Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj EvropiSažet rezime naučnog i političkog konteksta, problemi i preporučene aktivnosti

Klimatske promjene i biodiverzitet u

Jugoistočnoj Evropi

Sažet rezime naučnog i političkog konteksta, problemi i

preporučene aktivnosti

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 2

Izradio: Autorska prava: Citati iz: Autori izvještaja po zemljama: Distribuira: Naslovna fotografija: Оgrađivanje: Finansirano od strane:

REC-Regional Environmental Centre for Central and Eastern Europe (Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu) ECNC-European Centre for Nature Conservation (Evropski centar za zaštitu prirode) © 2008 ECNC-European Centre for Nature Conservation and REC-Regional Environmental Centre for Central and Eastern Europe Nijedan dio ove publikacije ne smije da bude reprodukovan, memorisan u sistemu za čuvanje podataka ili prenošen u bilo kom obliku i na bilo koji način, elektronski, mehanički, fotokopiranjem, snimanjem ili drugačije, bez prethodnog pismenog odobrenja ECNC i REC. Laušević, R., Jones-Walters, L., Nieto, A and Torre-Marín, A. (2008): Climate change and biodiversity in South East Europe: a concise summary of the scientific and policy context, issues and recommended actions. REC, Szentendre, Hungary; ECNC, Tilburg, The Netherlands. Albanija: Bego, F.; Bosna i Hercegovina: Trbić, G.; Crna Gora: Ivanov M.; Srbija: Laušević, R.; Turska: Bilgin, Can. ECNC-European Centre for Nature Conservation PO Box 90154 5000 LG Tilburg The Netherlands ecnc@ecnc.org www.ecnc.org REC-Regional Environmental Centre for Central and Eastern Europe Ady Endre ut 9-11 2000 Szentendre Hungary www.rec.org Wikimedia Commons, Lawrence Jones-Walters, Brabants Landschap, Saxifraga – Jan van der Straaten Stavovi iznijeti u ovom izvještaju ne predstavljaju obavezno politiku ECNC i ne odražavaju obavezno stavove ili mišljenje REC. AECID-Agencia Española de Cooperación Internacional para el Desarrollo (Španska agencija za međunarodnu saradnju za razvoj).

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 3

Sadržaj Sadržaj .................................................................................................................................... 3 Predgovor ................................................................................................................................ 4 Uvod ....................................................................................................................................... 5 Uticaj klimatskih promjena na biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi ..................................................... 5 Pitanja politike prema klimatskim promjenama i biodiverzitetu u Jugoistočnoj Evropi........................... 9 Preporuke .............................................................................................................................. 12 Posebne preporuke .................................................................................................................. 13 Održavanje zamaha u životu – naredni koraci .............................................................................. 15

