Kollektif (AÖF) Hellen Ve Roma Tarihi

7/24/2019 Kollektif (AF) Hellen Ve Roma Tarihi

1/168

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2364

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1361

HELLEN VE ROMATARH

Yazar

Prof.Dr. Ouz TEKN (nite 1-8)

Editr

Prof.Dr. Ouz TEKN

ANADOLU NVERSTES


2/168

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2011 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel KoordinatrProf.Dr. Levend Kl

Genel Koordinatr YardmcsDo.Dr. Mjgan Bozkaya

retim TasarmclarYrd.Do.Dr. Alper Tolga Kumtepe

Uzm. Orkun fien

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldzr.Gr. Nilgn Salur

lme Deerlendirme Sorumlusur.Gr. zlem Doruk

Kitap Koordinasyon BirimiDo.Dr. Feyyaz BodurUzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Hellen ve Roma Tarihi

ISBN978-975-06-1038-7

4. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 5.000 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Mays 2013


3/168

indekilernsz ............................................................................................................ vii

Egede Tun a..................................................................... 2EGE DNYASININ SINIRLARI ..................................................................... 3EGEDE TUN AI KRONOLOJS .......................................................... 3KKLAD ADALARI VE KLTR ............................................................... 4GRT ADASI VE MNOS UYGARLII ........................................................ 5YUNANSTAN VE MKEN UYGARLII........................................................ 10TROIA ........................................................................................................... 14zet ............................................................................................................... 16Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 17Okuma Paras ........................................................................................... .. 18Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 18

Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 19Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 19

Ege Gleri, Kent-Devletleri ve Kolonizasyon ..................... 20EGE VE DOR GLER................................................................................ 21EGEDE KARANLIK A .............................................................................. 23YUNAN ALFABES ....................................................................................... 24KENT-DEVLET ............................................................................................ 24Ortaya kfl ve Karakteristik zellikleri..................................................... 24Ynetim Biimleri ........................................................................................ 26Ynetim Kurumlar ...................................................................................... 28Magistratlar..................................................................................................... 28Halk................................................................................................................ 29ATNANIN SYASAL VE TOPLUMSAL YAPISI ........................................... 29Drakon .......................................................................................................... 30Solon ............................................................................................................. 30Tiran Peisistratos ve Oullar........................................................................ 31Kleisthenes ve Demokrasi ........................................................................... 32KOLONZASYON ......................................................................................... 33Tanm ............................................................................................................ 33Nedenleri ....................................................................................................... 33Sonular ....................................................................................................... 33zet ............................................................................................................... 34

Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 35Okuma Paras .............................................................................................. 36Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 36Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 37Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 37

M.. 5. Yzyl Savafllar .......................................................... 38PERSLER......................................................................................................... 39IONIA AYAKLANMASI.................................................................................. 40PERS-HELLEN SAVAfiLARI ............................................................................ 41Maraton Savafl............................................................................................... 41Artemision ve Thermopylai Savafllar........................................................... 42

Salamis Deniz Savafl ..................................................................................... 42Plataia ve Mykale Savafllar........................................................................... 42I. Delos Deniz Birlii .................................................................................... 43

indek i ler iii

1. NTE

2. NTE

3. NTE


4/168

Hellenlerin Dou Akdeniz Seferi ve Kallias Barfl ..................................... 44PELOPONNESOS SAVAfiI ............................................................................. 44Savafln Nedeni .............................................................................................. 44Savafln Bafllamas.......................................................................................... 44Arkhidamos Savafl ........................................................................................ 45Nikias Barfl................................................................................................... 45Sicilya Seferi................................................................................................... 46Lysandrosun Notion Zaferi .......................................................................... 46Arginussai Savafl ........................................................................................... 46Aigospotamoi Savafl ..................................................................................... 46SATRAP KYROSUN AYAKLANMASI ........................................................... 47KORINTHOS SAVAfiI .................................................................................... 48KNC DELOS DENZ BRL .................................................................... 49THEBAIIN STNLK DNEM ................................................................ 49zet ............................................................................................................... 50Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 52Okuma Paras ........................................................................................... .. 53Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 54Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 54Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 55

Byk skender ve Hellenistik a........................................ 56MAKEDONYA KRALLII VE II. PHILIPPOS ............................................... 57Kutsal Savafl ................................................................................................... 58Khaironeia Savafl .......................................................................................... 58Korinthos Birlii ............................................................................................ 59BYK SKENDER VE DOU SEFER........................................................ 59

Anadoluya Geifl .......................................................................................... 60Lydiada.......................................................................................................... 60Ioniada .......................................................................................................... 61Kariada .......................................................................................................... 61Lykiada .......................................................................................................... 62Pamphyliada ................................................................................................. 62Pisidiada........................................................................................................ 63Phrygiada ...................................................................................................... 63Galatiadan Kilikiaya..................................................................................... 63Issos Savafl .................................................................................................... 64Gaugamela Savafl ......................................................................................... 65Byk skender mparatorluunun Yaps ve Nitelii ............................... 66

BYK SKENDERDEN SONRA: SKENDERN HALEFLER .................... 67Triparadeisostaki Devlet Konseyi................................................................ 68Gaza Savafl.................................................................................................... 68skenderin Haleflerinin Egemenlik Mcadelesi .......................................... 68Ipsos Savafl ................................................................................................... 69Korupedion Savafl ........................................................................................ 70zet................................................................................................................ 71Kendimizi Snayalm .................................................................................... 73Okuma Paras .............................................................................................. 74Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 74Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 74Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 75

indek i leriv

4. NTE


5/168

Roma: Kuruluflu, Krallk ve Cumhuriyet Dnemleri ........... 76TALYANIN CORAFYASI........................................................................... 77ROMANIN LATNLERCE SKANI ................................................................. 77ETRSKLERN EGEMENL........................................................................ 78ROMANIN KURULUfi EFSANES.................................................................. 79KRALLIK DNEMNDE ROMANIN SOSYAL DZEN VE DEVLETDARES ......................................................................................................... 80CUMHURYET DARESNN KURULMASI, YNETM fiEKL VEKURUMLAR.................................................................................................... 81ON K LEVHA KANUNLARI ........................................................................ 82ROMANIN TALYADA VE AKDENZDE YAYILMASI ............................... 82Samnit Savafllar ............................................................................................. 82Kartaca Savafllar............................................................................................ 82Makedon Savafllar......................................................................................... 83

Seleukos Kral III. Antiokhos ile Savafl ........................................................ 84GRACCHUS KARDEfiLERN REFORMLARI .................................................. 84MTTEFKLER SAVAfiI ................................................................................. 85MITHRADATES SAVAfiLARI.......................................................................... 85ROMA SAVAfiI: ROMALILAR ROMALILARA KARfiI ............................... 86Dictator Sulla ve Reformlar.......................................................................... 86Pompeius ....................................................................................................... 86Birinci Triumvirlik ve Caesar ....................................................................... 87kinci Triumvirlik.......................................................................................... 88Octavianusun Zaferi ..................................................................................... 88zet ............................................................................................................... 90Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 91

Okuma Paras .................................................................................... ......... 92Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 92Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 93Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 93

Roma mparatorluunun lk Yzyl: Iulius-ClaudiusHanedanndan Flavius Hanedanna...................................... 94

IULIUS-CLAUDIUS HANEDANI.................................................................... 95Augustus (M.. 27-M.S. 14).......................................................................... 95Tiberius (M.S. 14-37)..................................................................................... 98Caligula (M.S. 37-41) ..................................................................................... 99Claudius (M.S. 41-54).................................................................................... 100

Nero (M.S. 54-68) .......................................................................................... 101DRT MPARATORLAR YILI ........................................................................ 103Galba (M.S. Haziran 68-Ocak 69) ................................................................ 103Otho (M.S. Ocak-Nisan 69) .......................................................................... 103Vitellius (M.S. Nisan-Aralk 69)..................................................................... 104FLAVIUS HANEDANI .................................................................................... 105Vespasianus (M.S. 69-79) .............................................................................. 105Titus (M.S. 79-81) .......................................................................................... 106Domitianus (M.S. 81-96) ............................................................................... 107zet................................................................................................................ 109Kendimizi Snayalm...................................................................................... 111Okuma Paras .............................................................................................. 112

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 112Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 112Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 113

indek i ler v

5. NTE

6. NTE


6/168

Evlat Edinilen mparatorlardan Severus Hanedanna ......... 114EVLAT EDNEN YA DA EDNLEN MPARATORLAR ................................ 115Nerva (M.S. 96-98) ........................................................................................ 115Traianus (M.S. 98-117) .................................................................................. 115Hadrianus (M.S. 117-138) ............................................................................. 117ANTONINUS HANEDANI ............................................................................. 119Antoninus Pius (M.S. 138-161) ..................................................................... 119Marcus Aurelius (M.S. 161-180) ve Lucius Verus (M.S. 161-169)............... 120Commodus (M.S. 180-193) ........................................................................... 122SEVERUS HANEDANI ................................................................................... 124Septimius Severus (M.S. 193-211) ................................................................ 124Caracalla (M.S. 211-217) ve Geta (M.S. 211) ............................................... 126Elagabalus (M.S. 218-222)............................................................................. 127Severus Alexander (M.S. 222-235)................................................................ 128

zet ............................................................................................................... 130Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 131Okuma Paras ........................................................................................... .. 132Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 132Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 133Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 133

Askeri Anarfli Dneminden Theodosius Hanedanna......... 134ASKER ANARfi DNEM VE YEN DZEN ARAYIfiI ............................... 135Maximinus Thrax (M.S. 235-238) (M.S. 238: I. Gordianus, II. Gordianus,Pupienus, Balbinus) ..................................................................................... 135III. Gordianustan (M.S. 238-244) Aemilianusa (M.S. 253)......................... 135

Valerianustan (M.S. 253-260) Aurelianusa (M.S. 270-275) ....................... 137Dominatus Dnemi ve Tetrarfli: Diocletianus (M.S. 284-305) veMaximianus (M.S. 286-305 ve 307-308) ....................................................... 138Licinius (M.S. 308-324) ................................................................................ 141CONSTANTINUS HANEDANI....................................................................... 141I. Constantinus (M.S. 307-337) .................................................................... 141Iulianus (M.S. 361-363) ................................................................................ 144Iovianus (M.S. 363-364) ............................................................................... 145VALENTINIANUS HANEDANI ...................................................................... 145I. Valentinianus (M.S. 364-375) ................................................................... 145Valens (M.S. 364-378) .................................................................................. 146Gratianus (M.S. 367-383) ............................................................................. 146

II. Valentinianus (M.S. 375-392) .................................................................. 147THEODOSIUS HANEDANI ........................................................................... 147I. Theodosius (M.S. 379-395) ...................................................................... 147Honorius (M.S. 393-423) ve Arcadius (M.S. 395-408) ................................. 147II. Theodosius (M.S. 402-450) ...................................................................... 149zet ............................................................................................................... 150Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 151Okuma Paras ........................................................................................... .. 152Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 152Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 153Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 153

Szlk ................................................................................... 155

indek i lervi

7. NTE

8. NTE


7/168

nsz

Ak retim Fakltesi, Tarih Blm rencilerine ynelik hazrlanan bu kitapsekiz nite olarak tasarland. Kitapta, Ege ve Akdeniz dnyasnn yaklaflk 3500

yllk bir dnemi ele alnd. Kuflkusuz kitabn ana eksenini Hellen ve Roma tarihi

oluflturmaktadr. Birinci nitede, Hellen tarihinin oluflmasna n ayak olan ya da

Hellen tarihinin en erken izlerinin bulunabilecei Ege corafyasnn Tun a

anlatlmaktadr. Kiklad Adalar, Giritdeki Minos uygarl ve Yunanistandaki Mi-

ken uygarl gerekten de Hellen kltr ve uygarlnn ncsdrler.

kinci nitede, Ege gleri, kent-devletleri ve kolonizasyon ele alnd. Bu dnem,

artk, Hellen tarih ve uygarlnn oluflum ve geliflim aflamalarn en iyi flekilde

gzler nne sermektedir; Hellen uygarlnn, Yunanistanla snrl kalmayp, ko-

lonizasyonla Ege ve Akdeniz dnyasna yayld bir sre sz konusudur. n-

c nite, Ege Dnyasn sarsan bir dnemi yanstmaktadr. Bu dneme Doununen byk gc Perslerle, Batnn en byk gc Atinallarn savafl damgasn

vurmufltur. Kuflkusuz Atinallar bu savaflta yalnz deildiler; mttefiklerin desteiy-

le Perslere karfl varlklarn ve onurlarn koruma abas iindeydiler. Ancak M..

