003 - India -+ 00 91-0522-62517 - fax00-91-0522-232888

LEERLINGENPARTICIPATIE sAlle scholen secundair onderwijs kregen vori-ge maand de map Jouw school is onze schoolvan de Koning Boudewijnstichting. Dit projectwil binnen elke schoolgemeenschap een dia-loog over schoolklimaat en leerlingenparti-cipatie op gang brengen.In de map vindt u enkele initiatieven waaropu gratis kunt inschrijven. Met Spraakwaterkunt u een volle dag en met een grote groepleerlingen de thema’s communicatie en partici-patie in de school verkennen. Met Gespreks-vaardigheden kunnen leerlingenraden drie halvedagen aan de slag. Ten slotte kunnen enkeleleerlingen en één leerkracht deelnemen aaneen ontmoetingsweekend rond participatie.Voor al deze aanbiedingen moet u wél in-schrijven vóór 20 januari.De brochure is in twee exemplaren gratis ver-spreid naar alle secundaire scholen. U kunt zeook bijbestellen. Dan kost ze 200␣ fr. + verzen-dingskosten.

Koning Boudewijnstichting - Programma Burgerzin -Brederodestraat 21 - 1000 Brussel - + 02-511 18 40

BOEKEN VOOR KLEUTERS bHebt u het soms ook moeilijk om boeken tekiezen voor peuters en kleuters? De VlaamseVereniging voor Bibliotheek-, Archief- en Docu-mentatiewezen vzw (VVBAD) werkt aan eengeannoteerde keuzelijst. Op deze lijst zullenverhalende boeken voor peuters en kleuters inongeveer 100 thema’s verzameld worden. Deeerste 20 thema’s verschijnen binnenkort ineen losbladige brochure.De keuzelijst wordt voorgesteld op een studiena-middag in de Centrale Openbare Bibliotheek Gent(Graaf van Vlaanderenplein 40) op 26 januari.Daar wordt o.a. gesproken over de invloed vanhet gebruik van kinderboeken bij peuters enkleuters op het taalverwervingsproces.VVBAD - Subsectie Jeugdbibliotheekwerk - Wa-terloostraat 11/B - 2600 Antwerpen - + 03-28144 57

22 KLASSE NR.51

leerling. Een geleid bezoek (max. 15 leerlingen) kost2500␣ fr. (volwassenen en hoger onderwijs), 2000␣ fr.(secundair onderwijs) of 1500␣ fr. (lager onderwijs).Een leerpakket is gepland.Op maandag 27 februari is er een opendeurdagvoor leerkrachten. Na een inleiding kunt u vrijkennis maken met de tentoonstelling. Stuur zo snelmogelijk een briefje naar het museum om één oftwee gratis kaarten aan te vragen. Er zijn tweesessies: één om 11 u. en één om 14 u. Vermeld uwnaam, adres en telefoonnummer en naam, adresen telefoonnummer van de school (ook eventuelefaxnummers vermelden).

Paleis voor Schone Kunsten - Vereniging voor Tentoonstellingen -Educatieve Dienst - Koningsstraat 10 - 1000 Brussel - + 02-507 84 69- fax 02-511 05 89

MICRO-MACRODe tentoonstelling Micro-Macro (bewegende reuzeninsecten)kent een groot succes: op 16 december noteerde het museum de100.000ste bezoeker. En de succesvolle tentoonstelling 5 MiljardMensen is opnieuw verlengd, dit keer tot 2 april (ook de einddatumvoor de insecten).Leerkrachten hebben gratis toegang tot het museum. Zorg erdus voor dat u uw beroep eventueel kunt bewijzen.Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen - EducatieveDienst - Vautierstraat 29 - 1040 Brussel - + 02-627 42 47 - infolijn (dagen nacht): + 02-627 42 38

UW REACTIE s• 2400 lezers van KLASSE vroegen een gratis kaartje aan vooreen kennismaking met de Koninklijke Vlaamse Schouwburg inBrussel. Dat zorgde drie keer voor een zaal vol Vlaamse leer-krachten bij de avant-première van Maat voor Maat (Shakespe-are). Onder de aanwezigen werden bovendien (onaangekon-digd maar wél lekker meegenomen) drie fax-toestellen verloot.Wie er niet meer bij kon heeft ondertussen ook al een korting-bon gekregen voor een andere voorstelling in de KVS. (Educatie-ve werking - + 02-219 49 44)• Op twee dagen tijd waren alle tickets weg voor de film Taxandriavan Raoul Servais. Sorry voor wie daar net naast viste. De filmverschijnt vanaf 15 februari in de Vlaamse bioscopen. Duizendlezers van KLASSE mogen er gratis naar toe.• Voor de voorstellingen in De Velinx (Tongeren) van DeBlauwe Maandag en van Carmina Burana hebben we uitein-delijk drie keer zoveel tickets kunnen opsturen dan gepland.600 lezers waren te gast op deze twee bijzondere evenementen.Wie er niet bij kon zijn vindt hopelijk nog ooit op eigen houtjede weg naar deze nieuwe cultuurtempel. (+ 012-39 38 00).• Het Euro Space Center in Redu had alle krachten gebundeldom 2000 lezers te kunnen opvangen. Er waren echter dubbelzoveel kandidaten. Daarom zijn er extra weekends ingelastwaarvoor de uitnodigingen ondertussen moeten aangekomenzijn. (+ 061-65 64 65)• Ook het Europlanetarium in Genk zorgde voor een perfecteontvangst van 1000 KLASSE-lezers. Die hebben meteen méérdan de sterren gezien. U ook? (+ 089-35 27 94)• Een overrompeling ook voor Outward Bound. Om toch eenpersoonlijke aanpak te kunnen garanderen zijn er nog enkeleextra kennismakingsdagen ingelast. De uitnodigingen zijnverstuurd. Net als voor het Schoolmuseum en de Kunstbank.Wie uit de boot viel maakt misschien nog kans op een setcartoons uit KLASSE. En ook de etentjes in de hotelschool zijnnog niet verloot. Daarover meer in de volgende KLASSE.• Er zijn bijzonder veel reacties binnengekomen op onze oproepaan gepeste leraars (KLASSE 49, p. 25). De bijdrage daaroverwordt dan ook verschoven naar een volgende KLASSE. Reage-ren kan nog, eventueel ook met voorstellen voor oplossingen.Uw brief wordt discreet behandeld: KLASSE (PESTEN) - Konings-straat 138 - 1000 Brussel• Tientallen reacties ook op het dossier Hoe leraars denken inde vorige KLASSE. Winnen een boek: Christina Reynders(Zelem), Gert Soens (Belsele), Etienne De Cock (Gentbrugge),Joost Stroobant (Koksijde) en J. Valgaeren (Loenhout).

GRATIS TOEGANG VOOR LEERKRACHTEN sNAAR DE AUTOMATENEr is een schitterende tentoonstelling van wereldni-veau te zien in Gent: een unieke collectie van eenzestigtal onvergetelijke «automaten» uit de 19de eeuw,samen met verrassende hedendaagse mechanischekunstwerken. Bewegende clowns, dieren, taferelen... inharmonieuze decors. Er is zelfs een gereconstrueerdrestauratie-atelier te zien waarin u alle technische facet-ten leert kennen van de automaten en hun ingewikkel-de uurwerkmechanismen.De tentoonstelling is geschikt voor elke leeftijdsgroep. Ze trok inParijs tienduizenden bezoekers en is nu voor het eerst in Vlaanderen tezien: van 11/2 tot 28/5 in Museum Arnold Vander Haeghen - Veldstraat82 - 9000 Gent - + 075-41 89 85. Gewone toegangsprijs 250␣ fr.,kinderen en schoolgroepen 140␣ fr.Duizend lezers van KLASSE krijgen (samen met partner ofcollega) een gratis rondleiding in deze bijzondere tentoon-stelling. Stuur meteen de bon op. Als u bij de gelukkigen bent,krijgt u de toegangskaarten thuis in de bus. Daarop zal eenprecies uur staan waarop uw persoonlijke rondleiding be-gint. Op de bon kunt u wel aanduiden of u de voor- ofnamiddag verkiest. Elke deelnemer krijgt bovendien eendidactisch dossier over de tentoonstelling.

NAAR DE AUTOMATENµ JA, ik krijg graag twee toegangskaarten voor «De Automaten» in

Gent. (Voorkeur aanduiden met 1, 2 of 3)

□ Woensdag 8 februari .......................... □ 10 u.-14 u.□ 14 u.-22 u.

□ Zaterdag 11 februari .......................... □ 10 u.-14 u.□ 14 u.-17 u.

□ Zaterdag 18 februari .......................... □ 10 u.-14 u.□ 14 u.-17 u.

NAAM: .....................................................................................

ADRES: .....................................................................................

................................................................................................

Terugsturen naar Museum Arnold Vander Haeghen - Veldstraat 82 -9000 Gent - + 075-41 89 85

HUGO CLAUS 65Hugo Claus is 65 geworden en u zult het geweten hebben. ActriceSuzanne Saerens brengt in Ik was 17 jaar oud en een auteur eenliteraire videoconfrontatie voor leerlingen van de derde graadsecundair onderwijs (zie ook vorige KLASSE, p. 17). Het program-ma loopt in uw eigen school, duurt twee lesuren en er kunnen tot100 leerlingen deelnemen. De leerkracht krijgt een voor- ennamap.Op woensdagen 25/1, 1/2 en 8/2 (telkens om 15 u.) zijn er driespeciaal voor KLASSE georganiseerde voorstellingen. Telkenskunnen 75 lezers (+ hun partner of een collega) gratis kennisma-ken met het project. Stuur zo snel mogelijk een briefje naaronderstaand adres met uw naam, adres, functie en naam enadres van de school en de datum van uw voorkeur (eventueel ooktweede en derde keuze aanduiden). U krijgt de gratis toegangs-kaarten thuis bezorgd.vzw Kaleidoscoop - Berggat 2 - 9890 Semmerzake - + 09-384 77 84

FIAMMINGHI A ROMADe tentoonstelling Fiamminghi a Roma (24/2 tot 21/5) toont inmeer dan 200 schilderijen, tekeningen en gravures, van Gossaerttot Rubens, hoe tussen 1508 en 1608 (de eeuw van de Renaissance)vele Vlamingen door de Italiaanse cultuur werden beïnvloed énhoe zij op hun beurt Italiaanse kunstenaars inspireerden.De toegangsprijs bedraagt 250␣ fr. Schoolgroepen betalen 100␣ fr.(lager en secundair onderwijs) of 150␣ fr. (hoger onderwijs) per

KLASSE NR.51 23

S I G N A A L

Minder stress. De organisatiedes-kundige Lyle Sussman heeft tien tipsklaar om uw eventuele stress te ver-minderen.1. Oefen u om ontspannen te reage-ren (rustig blijven, langzaam adem-halen enz.).2. Relativeer uw problemen (evenafstand nemen).3. Cultiveer vriendschap en vertrou-welijke relaties (erover praten luchtop).4. Bereid uw werk beter voor enorganiseer het efficiënter (beter voor-komen dan genezen).5. Houd uw lichaam gezond (voe-ding, beweging, minder roken, kof-fie en alcohol).6. Kom op voor uzelf (leer neenzeggen, dien degenen die u frustre-ren van antwoord).7. Zet uw eigen prioriteiten op een rij (wat isnu werkelijk belangrijk?).8. Zorg voor afleiding naast uw werk (hob-by’s, kunst en cultuur...).9. Neem af en toe tijd om niets te doen(luieren, echte vakantie...).10. Leer weer lachen (ook met uzelf).