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 4

Predgovor Prijetnja koju klimatske promjene predstavljaju za ljude, živi svijet i našu životnu sredinu sada je prihvaćena u širokim razmjerama, kako na naučnom nivou tako i među donosiocima odluka i, sve više, političarima i javnošću uopšte. Niko ne može da predvidi budućnost; međutim, svi aktuelni podaci i informacije, kao i niz složenih modela, ukazuju da ekosistemi, proizvodi i usluge koje obezbjeđuju, kao i biodiverzitet koji je njihov sastavni dio, postaju sve više degradirani i manje sposobni da funkcionišu. Takođe je jasno da će Jugoistočna Evropa biti posebno teško pogođena, kako uopšte tako i posebno, u pogledu svog biodiverziteta. Mi zbog toga imamo posebno zadovoljstvo što možemo da koordiniramo izradu međuregionalnog projekta «Uticaj klimatskih promjena na biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi» za koji ovaj izvještaj predstavlja jedan od glavnih rezultata. Projekat je zasnovan na pretpostavci da će uticaji klimatskih promjena na biodiverzitet i usluge ekosistema u Jugoistočnoj Evropi biti snažan. I zaista, posljedice su već vidne na velikom broju lokacija i sa velikim brojem pojava. One obuhvataju povećane temperature, ekstremni pritisak na izvore vode, povećanje učestalosti teških vremenskih uslova i poplave, povećanu eroziju obala i veći broj šumskih požara. Iako je naše razumijevanje složenih procesa koji okružuju uticaje klimatskih promjena još uvek u ranim fazama, ove tendencije i pojavne šeme, kao i njihov uticaj na biodiverzitet, potvrđeni su od strane naučnika i stručnjaka u regionu Jugoistočne Evrope. Mada na raspolaganju stoje ograničeni podaci za neke dijelove regiona, mi smo započeli utvrđivanje toga gdje postoje praznine u istraživanju i praćenju i možemo da počnemo sa boljim utvrđivanjem ciljeva za naše napore u tim oblastima. Realizacija ovog projekta vođenog od strane ECNC već je dovela do povećanog razumijevanja i razmjene stručnih znanja o posljedicama klimatskih promjena na biodiverzitet i usluge ekosistema i dovodi, sa aspekta povećanja vrijednosti, do sve većeg konsenzusa u pogledu hitnosti dodatnih pravila i mjera. Na primjer, međuregionalna konferencija koja je predstavljala dio ovog projekta, imala je za rezultat zahtjev za ciljani i konkretan Akcioni plan za klimatske promjene i biodiverzitet u regionu. Ovaj izvještaj, koji koristi stručna znanja vodećih eksperata u oblasti biodiverziteta i klimatskih promjena, opisuje situaciju u Jugoistočnoj Evropi sa posebnim fokusiranjem na Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru, Srbiju i Tursku. Međutim, izvještaj predstavlja više od samog opisa situacije, on sadrži razne preporuke i prijedloge aktivnosti u pogledu politike i mjera za ublažavanje posljedica. Ovaj izvještaj je upotpunjen detaljnim (tehničkim) izvještajem o postojećem stanju, koji daje sveobuhvatni pregled uticaja klimatskih promjena u Evropi i u pet zemalja koje su učestvovale u ovom projektu, a Zbornik konferencije rezimira referate, diskusije i rezultate međuregionalne Konferencije o uticaju klimatskih promjena na biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi, koja je održana 18. i 19. juna u Beogradu, u Srbiji. Veoma mi je drago zbog načina na koji je projekat uticao na povećanje stručnih znanja, međuregionalnu saradnju i, takođe, na podizanje opšteg nivoa svijesti kod zainteresovanih subjekata o posljedicama klimatskih promjena na biodiverzitet. Vjerujem da je kao rezultat projekta stvorena platforma sa koje mogu da se preduzmu aktivnosti koje će omogućiti Jugoistočnoj Evropi da bude bolje pripremljena za održavanje kvaliteta svog bogatog biodiverziteta, svojih ekosistema i proizvoda i usluge koje oni omogućavaju, a koji su od vitalnog značaja. Rob Wolters Izvršni direktor ECNC – Evropskog centra za zaštitu prirode

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 5

Uvod Ovo je završni izvјeštaj projekta “Uticaj klimatskih promјena na biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi”, koji je finansiran od strane: AECID-Agencia Española de Cooperación Internacional para el Desarrollo (Španske agencije za međunarodnu saradnju za razvoj). On daje sažet rezime dva opširnija dokumenta koji su izrađeni kao dio projekta: Laušević, R., Jones-Walters, L., and Nieto, A (2008): Climate change and biodiversity in South-East Europe – impacts and action (Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi - uticaj i aktivnosti», REC, Sent-Andrej, Mađarska (Szentendre, Hungary); ECNC, Tilburg, Holandija (Tilburg, The Netherlands); i Nieto, A. Wijnja, H., Jones-Walters, L.. (redaktori), (2008) Proceedings of the Conference: Changing climate, changing biodiversity in South-East Europe (Zbornik konferencije: Klimatske promjene, promjene biodiverziteta u Jugoistočnoj Evropi); Beograd, 18.-19. juna 2008. ECNC-European Centre for Nature Conservation (Evropski centar za zaštitu prirode), Tilburg, Holandija. Pozivanje na ovaj dokument nije sveobuhvatno; svi izvori mogu da se nađu u Glavnom tehničkom izvještaju / izvještaju o stanju, koji je pomenut u prethodnom tekstu. Prema tome, ovaj izvještaj rezimira uticaje klimatskih promjena na biodiverzitet i usluge ekosistema, sa fokusom na Jugoistočnu Evropu, a takođe uzima u obzir raspoloživu literaturu koja se odnosi na trendove širom Evrope i scenarija prošlih, sadašnjih i budućih klimatskih promjena. On je takođe zasnovan na ocjenama za pet zemalja u pogledu sadašnjih saznanja i stanja u Albaniji, Bosni i Hercegovini, Srbiji, Crnoj Gori i Turskoj. Pored toga, on obuhvata rezultate i preporuke proistekle iz referata, diskusija i rezultata Međuregionalne konferencije o uticaju klimatskih promjena na biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi, koja je održana 18. i 19. juna 2008.godine u Beogradu, Srbija. Izvještaj predstavlja glavni rezultat projekta «Uticaj klimatskih promjena na biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi». On je u maksimalnoj mogućoj mjeri zasnovan na najnovijim informacijama o uticaju klimatskih promjena na biodiverzitet i usluge ekosistema i ocjenama nacionalnih eksperata.

