Komiteti Ushtarak i NATO-s për vizitë në Republikën e ... · Terrorizmi kibernetik dhe siguria energjetike Film „Batalioni“ Bukuritë E Maqedonisë Liqeni i Tikveshit –

Komiteti Ushtarak i NATO-s për vizitë në Republikën e Maqedonisë

Numri 110Dhjetor 2018

Me disa aktivitete kulturore, humanitare, ekologjike dhe sportive, Shkupi e shënoi 74 vjetorin e çlirimit. Në çlirimin e kryeqytetit morën pjesë njësitë e:

brigadës së 12, brigadës së 3, brigadës së 8, e divizionit të 42, divizionit të 50, si dhe brigadës së 16. Në shenjë respekti ndaj të 398 ushtarëve të rënë për çlirimin e Shkupit dhe për 10 qytetarë të pushkatuar te ura e gurit, disa delegacione vendosën kurora me lule të freskëta pranë varrezave partizane dhe pranë përmendores së gjeneral Mihajllo Apostollskit në varrezat e qytetit në Butel.Akti i solemnitetit të ditës së çlirimit u paraplanifikua në mënyrë të denjë para përmendores së çlirimtarëve në afërsi të godinës së Qeverisë, ku ishin të pranishëm disa deputetë,

ministra, bashkëluftëtarë të gjallë të çlirimtarëve, përfaqësues të ARM-së, përfaqësues të korit diplomatik, të partive politike, oficerë rezervë, shoqata qytetare, nxënës të gjimnazit “Josip Broz Tito”, nxënës të shkollës së mesme “Llazar Tanev”, etj. Me vendosjen e luleve të freskëta, të rënët i nderuan disa delegacione në mesin e të cilave: delagacioni i Qytetit të Shkupit, Kshilli Qytetar i LLR-së nga LNÇM-ja, Kabineti i Presidentit të R. së Maqedonisë, Kuvendi i R. së Maqedonisë, nga ARM-ja, nga OORRM-ja, kori diplomatik, si dhe delegacione nga disa shoqata të qytetarëve.„Në periudhën ndërmjet dy luftërave botërore u rritën gjenerata me vetëdije të pastër dhe të ngritur. Ato ishin tashmë të vetëdijshme për veçantinë kombëtare. Te këto gjenerata kjo ndjenjë ishte ndjenjë e shëndoshë dhe e pjekur, e pikërisht

Shënohet 13 Nëntori – Dita e çlirimit të Shkupit

3

Info Ministrja Shekerinska në mesin e ushtarëve të ARM-së në Afganistan

Në Vijën E ParëVizita e parë e Komitetit Ushtarak të NATO-s në R. e Maqedonisë

24 OrëLëvdata, shpërblime dhe shpatë nderi për bataljonin për nderime

24 Orë„Stuhia e Vjeshtës“

Armatat E Nato-sForcat e armatosura të Danimarkës

Edukim„Regex 19“ EdukimEliminimi i mossuksesit

ArmatimTransportuesi blindues amerikan „М113“

ArmatimPushka e parashutës - „Fg-42“

ArmatimWolf - Automjeti i lehtë blindues izraelit me rrota 4х4

GlobalAktiviteti ndërkombëtar dhe rajonal i Republikës së Maqedonisë në luftën kundër kërcënimeve bashkëkohore të sigurisë

GlobalTerrorizmi kibernetik dhe siguria energjetike

Film„Batalioni“

Bukuritë E MaqedonisëLiqeni i Tikveshit – Vendi i preferuar për peshkim dhe piknik

6

8

5

1524

32

34

12

26

38

56

për këtë u ngrit vetëdija se çlirimi dhe liria duhet arritur me forca vetanake. Forcat përparimtare maqedonase e pritën fillimin e Luftës së Dytë Botërore tërësisht të vetëdijshëm se duhet hyrë në betejë vendimtare për çlirimin e Maqedonisë”, theksoi mes tjerash, kryetari i LLM nga LNÇM të Shkupit, dr. Trajko Stamatoski në fjalën e tij.„Dita e çlirimit të Shkupit ka vend të veçantë në zemrat e secilit prej nesh. Sot me krenari kujtojmë dhe e festojmë të kaluarën tonë të denjë dhe të pasur, duke e vërtetuar kështu përkatësinë antifashiste. Në këtë mënyrë edhe ky 13 nëntor vlen të kujtohet për atë se sa shtrenjtë e kemi paguar lirinë. Vlen të kujtojmë edhe faktin se përderisa shumë qytete të Evropës u çliriuan nga ushtritë e huaja, Shkupin e çliruan luftëatarët, partizanët tanë. Edhe pse më pak në numër dhe në pajisje në krahasim me okupatorin, ata dolën fitimtar, sepse mbronin qytetin e tyre, shtëpinë e tyre, a ka vallë diçka më të shenjtë se sa të sakrifikosh jetën për pragun tënd”, theksoi kryetari i Shkupit, Petre Shilegov.

Zhivko Trajanovski 58

42

46

MBUROJA viti X numri 110 dhjetor 2018

përmbajt ja

4

Për t’u realizuar qëllimet strategjike për zhvillim dhe progres në një institucion, mes tjerash nevojitet

posedimi i bazës reale material për arritjen e gjithë asaj që është planifikuar dhe paracaktuar. Në kontekst të mbrojtjes, kjo kishte të bëjë me rritjen e buxhetit në mënyrë që të mund të arrihen standardet. Fatkeqësisht gjatë dekadave të fundit, në vend se buxheti të rritet, ai stagnonte, gjë që solli deri në një gjendje të palakmueshme sa i përket standardit dhe modernizimit të armatës sonë. Vitin e kaluar për herë të parë buxheti për mbrojtje u rrit dhe po rritet në vazhdimësi edhe në proeksionet për periudhën vijuese. Ministrja e Mbrojtjes Radmilla Shekerinska në pres konferencën e shpalosi buxhetin e mbrojtjes për vitin 2019, i cili pas rëniesh dhjetë vjeçare, për të dytin vit me rradhë është në rritje e sipër dhe sivjet tejkalon shifrën e 135 milion eurove. Ajo theksoi se buxheti për mbrojtje është zhvillimor dhe reformues, me dedikimin edhe për përmirësimin e pajisjeve dhe mjeteve, e kushteve të punës të pjesëtarrëve të ARM-së, ndërsa përkon edhe me mbështetjen e arritjes së qëllimit strategjik të Republikës së Maqedonisë – anëtarsimin në NATO dhe për këtë shkak anëtarsimi është njëri ndër fokusimet më të fuqishme të Qeverisë së R.M-së. Kjo njëkohësisht paraqet edhe garancën më të mirë dhe më të madhe për një armatë të fuqishmne dhe të pajisur mirëfilli, gjë që është qëllimi ynë si Qeveri dhe qëllimi im si ministere e mbrojtjes. Për këtë, ndjej kënaqsi

që Qeveria me një konsenzus të gjerë e mbështeti përcaktimin për anëtarsim në NATO, së bashku me rritjen ekonomike dhe sigurinë sociale të qytetarëve të RM-së, të jetë njëra ndër tre shtyllat në funksionin e së cilës do të bazohet politika fiskale për vitin 2019” – theksoi ministrja në pres konferencë. Ajo njëherit theksoi se njëra ndër kategoritë e buxhetit është edhe përqindje e mallërave dhe shërbimeve, gjegjësisht 30 milionë euro për furnizimin e uniformave, furnizim ky i cili vijon, por do të paguhet nga buxheti vijues, një pjesë e porosisë së çizmeve, ushqimit, pjesëve reserve, mjeteve për trajnim dhe shkollim për pjesëtarët e ARM-së, etj. Rritje më e madhe e mjeteve është paraparë në pjesën e investimeve kapitale ku kemi të bëjmë me pajisjen dhe modernizimin e Armatës, ku pas shumë viteve mirëmbajtja e tyre me 10 për qind nga buxheti për mbrojtje, do të rritet në 15 për qind nga buxheti i mbrojtjes, ku do të fillojë procesi i modernizimit të Armatës. Për tre herë është rritur edhe përqindja për rikonstruimin e objekteve të ARM-së dhe për përmirësimin e kushteve të akomodimit dhe punës. Me një pjesë të këtyre mjeteve do të ndërtohet edhe një objekt në kuadër të kazermës së Kumanovës, ku nga viti 2020 do të vendoset komanda e SEEBRIG-ut. E gjitha kjo është edhe një dëshmi se vendi lëviz në drejtimin e duhur dhe se gjithçka që është projektuar në kuadër të ARM-së dhe MM-së për periudhën vijuese, i shkon për shtati arritjes reale të të gjitha planeve dhe qëllimeve strategjike të vendit tonë.

dr. Zhanet Ristoska

Në rritje e sipër BotuesМinistria e Mbrojtjes

së Republikës së Maqedonisë

Kryetar i KëshillitRadmilla Shekerinska

Kryeredaktore përgjegjëseDr. Zhanet Ristoska

Redaksia:Umit Redzepi

(redaktor i artit grafik dhe teknikës), Kristina Ilievska

(gazetare dhe fotografe), Asim Zaimi

(Redaktor gjuhësor)Bujar Zylfiqari

(përkthimi në gjuhën shqipe)

Shtyp: „FENIKS PRINT“SHPKEL Koçani

„Оrce Nikollov“ 116 1000 Shkup, Republika e Maqedonisë

Теlefon: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: [email protected]

Qënrdimet e plasuara nga ana e bashkëpunëtorve të jashtëm nuk përfaqsojnë politikën zyrtare dhe qëndrimet e

Ministrisë së Mbrojtjes

MBUROJA Është revistë e Ministrisë së Mbrojtjes sëRepublikës së Maqedonisë

Botohet një herë në muaj

5

Info

Ministrja e mbrojtjes Radmilla Shekerinska në Kabul u takua me pjesëtarët e kontingjen-tit të Maqedonisë që është

pjesë e komandës për këshillim, tra-jnim dhe asistencë (KOSA), si dhe me përfaqësuesin më të vjetër kombëtar të Republikës së Maqedonisë, kolonelin Kenan Rahiq. Në këtë takim, pjesëtarët e kontingjentit para ministres i prezantuan aktivitetet e tyre në Afganistan, ndërsa ajo i falenderoi për profesionalizmin e shfaqur dhe për përqëndrimin ndaj realizimit të detyrave, ku kontribojnë për anëtarsim sa më të shpejtë të Maqedo-nisë në NATO. Ministrja në Kabul u takua edhe me komandantin e KOSA-s, gjen-eralin e brigadave, Jashar Dilber, ndërsa përmes video lidhjes bisedoi edhe me komandantin e komandës për këshillim, trajnim dhe asistencë – Veri, gjeneralin gjerman të brigadave Gerhard Ernst Pe-ter Klafus. Ministrja Shekerinska i vizitoi edhe paqëruajtësit e Maqedonisë të cilët përgjigjen për sigurinë pranë komandës kryesore të këtij misioni, të vendosur në Kabul. “Shkathtësitë tuaja, aftësitë tuaja dhe shembullin të cilin deri më tash e kanë dhënë, e tash edhe ju jeni duke e bërë të njejtën, është arsyja se pse

gjithë këto vite, kontingjenti i Maqedonisë pranë komandës kryesore ka marrë këtë detyrë me përgjegjësi dhe të vështirë – sigurinë e komandës”, u shpreh minis-trja Shekerinska para paqëruajtësve të Maqedonisë. Ajo i informoi se vendin të cilin e kanë lënë, para disa muajsh filloi të lëvizë në drejtimin e duhur, drejt pro-cesit të ratifikimit të protokollit për anëtar-sim në NATO duke i pritur të gjithë që të kthehen shëndosh e mirë. Në komandën e misionit, Shekerinska zhvilloi takime me komandantin e misionit “Përkrahje e Vendosur”, gjeneralin amerikan Ostin Skot Miler dhe me përfaqësuesin më

të lartë civil të NATO-s në Afganistan, Kornelius Cimerman. “Maqedonia është e përqëndruar për vendosjen e vlerave demokratike të nivelit demokratik dhe për këtë shkak ne do të vazhdojmë t’i mbështesim përpjekjet e NATO-s për jetë më të mirë të qytetarëve të Afgani-stanit”, tha ministrja në këto takime. Ajo shtoi se rritja e numrit të pjesëtarëve në kontingjentin e Maqedonisë në misionin “Përkrahje e Vendosur” për 20% sivjet është dëshmi për përcaktimin qeveritar për kontribut ndaj vendosjes së paqes. Gjenerali Milner theksoi se paqëruajtësit e ARM-së janë të guximshëm, të ven-dosur dhe ushtarë profesionistë të cilët qëndrojnë krahë për krahë me të gjithë aleatët. Ministrja e mbrojtjes Radmilla Shekerinska vizitën e kontingjentit të Maqedonisë në Afganistan e përfundoi me një takim joformal me pjesëtarët e ARM-së në aeroportin e Kabulit, ku u bisedua për kushtet në të cilat pjesëtarët punojnë dhe jetojnë, për kontaktet me qytetarët e Afganistanit dhe për përcakti-min e ARM-së dhe NATO-s të propozojnë të mbështesin demokracinë, lirinë dhe barazinë në Afganistan, sot si partner, ndërsa së shpejti edhe si aleatë.

Kristina Ilievska

Ministrja e mbrojtjes Radmilla Shekerinska qëndroi për vizitë te pjesëtarët e kontingjentit të Maqedonisë pranë misionit të

NATO-s “Përkrahje e Vendosur” në Kabul të Afganistanit.

Kjo është vizita e parë e një ministri të mbrojtjes që i bëhet

kontingjentit nga Maqedonia në Afganistan, pas vitit 2013

Мinistrja Shekerinska në mesin e ushtarëve të ARM-së në Afganistan

6

Kjo është vizita e parë e trupit më të lartë ushtarak të NATO-s në Republikën e Maqedonisë, në formatin e sesionit të vazh-

dueshëm. Në hapjen e sesionit punues më 6 nëntor në të cilën nikoqir ishte shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Armatës së Republikës së Maqedonisë, fjalë rasti mbajtën gjeneral-kolonel Stiven Shepro dhe ministrja e mbrojtjes Radmilla Shek-erinska. Gatishmëria, planet vijuese, si dhe arritjet e Republikës së Maqedonisë – Armatës së Republikës së Maqedonisë për anëtar-simin e plotë në Aleancë, ishin në fokusin e vizitës së përfaqësuesve ushtarak të 29 vendeve anëtare. Në fjalën e tij shefi i Shtabit të Përgjith-shëm të ARM-së, gjeneral-majori Vasko Gjurçinovksi theksoi se Armata e Repub-likës së Maqedonisë është e vendosur dhe e përqëndruar ndaj përmbushjes së kritereve për anëtarsim në NATO. „Punojmë me mund dhe përkushtim, kon-tribojmë në ndërtimin e paqes botërore dhe në luftën kundër terrorizmit dhe përkushtimi ynë sot, besoj se edhe nesër, do të jetë i pandryshuar. Deri më sot më se 4000 pjesëtarë të ARM-së ishin pjesë e misioneve për mbështetjen e paqes dhe

kontributi ndaj misioneve në fjalë mbetet prioriteti më i madh” – theksoi gjeneral-majori Gjurçinovski. Gjeneral-kolonel Stiven Shepro përshën-deti reformat në fushën e mbrojtjes dhe u falenderua për mbështetjen e fuqishme profesionale të Armatës së Republikës së Maqedonisë në kuadër të misioneve paqësore, si dhe për kontributin e Re-

Delegacion i Komunitetit Ushtarak të NATO-s i kryesuar

nga zëvendës udhëheqësi, gjeneral-kolonel Stiven Shepro

më 6 dhe 7 nëntor e vizitoi Republikën e Maqedonisë

Në vijën e parë

Vizita e parë e Komitetit Ushtarak të NATO-s në Republikën e Maqedonisë

„Stabiliteti juaj dhe stabiliteti i rajonit është i rëndësishëm për NATO-n” Gjeneral-nënkolonel Stiven Shepro

7

publikës së Maqedonisë në kuadër të sigurisë ndërkombëtare. “Ju inkurajojmë të vazhdoni me reformat, ndërsa ne do të vazhdojmë të bashkëpunojmë ngushtë me ju në zhvillimin e mëtejmë të shkath-tësive tuaja në fushën e mbrojtjes në përputhje me standardet e NATO-s. Kjo ju bën më të sigurt, më të fuqishëm dhe më ndërveprues me aleatët dhe part-nerët e NATO-s” – tha gjenerali Shepro.Në fjalën e saj deri te përfaqësuesit e përhershëm ushtarak të Komitetit Ushta-rak të NATO-s, ministrja tha se ky aktiv-itet i rëndësishëm i trupit më të martë të NATO-s, në vete pasqyron se integrimi i Maqedonisë në Aleancë tashmë merr formë dhe pamje. Mes tjerash, ministrja tha se Republika e Maqedonisë bëhet pjesë e vendeve përparimtare, e kjo ndikon pozitivisht mbi sigurinë, ekonomi-në, investimeve dhe mbi cilësinë e jetës. Gjatë sesionit të punës përfaqësuesit ushtarak u njoftuan me nivelin e arritur të reformave dhe zhvillimit të shkathtësive të cilat Armata e Republikës së Maqedo-nisë i realizon në përputhje me Udhë-zuesin Strategjik të Mbrojtjes, me qëllim të gatishmërisë dhe profesionalizmit më efikas për përmbushjen e kushteve për anëtarsim në Aleancë.

Vizitë Regjimentit për Operacione SpecialeMë datën 07.11.2018 në kazërmën “Ilinden” para përfaqësuesve ushtarak përmes stërvitjeve demonstruese u prezantuan: 1. Hyrje dinamike në ndërtesë. 2. Sigurinë e udhëheqësisë së lartë

ushtarake.

3. Asgjësimin e mjetit shpërthyes im-provizues.

4. Pritë. 5. Hyrje në objekt dhe lirim i robërve.

Pjesëtarët e njësive të deklaruara nga Regjimenti i Operacioneve Speciale, detashmenti helikopteristik, çeta e Poli-cisë Ushtarake dhe Regjimenti Inxhinerik e demonstruan nivelin e nevojshëm të ndërveprimit dhe gatishmërisë gjatë pjesëmarrjes eventuale në kuadër të mis-ioneve të udhëhequra nga NATO.Vizita e kazermës “Ilinden” nga ana e Komitetit Ushtarak të NATO-s u rrumbul-laksua me përmbledhjen taktiko-teknike ku u ekspozua një pjesë e pajisjeve që e përdorin pjesëtarët e Regjimentit për Operacione Speciale dhe Komanda e Bashkuar Operative.Mbështetja nga ana e Komitetit Ushtarak të NATO-s në procesin paraqasës është jashtëzakonsht e rëndësishme, për arsye se ky komitet është trupi më i vjetër dhe më i lartë konsultetiv i NATO-s. Komiteti është formuar vetëm disa muaj pas formimit të Aleancës, ndërsa atë e përbëj-në shefat e Shtabeve të Përgjithshme të armatave të vendeve anëtare të NATO-s. Kështu, funksioni parësor i Komitetit Ush-tarak është këshillimi i Këshillit Veriatlan-tik dhe Grupit për Planifikim Bërthamor, ndërsa gjithashtu ky komitet këshillon apo orienton edhe dy komandave strategjike të NATO-s, e ato janë komanda për transformim dhe komanda për opera-cione. Funksioni i tretë i Komitetit është interpertimi i vendimeve politike nga gjuha ushtarake në gjuhën diplomatike. Mes tjerash, Komiteti ka për qëllim të zhvillojë politikat strategjike dhe koncepte, si dhe të bëjë përgatitjen e vlerësimeve afatgjata vjetore të fuqisë dhe aftësive të vendeve dhe rajoneve të cilat paraqesin sfidë për interesat e Aleancës.

Mr. Pande Dimoska

„E ardhmja euroatlantike e Maqedonisë ka rëndësi të madhe gjeopolitke dhe do të shërbejë si inkurajim për progres dhe përparim edhe për vendet tjera aspirante”

Radmilla Shekerinska

8

Me rastin e Ditës së Batalionit të Nderit, ministrja e mbro-jtjes Radmilla Shekerinska i shpërbleu pjesëtarët e njësisë

për mundin e tyre, për të arriturat dhe për sjelljen profesionale në realizimin e detyrave. Urdhëri për shpërblimet u lexua në ceremoninë solemne gjatë ndërrimit të flamujve para Qeverisë së Republikës së Maqedonisë, ku Batalioni i Nderit e shënoi ditën e njësisë, 11 Nëntorin. Cer-emonia solemne e ndërrimit të flamujve u zhvillua në praninë e ministres së mbro-jtjes Radmilla Shekerinska, e cila i për-shëndeti dhe i uroi gardistët e ARM-së.Përveç ceremonisë së ndërrimit të flamu-jve shtetëror para Qeverisë së Repub-likës së Maqedonisë dhe para rezidencës së Presidentit të Republikës së Maqe-donisë, pjesëtarët e Batalionit të Nderit organizuan disa aktivitete si promovimin e shpatës së parë oficere, promovimin e librit “Garda e NDerit të ARM-së” nga mr. Ivan Atanasoski, aksion për dhurimin e gjakut në SPQ “8 Shtatori”, për herë të dytë u realizuan lojërat qytetare në kazermën “Ilinden”, ndërsa delegacion i Batalionit të Nderit vizitoi edhe Klinikën e Fëmijëve pranë Qendrës Klinike Universi-

24 orë

Sivjet Batalioni i Nderit në atmosferë punë e shënoi 11 Nëntorin – Ditën e kësaj njësie. Duke filluar me ceremoninë për ndërrimin e flamurit

shtetëror para Qeverisë së R. së Maqedonisë, si dhe duke vazhduar me këtë punë në vilën e Presidentit të R. së Maqedonisë, ku në suaza të

ceremonisë së njëjtë në mënyrë solemne u promovua shpata e parë e nderit

Lëvdata, shpërblime dhe shpatë nderi për bataljonin për nderime

9

tare ku fëmijëve u uroi shërim të shpejtë duke iu ndarë dhurata modeste dhe duke i përshëndetur në emër të të gjithë gardisstëve.Dita e njësisë sivjet përkon me 75 vje-torin e formimin e bridatës së famshmë sulmuese maqedono-kosovare, traditat e së cilës i vazhdon Batalioni i Nderit. Me këtë rast pjesëtarët e Batalionit të Nderit organizuan disa aktivitete, ku përpos pro-movimit të shpatës së parë për oficerë, e cila u dha nga ana e komandantit suprem dr. Gjorge Ivanov komandantit të batalionit, u realizua edhe aksion për dhënien e gjakut pranë SPQ “8 Shtatori”, për herë të dytë u mbajtën edhe lojërat gardiste në kazermën “Ilinden”, ndërsa delegacion i gardistëve u nis në drejtim të Klinikës së Fëmijëve pranë Qendrës Klinike “Nënë Tereza” për t’ju dëshiruar fëmijëve shërim sa më të shpejtë dhe për t’ju ndarë dhurata modeste duke i përshëndetur në emër të gardistëve të Batalionit të Nderit.Gjatë vitit 2017, u formua grupi punues për përpunimin e shpatës së oficerëve për nderime. Gjatë periudhës së kaluar disa herë përhapej idea për përpunimin e një shpate të këtillë. Me formimin e grupit të punës u fillua analiza gjithpërfshirëse për pamjen dhe dizajnin e mundshëm të shpatës. U bënë konsultime me përfaqë-sues nga disa institucione përkatëse si Muzeu Ushtarak pranë Ministrisë së Mbrojtjes, Muzeu i Maqedonisë, Muzeu i Luftës së Maqedonisë për Sovranitet dhe Pavarësi, Kisha Ortodokse Maqe-donase – Ipshkvia e Ohrit, Bashkësia Islame e Maqedonisë, Shoqata Heraldike e Maqedonisë, Akademia e Arteve dhe e Shkencave e Maqedonisë, Fakulteti Matematiko-Natyror pranë Univerzitetit “Shën Qirili dhe Metodi”, më pas u bënë konsultime edhe me disa koleksionues privat, me zejtarë më të vjetër, etj. Pas miratimit të idesë parësore rreth pamjes, simbolikës dhe dizajnit të shpatës, u vendos që nderi i dizajnit përfundimtar të shpatës t’i dedikohet artistit heraldik me renome Stojançe Veliçkovskit. Në dizajnin e shpatës ka element zbukurues nga rubini unikal i Maqedonisë, si dhe nga minerali i rrallë loranditi nga vendz-bulimi në Algjeri. Autor i shpatës së parë për nderime në Maqedoni është koman-danti i Batalionit të Nderit, nënkoloneli Ivan Atanasoski, ndërsa përpunimin e ka realizuar kompania „DIAG“. Në kuadër të solemnitetit të presidentit të R. së Maqedonisë, ministres së mbrojtjes dhe shefit të SHP të ARM-së iu ndanë tre librat e parë me titull “Garda e Nderit të ARM-së”, kushtuar të gjithë pjesëtarëve të kësaj garde, autor is ë cilës është nënkoloneli Ivan Atanasoski.

