Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
• Nampili ngomu asi awo tavavapopere koHIV,vagara vana kuheva simpe kapi tagwana noureru mukisi gomomakehe gwakara asi endsongo nayimwe ngoso.• Nsene vamuheva hawe age ngoso kapi tagwana usimbu mukisi ogo ntani kapi ana kara nondobva ezi azi vanda mosikova.• Vamati gona nawo kapi tavasitama noudigu nepu vavaheva ano vagara kurona kapi tava gwana kanker zokougara.• Vagara vaheva kuvhura kuzeresa usimbu mwenyo gwendi.Mugara vaheva kuvhura simpe kugwana mukisi goHIV.Mugara
vaheva hawe simpe gahepa kukwama nonkedi edi do “ABC”.A-Wahalihameseramo,B-Huguvara gumwe tupu,C-Ruganesa singumi.Yipo asi vagara nawo vahepa kudiva asi kupi vana sikamene nomukisi ogu goHIV,yipo asi novahali vawo vahepa kuva kona-kona.Mulyo unene:Nsne ono kara nepuro kuhamena mukisi goHIV ndi nokuheva hawe hedera tupu ndokotora ndi muhakuli gopopepi.
• Nsene vana muheve,mugara ogo gahepa kundindira yivike 6,gahana kukara nomukadi kumwe,dogoro averuke.• Ntani elikwamo eli kutaura kuvhura kuretapo maudona nkenye.• Ndokotora gahepa kutura asi muntu ogu gaha rugana mazuva gonkandi dogoro yironda yendi yina kamba.
76
Ugara vahevaKuheva vagara ngesi kuna kuyirugana uzuni naunye.Vagara vamwe kwava heva morwa mapuliro gawo kongereka ano ava vamwe kuyimonona asi yompo.Ano moNamibia,vagara wokusika ko 20% momuhoko ,kwavaheva.Apa ngesi,kuheva,kuna kukurugana pampo ntani koyipangero oku vana kuruganesa yiruganeso youkanguki.Epangero kuna kulikunda momunene nonompitisili dopampo,asi ngano ngapi navagwana mpito zouhunga.Eyi kuvhura yikwate siruwo,nye dogoro ngesi yemepangero tupu yiyo vanamono asi kuna kuliza.Epangero lyaNamibia ngesi kuna kurugana paapa lyavhulira asi yirugana eyi yahepa kukara mwankenye mukunda.
i neP desi c mucri Cs
snal G
i kser oFn
t uc si ni kser oF
i neP desi c mucri cn Us
YINKE YINA KUTANTA NSENE ASI MUGARA VANAHEVE?
Kuheva kutanta asi kugusako sikova sakara keda(kougara)asi dumike ugara.
Ugara vapira kuhevaugara vana heve
Nsene asi mugara ogo kapi vamuheva,sikova sendi sokomwenyo kukara nondova eyi nayihoroka asi nsene kapi vamuheva hawe ndova nazinye ozo makura tazi kukumukire nye mwamukwawo apa navakara kumwe nomukisi nago ngorooro kuna kuwiza.Koyili yimwe ana dunduko makura oyo kureata nye mukisi nkenye.Hawe nsene sipapa oso vana sigusako hawe kapi tagwana usimbu mukisi nkenye.
Mugara ogu vaheva konyara nopercenta 60%kapi tagwana mukisi goHIV-nye simpe gahepa kuruganesa singumi mouhonga nkenye siruwo
Nampili ngomu asi mugara vaheva nokupopera asi mukadi koHIV,vahepa kuyidiva yipo vagave magano kovaholi vawo ntani kovana yipo vatokore asi tava kavaheva ndi hawe. Ntani vakadi ava vana kukara kumwe novagara vahepa vahepa nkenye apa kuhundira asi varuganese singumi.Vakadi wovagara ava vaheva,hawe awo kapisi ureru kugwana mukisi nkenye ogu gomomakehe.
Mugara vaheva kapi tapopere mukadi asi gahagwana mukisi goHIV.
OGO VAMUHEVA NARETA UDONA KOMUKADI?NGAPI NSENE ASI MUGARA
Konyima nye nsene vanamuheve hawe gahepa kundindira yivike 6,aka kare nomukadi kumwe ndi asi apwagese yitjandera yendi yipo apulisire averuke usimbu.Ntani vahepa kumukona –kona nkenye mukisi gomomakehe komeho vamuheve.Ekona-kono lyoHIV,moomu tupu ono hara nyamoge ntani lyomawoko-woko.Ano nsene mukisi wakara nago hawe tava kuheve tupu nye kapi nogwana mbatero nkenye zoHIV.Yipo nye yina kara hepero asi muntu vana gwana uvera woHIV,kapi nayihafera nawa-nawa asi vamuheve.
Komeho vakuheva wahepa kukukona-kona asi wakara nomukisi goHIV ndi.
KOMEHONOKONYIMA
KUHEVA NTANI MUKISI GOHIV
Wahepa nkenye apa kuruganesa singumi.
MAUWA GAMWE GAKARAMO MAUDONA GAKARAMO
MUGARA VAHEVA
Efano lyo varesi
Wah
alih
ames
eram
o:w
ahak
ara
kum
we
pany
ama
mom
ukar
o gw
ahan
a
ep
oper
o ny
amog
e.K
ara
ono
hugu
vara
gum
we
tupu
:wah
epa
kuka
ra n
omuh
ali g
umw
e tu
pu
nt
ani w
ahep
a ku
mun
inka
nag
e ak
uhug
uvar
e ny
ovel
ike.
Ruga
nesa
sing
umi:r
ugan
esa
sing
umi m
ouhu
nga
siru
wo
nasi
nye.
Vahe
pa k
ukuh
eva
yipo
ogw
eder
erek
o ep
oper
o lim
we.
Gaz
ara
omu
nolip
oper
a ko
HIV
, ng
wen
di
moo
mu
odan
a ud
ano
wom
bara
:
HIV
, nk
enye
apa
kuh
ara
zi k
ug-
wan
e. M
ugar
a va
heva
, yi
ge n
ey
muk
wat
i. N
ye w
aha
tare
ra p
ale
zika
re m
wah
ana
mun
tu.
Ogu
aka
ra
gok
a po
pera
mud
ani g
okon
yi-
ma.
A
Wah
ali h
ames
eram
o), B
(H
u-gu
vara
gum
we
tupu
) C
Rug
anes
a sin
gum
i (co
ndom
). M
oom
u ya
ka-
ra a
si sip
ana
sosiw
a sa
hep
a ku
ka-
ra n
omuk
wat
i gom
uwa,
nov
adan
i w
okon
yim
a w
ova
wa.
Ku
heva
kw
elik
e ha
we
kapi
taku
vate
re.
MC
Mug
ara
vahe
va•
Kuh
orak
o ud
igu
asi m
ugar
a ga
ha g
wan
a H
IV
• K
uhor
ako
asi g
ahag
wan
a m
ukis
i nke
nye
poku
kara
kum
we
pany
ama
mug
ara
nom
ukad
i
• N
sene
kun
a ku
ruga
na n
awa,ku
pope
ra,k
ugen
dere
ra
nt
ani k
urer
upa
DA
NA
UD
AN
O M
OU
HU
NG
A:
MIN
IST
RY
OF
HE
ALT
H &
SO
CIA
LSE
RV
ICE
S