Obalski planinski lanac u Antaliji, Turska. Planinski ekosistem u Jugoistočnoj Evropi će biti izložen ozbiljnim uticajima klimatskih promjena.

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 6

Uticaj klimatskih promjena na biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi Na osnovu ranijih trendova, aktuelnih mjerenja i modela koji prikazuju buduća scenarija, danas je široko prihvaćeno u naučnoj zajednici da globalna temperatura raste i da klima Zemlje ima potencijal za brzu promjenu (slika 1). Veliki dio toga je direktna posljedica povećane emisije gasova staklene bašte i drugih ljudskih aktivnosti i donosi posebne izazove za društvo u cjelini. Donosioci odluka i političari počinju da reaguju na taj izazov i postoji sve veća svijest u javnosti uopšte da može da dođe do uticaja koji će se odraziti na njihov život i životnu sredinu.

Za zemlje Jugoistočne Evrope, uključujući Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru, Srbiju i Tursku, uticaji klimatskih promjena mogu da obuhvate porast temperature, povećanje učestalosti ekstremnih vremenskih uslova, povećanje erozije obala, povećanje nivoa mora, uticaj na morski biodiverzitet, povećanje nivoa vode kod rijeka izloženih uticaju plime, povećanje plavljenja, veliki pritisak na izvore vode, promjenu obradivih površina, uključujući slabu žetvu, promjene habitata i rasporeda vrsta, povećane probleme izazvane stranim invazivnim vrstama (vidi sliku 2) i smanjenje bogatstva biodiverziteta. Pored toga, biće više problema za lokalne i regionalne zajednice koje zavise od usluga koje obezbjeđuje ekosistem (u vidu hrane, vode za piće, goriva, građevinskih materijala, kao i resursa koji omogućavaju žetvu), a koje održavaju prihvatljive životne uslove i blagostanje. Činjenica je da mnogi regioni Jugoistočne Evrope spadaju u oblasti Evrope koje su najosjetljivije na klimatske promjene, gdje možemo da očekujemo najizraženije buduće uticaje klimatskih promjena na ekosisteme sa pratećim uticajima na biodiverzitet. Na primjer u: • regionima Jugoistočne Evrope i dijelovima mediteranskog bazena koji spadaju u Jugoistočnu Evropu

koji se već sada bore sa nedostatkom vode zbog kombinovanog uticaja visokog porasta temperature i smanjenog obima padavina;

• planinskim oblastima, kod kojih porast temperature brzo dovodi do topljenja snijega i leda u širokim razmjerama, pri čemu se mijenjaju tokovi rijeka;

• obalskim zonama Jugoistočne Evrope i oblastima morskog karaktera zbog povećanja nivoa mora kombinovanog sa povećanim rizikom od teških vremenskih uslova, kao što su oluje;

• poplavama u nizijama zbog povećane opasnosti od nevremena, intenzivne kiše i burnih poplava (koje takođe dovode i do velikih šteta u naseljenim oblastima i na infrastrukturi).

Sl. 1: Zapažene promjene kod (a) globalne prosječne temperature površine; (b) prosječni globalni nivo mora prema podacima mjernog stuba za plimu (plavo) i satelita (crveno); i (c) Sniježni pokrivač na sjevernoj hemisferi za period mart-april. Sve razlike se odnose na odgovarajuće prosjeke za period 1961-1990. Kontinualne linije predstavljaju srednje vrijednosti za deceniju, dok tačke prikazuju godišnje vrijednosti. Osjenčene površine su intervali nesigurnosti procjenjeni na osnovu sveobuhvatne analize poznatih nesigurnosti (a i b) i vremenskih redova (c).

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 7

Uticaj klimatskih promjena na biodiverzitet će takođe imati direktne i indirektne ekonomske posljedice. Smatra se da će klimatske promjene značajno promijeniti ponudu usluga evropskog ekosistema tokom narednog stoleća (slika 3). U prvim godinama perioda 2000 do 2050.godine procjenjuje se da ćemo svake godine izgubiti usluge ekosistema čija je vrijednost jednaka 50 milijardi evra samo od kopnenih ekosistema, dok će kumulativni gubici blagostanja biti jednaki do 70% godišnje potrošnje do 2050.godine.