5. yzyl bu savaflla kalmad; ayn zamanda Hellenlerin Hellenlere karfl savaflna

da sahne oldu. Pers tehlikesini bir lde atlatan Hellenler, bu kez kendi arala-

rnda savafltlar. Savafln bir kutbunda Atina, dier kutbunda Sparta vard. Drdn-

c blm, Hellen dnyasnda r aan bir dnemdir. Tarihin gelmifl gemifl en

byk komutan olarak kabul edilen Byk skenderle birlikte Hellen kltrnn

snrlar Akdenizin tesine taflt. Bu devasa imparatorluun snrlarn korumak ve

ondan pay almak, baflka bir mcadelenin bafllamasna neden oldu; Hellenistik

a, kltre olduu kadar savafllara da damgasn vurdu.

Beflinci niteyle artk Romann Cumhuriyet dnemine geilmektedir. Altnc ve

yedinci nitelerde Roma mparatorluunun en parlak ikiyzyl anlatlmaktadr.

Kitabn son nitesinde ise bir yandan Roma mparatorluunun iine dflt

anarfli ve kaos gzler nne serilirken, te yandan toparlanma ve yeniden yap-

lanma abalarnn bofla karak nihayetindeki zlme ve ikiye ayrlma sreci ele

alnmaktadr. Gerekten de bir Akdeniz imparatorluuna dnflmfl olan Roma,

dfl glerin basksna fazla dayanamad. Dfl gleri klla teslim alan imparator-

luk, yine klla dfl glere teslim oldu. Romann batdaki yarsnn M.S. 476da

son bulmasyla, imparatorluun dou yars varln ve Akdeniz corafyasndaki

egemenliini srdrmeye devam etti. Fakat biz, kitabmz M.S. 476 yl ile snr-ladk; klasik Roma anlayflndan, inancndan, mimarisinden ve de yaflam biimin-

den bir hayli farkl bir yapda olduundan dolay ok sonralar modern tarihiler

tarafndan Bizans olarak adlandrlan Dou Roma mparatorluunu kitaba da-

hil etmedik.

Bu vesileyle kitabn hazrlk srecinde yardmlarn esirgemeyen Prof.Dr. A.Vedat

elgin, Prof.Dr. Bedia Demirifl, Do.Dr. Hamdi fiahin, Arafl.Gr.Dr. Grkan Ergin,

Arafl.Gr.Dr. Aliye Erol-zdizbay ve nci Trkoluna teflekkr ederim.

Editr ve Yazar

Prof.Dr. Ouz TEKN

nsz vii


8/168

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Eski Hellen uygarlnn kkenlerini oluflturan Kiklad Adalar, Minos ve Mi-

ken uygarlklarnn karakteristik zelliklerini aklayabilecek;

Girit Adasndaki Minos uygarlnn neden gnmz Avrupa uygarlnn

beflii olarak kabul edildiini tartflabilecek;

Minos ve Miken uygarlklar arasndaki iliflkileri ve etkileflimi aklayabilecek;

Troiann Tun a uygarln tanmlayabileceksiniz.

indekiler

Egede Tun a

Kiklad Adalar

Mermer doller

Girit

Minos

Knossos

Saraylar

Linear A ve B

Miken / Akha

Mykenai

Kahramanlar a

Agamemnon

Troia

Troia Savafl

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Hellen ve Roma

TarihiEgede Tun a

EGE DNYASININ SINIRLARI

EGEDE TUN AI KRONOLOJS

KKLAD ADALARI VE KLTR

GRT ADASI VE MNOS

UYGARLII

YUNANSTAN VE MKEN

UYGARLII

TROIA

1HELLEN VE ROMA TARH


9/168

EGE DNYASININ SINIRLARIHellen uygarlnn kkenlerini oluflturan kltrlere gemeden nce, bu uygarlkla-rn yer ald Ege corafyasna gz atmak yararl olacaktr. Ege corafyas ya da da-ha kapsaml bir ifade ile Ege Dnyas dendiinde, kabaca, Ege Denizine kys olanlkeler anlafllmaktadr. Yunanistan, Makedonya ve Trakya ile Bat Anadolu, EgeDnyasnn kapsam iindedir. Ege Denizi, kuzeyde Makedonya ve Trakya, batda

Yunanistan, douda Bat Anadolu kylar ve gneyde Girit Adas ile snrldr.Ege Denizindeki belli bafll adalar ise, kuzeyde Thasos (Tafloz), Samothrake (Se-

madirek), Imbros (Gkeada), Tenedos (Bozcaada) ve Lemnos (Limni); Bat Ana-dolu kylarna yakn olarak, kuzeyden gneye, Lesbos (Midilli), Khios (Sakz), Sa-

mos (Sisam), Kos (stanky) ve Rhodos (Rodos); Yunanistana yakn adalar, kuzey-den gneye, Kuzey Sporat Adalar, Euboia (Eriboz), Kiklad Adalar ve en gney-de Girittir. Aslnda, yukarda adlar verilen adalardan Rhodos ve Kos, Anadolunungney-bat kylar aklarndaki On ki Adalar (Dodekanesa) grubuna dahildir.Gnmzde, Ege Denizindeki adalardan Imbros (Gkeada) ve Tenedos (Bozcaa-da) Trkiye snrlar iinde kalrken, geri kalanlar Yunanistan snrlar iindedir. Butablo bize, ilgilendiimiz corafi alann esas olarak Ege Denizi veya Ege havzas ilesnrl olduunu gstermektedir. Ancak, Eski Hellen Dnyasnn snrlar, yukardatanmlanan Ege Dnyasnn snrlarnn ok tesine uzanmaktadr. Ege gleri, ko-lonizasyon ve Byk skenderin fetihleri Eski Hellen kltr ve uygarlnn nere-deyse tm Akdenize hatta Hindistana kadar yaylmasna neden olmufltur.

EGEDE TUN AI KRONOLOJSEge Dnyas, M.. yaklaflk 3100 yl civarnda tarihncesi alardan kmfl veTun a olarak adlandrlan bir srece girmifltir. Bu sre yaklaflk M.. 1100civarnda tamamlanr. Ancak bu tarihler daha ziyade Girit ve Yunanistan iin ge-erlidir; Kikladlarda sre daha nce (M.. 1400 civarnda) son bulmufltur. Dne-min Tun a olarak adlandrlmasnn nedeni, bakr-kalay alaflm olan tuntan

yaplmfl eflyalarn ya da silahlarn Ege Dnyasnda grlmeye bafllamasdr. Fa-kat bu metal objeler nispeten nadir olup, daha ok toplumun st tabakalarndakikiflilerin elindedir. Tun ann yaklaflk ilk bin yl lk Tun an kapsamak-tadr. Tun a, Giritte Minos, adalarda Kiklad, Yunanistanda ise Hellasolarak

adlandrlr. rnein Yunanistann lk Tun andan sz edecek olursak, lkHellas dememiz gerekecektir. Bat Anadoluda ise, Tun a iin herhangi bir

Egede Tun a

Dodekanesa: EskiYunancada Dodeka, on iki;nesa ise ada anlamnagelen nesoskelimesininoul halidir.


10/168

zel adlandrma olmamakla birlikte, Troia belirleyici ve temsil edici bir rol oyna-maktadr. Aflada, sadece, Egedeki Tun ann ana dnemleri ve kapsadkla-r tarihler gsterilmifltir. Aslnda her dnem kendi iinde alt evreye ve alt evre-

ler de A veya B fleklinde alt blmlere ayrlmaktadr; ancak bu alt evreler afla-da gsterilmemifltir.

KKLAD ADALARI VE KLTRKiklad Adalar, gnmz Yunanistannn siyasi snrlar iinde kalmakta olup bu

lkenin gney-dou kys aklarnda yer alr. Bir adalar topluluu olan Kiklad-larda 200den fazla ada olduu tespit edilmifltir; ancak bunlarn ok byk bir ks-m, iskna msait olmayan batk adalarn su yzeyindeki zirveleri veya adacklar-dr. Eski Yunanlarn Kyklades olarak adlandrdklar Kikladlara dhil belli baflladalar arasnda, kuzeyden gneye doru, Kea, Andros, Tinos, Mykonos, Delos,Kythnos, Syros, Seriphos, Siphnos, Melos, Paros, Naksos, Amorgos, Sykinos, Ios,Santorini ve Anafinin adlarn sayabiliriz. Adalar, kutsal Delos Adas etrafnda k-melenmifl olup bunlardan Melos ve Santorini (antik Thera) volkanik adalardr. Kik-lad Adalar, Yunanistann gney-dousundan Anadolunun gney-batsna birkpr gibi uzanarak Yunanistandan Anadoluya ulaflm kolaylafltrrlar.

Kiklad Adalarndaki kltre iliflkin en nemli izler Neolitikten sonraki kltr

aflamas olan lk Tun ana aittir (M.. yak. 3000-2000). Melos AdasndakiPhylakopide, Kea Adasndaki Aya Irinide ve Thera Adasndaki Akrotiride ve Ios

Adasndaki Skarkosta yaplan arkeolojik kazlar, Kikladlarn Tun a kltrndaha iyi anlamamz salad. Kaz ve arafltrmalar, Ge Neolitik ve lk Tun a-nda adalarda yaflayanlarn ky niteliindeki ufak yerleflmelerde iskn ettiklerini,kilden veya mermerden anak-mlek iml edip kullandklarn, buday ekip bi-tiklerini, domuz, koyun ve kei yetifltirdiklerini, balklkla urafltklarn ve lle-rini -bazlarnn ii taflla kaplanmfl- s ukurlara gmdklerini gstermektedir.

Tun a, Kiklad Adalarnda Kiklad adyla tanmlanr. Bu nedenle, KikladAdalarndaki lk Tun a iin lk Kiklad veya Erken Kiklad dememiz gerekir.Karakteristik zelliklerinden dolay lk Kiklad Kltr, Grotta-Pelos ve Kampos

(her ikisi de lk Kiklad I), Keros-Syros (lk Kiklad II), Kastri ve Phylakopi I (her iki-si de lk Kiklad III) olmak zere befl kltr dnemine ayrlmfltr. Kikladlar uygar-lna iliflkin herhangi bir yazl belge bulunmadndan, sz konusu uygarla aitbilgilerimiz esas olarak arkeolojik buluntu ve kalntlara dayanmaktadr. Adalarda-ki doal zenginlikler nedeniyle, buralarda yaflayanlarn nispeten refah iinde ol-duklar ve hatta deerli hammaddeleri ihra ettikleri sylenebilir. Melos Adas, vol-kanik cam olarak da adlandrlan obsidyen; Siphnos Adas, kurflun, gmfl ve ba-kr; Paros ve Naksos adalar ise mermer ve zmpara minerali asndan zengindi.Zmpara minerali mermer ifliliinde ok ihtiya duyulan bir hammaddeydi. Kikladkkenli hammaddelerin, adalar dflndaki komflu lkelerde imal edilen eflya veeserlerde de kullanlmfl olmas, bu hammaddelerin adalardan dflarya ihra edil-

mifl olduunu gstermektedir.

lk Tun : M.. 3100 - 2100

Orta Tun : M.. 2100- 1700

Son Tun : M.. 1700 - 1100

4 Hellen ve Roma Tarihi

Tablo 1.1Egede Tun akronolojisi (Altdnemlergsterilmemifltir).

Kyklades: Eski Yunancadadaire, evresinde,evreleyen anlamlarntaflyan kyklosszcndentretilmifl olup kutsal DelosAdasn evreleyen adalarifade etmektedir.