Computer m/v. Jongens en meisjes pratenanders over computers. Die hebben duide-lijk een mannelijk imago. Jongens zijn erenthousiaster over, bluffen over hun kennisen de mogelijkheden ervan en gebruikenveel meer technische woorden (ook al be-grijpen ze die niet helemaal). Meisjes relati-veren het belang en de mogelijkheden van

een particuliere universiteit, 200.000frank voor een openbare). De stu-denten die er zoveel geld voor overhebben, eisen dus «waar voor hungeld». Dit heeft tot gevolg dat docen-ten vaak proberen de studenten naarde mond te praten, wat de kwaliteitvan het onderwijs niet altijd ten goe-de komt. Bovendien geraakt het we-tenschappelijk onderzoek daardoorop de achtergrond want dat zien destudenten toch niet.

Vroege kleuters. Vlaamse kleu-ters komen al vrij jong naar school.Samen met Frankrijk staan we aande Europese top. In andere landenkomen de kinderen veel later naarschool. Al zijn niet alle systemenvan voorschoolse opvang vergelijk-

baar. Voor de peuters is de school op zo’njonge leeftijd trouwensniet vanzelfsprekend.De eerste stappen moeten dan ook goedworden begeleid: op voorhand geleidelijkaan kennis maken met de gebouwen, desfeer en de juf; de eerste weken misschienbeginnen met een halve dag enz. De meestescholen vragen van de peuters dat ze nietmeer in hun broek doen. Minstens evenbelangrijk is nochtans een zekere vormvan zelfredzaamheid op verschillende an-dere gebieden. Een belangrijke voorwaar-de blijkt te zijn dat een kind afscheid kannemen, zich veilig kan voelen zonder mamaof papa. Daar kunnen ouders hen stapjevoor stapje op voorbereiden. Dan blijven

Niksend rijk worden. In onze reeks «De school moet ze opvoeden,wij zullen ondertussen de échte maatschappelijke waarden weleven aan de wereld kond doen via grote reclamecampagnes», dezepedagogische bijdrage van de levensverzekering. Huizenhoog, me-tersbreed en duurbetaald houdt die ons dezer dagen in het straat-beeld de volgende levenswijsheden voor: «Je leeft maar twee keer:één keer jong en mooi, één keer oud en rijk» en «Je kan beter alniksend rijk worden dan je doodwerken». Komt u morgen in de klashet tegendeel vertellen, mijnheer?Blijkbaar klopt de oude stelling nog altijd: een kind wordt opgevoeddoor gezin, school en maatschappij; die laatste klaagt dan wel overgebrek aan waardenbesef bij de jeugd maar propageert tegelijker-tijd (met alle middelen en met meer impact) de tegenovergesteldewaarden van wat gezin en school voorzichtig proberen aan tereiken. Toch een mooie eindterm: al niksend rijk worden.

ontwikkelingen die maatschappelijk be-langrijk zijn.»

Punten voor de prof. In de VerenigdeStaten mogen de studenten al langer cijfersgeven aan hun docenten. Dat gebeurt schriftelijken anoniem. Ze worden beoordeeld op hunvoorbereiding, gebruikte boeken, maniervan lesgeven, hulpvaardigheid en examens.De computer verzamelt alle gegevens. Elkedocent krijgt een cijfer en een vergelijkingmet zijn collega’s. De laatste vraag is stilaanthe killer question gaan heten: «Overall,how do you evaluate this course?». Hetalgemeen oordeel weegt zwaar door op per-soneelsbeslissingen. Studeren in de VS isduur (zo’n half miljoen frank per jaar voor

de computer en vermijden vooralelke schijn van eigen deskun-digheid over de computer. Zebeleven plezier aan verhalen overhun eigen hulpeloosheid en schrij-ven problemen met computersaan hun eigen fouten toe, ook alweten ze er evenveel van alsjongens.Monique Volman geeft in Di-daktief commentaar bij haar on-derzoek: «Jongens en meisjesoefenen zich op dit vlak blijk-baar ook voor hun latere rol inde samenleving. Jongens ma-ken zich klaar voor de typischeomgangsvorm van mannen on-der elkaar: communicatie overtechniek en de eigen compe-tentie op dat gebied. Meisjesdoen iets vergelijkbaars, alleenis het hier geen deskundigheidmaar ondeskundigheid over decomputer die bijdraagt tot hunidentiteit. Dergelijke houdingwordt door de andere meisjesook positiever gewaardeerd. Doorzich ondeskundiger voor te doendan ze in werkelijkheid zijn enzich te identificeren met eenafkeer van de computer, dra-gen meisjes bij tot hun eigenuitsluiting uit technologische

de grote huilbuien aan de school-poort wel achterwege.

Ah non, l’ecole. Meer dan 1,5miljoen Franse jongeren tussen15 en 25 jaar klommen vorig jaarin hun pen om te antwoorden opde nationale enquête van pre-mier Balladur. Ze schreeuwen hunschrik uit voor de toekomst (am-per 28␣ % heeft er vertrouwen in)en vinden dat er veel te weinigdialoog is tussen jongeren en vol-wassenen. De Franse jeugd isbijzonder sceptisch over het on-derwijssysteem. Drie vierde vindtdat de leerlingen in moeilijkhe-den niet op de juiste manier wor-den geholpen. De helft zegt datde leraars hun geen zin gevenom te studeren. Bijna vier vijfdevindt dat het onderwijs onvol-doende voorbereidt op de arbeids-wereld. De jongeren vragen aande regering ervoor te zorgen datschool en werk dichter bij elkaaraansluiten.Vier op de tien jongeren stellenook voor de schoollokalen bui-ten de lesuren te mogen gebrui-ken om vrienden te ontmoetenen activiteiten te kunnenorganiseren.■

24 KLASSE NR.51

Secundaire scholen van Geel en Mol verbroe-deren zowaar met Boliviaanse leerlingen in Oruro.Dat gebeurt in het kader van mundiale vorming eninternationale solidariteit.WALTER LOTENS, leraar: «Oruro ligt in het middenvan het Boliviaanse hooggebergte op 3704 meterhoogte. Boven de grond is er evenveel stof alseronder. De streek is van oudsher bekend voor zijntin- en zilverexploitatie. Maar de prijs van de tinzakte en daardoor begon het mijndepartement teverkommeren. In deze Boliviaanse Borinage dreigtwerkloosheid. Een antwoord op de crisis in hetmijnwezen was Sentec, Sociedad de EnseñanzaTécnica, een school voor algemene mechanica. Inde drie klaslokalen zitten samen dertig leerlingen,verdeeld over drie leerjaren. Alleen leerlingen, jon-gens of meisjes, die het algemeen lager secundaironderwijs beëindigd hebben en uit kinderrijke en

De rijke tafelEVA ADRIAENSENS, Werkgroep Mundiale Vorming:«Geel en Mol zijn een voorbeeld van hoe veel scho-len individueel en spontaan aan mundiale vormingdoen, al of niet met een engagement. Deze vormingkan op veel manieren zoals meedraaien in een we-reldwinkel of een brief schrijven voor AmnestyInternational. Het project moet vooral haalbaar zijn.Daarom is de ervaringswereld van de jongeren zelfeen belangrijk uitgangspunt. Voor de uitwerkingvan een project kunnen scholen van ons ook onder-steuning krijgen als ze dat wensen.»

De werkgroep helpt de scholen een dag mundialevorming te organiseren. Vorig jaar werkten ze rondhet thema: honger hoeft niet. Onder andere het Sint-Franciscusinstituut in Melle deed mee. Deze secun-daire school met ASO, TSO en BSO telt 900 leerlin-gen. Een op de vijf leerkrachten zat in een voorberei-dend team. Zo’n project heeft overigens meer kansop welslagen als de directie zich engageert en dewerking stuurt. Vooraf waren er inleidende lessenwaarin de relatie tussen voedsel en de wereldhandelwerd gelegd. De vraag rees hoe het komt dat on-danks een massale voedselproduktie toch veel delenvan de wereld honger hebben. Het leggen van ver-banden is belangrijk in mundiale vorming. Leerlin-gen zien niet altijd in dat wat hier gebeurt ook eeninvloed heeft in de derde wereld, en omgekeerd.EVA ADRIAENSENS: «Door de toenemende internatio-nalisering, zoals de vervlechting van de economie,worden de industrielanden en de ontwikkelingslan-den steeds meer afhankelijk van elkaar bij het leef-baar houden van de wereld voor de toekomstigegeneraties. Zo leidt ons patroon van produktie enconsumptie tot een verslindend misbruik van ener-gie en grondstoffen. De wereld wordt alsmaar klei-ner. Grote conflicten of milieuproblemen moetenwe samen oplossen. We moeten dat echter nogleren. Dat is een visie maar ik zie niet in hoe jeonderwijs kan geven zonder visie.»

