Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej - IUNG · 2021. 1. 29. · Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej 3 S‡owo wstŒpne Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Wizerunek Polski postrzegany jest

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju WsiMinisterstwo Ârodowiska

FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA00-950 Warszawa, ul. Wspólna 30tel.: (+48 22) 623-19-01, 623-15-15fax: (+48 22) 628-93-87www.fapa.org.pl

INSTYTUT UPRAWYNAWO˚ENIAI GLEBOZNAWSTWA24-100 PU¸AWYul. Czartoryskich 8tel. (+48 81) 886-49-60

ISBN 83-88010-58-1 Publikacja bezp∏atna

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju WsiDepartament Rozwoju Obszarów Wiejskichul. Wspólna 3000-930 Warszawatel. (+48-22) 623.25.55

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju WsiMinisterstwo rodowiska

Kodeks DobrejPraktyki Rolniczej

Warszawa 2004

2 Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej


Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju WsiMinisterstwo rodowiska

ZESPÓ£ REDAKCYJNYInstytut Uprawy Nawo¿enia i Gleboznawstwa1. Doc. dr hab. Irena Duer2. Prof. dr hab. Mariusz Fotyma3. Mgr Andrzej Madej

KONSULTANTMinisterstwo rodowiskaMgr Alina Rynkiewicz

RECENZENTWy¿sza Szko³a Ekologii i Zarz¹dzaniaProf. dr in¿. Marek Jerzy Gromiec

Wydanie III, Warszawa 2004Dodruk© Copyright by Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju WsiMinisterstwo rodowiska

Publikacja sfinansowana ze rodków Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Ca³oæ lub poszczególne czêci tego opracowanianie mog¹ byæ reprodukowane w jakikolwiek sposóbi rozpowszechniane bez uprzedniej zgodyMinisterstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi lub Ministerstwa rodowiska

WYDAWCAFundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa00-930 Warszawa, ul. Wspólna 30tel. (+48 .... 22) 623-19-01, 623-15-15, fax 628-93-87e-mail: [email protected], http://www.fapa.org.pl

REALIZACJA WYDAWNICZA l DRUKAgencja Reklamowa Po Godzinach30-009 Kraków, ul. Friedleina 6; tel. (12) 623-77-74e-mail: [email protected]

ISBN 83-88010-58-1 Publikacja bezp³atna

3Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

S³owo wstêpne Ministra Rolnictwai Rozwoju Wsi

Wizerunek Polski postrzegany jest za gra-nic¹ jako kraina jezior, rozleg³ych ³¹k i la-sów.

Ten wizerunek mo¿liwy jest dziêki zacho-wanemu dziedzictwu przyrody, które jest spad-kiem po wielu generacjach rolników, którychdzia³alnoæ prowadzona przez lata pozosta-wi³a nam krajobraz, z którego mo¿emy byædumni. Istnieje jednak obowi¹zek podnosze-nia wiadomoci w spo³ecznoci rolniczejw zakresie potrzeby ochrony rodowiska i za-pewnienia zrównowa¿onego rozwoju w syste-mie produkcji rolniczej. Uwiadamianie rolni-ków i wspieranie przy podejmowaniu dzia³añzwi¹zanych z instalacj¹ urz¹dzeñ do groma-dzenia i przechowywania nawozów natural-nych, nale¿y do kompetencji resortu rolnic-twa, ze wzglêdu na wa¿noæ tych dzia³añw zarz¹dzaniu i usuwaniu odpadów rol-niczych w sposób efektywny. Zarz¹dzaniew tym zakresie ma podwójne korzyci, zapo-biega zanieczyszczeniom wód i gleby orazmaksymalizuje zawartoæ azotu w nawozachnaturalnych i ich wykorzystanie.

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej za-wiera praktyczne rady, jak zmniejszaæ ryzy-ko zanieczyszczenia wody i jaka praktyka kon-troli zanieczyszczeñ mo¿e byæ stosowanaw gospodarstwie. Za jego porednictwem rol-nicy powinni byæ informowani i instruowanio potrzebie podnoszenia walorów krajobrazu,w którym ¿yj¹ i pracuj¹, ze wzglêdu na ichdominuj¹cy wp³yw na rozwój. KDPR jest re-komendowany jako niezbêdny dla ca³ej spo-³ecznoci rolniczej.

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

S³owo wstêpne Ministrarodowiska

Woda jest specyficznym, jedynym w swoimrodzaju sk³adnikiem rodowiska od zara-nia dziejów decyduje o naszym ¿yciu i okre-la jego jakoæ. Zasoby wodne w Polsce rzeki, jeziora i wody podziemne s¹ naszymdziedzictwem. Dostarczaj¹ wody do picia,umo¿liwiaj¹ rozwój rolnictwa i przemys³u,stanowi¹ element rekreacji. Istotna jest za-tem ochrona tego dziedzictwa i taki postêptechniczny i ekonomiczny, który nie przynosize sob¹ pogorszenia jakoci naszych wód.

Rolnicy tradycyjnie s¹ stra¿nikami wsi i jejdziedzictwa. Oni dawno temu zauwa¿yli, jakwa¿na jest ochrona rodowiska naturalnego,zarówno dla rodowiska samego w sobie, jakrównie¿ jako podstawowego ród³a ¿ycia.Jednak w ostatnich dziesiêcioleciach nast¹-pi³y znacz¹ce zmiany w prowadzonych prak-tykach rolniczych, których rezultatem jestdu¿y stopieñ specjalizacji i intensyfikacjiprodukcji, prowadz¹cy do powa¿nych nieko-rzystnych zmian w kapitale jakim s¹ wodyi równie¿ w szerszym zakresie rodowisko.

Próbuj¹c wype³niæ lukê informacyjn¹i edukacyjn¹ zosta³ opracowany KodeksDobrej Praktyki Rolniczej, zawieraj¹cyzbiór przyjaznych rodowisku praktyk rolni-czych, których stosowanie zapewni zrówno-wa¿ony rozwój w sferze produkcji rolniczej.Najwa¿niejszym celem KDPR jest podniesie-nie poziomu podstawowej wiedzy o ochroniewody g³ównego zasobu rodowiska, jakrównie¿ innych jego elementów: gleby, po-wietrza, krajobrazu oraz o mo¿liwociachprzyczynienia siê do ich ochrony.

Przekazuj¹c KDPR, liczê na jego rozleg³¹promocjê przez wszystkich zainteresowanych w³adze samorz¹dowe, organizacje rolnicze, rol-nicze jednostki naukowe i doradcze oraz przezca³¹ spo³ecznoæ rolników, dla ogólnego dobrajakim s¹ niezmienione zasoby przyrody.

Minister rodowiska

S³owo wstêpne

5

Spis treci

Spis treci

S³owo wstêpne Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi ........................................................ 3

S³owo wstêpne Ministra rodowiska .............................................................................. 3

A. Prawo chroni¹ce rodowisko w obszarze rolnictwa1. Wstêp ........................................................................................................................... 8

2. Przepisy prawne reguluj¹ce ochronê rodowiska ........................................................ 9

B. Urz¹dzanie i zarz¹dzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównowa¿onym

1. Wstêp ......................................................................................................................... 18

2. Zagospodarowanie roz³ogu gruntów ......................................................................... 19

3. Organizacja produkcji rolinnej i zwierzêcej ............................................................ 20

4. Bilans sk³adników mineralnych oraz substancji organicznej .................................... 21

5. Integrowana ochrona rolin ....................................................................................... 22

C. Ochrona wód1. Wstêp ......................................................................................................................... 26

2. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami punktowymi .............................................. 28

P³yty i zbiorniki do przechowywania nawozów naturalnych ................................. 29

Inne rozwi¹zania zwi¹zane z ochron¹ wód ............................................................. 31

3. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami obszarowymi ............................................ 33

Dawki i terminy stosowania nawozów naturalnych i mineralnych ........................ 34

Stosowanie cieków i osadów ciekowych ............................................................. 36

Stosowanie chemicznych rodków ochrony rolin ................................................. 36

Agrotechniczne metody zapobiegania zanieczyszczeniom wód............................. 37

D. Ochrona gruntów rolnych1. Wstêp ......................................................................................................................... 42

2. Ochrona gleb przed erozj¹ i degradacj¹ fizyczn¹ ...................................................... 43

Erozja wodna .......................................................................................................... 43

Erozja wietrzna ....................................................................................................... 45

Stosunki powietrzno-wodne gleb na gruntach ornych ............................................ 46

Stosunki powietrzno-wodne gleb u¿ytków zielonych ............................................ 47

6

3. Ochrona gleb przed degradacj¹ chemiczn¹ ............................................................... 48

Odczyn gleb ............................................................................................................ 49

Zawartoæ przyswajalnych sk³adników pokarmowych .......................................... 51

4. Ochrona gleb przed degradacj¹ biologiczn¹ .............................................................. 53

Glebowa substancja organiczna .............................................................................. 53

Aktywnoæ biologiczna gleby ................................................................................. 53

E. Ochrona powietrza1. Wstêp ......................................................................................................................... 56

2. Zapylenie i zadymienie powietrza ............................................................................. 57

3. Substancje odorowe ................................................................................................... 58

4. Amoniak .................................................................................................................... 60

5. Gazy cieplarniane ...................................................................................................... 61

F. Ochrona krajobrazu i zachowanie bioró¿norodnoci1. Wstêp ......................................................................................................................... 64

2. Zagroda wiejska w krajobrazie .................................................................................. 65

3. Bioró¿norodnoæ w gospodarstwie ............................................................................ 67

G. Infrastruktura obszarów wiejskich....................................................................................................................................... 69

H. Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej dla potrzebwdra¿ania Dyrektywy Azotanowej.............................................................................................................................................75

I. Za³¹czniki1. Wspó³czynniki reprodukcji i degradacji glebowej substancji organicznej ................ 88

2. Wspó³czynniki przeliczeniowe zwierz¹t na du¿e jednostki przeliczeniowe (DJP) ... 89

3. Iloæ nawozów naturalnych i sk³adników w nawozach od l sztuki zwierz¹t na rok .. 90

4. Przeciêtna iloæ azotu azotanowego (N-NO3) w glebie w okresie jesieni ................. 91

5. Pobranie sk³adników na jednostkê plonu rolin ........................................................ 92

6. Wspó³czynniki do przeliczania plonu na jednostki zbo¿owe .................................... 93


APrawo chroni¹ce

rodowiskow obszarze rolnictwa


A Prawo chroni¹ce rodowisko w obszarze rolnictwa1. Wstêp

Prawo ochrony rodowiska tworz¹ aktyprawne o ró¿nej randze. Najwy¿szym z nichjest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,uchwalona w 1997 r., która zapewnia ka¿de-mu obywatelowi prawo do korzystania ze ro-dowiska, ale jednoczenie zobowi¹zujewszystkich do jego ochrony. Szczegó³oweprzepisy ochrony rodowiska, stanowi¹cepodstawy zrównowa¿onego rozwoju kraju,zawarte s¹ w ró¿nych ustawach i roz-porz¹dzeniach wykonawczych.

Poza krajowym ustawodawstwem chro-ni¹cym rodowisko jest ono chronione, jakodobro wspólne ca³ej ludzkoci, konwencja-mi miêdzynarodowymi oraz porozumie-niami dwustronnymi i wielostronnymi ra-tyfikowanymi przez Polskê, w tym z Uni¹Europejsk¹.

Szczególna odpowiedzialnoæ za ochronêrodowiska przypada rolnictwu, które u¿ytkujeoko³o 60% ogólnej powierzchni kraju, a po-

przez dzia³alnoæ produkcyjn¹ powoduje zmia-ny w³aciwoci wody, gleby, powietrza oraz przy-czynia siê do zmian bioró¿norodnoci w krajo-brazie wiejskim. Przestrzeñ u¿ytkowana rol-niczo, obok celów produkcyjnych, spe³nia ca³yszereg funkcji spo³ecznych, co powoduje zmia-nê polityki rolnej w kierunku wielofunkcyj-nego rozwoju wsi i rolnictwa. Urz¹dzanie ob-szarów wiejskich i zarz¹dzanie t¹ przestrzeni¹musi byæ podporz¹dkowane zasadom rozwo-ju zrównowa¿onego, przyjêtym na SzczycieZiemi w 1992 r. w Rio de Janeiro.

Realizacja tych celów wymaga wiadomo-ci ekologicznej i prawnej ca³ego spo³eczeñ-stwa, aby przyjê³o na siebie odpowiedzial-noæ za stan rodowiska. W budowaniu tejwiadomoci, w obszarze rolnictwa, ma po-móc Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. Ko-deks informuj¹c co jest dozwolone lub za-bronione zapobiega pope³nianiu wykroczeñ,kszta³tuje wiêc w³aciw¹ postawê rolnikówwobec obowi¹zuj¹cego prawa oraz uczy jakograniczaæ ujemne oddzia³ywanie rolnictwana rodowisko.


Prawo chroni¹ce rodowisko w obszarze rolnictwa A2. Przepisy prawne reguluj¹ce ochronê rodowiska

Akty prawne

2

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiejz dnia 2 kwietnia 1997 r.

Og³oszenie

3

Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483

II

1

2

3

Konwencje miêdzynarodowe

Konwencja o ochronie rodowiska morskiegoobszaru Morza Ba³tyckiego, sporz¹dzonaw Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r.