Igor Millçev

Simbolikë e jataganit të parë të oficerëve për nderime

ZgjiDhje iDeORe/DiZajN pëR pëRpuNimiN e jatagaNit

ahu i maqeDONiSë(queRcuS maceDONica)

SimbOl i NgjajShëm me DielliN Pasqyrim i sterilizuar i flamurit të

Republiks së Maqedonisë

Forma e mbrojtësit të dorëzës është inspiruar nga ahu maqedonas (Quercus Macedonica) Segmentet transparente e simbolizojnë gatishmërinë dhe synimet e qytetarëve të Republikës së Maqedonisë të ndërtojnë armatë moderne dhe transparente e cila do t’a mbrojë sovranitetin dhe integritetin e vendit. Qëndresa dhe vetëmohimi i popullit maqedonas nëpër shekuj në përgjithësi dhe në mënyrë gjithpërf-shirëse mund të pasqyrohet përmes simbolikës që në vete e përmban ahu i Maqedonisë: forcë, guxim dhe qëndresë. Shumë vende tjera të botës ahun e përdorin vetëm si simbol, e ato janë: Anglia, Bull-garia, Estonia, Franca, Gjerma-nia, Rumania, Moldavia, Letonia, Lituania, Polonia, Uellsi, Galicia, Serbia dhe SHBA-ja, por asnjëra nga këto vende nuk ka lloj ahu i cili është në korelacin të drejt-përdrejtë me emrin e shtetit. Me aplikimin e ahut të Maqedonisë në jataganin ceremonial (simbolin e nderit ushtarak) vendoset lidhje e fuqishme vizuele me shenjën e (komandantit suprem) Presidentit të Republikës së Maqedonisë, ku është vendosur si simbol Ahu i Maqedonisë.

ORNameNti DeKORatiV i iNSpiRuaR Nga

aRteFaKti DORëZa e aRtë (Porta e Lartë, Ohër, shek. V P.E.S)

Simboli i pafundësisë paraqet simbol gjithëcivilizues që sipas formës së tij të gërshetuar vazhdimisht përsëritet duke formuar edhe simbol të diellit në pjesën e brendshme. Dorëza e artë është simbol i forcës, durimit dhe shprehjes së gatishmërisë së lartë.

mOtOja e bataliONit të NDeRit të aRm-SëMotoja e njësisë është e gravuar nga dy anëtë e prerëses në

maqedonisht (DRITË E PËRJETSHME) dhe në gjuhën latine (LUX AE-TERNA). Qëllimi i mesazhit që përmban motoja në tërësi përputhet me simbolikën vizuele të jataganit.

*Autor i dizjanit të jataganit të parë të oficerëve për nderime, skulptori heraldik, Stojançe Veliçkovsli – Grobotvorec, magjistrant pranë

Universitetit të Arteve Vizuele

Në QTI – Qendrën për Trajnim Individual e cila është në kuadër të KTD – Komandës për Trajnim dhe Doktrina gjatë

13 viteve të fundit, shërbimin vullnetar ushtarak e kanë kryer mbi 5200 ushtarë nga gjithë Maqedonia.Betimi i dhënë solemn i ushtarëve të rinj në emrin e SHP të ARM-së dhe në emrin e tij personal e uroi gjeneral-major Azim Nuredin, zëvendës shef i SHP të ARM. Ai në fjalën e tij potencoi se të qenurit pjesë e mbrojtjes së vendit tonë është obligim për çdo qytetar. Por, vullnetarisht të bashkangjitesh në mbrojtje të vendit, është një akt për t’u vlerësuar dhe i njejti meriton lëvdata dhe respekt.„Ushtarë, gjatë periudhës së ardhshme do të kaloni përmes trajnimit intenziv ushtarak. Komandantët dhe instruktorët

10

24 orë

Betim solemn i gjeneratës së 36. të ushtarëve të shërbimit vullnetar në ARM

tuaj do t’ju drejtojnë që në mënyrën më të lehtë t’i tejkaloni dhe ti realizoni detyrat tuaja të parapara sipas planit për stërvitje e trajnim. Pas trajnimit të përfunduar me sukses dhe pas përfun-dimit të shërbimit ushtarak, u happen dyert e ARM-së për zhvillim të mëtejmë profesional në profesionin ushtarak si përcaktim vijues jetësor”, theksoi gjeneral-majori Nuredin.Ai u tha ushtarëve të rinj se me betimin e dhënë ata e kanë bërë hapin e parë. “Ashtu si edhe shumë paraardhës tuaj

edhe një pjesë e konsiderueshme nga ju do të ketë mundësi për zhvillim të mëte-jmë profesional në profesionin ushtarak, të zgjedhin këtë profesion si përcaktim jetësor. Ju jeni baza e ushtarëve të rinjë të ardhshëm profesional të ARM-së. Për këtë qëllim, në të ardhmen akumu-loni sa më shumë që është e mundur njohuri. Kjo njohuri dhe përvojë, mund të jetë në dobi të madhe në karrierën e juaj të mëvonshme”, i porositi ushtarët gjeneral-majori Nuredin. Ushtarëve betimin e dhënë solemn ua

uroi edhe nënkoloneli Muhamed Ibra-himi, komandanti i ri i QTI-së, i cili nga data 8 nëntor e mori këtë detyrë.„Ushtarë të rinj, para prindërve tuaj, para miqve dhe përgjegjësve, në mënyrë solemne dhe të denjë u betuat se lojalisht dhe me sakrificë do t’i re-alizoni detyrat si mbrojtës të lirisë dhe pavarësisë së atdheut. Ju si ushtarë të rinj gjatë tre muajve të ardhshëm gjatë realizimit të detyrave të planifikuara të stërvitjes, do të përballeni me shumë sfida. Për tejkalimin e tyre me sukses eprorët tuaj maksimalisht do të përpiqen që t’ua përcjellin njohuritë dhe shkath-tësitë e nevojshme. Mundi juaj, suksesi dhe angazhimi do të vlerësohen, e kjo do të jetë njëri ndër elementet për përzgjedhjen e mëtejme të atyre të cilët dëshirojnë të zgjedhin profesionin e tyre të rradhës për të qenë ushtarë profe-sional dhe eprorë në rradhët e ARM-së”, potencoi nënkoloneli Ibraimi.Në mesin e dhjetë pjesëtareve të gjinisë më të bukur është edhe Ana Najdova-Liçnova nga Kavadari, e martuar në Negotinë. Ka përfunduar mësimet për teknik juridik, ndërsa ka punuar në fabrikën për auto pjesë në Kavadar. Tash është e papunë. Ana ka një vajzë katër vjeçare që quhet Milla e cila ishte në këtë solemnitet bashkë me gjyshen e saj. Milla nga gëzimi tërë kohën e përqafonte nënën dhe nuk ia lëshoi duart e saj. „Ndarja me vajzën ishte e vështirë, por në mënyrë që t’ia dal edhe për të edhe për të gjithë ne duhet të qëndroj dhe të shpresoj se më pas do të jetë më mirë. Në fillim obligimet e ushtrisë për mua ishin mjaft të vështira, por tashmë u adaptova dhe gjithçka kaloi në rutinë dhe përditshmëri”, tha Ana.Betim solemn dha edhe 24 vjeçari Mu-zafer Pajaziti nga Shkupi i cili potencoi se ëndrra e tij është t’i shërbejë ARM-së. “Këtu në ARM ka rend dhe disciplinë dhe ndihem i nderuar se jam pjesë e ARM-së. Ditëve të para kur erdha këtu e kisha të vështirë, por tashmë jam mësuar në jetën ushtarake. Fillova të shoqërohem me shumë njerëz dhe të gjithë jemi të njejtë, të gjithë kemi ard-hur që t’ia dalim sa i përket planit tonë, në profesionin tonë të ardhshëm si ush-tarë të ardhshëm profesional dhe eprorë në rradhët e ARM-së“, tha Pajaziti.„Mburoja“ të gjithë ushtarëve të rinjë të QTI-së pranë KDT-së në Veles u dëshi-ron trajnim dhe stërvitje të suksesshme dhe realizim të të gjitha planeve të tyre dhe për një kohë sa më të shpejtë të njejtët të jenë pjesë e ARM-së.

Antoanella Dimitrievska

11

Më 9 nëntor në kazermën “Alekso Demnievski-Bauman” në Veles betim solemn dhanë 104 ushtarë të rinj, në mesin e të cilëve edhe 10 vajza

nga gjenerata e 36. e ushtarëve të shërbimit vullnetar ushtarak në ARM

12

Stuhia e Vjeshtës“ është stërvitje e cila sipas shumë element-eve shkroi historinë, stërvitje e cila do të mbahet mend si një

sukses, stërvitje e cila trasoi rrugën për arritje të mëdha dhe për bashkëpunim. Për herë të parë në historinë më të re të vendit tonë nën udhëheqjen e Regjimen-tit për Operacione Speciale u realizua stërvitja më kompleksе në të cilën morën pjesë institucionet primare që që kanë të bëjnë me sigurinë e qytatarëve të Republikës së Maqedonisë. Pjesëtarët e Regjimentit për Operacione Speciale (Batalioni për Dedikime Speciale dhe Batalioni i Renxherëve), nga Komanda e Bashkuar Operative (njësitë e Brigadës Ajrore, nga Batalioni i Policisë Ushtarake

dhe nga Brigada e Parë e Mekanizuar Këmbësorike), së bashku me pjesëtarët e MPB-së nga Njësia për Vendosje të Shpejtë, Njësia për Detyra Speciale dhe Njësia Helikopteristike, me mbështetjen e Qendrës për Menaxhim me Kriza dhe

Drejtorinë për Mbrojtje dhe Shpëtim, krah për krah ballafaqoheshin me sfidat e dhëna. Qëllimi kryesor i kësaj stërvitjeje ishte avancimi i ndërveprimit të menax-himit të krizës si përgjigje ndaj kërcëni-

24 orë

Gjatë periudhës nga data 7 deri më 14.11.2018 pranë poligonit ushtarak “Krivollak” u mbajt njëra ndër stërvitjet më komplekse në të cilën në mënyrë të sinkronizuar morën pjesë pjesëtarë nga disa institucione të sistemit të sigurisë të Republikës së Maqedonisë.

Pjesëtarët e ARM-së dhe MPB-së të cilët morën pjesë në stërvitjen “Stuhia e Vjeshtës 18” demonstruan qasje koordinuese gjatë ballafaqimit me situate dhe procedura që kanë të bëjnë me

menaxhimin e krizave

„STUHIA E VJESHTËS“

13

meve bashkëkohore. Njëherit me këtë stërvitje u bë edhe testim i gjendjes së gatishmërisë të njësisë, të gatishmërisë për misione ekspeditive, për menaxhim me kriza, por edhe të bashkëpunimit interagjenciv, brendainstitucional dhe brendaushtarak. Nga data 7 deri më 14.11.2018 rreth 414 pjesëtarët të të gjitha njësive punuan si një me qëllim të ballafaqimit me të gjitha sfidat si që janë shkatërrimi i kampeve të armikut, ballafaqim me prishjen e qetë-sisë dhe rendit publik, kriza e robërve, ngritjen e tendës së refugjatëve, etj. Ishte kënaqsi të shihen fluturaket e ARM-së dhe MPB-së se si së bashku i realizojnë detyrat për mbështetje ajrore ndaj njësive në tokë.

Kulminacioni i stërvitjes ndodhi në ditën e mysafirëve të shquar kur pjesëmarësit në “Stuhinë e Vjeshtës” para ministres së Mbrojtjes Radmilla Shekerinskës, ministrit të punëve të brendshme Oliver Spaso-vskit , shefit të SHP të ARM-së gjeneral-majorit Vasko Gjurçinovskit, si dhe para mysafirëve tjerë, drejtorëve dhe ud-hëheqësve të institucioneve nga menax-himenti i Ministrisë së Punëve të Brend-shme, gjeneralëve të ARM-së, atasheve të akredituar ushtarak në Republikën e Maqedonisë, përfaqësuesve të SHP të ARM-së, MM-së, dëshmuan se janë të gatshëm të ballafaqohen me rreziqet bashkëkohore të sigurisë. Në ditën e mysafirëve të shquar, njësitë special të ARM-së dhe MPB-së me mbështetjen e njësive helikopteristike, Policia Ush-tarake, njësitë këmbësorike, si dhe Drejtoria për Mbrojtje dhe Shpëtim duke përfshirë këtu edhe Qendrën për Menax-him me Kriza, shfaqën potencialin e tyre për ballafaqim efikas në gjendje krize. Me këtë rast, u demonstruan stërvitje si hyrje në hapsëirë të caktuar, sulm ndaj kampit terrorist, realizim gjatë rënies, pritë, bal-lafaqim me prishje të rendit dhe qetësisë publike gjatë krizës, si dhe disa proce-dura tjera stërvitore.Vlerësimet pozitive dhe komentet për demonstrimin nuk munguan as nga mysafirët e shquar. Ministrja e mbrojtjes Radmilla Shekerinska i uroi pjesëmarësit e përfshirë në realizimin e stërvitjes, duke theksuar se sot të gjithë institucionet pjesëmarëse dëshmuan se dijnë çfarë janë duke bërë se dijnë si të avancojnë, dijnë se çfarë duhet bërë në mënyrë plotësuese dhe dijnë se Maqedonia me të drejtë pret shumë nga ato. Ministri i punëve të brendshme Oliver Spaso-vski theksoi se angazhimi i përbashkët paraqet shembull të mirë për një bashkë-punim cilësor, që në përgjithësi pasqyron marrëdhëniet në mes institucioneve tona.

Shefi i SHP të ARM-së gjeneral-majori Vasko Gjurçinovski duke i uruar pjesë-marësit për demonstrimin, theksoi se ata dëshmuan se si profesionalisht dhe me gatishmëri i realizojnë detyrat e vështira dhe komplekse dhe se si posedojnë ka-pacitet që së bashku dhe në mënyrë efi-kase të ballafaqohen me sfidat e sigurisë. Me këtë rast, ai tha se kjo stërvitje është fillim i mirë i përpjekjeve të përbashkëta për arritjen e nivelit të lartë të gatish-mërisë dhe në rradhë të parë të nivelit më të lartë të bashkëpunimit të ndërsjellë. Fryma ekipore, bashkëpunimi dhe dëshi-ra për arritje të reja ishin forca lëvizëse gjatë stërvitjes “Stuhia e Vjeshtës”. “Së bashku jemi më të fortë” është motoja e cila do të na udhëheqë drejt sukseseve të përbashkëta vijuese.

Zllatko Bllazhevski

Pjesëtarët e armatave dhe min-istrive të mbrojtjes obligohen të punojnë në vazhdimësi për ngritjen e vetëdijes ekologjike

dhe të ndërmarin masa dhe aktivitete të përditshme për mbrojtjen e mjedisit jetësor dhe natyrës, në vend dhe gjatë misioneve jashtë vendit, gjë që njëko-hësisht paraqet edhe obligim ligjor. Kjo shpie në nevojën e një pranimi dhe implementimi imediat të ligjeve dhe rregullativave përkatëse në vendin nikoqir, si dhe të dokumenteve të NATO-s (politikave, doktrinave, normave, standardeve, direktivave, udhëzimeve, publikimeve, etj.), ku jashtëzakonisht të rëndësishme janë pjesëmarrja dhe re-alizimi i projekteve të cilat mundësojnë fitimin e njohurive të rëndësishme dhe përvojave në fushën e mirëqenies dhe ruajtjes së mjedisit jetësor, të cilat nga ana tjetër, do të ndihmojnë në planifiki-min dhe në zhvillimin e objekteve dhe kampeve vijuese të NATO-s, me anë të zbatimit të teknologjive bashkëkohore dhe me zgjidhje energjetike të kursimit (energjia, uji,plehrat, etj.), me qëllim të reduktimit të nivelit të ndikimit të tyre të dëmshëm ndaj mjedisit jetësor. Në këto rrethana, Republika e Maqedo-nisë nga data 5 deri më 9 nëntor mbajti punëtori të NATO-s me temë: “Ekipi

rajonal për mbrojtjen e mjedisit jetësor” ku ishin të pranishëm pjesëmarës të kësaj sfere, nga ministritë e mbrojtjes dhe armatave të Republikës së Maqedo-nisë, Shqipërisë, Kroacisë, Rumanisë, Malit të Zi dhe Republikës së Kosovës. Punëtoria u organizua nga ana e Zyrës për Bashkëpunim të Mbrojtjes të SHBA-së në Maqedoni, në bashkëpunim edhe me Ministrinë e Mbrojtjes dhe SHP të Armatës së Republikës së Maqedonisë. Në hapjen e punëtorisë në Shtëpinë e ARM-së në Shkup, punë të suksesshme pjesëmarësve iu dëshiroi nënkoloneli Dejvid Burbnixh, përfaqësues i Koman-dës Supreme të Forcave të Bashkuara për Evropë të NATO-s (SHAPE), si dhe koloneli Vanço Shontevski, udhëheqës i Sekcionit për Bashkëpunim Ushtarako-Civil pranë SHP të ARM-së. Qëllimet e aktivitetit ishin marja dhe avancimi i njohurive dhe përvojave të pjesëtarëve të Ministrisë së Mbrojtjes dhe SHP të ARM-së, si dhe të përfaqësuesve të rajonit në fushën e mbrojtjes dhe avancimit të mjedisit jetësor; njoftim me rregullativat e NATO-s dhe BE-së sa i përket çështjes së mbrojtjes së mjedisit jetësor, si dhe kontribut drejt zhvillimit të mëtejmë dhe promovimit të poligonit ushtarak “Krivollak”, si poligon ndërkombëtar për trajnim dhe stërvitje.

Ligjeruesit ishin nga Komanda Supreme e NATO-s të Forcave të Bashkuara për Evropë (SHAPE), nga Komanda Evropiane e Forcave të Armatosura të SHBA-së, nga Forcat e Armatosura të Belgjikës, si dhe nga Qendra Për-sosëse Inxhinerike e NATO-s, ndërsa në fund pjesëmarrësit morën certifikatat për trajnimin e përfunduar me sukses me temë: “Praktikat dhe procedurat e NATO-s për mbrojtjen e mjedisit jetësor nga ana e ushtrisë”. Me implementimin e njohurive të fituara në këtë kurs do të avancohet menaxhimi me mjedisin jetësor në poligonët për trajnim gjatë stërvitjeve ushtarake kombëtare dhe ndërkombëtare, ku do të mbrohen edhe resurset e vendit nikoqir.

Mr. Elizabeta Tashkovska

14

Edukim

„Ekip rajonal për mbrojtje të mjedisit jetësor“

Forcat tokësore të Danimarkës me 8.400 pjesëtarë aktiv dhe 4.100 pjesëtarë të përbërjes së regrutëve përbëhet nga:

- Komanda Оperative e Forcave Tokë-sore; – brigade e 1. e mekanizuar këmbësorike (njësia për vendosje të shpejtë), në përbërje: batalioni i 1. tenkist, batalioni i 5. i mekanizuar këmbësorik, batalioni i 1. vetëlëvizës artilerik, batalioni i 1. logjistik, batalioni i 1. inxhinerik dhe nga batalioni i policisë ushtarake;

– brigada e 2. e mekanizuar këmbë-sorike (njësi me nivel më të ulët të gatishmërisë); Garda Mbretërore; Regjimenti i Gardës së Kalorësisë - Gardehusarregimentet, i përbërë nga një batalion blindues dhe dy të tjerë zbulues; Regjimenti Blindues; Regji-menti Artilerik; Regjimenti Inxhinerik; Regjimenti i Logjistikës; Regjimenti për Lidhje; Regjimenti i Operacioneve Speciale; ABHO qendra, qendra për luftime elektronike dhe qendra poli-core; Qendra Ndërkombëtare Daneze Logjistike (DANILOG); Akademia Ush-tarake dhe shkolla tjera ushtarake.

Armatim dhe pajisje: tankse „Leopard“, transporter blindues: „CV9035“, „М113“, „Piranha“ dhe „AG Eagle IV“ (zbulues); automjet shumëdedikues HMMWV, obus

vetëlëvizës 155mm M109, minahedhës 120mm dhe 60mm, bartës të urave pon-tonire „Leopard 1 Biber“, minakërkues: „Wisent 1“ dhe „Hydrema 910“, hedhës i lehtë blindues bartës raketor 84mm „Carl Gustaf“ etj.Në vitin 2012 Danimarka vendosi që t’i zëvendësojë transporterët e vjetër „M113“. Оpcionet tjera ishin: „CV90 Arma-dilllo“, „ASCOD“, „G5“, „Piranha V“ dhe „VBCI“, ndërsa në vitin 2015 përcaktohet për „Piranha V“ 8 x 8. Porosia pritet të mbërrijë deri në vitin 2023.Forcat ajrore, me 3.000 pjesëtarë aktiv dhe me 300 regrutë, përbëhen nga:- komanda ajrore, 3 vinçe ajrore, vinç për

kontroll të hapësirës ajrore dhe vinç për mbështetje luftarake (për mbro-jtjen e forcave, mbështetje mjekësore, komunikime, etj.).

Armatim dhe pajisje:- avionë: luftarak „F-16“, transportues

„Hercules C130J“ dhe „Challenger CL-604“; Zëvendësim i flotës „F-16“ me „F-35“ planifikohet gjatë periudhës së viteve 2020 deri në vitin 2024.

- helikopterë: mbukqyrës „AS550 C2 Fennec“, për transport teknik, për kër-kim shpëtim „EH-101 Merlin“, si dhe për forcat detare „Lynx“ (MK90B);

- radarë: taktikë „Lockheed Martin TPS-77“, taktikë 3D „RAC-3D“, stacionar

15

Forcat e armatosura të Danimarkës

Forcat e armatosura të Danimarkës përbëhen nga forcat tokësore, forcat ajrore dhe nga

forcat detare

Armatat e NATO-s

16

„3D Selex RAT-31“ dhe „Marconi S-723“.

Tre vinçët ajrorë janë të vendosur në tre baza ajrore dhe secili prej tyre ka dedikim të veçantë: për operacione ajrore luftarake, për operacione helikopteristike dhe për operacione që kanë të bëjnë me transportin ajror taktik. Të gjitha këto, me pjesë të tyre marrin pjesë në operacione ndërkombëtare.Forcat detare daneze, me 2.800 pjesëtarë aktiv dhe me 400 regrutë, për-bëhen nga:– flota daneze nën komandën e „Admi-

ral“, dy qendra për mbikqyrje de-tare, grupi i detyrave të veçanta, dy eskuadrone operative, grupi i marinës zhytëse (SEALs), dy qendra operative për mbështetje logjistike dhe qendra për trajnimin e marinës.