Sl. 2: Invazivne strane vrste u određenim evropskim zemljama.

Sl. 3: Ekonomske projekcije, gubici usluga ekosistema i ekonomske posljedice.

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 8

Topliji svijet će biti karakterisan promjenama vremenskog rasporeda sezonskih događaja u prirodi; mnogi habitati će postati manje podesni za život, dok će pomjeranje podesnih klimatskih uslova za pojedine vrste dovesti do promjena njihovog broja i oblasti zastupljenosti sa direktnim uticajima ekološku povezanost.

Osušena šuma i šikara i vrste koje se kod njih javljaju (u ovom slučaju Anadolski Danfordov gušter (Anatololacerta danfordi) biće izloženi promjenjenim uslovima, uključujući povećanje suše i požare.

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 9

Pitanja politike prema klimatskim promjenama i biodiverzitetu u Jugoistočnoj Evropi Moguće je primjeniti dva glavna tipa politika da bi se suprotstavili klimatskim promjenama - ublažavanje i prilagođavanje. Politike ublažavanja pokušavaju da ograniče dalje globalne klimatske promjene. Politike ublažavanja se fokusiraju bilo na smanjenje emisije gasova staklene bašte, na primjer putem efikasnijeg korišćenja energije ili čistije proizvodnje energije, ili povećanjem odvoda gasova staklene bašte. Međutim, čak i pri najoptimističkijim projekcijama nivoa ublažavanja koje se može postići još uvijek ćemo pretrpjeti značajan stepen klimatskih promjena. Prema tome, da bi se nosili sa sadašnjim i budućim promjenama potrebno je da razvijemo strategije prilagođavanja tj. strategije koje optimiziraju rezultat promjena do kojih će doći. U pogledu očuvanja biodiverziteta, strategije prilagođavanja će biti projektovane tako da omoguće opstanak maksimuma resursa biodiverziteta u okviru konteksta klimatskih promjena. Glavni međunarodni okviri za bavljenje i borbu sa klimatskim promjenama predstavlja Okvirna konvencija UN o klimatskim promjenama (UNFCC) iz 1992.godine. Sa 192 potpisnika UNFCCC ima gotovo sve zemlje svijeta kao članice i predstavlja sporazum koji je iznjedrio Protokol iz Kjota iz 1997.godine. Protokol iz Kjota ima do danas 182 članice - potpisnice. Prema protokolu 37 država, koje uključuju visoko razvijene zemlje i zemlje u procesu tranzicije ka tržišnoj privredi, imaju pravno obavezujuća ograničenja emisije i obaveze njenog smanjenja. Krajnji cilj obje konvencije je stabilizovanje koncentracija gasova staklene bašte u atmosferi na nivou koji će spriječiti opasno ljudsko ometanje klimatskog sistema. Diskusije o klimatskim promjenama od strane UN započele su 2. juna 2008.godine u Bonu, Njemačka. Ovo je bio drugi glavni sastanak radi pregovora UNFCCC u 2008.godini, koji je uslijedio poslije UN razgovora u Bankoku u martu i aprilu, gdje je utvrđen program rada za pregovore u 2008.godini o snažnijem i efikasnijem međunarodnom dogovoru o klimatskim promjenama. Dogovor bi trebalo da bude finalizovan u decembru 2009.godine u Kopenhagenu. Dogovor je takođe poznat kao «post Kjoto režim klimatskih promjena». Sve zemlje u regionu Jugoistočne Evrope su potpisnice UNFCCC. Albanija, Hrvatska, Makedonija i Crna Gora su ratifikovale Protokol iz Kjota između 2004. i 2007.godine, a druge zemlje su u procesu pripreme ratifikacije. Hrvatska spada u grupu zemalja u tranziciji (Aneks I UNFCCC), a ostale zemlje su u grupi zemalja koje ne potpadaju pod Aneks I. Većina zemalja Jugoistočne Evrope je izradila svoje inventare gasova staklene bašte i podnijela svoja Prva nacionalna saopštenja o klimatskim promjenama; druge su u procesu njihove izrade. Makedonija i Albanija u ovom momentu pripremaju svoje Drugo nacionalno saopštenje o klimatskim promjenama. Hrvatska je izradila i podnijela svoje Drugo, Treće i Četvrto nacionalno saopštenje Republike Hrvatske na osnovu UNFCC i izradila je nacrt Nacionalne strategije primjene UNFCC i Protokola iz Kjota. Iako je u nekim zemljama Jugoistočne Evrope emisija gasova staklene bašte (GHG) značajno opala između 1990. i 2000.godine, u novije vrijeme emisije rastu u svim zemljama regiona. Zemlje Jugoistočne Evrope su započele izradu i primjenu politika za redukovanje svoje emisije. Hrvatska ohrabruje aktivnosti i projekte koji se bave energetskom efikasnošću,