Konwencja o ró¿norodnoci biologicznej,sporz¹dzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerw-ca 1992 r.

Europejska konwencja o ochronie zwierz¹thodowlanych

Dz.U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346

Dz.U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532

Dz. Wspólnot Europejskich z dnia 17listopada 1978 r. ze zmianami z dnia11 grudnia 1992 r.

III

1

2

3

Ustawy

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawoochrony rodowiska

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne

Ustawa z dnia 16 padziernika 1991 r.o ochronie przyrody

Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627; Nr 115,poz. 1229; z 2002 r. Nr 74 poz. 676;Nr 113, poz. 984; Nr 153, poz. 1271;Nr 233, poz. 1957; z 2003 r. Nr 46,poz. 392; Nr 80, poz. 721; Nr 80,poz. 717Dz.U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229;Nr 154, poz. 1803; z 2002 r. Nr 113,poz. 984; Nr 130, poz. 1112; Nr 233,poz. 1957; Nr 238, poz. 2022; z 2003 r.Nr 80, poz. 717

tekst jednolity, Dz.U. z 2001 r. Nr 99,poz. 1079; Nr 100, poz. 1085; Nr 110,poz. 1189; Nr 145, poz. 1623; z 2002 r.Nr 130, poz. 1112; z 2003 r. Nr 80, poz.717

Lp.

1

I


A Prawo chroni¹ce rodowisko w obszarze rolnictwa

1

4

5

6

7

8

9

10

11

12

2

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.o odpadach

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r.Prawo geologiczne i górnicze

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r.o planowaniu i zagospodarowaniuprzestrzennym

Ustawa z dnia 13 wrzenia 1996 r.o utrzymaniu czystocii porz¹dku w gminach

Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r.o zbiorowym zaopatrzeniu w wodêi zbiorowym odprowadzaniu cieków

Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r.o nawozach i nawo¿eniu

Ustawa z dnia 16 marca 2001 r.o rolnictwie ekologicznym

Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r.o ochronie gruntów rolnych i lenych

Ustawa z dnia 26 marca 1982 r.o scalaniu i wymianie gruntów

3

Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628;z 2002 r. Nr 41, poz. 365; Nr 113, poz.984; Nr 199, poz. 1671; z 2003 r.Nr 7, poz. 78

Dz.U. z 1994 r. Nr 27, poz. 96; z 1996 r.Nr 106, poz. 496; z 1997 r. Nr 88, poz.554; nr 111, poz. 726; Nr 133, poz. 885;z 1998 r. Nr 106, poz. 668; z 2000 r. Nr109, poz. 1157; Nr 120, poz. 1268;z 2001 r. Nr 110, poz. 1190; Nr 115,poz. 1229; Nr 154, poz. 1800; z 2002 r.Nr 113, poz. 984; Nr 117, poz. 1007;Nr 153, poz. 1271; Nr 166, poz. 1360;Nr 240, poz. 2055

Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717

Dz.U. z 1996 r. Nr 132, poz. 622;z 1997 r. Nr 60, poz. 369; Nr 121,poz. 770; z 2000 r. Nr 22, poz. 272;z 2001 r. Nr 100, poz. 1085; Nr 154,poz. 1800; z 2002 r. Nr 113, poz. 984;z 2003 r. Nr 7, poz. 78

Dz.U. z 2001 r. Nr 72, poz. 747;z 2002 r. Nr 113, poz. 984

Dz.U. z 2000 r. Nr 89, poz. 991

Dz.U. z 2001 r. Nr 38, poz. 452

Dz.U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78; z 1997 r.Nr 60, poz. 370; Nr 80, poz. 505;Nr 160, poz. 1079; z 1998 r. Nr 106,poz. 668; z 2000 r. Nr 12, poz. 136;Nr 120, poz. 1268; z 2001 r. Nr 81,poz. 875; Nr 100, poz.1085; z 2002 r.Nr 113, poz. 984; z 2003 r. Nr 80,poz. 717tekst jednolity, Dz.U. z 1989 r. Nr 58,poz. 349; z 1990 r. Nr 34, poz. 198;z 1994 r. Nr 127, poz. 627; z 1998 r.Nr 106, poz. 668; z 2000 r. Nr 12,poz. 136; z 2001 r. Nr 81, poz. 875;z 2002 r. Nr 25, poz. 253; z 2003 r.Nr 64, poz. 592


Prawo chroni¹ce rodowisko w obszarze rolnictwa A

1

13

14

15

16

17

18

19

2

Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r.o ochronie rolin uprawnych

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r.o ochronie zwierz¹t

Ustawa z dnia 29 wrzenia 1994 r.o rachunkowoci

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r.Prawo budowlane

Ustawa z dnia 17 maja 1989 r.Prawo geodezyjne i kartograficzne

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r.o samorz¹dzie gminnym

Kodeks pracyz dnia 2 czerwca 1996 r. (art. 237 § 2)

3

tekst jednolity, Dz.U. z 2002 r. Nr 171,poz. 1398; Nr 238, poz. 2019

tekst jednolity, Dz.U. z 2003 r. Nr 106,poz. 1002tekst jednolity, Dz.U. z 2002 r. Nr 76,poz. 694; z 2003 r. Nr 60, poz. 535;Nr 124, poz. 1152tekst jednolity, Dz.U. z 2000 r. Nr 106,poz. 1126; Nr 109, poz. 1157; Nr 120,poz. 1268; z 2001 r. Nr 5, poz. 42; Nr110, poz. 1190; Nr 115, poz. 1229; Nr154, poz. 1800; Nr 129, poz. 1439;z 2002 r. Nr 74, poz. 676; z 2003 r.Nr 80, poz. 718

tekst jednolity, Dz.U. z 2000 r. Nr 100,poz. 1086; Nr 120, poz. 1268; z 2001 r.Nr 110, poz. 1184; Nr 115, poz. 1229;Nr 125, poz. 1363tekst jednolity, Dz.U. z 2001 r. Nr 142,poz. 1591; z 2002 r. Nr 23, poz. 220;Nr 62, poz. 558; Nr 113, poz. 984; Nr153, poz. 1271; Nr 214, poz. 1806;z 2003 r. Nr 80, poz. 717tekst jednolity, Dz.U. z 1998 r. Nr 21,poz. 94

IV

1

2

Rozporz¹dzenia

Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia29 listopada 2002 r. w sprawie warunków,jakie nale¿y spe³niæ przy wprowadzaniu cie-ków do wód lub do ziemi oraz w sprawie sub-stancji szczególnie szkodliwych dla rodowi-ska wodnego

Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriówwyznaczania wód wra¿liwych na zanie-czyszczenie zwi¹zkami azotu ze róde³ rol-niczych

Dz.U. z 2002 r. Nr 212, poz. 1799

Dz.U. z 2002 r. Nr 241, poz. 2093



1

3

4

5

6

7

8

9

10

2

Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegó³owychwymagañ, jakim powinny odpowiadaæ pro-gramy dzia³añ maj¹cych na celu ogranicze-nie odp³ywu azotu ze róde³ rolniczych

Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia27 listopada 2002 r. w sprawie wymagañ, ja-kim powinny odpowiadaæ wody powierzch-niowe wykorzystywane do zaopatrzenia lud-noci w wodê przeznaczon¹ do spo¿ycia

Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 19listopada 2002 r. w sprawie wymagañ doty-cz¹cych jakoci wody przeznaczonej do spo-¿ycia przez ludziRozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnychpoziomów niektórych substancji w powietrzu,alarmowych poziomów niektórych substancjiw powietrzu oraz marginesów tolerancji dladopuszczalnych poziomów niektórych sub-stancjiRozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia26 wrzenia 2001 r. w sprawie okrelenia li-sty gatunków zwierz¹t rodzimych dziko wy-stêpuj¹cych objêtych ochron¹ gatunkow¹ ci-s³¹ i czêciow¹ oraz zakazów dla tych gatun-ków i odstêpstw od tych zakazów

Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia11 wrzenia 2001 r. w sprawie okrelenia listygatunków rolin rodzimych dziko wystêpuj¹-cych objêtych ochron¹ gatunkow¹ cis³¹ i czê-ciow¹ oraz zakazów w³aciwych dla tych ga-tunków i odstêpstw od tych zakazów

Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia14 sierpnia 2001 r. w sprawie okrelenia ro-dzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj¹-cych ochronie

Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Roz-woju Wsi z dnia l czerwca 2001 r. w sprawieszczegó³owego sposobu stosowania nawo-zów oraz prowadzenia szkoleñ z zakresu ichstosowania

3

Dz.U. z 2003 r. Nr 4, poz. 44

Dz.U. z 2002 r. Nr 204, poz. 1728

Dz.U. z 2002 r. Nr 203, poz. 1718

Dz.U. z 2002 r. Nr 87, poz. 796

Dz.U. z 2001 r. Nr 130, poz. 1456

Dz.U. z 2001 r. Nr 106, poz. 1167

Dz.U. z 2001 r. Nr 92, poz. 1029

Dz.U. z 2001 r. Nr 60, poz. 616



1

11

12

13

14

15

16

2

Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 24wrzenia 2002 r. w sprawie okrelenia rodza-jów przedsiêwziêæ mog¹cych znacz¹co od-dzia³ywaæ na rodowisko oraz szczegó³owychkryteriów zwi¹zanych z kwalifikowaniemprzedsiêwziêæ do sporz¹dzania raportu o od-dzia³ywaniu na rodowisko

Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnial sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnychosadów ciekowychRozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Roz-woju Wsi z dnia 24 czerwca 2002 r. w spra-wie bezpieczeñstwa i higieny pracy przy sto-sowaniu i magazynowaniu rodków ochronyrolin oraz nawozów mineralnych i organicz-no-mineralnych

Rozporz¹dzenie Ministra Rozwoju Regional-nego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r.w sprawie ewidencji gruntów i budynków

Rozporz¹dzenie Ministra Infrastruktury z dnia12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkówtechnicznych, jakim powinny odpowiadaæ bu-dynki i ich usytuowanie

Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Gos-podarki ¯ywnociowej z dnia 7 padziernika1997 r. w sprawie warunków technicznych,jakim powinny odpowiadaæ budowle rolni-cze i ich usytuowanie

3

Dz.U. z 2002 r. Nr 179, poz. 1490

Dz.U. z 2002 r. Nr 134, poz. 1140

Dz.U. z 2002 r. Nr 99, poz. 896

Dz.U. z 2001 r. Nr 38, poz. 454

Dz.U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690;z 2003 r. Nr 33, poz. 270

Dz.U. z 1997 r. Nr 132, poz. 877



1

V

1

2

3

4

5

2

Dyrektywy i Rozporz¹dzenia UniiEuropejskiej

Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12grudnia 1991 r. dotycz¹ca ochrony wód przedzanieczyszczeniem powodowanym przezazotany pochodz¹ce ze róde³ rolniczych

Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja1991 r. dotycz¹ca oczyszczania cieków ko-munalnych

Dyrektywa Rady 76/464/EWG z dnia 4 maja1976 r. w sprawie zanieczyszczenia spowo-dowanego przez niektóre substancje odpro-wadzane do rodowiska wodnego Wspólno-ty oraz dyrektyw pochodnych (tzw. dyrektywcórek), dotycz¹cych poszczególnych sub-stancji niebezpiecznych

Dyrektywa Rady 75/440/EWG z dnia 16czerwca 1975 r. dotycz¹ca jakoci wód po-wierzchniowych ujmowanych do produkcjiwody do picia

Dyrektywa Rady 80/778/EWG z dnia 15 lip-ca 1980 r. w sprawie ochrony wód podziem-nych przed zanieczyszczeniami spowodo-wanymi przez niektóre substancje niebez-pieczne

3

Transpozycja do prawa polskiegopoprzez: ustawê Prawo wodne (poz. III-2), ustawê o nawozach i nawo¿eniu(poz. IH-9), rozporz¹dzenie MRiRW z dnia1.06.2001 r. (poz. IV-11; IV-12)

Transpozycja do prawa polskiegopoprzez: ustawê Prawo wodne (poz. III-2), ustawê o zbiorowym zaopatrzeniuw wodê i zbiorowym odprowadzaniucieków (poz. III-8), rozporz¹dzenie M z dnia29.11.2002 r. (poz. IV-1)

Transpozycja do prawa polskiegopoprzez: ustawê Prawo wodne (poz. III-2), rozporz¹dzenie M z dnia29.11.2002 r. (poz. IV-1)

Transpozycja do prawa polskiegopoprzez: ustawê Prawo wodne (poz. III-2), rozporz¹dzenie M z dnia27.11.2002 r. (poz. IV-4)

Transpozycja do prawa polskiegopoprzez: ustawê Prawo wodne (poz. III-2)



1

6

7

8

9

10

2

Dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12czerwca 1986 r. w sprawie ochrony ro-dowiska, w szczególnoci gleby podczas sto-sowania w rolnictwie osadów ciekowych

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja1992 r. w sprawie ochrony siedlisk natural-nych oraz dzikiej fauny i flory

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwiet-nia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich pta-ków

Rozporz¹dzenie Rady (WE) Nr 1257/1999z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparciarozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orien-tacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF)

Rozporz¹dzenie Komisji (WE) Nr 963/2003z dnia 4 czerwca 2003 r. zmieniaj¹ce Rozpo-rz¹dzenie Komisji (WE) Nr 445/2002 okre-laj¹ce szczegó³owe przepisy stosowaniaRozporz¹dzenia Rady (WE) Nr 1257/1999w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Euro-pejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rol-nej (EAGGF).