11/168

Kiklad Adalar kltr esas olarak lk Tun a kltrdr.

lk Tunevrelerine adlarn veren Grotta, Naksos Adasnda; Pelos, Melos Ada-snda; Kampos, Paros Adasnda; Kastri, Syros Adasndadr.Kiklad Adalarndaki lk Tun a Kltrnn en karakteristik buluntular

mermer idolleridir; bu idollerden Paros Adas yaknndaki Saliagos Adasnda okmiktarda bulunmufltur. Birka santimetreden bir metreye kadar deiflik boylarda

yaplmfl olan Kiklad mermer idollerinin yzlerinde sadece burun gsterilmekte,kafllar, gzler ve dudaklar, doal mi-nerallerden elde edilen boya ile be-lirtilmekteydi. Erkein tasvir edil-dii rnekler varsa da idollerin o-u, kadn temsil etmekteydi. Say-

ca nemli bir ksmnn mezarlardabulunmufl olmas, onlarn, daha zi-yade lyle birlikte mezara bra-klmak iin imal edilmifl olduklar-n iflaret etmektedir. Gerek yukar-da szn ettiimiz Kiklad kken-li hammaddelerin gerekse mermeridollerin Ege Denizindeki dieradalarda, Yunanistann dousu vegneyi ile Bat Anadoluda ele ge-mifl olmas, bu kltrn etki alan-

n ya da en azndan dfl lkelerleiliflkisini gstermesi asndannemlidir.

Kiklad Adalar kltrn temsil eden idollere ve dier eserlere internet yoluyla aflada

belirtilen Museum of Cycladic Art web sitesinden ulaflabilirsiniz: http://www.cycla-

dic.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=3

Girite yakn olan gneydeki Kiklad Adalar, M.. yak. 1700den itibaren (OrtaKiklad dnemi bafl), Giritin etkisine girmeye bafllad. Thera Adasndaki Akroti-ride yaplan arkeolojik kazlarda birka katl, duvarlar fresklerle ssl etkileyici

bir yap ortaya karld. Kazlarda bulunan Linear A tablet paralar ve freskler,adadaki Girit etkisini ve hatta egemenliini gstermektedir. Orta Kiklad Dne-minde, nceki dnemin mermer idollerinin aksine, bu kez geometrik bezemelianak mlek dikati ekmektedir. Thera Adasndaki volkanik patlama, bu yapnnda lav ve kller altnda kalarak korunmasna neden olmufltu. Kazlarda insan is-keletlerine rastlanlmamfl olmas, burada yaflayanlarn kamaya frsat bulabildikle-rini gstermektedir.

Kiklad Adalar Kltrnn en tipik eserleri nelerdir ve ne amala yaplmfl olabilirler?

GRT ADASI VE MNOS UYGARLIIYunanistann gneyindeki Mora Yarmadasnn (Peloponnesos) yaklaflk 120 kmgney-dousunda yer alan Girit Adas, ayn zamanda Ege Denizinin gney snr-

51. nite - Egede Tun a

D K K A T

Resim 1.1

Kiklad Kltrneait mermer kadnidol. M.. yak.2600-2400.

Kaynak: Neils(2008), res.15.

dol: ok tanrl dinlerde,tanr veya tanray temsileden, karakteristik zellikleritam olarak belli edilmemifl,sade, tapnma amal insanyapm nesne.

N T E R N E T

SIRA SZDE

1


12/168

n oluflturmaktadr. Dou-bat dorultusunda uzanan Girit, Ege adalarnn en b-ydr. 250 km. uzunluunda ve 50 km. geniflliindeki adann yzlm 8.300km2dir. Dalk bir fiziki yaps olan Giritteki en nemli dalar, batdan douya

doru, Beyaz Dalar, da Da ve 2500 metrelik zirvesiyle Dikte Dadr. Giritinen byk ovas ise gneydeki Mesara Ovasdr. Bir ksm saray olarak tanmlananyerleflim merkezleri ise daha ziyade adann dou yarsndadr. Giritte yaflayan hal-kn geim kaynann balklk, tarm ve hayvancla dayal olduu sylenebilir.En nemli tarmsal rnler arasnda buday, zeytin, incir ve zm yer almaktayd;hayvanclk esas olarak koyun, kei ve domuz besiciliine dayanmaktayd. Giritinen nemli merkezleri orta kesimin kuzeyinde, Knossos, gneyde Phaistos ve Ha-gia Triada, douda Malia, Mokhlos, Gournia, Petras, Palaikastro ve Zakrostu. Bat

yarsndaki en nemli yerleflim ise Kydoniada (Khania) bulunmaktayd. Bu mer-kezlerden Knossos, Malia, Phaistos ve Petrasta birer saray bulunmaktayd.

Ada hakkndaki bu ksa giriflten sonra, artk, Eski Hellen uygarlnn ve dola-

ysyla gnmz Avrupa uygarlnn beflii olarak kabul edilen Girit uygarlnageebiliriz. Kuflkusuz Girite atfedilen Avrupa uygarlnn beflii yakfltrmasnnardnda, rksal bir kken iddias deil, kltrel kken ya da kltrel miras arayflolduunu belirtmeliyiz. Giritliler, Hint-Avrupa dil grubuna yabanc olan bir dil ko-nufluyorlard ve bu nedenle kendilerinden ok daha sonraki bir uygarla damga-sn vuran Eski Hellenlerin atalar deillerdi. Tun a Giritlilerinin etnik kkenihenz aklanamamfl olsa da, adaya ilk yerleflenlerin, olaslkla Paleolitik Dnemsonunda veya Neolitik Dnem bafllarnda Anadoludan gelmifl olabilecekleri ilerisrlmektedir. Girit Adasnda, kimi bilim adamlarna gre birdenbire ortaya kanbu uygarlk, kltrel kaynan nereden alyordu? Olaslkla o dnemde en parlakdnemlerini yaflayan Mezopotamya ve Msr kltrleri, Yakn Dou ve Kuzey Afri-

ka araclyla Girite ulaflmflt. Bylece Orta Tun ann ilk evrelerinde, yaniM.. 2. binyl bafllarnda, Giritte, ihtiflaml saraylarla temsil edilen yksek bir uy-garlk ortaya kt ve bu uygarlk Orta Tun Dnemi boyunca nemini ve etkisinisrdrd; Ge Tun ayla birlikte ise kfl sreci bafllad.

Homerosun lyada Destannda (XIX.172-179) Knossos ve Kral Minosun adla-r gemektedir. lyada Destannda Knossostan Giritin en byk kenti olaraksz edilmekte; Minos adl kralnn da Zeus ile sohbet edecek kadar gl oldu-u vurgulanmaktadr. Yunan tarihi Thukydides ise, Giritin, denizlere ilk hkme-den Kral Minosun yurdu olduunu anlatmaktadr (Thuk. I.4). Thukydides, Mi-nosun bu gcn, thalassokrasiile ifade etmektedir. Ancak Thukydidesin, kendi-sinden nerdeyse 1000 yl nce yaflamfl bir krala iliflkin yargs, gerek ile mitolo-

ji arasnda bir yerlerdedir. Adada kaz yapan Sir Arthur Evans, Giritin Tun auygarln, adann efsanevi kral Minostan dolay, Minos Uygarl olarak adlan-drmflt. nk, bu uygarlk Yakn Dou ve Avrupann eski uygarlklarna benze-miyordu; kendine zg bir karakteri vard. Bylece, Giritin Tun a uygarl,Erken Minos, Orta Minos ve Ge Minos olarak tanmland; her biri kendi iinde altblmlere de ayrld: Orta Minos I, Orta Minos II, Orta Minos III gibi.

Thalassokrasi, Eski Yunanca bir szck olup Denizlere egemen olmay ifade etmektedir.

Giritte Orta Tun (Orta Minos), iki dnem altnda incelenir:a) lk Saraylar Dnemi (M.. 1900-1700)

b) Yeni Saraylar veya kinci Saraylar Dnemi (M.. 1700-1450)


D K K A T


13/168

Kalntlar bugnk Herakliona yakn bir yerde bulunan Knossostaki saray ilkolarak M.. 1900 civarnda infla edilmeye bafllanmflt. Fakat sarayn temelleri altn-da Neolitie kadar giden daha eski yerleflme tabakalar vardr. Girit saraylarna mo-del oluflturan prototiplere bir rnek, Giritin gney-dou kysnda yer alanMyrtostur. Yaplan arkeolojik kazlarda avlusu, oturma odalar, mutfaklar, depo-lar, atlyeleri ve bir ibadet meknnn olduu yaklaflk 100 odal byk bir yapkompleksi ortaya karlmfltr. Ancak baz bilim adamlar, Myrtosun Girit sarayla-rnn prototipi olmadn, befl-alt byk ailenin bir arada yaflamn srdrd

byke bir mekn olarak grmektedirler. Ancak flunu da belirtmeliyiz ki, sarayszc baz bilim adamlar tarafndan ihtiyatla kullanlmakta, saray yerine av-lu merkezli yap kompleksi veya merkezi avlulu yaplar gibi deyimlerin kullanl-mas tercih edilmektedir.

Sir Arthur Evansn Knossosta gereklefltirdii kazlar, sarayn mimarisi ve sana-t hakknda ok fley renmemizi salad. Yunanistanda oluflan Akha (Miken) sa-nat da Girit sanatndan etkilenmiflti. Girit saraylar genelde iki katlyd; ok saydaodalar ve avlulardan oluflan Knossos saray deta bir labirenti andryordu. Bu ne-denle, Theseus ve Minotauros canavar efsanesine konu olmufltu (Bkz. OkumaParas). Saraylarn etraf, Yakn Dou saraylarnn aksine, surla evrili deildi; birada uygarl olmas nedeniyle Giritliler savunma gereksinimi duymamfl olmaly-

dlar. Saraylarn duvarlar eflitli konularn ifllendii fresklerle sslyd.


Resim 1.2

9

4

3

6OrtaAvlu

BatAvlusu

1

7

8

Kuzey

0 10 20 30 40 50m

Knossos Saraynnplan.

Kaynak: Pomeroy vedierleri (1999),res.1.1a.1. Bat Reva

(sundurma)2. Tren

Koridoru3. Saray Mabedi4. Merdivenli

Revak5. Taht Odas6. Byk

Merdiven7. ifte Balta

Salonu8. Kralienin

Odas9. Stunlu Hol10. Depo Odalar


14/168

Giritin kuzey-dousundaki Malia Saray ile Suriyedeki Mari Saraynn benzer-liinin dikkat ekici olmas, Girit saraylarnn Yakn Doudaki rneklerden ilhamalnarak infla edilmifl olduunu iflaret etmektedir. M.. yak. 1700 civarnda yani

Orta Minos II Dnemi sonunda, ilk saraylar kesin olarak bilinmeyen bir nedenle(istila, deprem veya saraylar arasndaki fliddetli bir savafl) yaklp yklmfl ve he-men ikinci kez daha byk ve daha grkemli olarak infla edilmiflti. Bu dnem Ye-ni Saraylar veya kinci Saraylar Dnemi olarak adlandrlmaktadr. Arthur EvansnKnossosta kaz yapt saray da bu dnemin saraydr. Saraylarn etrafnda sur bu-lunmadndan, merkezden dflarya doru bir yaplanma ve geliflim sz konusu-dur. Yeni saraylarda, dikdrtgen planl merkezi avlu etrafnda kmelenen ok sa-

ydaki oda ile depolarn tasarm ve gnefl flnn binann ieri girmesini salayanflk kuyular, yani ufak avlular, en dikkat ekici unsurlard. Bat avlusu da yenisaraylar dneminin bir zelliiydi ve Giritin dier saraylarnda da mevcuttu. Budnemde, ilerinde iri kplerin yer ald dar uzun depolar artk sarayn iine aln-

mflt. Kplerde hububat, zeytin, zeytinya ve flarap saklanyordu.M.. 1450/1400 civarnda ise deprem, volkanik patlama veya istil gibi nedenitam olarak bilinemeyen son bir felaketten sonra adadaki saraylarda yeniden fakatdaha byk bir ykm sz konusu oldu. Bu tarihten sonra Girit uygarlnda bir -kfl bafllad. Ykma neden olarak Thera (Santorini) adasndaki yanardan patla-mas ve birbirini izleyen yksek fliddette depremler gsterilmektedir. Ancak, son

yaplan arafltrmalarn flnda, bilim adamlar Thera Adasndaki volkanik patlama-nn M.. 15. yzyln ikinci yarsnda deil, M.. 17. yzyln sonlarnda gereklefl-tiini ne srmektedirler. Bu demektir ki, yeni saraylarn ykm nedeni Theradaki

volkanik patlama olamazd; nk saraylar patlamadan neredeyse 200 yl sonra y-klmfllard. Bu dnem ayn zamanda Yunanistandaki Akhalarn gl olduu bir

dnemdi. Bir grfle gre, Giritin bu zor durumunu frsat bilen Akhalar da adayistila etmifl olabilirlerdi. Bu son ykmdan adada yalnzca Knossos ayakta kalabil-miflti. Bu nedenle Knossos iin, bir nc Saray Dneminden sz etmek yanlflolmayacaktr.