Armatim dhe pajisje: fregata shumëdedi-kuese, anije patrulluese, anije për ruajtjen e ambientit, anije arktike patrulluese, etj.Forcat detare dhe ajrore bashkëpunojnë ngushtë në kuadër të Qendrës së Për-bashkët Koordinuese të Shpëtimit. Çështje të mbrojtjesNë përputhje me dokumentet strategjike, Danimarka është e mendimit se asnjë vend fqinj nuk e cënon territorin e saj. Kjo do të thotë se Armata duhet të jetë e aftë të vendoset gjithandej nëpër botë, gjë që kërkon pajisje bashkëkohore si dhe tra-jnim të cilësisë së lartë. Fokusi i ushtrisë daneze është te misionet ndërkombëtare.Momentalisht armata daneze merr pjesë në disa operacione jashtë vendit:– në kuadër të NATO-s: „Resolute Sup-

port“ në Afganistan dhe në operacio-

nin anti pirate „Ocean Shield“;– në kuadër të OKB-së: „MINUSMA“ në

Mali, „UNTSO“ në Lindjen e Mesme dhe „UNMISS“ në Sudanin Jugor.

Përbërja e regrutëveNë kuadër të armatës daneze është edhe një numër i caktuar regrutësh. Me regruti-min, Danimarka sigurohet se armata e saj posedon forca reserve në rast të nevo-jave urgjente dhe në rast se për forcat reserve ka nevojë edhe policia (në rast të fatkeqësive natyrore, apo të ndonjë sulmi eventual terrorist). Ata aftësohen për përdorimin e armëve të zjarrit, por vijojnë trajnime edhe për fikjen e zjarrit, kërkim, shpëtim dhe në dhënien e ndih-mës së parë. Pas përfundimit të shërbimit obligativ ushtarak katër mujor, ata mund të aplikojnë për punësim në pjesën ak-tive të ushtrisë duke qenë kështu burim i rëndësishëm për plotësimin e rradhëve ushtarake.

Planet për vitet 2018 – 2023 Në planin për zhvillimin e FA janë të definuara masa për fuqizimin e mbro-jtjes kombëtare dhe për përmirësimin e shkathtësive të FA. Në planin pjesë vjeçar, përpos tjerash, do të fuqizohen kapacitete vijuese:1. Rritja dhe përmirësimi i shkathtësive

të formacioneve ushtarake të cilat do të vendoseshin në territorin e vendeve anëtare të NATO-s. Njëherit, do të rritet edhe numri i njësive për vendosje në kuadër të operacioneve ndërkombëtare të udhëhequra nga NATO dhe OKB-ja, ose nga ndonjë koalicion tjetër.

2. Fuqizimi i kapaciteteve për sigurinë kibernetike dhe për përgjigje kom-bëtare kundër terrorizmit.

3. Vazhdimi i ndërtimit të kapaciteteve për pjesëmarrje me aktive në kuadër të Arktikut.

Në përputhje me konkluzat e doku-mentit, deri në afatin e caktuar, FA të Danimarkës do të duhej që ti ndërtojnë

Në përputhje me dokumentet strategjike, Danimarka është

e mendimit se asnjë vend fqinj nuk e cënon territorin e saj. Kjo do të thotë se Armata duhet të

jetë e aftë të vendoset gjithandej nëpër botë, gjë që kërkon pajisje bashkëkohore si dhe trajnim të

cilësisë së lartë. Fokusi i ushtrisë daneze është te misionet

ndërkombëtare.

kapacitetet dhe shkathtësitë si masa plotësuese ndaj aktualeve si që janë:– Brigadë (rreth 4.000 ushtarë), tërësisht e pajisur për t’u vendosur jashtë vendit, në kuadër të operacioneve të NATO-s. Sipas nevojës edhe njësitë e saj, individ-ualisht të kenë mundësi të vendosen në kuadër të operacionet ndërkombëtare. Brigada do të përforcohet më më shumë tankse, me sisteme të mbrojtjes kundër ajrore, sisteme anti blinduese, me artileri, eskuadrilë zbuluese plotësuese, pajisje për luftim elektronike, fluturake pa pilot, pajisje inxhinerike, etj.;– Batalioni i lehtë këmbësorik (deri në

500 ushtarë), tërëisisht i pajisur dhe i aftësuar për realizimin e detyrave në kuadër të sigurisë kombëtare ose në gatishmëri për kontribut në kuadër të operacioneve ndërkombëtare. Do të shkathtësohet për t’u vendosur nga ajri ose nga mjetet lundruese;

– aftësi të avancuara të forcave ajrore duke zëvendësuar flotën aktuale me 27 avionë të rinj luftarak „F-35“;

– kapacitete plotësuese për operacione speciale;

– nivel më i lartë i gatishmërisë dhe kohë më e shkurtër për vendosje të njësive të caktuara për ndihmë të forcave kombëtare policore;

– mbrojtje e avancuar kibernetike;– përfshirja e fregateve detare, të

pajisura me predha, në kuadër të sistemit të mbrojtjes kundër ajrore;

– kontribut i koordinuar i forcave detare dhe ajrore në luftën kundër lun-drueseve kundërshtare dhe kundër torpedove anti detare;

– kontribut ndaj mbrojtjes raketore anti balistike me kapacitete të reja senzori;

– mbrojtje e avancuar në Arktik, duke përfshirë këtu edhe Grendlandën dhe Ishujt Faroe.

Siguria kibernetikeDuke pasur parasysh faktin se shoqëria daneze gjithnjë e më tepër është e varur nga zgjidhjet digjitale, gjithnjë e më tepër bëhet e varur edhe nga siguria kiber-netike. Ato shkaktojnë pasoja serioze edhe për forcat e armatosura edhe për kompanitë private. Spiunazhi kibernetik paraqet kërcënim të madh socio eko-nomik dhe të sigurisë ndaj Danimarkës dhe interesave të saj. Kërcënimet e këtij lloji të spiunazhit nuk janë të drejtuara vetëm kah forcat e armatosura dhe ndaj informatave të rëndësisë politike dhe ekonomike, por edhe kundër kompanive, më shpesh ndaj atyre të hulumtimit, të teknologjisë së lartë dhe të industrisë energjetike dhe asaj farmaceutike.Me planet afatgjate fuqizohet siguria kibernetike e bazuar në vlerësime të

azhuruara të kërcënimeve ndaj sigurisë kombëtare. Ministria e Mbrojtjes luan rol të rëndësishëm në këtë, duke e koordin-uar mbrojtjen kibernetike në mes të sektorit publik dhe atij civil me qëllim të mbrojtjes së infrastrukturës kritike kom-bëtare (telekomunikimeve, energjetikës, shëndetësisë, financave dhe transportit). Pas disa incidenteve me sigurinë kompjuterike në vitin 2012 FA daneze kanë formuar Qendrën për Siguri Kiber-netike (CFCS), sektor pranë shërbimit secret ushtarak (DDIS). Misioni i kësaj qendre është të kontribojë për sigurinë e Danimarkës nga kërcënimet kibernetike. Qendra paraqet autoritetin kombëtar të sigurisë në teknologjinë informatike dhe siguron servis kombëtar të parandalimit, si dhe këshilla dhe informata rreth sigurisë kibernetike. Qendra vepron si organ kom-bëtar qëndror për sigurinë kibernetike.

Lufta kundër kërcënimeve kibernetike është fuqizuar përmes: mbrojtjes së avancuar të sulmeve bashkëkohore kibernetike, duke përfshirë edhe zgjerim-in e mëtejmë të teknologjisë së avancuar të rrjetit; vendosjen e qendrës kom-bëtare kibernetike për një ndjekje më të mirë të kërcënimve; avancim i theksuar i kapcaiteteve për sigurimin e paranda-limit dhe mbështetje e duhur ndaj insti-tucineve publike dhe kompanive të cilat janë të rëndësishme për funksionimin e shoqërisë; zhvillim i aftësive të shërbimit sekret ushtrak danez; mbështetje për qendrën për përsosmëri të NATO-s dhe mbrojtjes kibernetike cooperative (NATO CCD COE) në Talin të Estonisë dhe të Qendrës Evropiane e Përsosmërisë në luftën kundër kërcënimeve kibernetike (Hybrid CoE) në Helsinki të Finlandës.

М.S.

Që nga moment kur e përfundoi pjesën e tij profesionale të punës dhe me sukses kaloi përmes të gjitha “scileve dhe

harideve” të mbrojtjes dhe sigurisë së Republikës së Maqedonisë, gjeneral-ma-jori Ilija Nikollovski në vitin 2005 arriti në udhëkryqin më të madh jetësor – penzi-onimin, por nuk u ndal këtu. Me hap të madh përsëri filloi të hapëroi në rrugën e re jetësore që pothuajse vetëm pjesërisht ndryshoi. Atij i mbetën veset dhe disci-plina ndaj realizimit të detyrave, ndërsa përditshmërinë e përjetoi si ndryshim i përbërjes së aktiviteteve të veprimit. Entuziazmi që pati, atij i dha impuls dhe kurajo të fuqishme për tejkalimin e sfidave duke i zgjidhur problemet të cilat i sjellë pjesa e tretë e jetës. Me ambicie dhe përkushtim të madh hyri në jetën e re, me qëllime të kristalizuara dhe me siguri, se të njejtat do ti realizojë dhe do ti arrijë rezultatet e duhura.Dhe pikërisht, deputeti në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, gjeneral-majori Ilija Nikollovski pas penzionimit u ndal vetëm për një kohë të shkurtër për të pushuar në shtigjet jetësore, e më pas menjëherë u përfshi në sektorin civil dhe në jëtën politike të Republikës së Maqedonisë. Edhe gjithçka i shkoi për

së mbari, e vetmja gjë ku pati “mos-marrëveshje” të vogla, ishte koha, sepse ashtu si edhe në të kaluarën edhe sot atij ajo i mungon, sidomos në këto kohëra turbulente dhe kthesa politike në Kuvend, kur sillen vendime historike për të ardh-men tonë dhe për themelimin e mëtejmë dhe mbijetesën e vendit. Për këtë shkak, ne mezi se ia dolëm që t’i marrim pak kohë dhe të gjejmë pak hapsirë nga agjenda e tij e përditshme e ngjejshur me aktivitete. U takuam në vendin ku ai pushon dhe kalon kohën e lirë, në Shtëpinë e ARM-së, në selinë e Shoqatës së Vetaranëve dhe Rezervistëve të Mbro-

jtjes së Republikës së Maqedonisë. Këtu e filluam bisedën, sepse pikërisht nga ky vend ai filloi hapërimin e tij që e solli edhe deri në Kuvendin e RM-së.Si ishin fillimet, e më pas edhe ak-tivitetet në pension të gjeneralit Ilija Nikollovski? Çfarë punuat dhe çfarë të ardhura kishit në sektorin civil dhe në shoqatat tjera? Sa i realizoni detyrat dhe sa e arsyetoni rolin e të deleguarit të popullit dhe njëherit të përfaqë-suesit të vetëm të popullatës më të moshuar dhe më masive në Maqedoni duke i përfaqësuar interesant e tyre? – Së pari u përfshiva në Shoqatën e Vet-

18

Krah për krah me të gjithë në NATO

Dalja në pension e gjeneral-majorit Ilija Nikollovski nuk i shkaktoi shumë vështirësi, sepse dinte të mbështet në njohuritë, përvojën dhe në mençurinë që i fitoi përderisa hapëronte dhe e ndërtonte karrierën dhe profesionin ushtarak. Me ambicie dhe përkushtim të madh hyri në jetën e re, me qëllime të kristalizuara dhe me siguri, se të njejtat do ti realizojë dhe do ti arrijë rezultatet e duhura. Atij sikur gjithçka ti ishte

tashmë e njohur pa ndonjë përgatitje të veçantë. Ai nuk priti dhe u përfshi në sektorin civil joqeveritar, si dhe më pas në jetën politike të

vendit. Kjo gjë atë e shpiu edhe deri te shtëpia ligjvënëse e Republikës së Maqedonisë dhe tashmë si deputet filloi të vërtetojë dhe të arrijë

suksese tjera.

Takim me Ilija Nikollovskin, gjeneral-major në pension dhe deputet në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë

19

eranëve Ushtarak dhe Policor (SHVUP) të RM-së, ndërsa më pas u zgjodha edhe kryetar i kësaj shoqate. Në atë moment ndjeva se nga kjo pozitë dhe përmes misionit të shoqatës më së shumti do të mund të kontriboj drejt realizimit të qël-limeve në fushën e mbrojtjes dhe sig-urisë në Republikën e Maqedonisë dhe reformimit të saj për integrim sa më të shpejtë në strukturat e NATO-s dhe Bash-kimit Evropian – thotë Nikollovksi.Megjithatë, identifikimin e tij ai e sheh në shtator të vitit 2007 me anë të për-faqësimit në krye të Shoqatës së Stu-dentëve të Diplomuar të NATO kolegjit të mbrojtjes në Romë, nga Republika e Maqedonisë. Ai ishte i pari nga oficerët e ARM-së që e vizitoi këtë kolegj dhe të njejtin e përfundoi me sukses. Që nga

formimi kjo shoqatë kontribuoi në refor-mat në ARM dhe në Ministrinë e Mbro-jtjes me ndihmën e krijimit të kushteve të volitshme për integrimin e Republikës së Maqedonisë në NATO dhe në BE. Kjo mund të vërehet edhe nga qëllimet e vëna në programin e saj: pranimin dhe fuqizimin e sistemit të vlerave që i zhvillon NATO dhe e garanton sigurinë tonë, që korespodon me interesat tona kombëtare, sigurimin e mendimeve pozitive nga faktorë komponentë dhe me ndikim të cilët organizojnë aktivtete për mbështetjen e Republikës së Maqedonisë gjatë anëtarsimit në aleancën e NATO-s dhe promovimin e saj si anëtare respe-ktabile në familjen e NATO-s, gjetjen e formave dhe aktiviteteve për zgjerimin e njohurive rreth NATO-s dhe zgjerimin e

kuptimit të bashkëpunimit, bashkimit dhe solidaritetit në kuadër të Aleancës. Këto detyra, si që thekson Nikollovski janë realizuar përmes formave të ndry-shme të veprimit: shfrytëzimit të njohurive dhe të potencialit intelektual të anëtar-sisë në përpunimin dhe implementimin e projekteve të cilat realizohen qëllimet dhe detyrat e shoqatës, organizimi i panel dis-kutimeve dhe forumeve për sigurinë dhe mbrojtjen kombëtare dhe për zhvillimin e mundësive për etablim ndërkombëtar dhe njohjen e Republikës së Maqedonisë si shtet i sigurt, stabil dhe perspektiv, si dhe gjetjen e mënyrave dhe formave për zbatim efikas të ekspertizës të marë nga NATO kolegji në fushën e mbrojtjes dhe sigurisë.Por, sa kishin mundësi veteranët dhe studentët e diplomuar pranë kolegjit të NATO-s në Romë të bëjnë dhe të kontribuojnë për reformat në kuadër të të punësuarve të rregullt në Armatë dhe në Polici, të cilat në fakt, për këto nevoja posedojnë resurse dhe me profesionalizëm dhe përkushtim të fuqishëm punuan në përshtatjen dhe në integrimin e strukturave të mbro-jtjes dhe të sigurisë ? – Ndoshta nuk kanë mundur të bëjnë më tepër, por me të vërtetë ne kishim mundësi që të kontribojmë sepse ishim të ç’tendosur nga të gjitha ndikimet dhe fak-torët politik dhe vepruan si korektiv i disa mangësive dhe lëshimeve që ndodhën në fushën e mbrojtjes dhe sigurisë. Këtë e bënim përmes formave dhe aktiviteteve të ndryshme, e sidomos kontribuam për përmirsimin e statusit social të ushtara-këve aktiv dhe të te penzionuarve para kohe, pjesëtarë të ushtrisë dhe policisë. Në kuadër të këtyre aktiviteteve, organi-zonim tribuna dhe ligjerata me vendosje të rendit të ditës në tema të interesit të veçantë shoqëror dhe të karakterit të mbrojtjes dhe sigurisë, gjë që edhe sot e kësaj dite është shumë aktuale dhe efikase dhe realizohet pikërisht nën or-ganizimin e këtyre shoqatave. Në fokusin e veprimit tonë është edhe shpalosja e problemeve, mënyra e zgjidhjes së tyre si dhe pasojat e anashkalimit të të njejtave. Në këtë mënyrë, u trajtuan edhe shumë tema aktuale të fushës së mbrojtjes dhe sigurisë, si një kontribut ndaj rishqyrtimit dhe gjetjes së zgjidhjeve për parandali-min e fenomenve negative, etj. Në këtë plan u vendosën përmbajtje aktuale, mos të them “ekskluzive”, si që pak kohë më parë ishte edhe debati për globalizimin e kërcënimeve dhe rreziqeve ndaj sigurisë së Republikës së Maqedonisë dhe tema tjera për të cilët u hap debat, por edhe u morën vendime dhe konkluza në drejtim të parandalimit dhe ballafaqimit me sfidat e tilla.

20

Deri ku arrijnë këto konkluza që dalin nga këto debate dhe nga panel diskutimet dhe a kemi ndonjë përfitim, për shembull, edhe nga tribuna që u mbajt kohë më parë në Shtëpinë e ARM-së në lidhje me Marrëveshjen e Prespës?– Me bindje të thellë u them se konklu-zat jo vetëm që prekin faktorët më përgjegjës, por analizohen edhe një pjesë e tyre pranohen si orientime në kuadër të implementimit dhe realizimit të detyrave për inkuadrim zhvillim dhe realizim më të shpejtë të reformave dhe proceseve integruese. Pa dyshim që kontribut të madh këtu kanë edhe të punëuarit dhe udhëheqsit e Armatës së Republikës së Maqedonisë dhe Ministrisë së Mbrojtjes sa i përket pjesëmarrjes dhe ndihmës së dhënë në organizimin e tribunave të këtilla dhe të formave tjera të inkuadrimit

në procesin e realizimit të reforma-venë aspektin e afirmimit të vlerave të NATO-s dhe të aktiviteteve që i ndërmer Republika e Maqedonisë për anëtarsim sa më të shpejtë në asociasionet euro-integruese. Gjithashtu, në këtë kontekst kohë më parë u organizua tribunë dhe panel diskutim në Shtëpinë e ARM-së të përfaqësuesve eminent të organizatave joqeveritare dhe analistëve të njohur në lidhje me situatën e krijuar pas nënsh-krimit të Marrëveshjes së Prespës dhe ratifikimit të saj në Kuvendin e RM-s, si kusht për anëtarsim në NATO dhe në Bashkimin Evropian. Cilat do të ishin përfitimet e anëtar-simit në Aleancë?– Në tribunën, por edhe në foltoren e Ku-vendit theksova rëndësinë nga përfitimet nga kjo marrëveshje historike. Potencova se marrëveshja e nënshkruar është një investim për të ardhmen e Maqedonisë me anë të së cilës e trasojmë rrugën e vendit për t’u anëtarsuar në NATO dhe nisim bisedimet për t’iu bashkangjitur BE-së. Përgjithmonë do të sigurohen dhe do të jenë të garantuara kufijtë e vendit tonë. Me anëtarsimin në aleancën më të fuq-ishme në botë, do të jemi të barabartë me fuqitë e mëdha dhe si anëtar i barabartë dhe i plotë do të sjellim vendime gjeo-strategjike për të ardhmen e gjeneratave tona. Maqedonia do të jetë krah për krah me 29 vendet më të fuqishme të botës, ku reduktohet rreziku që faktorët të cilët ndikojnë mbi sigurinë dhe vendosmërinë, të investojnë në vendin tonë. Me anëtar-simin në NATO e përshpejtojmë përpari-min drejt demokratizimit dhe sundimit të së drejtës, e përmirësojmë rejtingun e vendit, që është parakusht për investime më të madhe vendore dhe të huaja, por kjo njëherit paraqet edhe garancë për një zhvillim dhe rritje të përgjithshme të vendit, e mos flasim për përfitimet e theksuara me anëtarsimin në Bashkimin Evropian.Ju jeni deputet në Kuvendin republi-can dhe përfaqësuesi i vetëm (njëherit kryetar) i Partisë së Penzionistëve. Por, si dhe sa i përfaqësoni interesat edhe të penzionistëve tjerë që njëherit janë edhe pjesa më e madhe e popullatës së qyta-tarëve të Maqedonisë?E dini që shoqatat e penizonistëve në Maqedoni janë të organizuara në lidhje të penzionistëve sipas moshes dhe penzion-istëve invalidor, nga të cilat anëtarsi më të madhe (mbi 250.000) anëtarë ka Lid-hja e Shoqatave Penzioniste të Maqedo-nisë (LSHPM). Sipas programeve të saj, me të vërtetë kujdeset për realizimin e të drejtave të fituara në bazë të Ligjit për sigurim penzional dhe invalidor, si dhe aktivitete tjera programore për ruajtjen dhe përmirsimin e gjendjes shëndetsore,

Me anëtarsimin në aleancën më të fuqishme në botë, do të jemi të barabartë

me fuqitë e mëdha dhe si anëtar i barabartë dhe i

plotë do të sjellim vendime gjeostrategjike për të

ardhmen e gjeneratave tona. Maqedonia do të jetë krah për krah me 29 vendet

më të fuqishme të botës, ku reduktohet rreziku që

faktorët të cilët ndikojnë mbi sigurinë dhe vendosmërinë, të

investojnë në vendin tonë

21

si dhe në tërësi përmirsimin e cilësisë dhe vazhdimin e jetës më cilësore për penzionistët. Ato këtë mund ta bëjnë edhe me anë të organizimit të aktiviteteve të ndryshme, me pjesëmarrje në debate dhe me anë të rekomandimeve dhe orien-timeve me anë të inicimeve dhe realizimit të disa projekteve të fushës përkatëse, e të tjera, por pa të drejtë të fuqisë juri-dike dhe shkathtësisë për të ndikuar mbi marrjen dhe realizimin e masave dhe vendimeve për zgjidhjen e problemeve. Do të thotë që një veprim i këtillë nuk ka mekanizma për realizimin e kërkesave të penzionerëve për rritjen e interesimit te strukturat qeveritare për zgjidhjen e problemeve të tyre në tërësi dhe për përmirsimin e jetës së pjesëtarëve të pjesës së tretë të jetës. Pikërisht për këtë është shumë e rëndësishme prania dhe pjesëmarrja ime në marrjen e vendimeve

lidhur me interesin dhe me jetën e shën-detin e penzionistëve nga disa aspekte, punë për të cilat do të angazhohem maksimalisht që kjo kategori e qytatarëve ti ketë të gjitha të drejtat dhe përfitimet që u takojnë. Këtë gjithnjë e më shumë dhe më kënaqsi do ta bëjë sepse kemi të bëjmë me detyra të përbashkëta të cilat janë vënë në programet e lidhjeve dhe shoqatave, me të cilat edhe programi i PP-së pothuajse përputhet në tërësi. Në këtë kontekst, do të angazhohem për një bashkëpunim më të mirë dhe më të ngushtë me udhëheqsitë e shoqatave e sidomos me LSHPM, bashkëpunim ky i cili deri më sot nuk ka qenë në nivelin e duhur.Sigurisht që e keni fjalën edhe për implementimin e ligjit për organizim penzional, për të cilin tekst inicial përgatiti LSHPM-ja, në bashkëpunim me Ministrinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale duhet të hyjë në procedurë qeveritare dhe kuvendore ?– Para se të ndodhë kjo besoj se edhe unë do të jem i konsultuar dhe i përfshirë në rishqyrtimin e përmbajtjes dhe në nevojën për një ligj të këtillë, duke pasur parasysh se ekziston ligji për shoqatat dhe fondacionet dhe ligji për sigurim penzional dhe invalidor, ligje këto të cilat mirëfilli e rregullojnë këtë problematikë, që edhe nuk do të thotë se gjithçka është e rregulluar si duhet. Propozim ligji i hartuar për sigurim penzional besoj se më tepër përqëndrohet në problematikën e penzioneve, por parashikoj se ky ligj kryesisht nuk do të jetë në drejtim të avancimit të ndikimit të lidhjes mbi shoqa-tat e penzionistëve, duke iu referuar gjith-një disa zërave dhe komenteve përreth. Megjithatë, nuk dëshiroj të spekuloj dhe për këtë arsye në këtë pytje nuk mund

t’ju përgjigjem konkretisht, sepse me të vërtetë nuk e kam të njohur as tekstin fillestar, e as propozim ligjin për të cilin pyetët.Gjeneral, si pjesëtar i Shoqatës së Ushtarakëve Penzionistë, shoqatë kjo e LSHPM-së, e keni të njohur se për shkak të plotësimit të LP në Maqedoni sipas parimit territorial (komunal), kjo shoqatë nuk ka penzionistë të rinj, e me këtë vihet në pikëpyetje edhe ekzistimi i vetë shoqatës. A ka zgjidhje për këtë problem?– Gjithsesi se zgjidhja ekziston, por duhet të kemi vullnet dhe gatishmëri të faktorëve përgjegjës, si që janë: LSHPM-ja, (ORO), FPIM, ARM-ja dhe Ministria e Mbrojtjes, të cilat në bashkëpunim të ndërsjellë duhet të bashkërendojnë prob-lemin dhe të gjejnë zgjidhje të përbash-kët. Në fakt, gjithçka fillon nga penzionimi dhe orientimi i eprorëve të posa penzion-uar si dhe i pjesëtarëve tjerë nga strutk-ruat e mbrojtjes dhe sigurisë të anëtarso-hen në SHUP sipas ndonjë automatizmi, por pa cënuar të drejtën demokratike të pajtueshmërisë. E gjithë kjo, mund të rregullohet edhe në mënyrë juridike dhe kështu në këtë shoqatë të kemi anëtarë të rinj. Në fakt, nevojitet të shqyrtohen dhe shkëmbehen përvojat nga a kaluara për avancimin dhe fuqizimin e SHUP, sipas shembujve e vendeve fqinje si dhe e ish vendeve që përbënin Jugosllavinë, ku status i ushtarakve penzionistë është tejet i lartë dhe i vlerësuar në shoqëri. Kjo është edhe në përputhje me standardet e NATO-s dhe të Bashkimit Evropian ku ne si shtet synojmë dhe bëjmë të pamun-durën për t’u integruar.