3

Transpozycja do prawa polskiegopoprzez: ustawê o odpadach (poz. III-4), rozporz¹dzenie Mz dnia 1.08.2002 r. (poz. IV-12)

Transpozycja do prawa polskiegopoprzez: znowelizowan¹ ustawêo ochronie przyrody (poz. III-3)

Transpozycja do prawa polskiegopoprzez: znowelizowan¹ ustawêo ochronie przyrody (poz. III-3)

BUrz¹dzanie i zarz¹dzaniegospodarstwem rolnym

w rolnictwie zrównowa¿onym


B Urz¹dzanie i zarz¹dzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównowa¿onym1. Wstêp

Gospodarstwo rolne w systemie rolnictwazrównowa¿onego jest traktowane nie tylkojako przedsiêbiorstwo produkcyjne, ale rów-nie¿ jako czêæ otaczaj¹cego go ekosyste-mu, z którym jest cile zwi¹zane. Produkcjaw gospodarstwie rolnym odbywa siê w opar-ciu o naturalne zasoby rodowiska, na któresk³adaj¹ siê woda, gleba, powietrze i krajo-braz z jego bioró¿norodnoci¹. Rolnicy za-równo w interesie w³asnym jak i pozosta³ejczêci spo³eczeñstwa zobowi¹zani s¹ chro-niæ rodowisko, a stopieñ oddzia³ywania pro-dukcji rolnej na jego jakoæ nie powinien byæwiêkszy ni¿ to jest nieuniknione. Prawid³o-wo urz¹dzone i zarz¹dzane gospodarstwopowinno spe³niaæ trzy podstawowe cele: pro-dukcyjno-ekonomiczny, ekologiczny i spo-³eczny. Cel produkcyjno-ekonomiczny polegana wytwarzaniu okrelonej iloci produktówrolnych i zapewnieniu odpowiedniego pozio-mu dochodów rolnika. Cel ekologiczny pole-ga na w³aciwym wykorzystaniu zasobów ro-dowiska przyrodniczego i utrzymaniu jego d³u-gookresowej równowagi. Cel spo³eczny spro-wadza siê do spe³nienia oczekiwañ pozosta³ychcz³onków spo³eczeñstwa w zakresie piêknegokrajobrazu rolniczego, w którym mo¿na z przy-jemnoci¹ przebywaæ i wypoczywaæ.

Spe³nienie tych celów jest mo¿liwe jedyniew gospodarstwie dobrze urz¹dzonym i w³aci-wie zarz¹dzanym. Urz¹dzanie gospodarstwapolega na rozplanowaniu czynników produk-cji pozostaj¹cych w dyspozycji rolnika, to zna-czy ziemi, pracy i kapita³u (rodków produk-cji), co ³¹cznie okrela kierunek lub kierunkiprodukcji. Dobrze urz¹dzone gospodarstwo po-winno posiadaæ przynajmniej dwa podstawo-we dzia³y produkcji, to jest produkcjê rolin-

n¹ i produkcjê zwierzêc¹. Zarz¹dzanie polegana codziennej realizacji procesów produkcyj-nych w poszczególnych dzia³ach produkcjii w ca³ym gospodarstwie. Odnonie produkcjirolinnej dotyczy to w szczególnoci gospo-darki sk³adnikami mineralnymi, integrowanejochrony rolin i systemu p³odozmienno-upra-wowego (patrz rysunek).

Gospodarka sk³adnikami mineralnymi i sub-stancj¹ organiczn¹ powinna siê opieraæ na ichbilansach. W bilansach uwzglêdnia siê przy-chody sk³adników ze wszystkich róde³ orazich rozchód z plonami rolin zbieranymi z pola.Ró¿nica pomiêdzy dop³ywem i odp³ywemstanowi saldo bilansu, które mo¿e byæ dodat-nie (nadmiar sk³adników) lub ujemne (niedo-bór sk³adników). W³aciwa gospodarka sk³ad-nikami mineralnymi wymaga posiadania pe³-nego rozeznania odnonie jakoci gleb i sta-nu ich ¿yznoci.

Warunkiem podejmowania trafnych decy-zji w zarz¹dzaniu jest dostêp do w³aciwychi aktualnych informacji. System informacjiw gospodarstwie zale¿y od jego wielkocii od przygotowania zawodowego rolnika.W gospodarstwach ma³ych nie prowadzi siêz regu³y systematycznych zapisów informa-cyjnych i rolnicy polegaj¹ w tym wzglêdziena pamiêci, czêsto zreszt¹ zawodnej. W go-spodarstwach wiêkszych stosowane s¹ mniejlub bardziej sformalizowane zapisy informa-cyjne. Minimalna dokumentacja, potrzebnado w³aciwego zarz¹dzania gospodarstwemobejmuje:✓ aktualn¹ mapê glebowo-rolnicz¹ i mapy

(szkice) odczynu gleb i zawartoci pod-stawowych sk³adników pokarmowych,

✓ karty pól i informacje o obrocie stadazwierz¹t i ich wydajnoci jednostkowej,

✓ ewidencjê wp³ywów i wydatków,


Urz¹dzanie i zarz¹dzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównowa¿onym B

✓ rejestracjê udzia³u kapita³u w³asnego orazpochodz¹cego z kredytów.

2. Zagospodarowanieroz³ogu gruntów

1. Zagospodarowanie roz³ogu gruntów powin-no byæ dostosowane do warunków fizjogra-ficznych, z uwzglêdnieniem wymagañochrony rodowiska. Podstaw¹ planowaniaroz³ogu gruntów jest poziom wody grunto-wej i po³o¿enie pól w rzebie terenu.

2. Na gruntach o poziomie wody 40-60 cmpowinny byæ zlokalizowane ³¹ki, a przypoziomie wody 60-80 cm mo¿na prowa-dziæ u¿ytkowanie przemienne, pastwisko-wo-kone. Na gruntach ornych poziomwody gruntowej nie powinien byæ wy¿szyni¿ 100 cm. Grunty po³o¿one na stokacho nachyleniu powy¿ej 20% (120) powin-ny byæ trwale zadarnione lub zalesione.

3. Czêæ gruntów w gospodarstwie mo¿e byæ,z ró¿nych przyczyn, okresowo wy³¹czona

z u¿ytkowania rolniczego to znaczy ugo-rowana lub od³ogowana. Ugory i od³ogipowinny byæ jednak stale utrzymywanepod okryw¹ rolinn¹, najlepiej trawiast¹,która przynajmniej raz w roku powinna byækoszona, a biomasa pozostawiana w for-mie mulczu. Koszenie nie mo¿e siê od-bywaæ w okresach lêgowych ptactwa.

4. Roz³óg u¿ytków zielonych nale¿y podzie-liæ na kwatery o wielkoci dostosowanejdo zaplanowanego systemu u¿ytkowania,najlepiej pastwiskowo-konego. Roz³óggruntów ornych dzieli siê na pola, w mia-rê mo¿liwoci, o podobnej powierzchnii przydatnoci rolniczej. Liczba pól po-winna byæ dostosowana do zaplanowane-go p³odozmianu.

5. Tereny, spe³niaj¹ce ró¿ne funkcje i od-miennie zagospodarowane, powinny byærozgraniczone wewnêtrznymi drogami do-jazdowymi, umo¿liwiaj¹cymi przemiesz-czanie maszyn i narzêdzi lub przepêdza-nie zwierz¹t gospodarskich.

ò

ò

ò ò ò

ð ï

Ochrona wody

Zarz¹dzanie gospodarstwem

Ochronapowietrza

gospodarkask³adnikamimineralnymi

systemochronyrolin

systemp³odozmienno-

uprawowy

Ochronapowietrza

Ochrona ziemi (gleby)

Powi¹zanie dzia³alnoci rolniczej z ochron¹ zasobów rodowiska


B Urz¹dzanie i zarz¹dzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównowa¿onym

6. Rozplanowanie gruntów powinno byæ uwi-docznione w formie planu lub szkicu, spo-rz¹dzonego w okrelonej skali, najlepiejl : 5000 (l cm na szkicu = 50 m w terenie).

3. Organizacja produkcjirolinnej i zwierzêcej

7. Organizacja produkcji rolinnej odbywasiê w ramach p³odozmianu, a produkcjizwierzêcej w ramach przemylanego i ra-cjonalnego obrotu stadem.

8. Liczbê i dobór gatunków zwierz¹t nale-¿y dostosowaæ do mo¿liwoci produkcjipasz w³asnych w gospodarstwie i racjo-nalnego wykorzystania wyprodukowane-go nawozu naturalnego. Obsada zwierz¹tnie powinna przekraczaæ 1,5 du¿ej jed-nostki przeliczeniowej zwierz¹t na l hau¿ytków rolnych.

9. Racjonalny p³odozmian powinien obejmo-waæ 3-4 gatunki rolin na glebach lekkich

i 4-5 gatunków rolin na glebach ciê¿-szych. Organizacja p³odozmianu musiuwzglêdniaæ wszystkie wczeniej wymie-nione cele gospodarstwa, a cele te nie za-wsze s¹ ze sob¹ zgodne.

10. U³o¿enie p³odozmianu powinno byæ po-przedzone szeregiem analiz i bilansówszczegó³owych:✓ bilansem pasz w³asnych, uwzglêdnia-

j¹cym zapotrzebowanie zwierz¹t i mo-¿liwoci produkcji pasz na u¿ytkachzielonych i gruntach ornych. Jest toszczególnie istotne w przypadku by-dlêcego kierunku produkcji zwierzê-cej,

✓ analiz¹ warunków naturalnych gospo-darstwa i wynikaj¹cego z nich dobo-ru gatunków rolin. Dobór gatunkówrolin towarowych powinien oczywi-cie uwzglêdniaæ mo¿liwoæ ich sprze-da¿y i wymagania konsumentów,

✓ bilansem substancji organicznej i sk³ad-ników mineralnych, ze szczególnymuwzglêdnieniem racjonalnego zagospo-darowania nawozów naturalnych,

✓ analiz¹ szczególnych wymagañ rodo-wiskowych ca³ego gospodarstwa i po-szczególnych pól (zapobieganie erozji,strefy ochronne wód gruntowych i po-wierzchniowych, ochrona krajobrazu).

11. Organizacja p³odozmianu w aspekcie ro-dowiskowym powinna byæ podporz¹dko-wana g³ównemu celowi, jakim jest utrzy-manie mo¿liwie du¿ej powierzchni grun-tów ornych pod okryw¹ rolinn¹ w okre-sie ca³ego roku. Sprzyja to realizacjiwszystkich podstawowych celów ekolo-gicznych gospodarstwa, to znaczy ochro-nie wód, gleb, powietrza i zachowaniubioró¿norodnoci.


Urz¹dzanie i zarz¹dzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównowa¿onym B12. Organizacja p³odozmianu wi¹¿e siê cile

z ca³okszta³tem agrotechniki, w tym z sys-temem zabiegów uprawowych. Sposóbuprawy roli nale¿y dostosowaæ do stanupola po sprzêcie roliny przedplonowej,wymagañ roliny nastêpczej i posiadane-go sprzêtu uprawowego.

13. Pozostaj¹ce poza p³odozmianem trwa³eu¿ytki zielone, powinny byæ w sposób pe³-ny i racjonalny wykorzystywane zarównow aspekcie produkcyjnym jak i ekologicz-nym. Najlepszym sposobem gospodarowa-nia na u¿ytkach zielonych jest przemien-ne, kono-pastwiskowe ich u¿ytkowanie.

14. W ¿adnym przypadku nie wolno dopu-ciæ do niekontrolowanego od³ogowania,zdziczenia u¿ytków zielonych. U¿ytkizielone nie wykorzystywane produkcyj-nie powinny byæ traktowane jak u¿ytekekologiczny, na którym przynajmniej razw roku wykonywane jest koszenie, zapo-biegaj¹ce naturalnej sukcesji rolinnocikrzaczastej. Tam, gdzie to mo¿liwe, naj-lepiej u¿ytki takie traktowaæ jak eksten-sywne pastwiska.

4. Bilans sk³adników mineralnychoraz substancji organicznej

15. W bilansie azotu po stronie przychodówuwzglêdnia siê azot z nawozów (natural-nych, organicznych i mineralnych), azotz przyorywanych produktów ubocznychrolin (s³oma, licie), azot wi¹zany biolo-gicznie przez roliny motylkowe i azotw opadzie atmosferycznym. Po stronierozchodów jedyn¹, mierzaln¹ pozycj¹ jestazot w zbieranych z pola plonach rolin(plon g³ówny i uboczny) (patrz rys. Ele-menty bilansu azotu w gospodarstwie).

16. Bilans azotu nie mo¿e byæ zrównowa¿o-ny, gdy¿ nale¿y siê liczyæ z pewnymi nie-uniknionymi stratami tego sk³adnika po-przez ulatnianie jego gazowych zwi¹zkówdo atmosfery lub wymywanie azotanówdo g³êbszych warstw gleby i do wódgruntowych. W uproszczeniu mo¿naprzyj¹æ, ¿e bezpieczne dla rodowiska jestdodatnie saldo bilansu azotu, nie przekra-czaj¹ce 30 kg azotu (N) na l ha u¿ytkówrolnych.