Aan descheve

tafel

Er wonen nu al meer dan5,6 miljard mensen opaarde. Men verwacht datdit aantal zal stijgen tot8,5 mil-jard inhet jaar2025. Nagenoeg83␣ % van de wereld-bevolking zal danin ontwikke-lingslandenleven. Massa-le honger: dátbeeld leeft bij de jeugdover de Derde Wereld, alzijn de problemen in deontwikkelingslanden nietmeteen hun dagelijkse

M U N D I A L E V O R M I N Gzorg. Toch zijn 70␣ % vande jongeren bereid zichpersoonlijk in te zettenvoor een actie ten voor-dele van de Derde We-reld. Alleen zien ze huneigen rol daarin niet zogoed en ontgaan hunbepaalde verbanden, zoalsde economische samen-hang. De Werkgroep Mun-diale Vorming helpt leer-lingen en leerkrachten opverkenning van de we-reld en toont hoe scho-len grensoverschrijdendethema’s kunnen aanpak-ken. Uw school kan eenscheve tafel dekken.

arme mijnwerkersgezinnen komen, worden toege-laten. Hier wordt een middenkader opgeleid. Datbestaat daar nog niet. Naast de universitair ge-schoolde ingenieur staan alleen vakmensen zondertheoretische opleiding. Technisch onderwijs krijgtdus voorrang in de Sentec-schoolwerkplaats. Ophet lessenrooster staan chemie, wiskunde, fysica,

technisch tekenen, elektriciteit, taal,technisch Engels, sociale studie, lassen

en praktijk. Ook ‘s avonds lopen de cursussendoor. De opleiding duurt drie jaar, aangevuld metvijf maanden stage in een bedrijf.»

Spaanse brievenIn 1992 bezocht Walter Lotens Sentec voor het

eerst. Hij sprak erover in Vlaanderen in de hoopsteun te vinden voor dit project. Leerlingen enleerkrachten van het KA-Geel en het KTA-Molkregen interesse. Tijdens zijn laatste bezoek vanvorige winter mocht hij een gedeelte van de op-brengst van de 11.11.11.-fuif in Oruro overhandi-gen. De basis voor een verbroedering tussen deVlaamse scholen en Sentec-Oruro was gelegd. Lo-tens kwam terug als postbode met een tas volSpaanse prentbriefkaartjes en brieven van Bolivi-aanse voor Vlaamse leerlingen. Maar in die tweejaar was de sociaal-economische toestand in Boli-vië fel verslechterd. Het had weer ontslagen gere-gend in de staatsmijnen. Deze ongunstige maat-schappelijke context maakt de toekomst van demijnwerkerskinderen erg onzeker. Nu speelt deschoolwerkplaats Sentec met een relatief hoge vor-mingsgraad meer dan ooit een belangrijke rol in hetverhogen van de maatschappelijke weerbaarheidvan deze doelgroep. Door Sentec te steunen kun-nen onze scholen de toekomst van een aantaljongeren veilig stellen. Dat heet internationale soli-dariteit.

70␣ % van de jongeren zijn bereid zich persoon-lijk in te zetten voor de Derde Wereld.

KLASSE NR.51 25

Het hoogtepunt van de actie was een anderhalvevakoverschrijdende en lesdoorbrekende projectdagrond het thema voedsel met informatiemarkten eneen scheve tafel. De leerlingen trokken een lotje enenkelen kwamen terecht aan een rijke tafel. Anderenkregen alleen rijst terwijl nog sommigen niets kre-gen en moesten wachten op voedselhulp. Met zo’nactie ondervindt iedereen de ongelijke verdeling vanhet voedsel aan den lijve.

Niet voor één manArbeidsmarkt, economie, politiek... beïnvloeden

het onderwijs voortdurend. De vorming van jonge-ren is niet de zaak van het onderwijs alleen. Buiten deschool zijn jongeren ook onderhevig aan vormendeinvloeden. De inbedding van het onderwijs in onzesamenleving laat veronderstellen dat de internatio-nalisering ook op school merkbaar zou zijn. Inverscheidene leerplannen, bij individuele leerkrach-ten en in sommige scholen is dat ook zo. Verplichtelesinhouden krijgen een internationale inkleuring.Er worden thema’s uitgewerkt of projectweken ge-organiseerd. Toch gebeurt dit niet op grote schaal.Verbanden leggen tussen verschillende vakgebie-den en vakoverschrijdende inhouden uitwerken blijktnog steeds moeilijk. Dat is niet verwonderlijk. Hetonderwijs wordt nog altijd sterk opgedeeld in vakge-bieden terwijl mundiale vorming net gericht is opinhouden die pas worden begrepen als men onder-linge relaties ziet. De mundiale dimensie kan in elkvak ondergebracht worden maar nog beter wordthet als thema’s op hetzelfde ogenblik vanuit verschil-lende invalshoeken worden bekeken of als een heusprojectwerk wordt opgezet. Zolang vakoverschrij-dend werken uitblijft is een speciale dag mundialevorming nog steeds de aangewezen formule.

Maar hoe moet je zo’n dag praktisch organiseren?De Werkgroep Mundiale Vorming stelde daarvooreen brochure samen: Werken aan een wereldvriende-lijke school, een handleiding voor mundiale vormingin het secundair onderwijs. Dit boekje legt op maatuit hoe men zo’n dag organisatorisch overzichtelijkhoudt. Het toont bovendien aan hoe men een geïso-leerd éénmansproject van de leraar geschiedenis ofaardrijkskunde kan vermijden en hoe men daaren-tegen andere leraars, en vooral de leerlingen, erbijkan betrekken. Het kan worden gebruikt als eenpraktisch werkmodel voor de integratie van mun-diale vorming binnen de schoolcultuur. De grond-slag van de werking ligt in het samenstellen van drieverschillende werkgroepen, overkoepeld door eencoördinatieteam. Deze werkgroepen zijn een inhou-delijke, een voorbereidings- en een actiegroep. Ditmodel is een uitdaging voor het hele schoolteam.Daar het inhoudelijk niet is ingevuld kan het ook alsstramien dienen voor ander projectwerk.

Sensatie op TV«Als de Rwandezen elkaar willen uitmoorden

doen ze dat maar: ik zal er toch niets aan veranderen.Ontwikkelingshulp heeft niet gebaat, dat ze zich danzelf maar redden», zegt een leerling. Maar de Rwan-dese kwestie is een ingewikkelde zaak. Voor eenverklaring zijn gegevens uit de Rwandese geschiede-nis nodig, uit het koloniaal verleden en uit de huidi-ge Noord-Zuid tegenstelling. Die zie je niet in sensa-tionele TV-beelden die alleen maar angstige mensentonen. Mundiale vorming op school kan de media-beelden in een bredere context plaatsen. Ze kan ookde waardigheid en de kracht van andere culturen in

de kijker zetten. Mundiale vorming op school doetook nadenken over onze maatschappij, ons westersmodel waarin tot voor kort ecologie en het respectvoor de natuur onbekend waren.

Dit jaar, op 10 maart, staat de tiende dag voormundiale vorming in het teken van Red de aarde.Alle netten ondersteunen dit initiatief. Een afficheen een inventaris van het materiaal dat hiervoor inhet basis- en secundair onderwijs kan wordengebruikt, werden al in alle scholen verspreid. Dedag is geënt op Agenda 21. In juni 1992werd de VN-conferentie in Rio de Janeiroafgerond met een dwingende agendavoor de 21ste eeuw. Deze agenda brengtgrote problemen van onze tijd op devoorgrond: bevolkingsgroei, armoede,verontreiniging van de biosfeer, land-bouw enz. Om de toekomst van onzekleinkinderen niet te hypothekeren moeten weonze leefstijl aanpassen. Dat is ook een uitdagingvoor de jeugd. Maar Agenda 21 kan pas wordenbegrepen door inzicht in onderlinge verbanden.Hoe ons autoverkeer bijvoorbeeld aanleiding kangeven tot overstromingsgevaar voor miljoenen mensenaan de Bengaalse delta of hoe armoede ertoe leidt datmedicinale planten verdwijnen.

LesbriefIn het basisonderwijs gebruiken 1700 leer-

krachten Wereldreis in combinatie met de fotoka-lender van het Nationaal Centrum voor Ontwik-kelingssamenwerking (NCOS). Bij elkefoto past een handleiding met werk-bladen voor de eerste, tweede of derdegraad. Hierdoor maken kinderen inhun lagere schooltijd een reis rond dewereld en maken ze kennis met wel120 landen en culturen. Wereldreiswil de bestaande nieuwsgierigheid voorandere culturen bij jonge kinderenaanwakkeren. Deze maandelijkse les-brief heeft vooral oog voor het multi-culturele aspect.

Voor leerlingen tussen 10 en 16 jaargeeft het NCOS het boek Operatie Redde Aarde uit. Om met dit boek in deklas te werken ontwikkelde de Werk-groep Mundiale Vorming een handlei-ding zodat de hele problematiek vanAgenda 21 verteerbaar wordt.

De Werkgroep werkte zeer recent ook eenCatalogus leermiddelen mundiale vorming af. Hier-in vindt u een duizendtal leermiddelen. Het gaatvooral om gedrukt lesmateriaal en audiovisuelemiddelen maar ook jeugdliteratuur, creatieve werk-vormen en spellen. De Inventaris duurzame ont-wikkeling bevat vooral nuttige adressen. Wie aande Vlaamse kant van de scheve tafel zit, wordtdaar alvast niet aan zijn lot overgelaten. ■

• Sentec p.a. W. Lotens - Grétrystraat 2-c - 2018 Antwer-pen - + 03-239 54 9•Werkgroep Mundiale Vorming - Vlasfabriekstraat 11 -1060 Brussel - + 02-539 26 20 - fax 02-539 13 43 - Ukan er hetvolgende bestellen: een affiche tiende Dag voorMundiale Vorming (gratis); Werken aan een wereld-vriendelijke school (150␣ fr.); kijk- en leesboek OperatieRed de Aarde en handleiding (599␣ fr.); Agenda 21, ookop school? (250␣ fr.); Wereldreis (200␣ fr. voor 10 num-mers); Inventaris duurzame ontwikkeling (gratis); Ca-talogus leermiddelen mundiale vorming (250␣ fr.).

«Als ze elkaar willen

uitmoorden, doen ze

dat maar.»

26 KLASSE NR.51

Elk jaar ergerVeertien is blijkbaar de moeilijke leeftijd. Ver-

geleken met 1990 laten opvallend veel meisjesvanaf 14 jaar de sport helemaal vallen en zelfs demeisjes die tot dan nog drie uren per week actiefzijn, laten het sportveld na hun veertiende ver-jaardag links liggen. Het aantal meisjes dat hele-maal géén sport beoefent is sinds 1990 bij de 17-jarigen verdubbeld en bij de 14-jarigen zelfs ver-drievoudigd.

De jongens zijn iets sportiever dan de meisjesmaar ook bij hen is de sportbeoefening sinds 1990afgenomen. Eén op de tien 12-jarige jongens isminder dan één uur per week sportief bezig. Bij de16- en 17-jarigen is dat al één op de vijf. Ook bij dejongens is het aantal niet-sporters in amper driejaar spectaculair gestegen: een verdubbeling in degroep van de 13- tot 16-jarigen en zelfs een vervijf-voudiging bij de 17-jarigen.