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 10

održivom i ekološki prihvatljivom izgradnjom i čistim transportom. Albanija je u procesu osnivanja centra za energetsku efikasnost. Sve zemlje unaprijeđuju izvore obnovljive energije u svojim energetskim politikama/strategijama ili izrađuju konkretne planove za korišćenje obnovljivih izvora, ali je ipak sveukupno korišćenje obnovljivih izvora ostalo na veoma niskom nivou. Rad na izradi projekata Mehanizma čistog razvoja (CDM) započet je u većini zemalja i u regionu se nalazi u različitim fazama. U februaru 2007.godine je Makedonska vlada usvojila Nacionalnu strategiju za mehanizam čistog razvoja za prvi period obaveza 2008. -2012.godine, koji je izrađen uz podršku UNDP i u saradnji sa UNDP, Ministarstvom za životnu sredinu i fizičko planiranje i REC-om.

Prepoznajući važnost klimatskih promjena za održivi razvoj i smanjenje siromaštva u regionu Jugoistočne Evrope i važnost uključivanja razmatranja o klimatskim promjenama u razvoj ključnih privrednih sektora u zemljama Jugoistočne Evrope, Beogradska inicijativa za jačanje regionalne saradnje u Jugoistočnoj Evropi u oblasti klimatskih promjena usvojena je na Šestoj ministarskoj konferenciji «Životna sredina za Evropu» (10. – 12. oktobar 2007., Beograd, Srbija). Beogradska inicijativa za klimatske promjene (BCCI) ima za glavni cilj da olakša partnerstvo i saradnju između zemalja Jugoistočne Evrope i drugih zemalja u regionu UNECE u pogledu programa vezanih za klimatske promjene. Glavne preporuke politike BCCI se odnose na: a) razvoj Okvirnog akcionog plana Jugoistočne Evrope za klimatske promjene; b) uspostavljanje podregionalnog virtuelnog centra za klimatske promjene u Beogradu za istraživanje i sistematsko posmatranje, obrazovanje, obuku, podizanje javne svijesti i izgradnju kapaciteta; c) razvoj partnerstva. Rad na strategijama adaptacije treba da započne odmah i da se fokusira primarno na pitanja upravljanja vodom (suša i rizici od poplave) i ranjivosti ekosistema (požar). Ove strategije moraju da budu integrisane u relevantne sektorske strategije kao što su fizički planovi, planovi upravljanja vodom i šumama. Završni izvještaj o Ekonomiji ekosistema i biodiverziteta (TEEB), koji se očekuje 2010.godine sistematski će obraditi niz takvih opcija politike za bolju zaštitu biodiverziteta i usluga ekosistema i pokazaće koliko bolje politike se dobijaju primjenom i integrisanjem novih ekonomija ekosistema i biodiverziteta. Najvažniji internacionalni okvir za zaštitu biodiverziteta u globalnim razmjerama je Konvencija o biološkom diverzitetu (CBD). Otvorena za potpisivanje na Samitu Zemlje u Rio de Žaneiru 1992.godine CBD ima tri glavna cilja: (1) zaštitu biodiverziteta, (2) održivo korišćenje njegovih sastavnih dijelova i (3) pravičnu podjelu njegovih genetskih resursa. U aprilu 2002.godine potpisnice Konvencije su se obavezale da do 2010.godine postignu značajnu redukciju sadašnje stope gubitka biodiverziteta na globalnom, regionalnom i nacionalnom nivou kao doprinos smanjenju siromaštva i za dobrobit cjelokupnog života na Zemlji (odluka VI/26). Sa 190 potpisnica, CBD ima gotovo univerzalno učešće među zemljama koje su se obavezale na očuvanje života na Zemlji.