ï

nawozymineralne

nawozynaturalne

i organiczne

wi¹zaniebiologiczne

opadz atmosfery

przyoraneplony

uboczne

Elementy bilansu azotu w gospodarstwie

ò ò ò ò ò

U¿ytki rolnesaldo

bilansu

ò òPobranie

z plonami rolintowarowych

Pobraniez plonami rolin

pastewnych


B Urz¹dzanie i zarz¹dzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównowa¿onym17. W bilansie fosforu i potasu po stronie

przychodów uwzglêdnia siê sk³adnikiw nawozach (mineralnych, naturalnychi organicznych), a po stronie rozchodówiloæ fosforu i potasu w zbieranych z polaplonach rolin (plon g³ówny i uboczny).

18. Na glebach o redniej zawartoci przy-swajalnego fosforu i potasu (kolor ¿ó³tyna mapach zasobnoci) bilans tych sk³ad-ników mo¿e byæ zrównowa¿ony (przy-chód = rozchód). Na glebach o bardzoniskiej i niskiej zawartoci fosforu i pota-su zaleca siê stosowanie wiêkszych o oko-³o 50% od ich pobrania iloci sk³adnikóww nawozach. Na glebach o zasobnociwysokiej, a zw³aszcza bardzo wysokiejzawartoci sk³adników, ich dawki w na-wozach mo¿na zmniejszyæ o oko³o 50%w stosunku do pobrania z plonami ro-lin.

19. Podstaw¹ do ustalania zapotrzebowaniana nawozy wapniowe i wapniowomagne-zowe w gospodarstwie s¹ aktualne wyni-ki badañ odczynu i zawartoci przyswa-jalnego magnezu w glebach.

20. W gospodarstwie nale¿y sporz¹dzaæuproszczony bilans substancji organicz-nej pos³uguj¹c siê tak zwanymi wspó³-czynnikami reprodukcji i degradacji (za-³¹cznik 1). Wspó³czynniki te mówi¹o tym, ile substancji organicznej nagro-madzi³o siê lub uleg³o rozk³adowi w gle-bie na powierzchni l ha pod upraw¹ danejroliny lub ile jej nagromadzi³o siê w wy-niku zastosowania l tony na ha nawozównaturalnych czy s³omy.

21. Nagromadzanie (reprodukcja) substancjiorganicznej nastêpuje pod wieloletnimiuprawami polowymi (roliny motylkowei ich mieszanki z trawami), a szczegól-

nie na trwa³ych u¿ytkach zielonych. Pro-cesy rozk³adu (degradacji) przewa¿aj¹pod rolinami okopowymi, kukurydz¹,a w mniejszym stopniu pod rolinami zbo-¿owymi. Po zmianie sposobu u¿ytkowa-nia gleby z trwa³ego u¿ytku zielonego nagrunt orny nastêpuje bardzo szybki roz-k³ad i ubytek zawartoci substancji orga-nicznej.

22. Przy ujemnym saldzie bilansu substancjiorganicznej nale¿y zmieniæ sposób gospo-darowania. Mo¿e to polegaæ na zwiêksze-niu udzia³u rolin wieloletnich w zmia-nowaniu, zwiêkszeniu iloci nawozównaturalnych i masy poplonów i wprowa-dzeniu ochronnej uprawy gleby.

23. Ujemne saldo bilansu substancji organicz-nej, utrzymuj¹ce siê przez okres kilku czykilkunastu lat, mo¿e prowadziæ do degra-dacji gleby i utraty jej ¿yznoci i produk-cyjnoci. Rozk³ad substancji organicznejjest ponadto zwi¹zany z uwalnianiem siêdu¿ej iloci sk³adników mineralnych,a szczególnie azotu, co mo¿e prowadziædo zanieczyszczenia wód gruntowychi wód powierzchniowych.

5. Integrowana ochrona rolin

24. Integrowana ochrona rolin polega na ³¹-czeniu efektywnych, rodowiskowo bez-piecznych i spo³ecznie akceptowanychmetod biologicznych, agrotechnicznychi chemicznych, które utrzymuj¹ populacjêagrofagów poni¿ej progów szkodliwoci.

25. Próg szkodliwoci ekonomicznej jest totaka liczebnoæ szkodnika, nasilenie cho-roby czy liczba chwastów, przy której war-toæ spodziewanej utraty plonu przewy¿-sza koszt wykonania zabiegu ochronnego.


Urz¹dzanie i zarz¹dzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównowa¿onym B

26. Biologiczne metody ochrony rolin pole-gaj¹ na wykorzystaniu chorobotwórczychmikroorganizmów, drapie¿nych i paso¿yt-niczych owadów, owado¿ernych ptakówi innych zwierz¹t do zwalczania szkodni-ków rolin, agrofagów i chwastów.

27. Podstawowe metody dzia³ania w ochro-nie biologicznej:✓ trwa³e lub okresowe wprowadzanie

wrogów naturalnych danego agrofa-ga na plantacjê, stosowane g³ówniew sadownictwie i szklarniach,

✓ stwarzanie optymalnych warunkówdla rozwoju i ochrona po¿ytecznychorganizmów, wystêpuj¹cych w natu-ralnym krajobrazie upraw polowych.Miejscem ich wystêpowania s¹ mie-dze, zadrzewienia i zakrzaczenia ród-polne, uprawy rolin miodo- i nekta-rodajnych. Sprzymierzeñcem rolnikas¹ równie¿ ptaki i niektóre ssaki owa-do¿erne (nietoperze, je¿e, krety),

✓ wykorzystywanie biopreparatów opar-tych g³ównie na szczepie bakterii Bacil-lus thuringiensis, stosowanych do zwal-

czania larw, g¹sienic (np. stosowanyw rolnictwie ekologicznym Novodor),

28. Je¿eli zostan¹ stworzone warunki dlaprze¿ycia wrogów naturalnych, wówczasdalsze zabiegi ochrony albo nie bêd¹konieczne, albo bêdzie mo¿liwe zmniej-szenie ich liczby.

29. Metody agrotechniczne w ochronie rolinpolegaj¹ na:✓ w³aciwej konstrukcji p³odozmianu,✓ doborze gatunków i odmian rolin od-

pornych na agrofagi,✓ stosowaniu normy wysiewu, terminu

i rozstawy rzêdów, uwzglêdniaj¹cychbiologiê agrofagów, w szczególnocichwastów oraz sposób mechanicznejuprawy gleby i pielêgnacji rolin.

30. W p³odozmianie powinny wystêpowaæprzemiennie roliny jare i ozime, zbo¿owei niezbo¿owe, roliny uprawiane w sze-rokich rzêdach i zwartym ³anie. Unikaæbezporednich nastêpstw rolin o podob-nej wra¿liwoci na te same agrofagi.

31. Roliny atakowane przez choroby prze-noszone za porednictwem gleby i resztekpo¿niwnych, mog¹ przychodziæ na to sa-mo pole w okrelonych odstêpach czasu.

32. W miarê mo¿liwoci, we wszystkich og-niwach zmianowania: zbo¿a roliny ja-re, powinny byæ uprawiane wsiewki i po-plony, ze wzglêdu na ich oddzia³ywaniefitosanitarne czy w³aciwoci allelopa-tyczne w stosunku do wystêpuj¹cychchwastów.

33. Pierwszeñstwo w uprawie nale¿y dawaæodmianom odpornym na okrelone agro-fagi, zw³aszcza w regionach nasilonegoich wystêpowania.

34. Mieszanki miêdzygatunkowe i mieszani-ny odmian s¹ bardziej odporne na pora-

P³odozmian

RolinaZabiegimechaniczne

Ochronabiologiczna

Ochronachemiczna

ð ï

ñ

Integrowana ochrona rolin w gospodarstwiezrównowa¿onym


B Urz¹dzanie i zarz¹dzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównowa¿onym¿enie przez choroby i szkodniki od zasie-wów jednogatunkowych.

35. Podstawowa uprawa roli ogranicza kon-kurencjê chwastów w stosunku do roli-ny uprawnej, a poprawiaj¹c strukturê gle-by wp³ywa na jej aktywnoæ mikrobio-logiczn¹ i równowagê pomiêdzy agrofa-gami i ich drapie¿nikami ¿yj¹cymi w gle-bie.

36. Najbardziej efektywna w ograniczaniuzachwaszczenia jest po¿niwna oraz przed-siewna uprawa roli.

37. Skutecznoæ mechanicznych zabiegówpielêgnacyjnych, wykonywanych przypomocy brony chwastownika czy opie-laczy miêdzyrzêdowych, zale¿y od fazyrozwojowej chwastów.

38. Ka¿demu uproszczeniu uprawy roli musitowarzyszyæ zwiêkszone zu¿ycie chemicz-nych rodków ochrony rolin, w szczegól-noci herbicydów.

39. Chemiczne rodki do ochrony rolin, wy-wo³uj¹ce najwiêksze zmiany w rodowi-sku, nale¿y stosowaæ jako uzupe³nieniemetod agrotechnicznych i biologicznych,kiedy wystêpowanie agrofaga (szkodni-ka, choroby, chwastów) przekracza prógszkodliwoci ekonomicznej.

40. Aby unikn¹æ niekorzystnych skutkówstosowania chemicznych rodków ochro-ny rolin dla cz³owieka, zwierz¹t i rodo-wiska, na wykonawcê zabiegów na³o¿o-ny jest obowi¹zek przestrzegania etykie-ty-instrukcji stosowania rodka ochronyrolin.

41. Przed planowanym terminem przeprowa-dzania zabiegu ochrony rolin nale¿y roz-wa¿yæ zagro¿enia w stosunku do przyro-dy oraz przedsiêwzi¹æ odpowiednie dzia-³ania zapobiegawcze/ochronne.

42. Dzia³ania zapobiegawcze polegaj¹ na:✓ pozostawieniu bez oprysku obrze¿y

pól, g³ównie granicz¹cych z ¿ywop³o-tami, zadrzewieniami, rowami, któres¹ wa¿nym siedliskiem dla po¿ytecz-nych owadów, bêd¹cych jednocze-nie pokarmem dla wielu gatunków pta-ków sprzymierzeñców rolnika w ogra-niczaniu wystêpowania wielu szkod-ników,

✓ dok³adnym zabezpieczaniu i siewie naodpowiedni¹ g³êbokoæ zaprawiane-go ziarna, gdy¿ stanowi ono zagro¿e-nie dla ptaków i drobnych ssaków,

✓ wczeniejszym zawiadomieniu s¹sia-dów posiadaczy pszczó³, o planowa-nym stosowaniu rodka, którego dzia-³anie jest niebezpieczne dla pszczó³,

✓ nie wypuszczaniu zwierz¹t na pastwi-sko bezporednio po stosowaniu her-bicydów.

43. Prawid³owy dobór rodka, terminu stoso-wania i techniki przeprowadzania zabie-gu, pozwala na stosowanie ni¿szej z zale-canych przez producenta dawek.

44. Z asortymentu stosowanych rodkówochrony rolin wykluczyæ nale¿y prepa-raty d³ugo utrzymuj¹ce siê w rodowis-ku, ze wzglêdu na mo¿liwoæ kumulacjiw glebie i wodach.

45. Zabiegi ochrony rolin nale¿y wyko-nywaæ podczas bezwietrznej pogodyi w miarê mo¿liwoci w godzinach wie-czornych uwzglêdniaj¹c zalecenia za-warte w etykiecie-instrukcji stosowa-nia.

46. Nigdy nie nale¿y stosowaæ zabiegówochrony rolin wed³ug z góry ustalonegoplanu, lecz na podstawie aktualnego na-silenia wystêpowania agrofagów.