Het onderzoek liet evenwel ook een positievekant van de medaille zien. Nog heel wat tienersdoen meer dan drie uren per week aan sport.Volgens de wetenschappers zijn drie uren sportper week nodig voor positieve effecten op degezondheid.

Vlaamse jongeren doenweinig aan sport. En datwordt elk jaar erger. Hetaantal jongeren dat na

Despieren

ballen

Onderhuids vetMaar Vlaanderen vervulteen pioniersrol met hetEurofit-project. Om de fy-sieke fitheid te meten stelt

BLOSO vanaf dit schooljaar een Eurofit-testbatte-rij ter beschikking van de secundaire scholen ende leraars lichamelijke opvoeding. Dit instrumentomvat zeven lichaamsmetingen, acht motorischetests en een uithoudingstest (o.a. sit-ups, eenevenwichtstest, verspringen uit stilstand en eensnelheidsproef). De lichaamsmetingen omvattenlengte en gewicht en vijf huidplooimetingen. Meteen toestelletje wordt de hoeveelheid onderhuidsvet gemeten aan de rechterbovenarm en aan debinnenkant van de rechterkuit. De som van dehuidplooien is namelijk een belangrijke fitheids-index. De fysiek van de scholieren in het secun-dair onderwijs wordt dus in cijfers en tabellenomgezet. Hiervan kan men dan snel aflezen hoehet met de conditie is gesteld.

Er is wel een struikelblok. Het testmaterieelkost compleet 51.432 frank. Maar scholen kun-nen de testbatterij stukje bij beetje aankopen. Ofze kunnen de batterij huren bij BLOSO. Of zekunnen een Eurofit-team van BLOSO mét allematerieel voor één dag uitnodigen en alle testslaten afnemen.

Bijna alle leraars lichamelijke opvoeding volg-den een eerste bijscholing om met deze testbatte-rij een diagnose te kunnen maken. Deze maandstart een tweede bijscholingssessie aan de handvan Eurofit volume II dat net is verschenen: Euro-fit-remediëring. De nieuwe handleiding toont on-der meer hoe men in klasverband toch individue-le begeleiding voor elkaar kan krijgen.

Een miljoen jongerenVanaf dit schooljaar integreert de Stichting Vlaamse

Schoolsport (SVS) de activiteiten van de drie net-gebonden schoolsportfederaties, GEPOS (gemeen-telijk en provinciaal sportsecretariaat), NSVO (na-tionaal sportverbond van het vrij onderwijs) enSFGO (sportfederatie van het gemeenschapson-

De fysieke conditie van de Vlaamse tieners isbedroevend. In 1991 publiceerden het BelgischOlympisch en Interfederaal Comité (BOIC) en deKoning Boudewijnstichting het Witboek over defysieke conditie van de jeugd in België. Hierin werdtoen de alarmbel geluid over de belabberde fysie-ke conditie van de jongeren in ons land. HetInteruniversitair Onderzoekscentrum voor Sportbe-leid (IOS) nam nu opnieuw fitheidstests af waarbij2837 jongens en meisjes van 12 tot 18 jaar werdengetest. Maar de huidige prestaties blijven evenslecht als drie jaar geleden. En de overtolligevetmassa, zowel bij jongens als bij meisjes, is nietweggesmolten. Kunnen het Eurofit-project en deonlangs opgerichte Stichting Vlaamse Schoolsporthet tekort aan fysieke fitheid opvangen?

Het IOS vindt het goed dat de onderwijsminis-ter de scholen verplichtte minstens twee lesurenlichamelijke opvoeding op het lessenrooster teplaatsen. Steeds meer jongeren doen buiten dielesuren immers niet meer aan sport. Eén op de vijf12-jarige Vlaamse meisjes sport buiten de schoolminder dan één uur per week. Bij de 13- en 16-jarige meisjes doet één op de vier niets voor delichamelijke conditie en bij de 14-, 15- en 17-jarigen al één op de drie.

schooltijd he-lemaal nietmeer aansport doet is voor som-mige leeftijdscategoriëen

in drie jaar tijd zelfs ver-vijfvoudigd. Er moet dusiets gebeuren. Bijna alleleraars lichamelijke op-voeding volgden al eeneerste bijscholing voor hetEurofit-project. En nu zijnook voor de schoolsportalle krachten gebundeldin de netoverschrijden-de Stichting VlaamseSchoolsport. Elke leer-kracht die erin slaagt dejongeren uit hun zetel tekrijgen, verdient eenschouderklopje.

S C H O O L S P O R T

De fysieke conditie van deVlaamse jongeren gaat er nog

elk jaar op achteruit.

KLASSE NR.51 27

derwijs). De SVS richt zich tot alle leerlingen vanhet basis-, het secundair en het buitengewoononderwijs. Het gaat hier om een miljoen jongensen meisjes van zes tot achttien of negentien jaar.WILLY SEPPION, algemeen directeur SVS: «De SVS isin wezen niet nieuw. Maar nu bestaan we officieel.In principe zullen geen van de drie schoolsportfe-deraties nog activiteiten organiseren. Door dit sa-mengaan zullen we op termijn op de werkingskos-ten besparen. Vroeger hadden we 18 inplantingen.Nu slechts zes. Er bestonden ook 18 verschillendetijdschriften die soms nog eens opgesplitst warenin een aparte uitgave voor de verschillende onder-wijsniveaus. Er was werkelijk een wildgroei.

Voortaan kunnen we op lange termijn plannenen zijn we niet meer afhankelijk van het al of nietkunnen beschikken over gedetacheerden. De SVStelt 75 voltijdse medewerkers, verdeeld over desecretariaten.

De SVS werkt dus netoverschrijdend. Maarook dat is niet nieuw. Sport is altijd het domein bijuitstek geweest om over de netten heen te werken.De actie Sportactieve School organiseerden de vroegereschoolsportfederaties al samen. Bij schooldirec-ties, leerkrachten of leerlingen ervaren we geenweerstand om netoverschrijdend te sporten. Hierliggen de horden al lang omver.»

Om alle activiteiten en de werking van SVS tefinancieren hebben ze 45 miljoen nodig. Ze krij-gen er 18 van het Departement Onderwijs, 8 viarechtstreekse en 8 via onrechtstreekse betoela-ging door BLOSO. Er ontbreekt dus 11 miljoen.Een idee was elke leerling 20 frank te laten beta-len. Maar dit werd afgewezen als een schande.Rest er de weg naar sponsoring. Dat zou wel eensaardig kunnen lukken. Met sponsoring zouden zevoor actieve schoolsportgangmakers iets extrakunnen doen. De gangmakers zouden bijvoor-beeld punten kunnen verzamelen volgens de aardvan hun inzet en daarmee iets als geschenk krij-gen. Het is maar een idee.

SporttruitjesWILLY SEPPION: «Nu willen we werk maken van decommunicatiedoorstroming. De SVS bereikt welde directie en de schoolsportgangmaker maar teweinig rechtstreeks de leerlingen. Als de directiegeen interesse toont voor schoolsport missen we indie school een belangrijk startblok. De directeurmoet zijn team voor de schoolsport kunnen mobi-liseren. De schoolsportgangmaker, dat moet nietaltijd de leraar lichamelijke opvoeding zijn, moetvan hem op tijd eens een schouderklopje krijgen.Of hij moet van de directie eens de kans krijgensporttruitjes met logo te laten maken of een buskunnen huren om met de leerlingen een interes-sante extra-muros sportdag te beleven. Overigenskan sport een vorm van marketing zijn voor deschool. Laat de plaatselijke correspondent maareen stukje plegen over de schoolsportactiviteiten...Te weinig directies beseffen de invloed van demedia op ouders. Een actiefoto in de krant doetsoms meer dan een affiche waar alles en niets opstaat.»

Als de leraar lichamelijke opvoeding alleen maareen goede voetbalploeg op het oog heeft krijgen dezwemmers of tennissers amper kans om aan schoolsportte doen. Dat is natuurlijk ook niet meteen gezond.SVS wil het aanbod verruimen.

Een voordeel van de SVS is ook de mogelijk-

heid om regionaler te werken. De verplaatsingenkunnen nu tot een minimum beperkt wordendaar de scholen niet meer gebonden zijn aan deactiviteitenkalender van hun eigen net.

HooligansWILLY SEPPION: «Schoolsport vervangt de lessenlichamelijke opvoeding niet maar vult ze aan. DeSVS heeft als opdracht initiërend en motiverend tewerken voor alle schoolgaande jongeren. Elkejongere moet via de school proeven van diversesporten, zowel competitieve als recreatieve, tradi-tionele als nieuwe. Schoolsport moet ook aanzet-ten tot permanente sportbeoefening, nu en later,het uitbouwen van fysieke activiteiten in het da-gelijks leven, een gezonde en dynamische levens-houding. Volgens mij is schoolsport een belang-rijk element in de levensschool.

Schoolsport verschilt van de activiteiten van detraditionele sportfederaties. De schoolsport wilvooral het accent leggen op de sociale en educatie-ve waarden van de sport zoals zichzelf beter lerenkennen, de eigen grenzen ervaren en eventueelverleggen, zichzelf en de emoties kunnen beheer-sen, kunnen winnen én verliezen. Het extreemstreven naar succes, ruw spel, onbeheerst gedragen commerciële objectieven komen niet aan deorde in de schoolsport. Wij beogen meer de vreugdein en om het spel, de positieve ervaring vananderen te ontmoeten, het respect voor de ploeg-makkers, de tegenstanders,de scheidsrechter en deorganisatoren. Wij kwe-ken geen hooligans.»

Schoolsport-dag

Het aanbod van de SVSnaar de scholen is nietmin. Naast de meer klas-sieke sporten noteren weo.a. unihoc, spelenmark-ten, zweminstuiven, hin-dernisparcours, windsur-fen en omnisportdagen.Daarnaast is er een aan-bod aan thema- en pro-jectgerichte schoolsport-acties in samenwerkingmet BLOSO, sportbondenen andere organisaties uit de private sector: foot-mobile, fiets veilig actie, natuurgebonden spor-ten, doe-aan-sport beurzen, een bank vooruit,100-sportkriebels, Vlaamse veldloopdag, V-dagsporten voor de vrede, opleiding jonge scheids-rechter, basket «3 on 3»...