Giderek zayflayan Knossos, M.. 13. yzyln sonlarnda tamamen terk edildi.Ge Minos Dnemi olarak tanmlanan M.. 2. binyln ikinci yarsnda vazo ssle-melerinde, fresklerde ve yazda grlen baz zellikler, o dnemde Yunanistanda-ki Akha kltr ile benzerlik gsterdiinden, adaya Yunanistandan bir Akha g-nn olduu dflnlebilir. Bundan byle Egede liderlik, Minos Giritinden Mi-ken liderliindeki Yunanistana geti.

Girit Adasnda ne tr bir ynetim olduu kesin olarak bilinmiyor. Fakat ege-

men grfl, adann -en azndan Yeni Saraylar Dneminde- esas olarak Knos-sostan ynetildiidir. Knossostaki kral, dinsel gc de elinde tutuyordu. Bu ne-denle, Minos olarak adlandrlan Girit kralnn, bir tanr-kral kimliini tafld daileri srlmektedir.

Giritin Tun a kltr - mimari, vazo sanat, heykeltrafllk ve resim sanat-nn gsterdii gibi- Eski Hellen uygarlnn ekirdeini oluflturmaktadr. Fakat,

yukarda vurguladmz gibi, bu ekirdekte o dnemde yksek bir uygarl ya-flayan Yakn Dou uygarlklarnn payn da gz ard etmemek gerekir. Nitekim,arkeolojik arafltrmalar, Giritin M.. 2. binyln baflndan itibaren Suriyedeki Uga-rit ve Msr ile ticari iliflkilerinin olduunu ortaya koymufltur Uluburun ve Gelidon-

ya batklar, o dnemdeki uluslararas ticaretin kantlardrlar. Ayrca dnemin

diplomatik dili olan Akkada yazlmfl Amarna mektuplarnda Giritten Msr fira-vununa veya firavun tarafndan Girite gnderilen armaanlarn adlar vardr. Ar-



15/168

maan deifl-tokuflu, diplomatik iliflkilerin en erken uygulamas olarak kabul edi-lebilir. Msr fresklerinde ve kabartmalarnda, dfl lkelerden firavuna vergi olarakgnderilen armaanlar taflyan eliler resmedilmifltir; eliler arasnda Giritliler ve

Akhalar (Akhaioi)da bulunmaktadr. Hatta, Msr firavunu III. Amenhotepin va-sallar olarak anlan bu kiflilerin adlar hiyeroglif yazsyla yazldr. Tun a ar-maan repertuar arasnda eyizler birinci sray almaktadr. Lks mallarn varl,Giritin dfl lkelerle diplomatik bana ve ticari iliflkilerine kanttr. Giritliler dflaalmda yle ileri gitmifllerdi ki Peloponnesos aklarndaki Kythera Adasnda birkoloni bile kurmufllard. Gney Kiklad Adalarn da egemenlik altna aldklar,buralarda ele geen Girit kkenli veya Girit slubunda yaplmfl buluntularla sa-bittir. Thera Adasndaki Akrotiride yrtlen kazlar, adadaki Minos varlndorulamaktadr. Ayrca, Akhalarn (Mikenlerin) Anadolunun gl devleti Hitit-ler ile iliflkisi olduu da muhakkaktr. Hitit metinlerinde geen Ahhiyava, olas-lkla Akhalarn lkesi (Akhaia); Millavanda / Milawata ise, o zamanlar Akha yer-

leflmesinin bulunduu Miletostu.

Msrllar, Girit Adasna Keftiu diyorlard.

Giritte iki tr yaz kullanlyordu: M.. 2 binyln bafllarnda hiyeroglif(piktog-rafik yaz = resim yazs), M.. 1600lerden sonra ise bir tr izgi yazs olan Line-ar Ayazs. Knossosta ele geen ve M.. 1450lerden sonraya tarihlenen Linear B

yazsnn ise Girite deil, fakat Yunanistandaki Akhalara zg bir yaz olduu an-lafllmfltr. nk, Linear A yazs, Giritin baflka merkezlerinde de bulunmasnakarfllk, Linear B yazs Knossos ve Kydonia (Khania) dflnda ele gememifltir. Oy-sa Yunanistandaki Akha merkezlerinde, rnein, Mykenai ve Pylosta ok sayda

Linear B yazl tablet ele gemifltir. Ele geen tabletlerden kan bir sonu da, Gi-ritte nce hiyeroglif yazsnn, sonra da Linear A yazsnn kullanlmfl olmasdr.M.. 1450 civarnda Yunanistandan gelen Akhalar, Giriti istila etmifllerdi ve adaKnossostan ynetilmeye bafllanmflt. Akhalar, Giritlilerin kulland Linear A yaz-sn kendi dillerine uydurarak Linear Byi oluflturmufl olabilirlerdi. Yeni yaz siste-mi ksa sre sonra Yunanistandaki Akhalarca da benimsendi. Nitekim, saraylarda-ki fresklerde ve vazo resimlerinde gr-len slup deifliklikleri ile dier baz ve-riler de Akhalarn adaya geldiklerine ifla-ret etmektedir. Linear A yazs henz -zlememifltir; Linear B yazs ise, ngiliz

mimar Michael Ventrisin abalaryla -zlmfltr. Giritte kullanlan Linear A ya-zsn esas olarak tabletlerden tanmakta-

yz; papirs ve parflmen gibi dayankszyaz materyalleri gnmze ulaflmadn-dan, bu tr materyalin Giritteki kullan-mna dair bilgimiz bulunmamaktadr. M-hr ise Giritte lk Minos dneminden iti-baren kullanlmakta olup Orta Minos D-neminde daha yaygndr.

Linear A veya B yazs terimlerindeki linearszc izgi veya izgisel anlamn taflmak-tadr; bu nedenle bu yaz izgi Yazs AveyaBolarak da adlandrlmaktadr.


D K K A T

Resim 1.3

ift ar formundaaltn kolye Minosmcevherciliininen gzel

rneklerindendir.Malia,Khryssolakkostabulunmufltur. M..2. binyln ortas.

Kaynak: Stokstad,(1995), s.137.

D K K A T


16/168

Kazlarda ele geen eserler, Giritte geliflkin bir metal iflilii, mcevhercilik, va-zo ve resim sanatnn varln ortaya koymufltur. iftilik ve zanaatn da ekonomi-deki yeri bykt; koyun ve kei ynne dayal olan tekstil, endstriyel bir alan ol-

mufltu. Devlet ekonomisi, dier Yakn Dou devletlerinde olduu gibi, tarm ve hay-vancla dayal rnlerin sarayda (veya tapnakta) toplanp, daha sonra -toplumda-ki hiyerarflik yaplanmaya gre- yeniden datm fleklindeydi. Bu ekonomik yap,yeniden datmc saray veya tapnak ekonomisi olarak da adlandrlmaktadr.

Din, Tun a Giritlileri iin de vazgeilmezdi; teki Eskia toplumlarnda ol-duu gibi, dinin yaflamdaki rol ok nemliydi. Giritliler esas olarak doa tanrla-rna tapyorlard. Saray iindeki bir mekn, tapnak olarak kullanlabildii gibi,dalarda da ibadet meknlar vard. Dalardaki ibadet meknlar doruk tapnakla-rve maaralar idi. Dalarn doruklarna yakn ok sayda tapnak keflfedilmifl-tir. Ancak, her ne kadar doruk tapna dense de, ou, dalarn en yksek nok-talarnda deildi. nemli olan, belli bir ykseklikten afladaki yerleflimin grle-

bilmesi ve ayn flekilde afladan da tapnan grlebilmesiydi. Doruk tapnakla-rnda ele geen altndan yaplmfl minik ifte baltalar ve Linear B tabletleri, bu ta-pnaklarn yalnzca halkn afla tabakalarnn deil, saray mensuplarnn da ibadetmekn olduunu gstermektedir. Bu tapnaklara braklan kilden adak eflyalararasnda iftilere yararl ufak hayvanlarn modelleri ile salna kavuflmas iste-nen kol ve bacak gibi insan uzuvlar da bulunmaktayd. Doruk tapnaklarnn ya-n sra maaralar da ibadet yeri olarak kullanlmflt.

Girit saraylarnn etrafnn surla evrili olmamasnn nedenini aklaynz.

YUNANSTAN VE MKEN UYGARLII

Yunanistan, tpk talya gibi, Avrupadan Akdenize doru uzanan bir yarmadadr; ba-tsnda Ion Denizi, dousunda Ege Denizi, gneyinde ise Akdeniz ile snrlanmfltr.Dalk bir lke olan Yunanistanda verimli tarmsal alanlar olduka azdr. En yksekdalar arasnda, lkenin kuzeyine doru, kuzey-gney dorultuda uzanarak Tesalyaile Epeiros blgelerini ayran Pindos Dalarn; Yunanistann kuzey-dousundakiOlymposu ve orta kesimin dousuna doru, Othrys Dan sayabiliriz. 2900 m.yi afl-kn zirvesiyle Olympos, Yunanistann en yksek dadr. Peloponnesostaki TaygetosDa ise Olympos ve Pindosun ardndan Yunanistann en yksek nc dadr.

Yunanistandaki rmaklar, birka dflnda genellikle ksadr. Belli bafll rmaklararasnda Akheloos, Haliakmon, Aksios ve Alpheios saylabilir. Ayrca, ayn ad ta-flyan farkl rmaklar da vardr. rnein, Penios adn taflyan iki rmak bulunmak-

ta olup biri Tesalyada dieri de Peloponnesosta yer almaktadr.Yunanistan, dalarn doal olarak bld blgelere ayrlmflt. Bu blgeler ku-

zeyden gneye, bat kylarna yakn olarak Epeiros ve Akarnania; i kesimde, Te-salya; gneyde, Korint Krfezinin kuzeyinde, Aitolia, Phokis ve Boiotia; krfezindousunda, Attika; lkenin gneyindeki Peloponnesos Yarmadasnda ise, kuzey-de Akhaia; batda, Elis; gneyde, Messenia ve Lakonia; i kesimde, Arkadia; dou-da, Argolistir.

Yunanistan, dalk bir lke olduundan, yaflam ve yerleflim koflullar insanlardaha ok ovalk ve ky kesimlere yerleflmeye zorlamfltr. Bunun sonucu olarakdenizcilik, Eski Hellen ulusunun en nemli faaliyet alanlarndan birini, belki debafllcasn oluflturmufltur.