COchrona wód

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej26

C Ochrona wód1. Wstêp

W rozumieniu hydrologicznym rozró¿niasiê wody opadowe, wody powierzchniowei wody podziemne. Do powierzchniowych za-licza siê wody wszelkiego rodzaju zbiorni-ków od oczek wodnych, poprzez sadzawkii jeziora, a¿ do akwenów morskich oraz wodycieków od strumyków do du¿ych rzek. Wodypodziemne dzieli siê na wody gruntowe p³yt-kie oraz wg³êbne artezyjskie. Studnie wier-cone siêgaj¹ do poziomu wód artezyjskich,natomiast studnie kopane zasilane s¹ p³ytki-mi wodami gruntowymi. Wymienione rodza-je wód pozostaj¹ ze sob¹ w cis³ym zwi¹zkui mamy do czynienia ze sta³ym kr¹¿eniemwody w otaczaj¹cym nas rodowisku. Spo³e-czeñstwo ma prawo do powszechnego dostê-pu do czystej wody traktowanej jako: wodado picia, woda do k¹pieli i rekreacji, wodajako element czystego rodowiska naturalne-go. Wiêkszoæ wód ródl¹dowych w Polsce,z wyj¹tkiem obszarów Przymorza i terenówgórskich, nie spe³nia tych wymogów. Pitnewody wodoci¹gowe pozostaj¹ pod sta³¹ kon-trol¹ i musz¹ spe³niaæ normy jakociowe, jak-kolwiek niekiedy woda mo¿e byæ niesmacz-na. Natomiast pitne wody studzienne s¹ prak-tycznie poza kontrol¹ i z regu³y wykazuj¹odstêpstwa od norm jakociowych. Stan czy-stoci wód ocenia siê na podstawie szereguwskaników fizycznych i chemicznych ozna-czanych laboratoryjnie. Jednym z podsta-wowych kryteriów oceny przydatnoci wodydo picia jest zawartoæ w niej azotanów. Za-wartoæ azotanów w wodzie pitnej nie mo¿eprzekraczaæ 10 mg azotu azotanowego (N-NO3) w l litrze wody. Jak wykaza³y badania,ponad 50% studni kopanych w gospodar-stwach wiejskich dostarcza wody, w której

zawartoæ azotanów przekracza ustalony limit.ród³a zanieczyszczenia wód dzielimy na po-zarolnicze i rolnicze. ród³a rolnicze dziel¹ siêz kolei na punktowe i obszarowe. Do róde³punktowych zalicza siê zagrodê wiejsk¹, a nie-kiedy ca³¹ wie w tak zwanej zabudowiezwartej. Rolniczymi ród³ami punktowymimog¹ byæ równie¿ wiejskie wysypiska mie-ci, nieszczelne instalacje sanitarne, sk³adowi-ska sta³ych i p³ynnych odchodów zwierzêcych.Z uwagi na mnogoæ tych róde³ w Polsce(oko³o 2 miliony zagród wiejskich, ponad 40tysiêcy wsi) ród³a punktowe okrela siê czê-sto jako punktowe rozproszone. Obszaro-we ród³a zanieczyszczeñ to u¿ytki rolne,a szczególnie grunty orne i sady. G³ówne ro-dzaje i ród³a zanieczyszczeñ pochodz¹cychz rolnictwa oraz ich skutki dla rodowiskaprzedstawiono w formie syntetycznej tabeli.

Konwencja helsiñska, któr¹ Polska podpi-sa³a, zobowi¹zuje kraje le¿¹ce w zlewni Mo-rza Ba³tyckiego do ograniczenia o po³owê ilo-ci zwi¹zków azotu i fosforu, przemieszczaj¹-cych siê z wodami rzek do morza. Jest toszczególnie zobowi¹zuj¹ce dla naszego rolnic-twa, gdy¿ 50-60% ogólnej iloci azotu i 30--40% ogólnej iloci fosforu odprowadzanychz terenu Polski do Ba³tyku pochodzi z rolni-czych zanieczyszczeñ punktowych i obszaro-wych. Azot w formie zwi¹zków amonowychi azotanowych jest wprowadzany lub dostajesiê do gleby z nawozami, opadem atmosferycz-nym i w wyniku wi¹zania przez bakterie sym-biotyczne i wolno ¿yj¹ce. Azot zwi¹zków amo-nowych ulega procesowi nitryfikacji i prze-kszta³ca siê w azot azotanowy. Nadmiar nie-pobranego przez roliny azotu azotanowegoulega czêciowo procesowi wymywania dop³ytkich wód gruntowych, a nastêpnie wódwg³êbnych, jedynie czêciowo jest denitryfi-


kowany i ulatnia siê do atmosfery w formiezwi¹zków gazowych. Wody powierzchniowes¹ zanieczyszczane azotanami w wyniku sp³y-wów powierzchniowych (erozji), odp³ywuz wodami drenarskimi lub przemieszczaniaz wodami wg³êbnymi. ród³em zanieczyszcze-nia azotanami wód gruntowych w obrêbie za-grody wiejskiej s¹ le przechowywane nawo-zy naturalne, a niekiedy nieszczelne zbiornikido gromadzenia nieczystoci (mo¿liwe stratyazotu patrz rysunek).

Zwi¹zki fosforu fosforany s¹ wprowadza-ne do gleby w formie nawozów i w przeciwieñ-stwie do azotanów nie ulegaj¹ praktycznie stra-

tom ani w wyniku wymywania, ani ulatniania.Mog¹ siê one jednak dostawaæ do wód po-wierzchniowych ze sp³ywaj¹cymi cz¹steczka-mi gleby (erozja) i wraz z azotanami decyduj¹w du¿ej mierze o rozwoju planktonu, a wiêco tak zwanych zakwitach wód. Dlatego zanie-czyszczenie wód fosforanami jest niemniejgrone od zanieczyszczenia azotanami.

Wody mog¹ byæ równie¿ zanieczyszcza-ne pozosta³ociami chemicznych rodkówochrony rolin oraz innymi substancjamitoksycznymi. rodki ochrony rolin mog¹ siêdostawaæ do wód zarówno w obrêbie zagro-dy wiejskiej jak i z pól, na których s¹ stoso-

Rodzaj zanieczyszczeñ

Sk³adniki pokarmowe rolin, g³ównieazotany i fosforany

Substancje toksyczne rodki ochro-ny rolin, metale ciê¿kie

Drobne nieorganiczne i organicznecz¹stki gleby tworz¹ce zawiesinê

Skutki dla rodowiska

Pogorszenie jakoci wody pitnej, nad-mierny rozwój planktonu w wodach po-wierzchniowych, zakwity wód

Ska¿enie wód, zagro¿enie dla ¿yciabiologicznego w wodach, wy³¹czeniewód z rekreacji

Zagro¿enie dla ¿ycia biologicznegowy³¹czenie z rekreacji, trudny przesy³wody

ród³a zanieczyszczeñ

Nawozy mineralne i naturalne stoso-wane w nadmiernych dawkach lubw niew³aciwy sposób

Chemiczna ochrona rolin, stosowa-nie osadów ciekowych i kompostówprzemys³owych

Erozja wodna i wietrzna, stosowanienawozów naturalnych i organicznychw niew³aciwy sposób

ñ ñ ò ò

á

á

á

à

à

à

Obraz i straty azotu przemieszczanego do wód

Denitryfikacja Ulatnianieamoniaku

Wi¹zaniebiologiczne

i opadz atmosfery

Nawozymineralnei naturalne

Warstwa orna gleby

Podglebie

Woda gruntowa

sp³yw

przesi¹k

odp³yw

Wodypowierzchniowe

Rzeki

Jeziora

Morze


C Ochrona wód

wane. W obrêbie zagrody zagro¿enie wynikaz niew³aciwego ich przechowywania i przy-gotowywania do stosowania (nape³nianiei mycie opryskiwaczy), a w obrêbie pól z wy-mywania do wód gruntowych lub znoszeniaw czasie oprysku do wód powierzchniowych(patrz rysunek). ród³em innych substancjitoksycznych, na przyk³ad metali ciê¿kich, s¹stosowane niekiedy w rolnictwie osady cie-kowe i komposty przemys³owe.

Obok ochrony jakoci obowi¹zuje ochro-na iloci wody, a wiêc oszczêdne zu¿yciewody przez rolnictwo. Bezporednie zu¿yciewody w rolnictwie polskim, na cele domo-we, pojenie zwierz¹t i nawadnianie rolin, jeststosunkowo niewielkie i nie przekracza 10%ogólnej iloci wody zu¿ywanej przez wszyst-kie ga³êzie gospodarki. Wi¹¿e siê to ze sto-sunkowo niewielkim obszarem u¿ytków rol-nych wyposa¿onych w urz¹dzenia nawadnia-j¹ce (poni¿ej 1% u¿ytków rolnych) oraz nie-

prawid³ow¹ eksploatacj¹ systemów meliora-cyjnych. Nale¿y stale pamiêtaæ o tym, ¿ePolska nale¿y do krajów o bardzo ma³ychzasobach wody i jej oszczêdnoæ obowi¹zu-je wszystkich u¿ytkowników.

2. Ochrona wód przedzanieczyszczeniami punktowymi

1. Nawozy naturalne s¹ bardzo cennym ró-d³em sk³adników pokarmowych rolin(za³¹cznik 3) i nale¿y d¹¿yæ do maksy-malnego ograniczenia strat tych sk³adni-ków w procesie ich gromadzenia i prze-chowywania. Z luno u³o¿onych pryzmobornika lub nie przykrytych pokrywamizbiorników gnojowicy i gnojówki powsta-j¹ bardzo du¿e straty azotu w postaci ga-zowego amoniaku.

2. Miejsca gromadzenia odchodów oraz od-padów gospodarskich stanowi¹ najwiêk-

▲ ▲

▲ ▲

▲

Ulatnianie UlatnianieAtmosfera

Stosowanierodków ochrony

rolin w polu

Przechowywaniei przygotowywanierodków ochronyw gospodarstwie

Wodypowierzchniowe

Rzeki

Jeziora

Morze

Opadsuchyi mokry

Odp³yw Sp³yw, przesi¹k

Zagro¿enia dla rodowiska ze strony chemicznych rodków ochrony rolin


Ochrona wód Csze, potencjalne ród³o zanieczyszczeniawód gruntowych w obrêbie zagrody wiej-skiej. Dlatego o skutecznoci ochronywód przed zanieczyszczeniami punkto-wymi przes¹dza usytuowanie i wykona-nie pod³óg pomieszczeñ inwentarskichoraz zbiorników na sta³e i p³ynne odcho-dy i odpady gospodarskie.

3. Do odchodów i odpadów ciek³ych zali-cza siê nawozy naturalne, to znaczygnojowicê i gnojówkê oraz cieki byto-we nie odprowadzone do kanalizacjizbiorczej. Do odchodów i odpadów sta-³ych zalicza siê nawozy naturalne obor-nik, nawozy organiczne komposty i od-pady bytowe mieci.

4. Cia³a pad³ych zwierz¹t pozostawionew obrêbie gospodarstwa mog¹ powodo-waæ zanieczyszczenie wód. Z wyj¹tkiempojedynczych sztuk drobiu i ma³ych zwie-rz¹t domowych, nie mog¹ byæ zakopywa-ne, a tym bardziej zagrzebywane w pry-zmach obornika czy kompostu. Pad³ezwierzêta nale¿y natychmiast dostarczyædo miejsc utylizacji, najlepiej transportemspecjalistycznym.

P³yty i zbiorniki do przechowywanianawozów naturalnych

5. Wszystkie produkowane w gospodar-stwie p³ynne i sta³e nawozy naturalne orazodpady powinny byæ przechowywanew specjalnych, szczelnych zbiornikach lubna p³ytach usytuowanych w odpowiedniejodleg³oci od zabudowañ i granic zagro-dy wiejskiej, zgodnie z wymaganiami pra-wa budowlanego, a przede wszystkim odstudni, stanowi¹cej ród³o zaopatrzeniaw wodê dla ludzi i zwierz¹t.

6. Obornik mo¿e byæ gromadzony, fermen-towany i przechowywany w pomieszcze-niach inwentarskich lub na p³ytach gnojo-wych ze cianami bocznymi. Pod³ogi po-mieszczeñ inwentarskich i p³yty gnojowepowinny byæ zabezpieczone przed prze-nikaniem wycieków do gruntu i zaopatrzo-ne w instalacje odprowadzaj¹ce wyciekido szczelnych zbiorników na gnojówkêi wodê gnojow¹.

7. Pojemnoæ p³yty gnojowej powinna za-pewniaæ mo¿liwoæ gromadzenia i prze-chowywania obornika przez okres co naj-mniej 6 miesiêcy. Pojemnoæ p³yty za-le¿y od wysokoci pryzmy obornika.W praktyce powierzchnia p³yty gnojowej,przy wysokoci pryzmy obornika 2 mi wy³¹cznie alkierzowym systemie utrzy-mywania zwierz¹t, powinna wynosiæ oko-³o 3,5 m2 na l du¿¹ jednostkê przelicze-niow¹. Powierzchniê tê zmniejsza siêproporcjonalnie do czasu przebywaniazwierz¹t na pastwisku.

8. Dla u³atwienia dowozu i wywozu oborni-ka oraz utrzymania czystoci dojazd do po-mieszczeñ inwentarskich i teren otaczaj¹cyp³ytê gnojow¹ powinien byæ utwardzony.Optymalne jest nakrycie p³yty gnojowejdachem, co uniemo¿liwia zalewanie obor-nika przez wodê opadow¹ i jednoczenie

Wysokoæpryzmy

obornika (m)

1,01,52,0

Masa obornika(t/1 m2

powierzchni p³yty)

0,901,351,80


C Ochrona wód

chroni obornik przed nadmiernym prze-sychaniem.

9. Nie nale¿y przechowywaæ obornikaw pryzmach polowych, gdy¿ prowadzito do zanieczyszczenia wód gruntowychzwi¹zkami azotu i fosforu oraz przenawo-¿enia powierzchni pod pryzm¹.

10. Pojemnoæ zbiorników na gnojowicêi gnojówkê musi wystarczaæ na przecho-wywanie tych nawozów przez okres conajmniej 6 miesiêcy. W praktyce, na l du¿¹

jednostkê przeliczeniow¹ zwierz¹t (za-³¹cznik 2) w oborze rusztowej, nale¿yprzewidzieæ pojemnoæ zbiornika na gno-jowicê oko³o 10 m3, a na l du¿¹ jednostkêprzeliczeniow¹ w oborze p³ytkiej pojem-noæ zbiornika na gnojówkê przynajmniej2,5 m3.

11. Zbiorniki na p³ynne odchody zwierzêceoraz bezodp³ywowe zbiorniki do groma-dzenia nieczystoci ciek³ych powinnymieæ nieprzepuszczalne dno i ciany orazszczeln¹ pokrywê z otworem wejciowymi otworem wentylacyjnym. Zbiorniki nagnojowicê mog¹ byæ wyposa¿one w po-krywê p³ywaj¹c¹.