De Jeugdsportcampagne van het BLOSO wordtverlengd tot einde 1996. Dit schooljaar kan mentwee schoolsportdagen organiseren. De eerste pe-riode loopt van 9/1/95 tot 31/3/95. De tweede van18/4/95 tot 2/6/95. Schoolsportdagen kunnen wordengehouden op een maandag, dinsdag, donderdagof vrijdag. Volgens de onderwijsminister zijn zevolwaardige schooldagen maar zijn ze niet ver-plicht. Alle leerlingen nemen evenwel deel aan deactiviteiten onder leiding en toezicht van allepersoneelsleden. Een programma van de geplandeactiviteiten moet ten laatste vier weken vooraf aande SVS worden opgestuurd. Een duplicaat gaatnaar de betrokken inspectie. ■

* BLOSO-Eurofit - André Van Lier-de - Koloniënstraat 31 - 1000 Brus-sel - + 02-510 35 06 - fax 02-51035 05 - Handboek Eurofit (500␣ fr.)- Eurofit volume II (750␣ fr. - maarwie bijscholing volgt betaalt 250␣ fr.)* Vast bureau Schoolsport SVS-BLOSO - Koloniënstraat 31 - 1000Brussel - + 02-510 35 47 - fax 02-510 35 31* Stichting Vlaamse Schoolsport (SVS)- centraal secretariaat - Steenwegop Jette 229 - 1080 Brussel - +02-420 06 80 - fax 02-420 31 71• SVS Antwerpen - G. Vervoort-straat 12 - 2100 Deurne - + 03-36641 10 - fax 03-366 49 05• SVS Brabant - Broekstraat 41 -3000 Leuven - Basisonderwijs:+ 016-29 85 20 - fax 016-29 85 21- Secundair onderwijs: + 016-2985 24 - fax 016-29 85 25• SVS Limburg - Pastorijstraat 40 -3530 Houthalen-Helchteren - + 011-60 33 86 - fax 011-60 33 90• SVS Oost-Vlaanderen - Sint-Denijslaan 251 - 9000 Gent - + 09-221 03 67 - fax 09-222 28 46• SVS West-Vlaanderen - IJzerstraat 2- 8820 - Torhout - + 050-23 00 30- fax 050-23 00 31

GRATIST-SHIRTS

Twintig exclusieve gezond-heids-T-shirts liggen klaar voorwie ons stimulerende erva-ringen, ideeën of initiatievenopstuurt om de jongeren uithun zetel te krijgen en meer(en liever) aan sport te latendoen. Meteen opsturen. Wiede boodschap al lopend hier-heen wil brengen, weze ge-waarschuwd. We zitten opde achtste verdieping en totdaar gaat zelfs de lift niet.KLASSE - SPORT - Konings-straat 138 - 1000 Brussel.

28 KLASSE NR.51

Als we nu eensH O G E R O N D E R W I J S

Het Hoger OnderwijsBuiten de Universiteit(HOBU) wil het imago hetkleine broertje van de uni-versiteit kwijt. Er gaantrouwens 30.000 studen-ten méér naar hetHOBU dan naar deuniversiteit. Maarer is nog altijd eenverregaande versnippe-ring in het Vlaams hoger

onderwijs. Daardoor heefthet slechts een beperkteslagkracht om Europeesen internationaal over degrenzen te gaan en alge-mene belangen efficiënten coherent te verdedi-gen. De pas opgerichteVereniging Internationali-sering Hoger Onderwijs(VIHO) wil nu, over denetten heen, een betereinternationale stroomlij-ning op gang brengen.

Waar in de schaalvergroting net-overschrijdende samenwerking tus-

Er zitten veel meer studenten in hetHOBU dan aan de universiteit.

Maar dat weerspiegelt zich niet inEuropese projecten.

ten, vooral de richting vertaler-tolk. Maar in hetHOKT blijft vooral de zachte sector (parame-disch, sociaal en lerarenopleiding) vrijwel af-wezig en is de deelname van het kunstonder-wijs onregelmatig. Veel HOBU-scholen zijn ei-genlijk te klein om op te komen voor hundeelneming. Daarbij heeft de EU tot nu toealtijd te maken met woordvoerders van vieronderwijsnetten i.p.v. één enkele HOBU-ge-sprekspartner.

Centraal puntPAUL COTTENIE, ondervoorzitter ARGO: «Onshoger onderwijs had inderdaad geen verenigingom de internationalisering te coördineren. Deuniversiteiten kunnen hiervoor terugvallen opde Vlaamse Universitaire Raad (VLIR). Met deoprichting van de VIHO hebben we nu ook zo’ncentraal aanspreekpunt. De VIHO staat ter be-schikking van alle hogescholen. Wij vervangende specifieke verenigingen voor Europese enandere internationale projecten niet. Maar ie-dereen kan bij ons terecht voor informatie enondersteuning.

Ons actieplan omvat onder meer het promo-ten en stimuleren van de internationale onder-wijsmobiliteit. Daarvoor verstrekken we gerichteen aangepaste informatie over Europese pro-gramma’s, onderzoek enz. Dat betekent zorgenvoor een snelle doorstroming van belangrijkeinformatie over dergelijke initiatieven. We be-vorderen de samenwerking met de administra-tie van het Departement Onderwijs (Dienst In-ternationale Betrekkingen) en andere departe-menten. Maar eerst trachten we de coördinatievan de participatie over de netten heen te verbe-teren. We bieden logistieke ondersteuning bijhet opmaken en indienen van samenwerkings-contracten, bij de uitbouw van netwerken en bijhet voorstellen en uitwerken van nieuwe pro-jecten.»

sen autonome hogescholen niet te best wil luk-ken blijkt er voor de internationalisering vanhet hoger onderwijs minder gereserveerdheidte bestaan. In deze actie kunnen de vier netten(ARGO - gemeenschapsonderwijs, VSKO - katho-liek onderwijs, OVSG - gemeentelijk onder-wijs, CVPO - provinciaal onderwijs) als part-ners immers hun eigenheid behouden. Voor deeerste keer in de geschiedenis wordt een stapgezet in de richting van een geïntegreerde, ge-meenschappelijke en meer doelmatige interna-tionale werking. Wellicht kan dit de aanzet zijntot meer netoverschrijdende inspanningen opandere terreinen.

In oktober 1995 zullen twintig à dertig hoge-scholen een autonoom beleid voeren. Zij zullenbinnen de Vereniging Internationalisering HogerOnderwijs (VIHO) een gemeenschappelijke stra-tegie ontwikkelen voor een betere internationa-lisering. Deze strategie geldt zowel voor Euro-pese projecten binnen o. a. Erasmus, Tempusen Lingua als voor projecten met andere inter-nationale organisaties en in ontwikkelingslan-den, georganiseerd door de Vlaamse overheid,de Wereldbank en de Vlaamse Vereniging voorOntwikkelingssamenwerking en Technische Bij-stand.

Weinig internationaalDe deelneming van HOBU-scholen aan Eu-

ropese projecten kan beter. Globaal gaat van debeschikbare EU-subsidies slechts een derde naarhet HOBU, hoewel dat meer dan 90.000 studen-ten telt. Daarentegen gaat twee derde naar deuniversiteiten en die hebben in totaal een 60.000-tal studenten. Uit de laatste doorlichtingen doorde inspectie van de Vlaamse Gemeenschap bleekdat sommige richtingen van het HOBU noch-tans vrij goed participeren in Europese projec-

KLASSE NR.51 29

samenwerken?ZACHTE SECTOREN HARD VOORUIT

Volgens de laatste Beperkte Statistische Telling van het Bestuur Statistiek van hetDepartement Onderwijs zijn er nu precies 90.925 studenten in het HogerOnderwijs Buiten de Universiteit (HOBU). Dat zijn er 205 minder dan vorig jaar bijde Beperkte Statistische Telling in oktober. In de verhouding mannen/vrouwenblijft bij de eerstejaarsstudenten het overwicht van de vrouwen bijna onveranderd(53,4␣ %). Het HOBU telt 157 instellingen, 5 minder dan in 1993.Het Hoger Onderwijs van het Korte Type (HOKT) behoudt de grootste aantrek-kingskracht: het HOKT telt nu 62.933 studenten, het HOLT 22.493. De kunstinstel-lingen en het pedagogisch lang zitten niet in deze cijfers.

VERDELING PER NETARGO 17.975 (20␣ %)

Vrij gesubsidieerd 58.222 (64␣ %)

Officieel gesubsidieerd 14.728 (16␣ %)

Totaal 90.925

Het HOKT blijft stijgen, zij het minder sterk dan vorig jaar (+ 1,4␣ %). Het HogerOnderwijs van het Lange Type (HOLT) daalt sterker dan vorig jaar (- 2␣ %). In hetHOLT gaan de richtingen economie (- 0,2␣ %) en technisch & agrarisch (kandida-turen industrieel ingenieur) (- 3,2␣ %) achteruit. Binnen het HOKT gaan net als vorigjaar alleen de economische (- 7,4␣ %) en de technische richting (- 1,6␣ %) achteruit.De zachte sectoren gaan vooruit: paramedisch (+ 8␣ %); sociaal (+ 17␣ %); pedagogisch(+ 8,4␣ %). In het pedagogisch hoger onderwijs van het korte type is de evolutie bij deeerstejaarsstudenten gewijzigd. Men vermoedt dat de aantrekkingskracht van hetpedagogisch kort vergroot is bij studenten die eerst een andere opleiding volgden.De grootste sprong in de lerarenopleiding werd echter vorig jaar gemaakt. Toensteeg het aantal eerstejaars er bij de kleuterleiders met 28␣ %, nu nog eens met16␣ %. Bij de onderwijzers was die stijging vorig jaar 16␣ %, nu nog 9␣ %. De aangroeiin het regentaat was het kleinst: 4␣ % in ’93, 0,5␣ % in ’94.

AANTAL EERSTEJAARS IN DE LERARENOPLEIDINGeerstejaars ’92 ’93 ’94

kleuterleiders 1094 1398 1619

onderwijzers 1750 2046 2232

regenten 2471 2566 2578

Departement Onderwijs - Bestuur Statistiek - Koningsstraat 138 - 1000 Brussel -+ 02-211 46 41

LobbyingDe VIHO tracht ook de kwaliteit van onze

hogescholen meer bekendheid te geven. Dat kanmet het ondersteunen en profileren van de VlaamseHOBU-identiteit. Er komt ook meer overleg metde VLIR, EURASHE, het Liaison Commité, deTask Force, de administratie en andere instanties.