Mendo Dimovski

Në përputhje me programin për bashkëpunim ndërkombëtar me RF të Gjermanisë për vitin 2018, sivjet seminari u

realizua në Republikën e Maqedonisë gjatë periudhës nga 15-19 tetor. Këtë seminar e hapi sekretari shtetëror pranë Ministrisë së Mbrojtjes Dragan Nikoliq i cili mes tjerash theksoi se bashkëpunimi i suksesshëm shumëvjeçar në mes të Ministrisë së Mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë dhe Ministrisë Federale të Mbrojtjes së RF të Gjermanisë kontriboi drejt një realizimi të vazhdueshëm të seminarit në dy vendet, gjë që rezultoi me pjesëmarrjen e deri tanishme të më se 160 përfaqësues nga Ministria e Mbrojtjes dhe ARM-ja. “Planifikimi dhe realizimi i seminarit është në drejtim të sigurimit të informatave praktike për zbatimin e qëllimeve dhe parimeve të konceptit për udhëheqjen e brendshme,

22

Nga fillimi i vendosjes së bashkëpunimit bilateral në fushën e mbrojtjes me RF e Gjermanisë, i cili filloi me

nënshkrimin e marrëveshjes për bashkëpunim bilateral në vitin 1996, për çdo vit në bazë të reciprcitetit realizohet seminar për

udhëheqje të brendshme – Forcat e armatosura në shoqërinë demokratike, me ligjërues nga qendra

gjermane për udhëheqje të brendshme e cila gjendet në Shtrausberg të RF të

Gjermanisë

Seminar për udhëheqje të brendshme

Edukim

23

ndërsa përmes ndërveprimit dhe përm-bajtjeve të tij, të kalojë në shkëmbimin e përvojave të ndërsjella në sferën e funksionimit të forcave të armatosura në kuadër të shoqërive demokratike, të dre-jtave dhe obligimeve të tyre” – theksoi Nikoliq në fjalën e tij. Ai shtoi se në këtë seminar gjithashtu do të marrën infor-mata lidhur me menaxhmentin personal, tërheqjen dhe regrutimin e personelit, si dhe roli i grave në kuadër të forcave të armatosura gjermane, mbështetja e familjeve të pjesëtarëve të forcave të armatosura, etikë dhe integritet, si dhe tema që janë në interesin e pjesë-marrësve. Në fund, sekretari shtetëror thaj se një lloj i këtillë i aktiviteteve të organizuara së bashku me qendrën për udhëheqje të brendshme nga Shtrauz-bergu, si dhe zhvillimi i bashkëpunimit bilateral me Ministrinë e Mbrojtjes së Republikës Federale të Gjermanisë dh të vazhdojnë edhe në të ardhmen, gjë që është në drejtim të ndërtimit të kapa-citeteve të personalit tonë dhe në drejtim të fuqizimit të marrëdhënieve të mira të ndërsjella mes dy ministrive përkatëse.Qëllimi primar i seminarit ishte që pjesë-

marrsve t’u prezantohen informatat prak-tike në lidhje me zbatimin e qëllimeve dhe parimeve të konceptit të udhëheqjes së brendshme, me shqyrtimin e aspe-kteve sociale dhe individuale. Gjatë seminarit ligjeruesit gjermanë vunë theks të veçantë te forcat e armatosura në kuadër të shoqërisë demokratike, në konceptin e udhëheqjes së brendshme në përgjithësi dhe lidhjen me realizimin e detyrave ushtarake. Përpos kësaj, ata u përqëndruan edhe në tema esenciale në fushën e mbrojtjes, si që janë menaxhimi me resurset njerëzore, regrutimi, roli i grave në kuadër të forcave të armato-sura gjermane, mbështetja e familjarëve të pjesëtarrëve të forcave të armato-sura, etikën dhe integritetin, si dhe në të drejtat, obligimet dhe përfitimet e ushtarakëve.Aktiviteti i lartëpërmendur pjesëmarrësve

u mundësoi rishikim të plotë dhe njoftim me strukturën dhe organizimin e mbro-jtjes së RF të Gjermanisë, si dhe njoftim me mënyrën e udhëheqjes në karrierë të civilëve në fushën e mbrojtjes. Duke pasur parasysh karakterin ndërveprues të aktivitetit në fjalë, i njejti pjesëmar-rësve u mundësoi rishikim të plotë dhe njoftim me strukturën dhe organizimin e mbrojtjes së RF të Gjermanisë. Gjithashtu ligjeruesit pjesëmarrësit e seminarët i njoftuan me punën e zyrës së komisarit parlamentar të forcave të armatosura (obdusmanin ushtarak), me funksionin e tij, me detyrat dhe ven-dosjen organizative. Kjo zyrë ka për detyrë të mbrojë të drejtat themelore të të gjithë pjesëtareve dhe pjesëtarëve të Bundesuerit, t’i shqyrtojë lëndimet cënimet eventuale të të drejtave të tyre, ti vërtetojë mundësitë e përmirësimit të kushteve të punës dhe t’i promovojë pjesëtarët e Bundesuerit. Njëherit, zyra e komisarit parlamentar ka për detyrë që në koordinim me institucionet tjera përkatëse të propozoi përmirësim dhe avancim të ligjeve dhe akteve nënligjore të cilat kanë të bëjnë me Bundesuerin.

Në tërësi, seminari e sqaron udhëheqjen e brendshme që është parim themelor për Forcat e Armatosura të RF të Gjer-manisë dhe për Bundesuerin. Parimi në esencë e përshkruan modelin e ushtarit gjerman i cili duhet të jetë një ushtar i aftë, një qytetar i mirë dhe person i lirë, parimet për sjelljen e ushtarit me ushtarët tjerë, si dhe definon sjelljen me përgjegjësit dhe vartësit tjerë. Ky lloj i aktiviteteve të organizuara së bashku me qëndrën e udhëheqjes së brendshme nga Shtrausbergu, si dhe zhvillimi i bashkëpunimit bilateral me Ministrinë e Mbrojtjes së RF të Gjerman-isë do të vazhdojë edhe në të ardhmen, sespe ky bashkëpunim është tejet i rëndësishëm për zhvillimin e kapac-iteteve të personalit në fushën e mbro-jtjes.

Violeta Kunovska

24

Nisma “REGEX” përfshinë një nacionalitet partner që i fton partnerët fqinj në një stërvitje kombëtare. Gjatë tërë kohës,

NATO siguron mbështetje për të gjitha punëtoritë gjatë planifikimit të stërvitjes, si dhe gjatë organizimit dhe veprimit të një brigade multinacionale në përputhje me procedurat dhe me standardet e NATO-s. Komanda e forcave të bashkuara të NATO-s në Napoli është pjesëmarrës i drejtëpërdrejtë në stërvitje, gjegjësisht i planifikon dhe i realizon punëtoritë në bashkëpunim dhe koordinim me vendin nikoqir. Qëllimi i stërvitjes është trajnimi dhe avancimi i aftësive ndërvepruee të kom-andantëve dhe njësive komanduese të vendit nikoqir dhe të vendeve partnere në planifikimin dhe në realizimin e opera-cioneve për mbështetjen e paqes në kohë reale dhe në mjedis multinacional. Bëhet fjalë për stërvitje në vend komandues, me mbështetje nga simulacione asistuese kompjuterike. Zakonisht përpunohen dhe përgatiten skenare për operacione për

mbështetjen e paqes, të udhëhequra nga NATO, gjegjësisht nga OKB-ja.Nisma “REGEX” i mbështet qëllimet e NATO-s, ku vendet partnere i njofton me procedurat e NATO-s, përmes krijimit të besimit dhe mirëkuptimit për një bashkë-punim më të mirë në rajon, si dhe përmes promovimit të ndërveprimit të nivelit më të

lartë. Kemi të bëjmë me vendet e nismës “Partneriteti për Paqe”, (Partnership for Peace/PfP), Dialogu i Mesdheut (Mediter-ranean Dialogue/MD), Nisma e Stambollit për Bashkëpunim (Istanbul Cooperation Initiative/ICI) dhe partnerët në tërë botën (Partners across the Globe /PatG). Stërvitja „REGEX“ është rezultat dhe vazhdim i bashkëpunimit ushtarak i disa vendeve në kuadër të nismës rajonale që ka filluar më 2013. Ajo realizohet në përputhje me standardet e NATO-s me anë të mbështetjes së ekspertëve dhe mbështetjes financiare të Komandës së Forcave të Bashkuara në Napoli. Stërvitja e parë në kuadër të nismës rajonale është mbajtur në vitin 2014 në Turqi, e më pas edhe në Greqi dhe në Bosnje e Herce-govinë, në Jordani dhe në Serbi. Gjatë muajit tetor u mbajt edhe stërvitja “RE-GEX 18” në Beograd në të cilën gjithashtu morën pjesë pjesëtarë të Armatës së Republikës së Maqedonisë dhe Ministrisë së Mbrojtjes. Republika e Maqedonisë është vend nikoqir i përgatitjeve dhe realizimit të

Republika e Maqedonië është vend nikoqir i përgatitjeve dhe realizimit të stërvitjes “REGEX 19”. Regional Exercise (REGEX)

është një nismë rajonale me mundësi që një vend partner i NATO-s nga fillimi e deri në

realizimin e saj të planifikojë dhe të realizojë stërvitje me ndihmën dhe mbështetjen e Aleancës, е

në përputhje me kërkesat dhe me NATO standardet për stërvitje dhe

trajnim

„REGEX 19“

Edukim

25

stërvitjes “REGEX 19”. Si bashkëpunë-tor dhe ekspertë gjatë përgatitjeve dhe realizimit të stërvitjes vijnë edhe pjesëtarë të komandës së NATO-s në Itali (NATO Command – Joint Force Command – JFC Naples). Punëtoria e parë u mbajt gjatë muajit shtator të vitit 2018 në hotelin “Holiday Inn” në Shkup. Morën pjesë përfaqësues nga 17 vende (Unioni Afrikan, Algjeria, Ar-menia, Azerbejxhani, Bosnja e Hercegovi-na, Kolumbia, Egjipti, Gjeorgjia, Jordania, Mauritania, Moldavia, Maroku, Katari, Serbia, Tunizia, Ukraina dhe Emiratat e Bashkuara Arabe), përfaqësues nga vendi nikoqir, gjegjësisht të Armatës së Republikës së Maqedonisë dhe Ministrisë së Mbrojtjes nën udhëheqjen e drejtorit të stërvitjes, kolonelit Zvonko Majstorski, si dhe përfaqësues të komandës së NATO-s në Itali. Pjesa hyrëse e fillimit të përgatitjeve të stërvitjes u shpalos nga ana e gjener-alit britanez të brigadave Reinhard Klos (ACOS J9 JFC Naples), ndërsa fjalë rasti mbajti edhe gjenerali i brigadave

Orce Jordev (shef i shtabit të Komandës së Bashkuar Operative). Gjeneralët e sqaruan qëllimin dhe përfitimet nga nisma REGEX, gjegjësisht rëndësinë e ndërve-primit dhe kompatibilitetit të punës në mjedis multinacional. Qëllime të stërvitjes “REGEX” janë: të përmbushen nevojat specifike për trajnim të partnerëve të NATO-s, të krijohet mirëkuptim i ndërsjellë në mes partnerëve, të fuqizohet bashkëpunimi ra-jonal, paqa, stabiliteeti, si dhe përmirësimi i nivelit të ndërveprimit të forcave dhe njësive të partnerëve rajonal në mjedisin multinacional. Nisma rajonale paraqet stërvitjen në vend komandues (SRH) për mbështetje ndaj operacioneve të sigurisë dhe për fuqizimin e bashkëpunimit të ndërsjellë me vendet pjesëmarrëse në stërvitje nën mbikqyrjen e NATO-s.Gjatë mbajtjes së punëtorisë prezantime të veta në drejtim të përgatitjes dhe real-izimit të stërvitjes patën edhe përgjegjësit nga ekipi i vendit nikoqir, Republika e Maqedonisë. Ligjerata të veçanta si dhe njoftim me procesin e NATO-s për planifi-

kim dhe përgatitje të stërvitjes në për-puthje me NATO direktivën (Allied Joint Force Command Naples J7/J9 - REGEX Team).Stërvitja do të mbahet gjatë vitit 2019 pranë Qendrës për Simulime në Kom-andën për Trajnim dhe Doktrina pranë gazermës “Alekso Demnievski-Bauman” në Veles. Qendra e re e simulimeve parasheh mbështetje të trajnimeve të ko-mandave dhe njësive të ARM-së përmes planifikimit, organizimit, koordinimit dhe menaxhimit, si dhe realizimit të stërvitjeve komanduese dhe të shtabit deri në nivel brigade. Për këtë stërvitje do të harto-het listë e ngjarjeve dhe incidenteve të cilat mes tjerash do të përfshijnë ngjarje nga procesi i vendimarrjes, realizim të operacioneve për mbështetje logjistike të forcave, dhënien dhe përdorimin e informatave dhe komunikimit, realizimin e operacioneve të sigurisë, realizimin e operacioneve për bashkëpunim ushtarak dhe civil, operacione informative, etj.

Dragan Pavllovski

Gjatë ballafaqimit me prob-leme komplekse, doktrina që vendoset gjithmonë është e vulosur në kuadër të kulturës

organizative të planifikuesve. Zakonisht në ushtri, nuk mendojmë për të men-duar, por për të arritur ndonjë qëllim të caktuar, nën predikimin se “nuk kemi kohe për të filozofuar”. Koha është arsyja që nuk duhet hyrë më thellë në mendime. Vendimarrja e shpejtë duhet të përshtatet ndaj nivelit taktik, por nga niveli operativ e më lartë, vendimet nuk duhet të jenë të shpejta dhe të papër-shtatshme. Për shkak të gabimeve të nivelit taktik mund të humbet edhe beteja, por për shkak të gabimeve të nivelit operativ mund të krijohen kushte që më vonë mund të na kushtojnë me humbjen e luftës.Segment i rëndësishëm gjatë mësimit të shkathtësisë operative dhe dizajnit operativ është se si me kohë të vërehen gabimet gjatë planifikimit në një gjendje komplekse, apo të vërehen gabimet

Eliminimi i mossuksesit

Edukim

Qëllimi kryesor i shkathtësisë së të luftuarit është fitorja. Megjithatë, ndonjëherë vjen te mossuksesi dhe nuk është reale që i njejti të përshkruhet s ii pamundur. Në shkathtësinë operative është e

rëndësishme se çfarë qëndrimi kemi ndaj mossuksesit: a do të flasim për të, apo do ta anashkalojmë sikur i njejti të mos ketë ndodhur. Kjo është e rëndësishme për zhvillimin e drejtë të doktrinës ushtarake

të cilat dalin befas gjatë realizimit. Kjo është kyçe për suksesin dhe është si kriter për fitore. Procesi i planifikimit operativ dhe procesi i vendimarrjes mund të mos shkojë në rast se meren parasysh efektet e padëshirueshme dhe pasojat afatgjate. Kjo ndodhë shpesh në rast se shkohet deri në fund, kur masat korrektuese të përgjegjësit janë ose shumë të fuqishme ose shumë të dobëta, ose në process tërësisht injoro-hen parashikimet vetëm për shkak se të njejtat janë të padëshirueshme. Nuk ekziston formulë për të mos gabuar asnjëherë. Por, përmirësime të duhura në atë plan mund të arrihen në rast se mirfilli kuptohen përfitimet të cilat ndalin nga problemi dhe nga gabimet tjera të mundshme të cilat jemi në gjendje që ti bëjmë gjatë zgjidhjes. Mossuksesi nuk ndodhë befas, ai vazhdimisht zhvil-lohet. Kur njerëzit zgjidhin probleme komplekse, që nga fillimi ata gjithnjë hasin në probleme të reja të cilat më tej mund të kenë efekt kulminant. Kur bëhen analiza forenzike të operacineve të dëshuara, shqetësues është fakti që shpesh herë mossuksesi apo dështimi ka qenë i paracaktuar që në fillim. Disa gabime të caktuara të cilat janë dukur si të parëndësishme dhe nuk janë vërej-tur, më vonë janë marë si shkas për një dështim apo mossukses të pashmang-shëm. Ashtu si kalon koha, vazhdimësia e komplaksitetit të detyrave gjithnjë e më tepër do t’i përshtatet mossuksesit, deri në atë pikë ku nuk ka kthim se është e pashmangshme. Njerëzit e gjykojnë mossuksesin në mënyura të ndryshme, por zakonisht arsyet për atë janë të thjeshta dhe lehtë sqarohen me metodologjitë ekzistuese. Problemi është aty se mossuksesi analizohet lehtë që nga momenti kur i njejti ndodhë. Për cilëndo betejë të humbur, për luftë, apo për fatkeqësi të shkaktuar nga njeriu, mund të bëhet analizë e thellë, për shkakun e mossuk-sesit. Në të shumtën e rasteve, ekspertë të ndryshëm vijnë deri në konkluza të përafërta apo të njejta. Kjo ka ndodhur dhe varësia shkak pasojë konstatohet lehtë. Megjithatë, ekziston mënyrë se si të simulohen problemet komplekse me parametra të njejta të grupeve të ndryshme për të vërtetuar se çfarë në të vërtetë është ajo që i zvhillon ngjarjet drejt mossuksesit. Janë bërë hulumtime dhe eksperimente të shumta me grupe që u janë dhënë detyra komplekse për të vërtetuar se cilët faktorë në dinamikën e tyre grupore kanë kontribuar për mos-suksesin.Është vërtetuar që një ndër faktorët për sukses është puna në grupe. Grupet të cilat punojnë në mënyrë ekipore dhe grupore e kanë më lëhtë ta kuptojnë varësinë e vendimeve të tyre, se si ato

ndikojnë ndaj organizimit të përgjith-shëm. Puna në grupe drejtpërsëdrejti ndikon të merren më shumë vendime dhe të rishqyrtohen më tepër opcione. Grupe të tilla i kontrollojnë hipotezat para se të marrin qëndrim se a do të jenë, ose nuk do të jenë të dobishme. Lojtarët ekiporë kanë tendencë për të hulumtuar dhe për të menduar më thellë-sisht dhe janë tërësisht të përqëndruar në detyrën që u është dhënë. Grupe në të cilat mbretëron dinamikë e keqe në aspekt të punës në grupe, zakonisht sjellin më pak vendime edhe atë për një kohë më të shkurtër. Hipotezat e tyre rrallë testohen, ndërsa të njejtat shefit i prezantohen si kombinim fitues. Munge-sa e punës në grupe ndikon për tu gjen-eralizuar dhe për tu neglizhuar detaje të rëndësishme nga të cilat përbëhet prob-lem kompleks. Grupe të këtilla dalin prej teme në temë pa pasur fare kontrollë, të njejtat nuk janë të përqëndruara dhe nuk e kuptojnë problemin aq sa duhet. Mossuksesi më shpesh ka të bëjë me faktorin njeri: nuk bëhet analizë para-prake, nuk priten efekte të paparashi-kueshme dhe nuk merren parasysh pasojat afatgjate. Disa njerëz janë të prirë për ti zgjidhur vetëm ato probleme për të cilat janë të sigurt në zgjidhjen e tyre, e nuk merren me probleme për të cilat mendojnë se nuk gjejnë zgjidhje. Lojtarët ekiporë apo të grupit nuk e

kanë problem të merren me zgjidhjen e problemeve për të cilat nuk janë të sigurt se kanë zgjidhje. Kjo për ta paraqet sfidë. Për këtë qëllim, konkluza nga hulumtimet e këtilla është se me shpirtin e pastër ekipor bëhen më pak gabime, sesa me grupe të cilave u mungon shpirti ekipor apo ai grupor. Duke u nisur nga kjo, faktori aftësi për punë ekipore do të duhej të ishte kriter i rëndësishëm për vlerësimin e planifikuesve në nivel operativ.Kur definohet problemi, qëllimet mund të jenë pozitive dhe negative, të përgjith-shmë dhe specifike, të qarta dhe të pa qarta, të thjeshta dhe komplekse, konkrete ose nënkuptuese. Për t’i shmangur gabimet në fillim, grupi duhet ti përcaktojë qëllimet të jenë pozitive, specifike, të qarta, të thjeshta dhe konkrete. Vetëm atëherë nuk ka arsy-etim se nuk dihet saktësisht se çfarë duhet të arrijmë. Kur kemi të bëjmë me probleme komplekse, duhet të ven-dosen qëllime të përshtatshme dhe të merren masa ndërvepruese. Kur nuk mund të bëjmë që qëllimet e përgjith-shme të jenë specifike, me siguri se do të humbet shumë kohë. Kemi shembuj kur planifikuesit në mënyrë që të ruajnë vetëbesimin zgjedhin probleme të cilat janë më të lehta për tu zgjidhur edhe pse të njejtat nuk janë aq të rëndësishme. Kjo në rradhë ushtarake është fenomen

Segment i rëndësishëm gjatë mësimit të shkathtësisë operative dhe dizajnit operativ është se si me kohë të vërehen gabimet gjatë

planifikimit në një gjendje komplekse, apo të vërehen gabimet të cilat dalin befas gjatë realizimit. Kjo është kyçe për suksesin dhe