12. Nale¿y d¹¿yæ do zmniejszenia iloci gno-jowicy produkowanej w gospodarstwiepoprzez ograniczenie do koniecznegominimum iloci wody zu¿ywanej do my-cia pomieszczeñ inwentarskich i ograni-czenia wycieków z poide³.


Ochrona wód C

z l ha) znajduje siê do 14 kg azotu. Od-p³yw soku do wód powierzchniowychpowoduje ich zanieczyszczenie i pozbawiawodê tlenu. Soki zbierane w studzienkachnale¿y rozlewaæ na pola lub ³¹ki, z którychpochodzi³a masa rolinna do zakiszania.

17. Nie zaleca siê sporz¹dzania pryzm ki-szonkowych bezporednio na gruncie,gdy¿ soki kiszonkowe przenikaj¹ wtedydo wód gruntowych, a ponadto nastêpujezanieczyszczenie gleby pod pryzm¹. Za-lecanym sposobem konserwacji pasz jestsporz¹dzanie sianokiszonek, z których niema praktycznie wycieków soków. Belesianokiszonki mog¹ byæ przechowywane

Klasa Iloæ wody % suchejgnojowicy litrów/sztukê masy

Gêsta do 10 ponad 6

Rozrzedzona 10-30 3.0-6.0

Rzadka ponad 30 do 3

13. Do zbiornika na gnojowicê nie nale¿y od-prowadzaæ substancji pochodz¹cych z do-mowych urz¹dzeñ sanitarnych.

Inne rozwi¹zania zwi¹zanez ochron¹ wód

14. Wszystkie, produkowane w gospodar-stwie pasze soczyste, powinny byæ prze-chowywane w specjalnych zbiornikach(silosach) lub na p³ytach usytuowanychw odpowiedniej odleg³oci od zabudowañi granic zagrody wiejskiej. Odleg³oæ tawynika z wymagañ prawa budowlanegoi podana jest w pozwoleniu na budowêodpowiednich urz¹dzeñ.

15. Przy kiszeniu wie¿ej masy rolinnejwycieka przeciêtnie oko³o 0,2 m3 sokuz l tony zakiszanej, zielonej masy. Sokikiszonkowe powinny byæ odprowadza-ne do studzienek zbiorczych, stanowi¹-cych integraln¹ czêæ sk³adow¹ silosówp³askich i wie¿owych. Niezale¿nie odstudzienek zaleca siê stosowanie na dnosilosu p³askiego warstwy pociêtej s³omy,zatrzymuj¹cej soki kiszonkowe. Jednatona pociêtej s³omy mo¿e wch³on¹æ do2,5 m3 soku.

16. Soki kiszonkowe zawieraj¹ znaczne ilo-ci sk³adników mineralnych, w tym zwi¹z-ków azotu. W soku odp³ywaj¹cym z 25 tonzakiszanej masy zielonej (redni plon


C Ochrona wód

w dowolnym miejscu, nawet na otwartejprzestrzeni.

18. Gospodarstwa posiadaj¹ce indywidualneujêcie wody powinny posiadaæ szczelnyzbiornik do czasowego gromadzenia cie-k³ych nieczystoci. Zbiornik powinienbyæ wyposa¿ony w szczeln¹ pokrywêz zamykanym otworem do usuwanianieczystoci.

19. Gospodarstwa wyposa¿one w wodoci¹gzu¿ywaj¹ znacznie wiêcej wody, ni¿ go-spodarstwa korzystaj¹ce z ujêcia w³asne-go (studni), co powoduje zwiêkszenie ilo-ci cieków. Gospodarstwa te powinnybyæ przy³¹czone do zbiorczej sieci ka-nalizacyjnej lub posiadaæ przydomow¹oczyszczalniê cieków.

20. Nie nale¿y odprowadzaæ cieków bezpo-rednio do wód powierzchniowych anirozlewaæ ich na pola.

21. Bezodp³ywowe zbiorniki powinny byæopró¿niane przy pomocy wozów aseniza-cyjnych, a zawartoæ dostarczana do naj-bli¿szej oczyszczalni cieków.

22. W gospodarstwie rolnym istniej¹ warunkido selektywnej zbiórki i zagospodarowa-nia odpadów domowych:✓ wszelkie odpady organiczne (zielona

masa, resztki po¿ywienia) powinny

byæ usuwane na pryzmy kompostowelub na pryzmy obornika,

✓ odpady papierowe mo¿na spalaæ w pie-cach, równie¿ w piecach c.o. i w pale-niskach kuchennych (spalanie mieci naotwartej przestrzeni jest niewskazane),

✓ inne odpady nieorganiczne, a szcze-gólnie tworzywa sztuczne (worki ponawozach mineralnych, folie po siano-kiszonkach) i metale, nale¿y gromadziæw specjalnych pojemnikach i przeka-zywaæ do punktów zbiórki odpadówlub na wiejskie wysypiska mieci,

✓ puste opakowania po rodkach ochro-ny rolin zobowi¹zany jest przyj¹æproducent lub dystrybutor rodka.Opakowañ tych nie wolno wykorzy-stywaæ do innych celów, a tak¿e spa-laæ, wyrzucaæ na wysypiska odpadów,czy zakopywaæ.

23. Wywo¿enie i pozostawianie odpadóww miejscach przypadkowych, czêsto w le-sie, podlega karze administracyjnej i sta-nowi bardzo powa¿ne i dotkliwe dla in-nych osób, naruszenie norm wspó³¿yciaspo³ecznego.

24. Za szczególnie szkodliwe substancje uzna-je siê ró¿ne zwi¹zki organiczne (paliwo,smary, chemiczne rodki ochrony rolin)oraz nawozy mineralne. Substancje te do-staj¹ siê do wody przy myciu ci¹gników,rozsiewaczy nawozów i opryskiwaczy.Zu¿yte oleje i smary z maszyn rolniczychnale¿y gromadziæ w osobnym zbiornikui przekazywaæ do stacji benzynowej lub in-nego punktu zbiorczego.

25. Myjnie maszyn i sprzêtu rolniczego po-winny byæ wykonane w sposób zabez-pieczaj¹cy przed przenikaniem szkodli-wych substancji do wód gruntowych.


Ochrona wód COptymalnym rozwi¹zaniem jest skonstru-owanie myjni na pod³o¿u biologicznymo mi¹¿szoci co najmniej 50 cm, sk³adaj¹-cym siê w 50% z pociêtej s³omy, 25%z torfu wysokiego i 25% gleby, podcielo-nym 10 cm warstw¹ drena¿u ¿wirowego.Powierzchnia pod³o¿a, na której u³o¿onajest stosowna konstrukcja (rampa) chroni¹-ca je przed zniszczeniem przez wje¿d¿a-j¹cy sprzêt, powinna byæ obsiana traw¹.

✓ dopuszcza siê sk³adowanie tych nawo-zów w pryzmach uformowanych nanieprzepuszczalnym pod³o¿u pod przy-kryciem z materia³u wodoszczelnego,

✓ pryzmy nie mog¹ byæ zak³adane na spa-dkach terenu oraz w strefach ochronyporedniej i strefach wra¿liwych wód,

✓ nie dopuszcza siê sk³adowania w pry-zmach saletry amonowej i nawozówzawieraj¹cych azotan amonowy w ilo-ci, która odpowiada zawartoci azo-tu ca³kowitego powy¿ej 28%.

29. Nawozy w postaci p³ynnej nale¿y przecho-wywaæ w oryginalnych opakowaniach lubw szczelnych, przystosowanych do tegocelu zbiornikach. Zbiornik nale¿y posado-wiæ na szczelnej tacy o pojemnoci od-powiadaj¹cej pojemnoci zbiornika.

26. W gospodarstwach nie posiadaj¹cych myj-ni lepiej jest myæ rozsiewacze i rozlewa-cze nawozów oraz opryskiwacze bezpo-rednio w polu, zmieniaj¹c miejsce posto-ju i wypryskuj¹c wodê z mycia zbiornikaw trakcie przejazdu roboczego po polu.

27. Nawozy mineralne nale¿y przechowywaæw oryginalnych opakowaniach, w zamk-niêtych magazynach lub przynajmniej poddachem. Wysokoæ stosu opakowañ na-wozów zawieraj¹cych saletrê amonow¹i nawozy saletrzane nie mo¿e przekraczaæ4 worków.

28. Nawozy dostarczane luzem powinny byæprzechowywane w magazynach lub podzadaszeniem:

30. Za³adunek i roz³adunek nawozów sta³ychi przetaczanie nawozów p³ynnych niemog¹ siê odbywaæ w sposób powoduj¹cyzanieczyszczenie gleby.

3. Ochrona wód przed zanieczyszcze-niami obszarowymi

31. Nawozy naturalne i mineralne powinnybyæ stosowane w taki sposób i w takich


C Ochrona wódterminach, które ograniczaj¹ ryzyko prze-mieszczania siê zawartych w nich sk³ad-ników (szczególnie azotu i fosforu) dowód powierzchniowych i podziemnych.Stosowanie nawozów nie mo¿e równie¿powodowaæ zagro¿eñ dla zdrowia ludzii zwierz¹t.

32. Nie nale¿y stosowaæ:✓ wszelkich nawozów na glebach zala-

nych wod¹ oraz przykrytych niegiemlub zamarzniêtych,

✓ nawozów naturalnych w postaci p³yn-nej i mineralnych azotowych na gle-bach bez okrywy rolinnej, po³o¿o-nych na stokach o nachyleniu wiêk-szym ni¿ 10%,

✓ nawozów naturalnych w postaci p³yn-nej pog³ównie na roliny przeznaczo-ne do bezporedniego spo¿ycia przezludzi.

33. Nawozy nale¿y stosowaæ równomierniena ca³ej powierzchni pola w sposób wy-kluczaj¹cy nawo¿enie pól i upraw do tegonie przeznaczonych.

34. Nawozy mineralne w postaci sta³ej stosu-je siê przy u¿yciu rozsiewaczy i siewni-ków nawozowych lub rêcznie z tym, ¿ew bezporednim s¹siedztwie stref ochron-nych róde³ i ujêæ wody oraz zbiornikówi cieków wodnych mo¿na je stosowaæ tyl-ko rêcznie.

35. Nawozy mineralne w formie p³ynnej sto-suje siê przy u¿yciu specjalnych rozlewa-czy lub opryskiwaczy wyposa¿onychw belki polowe z koñcówkami lub wê¿a-mi rozlewowymi.

36. Prace us³ugowe w zakresie stosowania na-wozów mog¹ byæ wykonywane tylko przezabsolwentów szkó³ rolniczych lub przez

osoby posiadaj¹ce wiadectwo ukoñcze-nia szkolenia w tym zakresie.

Dawki i terminy stosowanianawozów naturalnych i mineralnych

37. Nawozy naturalne nale¿y stosowaæ podroliny o d³ugim okresie wegetacji, najle-piej wykorzystuj¹ce zawarte w nich sk³ad-niki pokarmowe, a szczególnie azot.

38. Dawki nawozów naturalnych nale¿y usta-laæ wed³ug zawartoci w nich tak zwane-go azotu dzia³aj¹cego. Azot dzia³aj¹cywykazuje takie samo dzia³anie nawozowejak azot nawozów mineralnych. Przy prze-liczaniu azotu ca³kowitego nawozów na-turalnych, podanego w za³¹czniku, na azotdzia³aj¹cy nale¿y pos³ugiwaæ siê wzorem:

Azot dzia³aj¹cy = azot ca³kowityx równowa¿nik nawozowy

Równowa¿nik dla terminustosowania nawozu

jesienny wiosenny

Obornik 0,30 0,30

Gnojowica 0,50 0,60

Gnojówka 0,50 0,80

Rodzajnawozu

39. Roczna dawka nawozu naturalnego niemo¿e przekraczaæ jego iloci zawieraj¹-cej 170 kg azotu ca³kowitego na l ha u¿yt-ków rolnych. Je¿eli iloæ nawozów natu-ralnych, produkowanych w gospodar-stwie, przeliczonych na azot ca³kowity,przekracza 170 kg azotu na l ha, wskazu-


Ochrona wód Cje to na nadmiern¹ obsadê inwentarza.Rolnik powinien wówczas albo zmniej-szyæ obsadê inwentarza, albo zawrzeæumowê z s¹siadami na odbiór nadwy¿ko-wych iloci nawozów naturalnych.

40. Nawozy naturalne oraz organiczne w po-staci sta³ej i p³ynnej powinny byæ stoso-wane, na pola w okresie od l marca do 30listopada.

41. Gnojowicê i gnojówkê powinno siê stoso-waæ na nie obsian¹ glebê, najlepiej w okre-sie wczesnej wiosny. Dopuszcza siê sto-sowanie tych nawozów naturalnych po-g³ównie na roliny, z wyj¹tkiem rolinprzeznaczonych do bezporedniego spo-¿ycia przez ludzi lub na krótko przed ichskarmianiem przez zwierzêta. Rocznadawka gnojowicy nie powinna przekra-czaæ 45 m3 (170 kg N) na ha.