Tun a, Yunanistanda, Hellas olarak adlandrlmaktadr. Bu nedenle Tunann ilk evresi iin lk Tun Dnemi yerine, lk Hellas Dnemiifadesi kullanl-


SIRA SZDE 2


17/168

maktadr. Yunanistann Argolis blgesinde yer alan Lerna esas olarak lk Tun a-yla (M.. 2500-2200) temsil edilmektedir. Lernada ortaya karlan yapnn at-s kiremitlerle kapl olduundan, yapya, Kiremitli Ev ad verilmifltir. ki katl ve

megaron planl yapnn olaslkla saray ya da idare merkezi gibi bir ifllevi vard.Yunanistan, M.. 2. binyln baflnda (ayn zamanda Orta Tun ann da bafl-langc), bir grfle gre Karadenizin kuzeyinden, bir grfle gre ise doudan,

yani Anadoludan gelen ve Akhalar veya Akhaiallar (Akhaioi), olarak adland-rlan, Eski Yunanca konuflan Hint-Avrupal bir halkn istilasna urad. Hint-Avru-pa dil grubunu oluflturan halklarn Ari rktan olduu ve kkenlerinin Karadenizinkuzeyinde, Orta Asya steplerinde bulunduu ileri srlyordu. 19. yzyln bu rk- yaklaflm, stn rk varsaymlarnn geerliini yitirdii gnmzde artk kabulgrmemektedir. Akhalarn konufltuu Yunanca, Aiol ve Ion lehelerinden oluflu-

yordu. O dnemde Yunanistanda yaflayan Pelasglar, yeni gelenlere boyun emekzorunda kaldlar. Akhalarn istilas, M.. 2000-1700 yllar arasndaki bir dnemde,

Yunanistann iine yavafl yavafl nfuz ederek oldu. Yunanistan, lkenin o dnem-deki sakinlerinden dolay Akhaia olarak anlmaya baflland.Akhalar, M.. 2. binyln ortalarndan itibaren Yunanistanda yksek bir uygar-

lk meydana getirdiler. Bu dnem, Giritin nc Saray Dnemine (M.. 1450-1200) ya da Ege Dnyasnn Son Tun ana (Ge Hellas) denk dflmektedir.Son yllarda yaplan karbon 14 ve dendrokronoloji lmleriyle Son Tun annbafl M.. yak. 1700e ekilmifltir. Msr, Mezopotamya, Kbrs, Anadolu ve en faz-la Girit ile ticari ve kltrel iliflkileri olduu anlafllan bu uygarlk, en gl temsiledildii yer olan Argolis Blgesindeki Mykenai kentinden dolay Mykenai ya daMiken Uygarl olarak da adlandrlr. Akhalar; saraylar, kaleler ve antsal mezar

yaplaryla o dnemdeki Yunanistan ve Egenin en gl uygarlna damgalarn

vurdular. M.. 16.-15. yzyllar (Ge Hellas I-II) Akha uygarlnn Sarayncesi ve-ya Erken Saraylar Dnemini kapsar. Akhalarn parlak dnemi olan M.. 14. ve 13.yzyllar (Ge Hellas IIIA-B) byk saraylarn infla edilmifl olduu bir dnemdir veayn zamanda Kahramanlar a olarak anlr.

Akha ve Miken szckleri ayn toplumu ve uygarl ifade etmektedir; farkl anlamlar

yoktur.

Akhalar, her biri kendi saray-kalelerinde hkm sren feodal beylikler halindeyaflyorlard. Mykenai dflndaki nemli Akha merkezleri arasnda Tiryns, Midea,Pylos, Thebai, Orkhomenos, Atina ve Glay gsterebiliriz. Bunlardan ilk nde or-

taya kartlan saraylarn ekirdeini megaronad verilen dikdrtgen planl bir yapoluflturuyordu. Giritin aksine Akha saraylar sur duvar ile evriliydi. Akhalardansonra Yunanistan halkn oluflturan Arkaik ve Klasik a Yunanlar, bir insann ta-flyamayaca byklkte iri tafllarla infla edilmifl olan bu duvarlarn mitolojik dev-

yaratklar olan Kykloplar(Kyklopes) tarafndan infla edildiine inanyorlard. Akhasaraylarnn ifllevi Minos saraylarnn ifllevine benziyordu. Ynetim merkezi olmas-nn yan sra trenlerin yapld yer, retim ve yeniden datm merkezi ile tketimfazlasnn depoland yerdi. Mykenaidaki saray, kuyu mezarlar ve kubbeli mezar-lar (tholoslar) burada aristokrat kral hanedannn hkm srdne iflaret etmek-tedir. Mykenaidaki sarayn ana kapsnn lentosu zerinde yer alan kabartmalardaantithetik (karfllkl) pozda betimlenmifl iki aslan, saray koruyucu (apotropeik) bir

imaj veriyordu ve olaslkla Ana Tanray temsil ediyordu. Bu aslanl kapy, Hititbaflkenti Hattufladaki (Boazky) aslanl kap ile karfllafltrmak mmkndr.


D K K A T

Tarihleme yntemleri:Karbon 14, karbon ierenarkeolojik buluntulardaki(aa paras, odun kmr,bitki, tahl, kumafl, deri,kemik vb.) radyoaktif karbon14 izotopunun younluununllmesine dayal birtarihleme yntemidir.Dendrokronoloji ise aahalkalarnn saylmasylayaplan tarihlemeyntemidir.


18/168

Minos saraylar ile Miken saraylar arasnda savunma asndan fark ya da benzerlik var

mdr?

Erken dnemlerin ynetici snf-na ait mezarlar (M.. 16. yzyl), birkuyu gibi toprak yzeyinden derinekazlmfl olmalarndan dolay kuyumezarlar olarak bilinirler. Kuyu me-zarlar iki grup halindeydi ve her iki-si de duvarla evrilmiflti. Bu nedenleliteratre, A Mezar Halkasve B Me-zar Halkas olarak gemifllerdir. AMezar Halkas, 1876da H. Schlie-

mann tarafndan, B Mezar Halkas ise1952de Yunan arkeologlar tarafn-dan bulundu. A Mezar Halkasndakimezarlar M.. 1570-1500 arasna ta-rihlenirken, B Halkas M.. 1650-1550 arasna tarihlenmektedir; bu du-

rumda B Halkas, A Halkasndan daha eskidir. Sur duvarnn iinde yer alan AHalkasnda 6 mezar; surun dflnda yer alan B Halkasnda ise irili ufakl 24 me-zar ortaya karlmfltr. Mezarlara tek gm yaplmamfl, ayn aile ve slale men-suplar da gmlmfltr. nsan iskeletleri ve buluntularn incelenmesinden, szkonusu mezarlarn kuflaklar boyunca kullanlmfl olduklar anlafllmaktadr. Me-

zarlarda ele geen eserler arasnda altn masklar, deerli metal ve tafllardan m-cevherler, metal ve seramik anak mlekler vardr. Bu eflyalarn bir ksm Girit,Kbrs, Msr, Mezopotamya, Suriye, Anadolu ve Bat Avrupadan ithal edilen de-erli metal ve tafllardan yaplmfllard. Mezarlarda ele geen eserlerin Girit etkisigstermesi, o dnemde Yunanistann Girit ile olan balarn aa vurmas asn-dan kayda deerdir. Daha sonra, olaslkla M.. 16. yzyln sonunda ortaya ka-cak olan kubbeli (veya tonozlu) tholos mezarlarn en nemlileri ise iinde bulu-nan deerli eserlerden dolay yanlfl olarak Atreus Hazine Binas olarak adland-rlan mezar yaps ile Klytemnestra mezar yapsdr. Bu mezarlara dromosdenendar uzun bir koridor ile girilmekte ve bu koridorun sonunda dairesel planl me-zar odas yer almaktadr; mezar odasnn ats tonozla kapatlyordu. Tamamlan-

mfl ve iine gm yaplan mezar odasnn ve nndeki giriflin zeri tpk bir t-mls gibi toprakla rtlyordu. Atreus mezar odas yaklaflk 15 metre apnda ve

yaklaflk 13 metre yksekliindedir. Krali veya soylu snfa mensup kiflilere aitolan tholos mezarlar yzyllar nce soyulmufl olmalarna ramen birka soyulma-dan gnmze ulaflabilmifltir.

Atreus Hazine Binas, gerekte bir mezar yapsdr.

Sosyal ve siyasal yaps hakknda Homeros destanlarna ok fley borlu olduu-muz bu yksek uygarlk, M.. 13. yzyln ikinci yarsnda kuzeyden gelen istila-clarn basks sonucu zayflamfl ve Ege G olarak anlan bu istilann son dal-

gasn oluflturan Dorlar tarafndan da M.. 1200-1150 civarnda tamamen ortadankaldrlmfltr. Bu nedenle M.. 12. ve 11. yzyllar (Ge Hellas IIIC) Saraylar Son-


SIRA SZDE 3

Resim 1.4

Akhalara ait altnmask. Mykenaidaki 5no.lu kuyu mezardabulundu. Mykenaidakaz yapan H.Schliemann masknAgamemnona aitolduunudflnmflt. Bu trmasklar lnn

yzne konuyordu.

M.. 2. binyln ortas.

Kaynak: Harris (2000),s.15.

Tholos: Yuvarlak ve tonozluyaplara verilen addr.

D K K A T


19/168

ras Dnem olarak da adlandrlmaktadr. nk Akha saraylar eski nemleriniyitirmifller, yklmfllar ve terkedilmifllerdir. Fakat Akhalarn kfl sorunu bilimdnyasn meflgul etmeye devam edecee benziyor. Bu nedenle, her ne kadar bu

olayn nedeni olarak Dorlar gsterilse de, yeni teoriler retmek her zaman mm-kndr. Nitekim son yllarda ileri srlen bir grfle gre, esas yurtlar Tesalyaolan organize topluluklar (Deniz Kavimleri), denizden yaptklar aknlar sonucu

Akha merkezlerini kertmifllerdi.Akha merkezlerinde soylular ve iktidar sahipleri saray ve kalelerde hkm s-

rerken; damosolarak tanmlanan halk, bunlarn evresindeki evlerde ya da krsal-daki iftliklerde yaflyordu. Halkn en alt snfn kuflkusuz kleler oluflturuyordu.Kral, vanaks, yannda alflan ve orduya komuta eden kifli ise lavagetasadn tafl-

yordu. fllevini bilmediimiz ancak dini bir zmreyi temsil ettii dflnlen telestaidenen bir grup da vard. Adn bildiimiz en nl Akha kral, Troia seferini de y-neten Agamemnondur. Akha krallklarnn, nceden dflnld gibi feodal bir

yapya deil, merkeze bal bir karaktere sahip olduu grfl arlk kazanmfltr.Odak noktasn sarayn oluflturduu ekonomik yap, Giritteki Minos dnemiekonomisiyle benzerlik gstermektedir. Tarm ve hayvancla dayal ekonomide,

yeniden datmc saray ekonomisiuygulanyordu. Kuflkusuz ekonomi sadece ta-rm ve hayvanclktan ibaret deildi; zanaatkrlarn da nemli rol vard. Miken sa-ray ekonomisinin nde giden iki endstri kolundan biri koyun ve kei besiciliinebal olarak geliflen tekstil, dieri ise metal ifliliiydi. Zeytinya, flarap, parfm veanak mlek imalat ile dericilik de endstriyel alanlard. Linear B tabletlerindeerkeklerin mesleklerine iliflkin bilgiler de yer almaktadr: marangozlar, tafl ustalar,tun, demir ve altn ifliliinde alflan ustalar, yay ve silah imalatlar, deri ustala-r, parfm imalatlar, doktorlar. Akhalar, arkeolojik kazlarda ortaya kartlan bu-

luntularn gsterdiine gre zellikle metal iflilii ve mcevher yapmnda ustay-dlar; bakr Kbrs Adasndan, gmfl ve kalay Attika blgesinden, altn Trakya

ve Doudan salyorlard.Akhalar, Dou ve Bat Akdeniz kylarnda ve Bat Anadoluda da ticaret kolo-

nileri kurarak yaylmac bir politika izlemifllerdir. Yunanistan dflnda ele geen Mi-ken eserleri bunu kantlamaktadr. Nitekim, tahta at hilesiyle nl Troia Savafl da(M.. yak. 1300 yllar), Akhalarn kuzeybat Anadoluda bir sse sahip olmak vebylece Karadenize alma arzularn gereklefltirebilmek iin verdikleri mcade-lenin bir sonucudur.

Troia Savafl kimler arasnda olmufltur?