Voorts is het belangrijk dat de VIHO eennauwe strategische as opbouwt met het hogeronderwijs in Nederland, vooral naar een geza-menlijk internationaal optreden toe. Tussen hetNederlandse en het Vlaamse hoger onderwijszijn er weliswaar verschillen maar een afgestemdoptreden van twee kleine-taal-landen biedt aller-lei perspectieven in de complementariteit diebeide taalgemeenschappen kenmerkt. Eendrachtmaakt macht is ook hier zeker van toepassingmet respect voor ieders identiteit. De GENT-akkoorden bieden daartoe het ideale kader.PAUL COTTENIE: «Ik wil er ook op wijzen datVlaanderen ervan uitgaat dat de aanwezigheidvan veel internationale instanties in Brusselautomatisch een garantie is voor geprivilegieer-de internationale contacten. Niets is minderwaar. Het voorbeeld van andere landen is ergleerrijk. Tal van landen hebben in Brussel eenpermanente staff van gekwalificeerde medewerkersen bereiken via een doordachte en intense lob-bying stevige resultaten. Vlaanderen mag diesneltrein niet missen. De VIHO heeft daarbijongetwijfeld een rol te spelen.»

Om de VIHO bij de start te helpen haalt deonderwijsminister zowat een miljoen uit zijnspaarpot en de vier netten dragen van hun kantook een miljoen frank bij voor het eerste wer-kingsjaar. Vanaf 1996 zou de VIHO financieelonafhankelijk moeten werken dankzij de bij-drage van de hogescholen die een beroep doenop de ombudsfunctie van de vereniging. ■

VIHO - W. Dhondt - Meersstraat 138 d 21 - 9000Gent - + 09-240 14 22 - fax 09-240 14 23

30 KLASSE NR.51

Achterstand op schoolCHRIS HEREMANS, hoofd sociale dienst van de VlaamseKankerliga: «Kinderen bij wie een kwaadaardigeaandoening wordt vastgesteld hebben dankzij eengoede behandeling een overlevingskans van 60procent. Voor bepaalde groepen zoals kinderenmet leukemie stijgt dit percentage tot 85 procent.De kinderen krijgen een behandeling met voorna-melijk chemotherapie, aangevuld met radiothera-pie en chirurgie. Deze behandelingen gaan ge-paard met matige tot ernstige bijwerkingen. Eenverlaagde weerstand is de belangrijkste ervan. Deeerste opname in het ziekenhuis kan drie tot zesweken duren. Nadien kan de patiënt voor een tijdnaar huis. De therapie wordt regelmatig herhaaldwaardoor de patiënt afwisselend in het ziekenhuisen thuis verblijft. Wegens de verminderde weer-baarheid tegen infecties kan de jonge patiënt in deperiode dat hij thuis is niet naar school. Ook bijsuccesvolle behandelingen kan deze situatie zesmaanden tot twee jaar aanslepen. En hier ligt hetprobleem: niettegenstaande onveranderd geble-ven leercapaciteiten en een goede prognose naeen geslaagde behandeling loopt de jongere eengrote schoolse achterstand op. Dat bemoeilijkteen herintrede in het gewoon onderwijs. Vooralbij scholieren in het secundair onderwijs doendeze nadelige effecten zich voor. Het resultaat isdan vaak: zittenblijven, van richting veranderenen uiteindelijk op een lager niveau eindigen dande potentiële capaciteiten.»

Meer dan duizend kinderenTijdens de ziekenhuisopname wordt in de meeste

kinderkankercentra onderwijs verstrekt door aanhet ziekenhuis verbonden scholen voor buitenge-woon onderwijs van het type 5. Die zijn er spe-ciaal voor leerlingen die wegens ziekte of eenzwakke gezondheid erg lang in een ziekenhuis ofeen andere medische instelling moeten verblijvenzodat het onderwijs daar moet worden gegeven.Vlaanderen erkent voorlopig drie ziekenhuisscho-len: Gent (C. Hooft - UZ-Gent), Leuven (UZ-Gasthuisberg) en Antwerpen (Algemeen Kinder-ziekenhuis). In Brussel loopt de erkenningspro-cedure voor het AZ - VUB.

Het UZ-Gasthuisberg in Leuven ving vorigschooljaar in het totaal 1143 verschillende kinde-ren met allerlei ziekteverschijnselen op. Vandaaghebben ze een dertigtal kleuters en een dertigtalscholieren van het secundair onderwijs. Over hetalgemeen zijn er minder lagere schoolkinderen.Ze verblijven daar van een week tot een heelschooljaar. Soms moeten de leerkrachten van deziekenhuisschool plots voor twintig nieuwe pa-tiënten instaan. Dat vergt heel wat flexibiliteit vanhet team dat zowel uit kleuterleiders, onderwij-zers als regenten bestaat. De directie overkoepeltzowel de afdeling voor het basis- als voor hetsecundair onderwijs. Vaak is dat een zware admi-nistratieve last. Ze kunnen er overigens slechtseen beroep doen op één halftijdse administratievekracht. De school is erkend, gesubsidieerd engeorganiseerd door een vzw. Ze telt 23 perso-neelsleden, van wie 19 voltijds.

Proefwerken doorfaxenLUDO GOVAERTS, directeur ziekenhuisschool Leu-ven: «Onze leerlingen zijn kankerpatiënten, chro-nisch zieken, kinderen die voor een nierdialyse

Raf, een jongen van acht jaar met grote verwon-derogen onder een kale knikker, verblijft in dekinderkankerafdeling. Hij heeft net een beenmerg-transplantatie ondergaan. Hij herstelt maar maakt

een moeilijke periode door. De kleinsteinfectie kan nu slecht aflopen voor hem.

Wie hem in zijn box bezoekt moet een kiemvrijegroene schort aantrekken. De juf die hem rekenlesgeeft heeft een wit lapje voor neus en mond gebon-den. Ze heeft haar handen tweemaal geschrobdmet zeep en besprenkeld met ontsmettingsalcohol.De draad met het schoolleven is niet doorgeknipt.In de ziekenhuisscholen is men van mening datgeen enkel kind zich zó ziek voelt dat het tot nietsmeer in staat is. Elk kind wil zich nuttig voelen,ondanks de knagende buikpijn. Ook terminalepatiëntjes krijgen voort les.

Per jaar wordt in ons land bij gemiddeld 220kinderen tussen 0 en 15 jaar een kwaadaardigeaandoening vastgesteld. Van deze groep zit eenderde in het secundair onderwijs. Maar naast dejonge kankerpatiënten is het aantal langdurig enernstig zieke kinderen veel groter. In Vlaanderenkunnen deze kinderen, ondanks hun ziekte, tochles krijgen in drie erkende ziekenhuisscholen.Maar wat gebeurt er na of tussen de behandelin-gen door als het kind thuis is en toch niet naar zijngewone school kan?

T H U I S O N D E R W I J S

Duizenden kin-deren zijn ern-stig ziek maarkrijgen toch les: thuisof in het ziekenhuis.Hun leerkrachtenbrengen vaak hoop in huis,een perspectief op de toe-komst. En dat is van le-

vensbelang. Een verhaalover examens per fax,leraars te velde én eenproject voor thuisonder-wijs dat aan uitbreidingtoe is.

Ziek

en tochnaarschool

Voor zieke kinderen is hetcontact met de school vaakvan levensbelang.

KLASSE NR.51 31

komen en natuurlijk ook jongeren die herstellenvan een operatie. We proberen zoveel mogelijk ingroepjes van twee à drie kinderen te werken. Voorkankerpatiënten en andere ernstig zieke kinderenmag de aansluiting op het normale leven nietverloren gaan. Na de diagnose is iedereen bekom-merd maar daarna volgt de grote eenzaamheid.Die kinderen hebben behoefte aan een zinvolperspectief. Na een periode van ernstige levens-vragen moeten ze opnieuw voeling krijgen met dedagelijkse realiteit en hun toekomst. Ze hebbendus recht op goed onderwijs. We hebben er moei-te mee dat ze later op hun gewone school uitmedelijden naar het volgende leerjaar mogen over-gaan. Bij ons geen och arme. We trachten tijdenshet verblijf in het ziekenhuis een goed contact teonderhouden met de thuisschool. Zij is de bronvoor de ondersteuning in de ziekenhuisschool.Via een dagboek houden we de activiteiten bij. Inde periode van de proefwerken faxen de thuis-scholen de vragen door. We zien erop toe dat deproefwerken eerlijk verlopen. De thuisschool staatin voor de correctie en de evaluatie. Om de op-dracht van het personeel overzichtelijk te houdenworden alleen de basisvakken opgevolgd. Onzeleerkrachten overleggen met het andere verple-gende personeel en de thuisschool om de over-gang na het ziekenhuisverblijf zo vlot mogelijk telaten verlopen. Hier duikt echter een probleemop: wie na het ontslag uit het ziekenhuis nog eentijd thuis moet blijven voor verder herstel is op devrijwillige inzet van leerkrachten aangewezen.»

Heen- en weerboekOm dit probleem op te vangen werden vroeger

al een reeks alternatieven uitgeprobeerd zoalssamenwerken met de vrijwilligersorganisatie Auxilia,inzetten van gepensioneerde of werkloze leer-krachten uit de buurt voor de schoolse thuishulp,inzetten van taakleraars op hun vrije dagen oflesuren. Maar al deze alternatieven vroegen veelenergie en het resultaat ervan was niet altijd be-vredigend.

In september startte onder de koepel van hetKinderfonds / Belgisch Werk tegen Kanker het pro-ject voor schoolse thuishulp aan kinderen metkanker uit het secundair onderwijs. Na overlegmet de verschillende Vlaamse kinderkankercen-tra werd gekozen om de vakleerkracht van dethuisschool van de jongere te motiveren om on-derwijs aan huis te geven. Het Departement On-derwijs stelde een miljoen frank ter beschikkingom deze leerkrachten te vergoeden voor gemaak-te onkosten. De onkostenvergoeding werd vast-gelegd op 500 frank per uur.

Ze gebruiken een Heen- en Weerboek, waarinde planning en de afspraken staan tussen de thuis-school en de ziekenhuisschool. De thuisleerkrachtnoteert hierin de lesinhoud, de vorderingen en deopmerkingen. Bij elke ziekenhuisopname brengtde leerling dit dagboek mee zodat de ziekenhuis-leerkracht zijn eigen bevindingen kan noteren.Dit dagboek is dus het communicatiemiddel bijuitstek tussen de thuisleerkracht, de thuisschoolen de ziekenhuisschool.

Leraars thuisHet project Thuisonderwijs aan kankerpatiënt-

jes bereikt in het totaal 39 leerlingen, gespreidover 415 lesuren. Antwerpen had 4 patiënten,

Gent 18 en Leuven 17.Nu is er de wens om het thuisonderwijs uit te

breiden voor alle langdurig en ernstig zieke kin-deren, dus niet alleen voor jongeren uit het secun-dair onderwijs maar ook voor kleuters en kinde-ren uit de lagere school. De doelgroep omvat danniet alleen de kankerpatiënten maar ook bijvoor-beeld degenen die lijden aan hartziekten, epilep-sie, diabetes en mucoviscidose. Om thuisonder-wijs aan deze uitgebreide doelgroep te kunnengeven is er ongeveer drie miljoen nodig.