është si kriter për fitore. Procesi i planifikimit operativ dhe procesi i vendimarrjes mund të mos shkojë në rast se meren parasysh efektet e

padëshirueshme dhe pasojat afatgjate

i shpeshtë me qëllim që të impresionohet përgjegjësi. Esenca e planifikimit operativ është të mendohet rreth pasojave të cilat mund ti shkaktojnë disa aktivitete të caktuara dhe në këtë mënyrë të parashikojmë se në ç’drejtim do të na shpien të njejtat. Gabi-mi më i shpeshtë është trajtimi i simp-tomeve të sëmundjes, në vend se shëri-mi i saj. Dizajni operativ është krijuar si mjet në mënyrë që të hulumtohet ana problematike e realitetit, të vërtetohen ngjarjet e mundshme të padëshiruara, ndërsa mund të ndodhin edhe skenare të rrezikshme dhe të padëshirueshme. Për faktin se është e pamundur të shohim realitetin në tërësi, duhet të caktohen prioritetet dhe të caktohet përqëndrimi. Për këtë shkak, do të ishte më mirë që të paracaktohen qëllimet konkrete dhe specifike, se sa qëllime të përgjithshme ose ato të cilat nënkuptohen.Arsya kryesore e dështimeve të shumta është thjeshtësia e mendimit të njeriut. Ngadalësimi relativ i trurit të njeriut shpesh shpie në zgjedhjen e rrugës më të shkurtër në mënyrë që koha të shfrytëzohet në mënyrë më efikase. Kjo ka të bëjë me shumë mangësi në proce-sin e të menduarit. Edhe kur kemi kohë të mjaftushme, rrallë herë procesi i ven-dimarrjes praktikohet sipas rregullave. Më së shpeshti kapërcehen hapa apo ata udhëhqien paralelisht në interes të kohës (shpejto për të mos pritur, prit për të mos shpejtuar). Kjo shpie drejt një kurthi logjik në mënyrë që të zbatohen zgjidhje të vjetra të problemeve të reja ose aq më keq, zgjidhje të përshpejtuara kur injoro-hen pasojat dhe mungon analiza kritike si të hartohet më së miri plani. Mendo-het se dallimi në mes të profesionistit dhe amatorit është në atë që amatorët i dinë rregullat, ndërsa profesionistët dinë kur t’i zbatojnë të njejtat. Por, praktika tregon se amatorët në shumë raste janë më të kujdesshëm nga profesionistët të cilët janë viktima të kompetencave të tyre dhe në këtë mënyrë ata fillojnë të jenë të pakujdesshëm. Shumë shpesh i anashkalojnë rregullat dhe në fund bëjnë gabime banale. Analizat e operacionve të dështuara dëshmojnë se jashtëzakonisht e rëndësishme për shmangjen e mos-suksesit është definimi i qartë i qëllimeve dhe përcaktimi i tyre në fillim të planfi-kimit. Ato jo gjithmonë do të realizohen përnjëherë, sepse mund të jenë kontra-diktore. Për këtë shkak duhet të rradhiten sipas prioritetit, e ndonjëherë edhe të zgjedhim se cila nga dy qëllime të real-izohet e cila të mbetet anash. Është mirë që të caktohen prioritete, por kjo nuk do të thotë se të njejtat duhet ndjekur pa nevojë. Në rast se rrethanat ndryshojnë dhe problemi mund të merr formë të re,

prioritetet nuk është e thënë të mbeten sipas rradhitjes së njejtë. Në ballafaqi-min me probleme komplekse dinamika e të cilave varret nga konfiguracioni i tyre, nevojitetet që ekipi planifikues të formojë model sistemi që do ti dedikohet operacionit. Suksesi i një modeli të këtillë do të varret nga parashikimi me kohë i efekteve të padëshiruara dhe i pasojave afatgjate. Grumbullimi i të dhënave është më se i nevojshëm, por nuk guxon të jetë as më pak, e as më shumë nga ajo që duhet, apo nga mundësitë e përpunimit të tyre. Mund të ndodhë që shumë infor-mata e të dhëna të “ngulfatin” sistemin dhe ai të mos funksionojë apo të mos ketë mundësi të merr vendim me kohë.Shumë nga arsyet për të cilat ndodhin gabime gjatë procesit të planifikimit janë të thjeshta. Në rast se nuk ka qëllim konkret, gjenden të tjera qëllime, nuk parashtrohen pyetje mjaftueshëm dhe nuk mendohet për rezultatet nga akcionet paraprake ku më pas të përshtatet plani në bazë të rezultateve. Planifikuesit or-vaten që të duken sa më kompetentë dhe këtë ta bëjnë para syve të përgjegjësve dhe kjo për ta është më e rëndësishme se sa përqëndrimi në qëllim. Duke pasur parasysh kompleksitetin e operacioneve në kuadër të të luftuarit modern dhe nivelit të vendimarrjes gjë që pritet nga komandantët, nevojitet që planifikuesit operativ shumë më tepër të inkurajohen për të menduar në mënyrë më kritike.

Niveli strategjik duhet të jetë tolerant ndaj komandantët dhe ndaj shtabeve të nivelit operativ nga të cilat kërkohen vendime në bazë të të dhënave të pamjaftueshme. Në metodologjinë e të mësuarit mendo-het se më së miri mund të mësojmë nga gabimet. Profesionistët ushtarak duhet të kuptojnë që gabimet janë nevojë stan-darde e procesit të zhvillimit. Historia ka dëshmuar se në të shumtën e rasteve, nuk marrim mësim nga suksesi, por nga mossuksesi. Mësimi nga mossuksesi për shkak të përmirsimit është jashtëza-konisht i rëndësishëm për ushtrinë. Por kjo që të shëndrrohet në mjet për fitore, duhet të dokumentohen gabimet, të shërbejnë si shembull dhe si mësim i mësuar, të shpërndahen dhe të shkëm-behen te gjeneratat tjera. Këtu ekziston një problem i madh për shkak të faktorit kulturologjik. Në disa kultura, të gabohet është e turpshme, ndërsa kur kjo do të ndodhë, e njejta fshihet për t’u harruar. Kemi shembuj të ushtrive të cilat jo vetëm që nuk i shfaqin betejat e hum-bura, por të njejtat i paraqesin si fitore, gjë që tingëllon fascinuese. Në mënyrë kolektive fshihet mossuksesi, në vend se të merret mësim nga ai. Guximi vjen në shumë forma, ndërsa njëra prej tyre është edhe guximi moral për të pranuar gabimin dhe të gjindet arsyja e mossuk-sesit, në mënyrë që ai most ë përsëritet në të ardhmen.

Gjorgji Veljovski

Lojtarët ekipor nuk kanë problem të merren me zgjidhjen e problemeve për të cilat nuk janë të sigurt se a kanë zgjidhje. Kjo pë rata është sfidë.

Për këtë, konkluza nga ky lloj i hulumtimeve është se grupet me një frymë të shëndoshë ekipore do të gabonin më pak, sesa grupet që e njejta gjë u mungon. Duke u nisur nga kjo, faktori asftësi për punë

ekipore do të ishte i rëndësishëm si kriter për vlerësimin e planifikuesve të nivelit operativ

Komiteti Ekzekutiv i NJKM së OORRM-së së Demir Hisarit me

të cilin udhëheq togeri rezervë Vasko Mlladenovski organizoi marsh një ditor në relacion: f. Dollenci – f. Brezovë në distancë prej 6 km. Ky aktivitet praktik edukativ me disa përmbajtje në të cilën morën pjesë rreth 50 oficerë rezervë nga Demir Hisari, përfaqësues së NJKM së Prilepit dhe Kërçovës, si dhe për-faqësues së vetëqeverisjes lokale, MZ Brezovë, “Izgrev”, PD “Biglla” e të tjera, ishte në kuadër të projektit “Brezova – traditë dhe art”, projekt i mbështetur nga Ministria e Kulturës. Qëllimi i këtij projektit që e koordinoi prof. dr. Mende Sollunçevski ishte zhvillimi i turizmit rural në komunën e Demir Hisarit. Gjatë marshit pjesëmarësit vendosën lule të

freskëta pranë pllakave përkujtimore të ushtarëve të rënë nga Kryengritja e Ilindenit dhe nga LNÇ-ja në fshatin Dollenci dhe në fshatin Brezovë. Sipas programit, ata e vizituan edhe Shtëpinë e Luleve të humanistit të njohur Zhivko Popovski-Cvetin i cili pjesëmarësve u dhuroi nga një lule në shenjë të datlindjes së nënës së tij. Me këtë rast, , pjesëmarësve iu drejtua me fjalë rasti edhe kryetari i OORRM0-së, dr. Gjorgji Mallkovski. Për karakteristikat demografike dhe gjeografike të fshatit Brezovë, pjesëmarësit e marshit i njoftoi kryetari i MZ “Brezovo”, Vecko Niklevs-ki, ndërsa ligjeratat me temë “Brezova ne Ilinden dhe Brezova ne LNÇ” i mba-jtën profesorët: Vangellko Llozanovski dhe Mende Sollunçevski. Anëtarët e LK

“Izgrev” u paraqitën me vepra letrare kushtuar f. Brezovë, njërin ndër fshatrat më të kënduar të anës së Demir Hisarit.

Marshi edukativ

Më 6 nëntor – ditëlindjen e gjen-eralit Mihajllo Apostollski dhe më

8 nëntor – ditën e çlirimit të Shtipit, në qytetin nën Hisar u ndje atmosferë fes-tive. Me rastin e 112 vjetorit të lindjes

së gjeneralit Apostollski, me iniciativë të komitetit ekzekutiv të NJKM të OORRM-së së Shtipit me të cilën udhëheq togeri rezervë Stojançe Dimov, para përmen-dores së gjenralit u organizua solemnitet

në të cilën në shenjë respekti dhe falenderimi për jetën dhe veprën e luftëtarit të madh u ven-dosën kurora me lule nga ana e disa delegacioneve. Me këtë rast, para rreth 100 qytetarëve të pranishëm, oficerëve rezervë, pjesëtarëve të ARM-së dhe përfaqësuesve të vetëqeverisjes lokale, bashkëluftëtarëve dhe nxënësve të tij, për jetën dhe veprën e gjeneralit Apostollski, foli Kirill Panajotov activist i

OORRM-së. Në fjalën e tij ai prezantoi rrugëtimin jetësor të tij që nga lindja në Novo Sellën e Shtipit e deri në fitoren e madhe mbi fashizmin dhe krijimin e shtetit në të cilin në ndërtimin e tij pas luftës, gjenerali dha kontribut të çmuar. Akti i festimit u pasurua edhe nga pjesë-marrja e anëtarëve të sekcionit letrarë të shkollës fillore “Vanço Prke”, nxënësit e së cilës recituan disa vargje kushtuar LNÇ-së. Me rastin e Ditës së çlirimit, kurora me lule të freskëta u vendos edhe në Alinenë e herenjëve kombëtar dhe në kalanë mesjetare “Hisar”, ndërsa për LNÇ si dhe për zhvillimin dhe perspe-ktivat e Shtipit fjalë rasti mbajti edhe kryetari i komunës së Shtipit Bllagoj Boçvarski.

Nderime

Bashkëpunim bilateralNë kuadër të bashkëpunimit ndërkom-

bëtar të OORRM-së me asociacione të njejta dhe të ngjajshme të oficerëve rezervë, segment të rëndësishëm paraqet edhe bashkëpunimi bilateral me shumë organizata të këtilla nga hapësirat e ish Jugosllavisë, si dhe nga hapësirat tjera të Ballka-nit. Vërtetim për këtë është edhe tashmë bashkëpunimi i vendosur në mes të NJKM të OORRM-së së Kriva Pallankës dhe OOR të Zrenjaninit nga Republika e Serbisë. Kohë më parë, për vizitë në NJKM e OORRM-së së Kriva Pallankës qëndroi delega-cion i Organizatës Komunale të Zrenjaninit. Në bisedimet që u zhvilluan me Komitetin Ekzekutiv të NJKM-së së Kriva Pallankës,

me të cilin udhëheq togeri rezervë Vllatko Mitovski dhe me kryetarin e OORRM-së dr. Gjorgji Mallkovski, u shkëmbyen përvoja nga angazhimi i tyre në fushën e

mbrojtjes. Në kuadër të vizitës dy ditore në Kriva Pallankë, mysafirët nga Zrenja-nini e vizituan manastirin “Shën Joakim Osogovski” si dhe Muzeun e Qytetit,

ndërsa vendosën kurora me lule pranë pllakës përkujtimore të ush-tarëve të vrarë serb gjatë luftërave ballkanike dhe gjatë Luftës së Parë Botërore. Në vizitën që iu bë edhe kryetarit të komunës së Kriva Pal-lankës, Borjanço Micevski, të njejtit iu bë ftesë për të vizituar Zrenjaninin me qëllim të thellimit të bashkëpun-imit në mes dy komunave. Është rënë dakord që NJKM i OORRM-së Kriva Pallankë në vitin 2019 të merr pjesë në stërvitjen demonstruese në fushën e mbrojtjes dhe shpëtimit në gjendje të jashtëzakonshme që do të organizohet në Zrenjanin.

Zhivko Trajanovski

Aktivitetet e OORRM-së

Batalioni Inxhinerik (BI) nga përbërja e Brigadës së 1. së Me-kanizuar Këmbësorike (bpmk1) më 13.11.2018 shënoi Ditën

e Batalionit Inxhinerik dhe 74 vjetorin e formimit të Brigadës Inxhinerike traditat e së cilës me krenari dhe me nder i vazh-don kjo njësi. Në solamnitetin ushtarak të mbajtur me këtë rast, ishin prezant zëvendës komandanti i bpmk 1., gjeneralë dhe komandantë nga përbërja e ARM-së, ish komandantë dhe pjesëtarë të njësisë, si dhe shumë mysafirë tjerë. Komandanti i Batalionit Inxhinerik, nënkoloneli Arben Jakupi, në fillim të fjalës së tij foli shkurt për të kaluarën e batalionit për të cilën ai është krenar, por foli edhe për të ardhmen e cila vijon dhe në të cilën ai si koman-

dant, së bashku me të gjithë pjesëtarët e njësisë do ti vazhdojë sukseset e kësaj njësie. Në mënyrë që kjo të realizohet, nevojitet gatishmëri e duhur dhe përqën-drim, si dhe punë dhe sakrifica të ma-jme të të gjithë pjesëtarëve të Batalionit Inxhinerik. Qëllimi primar i komandantit, por edhe i pjesëtarëve tjerë është anëtar-simi i barabartë në NATO. Një segment i rëndësishëm paraqet edhe modernizimi i Batalionit Inxhinerik i cili duhet të nisë së shpejti. Para të pranishmive, mysafirëve dhe pjesëtarëve të Batalionit Inxhinerik fjalë rasti mbajti edhe zëvendës koman-danti i bpmk1. koloneli Besnik Emini. Ai në fjalën e tij i shpalosi rezultatet që Batalioni Inxhinerik i arrinë në përputhje me misio-nin e njësisë, duke u ndalur në aktivitetet

më të rëndësishme të cilat njësia i ka re-alizuar me sukses: ballafaqimi me krizën e refugjatëve përgjatë kufirit jugor të R. së Maqedonisë, fatkeqësitë natyrore, vërshi-met në rrethinën e Shkupit dhe Tetovës, pjesëmarrjen në stërvitje krah për krah me anëtarët e NATO-s dhe me vendet partnere, si dhe trajnimet paraqasëse në vend dhe jashtë vendit për misionet vijuese. Më pas u lexuan lëvdatat dhe masat stimuluese me rastin e festës. Me rastin e kësaj feste, pjesëtarët e batalionit e demonstruan humanizmin e tyre me anë të aksionit për dhënien e gjakut. Solem-niteti përfundoi me prezantimin e një pjese të pajisjeve material-teknike me të cilat disponon njësia.

S.J

13 Nëntori - Dita e Batalionit Inxhinerik

32

Transportuesi blindues amerikan „М113“

T ransportuesi blindues „М113“ është zhvilluar nga ana e „Ordinance Tank-Automotive Command“, ndërsa është

prodhuаr nga ana e kompanisë FMC (Food Machinery & Chemical Corporation). Prodhimi serik i „М113“ fillon në vitin 1959, ndërsa në përdorim zyrtar është vënë në vitin 1960. „М113“ është automjet blindues amfib me vemje, i dedikuar për transport të sigurt për bartje apo për njësitë desante-luftarakе. Blinduesi i automjetit është i përpunuar nga pllaka të salduara nga legurat e aluminit të llojit 5083, që përbëhet nga alumini, mangani dhe magnezi. Blinduesi bazik siguron mbrojtje nga armët e lehta këmbësorike dhe nga shrapnelët e predhave, ndërsa trashësia e tij sillet nga 12 deri në 38 mm. Automjeti posedon konstruksion klsaik, gjegjësisht para në të djathtë është i vendosur motori dhe transmisioni, ndërsa para në të majtë qëndron shoferi i automjetit. Pjesën tjetër e përbëjnë hapësira transportuese me 6,54 m³, në të cilën mund të vendosen 12 ushtarë (me komandantin e automjetit). Mbi pozicionin e komandantit ka hapësirë në të cilën janë të vendosura 5 periskopë “M17”. Në këtë pozicion është i vendosur potamenti për mitralozin e rëndë “M2 HB” të kalibrit 7,62 mm. Postamenti i mitralozit mundëson rotacion 360º dhe elevacion të lëvizjes nga -21º deri në +53º. Në kulm, djathtas nga hapësira e komandantit, në pozitë mbështjellëse është i vendosur edhe potamenti “M3” që i dedikohet pranimit të mitralozit “M2 HB” kur i njejti do të dislokohet nga automjeti, gjegjësisht kur do të veprojë nga toka. Njësia apo pjesa transportuese nga secila anë posedon nga një bankinë në të cilën mund të ulen nga 5 ushtarë të kthyer me shpinë kah muret e blinduesit. Në pjesën e përparme të njësisë transportuese është e vendosur shtylla në të cilën nga njëra anë posedon sedilje që mblidhet. Sipas nevojës në brendinë e pjesës së transprotit mund të vendosen edhe 4 barela për transportimin e ushtarëve të lënduar, ndërsa në sediljen që mblidhet të vendoset ushtarë apo mjek. Në kulmin e pjeës trasportuese për nevojat e njësisë së desantit ka hapsirë drejkëndore, ndërsa pas tij hapësirë me ventilim. Hyrja në pjesën transportuese bëhet me anë të një rampe të madhe të

desantit, e cila lëvizë me ndihmën e një pajisjeje hidraulike. Te rampa e desantit në anën e djathtë është e vendosur një derë më e vogël. „М113А3“ si motor e shfrytëzon versionin Detroit Disel 6V53T, me fuqi prej 275 ks, në kombinim me transmisionin Allison TX-200-4, e cila posedon 4 marshe për lëvizje përpara dhe 1 të tillë për lëvizje prapa. Pjesa lëvizëse e automjetit përbëhet nga 10 rrota mbështetëse të diametrit 61 cm (nga 5 rrota anash), të cilat për mbështetje elastike janë të lidhura me boshte rrotulluese, ndërsa rrota e parë, e tretë dhe e pestë mbështetëse posedojnë edhe amortizues hidraulik. Rrotat motoirke janë të vendosura para, ndërsa pas janë të vendosura rrotat mbështetëse, të cilat janë të pajisura me një lloj shtrënguesi hidraulik vemjesh. Gjatë operacioneve amfibe mbrojtësi valor lëviz përpara duke u lëshuar dy pompa për hedhjen e ujit, ndërsa automjeti në ujë lëviz me anë të vemjeve. Pa përgatitje paraprake, automjeti mund të kalojë pengesë ujore me thellësi prej 101,6 cm. Nga pajisjet tjera automjeti posedon shishe kundër zjarrit me CO2, sistem për ngrohje, ABHO sistem të mbrojtjes, lazerë te predhat e gazit L8A1, 4 galone për ujë apo pajisje për dekontaminim, 2 kabllo prej çeliku për tërheqje në distancë. Falë konstrukcionit të paramenduar praktik, nga automjeti janë zhvilluar dhe prodhuar disa modele bazike: М113, М113А1, М113А2, М113А3 (vizuelisht i dalluar për nga rezervoaret e jashtëm të karburantit në pjesën e prapme) dhe М113А4 (prototip). Por, automjeti përdoret edhe për zhvillimin e disa modeleve tjera si për shembull: automjet komantues, sanitary, inxhinerik, automjet për bartje të minahedhësve, automjet luftarak i këmbësorisë, automjet për MKA, automjet për luftë antiblinduese, bartës të radarëve, automjet për mbështetje logjistike, automjet vazhdues me 12 rrota mbështetëse, etj. Llojet e ndryshme të „М113“ përdoren në mbi 50 vende në botë, e përpos në SHBA, automjeti me liçencë prodhohet edhe në Itali, Gjermani dhe në Pakistan. Deri më sot janë prodhuar gjithsej mbi 80.000 automjete.