Tun anda Ege ve Akdeniz ticaretinin nemine Girit Adas ve Minos Uy-garl bafll altnda deinmifltik. Tun ann sonlarna gelindiinde ticaretinboyutu hakkndaki bilgilerimiz artmaktadr. Sikkenin henz icat edilmedii bu d-nemlerde ticaretin en nemli aralar altn ve gmfl gibi deerli metallerdi. Ayr-ca mal deiflimi de nemli bir yer tutuyordu. Fakat Tun a devletlerinin hkm-darlar ya da aristokratlar arasnda en sk rastlanan deiflim tr, armaan deifl-tokufludur. ktidar deifliklikleri, evlilikler, resmi trenler ile tapnak ve saray infla-s gibi nemli olaylar kutlamak iin devlet hkmdarlar ya da ileri gelenleri bir-birlerine armaanlar gnderiyorlard. Anadolunun gneyinde, Kafl ile Kemer ara-sndaki ky fleridi zerindeki Uluburun ve Gelidonya Burnu aklarnda ortaya -

kartlan Tun a batk gemilerinde ele geen eflyalar, Dou Akdeniz ve Egede-ki deniz ticaret trafiinin younluunu gzler nne sermifltir.


SIRA SZDE

4


20/168

Akhalarn, yukarda da deindiimiz gibi, gnmz bilim adamlar tarafndanLinear B olarak adlandrlan ve soldan saa doru yazlan bir yazlar vard. Bu ya-z, 1952de Michael Ventris ve John Chadwick tarafndan zlmfl ve Eski Yunan-

cann arkaik formu olduu anlafllmfltr. Linear B yazl tabletlerin ierdii metin-ler tarihi veya edebi nitelikte belgeler deildir; birtakm listeler fleklinde dzenlen-mifl envanter kaytlarndan ibarettir. Carl Blegenin Pylosta bulduu Linear B tab-let arflivi M.. 1200 civarna tarihlendirilmektedir. Bu arfliv sayesinde Miken saray

ynetimi, ekonomisi, toplumsal yaps hakknda ok fley reniyoruz.Linear B tabletlerinde Miken tanr ve tanralarnn adlar da gemektedir. r-

nein, Zeus, Hera, Poseidon, Hermes, Athena, Artemis, Apollon, Ares ve Dionysosgibi belli bafll tanrlarn adlarn bu metinler sayesinde reniyoruz. Bu tanrlarHomeros destanlarndaki Hellen tanrlaryla benzerlik gstermektedir.

TROIA

lk Tun anda Anadoludaki nemli merkezler arasndaTroiailk sray almak-tadr. Troiann I. - IV. tabakalar lk Tun ana iliflkindir (M.. 3. binyl). Bir ka-le grnmndeki lk Tun a Troiasnda megaron planl yaplar bulunmaktaolup, bu yaplarn etraf sur ile evrilmiflti. Bu dnem Troiasnda insan yzl kap-lar ile depas amphikypellondenen kaplar dikkati ekmektedir. Ayrca, metal iflili-inin ulaflt aflamay gsteren buluntular ele gemifltir. H. Schliemann, 1870 yln-da Osmanl Devletinden izin almakszn Hisarlkta bir sondaj yapmfl, ilk kazyaise 11 Ekim 1871de bafllamflt. Schliemann, 1873te, tepenin yzeyinden 8.5 met-re derinlikte, Priamosun Hazinesiolarak adlandrd altn, elektron, gmfl vetuntan yaplma 8.830 eser buldu. II. Troiann tahribine iflaret eden bu tabaka flim-di M.. 2600-2200 yllarna tarihlendirilmektedir. Schliemann, defineyi Osmanl

yetkililerinden saklayarak Atinaya kard. Troia kazlarnda bulunan ve genel ola-rak Troia Hazineleriolarak bilinen altn ve gmfl eserler, bugn Avrupa ve

ABDnin eflitli mzelerine dalmfl olup ou Rusyadaki Puflkin Mzesindedir.stanbul Arkeoloji Mzeleri ile anakkale Mzesinde de Troia Hazinelerine ait birgrup eser vardr.


Resim 1.5

Troia VInnrekonstrksiyonu.

Kaynak: Troia Dflve Gerek (2001),

res.23.

Troia: Hitit metinlerindekiWilufla, Homerosta Iliosolarak gemektedir.


21/168

Anadolunun kuzeybat kflesinde yer alan Troia, M.. 3. binylda olduu gibi,M.. 2. binylda da yerleflime sahne olmufltu. Troiann V. tabakas Orta Tun a-na geifl dnemidir; VI. tabakas Orta ve Son Tun alarnn temsil edildii

M.. 2. binyl kapsamaktadr. VII. tabaka ise Tun ann sonlar ya da M.. 2.binyln sonlardr. Troia Savaflnn VII. ya da VI. tabakalar ile temsil edilen kent-lerden birinde getii dflnlmektedir (M.. yak. 13. yzyln ikinci yars).

Troia I (M.. yak. 3000-2550)

Troia II (M.. yak. 2550-2300)

Troia III (M.. yak. 2300-2200)

Troia IV (M.. yak. 2200-2000)

Troia V (M.. yak. 2000-1750)

Troia VI (M.. yak. 1750-1300)

Troia VIIA (M.. yak. 1300-1180)

Troia VIIB (M.. yak. 1180-950)

Troia VIII ve X (M.. yak. 950den itibaren)


Tablo 1.2Troiann Tun atabakalar. Sontabaka, Demirankapsamaktadr.


22/168


Eski Hellen uygarlnn kkenlerini oluflturan

Kiklad Adalar, Minos ve Miken uygarlklarnn

karakteristik zelliklerini aklama

Kiklad Kltrnn en karakteristik zellikleri,

mimaride veya anak mleklerde deil, mermer

idollerde karflmza kar. Bu idoller daha ziyade

mezarlarda bulunduu iin, lyle birlikte meza-

ra braklmak iin yapldklar dflnlmektedir.

Kiklad Adalar, zellikle gneydekiler, Orta Tun

andan itibaren Giritteki Minos uygarlnn

etkisi altna girmifl olup bu etkinin grld ye-

re en iyi rnek Thera Adasdr.

Minos kltrnn en karakteristik zellikleri sa-raylarda izlenebilmektedir. Saraylarn etraf surla

evrili deildir; merkezi bir avlu etrafnda kmele-

nen ok sayda odalar, aydnlk kuyular denen bi-

nalar arasndaki ufak avlular, depo meknlar ve

bat avlusu bulunmaktadr. Minos uygarlnn en

iyi temsil edildii yer Knossostur. Giritte Minos

Dneminde kullanlan yaz Linear A olarak adlan-

drlmakta olup bu yaz henz zlememifltir.

Miken uygarln meydana getiren Akhalar da,

Giritteki Minos uygarlnda olduu gibi saray-

larda yaflyorlard. Ancak, saraylarn etraf, Gi-

rittekinin aksine, surla evriliydi. Mezar HalkasA ve B olarak tanmlanan krali mezarlarda orta-

ya karlan eserlerde Girit (Minos) etkisi grl-

mektedir. Miken saraylarnn duvarlar da, Gi-

ritte olduu gibi, fresklerle sslyd; Mikenler,

metal ifliliinde ve mcevher yapmnda ustay-

dlar. Miken uygarln yaratan Akhalarn kul-

land Linear B yazs zlmfltr.

Girit Adasndaki Minos uygarlnn gnmz Av-

rupa uygarlnn beflii kabul edilmesini tartflma

Bunun genel olarak iki nedeni vardr: birinci ne-

den corafidir. Dier bir deyiflle, gnmz Avru-

pasnn doudaki snrn Ege Denizi ve bu de-

nizin de Akdenizle olan snrn Girit Adasnn

oluflturmasdr. kinci neden, Girit Adasndaki

Minos uygarlnn gerek mimari, gerek duvar-

lardaki fresklerde ifllenen konular ve tasvirler ile

mezar buluntular asndan Yunanistandaki Mi-

ken uygarlyla benzeflen yanlarnn bulunmas

ve bu uygarl etkilemesi; Miken uygarlnn da

(zellikle mimari, yaz ve din asndan) sonraki

Hellen uygarln etkilemifl olmasdr. Hellen uy-

garlnn, gnmz Avrupa uygarlnn beslen-dii ana kayna oluflturduu gznne alnrsa,

bu etkileflimde Giritteki Minos uygarlnn rol

daha iyi anlafllacaktr.

Minos ve Miken uygarlklar arasndaki iliflkileri

ve etkileflimi aklama

Ge Minos Dnemi olarak tanmlanan M.. 2.

binyln ikinci yarsnda vazo sslemelerinde,

fresklerde ve yazda grlen baz zellikler, o

dnemde Yunanistandaki Akha kltr ile ben-

zerlik gsterdiinden, adaya Yunanistandan bir

Akha gnn olduu dflnlmektedir. Bun-

dan byle Egede liderlik, Minos Giritinden Mi-

ken liderliindeki Yunanistana geti.Knossosta ele geen ve M.. 1450lerden sonra-

ya tarihlenen Linear B yazsnn ise Girite deil,

fakat Yunanistandaki Akhalara zg bir yaz ol-

duu anlafllmfltr. nk, Linear A yazs, Gi-

ritin baflka merkezlerinde de bulunmasna karfl-

lk, Linear B yazs Knossos ve Kydonia (Khania)

dflnda ele gememifltir. Oysa Yunanistandaki

Akha merkezlerinde, rnein, Mykenai ve

Pylosta ok sayda Linear B yazl tablet ele ge-

mifltir. M.. 1450 civarnda Yunanistandan ge-

len Akhalar, Giriti istila etmifllerdi ve ada Knos-

sostan ynetilmeye bafllanmflt. Akhalar, Giritli-lerin kulland Linear A yazsn kendi dillerine

uydurarak Linear Byi oluflturmufl olabilirlerdi.

Yeni yaz sistemi ksa sre sonra Yunanistanda-

ki Akhalarca da benimsendi. Nitekim, saraylar-

daki fresklerde ve vazo resimlerinde grlen s-

lup deifliklikleri ile dier baz veriler de Akhala-

rn adaya geldiklerine iflaret etmektedir. Myke-

naidaki Mezar Halkas A ve B olarak tanmlanan

krali mezarlarda ortaya karlan eserlerde Girit

(Minos) etkisi grlmektedir. Bu da, o dnemde

Yunanistann Girit ile olan balarn aa vur-

mas asndan kayda deerdir.

Troiann Tun a uygarln tanmlama

Bat Anadoluda Tun ann en nemli tem-

silcisi olarak Troia kabul edilmektedir. Troiann

I. - VII. tabakalar Tun ana iliflkindir (M..

3.-2. binyl). Troiada kaz yapan H. Schliemann,

burada, Priamosun Hazinesi olarak adlandr-

d altn, elektron, gmfl ve tuntan yaplma

ok sayda eser buldu. Troia Savaflnn VII. ya

da VI. tabakalar ile temsil edilen kentlerden bi-

rinde getii dflnlmektedir (M.. yak. 13.yzyln ikinci yars).

zet

1

A M A

2

A M A

3

A M A

4

A M A


23/168


1. Kiklad Adalarndaki kltrde esas olarak afladakidnemlerden hangisi temsil edilmektedir?

a. Paleolitik

b. Erken Neolitik

c. lk Tun

d. Son Tun

e. Demir a

2. Afladaki Kiklad Adalarndan hangileri mermer ya-taklaryla nldr?

a. Andros ve Syros

b. Mykonos ve Thera

c. Delos ve Kea

d. Seriphos ve Siphnos

e. Paros ve Naksos

3. Giritin Tun a uygarlnn ad ve bu ad veren ki-fli afladakilerden hangisinde doru olarak verilmiflitir?

a. Melos / H. Schliemann

b. Minos / John Chadwick

c. Minos / H. Schliemann

d. Minos / A. Evans

e. Minos / M. Ventris

4. Afladakilerden hangisi Minos Dnemi Girit Adassaraylarndan / yerleflimlerinden biri deildir?

a. Knossos

b. Malia

c. Phaistos

d. Zakros

e. Gla

5. Minos ve Miken uygarlklarnda, diplomatik iliflki-lerin kurulmasnda ne kan ve nitede verilen rnek

afladakilerden hangisidir?a. Sarayda alflan tafl ustalarnn deiflimi

b. Cenaze trenlerine davet

c. Saray avlusuna, karfllkl olarak, onur yaztnn

dikilmesi

d. Elilerin karfllkl olarak daveti

e. Armaan deifl-tokuflu

6. Afladakilerden hangisi Minos saraylarnn/ merkez-lerinin zelliklerinden biri deildir?

a. Bat avlusu

b. Iflk kuyusu

c. Surla evrili olmas

d. Yeniden datmc saray ekonomisi

e. Linear A yazs

7. Megaronun tanm afladakilerden hangisidir?a. Minos uygarlnda, merkezi avluya alan krali-

enin taht odasdr.

b. Mezar yapsdr.

c. Miken tmlslerindeki tonozlu yapya verilen

addr.

d. Eski Hellen tapnaklarnn da prototipini olufltu-

ran dikdrtgen planl basit yapdr.

e. Byk Saray deposudur.