42. Optymalnym terminem stosowania obor-nika jest wczesna wiosna. Obornik mo¿ebyæ wywo¿ony równie¿ w okresie pó-nej jesieni pod warunkiem, ¿e bêdzienatychmiast przyorany. Nale¿y unikaæwywo¿enia obornika w okresie pónegolata lub wczesnej jesieni z uwagi na mo¿-liwe straty azotu zarówno w formie gazo-wej (amoniak) jak i w formie przesi¹kówdo wód gruntowych (azotany). Pog³ów-ne stosowanie nawozów naturalnych orazorganicznych w postaci sta³ej dopuszczal-ne jest tylko na u¿ytkach zielonych i wie-loletnich uprawach polowych. Rocznadawka obornika nie powinna przekraczaæ40 ton (l70 kg N) na hektar.

43. Nawozy naturalne oraz organiczne mu-sz¹ byæ przykryte lub wymieszane z gle-b¹ za pomoc¹ narzêdzi uprawowych niepóniej ni¿ nastêpnego dnia po ich zasto-

sowaniu. Gnojowicê i gnojówkê najlepiejjest wprowadzaæ bezporednio do glebyza pomoc¹ wê¿y rozlewowych po³¹czo-nych z zêbami kultywatora. Stosowaniepog³ówne tych nawozów odbywa siê przyu¿yciu wê¿y rozlewowych. Tylko na u¿yt-kach zielonych i trwa³ych uprawach po-lowych dopuszcza siê stosowanie p³ytekrozbryzgowych.

44. Nawozów naturalnych nie nale¿y stoso-waæ w odleg³oci mniejszej ni¿ 20 m odstref ochronnych róde³ i ujêæ wody, brze-gu zbiorników oraz cieków wodnych,k¹pielisk zlokalizowanych na wodach po-wierzchniowych oraz obszarów morskie-go pasa nadbrze¿nego. Nawozy natural-ne w postaci p³ynnej mog¹ byæ stosowa-ne, gdy poziom wody podziemnej jestponi¿ej l ,2 m.

45. Nawozy mineralne azotowe stosuje siêw okresach bezporednio poprzedzaj¹-cych maksymalne zapotrzebowanie rolinna sk³adniki pokarmowe. Dawkê nawo-zów azotowych nale¿y podzieliæ na kilkaczêci, z których wiêkszoæ stosuje siêpodczas wegetacji rolin (pog³ównie).

46. Nawozy mineralne, szczególnie azotowe,powinny byæ stosowane w dawkach od-powiadaj¹cych potrzebom nawozowymrolin, zgodnie z zasadami doradztwa na-wozowego. Pod roliny, pod które zasto-sowane bêd¹ nawozy naturalne, dawkaazotu mineralnego stanowi ró¿nicê pomiê-dzy potrzebami nawozowymi rolin i ilo-ci¹ azotu dzia³aj¹cego w nawozach natu-ralnych.

47. Stosowanie tak zwanych pónych dawekazotu, wi¹¿e siê zawsze z ryzykiem na-gromadzenia azotanów w glebie, a nastêp-


C Ochrona wódnie ich wymywania do wód gruntowych.Nawo¿enie takie jest uzasadnione tylkow uprawie rolin, które ze wzglêdów tech-nologicznych powinny zawieraæ du¿obia³ka (np. pszenice jakociowe).

Stosowanie ciekówi osadów ciekowych

48. Do rolniczego wykorzystania nadaj¹ siêcieki bytowe oraz cieki komunalne lub

przemys³owe i osady ciekowe, które

spe³niaj¹ wymagania sanitarne a zawar-

toæ metali ciê¿kich nie przekracza war-

toci okrelonych w rozporz¹dzeniu Mi-

nistra rodowiska. Odpowiedzialnoæ za

spe³nianie tych wymagañ ponosi jednost-

ka oferuj¹ca cieki lub osady ciekowe.

49. cieki mog¹ byæ stosowane do nawad-niania lub nawo¿enia u¿ytków rolnych

oraz stawów wykorzystywanych do cho-

wu lub hodowli ryb.

50. Zabrania siê rolniczego wykorzystaniacieków:

✓ gdy grunt jest zamarzniêty do g³ê-

bokoci 30 cm lub przykryty niegiem

z wyj¹tkiem dna stawów,

✓ na gruntach wykorzystywanych do

uprawy rolin, przeznaczonych do

spo¿ycia w stanie surowym,

✓ na gruntach, w których zwierciad³o

wód podziemnych znajduje siê p³ycej

ni¿ 1,5 m od powierzchni ziemi lub od

dna rowu rozprowadzaj¹cego cieki,

✓ na obszarach o spadku terenu wiêk-

szym ni¿ 10% dla gruntów ornych

i 20% dla ³¹k, pastwisk oraz plantacji

drzew lenych.

51. Zakazuje siê stosowania komunalnychosadów ciekowych:✓ na obszarach parków narodowych i re-

zerwatów przyrody,✓ w pasie gruntu o szerokoci 50 m bez-

porednio przylegaj¹cego do brzegówjezior i cieków,

✓ na terenach zalewowych, czasowopodtopionych i bagiennych,

✓ na terenach czasowo zamarzniêtychi pokrytych niegiem,

✓ na gruntach o du¿ej przepuszczal-noci, stanowi¹cych w szczególnocipiaski lune i s³abogliniaste oraz pia-ski gliniaste lekkie,

✓ na gruntach rolnych o spadku przekra-czaj¹cym 10%,

✓ na terenach po³o¿onych w odleg³ocimniejszej ni¿ 100 m od ujêcia wody,domu mieszkalnego lub zak³adu pro-dukcji ¿ywnoci,

✓ na gruntach, na których rosn¹ rolinyjagodowe i warzywa w ci¹gu 18miesiêcy poprzedzaj¹cych zbioryi w czasie zbiorów,

✓ na gruntach wykorzystywanych na pa-stwiska i ³¹ki,

✓ na gruntach wykorzystywanych doupraw pod os³onami.

Stosowanie chemicznych rodkówochrony rolin

52. Decyzja o stosowaniu chemicznych rod-ków ochrony rolin i wybór najbardziej

w³aciwego powinny byæ podejmowane

bardzo rozwa¿nie po uprzednim rozpo-


Ochrona wód Cznaniu agrofaga, którego wystêpowanie

chcemy ograniczyæ oraz upewnieniu siê,

¿e nasilenie jego wystêpowania przekra-

cza próg szkodliwoci.

53. Ka¿dy, kto stosuje chemiczne rodkiochrony rolin, powinien:

✓ mieæ wiadomoæ potencjalnego za-

gro¿enia dla ludzi, zwierz¹t, po¿ytecz-

nych owadów i ogólnie rodowiska,

✓ znaæ prawid³owy sposób przecho-

wywania, przemieszczania, miesza-

nia rodków, przygotowywania okre-

lonego stê¿enia roztworów,

✓ umieæ przygotowaæ opryskiwacz do

w³aciwego i bezpiecznego dla ludzi

oraz rodowiska wykonania zabiegu

ochrony rolin.

54. Zanim zacznie stosowaæ siê wybrany ro-dek, nale¿y dok³adnie przeczytaæ i zro-

zumieæ etykietê instrukcjê stosowania,

która zawiera wszystkie informacje doty-

cz¹ce bezpiecznego stosowania chemicz-

nego rodka ochrony rolin. Nigdy nie

nale¿y u¿ywaæ rodka nie posiadaj¹cego

oryginalnej etykiety instrukcji stosowa-

nia.

55. Wody powierzchniowe s¹ nara¿one naporednie i bezporednie zanieczy-

szczenie rodkami ochrony rolin, co

mo¿e mieæ powa¿ne konsekwencje dla

rodowiska.

56. Opryskiwanie rodkami chemicznymistrefy przybrze¿nej wód stanowi zagro-

¿enie dla rolin wodnych, bêd¹cych wa¿-

nym sk³adnikiem ekosystemu wodnego.

57. Podstawow¹ zasad¹ w czasie przepro-wadzania oprysków w pobli¿u ciekówwodnych jest przeje¿d¿anie opryski-waczem w kierunku przeciwnym do kie-runku p³yn¹cej wody, gdy¿ zmniejsza toryzyko jej zanieczyszczenia.

58. Chemiczne rodki ochrony rolin mog¹byæ stosowane przy pomocy aparatury(opryskiwaczy), która spe³nia wszystkiewarunki bezpiecznego wykonania zabie-gu, czyli sprawnej technicznie. Zabiegochrony rolin mo¿e byæ wykonywanyprzez osoby przeszkolone.

59. Chemiczne rodki ochrony rolin nie po-winny byæ stosowane z mniejsz¹ objêto-ci¹ wody ni¿ zalecana na etykiecie in-strukcji stosowania. Stosowanie mniejszejobjêtoci wody powoduje zmniejszeniewielkoci kropel, co zwiêksza prawdopo-dobieñstwo znoszenia cieczy opryskowej.

60. W celu ograniczenia znoszenia przed roz-poczêciem zabiegu nale¿y:

✓ zapoznaæ siê z prognoz¹ pogody,a w szczególnoci z si³¹ i kierunkiemwiatru,

✓ sprawdziæ czy sprzêt u¿ywany dooprysku jest sprawny technicznie (wy-posa¿ony w rozpylacze zapobiegaj¹ce

znoszeniu),


C Ochrona wód✓ ustawiæ belkê opryskiwacza na odpo-

wiedniej wysokoci,

✓ utrzymywaæ szybkoæ przejazdu opry-skiwacza oraz cinienie, które zapewnidawkê i objêtoæ przewidzian¹ dla sto-sowanego preparatu.

61. Chemiczne rodki ochrony rolin po-winny byæ stosowane tylko na okrelon¹powierzchniê i rolinê uprawn¹, na któ-rej zabieg mia³ byæ wykonany, a iloænaniesionego rodka zapewni wysok¹skutecznoæ zabiegu.

62. Chemiczne rodki ochrony rolin mo¿nastosowaæ sprzêtem naziemnym, na polachoddalonych co najmniej 5 m od dróg pu-blicznych i co najmniej 20 m od zabudo-wañ, ogrodów dzia³kowych, pasiek, plan-tacji rolin zielarskich, rezerwatów i par-ków przyrody, linii brzegowej wód po-wierzchniowych oraz od granic strefyochronnej ujêæ wody pitnej.

63. Zabrania siê zak³adania, w odleg³ocimniejszej ni¿ 20 m od obiektów, o któ-rych mowa w pkt. 62, upraw wymagaj¹-cych intensywnego stosowania rodkówochrony rolin.

64. Po zakoñczeniu pracy opryskiwacz nale-¿y umyæ. Wodê z mycia zbiornika nale¿ywypryskaæ na chronionym polu.

65. Niedopuszczalne jest mycie opryski-wacza i wylewanie wody do cieków wod-nych, gdy¿ stanowi to bezporednie za-gro¿enie dla jakoci wody.

Agrotechniczne metodyzapobiegania zanieczyszczeniu wód

66. Prawid³owo u³o¿one zmianowanie rolinogranicza iloæ azotu mineralnego wymy-

wanego z gleby w okresie jesienno-zimo-wym (za³¹cznik 4).

67. Zwiêkszenie w zmianowaniu udzia³u takzwanych pól zielonych to znaczy rolin

ozimych, rolin wieloletnich i wszelkie-go rodzaju poplonów i miêdzyplonówpowoduje zmniejszenie iloci mineral-nych form azotu w glebie i jego prze-mieszczania do wód gruntowych. Na te-renach równinnych oko³o 60% po-wierzchni gruntów ornych, a na terenachzagro¿onych erozj¹ przynajmniej 75%powierzchni gruntów ornych powinnopozostawaæ przez ca³y rok pod okryw¹rolinn¹.

68. W ogniwie zmianowania: roliny ozime roliny jare, bardzo du¿¹ rolê w ogra-niczaniu wymywania azotanów maj¹ miê-dzyplony okrelane jako roliny okrywo-we. Pe³ne dzia³anie ochronne miêdzyplo-nów ujawnia siê przy wiosennym termi-nie ich przyorywania.

69. Stratom azotu mineralnego z gleby zapo-biega równie¿ przyorywanie rozdrobnionejs³omy zbó¿, rzepaku i kukurydzy. Ka¿datona przyoranej s³omy mo¿e w wyniku


Ochrona wód Ctak zwanego procesu immobilizacji, zwi¹-zaæ oko³o 10 kg azotu mineralnego. S³o-ma rolin str¹czkowych jest znacznie za-sobniejsza w azot i nie przyczynia siê doimmobilizacji jego mineralnych formw glebie.

70. Dzia³anie ochronne s³omy jest mniejszeod dzia³ania zielonego pola, ale oko³o20% powierzchni gruntów, które powinnypozostawaæ w okresie zimy pod okryw¹rolinn¹ mo¿na zast¹piæ przyoraniem s³o-my wed³ug zale¿noci:

nia runi oraz od liczby dni wypasu nakwaterze:

71. Resztki wieloletnich rolin motylkowychi ich mieszanek z trawami nale¿y przy-orywaæ w okresie pónej jesieni. Stano-wisko to najlepiej jest przeznaczyæ poduprawê rolin jarych o du¿ych wyma-ganiach nawozowych w stosunku do azo-tu jak ziemniak, burak, kukurydza. W ta-kim ogniwie zmianowania nie stosuje siêju¿ oczywicie nawozów naturalnych czynawozów organicznych.