Ivica Dameski

Armatim

16

1. Мinahedhësi М29 me kalibër 81 mm2. Kapaku i hapjes për komandantin3. Kupola e hapur blinduese për komandantin4. Mitraloz i rëndë M2 HB me kalibër 7,62 mm5. Kapaku i hapësirës për shoferin6. Pozicioni për vendosjen e periskopit për ngasje gjatë natës М197. Periskopë М17 (gjithsej 4)8. Drita dhe IC drita anësore

17

18

19

20

9. Pozicioni i shoferit10. Tabela e kontrollit11. Mbrojtësi i drurit12. Njësia motorike me transmision13. Vemje të çelikut Т150 me mbajtëse gome14. Rrota e motorit15. Rrota mbështetëse16. Blinduesi i aluminit 508317. Vendi për minat e minahedhësit18. Rrota e vogël rezistente19. Rampa desante20. Pjesa transportuese

33

4 5 6 7

8

9

11

12

14

1

2

10

KARAKTERiSTiKAT TAKTiKO-TEKNiKE Të М113

LLOJI М113А2 М113А3

ЕKuiPAZHi 2+11 2+11

GJATËSIA 4,86 m 5,3 m

LARTËSIA DERI NË KULM 1,83 m 1,83 m

LARTËSIA DERI TE MITRALOZI 2,52 m 2,52 m

GJERËSIA 2,69 m 2,69 m

KLIRENSI 430 sm 430 sm

PESHA 11.334 тони 12.329 ton

BARTËSI 1,3 тони 1,3 ton

MOTORIDetroit Disel 6V53, со моќност од 215 кс и трансмисија Allison TX-100-1

Detroit Disel 6V53T, со моќност од 275 кс и трансмисија Allison TX-200-4

SHPEJTËSIA MAKSIMALE 61 km/h 65 km/h

SHPEJTËSIA NË TERREN TOKËSOR 27 km/h 35,4 km/h

SHPEJTËSIA GJATË LUN-DRIMIT 5,8 km/h /

AUTONOMIA E LËVIZJES 483 km 497 km

PENGESA VERTIKALE 61 sm 61 sm

MBËSHTETËSI I PËRMARËM 60% 60%

MBËSHTETËSI ANËSOR 30% 30%

HENDEKU 1,68 m 1,68 m

3

Nevoja për zhvillimin e pushkës automatike të parashutës “FG-42” („Fallschirmjagergeëehr 42“ – pushka e parashutës,

model 1942) është paraqitur me siguri pas desantit gjerman në Kretë në maj të vitit 1941. Në fakt në lufimet e përgjakshme të cilat kanë zgjatur dhjetë ditë, para-shutistët gjermanë kanë pësuar humbje të mëdha, nga të cilat sipas dëshmive të disa historianëve, ky lloj i forcave të armatosura gjermane asnjëherë nuk ka arritur të stabilizohet. Ekzistojnë shumë arsye përse forcat gjermane kanë pësuar humbje të mëdha. Disa thonë se arsyja e parë është ajo se britanikët ia kanë dalë t’i thejnë fjalëkalimet gjermane, e në këtë mënyrë kanë arritur të kuptojnë planin e desantit. Ndoshta kjo është e saktë, por

34

„FG-42“

Armatim

Pushka e parashutës

në përgjithësi arsyja kryesore për humbjet e mëdha në rradhët e parashutistëve qën-dron në faktin se ata kanë kërcyer të paar-matosur. Në fakt, armatimi personal i para-shutistëve (pushkë automatike, mitraloz…) ka qenë i hedhur në avionë në kontenjerë të veçantë. Në këtë mënyrë vala e parë e parashutistëve ka qenë e detyruar të përballet me britanikët e përgatitur, vetëm me bomb adore edhe me ndonjë revole apo pushkë automatike. Sipas normave të kohës, parashutistit i janë dashur 80 sekonda, pas kërcimit që të lirohet nga parashuta më pas të kërkojë kontenjerin më të afërt me armatim. Në këtë mënyrë, në rast se ai e ka marrë armën, parashuta ka pasur mundësi që në mënyrë të barab-artë ta pranojë luftën. Pikërisht në këtë interval – nga kërcimi e deri në armatim,

shumë parashutistë kanë humbur jetën. Pas këtij mësimi të hidhur është dashur që urgjentisht të ketë disa ndryshime. Para-shutistët nga ajo kohë, sipas mundësisë është dashur të kërcejnë të armatosur. Janë vendosur mënyra të reja të lidhjes së parashutave со ku të njejtat kanë pasur mundësi të lirohen per dhjetë sekonda, por më i rëndësishëm ka qenë vendimi për t’u zhvilluar dhe për t’u prodhuar një armë e re, e veçantë për pajisjen e parashutave. Zhvillimi i kësaj arme të re, forcat ajrore gjermane – Luftvafe e kanë filluar me vetëiniciativë, por pas dështimit të parë që kjo armë të zhvillohet sipas mënyrës së rregullt përmes agjencisë për hulumtim dhe zhvillim të forcave të këmbësorisë. Rivaliteti i madh në mes të Luftvafe dhe Vermahtit ka sjellur deri te ajo që edhe njëra por edhe pala tjetër paralelisht të punojnë për armën e re sipas kërkesave të ngjajshme tekniko-taktike. Këtë armë të re, të dy palët e kanë paramenduar si armë automatike dhe e njejta tashmë është dashur t’i zëvendësojë tashmë karabinat e vjetërsuara “Mauzer 98K” dhe t’a ngrit niv-elin e fuqisë së zjarrit të ushtarëve si indi-vidë. Sipas shenjave të pushkëve automa-tike të Luftvafes (FG-42) dhe të Vermahtit, shihet se këto pushkë janë paraqitur në një periudhë të njëjtë kohore, sepse në fillim pushka “Stg 44” (Sturgmeweher 44) ka qenë e shenjuar si “MKb42” (Maschinen-karabinier 42) Ushtria e ka zhvilluar armën rreth plumbit të ri “të shkurtër” 7,92x33 mm për shkak të ideve tjera taktike, përderisa forcat ajrore kanë ngelur në idenë se pushka e re të jetë në kalibrin tashmë të ri e të provuar 7,92x57 mm. Si zhvillimi i pushkës së re automatike të parashutës, pushka vijuese “FG-42” nuk u është lënë institucioneve të thjeshta, kjo punë ka qenë e vendosur që ti besohet njerëzve të Luftvafes në Ministrinë e Forcave Ajrore, të cilët disa prodhuesve të armatimit u kanë dërguar kërkesë të tyre për zhvillim të armës së re universale të parashutës. Arma është dashur të jetë me kabarit të tillë, ku me të parashutistët do të mund të kërcenin dhe të kenë mundësi për një regjim të selektuar të zjarrit (të njanshëm/automatik) dhe të ketë mundësi të përdorin municion për pushkë, e jo për revole. Arma e re është dashur të jetë jo më tepër

se një metër, most ë jetë më e rëndë se karabini 98k (mundësisht edhe më i lehtë), të përdorë municion standard të pushkës 7,92x57 mm, ndërsa kapaciteti i kornizës së municionit të jetë më së paku 10 plum-ba edhe atë me korniza zëvendësuese dhe me mbushje me plumba individual (lenta me nga 5 plumba). Gjithashtu është hapur mundësia e zgjedhjes së regjimit të qitjes (automatike/njëkahshme), arma të jetë stabile gjatë qitjes automatike dhe gjatë qitjes duke qëndruar në këmbë. Në të është dashur të ketë mundësi për monti-min e shënjestrës optike me rritje 1,5x dhe për tromblon, ndërsa forma e përgjithshme e armës të mundësojë që ajo të përdoret si dorëz gjatë luftimit të afërt, të ketë shinë për bajonet, ose të ketë të vendosur ba-jonet që mbyllet, të ketë edhe këmbëza të thjeshta për shkak të stabilitetit gjatë qitjes në pozicion të shtrirë. Arma gjatë qitjes automatike është dashur të jetë stabile dhe të mos lëvizë. Arma nuk është dashur pat-jetërsisht të ketë kundak klasik, por është dashur të ketë mbështetës dhe të jetë e mbrojtur maksimalisht nga ndonjë ndikim higjienik dhe njëherit të jetë rezistente ndaj të gjitha goditjeve dhe lëkundjeve të mundshme, gjithnjë për shkak të natyrës së përdorimit.Pas lëshimit të kërkesës në disa adresa në dhjetor të vitit 1941, tashmë në fillim të vitit vijues, dy kompani kanë filluar me zhvillim të armës së kërkuar - „Rhenmetall-Borsing“ dhe „Heinrich Krieghoff Waffen-fabrik“. Prototipët e parë të prodhuar të të dy prodhuesve kanë arritur në Luftvafe kah mesi i vitit 1942. Shumë shpejtë Luftvafe është përcaktuar për pushkën e kompa-nisë “Rhenmetall-Borsing”, konstruktor i së cilës ka qenë Luis Shtange i njohur edhe për nga konstruksioni shumë më i suk-sesshëm i automatikut “Shtaer-Zoloturn” MP34. Kanë vijuar disa ndryshime të diza-jnit origjinal. Principi i punës ka dal nga shembulli i mitralozit “Luis” nga periudha e Luftës së Parë Botërore. Njëra ndër zgjid-hjet më interesant ka qenë mundësia të hapet zjarr më qitje njëkahëshe me mbyl-lës të mbyllur (për precizitet më të madh), ndërsa qitje automatike të realizohet me mbyllës të hapur. Modelet e sotme qitjen e bëjnë me anë të mbyllës të hapur, ku sigurohet ftohje më e mirë dhe parandalo-het mundësia e vetëqitjes gjatë përdorimit intenziv.Pushka e parashutës „FG-42“ ka qenë ndër armët më të mira të cilat janë për-dorur gjatë Luftës së Dytë Botërore. Push-ka në fjalë ka funksionuar sipas parimit të marrjes së gazërave të barotit. Tuba e ga-zit është e vendosur nën gypin dhe me anë të klipit e levizë mbyllësin rrotullues me dy kapëse ose mbyllëse. Edhe disa nga risitë në kuadër të konstrukcioneve të cilat Vermahti i atëhershëm konzervator nuk do ti pranonte asnjëherë, ka qenë edhe pozita e kornizës së municionit e cila vendoset në anën e majtë, i ashtuquajtuari konfigu-racion “linear” i pushkës dhe shënjestra

35

Pushka e parashutës „FG-42“ ka qenë ndër armët më të mira

të cilat janë përdorur gjatë Luftës së Dytë Botërore. Pushka

në fjalë ka funksionuar sipas parimit të marrjes së gazërave të barotit. Tuba e gazit është e vendosur nën gypin dhe me anë të klipit e levizë mbyllësin rrotullues me dy kapëse ose

mbyllëse

me diptër. Edhe një risi në dizajnin e “FG-42” është dorëza jashtëzakonisht e lakuar revolvereske, e cila ka qenë e vendosur në mënyrë që parashutistëve t’u mundësohet që të veprojnë më lehtë përderisa janë nën kupolën e parashutës. Për faktin se kjo që është dëshmuar si një gjë e panevojshme dhe jopraktike, me modifikimin e mëvonshëm të dorëza re-volvereske është vendosur në pozicionin “normal”. Pushkët nga seria e parë të cilat gjith-një kanë qenë të shënuara si “Modeli I” kanë pasur mbështets masiv metalik për shpatullën të përbërë prej limit të salduar. Sandëku ka qenë i përpunuar nga legura e çelikut me përpunim kompleks makin-erik dhe nga ana e majtë është vendosur

kornizë për municion, ndërsa në anën e djathtë ka pasur hapësirë për hedhjen e gëzhojave. Ky lloj i pranimit të municionit ka mundësuar montazhë të mekanizmit të gazërave nën gyp dhe prapa kunda-kut, ku është fituar kompaktësi dhe një gjatësi e caktuar e pushkës. Dorëza revolvereske ka qenë pjesë në vete dhe ka qenë e përbërë nga mekanizmi i këm-bëzës dhe nga seleksionues për qitje dhe ka qenë gjithashtu e përpunuar nga lymi i salduar. Nënkundaku i përparëm ka qenë i përpunuar nga druri me hapëse në pjesën e sipërme për shkak të ftohjes së gypit. Forma e tij ka parandaluar që dora e përdoruesit gjatë përdorimit të vijnë në kontakt apo të prekë pjesët e nxehta të pushkës. Si pajisje standarde këtu hasej edhe mbajtëset stabile me mbështjellës, të cilat janë vendosur nën gyp dhe janë mbështjellur dhe mbledhur në anën e përparme – nga nënkundaku i përparëm drejt majës së gypit duke e fsheur ba-jonetin në pozicion të mbështjellur. Në majën e gypit ka pasur kompenzator masiv (parandalues i qitjes-rezervator i zjarrit) me mundësi montazhi të shtesës tromblonike. Shënjesta e përparme dhe e prapme kanë qenë të mbyllura sepse për shkak të dizajnit “linear” të pushkës është dashur të jenë të montuara mjaft lartë mbi gyp. Shënjestra e prapme ka pasur ndarje të distancave nga 100 deri në 1200 metra. Në këtë pushkë është mundësuar montimi i shënjestrës lazerike 3F-41 me rritje prej 1,5x. Pushka është mbushur me anë të kornizës së muni-cionit nga 10 apo me nga 20 plumba. Sipas ideve të para nga ana e “Rhen-metall-Borsing” materiali për pushkën është dashur të jetë i përbërë nga kromi-nikli çeliku, që është material ideal për armë zjarri, si dhe një legurë e rëndësishme strategjike për gjerma-nët. Kur Luftvafes i është lejuar të fillojë me prodhimin serik të pushkës (3.000 monstra), është dashur të ndërrohet materiali nga kromi-nikli, në çelik të manganit. Për faktin se “Rhenmetall-Borsing” nuk ka pasur mundësi të fil-lojë me prodhim serik për shkak të zënies së kapaciteteve me prodhimin e mitralozëve dhe topave, prodhimi i është dhënë kompanisë “Krieghoff”. Por edhe kësaj kompanie, pas 2.000 monstrave të prodhuara u ka munguar çeliku i manganit, kështu që prodhimi është ndërprerë. Në ndërkohë edhe ra-portet nga terreni kanë dhënë në dijeni se pushka është shumë e lehtë dhe se kontrolli i saj gjatë veprimit automatik është pothuajse i pamundur, gjegjë-sisht se për qitje automatike, ajo është e papërdorshme edhe për të shtëna të shkurtëra. Kanë mbërritur edhe shumë ankesa se pushka është shumë e thy-eshme për përdorim të kompleks në ter-ren dhe se si nuk është e barazpeshuar në mënyrën e duhur, për shkak të pozi-cionit të kornizës së municionit.

Njëra ndër zgjidhjet më interesante ka qenë edhe

mundësia për qitje njëkahëshe me mbyllës të mbyllur (për

precizitet më të lartë), ndërsa qitja automatike është zvhilluar me

mbyllës të hapur. Modelet e sotme qitjen e bëjnë me anë të mbyllës

të hapur, ku sigurohet ftohje më e mirë dhe parandalohet mundësia

e vetëqitjes gjatë përdorimit intenziv

37

Për shkak të mungesës të materialit ba-zik dhe për mungesat reale të cilat kanë dalë në pah pas përdorimit të pushkës në terren në kushte luftarake “Krieg-hoff” është dakorduar për një modifikim gjithpërfshirës nga i cili pushka “FG-42” praktikisht është shëndrruar në “pushkë e re” dhe që është shënjuar si “Modeli II”. Përpos thjeshtësimit të cilën e bart në vete prodhimi masiv ushtarak, modifiki-met dhe ndryshimet të cilat kompania i ka bërë, në disa aspekte të njejtat kanë qenë edhe më se të avancuara. Sandëku te modeli paraprak ka qenë i përpunuar nga përpunimi kompleks makinerik nga vetëm një copë, ndërsa te modeli i ri, kemi rastin ku sandëku i tërë është i përpunuar nga lymi i salduar, por prodhimi i tillë ka pasur edhe mangësi (një forcim jo i mirfilltë i disa pjesëve, etj.). Përkundër të gjithë kësaj, doli se prodhimi i pushkës “FG-42” nuk mund të jetë edhe aq ekonomik. Lloji i ri i kësaj pushke ishte më i rëndë kështu që mund të kontrol-lohej më lehtë në veprim automatik dhe

për të njëjtën arsye shpejtësia e të shtë-nave u reduktua nga 900 në 600 plumba në minutë. Nga shumica e modifikimeve veçohen vijueset: shënjestra e përparme dhe bartësi i bajonetit janë më ndryshe, mbajtëset e mbyllësit kanë qenë më të forta se parapraket, në vendin e njejtë, por janë mbyllur në anën e nënkunda-kut, e janë mbështetur nën shënjestrën e përparme, kundaku është i përpunuar nga druri i laminuar, këndi i dorëzës është ndërruar, si dhe e tërë dorëza me një pozicion të ri në frenin dhe selek-sionuesin e qitjes, forma e nënkundakut të përparëm gjithashtu ka ndryshuar, është shtuar parandalues i gëzhojave të zbrazëta, për shkak të sigurisë së për-doruesit është vendosur edhe regullatori i rrjedhës së gazërave.Duke qenë se „FG-42“ assesi nuk ka pa-sur mundësi t’i zëvendësojë mitralozët/pushkomitralozët e lehtë, ushtria nuk ka hequr dorë na unifikimi dhe zhvil-limi i armëve automatike me plumbin e kalibrit 7,92х33mm dhe zyrtarisht është kërkuar ndalesë për zhvillimin dhe prod-himin e mëtejmë të „FG-42“. Atyre u ka shkuar për shtati edhe prodhimi masiv i pushkës automatike „Stg 44“, e cila

është dëshmuar më së miri në kushte të luftës. Sidoqoftë, Luftvafe zyrtarisht asnjëherë se ka miratuar plumbin e “shkurtër” 7,92mm. Si është zhvilluar lufta, ushtria gjermane gjithnjë e më tepër ka marrë pozicionet mbrojtëse duke zhvil-luar luftime mbrojtëse, e në rrethanat e situatës edhe parashutistët kanë luftuar si këmbësoria e zakonshme. Me këtë, është ndërprerë nevoja për furnizimin e tyre me pushkë të veçantë të parashutës. Por, nga disa arsye të panjohura, kah fund ii vitit 1944, Luftvafes i është lejuar prodhimi i më se 5.000 pushkëve “FG-42”. Vlerësim më i mirë për pushkën “FG-42” ndoshta ka dhënë gjenerali Shtu-dent në raportin e tij deri te Geringu më 10.11.1942 ku thuhet se: “Ky është një karabin, më i vogël, më i mirë me dorëz revolver, ku njëherit është edhe pushkë, automatik dhe njëkohësisht mitraloz, ndërsa nuk është më i rëndë se karabini 98k”. Përdorimi i parë publik i pushkës „FG-42“ ka qenë gjatë lirimit të Benito Musolinit në aksionin e parashutistëve

gjermanë në Gran Saso në shtator të vitit 1943. Dëshmi të sigurta për përdorimin e kësaj pushke në betejën e Monte Kasinos ekzistojnë përmes disa fotografive. Me siguri mund të thuhet edhe se e njejta pushkë është përdorur edhe në Francë, ku parashutistët kanë bërë rëzistencë të pashoqe ndaj aleatëve. Pushka nuk është përdorur gjatë desantit në Dravar sepse në atë akcion nuk kanë marrë pjesë para-shutistët e Luftfaves, por batalioni i 500 parashutist i SS-it.Numri i monstrave të prodhuara të “FG-42” është ka arritur diku rreth 7.000 (2.000 nga të cilat “Model I” dhe rreth 5.000 nga “Model II”). Numri i saktë i pushkëve të prodhuara asnjëherë nuk është vërtetuar, por mendohet se nuk ka kaluar më tepër se 5.000 monstra. Ajo ka qenë njëra ndër pushkët më të avancuara të kohës. Pas luftës, SHBA-ja ka shfaqur interesim të madh për këtë pushkë, duke u përpjekur t’i bashkojë mitralozin “MG-42” me principin e punës së pushkës “FG-42”. Nga ky eksperiment i dështuar, së pari është prodhuar mitralozi “T-44”, e më vonë edhe mitralozi “M-60”, mitraloz ky i cili përdoret edhe sot.

Аleksandar Stojçevski

Вооружување

Automjeti më i ri BVP i kompanisë kineze të industrisë dedikuese “NORINCO” është

automjet blindues vemës “VN17”. Për zhvillimin e “VN 17” janë përdorur komponenta nga tanksi kinez “VT15”, “VN 17” është prodhuar sipas shembullit të automjeteve më bashkëkohore vemëse BVP. Blinduesi bazë i automjetit mbron nga armët e lehta këmbësorike dhe nga shrapnellët e predhave artilerike, por në të mund të vendoset mbrojtje plotësuese blinduese që do të përgjigjet ndaj nivelit të 6 STANAG. Gjithashtu, në pjesën e poshtme të automjetit mund të vendosen modulet anti minë, me qëllim të mbrojtjes nga minat nga 6 deri në 8 kg me shpërthyes TNT. “VN17” në secilën anë posedon nga 6 rrota mbështetëse dhe 3 bartës të vemjeve, rrotat e motorit janë të vendosura përpara, ndërsa rrotat tjera gjenden prapa. Për amortizim, automjeti përdor shufrat torzione dhe amortizues hidraulik. Si motor në të është vendosur motori turbo dizel FX0012, me fuqi prej 1.000 ks, në kombinim me transmisionin hidromekanik, i cili posedon 6 marshe për lëvizje përpara dhe 2 të tilla për lëvizje prapa. Shpejtësia maksimale e automjetit arrinë deri në 70 km/h. Për veprim luftarak të automjetit është e vendosur kupola luftarake pa ekuipazh në të cilën është instaluar topi automatik i kalibrit 30 mm dhe mitraloz koaksial i kalibrit 7,62 mm, përderisa anash është i vendosur lansuesi i raketave anti blinduese “Red Arrow 12” dhe nga 6 lansues të predhave të gazit. Për shënjestrim dhe ndjekje efikase, në kupolën luftarake janë instaluar 2 stabilizues bashkëkohor dhe sisteme optike senzori (për përdorim në kushte të ditës dhe të natës), nga i cili njëri është senzor panoramik (për komandantin), e nga ana tjetër në automjet është vendosur edhe sistem kontrollues luftarak i cili posedon mundësinë për ndjekje automatike të cakut. Nga pajisja gjithashtu në këtë automjet hasim sistem menaxhues për informim, me mundësi për akvizion të brendshëm dhe të jashtëm të informacioneve, me mundësi për procesim, rishikim, etj. Ekuipazhi përbëhet nga 3 anëtarë (shofer, shënjestrues dhe komandant), ndërsa në pjesëne prapme mund të transportojë deri në 7 ushtarë desant të cilët dalin nga rampa e madhe (me derë të integruar qëndrore), pjesa e prapme e automjetit “VN17” posedon gjatësi 7,5 m, lartësi 2,5 m dhe gjerësi 3,2 m. Pesha e automjetit arrinë deri në 30 ton. Autonomia e lëvizjes së tij është deri në 500 km, duke tejkaluar pengesa deri në 60%, tejkalon hendek deri në 2,7 m, tejkalon pengesë ujore deri në 1,1 m dhe ngjitet përtej pengesës në lartësi deri në 85 cm.