8. Miken uygarlna ait olan Atreus Hazine Binas neamala kullanlmfltr?

a. Sarayn hazinesinin muhafaza edildii yer

b. Atreusun kiflisel servetinin muhafaza edildii

yer

c. Mezar yapsd. Saray deposu

e. Dfl lkelerden gelen armaanlarn sakland

yer

9. Arkaik ve Klasik a Hellenleri, bir insann taflya-mayaca byklkte iri tafllarla infla edilmifl olan Myken

saraylarnn duvarlarn kimin / kimlerin infla ettiini

dflnyordu?

a. Herakles (Herkl)

b. Minos halk

c. Amazonlard. Argonautlar

e. Kykloplar

10. Priamosun Hazinesi olarak adlandrlan deerlieflyalar ve mcevherler afladakilerden hangisinde

bulunmufltur?

a. Malia

b. Troia

c. Mykenai

d. Knossos

e. Lerna

Kendimizi Snayalm


24/168


Labyrinthos

Labyrinthos, sonsuz ve girift dehlizlerden meydana ge-

len bir yapya verilen addr. Yunan mythosunda bu ke-

lime Girit Kral Minosun nl mimar Daidalosa yaptr-

d ve iinde insan bedenli, boa bafll canavar Mino-

taurosu saklad yap iin kullanlr. Labyrinthos, sz-

ck yapsndan da anlaflld gibi Yunanca bir kelime

deil, Anadolu dillerinden tremedir. Girite oradan gel-

mifl olsa gerek. Girit Labyrinthosu yeraltnda deil, ye-

rstnde yaplmfl bin bir oda ve uzun koridorlardan

oluflan apraflk bir yapdr. Efsaneye gre Atina Kral

Aigaios her yl Atinal gen kz ve erkekleri Girit Kral

Minosa adak olarak gnderirmifl; o da genleri, kurban

olarak insan bedenli, boa bafll Minotauros canavarna

yedirirmifl. flte, bu duruma son vermek isteyen Atina

Kral, olu Kahraman Theseusu genlerle birlikte Gi-

rite gnderir. Girit Kral Minosun kz Ariadne de The-

useusa yardm eder. Ona bir yumak iplik vererek Lab-

yrinthosa girdikten sonra yolunu flaflrmadan kmasn

da salar. Bylece Theseus, Minotaurosu ldrerek

Labyrinthostan kar ve Atinaya dner. Ancak, babas-

na, canavar ldrdnde gemisine beyaz yelken e-

kerek dneceini sylemifltir. Fakat canavar ldrdk-

ten sonra, babasna verdii sz unutarak, kara yelken-

le dner. Babas Aigaios, kara yelkenleri grnce olu-

nun ldn dflnr ve denize atlayarak intihar eder.

Bundan byle boulduu denize onun ad verilerek Ai-

gaios Pontos / Aigaion Pelagosyani Ege Denizi denir.

Kaynak:A. Erhat, Mitoloji Szl, Remzi Kitabevi, s-

tanbul, 2008 (Minotauros, Theseus ve Ariadne madde-

lerinden derlenmifltir).

1. c Yantnz yanlfl ise Kiklad Adalar ve Kltr

konusunu yeniden gzden geiriniz.

2. e Yantnz yanlfl ise Kiklad Adalar ve Kltr

konusunu yeniden gzden geiriniz.

3. d Yantnz yanlfl ise Girit Adas ve Minos

Uygarl konusunu yeniden gzden geiriniz.

4. e Yantnz yanlfl ise Girit Adas ve Minos


5. e Yantnz yanlfl ise Girit Adas ve Minos

Uygarl ile Yunanistan ve Miken Uygarl

konularn yeniden gzden geiriniz.

6. c Yantnz yanlfl ise Girit Adas ve Minos


7. d Yantnz yanlfl ise Yunanistan ve Miken


8. c Yantnz yanlfl ise Yunanistan ve Miken


9. e Yantnz yanlfl ise Yunanistan ve Miken


10. b Yantnz yanlfl ise Troia konusunu yeniden

gzden geiriniz.

Okuma Paras Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


25/168


Sra Sizde 1

Kiklad Adalar Kltrnde kuflkusuz boyal anak m-lekler, piflmifl toprak tavalar vs. eserler retilmifltir ve

bunlarn hepsi o kltrn parasdrlar. Ancak, Kiklad

Kltrnn en tipik ve ilgi ekici eserleri, tanrsal gc

temsil eden mermer idolleridir. dollerin ou kadn

formundayd. Daha ziyade mezarlarda bulunmufl olma-

lar, onlarn lyle birlikte mezara braklmak zere ya-

plmfl olduklarn iflaret etmektedir.

Sra Sizde 2

Girit, bir ada olmas nedeniyle dflardan gelecek sald-

rlara karfl doal olarak korunaklyd. Tun andadeniz ulaflmnn ve savafl gemilerinin daha ilerideki d-

nemlere gre geliflkin olmadklar dflnlrse, adaya

dflardan yaplacak bir saldrnn kolay olmayaca ak-

tr. Bu nedenle Tun a Giritinde yaflayanlar bir sa-

vunma sistemine ihtiya duymamfl olabilirlerdi.

Sra Sizde 3

Minos Dnemi saraylar Girit Adasnda yer aldndan,

Giritliler denizden gelebilecek bir saldrya pek ihtimal

vermiyorlard. Bu nedenle saraylarn etrafn surla e-

virmemifllerdi; dier bir deyiflle saraylar tahkim edilme-mifllerdi. Miken saraylar ise Yunanistanda olduklarn-

dan, karadan gelebilecek saldrlara akt. Bu nedenle

etraflar surla evriliydi. Minos ve Miken saraylar ara-

sndaki en nemli fark, Miken saraylarnda tahkimatn

olmas, Minos saraylarnda olmamasdr.

Sra Sizde 4

Troia Savafl Yunanistandaki Miken uygarln yaratan

Akhalar ile Anadolunun kuzey-bat kflesindeki Troia-

llar arasnda oldu. Akhalar gemilerle Troiaya gelip

kenti kuflatmfllar, yamalamfllar ve lkelerine geri

dnmfllerdir.

Alexiou, S. (1991), Minos Uygarl, ev. E.T.Tulunay,

Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul.Chadwick, J. (1999), The Mycenaean World, Cambridge

University Press.

Cline, E.H. (2010), Oxford Handbook of the Bronze Age

Aegean, Oxford University Press, New York.

Dickinson, O. (2002), The Aegean Bronze Age,

Cambridge University Press, Cambridge.

Troia. Dfl ve Gerek (2001), ev. S. Bulgurlu-Gn,

Homer Kitabevi, stanbul.

Fitton J.L. (1999), Cycladic Art, British Museum Press,

Londra.

Fitton, J.L. (2002), Minoans, British Museum Press,Londra.

Harris, N. (2001), History of Ancient Greece, Londra.

Higgins, R. (1997), Minoan and Mycenaean Art, Thames

& Hudson, Londra.

Manning, S.W. (1995), The Absolute Chronology of the

Aegean Early Bronze Age: Archaeology,

Radiocarbon, and History, Sheffield.

Mansel, A. M. (1971), Ege ve Yunan Tarihi, TTK, Ankara.

Neils, J. (2008), The British Museum Concise

Introduction. Ancient Greece, Londra.

Pomeroy, S.B - Burstein, S.M. - Donlan, W. - Roberts,J.T. (1999), Ancient Greece. A Political, Social, and

Cultural History, Oxford University Press, New

York-Oxford.

Preziosi, D. ve Hitchcock, L.A. (2000), Aegean Art and

Architecture, Oxford University Press, USA.

Schofield, L. (2007), The Mycenaeans, J. Paul Getty

Museum.

Shelmerdine, C.W.(2008), The Cambridge Companion

to the Aegean Bronze Age, Cambridge University

Press, Cambridge.

Stokstad, M. (1995), Art History, New York.

Warren, P. ve Hankey, V. (1989), Aegean Bronze Age

Chronology, Bristol.

Sra Sizde Yant Anahtar Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar


26/168

Bu niteyi tamamladktan sonra;Ege ve Dor Gleri ile Kolonizasyon kavramlarn aklayabilecek;Ege Gleri sonunda Yunanistan ve Anadoluda oluflan yeni toplumsal ya-py aklayabilecek,Kent-devletini tanmlayabilecek;Kolonizasyonun nedenlerini ve sonularn aklayabilecek;Demokrasi kavramn ve Atinadaki geliflimini tartflabileceksiniz.

indekiler

Ege Gleri Dor G Kent-devleti Polis Kolonizasyon Yunan alfabesi Tiran

Solon Kleisthenes Demokrasi Boule Ekklesia Halk Meclisi

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Hellen ve Roma

Tarihi

EGE VE DOR GLER

EGEDE KARANLIK A

YUNAN ALFABES

KENT-DEVLET

ATNANIN SYASAL VETOPLUMSAL YAPISI

KOLONZASYON

Ege Gleri, Kent-Devletleri veKolonizasyon

2HELLEN VE ROMA TARH


27/168

EGE VE DOR GLERBir nceki nitede de vurguland gibi, Akha (Myken) merkezlerinin yklfl M..13. yzyln sonunda veya 12. yzyln baflnda gerekleflmiflti. Bu dnem ayn za-manda Ege Glerine sahne olduundan, Akha merkezlerinin yklfl da bu gle-re balanmaktadr. Neredeyse ayn tarihlerde hem Troia hem de Hitit Devleti tarihsahnesinden silindi. Ege Glerinde iki nfus hareketi ne kmaktadr: Deniz Ka-

vimleri ve Dorlar. M.. 1200 civarnda byk glerin birer birer yklp gitmeleribilim adamlarn Deniz Kavimleri teorisine yneltti. Muhtemelen kuzeyden, BalkanDalar yresinden gelen bu insanlar Yunanistan ve Anadoludan geip Msra ka-dar ulaflmfllard. Msr, nce 13. yzyl sonlarnda, sonra da 12. yzyl bafllarnda

iki kez bu kavimlerin saldrlarna maruz kalmflt; Deniz Kavimleri Msra vardk-larnda byk bir karfl koyma ile karfllaflmfllar ve geri pskrtlmfllerdi. Uzunsre kabul gren ve zorlama bir senaryo izlenimi veren bu 19. yzyl teorisi, yeter-li kantlarn olmamas nedeniyle, son zamanlarda deerini yitirmifltir.

Deniz kavimleri en son nereye kadar ilerlemifller ve kimler tarafndan pskrtlmfllerdir?