72. Na pastwiskach mo¿e dochodziæ doznacznych strat azotu z punktowo pozo-stawianych odchodów zwierz¹t. Mniejszepotencjalne zagro¿enie nadmiarem azotustwarzaj¹ racjonalnie u¿ytkowane ³¹ki.W praktyce zaleca siê przemienny, pastwi-skowo-kony sposób gospodarowania nau¿ytkach zielonych.

73. W okresie u¿ytkowania pastwiskowegonale¿y stosowaæ wypas rotacyjny, syste-mem kwaterowym lub dawkowanym.Liczba kwater zale¿y od okresu odrasta-

1.6 ha z przyoran¹ s³om¹= l ha zielonego pola

74. Nie nale¿y wypasaæ zwierz¹t w okresachgdy gleba jest nadmiernie uwilgotnionaoraz po po³owie padziernika, gdy¿ sk³ad-niki nawozowe z odchodów mog¹ siêwówczas przemieszczaæ do wód grunto-wych.

75. W okresie przebywania na pastwiskuzwierzêta musz¹ mieæ sta³y dostêp dowody, najlepiej z poide³ zainstalowanychprzy beczkowozach. Poid³a powinny byæczêsto przemieszczane, aby unikn¹æ punk-towej koncentracji odchodów zwierz¹ti niszczenia darni w miejscach pojenia.Jako wodopój nie mog¹ s³u¿yæ naturalnezbiorniki i cieki wodne.

76. W wypasie owiec nale¿y stosowaæ kosza-rzenie lune, przeznaczaj¹c 2-3 m2 po-wierzchni na l sztukê na dobê. Nie po-winno siê wypasaæ owiec na terenach ró-dliskowych i le¿¹cych przy ciekach wod-nych oraz na stromych stokach.

Liczba kwater =(okres odrastania runi w dniach /

liczba dni wypasu na kwaterze) + l


C Ochrona wód

77. Trwa³e u¿ytki zielone o zdegradowanejruni powinny byæ odnawiane. Podsta-wowym sposobem odnawiania u¿ytku jestpodsiew, ewentualnie z czêciowymzniszczeniem starej darni oraz poprawalub zmiana sposobu u¿ytkowania i nawo-¿enia.

78. Tylko wyj¹tkowo stosuje siê przeoraniedarni i ponowny obsiew u¿ytku zielonego.Przy takim postêpowaniu uwalniaj¹ siêbardzo du¿e iloci azotu, który mo¿e po-wodowaæ zanieczyszczenie wód grunto-wych, zw³aszcza przy p³ytkim ich zale-ganiu. Po przeoraniu darni zaleca siê przezokres jednego roku uprawiaæ roliny pa-stewne o du¿ych potrzebach nawozowychw stosunku do azotu, na przyk³ad ¿yto nazielono i potem kukurydzê w plonie wtór-

nym tak jednak aby ponownie zasiaæ tra-wê w optymalnym terminie.

79. Zamianê u¿ytku zielonego na grunt ornynale¿y traktowaæ jako ostatecznoæ. W³¹-czaj¹c u¿ytek zielony w system zmiano-wania polowego nale¿y w pe³ni uwzglêd-niæ nieuniknion¹ mineralizacjê bardzodu¿ych iloci azotu ze wszystkimi ujem-nymi skutkami rodowiskowymi.

80. U¿ytków zielonych, po³o¿onych w pobli¿uzabudowañ inwentarskich, nie mo¿na trak-towaæ jako sta³ych wybiegów dla zwierz¹t.Du¿a koncentracja zwierz¹t wi¹¿e siê z nie-uniknionymi stratami azotu w formie gazo-wej (amoniak) i w formie azotanów zanie-czyszczaj¹cych wody gruntowe, a darñ ule-ga ca³kowitemu zanieczyszczeniu. Wybie-gi, tam gdzie s¹ konieczne, powinny byænale¿ycie wybudowane i traktowane jakoprzed³u¿enie budynków inwentarskich.

81. Trwa³e u¿ytki zielone, po³o¿one w bez-porednim s¹siedztwie wód powierzch-niowych, obok funkcji produkcyjnychmusz¹ spe³niaæ funkcje ochronne w sto-sunku do tych wód, stanowi¹c strefy bu-forowe pomiêdzy gruntami ornymi i wo-dami. Szczególnej troski wymagaj¹ u¿yt-ki zielone na glebach murszowych i gle-bach organicznych, które ³atwo mog¹ ule-gaæ degradacji.

DOchrona

gruntów rolnych


D Ochrona gruntów rolnych1. Wstêp

Gleba jest wytworem z³o¿onego procesu,zwanego procesem glebotwórczym, na którysk³adaj¹ siê oddzia³ywania klimatu, ska³y ma-cierzystej, po³o¿enia w rzebie terenu i przedewszystkim organizmów rolinnych i zwierzê-cych. Proces ten jest powolny i przebiegaz szybkoci¹ l cm wytworzonej gleby na 100--400 lat. Z tego wzglêdu glebê uwa¿a siê zazasób w praktyce nieodnawialny i powinnaona podlegaæ szczególnej ochronie. Gleby,obok przebiegaj¹cego bardzo powoli ale sta-le procesu tworzenia, podlegaj¹ równoczenieprocesom degradacji, które niekiedy mog¹przebiegaæ bardzo szybko. Wyró¿nia siêprocesy degradacji fizycznej, chemiczneji biologicznej gleb. Procesy te s¹ ze sob¹ ci-le po³¹czone i mog¹ byæ wywo³ywane tymisamymi przyczynami. Degradacja gleb po-woduje równie¿ okrelone skutki rodowisko-

we, wykraczaj¹ce poza samo rodowisko gle-bowe (patrz rysunek).

Degradacja fizyczna polega na stracie okre-lonej masy gleby w wyniku procesów erozjiwodnej i wietrznej oraz na pogorszeniu w³aci-woci powietrzno-wodnych gleby (zaskorupia-nie, zbitoæ, rozp³ywanie siê gleby). Szczegól-nie grona, bo nieodwracalna jest strata masygleby, czêciowo tylko wyrównywana proce-sem jej tworzenia. Uwa¿a siê, ¿e strata masygleby w iloci l tony z ha na rok, w wynikuprocesów erozyjnych, mo¿e w okresie 50-100lat doprowadziæ do ca³kowitej jej degradacji.Degradacja chemiczna polega na stratachsk³adników pokarmowych rolin, nagromadza-niu siê substancji szkodliwych oraz na zakwa-szaniu i zasalaniu gleby. Procesy te prowadz¹do zmniejszania siê ¿yznoci gleby, czyli jejzdolnoci do wydawania du¿ych i o dobrej ja-koci plonów rolin. W warunkach glebowo-klimatycznych Polski szczególnie nasilony

Proces degradacji gleb i ich wp³yw na rodowisko

▲▲

▲ ▲

▲

▲

→

→

→

Degradacja fizyczna

ErozjaZagêszczenie glebyRozp³ywanie gleby

Procesy degradacji glebw obrêbie gospodarstwa

Degradacjachemiczna

Wymywaniesk³adników

Metale ciê¿kieZakwaszanie

Degradacjabiologiczna

Spadek zawartocisubst. organicznej

Sk³admikroorganizmów

Wp³yw naatmosferê

Wp³ywna wodê

Wp³yw nabioró¿norodnoæ


Ochrona gruntów rolnych Di grony jest proces zakwaszania gleb, nato-miast proces ich zasalania nie odgrywa wiêk-szej roli. Degradacja biologiczna obejmujeprocesy zmniejszania siê zawartoci substan-cji organicznej (wêgla organicznego) oraz nie-korzystne zmiany w sk³adzie mikroflory i mi-krofauny glebowej. W sk³adzie mikrofloryi mikrofauny zaczynaj¹ przewa¿aæ mikroor-ganizmy szkodliwe dla rolin nad mikroorga-nizmami po¿ytecznymi (np. bakteriami wi¹-¿¹cymi azot z powietrza).

Wszystkie opisane procesy degradacji pro-wadz¹ do zmniejszania siê ¿yznoci gleby, toznaczy jej zdolnoci do wydawania du¿ychi o po¿¹danych cechach jakociowych plonówrolin. Zmniejsza siê równie¿ wówczas rodowi-skowa rola gleby, polegaj¹ca na magazynowa-niu wody i sk³adników mineralnych oraz nazapobieganiu ujemnym skutkom nagromadza-nia substancji szkodliwych dla rolin, zwierz¹ti ludzi. Ochrona gleby jest szczególnym obo-wi¹zkiem rolnika, dla którego stanowi onawarsztat pracy i podstawê utrzymania.

2. Ochrona gleb przed erozj¹i degradacj¹ fizyczn¹

Erozja1. Szkodliwoæ erozji wodnej polega na

niszczeniu wierzchniej a czêsto i g³êb-szych warstw gleby oraz na przemiesz-czaniu cz¹stek glebowych i sk³adnikówmineralnych, zawartych w glebie, do wódpowierzchniowych. Szczególne zagro¿e-nie dla jakoci wód stanowi¹ sk³adnikibiogenne azot i fosfor. Ochrona glebprzed erozj¹ wodn¹ stanowi zatem rów-noczenie ochronê wód.

2. Stopieñ zagro¿enia gleb przez erozjêwodn¹ zale¿y od nastêpuj¹cych czynni-

ków: intensywnoci opadów, rodzajuutworu glebowego, po³o¿enia pola w rze-bie terenu, rodzaju okrywy rolinnej i spo-sobu uprawy gleby.

3. Na gruntach podatnych na erozjê nale¿yprowadziæ okrelony sposób gospodaro-wania i stosowaæ specjalne zabiegi prze-ciwerozyjne:

✓ grunty na stokach o nachyleniu powy-¿ej 20% (12°) powinny byæ trwalezadarnione lub zalesione,

✓ na gruntach o nachyleniu 10-20% (6°--12°) mo¿na prowadziæ gospodarkê

Stopieñ podatnoci Rodzaj utworugleb na erozjê wodn¹ glebowego

Bardzo podatne gleby py³owe, szcze-gólnie lessy

Silnie podatne piaski lune i rêdzinykredowe

rednio podatne ¿wiry i piaski gliniaste

S³abo podatne gliny lekkie i glinyrednie

Odporne gliny ciê¿kie, i³y i glebyszkieletowe


D Ochrona gruntów rolnychpolow¹, ale przy regularnym stosowa-niu zabiegów przeciwerozyjnych,

✓ grunty po³o¿one na stokach o nachyle-niu do 10% (do 6°), zw³aszcza na d³u-gich sk³onach, s¹ s³abiej zagro¿oneprzez erozjê wodn¹, ale wskazany jesttutaj specjalny sposób uprawy roli,

✓ drogi sp³ywu wód opadowych nale¿yzadarniæ, a ruñ trawiast¹ kosiæ przynaj-mniej dwukrotnie w okresie wegetacji.

¿ynierskimi (zasypywanie, utwardzaniedna, kanalizowanie itp.) i wykracza pozamo¿liwoci jednego gospodarstwa.

5. Erozjê mo¿na w znacznym stopniu ogra-niczyæ stosuj¹c p³odozmiany przeciwero-zyjne, w sk³ad których powinny wchodziæroliny motylkowe i ich mieszanki z tra-wami oraz roliny ozime tzw. zielonepola. W grupie rolin ozimych szcze-gólnie polecane s¹ rzepak, ¿yto i pszen-¿yto, które tworz¹ zwart¹ okrywê ju¿w okresie jesiennym.

6. Po wczenie zebranym przedplonie, poktórym nastêpuje rolina jara, nale¿y prze-widzieæ uprawê poplonów ciernisko-wych lub ozimych, które bêd¹ os³ania³yglebê. Roliny poplonowe najlepiejpozostawiæ nie przyorane na okres zimy,w formie mulczu.

7. Nie obsiane powierzchnie gleb ornych za-leca siê przykrywaæ na okres jesienno-zi-mowy wszystkimi dostêpnymi w gospo-darstwie materia³ami jak s³oma, ³êty, licie.Materia³y te spe³niaj¹ równie¿ funkcjemulczu i chroni¹ glebê przed niszczeniemprzez krople deszczu, zatrzymuj¹ niegi ograniczaj¹ zmywy wiosenne gleby.

8. Na gruntach ornych, po³o¿onych na sto-kach, wszystkie zabiegi uprawowe powin-ny byæ dokonywane w kierunku poprzecz-nym do nachylenia stoku. Orkê najlepiejwykonaæ p³ugiem obracalnym lub uchyl-nym odk³adaj¹c skiby w górê stoku.

9. Przy uprawie gleby po³o¿onej na zbo-czach korzystne jest zast¹pienie uprawyp³u¿nej przez uprawê bezorkow¹. Douprawy gleby stosuje siê wówczas kulty-wator z szerokimi ³apami (gruber), a douprawy przedsiewnej bierne zestawyuprawowe, sk³adaj¹ce siê z brony lub kul-

4. Wystêpuj¹ce na gruntach ornych w¹wo-zy powinny byæ zagospodarowane, abyzapobiec procesom dalszego ich rozwo-ju. Zagospodarowanie w¹wozów wi¹¿esiê na ogó³ z kosztownymi zabiegami in-

Documents

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej - IUNG · 2021. 1. 29. · Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej 3 S‡owo wstŒpne Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Wizerunek Polski postrzegany jest