«Geen plaats voor

och arme.»

De Vlaamse Kankerliga stelt voorom de leerkracht van de thuisschooldie de leerling thuis bijwerkt een ver-goeding te geven. Hiervoor zou hetDepartement Onderwijs instaan. Perjongere zouden 60 lesuren tegen 500 frank peruur uitbetaald worden in de vorm van een belas-tingvrije onkostenvergoeding. Maar deze subsi-die is nog niet geregeld.

Geen liefdadigheidMeestal zijn de scholen bereid om voor zieke

thuisverblijvende kinderen zorg te dragen. Datblijkt uit een enquête. Leerkrachten reageren heelpositief maar weten niet dat thuisonderwijs mo-gelijk is. De belastingvrije vergoeding van 500frank per lesuur werd over het algemeen als eenstrikt minimum aangezien omdat een les in wer-kelijkheid vaak tot anderhalf uur uitloopt. Andereleerkrachten willen het thuisonderwijs gratis doenen vinden dat de thuisschool moet instaan voor deorganisatie van het thuisonderwijs.

Maar er rijzen ook vragen. Wat als de leer-kracht veraf woont? Is het personeelslid verze-kerd tegen arbeidsongevallen? Is de onkostenver-goeding wel echt belastingvrij? Wat als de directieleerkrachten verplicht het thuisonderwijs te ge-ven zonder vergoeding? Is het wettelijk de leerstofte beperken tot de hoofdvakken? Wat met deerkenning van de behaalde attesten?

Scholen hebben ook wel bedenkingen bij deextra belasting die het thuisonderwijs veroor-zaakt. Een ministeriële omzendbrief over dit ini-tiatief vinden ze nuttig en noodzakelijk. Ouderszouden hierdoor vragen en verkrijgen van hulpdoor een thuisleerkracht niet meer ervaren alsliefdadigheid. De thuishulp wordt vooral als con-structief ervaren om grote leerachterstand te voor-komen en het tempo van de leerling te respecte-ren. Maar belangrijk is ook dat het kind opnieuwleerling wordt i.p.v. ziekenhuispatiënt en zo weereen toekomstperspectief krijgt..

Uw ideeVóór de onderwijsminister besluit het projectthuisonderwijs te financieren waardoor verlen-ging en uitbreiding ervan mogelijk worden, wilhij eerst weten wat de directies en de leerkrach-ten van dit project denken. Eventuele aandachts-punten zijn de vergoeding, de bereidwilligheid,de haalbaarheid in de praktijk, eventuele bijko-mende korte opleidingssessies over de psycho-logische aanpak van ernstig zieke kinderen, deaard en de frequentie van het thuisonderwijs...Kortom alle bedenkingen, vragen en suggestieszijn welkom.Stuur uw mening vóór 31 januari naar KLASSE -THUISONDERWIJS - Koningsstraat 138 - 1000Brussel. ■

32 KLASSE NR.51

troef. KLASSE gaat op zoeknaar de nieuwe regels.Ook al omdat we de sla-ger van antwoord willendienen die vanmorgenbelde: «Is het nu hespen-worst of hespeworst?»Volgens hem zit er meerdan één hesp in zijn worst.En dat maakt een ver-schil.

Hespeworst ofhespenworst?

De leerlin-gen gebrui-ken het al alsexcuus: «Ja maar me-vrouw, dat verandert tochallemaal met de nieuwespelling!» Onzekerheid

S P E L L I N G Een geruststelling, de invoering van de nieuwespelling krijgt een vrij lange aanloop. Eerst ver-schijnt de nieuwe officiële Woordenlijst. Van allewoorden legt men de definitieve spelling vast eer zein het Groene boekje worden opgenomen. Daar zalbehoorlijk wat tijd in kruipen. Dat is van belangvoor uitgevers en leerkrachten. Men kan aan le-raars niet vragen om hun leerlingen van de ene dagop de andere een nieuwe spelling te onderwijzen.De nieuwe Woordenlijst zal waarschijnlijk in hetnajaar van 1995 op de markt komen.

Enige tijd later zal de nieuwe spelling vankracht worden. Dat moeten de landen die in deTaalunie samenwerken, Vlaanderen en Neder-land dus, via hun eigen wetgeving regelen. Eenprecieze datum is nog niet bekend omdat hierovermet belanghebbenden zoals uitgevers en onder-wijs moet worden overlegd. Alle Nederlandse enVlaamse uitgevers krijgen gelijktijdig de beschik-king over de informatie die zij nodig hebben omde spelling van hun uitgaven aan te passen. Deuitgevers vreesden dat er concurrentievervalsingzou ontstaan als deze informatie slechts in de

handen zou komen van de uitgevers van de Woor-denlijst der Nederlandse Taal of het Groene Boekje.De vernieuwde spelling wordt dus officieel inbeide landen gelijktijdig ingevoerd, vermoedelijkbij het begin van een schooljaar. Maar dat zal nietvóór de zomer van 1996 gebeuren.

Nieuwe schoolboekenDe nieuwe spelling zal in principe alleen gelden

voor de officiële instanties (rijksoverheid, Vlaamsegemeenschap, provincies e.d.) en voor het onder-wijs. Alle andere instanties (bedrijven, pers, bur-gers) mogen een afwijkende spelling gebruiken.Dat was trouwens bij de bestaande spelling ook hetgeval. Dit neemt niet weg dat de meeste burgers enbedrijven zich zonder wettelijke verplichting aande officiële spelling aanpassen.

Ten slotte zal de wetgeving zorgen voor enkeleovergangsbepalingen, onder meer voor het on-derwijs. Er verandert in feite weinig. Daarom zouhet onzinnig zijn alle schoolboeken en lesmetho-des in de bestaande spelling plots in één tijd tevervangen door publikaties in de nieuwe spelling.

De nieuwe en de oude spelling:geen wereld van verschil.Alhoewel.

KLASSE NR.51 33

Het ligt voor de hand dat bepaald wordt dat deleermiddelen geleidelijk kunnen worden aange-past. Laat jonge scholieren dus niet meteen deleuke plaatjes uit alle duur betaalde leerboekenknippen. En laat de insekten er maar rustig depuntjes van de i’s halen, ook al zullen uiteindelijkde insekten met een <k> door degenen met een<c> van het gedrukt papier verdreven worden.

De koningin zonder meervoudWat verandert er nu? In het kort komt het erop

neer dat de progressieve spelling afgeschaft wordt.De Taaladviescommissie stelt voor de huidigevoorkeurspelling te behouden als dé officiële,mits het aanbrengen van enkele ingrepen in deregels. Maar kritikasters zeggen dat hiermee nietalle tegenstrijdigheden, zoals het c-k-probleem,zijn weggewerkt.

De Taalunie zegt dat de regels voor de tussen-letters aanzienlijk eenvoudiger worden. Voor detussen-n geldt voortaan dat er een <n> wordtgeschreven als het eerste deel van de samenstel-ling een zelfstandig naamwoord is dat uitsluitendeen meervoud heeft op <en>. Daarom schrijvenwe in de toekomst bessensap, bessenjam, peren-boom, hondenhok, ziekenhuis, studentenraad, getui-genverklaring. Dus ook hespenworst? Maar asper-gesoep (heeft geen <-en>-meervoud), keuzemoge-lijkheid (naast keuzen bestaat ook keuzes), hoogte-vrees, gedaanteverwisseling.

Op deze regel zijn slechts enkele duidelijkeuitzonderingen. Als het eerste deel noodzakelijkeen enkelvoud is schrijven we geen <n>. Dit is hetgeval in samenstellingen waarvan het eerste lidbedoeld is als een unicum - een woord dat verwijstnaar een element waarvan er in de beschouwdecontext slechts één bestaat - zoals in koninginne-dag, zonnebank, zonneschijn, Onze-Lieve-Vrouwe-toren. Of hespeworst als de worst slechts van éénenkele hesp wordt gemaakt?

Versteende vormenAndere samenstellingen die geen tussen-n krijgen

zijn onder meer plantnamen met een diernaam alseerste deel (kattekruid, paardekastanje, paddestoel),namen met een lichaamsdeel als eerste element(ruggespraak, kinnebak, kakebeen... dus toch hespe-worst want is een hesp geen lichaamsdeel?) ensamenstellingen die als versteende vormen moe-ten worden beschouwd (bolleboos, papegaai).

Nog uitzonderingen op de algemene regel zijnsamenstellingen waarvan het eerste lid geen zelf-standig naamwoord is (flierefluiter, roezemoezen)en voorts ook nog woorden als luizebaan, honde-weer, smoutebol, rijstebrij. Een beperkt aantal sa-menstellingen waarvan het eerste lid een stof-naam is krijgen dan weer wel een tussen-n, zoalsgoudenregen.

SisklankVoor de tussen-s geldt de regel dat we een <s>

toevoegen na het eerste deel van de samenstellingals we een sisklank horen en dat de <s> aan heteinde van het eerste deel verschijnt bij woordaf-breking en bij samentrekking. Deze regel geldtook als het tweede deel van de samenstelling reedsmet een <s> begint. Zo schrijven we dorpsbewonervanwege dorps- en stadsbewoners en schrijven wemeisjesschool vanwege meisjes- en jongensschool.

Dus, schrijf geen extra verbindingsletter <s>

als het eerste lid als afzonderlijk woord al hoor-baar op de klank [s] eindigt: muisstil, poeslief,halszaak, ijszaag.

Schrijf een verbindingsletter <s> als het eerstelid als afzonderlijk woord niet op de klank <s>eindigt en het tweede lid niet met een sisklank [s]of [sj] begint maar tussen het eerste en het tweededeel wél de klank [s] gehoord wordt: stadsdeel,meningsverschil.

Als gevolg van deze regel maar vooral wegensreële variaties in de uitspraak zullen een aantalwoorden twee evenwaardige spellingen behou-den: spellingsysteem / spellingssysteem, spelling-commissie / spellingscommissie.