Ege Gleri erevesinde zerinde durulan bir dier g hareketinin ise Dorlartarafndan gereklefltirildii ne srlmektedir. Yunanistann kuzeyinden gneyi-ne doru inen Dorlar, daha ziyade Peloponnesos Yarmadasna yerleflmifller; hattadaha sonra bir ksm Anadolunun gney-batsna g etmiflti. Yukarda deindii-

miz gibi, Akha merkezlerinin yklmasnda Dorlarn da rol olabilecei ne srl-mektedir. Ancak, Yunan gelenei, Dor gn, daha nce Yunanistandan kovu-lan ve tekrar yurtlarna dnen Heraklesoullarna balamaktadr. Ege Gleri Yu-nanistanda yaflayan dier topluluklarn da Yunanistan iindeki hareketliliine sah-ne olduu gibi, bu topluluklarn Yunanistan dflna karak Ege corafyasnda vehatta tesindeki hareketliliine de sahne olmufltu.

Akha merkezlerinin yklflnn yan sra Ege ve Dor Glerinin damgasn vur-duu M.. 12. yzylla birlikte Ege corafyasnda Tun a sona ermifl, Demir a-na geilmifltir. Yeni dnemin bu flekilde adlandrlmasnn nedeni eflitli eflyalarile ara gere ve silah yapmnda tuncun yan sra yeni bir metal olarak demirin dekullanlmaya bafllanmasdr.

Ege Gleri,Kent-Devletleri ve

Kolonizasyon

SIRA SZDE

1


28/168

Bat Anadoluya ilk gelenler Aioller idi. Yunanistandaki Thessalia ve Boiotiablgelerinden gelen Aioller, Lesbos Adas ile Bat Anadolunun kuzeydou kesimi-ne (Edremit Krfezi ve civar) yerlefltiler. Bu nedenle bu blge Aiolis adn ald.Herodotos (I.149), on iki Aiol kentinden sz etmektedir. Bu kentler, Kyme (Alia-a-Nemrut Koyu), Larissa (Buruncuk Ky), Neontheikhos (Yankky), Temnos(Grece-Kayack Tepesi), Killa (Zeytinli Ky yaknnda?), Notion (Ahmetbeyli),

Aigiroessa (Kavakldere Ky), Pitane (andarl), Aigai (Kseler Ky-Nemrutka-le), Myrina (Aliaa-Kalabaktepe), Gryneion (Yeniflakran) ve Smyrnadr (zmir).

Ancak bu son kent yani Smyrna sonradan Ioniaya dahil olmufltur. Ayrca Kyme,Aiolisteki baflka ufak kentlerin de kurucusuydu.

Daha sonra, Atinann da yer ald Attika blgesi ve Euboia Adasndan yola -kan Ionlar, Bat Anadolunun orta kesimine yerlefltiler ve blge onlarn adndan

dolay Ionia ismini ald. Kuflkusuz, Ion kolonizasyonu, Aiol kolonizasyonundansonra ama yine M.. 10. yzyl sonlarnda gerekleflmiflti. Ionlar, Peloponnesosunkuzeyindeki yurtlarndan srlp geici bir sre Atinada yerleflmifller ve geleneegre Atina kral Kodrosun oullarnn liderliinde Bat Anadoluda bugnk zmir

ve civarna g etmifllerdi.Ioniann gney snr Byk Menderes Irmana dein uzanyordu. Herodo-

tosun (I.142) szn ettii on iki Ion kenti, Miletos (Balat), Myus (Avflar Ky),Priene (Gllbahe), Ephesos (Seluk), Kolophon (Deirmendere), Lebedos (G-mldr), Teos (Sack), Klazomenai (Urla), Phokaia (Eski Foa), Khios (Sakz

Adas), Erythrai (Ildr) ve Samostur (Sisam Adas). Bu kentlere daha sonra onnc kent olarak Smyrna dahil olmufltur. On iki Ion kenti, Panionion (Ionlar Bir-

lii) ats altnda bir birlik oluflturmufllard. Dinsel ve siyasal nitelikli bu birliintoplant yeri Priene topraklarnda olup bugnk Gzelaml mevkiindeydi. Birli-


Resim 2.1

Ege gleri,Yunan dili ve

leheleri.

Kaynak: P.Cartledge (ed.),(1998), s. 39.


29/168

in, ye kentlerin bamszln kstlayc bir politikas yoktu. Birliin kurulma ne-deni olarak baz nde gelen Ion kentlerinin, Ephesosun gneyindeki Melia/Meliehalkna savafl iln etmesi gsterilmektedir. Meliadaki Poseidon Helikonios Tapna-

yeni federal merkezin ibadet merkezi olmufltu.Son olarak da Dorlar, Bat Anadolunun gneybat kflesi ile karflsndaki ada-lara, zellikle Rhodos ve Kosa (stanky) yerlefltiler. Bu blge, burada daha nce

yaflayan Karlardan dolay Karia adn taflmaktayd. Kariadaki nemli Dor kentle-ri arasnda Halikarnassos (Bodrum), Lindos (Rhodos Adasnda), Ialysos (Rhodos

Adasnda), Kameiros (Rhodos Adasnda), Kos (stanky Adas) ve Knidosu (Dat-a-Refladiye) sayabiliriz. Eskia yazarlar Halikarnassosu Yunanistann Argolisblgesindeki Troizenden gelen gmenlerin, Knidosu ise Spartallarn kurduunubelirtir. Ionlarn on iki kent-devleti gibi, Dorlarn da alt kentten (Heksapolis) olu-flan bir birlikleri vard ve dinsel merkezleri Knidos topraklar iinde bulunan Tri-opion Tapna idi. Herodotosun anlattna gre (I. 144) Halikarnassoslu Agasik-

les, Apollon onuruna dzenlenen yarflmalardan birinde kazand ayakl kaza-n, det olduu zere tapnaa adamak yerine evine gtrmfl ve bu yzden dierbefl Dor kenti, Halikarnassosa tapnan kaplarn kapatmfllard. HalikarnassosunBirlik dfl kalmasyla, Heksapolis, Pentapolise (Beflkent) dnflmflt.

Aioller, Ionlar ve Dorlar Anadolunun hangi blgelerine yerleflmifllerdi?

EGEDE KARANLIK AAkha merkezlerinin Ege Gleri sonrasnda ortadan kalkmasndan sonra, Ege dn-yasnda Karanlk a veya Yunan Orta a ad verilen bir suskunluk dnemiyaflanmfltr. Kuflkusuz bu dnem, isminde yer ald gibi hibir zaman karanlk

bir dnem olmad; yaplan alflmalar bu dnemin siyasal ve kltrel yaflamn gz-ler nne sermektedir. Kabaca M.. 1100 ile 750/700 yllarn arasn kapsayan budneme iliflkin bilgilerimiz, ne yazk ki, ok azdr. Bildiklerimiz daha ok Home-rosun destanlarna dayanmaktadr. Karanlk a, erken (M.. 1100-900) ve ge(M.. 900-750/700) olmak zere iki evre altnda ele alnmaktadr. Karanlk anerken dnemi ayn zamanda Protogeometrik Dnem, ge evresi ise GeometrikDnem olarak adlandrlr. Bu adlandrmalar o dnemde imal edilen vazolardakissleme tarzna gre yaplmfltr.

Karanlk an nispeten karanlk yani belirsiz olan dnemi, erken evresidir;ge evrede siyasal ve kltrel tablo biraz daha aydnlanmfltr. Erken evrede, nce-ki Akha merkezlerinde isknn devam etmedii, Yunanistanda nfusun nemli l-

de azald, yaznn (Linear A) kullanlmad, llerin gmlmesi (inhumasyon)yerine yakld (kremasyon) anlafllmaktadr. Ancak, ge evrede yerleflim yerleri-nin saysnda ve nfusta artfl olduu anlafllmaktadr; polisdenen kent-devletleriile klasik dnem tapnaklarnn ncleri de Karanlk an ge evresinde ortayakmfltr. Fenikelilerden alnan sessiz harflere sesli harfler eklenerek Yunan alfa-besinin oluflturulmas da ge evrede olmufltur. Bu nedenle Klasik adaki siyasal,sosyal ve kltrel geliflimin tohumlarnn Karanlk an ge evresinde (zellikleM.. 8. yzyl) atldn syleyebiliriz.

En erken tapnaklardan biri M.. 8. yzylda infla edilmifl olan Samostaki Hera Tapna-dr.

232. nite - Ege Gler i , Kent-Devlet ler i ve Kolonizasyon

Heksapolis: Anadolunungney-bat kflesinde Kos,

Knidos, Halikarnasos ileRhodos Adasndaki Lindos,Ialysos ve Kamirostarafndan oluflturulanAltkent Birlii.

SIRA SZDE

2

D K K A T


30/168

YUNAN ALFABESTarihi Herodotos (V.58), yazy Yunanistana getirenin Fenikeli Kadmos olduu-nu sylemektedir. Kuzey Suriyede yaflayan Fenikelilerin 22 sessiz harften oluflan

alfabe yazsn meydana getirmeleri M.. 2. binyln sonlarnda (M.. yak. 1100)gerekleflmifltir. Yunanlar da, atalar olan Akhalarn kulland Linear B yazsn,Fenikeliler ile ticaret iliflkileri sonucunda daha da gelifltirmifller ve onlardan aldk-lar sessiz harfler ile Eski Yunan alfabesini oluflturmufllard. Bu alfabe M.. 8. yz-

yln bafllarndan itibaren Yunanlarca kullanlmaya bafllanmfltr (bu tarih 10. yzy-la kadar da kartlmaktadr). Zamanla sessiz harflerin arasna sesli harfleri yerlefl-tirip, yeni harfler de ekleyerek Eski Yunanca yazy son flekline getirmifllerdir. n-celeri sadan sola yazlan Eski Yunanca, daha sonra soldan saa yazlmaya bafllan-mfltr. Yunan alfabesinin ilkel formuna ait yaz rnekleri Dor lehesinin konuflul-duu adalarda (Melos, Thera, Girit) gnmze kadar gelmifltir. 1989 ylnda tal-

yann Latium ovasnda, Romaya birka kilometre uzaklktaki Gabii nekropolnde

(mezarlk) Eski Yunanca bir yazt bulunmufltur. Yazt, M.. 8. yzyln ilk yarsnatarihlenmekte olup bilinen en Eski Yunanca yazt olmasnn yan sra, YunancannM.. 8. yzyl gibi erken bir tarihte talyaya kadar ulafltn gstermesi asndannemlidir. talyada Napoli Krfezinde yer alan Pithekoussaidaki bir mezarda bu-lunan ve M.. 8. yzyln ikinci yarsna tarihlenen piflmifl topraktan kap zerindeise Ben Nestorun kabym... yazs bulunmaktadr.

KENT-DEVLET

Ortaya kfl ve Karakteristik zellikleriHer biri siyasal ve toplumsal olarak rgtlenmifl olan kent-devletleri uzun zaman-dr Yakn Douda mevcuttu. Ancak Yunan rnekleri gibi yaygn deillerdi veuzun sre varlklarn srdrememifllerdi. Yakn Doudaki kent-devletleri ile Eski

Yunan kent-devletleri gerek kavramsal gerekse ierik olarak birbirinden farkldr.Ege corafyasnda Yunan karakterli kent-devletlerinin ortaya kfl, Akhalarn sa-ray merkezli yerleflimlerinin kmesinden sonra olmufltur. Ancak ilk zamanlardakent-devletleri snrl topraa sahip ve snrl sayda nfusu barndran kk l-

ekli yerleflimlerken, zamanla bymfller ve Yunanlar iin yeni bir yaflam alanhaline gelmifllerdir. Yukarda vurguladmz gibi, geliflkin bir Yunan kent-devleti-


Resim 2.2

Eski Yunan alfabesi.

Boustrophedon: ncesadan bafllayarak soladoru yazlan ve dnflmlolarak (sa-sol) bu flekildedevam eden yaz tr.

Ksi

PsiRho

Omikron


31/168

ne ancak Karanlk an son evresinde, M.. 8. yzylda, rastlanmaktadr. M.. 4.yzyl filozofu Aristotelese gre, insanlarn birlikte iyi bir yaflam srmeleripolisadverilen kent-devletinde mmkn olmufltu.

Eski Yunan siyasal ve toplumsal yaflamnn en karak

Documents

Kollektif (AÖF) Hellen Ve Roma Tarihi