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 11

U 2005.godini je Evropska Komisija pokrenula Akcioni plan za biodiverzitet EZ kao dio saopštenja “Zaustavljanje gubitka biodiverziteta do 2010.godine i dalje». Ovo saopštenje i njegov detaljni Akcioni plan predstavljaju detaljan dnevni red za aktivnosti u cilju zaustavljanja gubitka biodiverziteta do 2010.godine. Njime se predlaže 10 prioritetnih ciljeva u oblasti 4 oblasti politika i oko 120 akcija. Jedna oblast politike usmjerena je specijalno na biodiverzitet i klimatske promjene, a jedan od ciljeva (cilj 9) usmjeren je na podržavanje adaptacije biodiverziteta na klimatske promjene. Da bi se očuvao biodiverzitet evropskog značaja u regionu Jugoistočne Evrope većina zemalja je usvojila savremene zakone o zaštiti prirode tokom zadnjih godina uzimajući već u obzir EU direktivu o pticama i habitatima. One su postale potpisnice međunarodnih konvencija, kao što je Konvencija o biološkom diverzitetu, CITES, i Bernske konvencije. Strategije biodiverziteta, prema CBD razvijene su u svim zemljama Jugoistočne Evrope, osim Crne Gore i Srbije, koje tek započinju njihovu izradu. Biodiverzitet i zaštita prirode su ugrađeni u nacionalne strategije razvoja i akcione planove zaštite životne sredine. Međutim, jasno je da će uticaji klimatskih promjena u Jugoistočnoj Evropi vjerovatno ugroziti uspješnu realizaciju različitih nacionalnih i internacionalnih politika biodiverziteta, naročito Konvencije o biološkom diverzitetu i Evropskih ciljeva za biodiverzitet do 2010.godine usmjerenih na zaustavljanje opadanja biodiverziteta do 2010.godine. Da bi se suzbile negativne posljedice klimatskih promjena na biodiverzitet u regionu Jugoistočne Evrope, važno je sprovesti zakonske propise koji se odnose na zaštitu biodiverziteta, smanjiti izvore koji nanose štetu biodiverzitetu, koji nisu vezani za klimu, i efikasno zaštititi postojeći biodiverzitet. Integracija biodiverziteta u inicijative za prilagođavanje predstavlja takođe važan faktor. Postoji takođe potreba za dalji razvoj dokumenata strateške politike i akcionih planova kojima bi se obezbijedilo suprotstavljanje uticajima klimatskih promjena na biodiverzitet. Ovo je naročito slučaj u regionu Jugoistočne Evrope gdje u ovom momentu nema takvih planova.

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 12

Preporuke Sljedeće glavne preporuke za nošenje sa uticajem klimatskih promjena na biodiverzitet u regionu Jugoistočne Evrope proistekle su iz izvještaja eksperata i referata i diskusija na konferenciji “Klimatske promjene, promjene biodiverziteta u Jugoistočnoj Evropi” (18.-19. juna 2008.godine, Beograd, Srbija):

1. Razvoj snažnog i konkretnog akcionog plana u vezi sa klimatskim promjenama i biodiverzitetom za Jugoistočnu Evropu, paralelno sa nadgradnjom inicijativa koje su u toku, uključujući i Beogradsku inicijativu o proširenju regionalne saradnje Jugoistočne Evrope u oblasti klimatskih promjena usvojenu na Šestoj ministarskoj konferenciji UNECE “Životna sredina u Evropi» (oktobar 2007, Beograd, Srbija), kao i inicijativa EU, UN i Savjeta Evrope. Vlade u regionu Jugoistočne Evrope su ohrabrene da potpomognu i unaprijede inicijativu za izradu akcionog plana, tražeći pri tome podršku od svih bitnih zainteresovanih subjekata, uključujući i nacionalne nevladine organizacije (NVO), naučne i stručne institucije i privredne grane.

2. Regionalna saradnja između država i zainteresovanih multi-subjekata u Jugoistočnoj Evropi treba

da bude intenzivirana, a u okviru država, ministarstva i drugi zainteresovani subjekti treba da stupe u konstruktivne dijaloge i preduzmu zajedničke aktivnosti za pronalaženje veze između klimatskih promjena i biodiverziteta. Uključene NVO se ohrabruju da uspostave sinergiju između svojih aktivnosti vezanih za biodiverzitet i klimatske promjene u Jugoistočnoj Evropi.

3. Relevantne nacionalne i internacionalne vladine organizacije se ohrabruju da integrišu u svoje

politike, strategije i aktivnosti aspekte biodiverziteta i klimatskih promjena, kao i da obezbijede da raspoloživa sredstva rade u korist i da ne rade protiv zaštite biodiverziteta.

4. Akcije podizanja svijesti i edukovanja o klimatskim promjenama, biodiverzitetu i uslugama

ekosistema su od životne važnosti da bi se dospjelo do javnosti, političara i donosilaca odluka i sektora privrede. Ove aktivnosti moraju da budu intenzivirane i primjenjene na regionalnom, nacionalnom i pod-nacionalnom nivou, usvajajući pri tome pristup zainteresovanim multi-subjektima.