Ivica Dameski

„VN17“ – automjeti i ri kinez BVP

Info

Përdorimi i parë publik i pushkës „FG-42“ ka qenë gjatë lirimit të Benito Musolinit në aksionin e parashutistëve gjermanë në Gran Saso në shtator të vitit 1943. Dëshmi të sigurta për përdorimin e kësaj pushke në betejën e Monte Kasinos ekzistojnë përmes disa

fotografive. Me siguri mund të thuhet edhe se e njejta pushkë është përdorur edhe në Francë, ku parashutistët kanë bërë rëzistencë të pashoqe ndaj aleatëve. Pushka nuk është përdorur gjatë desantit

në Dravar sepse në atë akcion nuk kanë marrë pjesë parashutistët e Luftfaves, por batalioni i 500 parashutist i SS-it

38

WOLF“ është automjet shumëdedikues i lehtë me rrota, parimisht i prodhuar si pajisje private nga ana e

„RAFAEL Armament Development Au-thority“, departamenti për zhvillim dhe prodhim të sistemeve luftarake. Prototipi i parë përfundoi në vitin 2002 dhe i njejti iu nënshtrua analizave voluminoze nga ana e përdoruesve dhe nga ana e forcave të mbrojtjes së Izraelit (Israel Defence Force – IDF), të cilat përfunduan në mars

të vitit 2005. Në fillim të vitit 2005 iDF dha urdhërin e parë për prodhim me një kosto prej 14 milion dollarë, me kompaninë „RA-FAEL Armament Development Authority“, si bartësja kryesore e kontratës. Autom-jetet e para të prodhuara u kompletuan në qershor të vitit 2005. Kjo përfshiu furniz-imin me serinë fillestare të 30 autom-jeteve që tashmë janë dhënë në porosi. Deri në fund të vitit 2007 u porositën edhe gjithsej 130 automjete “WOLF” nga ana e IDF edhe pse pritej që kërkesa eventuale

do të ishte më e madhe në mënyrë që të mundësohet zëvendësim me automjetet aktuale që i përdorte IDF, si automjete për siguri të brendshme. Automjetet aktuale prodhohen nga ana e “Hatehof” nga Izraeli ku vijon mbrojtja nga ana e forcave amerikane, duke përdorur mjete në kuadër të programit „Foreign Military Sales - FMS“. Në shërbim të IDF, autom-jeti “Wolf” do t’i zëvendësojë automjetet ushtarake për siguri të brendshme „M-462 (4×4) Abir“, të cilat tashmë nuk kanë siguri të mjaftueshme për t’i plotësuar nevojat dhe kërkesat momentale të për-doruesve. Automjeti blindues „Wolf“ bazohet në shasi të modifikuar komerciale të autom-jetit nga SHBA-ja “Ford F550 (4x4)”, e cila është e pajisur me trup tërësisht të salduar të çelikut i cili mundëson mbro-jtjen e personelit nga zjarri nga ndonjë armë e vogël zjarri dhe nga shrapnelët e armatimit artilerik. Pjesa e sipërme e për-parme e trupit, pjesa anësore dhe ajo e prapme janë të siguruara mirëfilli, kështu që çdo mjet që do të vijë në drejtim të tyre do të rrokulliset. Pjesa e mbyllur e njësisë motorike gjendet përpara, ku menjëherë prapa gjenden komandanti dhe shoferi i automjetit me një dritare rezistuese ndaj plumbave e vendosur në anën e kundërt të tyre. Për këta të dy është e paraparë

„WOLF“

Armatim

Automjeti i lehtë blindues izraelit me rrota 4х4

„

një derë e madhe përparëse që hapet nga secila anë, si dhe një dritare në pjesën e sipërme i e cila gjithashtu është rezis-tente ndaj plumbave. Pjesa e paraparë për transportin e ushtarëve shtrihet deri në pjesën e parpme të automjetit me disa aranzhmane të uljes në varësi nga specifikimet dhe kërkesat operative nga vet përdoruesit. Ushtarët kanë mundësi që me shpejtësi të hyjnë dhe të dalin nga automjeti përmes dy dyerve nga të dy anët e trupit, si dhe përmes derës së dyfishtë në pjesën e prapme të autom-jetit. Secila nga dy dyert anësore hapet nga ana e përparme dhe posedon dritare të madhe rezistente ndaj plumbave në pjesën e sipërme, si dhe hapje operacio-nale për të hapur zjarr nën te. Në çdon-jërën prej anëve në pjesën e prapme të trupit për transportin e ushtarëve ka dritare në formë të zgjatur rezistente ndaj plumbave me portë opcionale rrethore për hapjen e zjarrit nga ana e poshtme. Dera dypjesëshe në pjesën e prapme të automjetit hapet nga jashtë, ndërsa dera nga ana e djathtë është rezistente ndaj plumbave në pjesën e sipërme, si dhe posedon hapje opcionale për hapjen e zjarrit nën të si opcion i rëndësishëm. Gjithashtu është siguruar edhe mbrojtje blinduese në dyshemenë ë e automjetit, niveli i sigurisë mund të jetë më i lartë në rast se përdoruesi bën kërkesa të këtilla operative. Të gjitha dritaret janë të siguruara me rrjet mbrojtës prej teli, përderisa pjesa e përparme mund të lëshohet ose të ngritet varësisht nga situate taktike. Automjeti “Wolf” zakonisht porositet me një dritë të montuar në kulm e cila mund të kontrol-lohet nga brendia e njësisë së ekuipazhit, si dhe mund të porositet edhe me drita vezulluese. Verzioni bazik i “Ëolf” është i pajisur me kapak njëpjesor dhe me kapak në kulmin e automjetit i cili mund të pajiset edhe me mitraloz në motuar në mënyrë rrethore të kalibrave 5,56 apo 7,62 mm.Një spektër i gjerë i sistemve tjera të armatimit mund të vendoset në kulmin e automjetit, duke përshirë edhe stacionin e armatosur me telekomandë dhe me mitraloz 7,62 apo 12,7 mm “RAFAEL”, apo me lansues automatik të predhave 40 mm. Kjo ka mundësi që shumë shpejtë të vendoset në cak me anë të përdorimit të senzorëve të ndryshëm për ditën dhe për natën nën kontrollën e shënjestruesit i cili ulet dhe është nën mbrojtje të plotë blin-duese. Pajisjet standarde përfshijnë trans-mission automatik “run-flat”, rrota si dhe rrotën reserve me një rrotë tjetër e cila mund të vendoset në derën e prapme nga ana e djathtë. Kamera për ditën dhe për natën është e montuar në kulmin e pjesës së prapme të automjetit dhe kjo mundë-son fotografi në ekran të cilën e shohin komandanti dhe shoferi. Gjithashtu është siguruar edhe kondicionimi i automjetit si dhe pajisja e komunikimit sipas kërke-

save të përdoruesve. Shasija standarde “Ford 550 (4x4)” mund të porositet me rrota parësore apo dytësore të prapme. Opcione tjera të shasisë gjithashtu shiten nga ana e „RAFAEL Armament Develop-ment Authority“. Karakteristikat dhe specifikimet e përgjith-shme: trup i plotë blindues; shasi e dis-ponueshme komericale; motor 4x4; trans-mission automatik; transport deri në 12 persona të cilët ulen në pozicionin e për-parëm për ngasje ose ulen anash sy më sy , ose ulen në mes shpinë më shpinë; ekzekucione të ndryshme modulare për nevoja të ndryshme; kupolë kulmi; 4 dyer anësore me dritare për ndjekje dhe vend për armë; derë dytësore të prapme për vendosje prapa; blindues deri në 7,62 dhe 5,56 mm, si dhe shumë kakrakteristika të tjera të sigurisë.Hapësirë e madhe për pasagjerë për ekzekucione të ndryshme; transportues blindues; automjet ambulance; automjet komandues; automjet për shpëtim.-Specifikimet tjera të automjetit blindues “Wolf” janë: gjatësia: 5,9 metra; gjerësia:

2,39 metra; lartësia: 2,59 metra; pesha 8,6 ton; motori: 1хV8 turbo diesel (325 hp) P/w ratio 18.5 kW/tonne; ekuipazhi: 2+8 (shofer, komandant dhe trubë); armatim: RËS opcional, i pajsur me 12.7 mm HMG; autonomia e lëvizjes: 500 km; shpejtësia maksimale në rrugë: 130 km/h.Automjeti blindues „Wolf“ është prodhuar nën etiketë dhe nën flamurin e „Hatehof Industries“ dhe „Limited RAFAEL Ad-vanced Defence systems“ nga Izraeli. Ky automjet përpos në IDF, gjithashtu është i pranuar edhe jashtë kufijve të izrealit, si nga ana e Brazilit (Policia Ushtarake e shtetit Sao Paolo) nga Gjeorgjia (më së paku 13 automjete të cilat i përdorin armata dhe policia), nga Etiopia (Forcat Mbrojtjëse të Etiopisë), nga Republika e Maqedonisë (nga Ministria e Punëve të Brendshme), si dhe nga Rumania (nga njësitë e Policisë Ushtarake të Forcave Tokësore të Rumanisë). Duke filluar nga viti 2005 deri në vitin 2015 janë prodhuar më se 150 automjete të këtilla.

Idriz Idrizovski

39

40

Tupolev” është një kompani ruse e mbrojtjes ajrore tjes me seli në Moskë. Ajo u themelua nga inxhineri ajror sovjetik Andrej

Tupolev në vitin 1922, me kapacitete të përshtatura vetëm për kërkime në fushën e aeronautikës dhe dizajnit të avionëve. Në atë kohë prodhimi u realizua në kompani të tjera. Gjatë viteve të 20-ta të shekullit të kaluar, Tupolev hulumtoi të gjitha avionët metalikë bazuar në pu-nën pioniere të bërë tashmë nga Hugo Jankers gjatë Luftës së Parë Botërore. Gjegjësisht, avioni i parë i suksesshëm metalik u ndërtua nga inxhinieri gjer-

man Hugo Junckers në vitin 1915. Pas Luftës së Parë Botërore për të shmangur kushtet e Traktatit të Versajës, të cilat penguan kompanitë gjermane në ndër-timin e avionëve ushtarakë, Junckers themeloi një fabrikë të avionëve në perif-eri të Moskës në 1922. Në këtë mënyrë, gjenerata e hershme e avionëve nga Tupolevi ka qenë nën ndikim të fuqishëm së lidhjes së tij me Junkersin.Kompania “Tupolev” u formua si pasues i kompanisë “Tupolev OKB” ose “Tupolev Design Bureau”, me ekzistim pothuajse deri në 100 vjet. Qeveria e Rusisë ka bërë një bashkim të madh të “Tupolev”

me kompanitë e mirënjohura të hapë-sirës ajrore: “Mikoyan”, “Ilyushin”, “Irkut”, “Sukhoi” dhe “Yakovlev” në kompani të posa formuar „United Aircraft Corpora-tion“. Aftësitë e kompanisë “Tupolev” përfshi-jnë zhvillimin, prodhimin dhe riparimin e modeleve ajrore civile dhe ushtarake, si avionët dhe sistemet e armatimit. Ajo është gjithashtu aktive në fushën e teknologjive të raketave dhe aviacionit detar. Për ilustrim, më shumë se 18,000 avionë “Tupolev” janë prodhuar për ish Bashkimin Sovjetik dhe për Bllokun Lin-dor.

Armatim

Avioni„TU-22 Blinder“

Andrei Nikolaeviç Tupolev (1888-1972) ishte një projektuesi i avionëve sovje-tik. Gjatë karrierës së tij, ai krijoi dhe mbikëqyri nërtimin e më shumë se 100 llojeve të avionëve. Si mirënjohje ndaj punës së tij, ai u emërua anëtar nderi i Shoqatës së Aviacionit Mbretëror të Bri-tanisë së Madhe dhe Institutit Amerikan të Aeronautikës. Ai u nderua në vendin e tij si akademik i Akademisë Ruse të Shkencave (1953), nënkolonel (1968) dhe tre herë hero i punës socialiste (1945, 1957, 1972).Tupolev ishte dizajner kryesor i avion-ëve në Moskë që nga viti 1929 e deri në vdekjen e tij në vitin 1972. Pasardhësi i Tupolev, djali i Andrej Tupolev, i njohur si Aleksej Andreviç Tupolev, ishte gjithash-tu një projektues i njohur i avionëve. Dizajni i tij më i famshëm është avioni supersonik “Tu-144”. I njejti u drejtua nga Tupolev deri në vdekjen e tij në vitin 2001.

АVION „ТU-22““Tupolev Tu-22” (emri njoftues i NATO-s: Blinder) ishte bombarduesi i parë super-sonik që ka hyrë në prodhimin serik në Bashkimin Sovjetik. Ai iu bashkua ush-trisë sovjetike në vitet e 60’-ta të shekul-lit të kaluar. Bombarduesi i parë i prod-huar me serinë “Tu-22B” është ndërtuar nga fabrika në Kazan me fluturim fillestar më 22 shtator të vitit 1960. Ky model është prezantuar në publik në parade

në Ditën e Forcave Ajrore më 9 korrik 1961, ndërsa ka hyrë në shërbim në vitin 1962. I prodhuar në një numër relativisht të vogël, avioni nuk ka i arritur të pritsh-mëritë për shkak të mungesës së vargut interkontinental nxë atë kohë pritej. Ai u përdor si platformë për fillimin e raket-ave balistike dhe si avion zbulimi. Avioni pati probleme të mëdha, duke shkaktuar shqetësime të mëdha dhe disa aksi-dente. Deri në momentin kur “Tu-22B” hyri në shërbim, dobia e tij operacionale ishte e kufizuar. Ndër gabimet e shmuta ishte edhe tendenca e ngrohjes aero-dinamike me shpejtësi supersonike, si dhe shqetësimi i pikave të kontrollit me trajtim të dobët. Shpejtësia e uljes ishte më e madhe se e bombarduesit të mëparshëm për 100 km / h, dhe gjatë uljes kishte një tendencë për të goditur bishtin (edhe pse ky problem u zgjidh përfundimisht duke shtuar sisteme të stabilizimit elektronik). Edhe përkundër shpejtësisë së tij, ai ishte më inferior se avioni “Tu-16” në aspektin e rrezikut luftarak, ngarkesës së armëve dhe për-dorshmërisë. Aeroplani nuk ishte i lehtë për të fluturuar dhe ishte intensiv për mirëmbajtje. Udhëheqësi sovjetik Nikita Hrushçov besonte se raketat balistike ishin rruga drejt së ardhmes dhe se bombarduesit si “Tu-22” ishin në rrezik të hiqen nga përdorimi. Por avioni mund

të mbante lloje të ndryshme armësh: deri në 24 bomba me dedikim të përgjith-shëm (një bombë deri 9,000 kg) ose lloje të ndryshme të bombave bërthamore.Modelet e “Tu-22” u shitën edhe në vende të tjera, duke përfshirë Libinë dhe Irakun. “Tu-22” libian u përdorën në aksionet luftarake kundër Tanzanisë dhe Çadit, si dhe nga forcat irakiane gjatë luftës Iran-Irak. I vetmi përdorim ushta-rak sovjetik i avionit “Tu-22” ndodhi në vitin 1988, gjatë tërheqjes sovjetike nga lufta në Afganistan. “Tu-22P Blinder-E”, i pajisur me ndërprerje elektronike, mbuloi tërheqjen e forcave në Bashkimin Sov-jetik.“Tu-22” tërhiqej gradualisht nga shërbimi sovjetik në favor të “Tupolev Tu-22M”, që karakterizohet nga një shkathtësi më e madhe. Lloji i ridizajnuar i “Tu-22M” ishte avioni i parë me gjeometrinë e ndryshueshme në krahë nga 20 në 65 gradë. 20 gradë në fillim u përdorën për ngritje dhe ulje, 30 gradë më pas për misionet me rreze të gjatë dhe maksi-mumi 65 gradë u përdorën për shpe-jtësi mbi mesatare në lartësi shumë të mëdha.Monstrat e fundit të avionit pushuan së shërbyeri gjatë viteve të 90’-ta të shekul-lit të kaluar. Gjatë kohës së shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik kishin ngelur në shërbim edhe 154 lloje të avionit.

Dragan Pavllovski

KARAKTERISTIKAT E PËRGJITHSHME TË „TU-22 BLINDER“

Ekuipazhi 3 – pilot, navigues, officer i armatimit

Gjatësia 41.6 m

shtrirja E krahëvE 23.17 m

Lartësia 10.13 m

pEsha maksimaLE Gjatë fLuturimit 92.000 kg

shpEjtësia maksimaLE 1.510 km/orë

fLuturimi 4.900 km

Lartësia maksimaLE E fLuturimit 13.300 m

Procesi i njohjes ndërkombëtare të Republikës së Maqedonisë si shtet i pavarur dhe sovran filloi në vitin 1992. Deri më

sot, janë vendosur marrëdhënie diplo-matike me një total prej 167 shtetesh. Marrëdhëniet e plota diplomatike midis Republikës së Maqedonisë dhe Bash-kimit Evropian u vendosën më 29 dhje-tor 1995. Republika e Maqedonisë u bë anëtare e Kombeve të Bashkuara më 7 prill 1993, dhe rrjedhimisht edhe e të gjitha agjencive, programeve dhe fond-eve të specializuara nga sistemi i OKB-së. Çështjet prioritare të Republikës së Maqedonisë në sistemin e OKB-së mbeten të drejtat e njeriut, çarmatimi dhe mospërhapja, lufta kundër terror-izmit, ndryshimet klimatike dhe zhvillimi i qëndrueshëm, zbatimi i objektivave të zhvillimit të mijëvjeçarit, si dhe reformimi i sistemit të OKB-së në mënyrë që të

përshtatet me sfidat aktuale globale.Republika e Maqedonisë përkufizon përkushtimin e saj për integrim në struk-turat euroatlantike në vitin 1993, kur Kuvendi i Republikës së Maqedonisë miratoi njëzëri Rezolutën për aderimin e Republikës së Maqedonisë në NATO dhe e ripohoi atë në vitin 2007. Si një partner afatgjatë, Republika e Maqedo-nisë është aleate e denjë e dëshmuar e Aleancës, e cila promovon vlerat dhe përgjegjësitë e përbashkëta demokra-tike. Republika e Maqedonisë merr pjesë

në Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë të Bashkimit Europian në bazë të angazhimit të saj politik për të ndarë qëllimet dhe prioritetet e kësaj politike të rëndësishme të përbashkët të shteteve anëtare të Bashkimit Euro-pian dhe para se të bashkohet në BE. Republika e Maqedonisë kontribuon në promovimin e paqes dhe stabilitetit në shkallë globale dhe, sa më shumë që është e mundur, në ndërtimin e paqes dhe stabilitetit pas konfliktit nëpërmjet pjesëmarrjes në Politikën Evropiane të Mbrojtjes dhe Sigurisë. Duke ndarë

42

Global

Republika e Maqedonisë merr pjesë aktive në punën e organizatave më të rëndësishme ndërkombëtare dhe agjencive të specializuara

në nivel global dhe rajonal si mënyra më efikase për të mbrojtur paqen dhe sigurinë botërore nga kërcënimet bashkëkohore të

sigurisë

Aktiviteti ndërkombëtar dhe rajonal i Republikës së Maqedonisë në luftën kundër kërcënimeve bashkëkohore të sigurisë

qëllime identike me shtetet anëtare të Bashkimit Evropian, një proces i anëtarësimit në instrumentet e Poli-tikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë filloi në vitin 2004. Në këtë kuptim, në nëntor 2004 u bashkua në mënyrë të njëanshme me parimet dhe kriteret e Kodit të Sjelljes së BE-së për Eksportin e Armëve (më vonë në Poz-itën e Përbashkët të Këshillit 2008/944 / CFSP të 8 dhjetorit 2008 mbi rregullat për kontrollin e eksportit të teknologjisë dhe pajisjeve ushtarake). Duke u ba-zuar në këtë dokument, Republika e Maqedonisë paraqet raporte të rregullta vjetore në Këshillin e Eksporteve të BE-së për armët dhe teknologjinë ushtarake, e cila më pas bëhet pjesë integrale e raporteve vjetore të BE-së për zbatimin e Kodit dhe të Këshil-lit perfundimtar 2008/944 / CFSP. Në maj të viti 2005 Qeveria e RM-së u bashkangjit Kontrollit të Përbashkët të Armëve, e në qershor të të njëjtit vit dhe në Programin e BE-së për Parandalimin dhe Luftimin e Trafikut të Paligjshëm të Armëve Konvencionale. Me aderimin në këto instrumente, Qeveria afrohet dhe përshtatet me legjislacionin përkatës kombëtar në mënyrë që të përshkruaj të njëjtat angazhime. Republika e Maqedo-nisë, në periudhën e kaluar, me ftesë të Bashkimit Evropian, regjistroi rregullisht deklaratat, qëndrimet e përbashkëta dhe adresat e BE-së, të publikuara nga ECNR-ja dhe në kuadër të organizatave ndërkombëtare në të cilat Republika e Maqedonisë është anëtare. Duke pranuar dokumentet, Republika e Maqedonisë i bashkohet praktikisht pikëpamjeve të BE-së mbi çështjet ak-tuale ndërkombëtare. Si një vend kandi-dat për anëtarësim në NATO me një sta-tus kandidat për në BE dhe në përputhje me zhvillimet rajonale ndërkombëtare, ajo vazhdimisht dhe fuqishëm zhvillon dhe promovon sistemin e sigurisë kom-bëtare në nivel të standardeve aktuale të NATO-s dhe BE-së.

43

Republika e Maqedonisë merr pjesë aktive në aktivitetet globale në luftën kundër

terrorizmit brenda OKB-së, BE-së, NATO-s, OSBE-së, Këshillit të Evropës

dhe organizatave të tjera relevante. Republika e

Maqedonisë me ekspertët e saj po merr pjesë aktive në takimet e Komitetit të

Këshillit të Evropës për luftën kundër terrorizmit. Ajo është gjithashtu palë

e të gjitha konventave kryesore, protokolleve dhe

instrumenteve të tjera ligjore ndërkombëtare për të luftuar

terrorizmin ndërkombëtar

44

Politika e sigurisë e Republikës së Maqedonisë bazohet në parimin e pandashmërisë së sigurisë. Siguria e Republikës së Maqedonisë është e pandashme me sigurinë në rajonin eu-roatlantik dhe sigurinë globale. Duke u nisur nga një parim i tillë, Maqedonia, brenda kapaciteteve të saj, kontribuon ndjeshëm në përpjekjet e bashkësisë ndërkombëtare për mbrojtjen e paqes dhe sigurisë botërore nëpërmjet pjesë-marrjes së saj në operacionet paqërua-jtëse ndërkombëtare.Promovimi i bashkëpunimit rajonal dhe kontributit në krijimin e marrëdhënieve të mira fqinjësore, sigurisë dhe sta-bilitetit me të gjitha vendet e Evropës

Juglindore është një angazhim i përher-shëm i Republikës së Maqedonisë me respekt të ndërsjellë të vlerave si pjesë e proceseve integruese globale. Kjo fillon me proceset e krijimit të sigurisë më të madhe në nivel ndërkombëtar dhe promovimit të rajonit në planin ekonomik. Sot, në botën moderne, asnjë vend nuk mund të realizojë vetë prioritetet e veta kombëtare, pa pasur nevojë të bashkëpunojë me të tjerët, pa pasur një ndjenjë të lidhjes reciproke dhe varësisë. Republika e Maqedonisë mbështet format e organizimit rajonal dhe aktiviteteve të tyre që çojnë në përmirësimin e mirëqenies sociale në Maqedoni dhe në rajon, si: Procesi i

Bashkëpunimit të Evropës Juglindore; Këshilli për Bashkëpunim Rajonal; Ini-ciativa e Evropës Qendrore; Qendra Kombëtare për Migracionin dhe Azilin dhe Kthimin e Refugjatëve, etj. Po zhvillohet pjesëmarrja e Republikës së Maqedonisë në nismat rajonale, veçanërisht ato me fqinjët, gjë që çon në përmirësimin dhe avancimin e bash-këpunimit, tolerancës, mirëkuptimit të ndërsjellë dhe mirëqenies sociale. Re-publika e Maqedonisë ka një angazhim të vendosur në luftën kundër terrorizmit në nivel kombëtar, rajonal dhe global. Fokusi i veprimit të përgjithshëm është përqendruar në aktivitetet parandaluese për të eliminuar të gjitha rreziqet poten-ciale nga shfaqja e terrorizmit dhe për të përshkallëzuar më tej pasojat e ter-rorizmit. Terrorizmi është aktualisht një nga antagonizmat më të mëdhenj në pro-cesin e tranzicionit socialist-civilizues globalist. Republika e Maqedonisë po

punon për përfundimin e marrëveshjeve dypalëshe dhe shumëpalëshe midis shteteve të interesuara që po marrin masa për të parandaluar përhapjen e aktiviteteve terroriste, si dhe krijimin e një bashkëpunimi të ngushtë ndërmjet shërbimeve sekrete për shkëmbimin e informacionit të inteligjencës.Një bash-këpunim i tillë duhet të bëhet përmes hapave të ardhshëm:– Shkëmbimi i rregullt i informacionit

midis ekspertëve për të luftuar ter-rorizmin global;

– Miratimi i ligjeve dhe rregulloreve të përbashkëta kundër terrorizmit për të pasur një qasje unike në luftën kundër terrorizmit global;

– Krijimin e një baze të dhënash;– Edukimin e publikut për të kuptuar

kërcënimin që paraqet terrorizmi në proceset demokratike.