Het dialect van een insectIn de oude regeling mogen sommige woorden

- de zogenaamde bastaardwoorden - op twee ma-nieren worden gespeld, waarbij één vorm de voor-keur heeft. In de nieuwe regeling wordt die voor-keurspelling de enige officiële vorm. De vormendirekt, eksemplaar en kwasi, die nu toegelatenzijn, worden afgeschaft, zodat alleen direct, exem-

Er komt een uitgebreide infor-matiebrochure op het ogenblik datde nieuwe Woordenlijst verschijnt.Als u nu al vragen heeft kunt uuiteraard contact opnemen metde Taalunie. Daar zijn ze bereidu te helpen. Nederlandse Taal-unie - Stadhoudersplantsoen 2 -2517 JL Den Haag - Nederland -+ 00-31-70-346 95 48 - fax 00-31-70-365 98 18.

plaar en quasi blijven bestaan.Als echter een woord in de huidige

voorkeurspelling afwijkt van samen-stellingen waarin hetzelfde woord voor-komt of van woorden die qua vormovereenkomen, is een aanpassing vande bestaande voorkeurspelling moge-lijk. Zo verandert fotocopie in fotokopievanwege kopie en kopiëren en verandert insekt ininsect vanwege dialect en aspect. Het aantal woor-den waarvan de spelling in vergelijking met dehuidige voorkeurspelling verandert, zal beperktblijven tot enkele honderden. In een doorsnee tekstzullen de veranderingen zo beperkt in aantal zijndat ze niet opvallen. Behalve in een dictee natuur-lijk. Over het algemeen haalt de meerderheid hetals er tegenstrijdigheid is tussen schrijfwijzen met cen met k. Zo wijkt vredestractaat voor vredestrak-taat vanwege traktaat, trakteren, traktement.

Soms is de spelling van een woord zo ingebur-gerd dat de afwijkende spelling voor de taalgebrui-ker geen probleem is: oktober wijkt af van octaaf,octant, octet en octopus maar behoudt toch zijn k.Jammer voor de insekten die hun k moeten inle-veren. Zij zijn nog niet genoeg ingeburgerd.

Zee-egels mogen mee-etenDe regels voor het gebruik van de tekens apo-

strof (‘), trema (¨) en liggend streepje (-) verande-ren nauwelijks. Alleen wordt in samenstellingenmet verwarrende lettercombinaties tussen de delenvan de samenstelling het trema vervangen door eenliggend streepje. Zo wordt zeeëgel voortaan zee-egelen wordt meeëten in mee-eten veranderd. En zeeëng-te wordt zee-engte, naäpen wordt na-apen. Zeeënblijft behouden omdat het geen samenstelling is.

Een andere uitzondering vormen voluit ge-schreven getallen. Zij behouden het trema: twee-ëntwintig en niet twee-entwintig.

Een belangrijke vereenvoudiging is nog dat hetonderscheid tussen Westvlaams en Zeeuws-Vlaan-deren wordt afgeschaft. Bijvoeglijke naamwoor-den die zijn afgeleid van een samengestelde aard-rijkskundige naam behouden overal het liggendstreepje: West-Vlaams, Zeeuws-Vlaams.

En moet u nu nog een plakje echte Oost-Vlaamse hespe(n)worst? ■

Hoeveel speling

zit er nog op de

spelling ?

34 KLASSE NR.51

++INFOLIJN

Voor al uw vragenover onderwijs:

Koningsstraat 711000 Brussel

+ 02-219 18 00

De studie telt ongeveer 150blz. en verschijnt half janua-ri. U kunt haar nu al bestellendoor overschrijving van 300␣ fr.op rekeningnr. 091-2203006-68 van Centrum voor Informa-tie en Documentatie - Publika-tiedienst - Koningsstraat 71 -1000 Brussel - + 02-219 94 36met vermelding van referen-tie 94/165.1.Inlichtingen: Dienst voor Onder-wijsontwikkeling - Handelskaai 7- 1000 Brussel - + 02-227 12 11

PILOOT GELANCEERDIn juni stond in KLASSE een

artikel («De nieuweEdison») over elektro-nische communicatietussen de school en hetdepartement. Daarinwas o.a. sprake vaneen experiment gedu-rende dit schooljaar.Is dit project al vanstart gegaan?Wat dacht u? Op 5 de-cember is het project PI-LOOT gelanceerd metde medewerking van 14scholen uit het basis-onderwijs en 4 scholenuit het secundair on-derwijs. De communi-catie tussen deze scho-len en het departementOnderwijs volgt één jaarlang een dubbele weg:

de gewone pers-formulieren blij-ven behoudenmaar dezelfdegegevens gaanin de scholen ookin de computeren dan viaEDISON (Electro-nic Data Inter-change tussenSchool- en Onder-wijscomputer)naar het depar-tement. Daarworden de gege-vens van de meerdan 1000 personeelsdossiersin twee fictieve werkstationselektronisch verwerkt. Zo kun-nen de resultaten worden ver-geleken en kan het experi-ment geëvalueerd worden naarefficiëntie en naar het effectop het werkstation (werkbe-lasting, taakinvulling enz.). Hetis wel een primeur maar zewillen niet over één nacht ijsgaan.Inlichtingen: Administratie SecundairOnderwijs - Jeroen Depoortere -RAC Arcadengebouw - bureau 4085- 1010 Brussel - + 02-210 52 04of Administratie Basis- en Buiten-

gewoon Onderwijs - Rik Ghey-sens - Koningsstraat 138 - bu-reau 219 - 1000 Brussel - + 02-211 44 56

RONDE VANVLAANDERENHet Departement geeft bin-nen enkele dagen het start-sein voor een nieuwe Rondevan Vlaanderen. Deze keer ver-schijnen de directeurs uit hetgewoon basisonderwijs aande start. Zij worden geconfron-teerd met drie thema’s: infor-matisering (met o.a. de leer-lingendatabank), implemen-tatie van eindtermen en hetproject zorgverbreding.De data: 16/1 (Cultureel Cen-trum Hasselt), 17/1 (U.I.A. Ant-werpen), 19/1 (V.U.B. Brussel),20/1 (Hallen Kortrijk) en 30/1(RUG Gent).Meer informatie vindt u deomzendbrief van 13/12 op uwschool.Administratie Basis- en Buitenge-woon Onderwijs - Ann Declercq -Koningsstraat 138 - 1000 Brus-sel - + 02-211 44 84

SEROPOSITIEVENSeropositieven of aids-patiën-ten zijn niet verplicht zichbekend te maken. Dat be-grijp ik, maar wat dan methet mogelijke besmettings-gevaar voor leerkrachten of

andere personeelsleden vande school als er bijvoorbeeldwonden moeten worden ver-zorgd?

De oplossing ligt een beetjevoor de hand. Als u steedswegwerphandschoenen ge-bruikt voor de behandelingvan wonden is er geen be-smettingsgevaar. Wegwerp-handschoenen zijn trouwensook om algemene hygiënischeredenen aan te bevelen. Deschoolarts kan u zeker adviesgeven over het type handschoenen het gebruik ervan.

MEER VERDIENDSinds november ligt mijnwedde hoger dan de maan-den voordien. Ligt dat al-leen aan de indexverhoging?Op 1 november 1994 zijn ertwee weddeverhogingen ge-beurd voor de personeelsledenvan het onderwijs. Er was teneerste een algemene indexver-hoging van 2␣ % (index 1,1262is 1,1487 geworden). Daarnaastwas er een algemene wedde-verhoging (1000␣ fr. bruto) alsgevolg van de afgesloten sec-torale sociale programmatie voorde jaren 1993 en 1994 voor desector onderwijs van de VlaamseGemeenschap. Hierover vindtu meer informatie in de Minis-teriële Omzendbrief OND/I/6/CR/SH/js van 21 oktober 1993.Een concreet voorbeeld: het niet-geïndexeerde bruto-jaarbedrag(startbedrag met 0 jaren an-ciënniteit) weddeschaal 501 (le-

raar licentiaat-ge-aggregeerde) be-droeg in oktober832.048␣ fr. (of937.052,45 fr metindex 1.1262 of78.088␣ fr. opmaandbasis).Vanaf novemberen met index1,1487 (algeme-ne indexverho-ging) geeft dit955.773,53␣ fr. of79.647,794␣ fr. opmaandbasis. Ver-meerderd met

1000␣ fr. (algemene weddever-hoging) brengt ons dit op eenbruto-maandwedde van80.648␣ fr.

VIJF BOEKEN GRATISNiet dat we hier niet genoeg brievenkrijgen. Integendeel zelfs. Maar net vanu, beste lezer (ja, van u daar, u moet niet

omkijken), hebben we nog nooit iets ge-hoord. Nochtans interesseert uw mening ons.

Over KLASSE, over bepaalde artikels: kritiek, voor-stellen, commentaar... Wie deze maand reageert maakt

kans op één van de vijf nieuwe boeken Een school: metmensen onderweg (Uitgeverij Garant - zie Zeker Lezen p. 20).KLASSE - Koningsstraat 138 - 1000 Brussel

BIJNA VAN DE PERSDe Dienst voor Onderwijsont-wikkeling (DVO) start dezemaand met een eigen reekspublikaties onder de naam DVO-Studies en Documenten. Num-mer 1 in de reeks draagt detitel Maatwerk in samenspraaken bespreekt het beroepsge-richt volwassenenonderwijsen modularisering in Frank-rijk, Nederland en Schotland.Deze drielandenstudie zal debasis vormen voor voorstel-len met betrekking tot een ge-modulariseerd onderwijs voorvolwassenen in Vlaanderen.Uit de pluspunten en zwakkeplekken van de drie systemenkunnen we immers bruikbareelementen halen voor het mo-dulaire volwassenenonderwijsvan de toekomst in Vlaande-ren.

(advertentie)

Afgiftekan

toor 8500 Kortrijk 1

Min

isterie van d

e Vlaam

se Gem

eensch

apD

epartem

ent O

nd

erwijs - R

edactiesecretariaat K

LA

SSEK

onin

gsstraat 138 - 1000 Bru

ssel

TIJD

SCH

RIF

Tversch

ijnt m

aand

elijks (behalve in

juli en

augu

stus)

België – B

elgique

PB

8500 KO

RT

RIJK

1

4281

ANDERS VOOR HETZELFDEdeur open <power on>

lampen aan <caps lock>kom de klas maar in <enter>

tel de hoofden <num lock>spijbelaars <esc>

huiswerk af? <ctrl>dat kan ook <alt>

verbeteren maar <reset>de complimenten <shift>iedereen wakker? <on line>

open de boeken <page up>ook daarachter opletten <backspace>

naar het toilet <break>doe de boeken maar dicht <page down>

pak je schrift <paper feed>schrijf maar op <print screen>

zit stil <park>begrepen? <clear>

een laatkomer <insert>veeg het bord uit <delete>

huiswerk voor morgen <home>tot ziens <end>

lampen uit <caps lock>deur dicht <power off>