5. Na Evropskom, regionalnom i nacionalnom nivou potrebno je preduzeti aktivnosti da bi se

popunile osnovne praznine u informisanosti i znanjima o klimatskim uticajima na biodiverzitet u regionu Jugoistočne Evrope, uključujući i one koje se realizuju preko fokusiranih i široko obuhvatnih multidiciplinarnih istraživanja, analiza politika, modelovanja i izrade scenarija, kao i adekvatnog praćenja biodiverziteta na regionalnom, nacionalnom i pod-nacionalnom nivou. Ove aktivnosti bi trebalo da se pozabave kako kopnenim tako i morskim okruženjima. Međutim, nijedna akcija ne bi trebalo da bude odložena zbog postojanja praznina u pogledu informacija i podataka.

6. Praktična izgradnja kapaciteta u smislu povećanja znanja i ljudskih i finansijskih resursa za

bavljenje biodiverzitetom i klimatskim promjenama u Jugoistočnoj Evropi predstavlja stvar maksimalnog prioriteta i životno važnu osnovu za realne aktivnosti.

7. Od velike važnosti je razvoj i realizacija adekvatnih mjera za ublažavanje i prilagođavanje i

smjernica za bavljenje negativnim uticajima klimatskih promjena na biodiverzitet, uključujući adaptivno upravljanje (strategije) za prirodne lokacije. Šire mjere za ublažavanje klimatskih promjena ne bi trebalo da nanose štetu biodiverzitetu.

8. Konkretne i dalekosežne mjere treba da budu primjenjene kako bi se povećala ekološka i

pejzažna fleksibilnost u regionu Jugoistočne Evrope, uključujući konkretno uspostavljanje i upravljanje zaštićenih oblasti i ekoloških mreža, kao i klimatskih koridora širom Jugoistočne Evrope i Evrope.

9. Aktivna i posvećena mreža ili forum ljudi i organizacija za klimatske promjene i biodiverzitet u

regionu Jugoistočne Evrope treba da budu dalje razvijani nadgrađujući se na kontakte i dijaloge uspostavljene tokom konferencije “Klimatske promjene, promjene biodiverziteta u Jugoistočnoj Evropi”.

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 13

Posebne preporuke Pored glavnih preporuka, razvijeno je nekoliko grupa posebnih preporuka za nošenje sa uticajima klimatskih promjena na biodiverzitet u regionu Jugoistočne Evrope, i to: Međunarodni, evropski i regionalni okviri politika i aktivnosti za rješavanje problema klimatskih promjena i biodiverziteta u Jugoistočnoj Evropi. Nacionalne i internacionalne politike su počele da se nose sa uticajima klimatskih promjena na biodiverzitet, ali još uvijek imaju velike praznine u pogledu konkretnih ciljeva i mjera. Zbog toga se preporučuje sljedeće:

• potrebno je više strateške i operativne sinergije između nacionalnih i internacionalnih politika i

aktivnosti u pogledu klimatskih promjena i biodiverziteta za Jugoistočnu Evropu kako bi se adekvatno suzbili uticaji klime na svim geografskim nivoima;

• postoji snažna potreba da se poboljša ciljana implementacija međunarodnih konvencija vezanih za biodiverzitet i klimatske promjene na nacionalnom i pod-nacionalnom nivou.

Regionalni uticaji i reakcija na uticaj klimatskih promjena na biodiverzitet i usluge ekosistema u Jugoistočnoj Evropi Naučni dokazi i dokazi sa terena ukazuju da će posljedice klimatskih promjena na biodiverzitet i usluge ekosistema biti veoma teške. Međutim, u većini ciljnih zemalja iz ovog Izvještaja, postoje velike praznine u znanjima. Odgovornost za politike na regionalnom, nacionalnom i pod-nacionalnom nivou u Jugoistočnoj Evropi je još uvijek u ranoj fazi, mada se politička pažnja vezana za probleme brzo povećava u većini zemalja. Maksimalni prioritet treba prema tome da bude dat razmjeni iskustava i znanja između zemalja u Jugoistočnoj Evropi, povećanoj saradnji između nadležnih ministarstava na nacionalnom nivou, povećanoj sinergiji između programa međunarodnih organizacija i uključivanja relevantnih zainteresovanih subjekata, naročito privrednika i zemljoposednika. Praktična rješenja i politički alati Preporučuju se sljedeće aktivnosti: • projekti za podizanje svijesti i informisanje, uključujući aktivnosti za upravljanje sukobima i to i na

pod-nacionalnom nivou; • strategije prilagođavanja uticajima klimatskih promjena na biodiverzitet; • komunalni programi koji uključuju lokalno stanovništvo i preduzetnike; • specijalno izrađeni programi izgradnje kapaciteta, uključujući postizanje ciljeva politike biodiverziteta

i izradu i realizaciju projekata; • integrisanje, na realan i praktičan način, uticaja klimatskih promjena na biodiverzitet u sektorske

politike i privredne i finansijske sektore; • uspostavljanje lobija i nacionalnih panela za biodiverzitet i klimatske promjene; • održivo upravljanje zaštićenim oblastima; • kontrola urbanizacije i investicione izgradnje u primorskim oblastima; • izrada spiskova vrsta i habitata u Jugoistočnoj Evropi, koji su najosjetljiviji na klimatske promjene i

određivanje lokacija za praćenje klimatskih promjena. Ove lokacije treba da obuhvate i morske oblasti.

Upravljanje posljedicama djelovanja klimatskih promjena i povećanje otpornosti ekosistema Preporučuju se sljedeće aktivnosti:

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 14

• uspostavljanje mreža multi-subjekata zainteresovanih za klimatske promjene i biodiverzitet; • povećati broj zaštićenih oblasti na kopnu i moru i poboljšati upravljanje tim oblastima novim

adaptivnim metodama upravljanja; • pripremanje na uticaje klimatskih promjena putem izrade ili revizije planova upravljanja prirodnim

lokacijama i nacionalnim parkovima, uključujući i putem izrade novih prostornih planova za navedene lokacije;

• uspostavljanje fleksibilnih ekoloških mreža, stvaranjem, između ostalog, širom Evrope i širom Jugoistočne Evrope, nacionalnih klimatsko-ekoloških koridora, koji će omogućiti migraciju vrsta kao posljedicu uticaja klimatskih promjena. Identifikovati potencijalna uska grla;

• ponovo razmotriti strategije koje se odnose na nativne i strane vrste i razviti usaglašene aktivnosti; • identifikovati oblasti restauracije prirode fokusirajući se pri tome na funkcije ekosistema; • utvrđivanje konkretnih programa za mreže za izgradnju kapaciteta obrazovanje radi uključivanja lokalnih

zainteresovanih subjekata i korisnika zemlje u borbu protiv uticaja klimatskih promjena na biodiverzitet; • realizovati studije procjene rizika sa aspekta biodiverziteta i usluga ekosistema, naročito za osjetljive

oblasti; • razviti programe za multidisciplinarna istraživanja na nacionalnom nivou i nivou Jugoistočne Evrope. Utvrđivanje rješenja za upravljanje i širenje informacija o djelovanju klimatskih promjena na biodiverzitet Preporučuju se sljedeće aktivnosti: • potrebno je usvojiti i primjeniti nove i privlačne načine i sredstva za prenošenje poruke javnosti i ključnim

zainteresovanim subjektima i pri tome se koncentrisati na primaoca, a ne na pošiljaoca poruka. Potrebno je razviti kratke poruke, kao što je “Priroda umire – a mi smo dio nje!” ili “Da li ćemo biti izbjeglice klimatskih promjena”?, ali takođe i “Bogati ste živeći u tijesnoj vezi sa prirodom”;

• poruke koje se tiču klime i biodiverziteta treba da se odnose na svakodnevni život i posao ljudi i da ukazuju na načine kojima može da se pomogne u rješavanju problema.

Klimatske promjene i biodiverzitet u Jugoistočnoj Evropi

REC, ECNC, 2008 15

Održavanje zamaha u životu – naredni koraci Važno je održati zamah u životu i naredne aktivnosti koje su inicirane izradom ovog Izjveštaja, a naročito na konferenciji “Klimatske promjene, promjene biodiverziteta u Jugoistočnoj Evropi”. Potrebno je što je prije moguće identifikovati najmanje 5 prioritetnih projekata, a među njima barem jedan projekat koji se bavi komunikacijama i podizanjem svijesti. Projekti bi mogli takođe da igraju ulogu glavnih pravaca djelovanja u predloženom Akcionom planu. Organizovanje čestih seminara ili konferencija o biodiverzitetu i klimatskim promjenama za region Jugoistočne Evrope moglo bi da ima značajan doprinos razmatranju i praćenju realizacije aktivnosti. Ovaj izvještaj treba distribuirati na širokoj osnovi, a posebno svim zainteresovanim subjektima na koje se odnosi.

www.ecnc.org