Bashkëpunimi me vendet fq-injeFqinjësia e mirë është një nga faktorët kyç në arritjen e paqes, sigurisë dhe mirëqenies së një individi, familje, fshati, qyteti apo vendi. Ky parim universal,

Duke marrë pjesë në misionet paqeruajtëse, Republika e Maqedonisë konfirmon se

është pjesë e koalicionit anti-terrorist në botë, duke dhënë një kontribut modest por të çmuar në ndërtimin e paqes

dhe stabilitetit në botë

45

si dhe rëndësia globale dhe vlera janë theksuar në kriteret për anëtarësim në NATO dhe BE. Parë nga këto aspekte, është e rëndësishme që Republika e Maqedonisë të ketë marrëdhënie të mira me të gjithë fqinjët e saj. Republika e Maqedonisë ka një llogari të veçantë për të edukuar dhe për të promovuar marrëdhënie politike dhe ekonomike me të gjitha vendet fqinje, duke u bazuar në parimet e barazisë, respektimit të integ-ritetit territorial dhe sovranitetit, respektit të ndërsjellë dhe respektit për veçoritë kulturore dhe kombëtare. Republika e Maqedonisë është e përkushtuar fuqi-misht për të zgjeruar më tej bashkë-punimin rajonal, forcimin e sigurisë dhe stabilitetit, shkëmbimin e përvojave dhe mbështetjen e vendeve në rajon dhe integrimin e tyre në strukturat euroatlan-tike. Bashkëpunimi rajonal i mbrojtjes përfshin konsultime të vazhdueshme politike në të gjitha nivelet, trajnime të përbashkëta, ndërtimin e qendrave ra-jonale të trajnimit, ndërtimin e njësive të përbashkëta ushtarake, pjesëmarrjen e përbashkët në operacionet ndërkom-bëtare. Bashkëpunimi i ngushtë dhe i frytshëm rajonal i Shteteve të Bashkuara me Gru-pin e Vendeve të Adriatikut (formati A-5) është një format shumë i suksesshëm për përfshirjen e të gjitha vendeve në rajon, duke përfshirë edhe Republikën e Kosovës. Republika e Maqedonisë beson se promovimi i bashkëpunimit të grupit A-5 është një qasje me përfitimt

të dyfishtë për paqen dhe stabilitetin, si dhe për integritetin euroatlantik të rajonit.

bashkëpunimi me bashkësinë ndërkombëtareTrendet e bashkëpunimit me komu-nitetet ndërkombëtare në luftën dhe kundërshtimin ndaj terrorizmit global çojnë në qëllimet e mëposhtme: Së pari, duke vazhduar me vendosmërinë dhe synimin e qëllimeve themelore të bash-kësisë ndërkombëtare në luftën kundër terrorizmit, nëpërmjet realizimit të ak-tiviteteve të planifikuara të NATO-s dhe BE-së në procesin e trajnimi i stafit, uni-fikimi i trajnimit, ushtrimi i aktiviteteve, detyrat e koordinuara dhe funksionimi efikas i institucioneve të qeverisjes. Së dyti, intensifikimi i bashkëpunimit të in-stitucioneve në luftën kundër terrorizmit, duke zbatuar konceptin e mbështetjes së misioneve ushtarake dhe veprim-tarive kundër terrorizmit nga strukturat e shoqërisë civile. Pa dyshim, duhet të jetë përgatitja dhe zhvillimi i aftësive të mbrojtjes dhe sigurisë së Republikës së Maqedonisë për pjesëmarrje në misionet paqeruajtëse jashtë vendit. Së treti, përfshirja në masë dhe trajnimi i personelit të anti-terrorizmit është e nevojshme, madje nevojitet edhe pjesëmarrja e koordinuar dhe aktivitetet ndërmjet agjensive të sigurisë dhe sektorit publik dhe privat. Gjithnjë e më shumë informacione lidhur me aktivitetet e terrorizmit përdoren nga persona “të

padukshëm” të punësuar në kompani private, ndërmarrje publike, shoqata të qytetarëve, elita të biznesit dhe të ngjashme. Zhvillimi i qasjeve krijuese për arritjen e mbrojtjes dhe sigurisë së brendshme qëndron në suksesin e organeve shtetërore për përdorimin e informacionit të qytetarëve. Prandaj, është e domosdoshme të fil-lohet projekti për t’i sjellë çështjet më pranë fushës së sigurisë personale, administrative, informative, fizike dhe industriale për çdo person me mundësi për aplikimin e tyre të plotë. Përveç kësaj, është e nevojshme të sigurohet mbrojtja e personave që devijojnë infor-macion në lidhje me terrorizmin, krimin e organizuar, financimin e aktiviteteve të dyshimta etj; besimin e tyre per-sonal, komplotin, vendin dhe mënyrën e dhënies së informacionit, e deri në shpërblimin për atë. Lufta kundër ter-rorizmit kërkon një opinion proaktiv që përfshin bashkëpunimin midis sektorit publik dhe atij privat, bashkëpunimin e ngushtë midis vendimmarrësve politikë relevantë, organeve legjislative dhe ekzekutive që duhet të çojnë në zhvilli-min dhe zbatimin e një strategjie të suk-sesshme. Nga ana tjetër, nevojitet spe-cializimi i personelit dhe trajnimi i atyre që janë të përfshirë në luftën kundër terrorizmit global, alokimin e burimeve dhe forcimin e bashkëpunimit rajonal dhe ndërkombëtar.

Mr. Xhevad Kicara

46

Shoqëritë dhe ekonomitë bash-këkohore të sotme kryesisht varen nga rrjedha e pandërprerë e energjisë. Prandaj, kërcënimi

i terrorizmit kibernetik në infrastrukturat kritike të energjisë meriton një vlerësim gjithëpërfshirës. Në këtë kontekst, ky artikull shqyrton kërcënimet potenciale për infrastrukturat kritike të energjisë që shërbejnë në rajonin e Lindjes së Mesme dhe Afrikën e Veriut. Në kohën e sotme të përdorimit të internetit, gjërat janë gjithnjë e më të ndërlidhura dhe të ndër-varura. Është vlerësuar se në vitin 1984 rreth 1,000 pajisje ishin lidhur në internet dhe në vitin 2012, dhe ky numër u rrit në rreth 17 miliardë pajisje. Firma kërkimore teknologjike Gartner Inc. parashikon që deri në vitin 2020, ky numër do të jetë midis 2020 dhe 50 miliardë pajisjeve të lidhura. Sipas organizatës kërkimore Bloomberg New Energy Finance, digji-talizimi në sektorin e energjisë mund të bëhet një treg prej 64 miliardë dollarë deri në vitin 2025. Përveç këtyre investi-meve të mëdha, është e qartë se trans-

Terrorizmi kibernetik dhe siguria energjetike

Global

Sulmet kibernetike kanë një ndikim negativ në jetën e përditshme dhe shkaktojnë dëme të përhershme. Ata mund të shkaktojnë dëme

të konsiderueshme në financat e kompanisë energjetike dhe në ekonominë e vendeve të synuara. Numri i incidenteve kibernetike që

synojnë infrastrukturën e energjisë është rritur ndjeshëm gjatë viteve të fundit

formimi digjital i sistemeve të energjisë, duke përfshirë matësit e mençur, sistemet e menaxhimit të energjisë, kërkesat e automatizuara të përgjigjeve dhe rrjetet e mençura, u japin njerëzve qasje në en-ergji të sigurt dhe të përballueshme (që lejohet) . Megjithatë, çdo sistem dixhital ka pikën e vet të dobët. Për shembull, vi-rusi Stuxnet është projektuar dhe përdo-ret për të sulmuar termocentralin iranian në Bushehr në vitin 2010, edhe pse nuk është raportuar ndonjë dëm serioz.Infrastrukturat e energjisë kanë qenë prej kohësh një objektiv tërheqës për grupet terroriste. Në dekadat e fundit terroristët kanë treguar interesim për të synuar ob-jektet e naftës dhe gazit me dy objektiva kryesore: minimin e stabilitetit të regjimeve që po luftojnë dhe dobësimin ekonomik të forcave të huaja me interesat e prekura në rajon. Për shkak të cenueshmërisë së tyre ndaj sulmeve fizike, tubacionet e energjisë konsiderohen si objektiva të butë që ofrojnë përparësi strategjike për terroristët. Megjithatë, siç u vu re gjatë

sulmeve kibernetike në Ukrainë në dhjetor të vitit 2015, të cilat rezultuan me eklips pothuajse kombëtar, mbrojtja kundër sulmeve fizike ishte një qasje e kufizuar dhe e pamjaftueshme. Sulmet kibernetike kanë një ndikim negativ në jetën e për-ditshme dhe shkaktojnë dëme të përher-shme. Ato mund të shkaktojnë dëme të konsiderueshme në financat e kompanisë energjetike dhe në ekonominë e vendeve të synuara. Numri i incidenteve kibernetike që synojnë infrastrukturën e energjisë

është rritur ndjeshëm gjatë viteve të fundit. Sipas Agjencisë Kombëtare të Sigurisë së SHBA-së, 41 për qind e sulmeve kiber-netike janë në shënjestër të kompanive të energjisë, veçanërisht të naftës dhe gazit. Sa i përket kërcënimit në rritje dhe të so-fistikuar në mbarë botën, përpjekjet janë bërë më shumë nga politikëbërësit dhe rregullatorët për të përballuar / luftuar sul-met. Për shembull, Shtetet e Bashkuara kanë ngritur së fundmi Zyrën e Sigurisë së Kibernetikës, Sigurisë së Energjisë dhe Reagim ndaj Fatkeqësive. Përveç kësaj, sipas Ekipit të Përgjigjes së Fatkeqësive në Shtetet e Bashkuara, sa i përket sig-urisë kibernetike, energjisë, objekteve qeveritare, transportit dhe ujërave të zeza, vlerësohen shumë më shumë, sesa sek-torët e tjerë, ose se rreth 75 përqind e të gjitha vlerësimeve të kësaj fushe.

Pika e dobët e sistemeve të kontrollit Tradicionalisht, kompanitë që punojnë në sektorët e shërbimeve kritike (energjia,

financat, shëndeti) janë të shqetësuar për të mbrojtur të dhënat e tyre kritike dhe konfidenciale të klientëve të biznesit ose mbrojtjen nga aktivitetet spiunuese në internet. Megjithatë, një pikë tjetër kyçe u injorua për një kohë të gjatë. Është pika e sigurisë së sistemeve të kontrollit industrial (ICS). Këto sisteme janë pjesë përbërëse e sistemeve të energjisë / en-ergjisë, ujit dhe transportit, të cilat siguro-jnë kontroll mbi mbylljen e sigurt të këtyre objekteve. Sistemet më të zakonshme të

ICS janë: DCS (Distributed Control Sys-tems), PLC (Controller Logic Programma-ble) dhe SCADA (Mbikëqyrja e Kontrollit dhe Blerja / Grumbullimi i të Dhënave). Ata monitorojnë dhe kontrollojnë proceset fizike në kohë reale. Megjithatë, ato nuk janë të dizajnuara për të ofruar mbrojtje / siguri dhe pasojat mund të jenë katastro-fike nëse një grup terrorist merr kontrollin e sistemit. Domethënë, ata do të kontrol-lonin dhe komandonin sistemin, i cili do të bëhej një kërcënim për sigurinë rajonale dhe kombëtare. Ekspertët raportojnë për industrinë e energjisë dhe qeveritë për dallimin e rëndësishëm midis filozofive të sigurisë të Teknologjisë së Informacionit të Përgjithshëm (IT) dhe Kornizës së Kontrollit të Sigurisë Industriale (ICS). Ndërsa, në përgjithësi, oficerët e Ti po përpiqen të mbrojnë të dhënat që banojnë në serverat e tyre nga sulmet kibernetike, qëllimi i sigurisë së ICS është të mbrojë aftësinë e një objekti për të punuar në një mjedis të sigurt. Përveç kësaj, sistemet kanë dizajne të ndryshme dhe menax-

47

Sipas Agjencisë Kombëtare të Sigurisë së SHBA-së, 41 për qind e sulmeve kibernetike janë në shënjestër të kompanive të energjisë,

veçanërisht të naftës dhe gazit. Lidhur me kërcënimin në rritje dhe të sofistikuar në mbarë botën, përpjekjet janë bërë më shumë nga politikëbërësit dhe rregullatorët për të përballuar apo luftuar

sulmet

48

hohen nga ekipe dhe profesionistë me prejardhje të ndryshme. Pavarësisht përmirësimeve progresive në sigurinë e IT, ka disa teknologji për sigurinë kompjuterike specifike të SHKB, pro-gramet e trajnimit dhe politikat. Sipas raportit të James A. Lewis publikuar nga Qendra për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, në një literaturë të re për të përcaktuar dhe për të rregulluar terrorizmin kibernetik shpesh supozohet se dobësitë e rrjeteve kompjuterike dhe dobësitë e infrastrukturave kritike janë të njëjta dhe e vënë sigurinë kombëtare në rrezik të konsiderueshëm. Konteksti duhet të merret parasysh kur bëhet dal-limi midis terrorizmit kibernetik dhe krim-it kibernetik, edhe pse teknikat, taktikat dhe procedurat e ngjashme mund të përdoren nga sulmuesit. Disa ekspertë argumentojnë se terrorizmi duhet të diskutohet vetëm kur shkaktohet dëme fizike dhe autorët janë të motivuar nga politika apo ideologjia. Megjithatë, ekzistojnë nuanca të ndryshme të këtij

koncepti, pasi një qasje e papran-ueshme nuk mund të mbulojë plotësisht skenarët e mbetur nën ombrellën e terrorizmit kibernetik. Zyra e OKB-së për drogën dhe krimin përshkruan tre mënyra kryesore në të cilat terroristët mund të përdorin sisteme kompjuterike: mbështetje indirekte për një grup, mbështetje operacionale për aktivitetet terroriste dhe sisteme të synimeve për shkatërrim dhe përçarje. Në skenarë të tillë, synimi i çdo infrastrukture en-ergjetike për ndërprerje ose shkatërrim nga armët kibernetike do të ketë pasoja katastrofike. Kur shqyrtohen skenarë për luftë kibernetike dhe terrorizëm kibernetik në sipërfaqe dalin dy çështje të rëndë-sishme. E para është se në të ardhmen e afërt ne duhet të presim një akt ter-rorist kibernetike ndaj infrastrukturave kritike kombëtare dhe e dyta është munësia për të vlerësuar rrezikun e terrorizmit kibernetik. Ekspertët kanë mendime të ndryshme dhe kryesisht

pesimiste për të ardhmen e afërt. Së fundi, “Indeksi i Global i Terrorizmit 2017” i publikuar nga Instituti për Eko-nominë dhe Paqen, tregoi se terrorizmi “u jep grupeve terroriste liri gjithnjë e më strategjike dhe operative dhe lloje të reja të sulmeve pa udhëheqës / liderë”. Në të ardhmen, format e sofistikuara të teknologjisë, automjetet vetë-ngasëse të IOT (Internet of Things) dhe qytetet e zgjuara do të krijojnë sulme kiber-netike edhe më të mëdha që terroristët mund të shfrytëzojnë. Duke u bazuar në këto deklarata dhe duke pasur para-sysh bollëkun e skenarëve realistë, është e arsyeshme të parashikohet që infrastrukturat energjetike mund të sulmohen nga armë kibernetike në një mënyrë të motivuar politikisht apo ideologjikisht, me qëllim që të shkak-tojnë dëme masive fizike. Por si mund të vlerësohen rreziqet e terrorizmit kibernetik në mënyrë që të marrin masa kundërthënëse të përshtatshme? Kuadri i menaxhimit të rrezikut i zhvil-luar nga Rand Corp mund të ndihmojë në përcaktimin e rrezikut të bazuar në bashkëveprimin e tre variablave: kër-cënimit, ndjeshmërsë dhe pasojave. Edhe brenda kësaj kornize, mbetet e vështirë të vlerësohen me besuesh-mëri rreziqet e terrorizmit kibernetik, në veçanti ato rreziqe që lidhen me infra-strukturën energjetike. Edhe pse grupet terroriste sot janë të kufizuara për të promovuar sulme të thjeshta kibernetike dhe të shfrytëzojnë dobësitë ekzistuese, sipas revistës “Infosecurity”, e ardhmja e terrorizmit kibernetik mund të mani-festohet duke përdorur taktika sulmuese për të dëmtuar sistemin për kontrollin industrial ( ICS) dhe për të kontribuar në përhapjen e frikës, e cila mund të rrezikojë integritetin e infrastrukturave kritike të energjisë, të minojë besimin e publikut në qeverinë dhe sigurinë e infrastrukturës kritike të kombit / shtetit. Duke e pasur parasysh ndërvarrësinë

Sipas raportit të James A.’s Louis botuar nga Qendra

për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, literatura e re mbi definimin dhe rregullimin e terrorizmit kibernetik është

supozuar se më së shumti dobësia e rrjeteve kompjuterike dhe dobësitë e infrastrukturave kritike janë të njëjta dhe e vënë sigurinë kombëtare në rrezik të

konsiderueshëm

e infrastrukturave kritike të energjisë (përveç asaj bërthamore) - tubacioneve, shpërndarëse / lineare të transmetimit dhe objektet e prodhimit, kërcënimi merr karakter ndërkombëtar, i cili mund të kërkojë nevojën për bashkëpunim rajonal dhe reagimin të njëkohshëm. Me linjat e transmetimit të energjisë elektrike ndërkufitare, tubacionet që kalojnë kufijtë në vendet fqinje dhe të menaxhuara nga kompani të shumta, sulmi kibernetik i mirëfilltë mund të prekë shumë vende dhe aktorë. Në një rast të tillë, një vend që nuk ka burime të brendshme të energjisë do të ku-jdeset për sigurimin dhe mirëmbajtjen e rezervave të saj të energjisë (për të plotësuar kërkesën e brendshme), ndryshe nga vendi me rezerva energje-tike dhe frikën e humbjes së fitimit dhe kredibilitetit në sytë e investitorëve dhe konsumatorëve. Lindja e Mesme dhe rajoni i Afrikës Veriore janë veçanërisht të rëndësishme për ekonominë botërore për shkak të sasive të mëdha të naftës dhe gazit që rrjedhin nga këto vende dhe përmes tyre. Shqetësimi kryesor është se rajoni ende vuan nga aktet tradicionale të terrorizmit. Për shembull, një sulm terrorist i profilit të lartë në vitin 2013 në një strukturë të gazit afër Amenosit në Algjeri, rezultoi në humbje njerëzore dhe me humbje në prodhim. I njëjti skenar mund të parashikohet për një sulm të suksesshëm kibernetik që mund të dëmtojë prodhimin e energjisë në vend dhe të rrezikojë furnizimin e konsumatorëve në të gjithë rajonin. Cilat do të jenë pasojat e incidentit të ter-rorizmit kibernetik të tubacionit rajonal? Për shembull, një sulm që prek rrugët e tubacionit nga një vend prodhues si Al-gjeria në vendet që konsumojnë energji,

si Spanja dhe Italia, do të rrezikonte sigurinë e energjisë në katër aspekte: qasjen, disponueshmërnë dhe poashtu disponueshmërinë dhe pranueshmërnë. Me fjalë të tjera, një sulm kaq i madh dhe i planifikuar do të shkelte sigurinë rajonale të energjisë dhe do të ndikonte në furnizimin e naftës ose gazit me prodhuesit dhe konsumatorët. Terrorizmi kibernetik mund të minojë një mjedis që është i dobishëm për investitorët në vend dhe të dëmtojë reputacionin e tij si një partner tregtar i sigurt dhe i be-sueshëm. Përveç kësaj, sulme të tilla do të sillnin kosto diplomatike, ekonomike dhe sociale. Gjithashtu, është e sigurtë se operacioni në një mjedis me rrezik të lartë dekurajon kompanitë private. Prandaj, derisa armët kibernetike tradi-cionale, si viruset primare dhe krimbat, vazhdojnë të përdoren, kërcënimet e tjera kibernetike që sot aplikohen do të paraqesin kërcënime të vazhdueshme edhe më të mëdha.

Përcaktimi i një qasjeje përgjithësisht të pranuar ndaj terrorizmit kibernetik mund të jetë hapi më i rëndësishëm në luftën kundër këtij lloji të kërcënimit. Përveç përpjekjeve individuale të kompanive apo shteteve, një përgjigjeje ndërkom-bëtare të koordinuar, do të forconte hetimet shumëkombëshe, që çojë në shkëmbimin e informacionit dhe moni-torimit. Së fundmi, siç thuhet në tekstin e Kodit të Bashkëpunimit për Mbrojtjen Kibernetike të Qendrës për Përsosmëri, duhet të mbahen stërvitje ndërkom-bëtare për kundërsulme për të përmirë-suar aftësinë e çdo kombi / shteti për të mposhtur terrorizmin kibernetik.

Mr. Biljana Popovska (аdaptuar nga Ayhan Gücüyener, hu-lumtues, Qendra e NATO-s për Për-

sosshmëri të Sigurisë Energjetike Per Concordiam Volume 8 nr. 4, viti 2018)

50

Në periudhën para dhe pas Luftës së Dytë Botërore (1941-1945), britanikët vazhdojnë të kenë një ndikim të fortë

ushtarako-politik në vend. Britania jep një koncesion për eksplorimin e naftës në kompaninë e naftës në Irak, një konglomerat i interesave britanikë, francezë dhe amerikanë. Mbreti Faizal vdiq në vitin 1933, por regjimi i kryesuar nga Mbreti Faizal II vazhdon të ndjekë interesat britanike. Gjatë vitit 1955 u nënshkrua Pakti i Bagdadit, i cili në thelb është një marrëveshje për sigurinë kolektive rajonale të Irakut nga Britania e Madhe. Revolucioni ushtarak e rrëzon nga pushteti mbretin Faizal II më 14 korrik 1958 dhe regjimi nacionalist i krahut të majtë vjen në pushtet nën udhëheqjen e kolonel Abd al-Karim Kassem. Iraku u tërhoq nga Pakti i Bagdadit në vitin 1959. Kassem u vra në vitin 1963. Rezultati i pushtetit ishte një regjim i përgjakshëm dhe i dhunshëm nacionalist arab i udhëhequr nga koloneli Abd as-Salem Muhamed Aref, i cili u pasua nga vëllai i tij, Abd al-Rahman Muhammed Aref, në vitin 1966. Themelet e sundimit politik modern në Irak u vendosën me marrjen e pushtetit nga Partia Socialiste Partia e Rilindjes Arabe (Ba’ath) më 17 korrik 1968.

Gjeneral majori Ahmad Hassan al-Bakr u bë president dhe kryeministër i Irakut, e zëvendës i tij ishte Saddam Hussein. Gjatë sundimit të tyre, u vendosën shumë reforma sociale dhe ekonomike për të rritur popullaritetin e tyre si pushtetar. Kompania e naftës irakiane ishte nën kontrollin e plotë të qeverisë dhe pas luftës arabo-izraelite gjatë viteve 1972/74 vazhdimisht e rriti çmimin e naftës. Në mars 1970, u arrit një marrëveshje midis

Qeverisë dhe Partisë Demokratike Kurde (PZK) mbi krijimin e një zone autonome kurde. Megjithatë, shpejt u bë e qartë se premtimet e bëra në këtë manifest të marsit nuk do të përmbusheshin. Në pranverën e vitit 1974, shpërtheu konflikti mes kurdëve dhe forcave të armatosura të qeverisë. Kurdët u mbështetën nga një shah nga Irani, i cili ishte i shqetësuar për atë që ai e konsideroi ndikimin sovjetik në regjimin e Irakut. Ndërhyrja jordaneze çoi në nënshkrimin e marrëveshjes algjeriane midis Iranit dhe Irakut në mars 1975. irani e mbylli kufirin me irakun, gjë që çoi në rrëzimin e forcave ushtarake kurde. Rezistenca kurde u shtyp me dhunë, fshatrat u shkatërruan dhe banorët e tyre u zhvendosën në fshatra të ndërtuara posaçërisht rrethuar me tela me gjemba dhe pozicione fikse.Zhvillimi ekonomik në fund të viteve 1970 çoi njëkohësisht drejt rritjes së fuqisë politike. Partia Baath po humbte ndikimin e saj politik dhe pushtetin. Fuqia politike po përqendrohej gjithnjë e më shumë në duart e Sadam Huseinit dhe mbështetësve të tij politik. Shteti gjithnjë e më shumë po bëhej një instrument i pushtetit. Në korrik të 1978, u miratua një dekret që e bënte çdo aktivitet politik të paligjshëm dhe anëtarësimi në ndonjë parti tjetër politike

Historia e konflikteve në Irak

Territori i sotëm i Irakut ka qenë një nga tre provincat e ish Perandorisë Osmane. Në vitin 1920, me mandatin e Lidhjes së Kombeve, u bë një koloni britanike nën udhëheqjen e

mbretit Faizal, djalin e Sheriff Husseinit të Mekës. Për këtë

u nënshkrua marrëveshje mes Irakut dhe Britanisë së Madhe.

Më 3 tetor 1932, mandati i Britanisë së Madhe përfundon

dhe Iraku bëhet një shtet i pavarur

Përgjatë historisë

51

ishte e dënohej me vdekje për të gjithë pjesëtarët ose ish-pjesëtarët e forcave të armatosura. Presidenti Ahmad Hassan el-Bakr njoftoi dorëheqjen e tij dhe dorëzimin e pushtetit të Sadam Huseinit më 16 korrik 1979. Të ardhurat e mëdha të naftës i mundësuan Sadamit të shpenzonte shuma të mëdha për zhvillimin ekonomik të vendit dhe për standardin e jetesës së qytetarëve. Sadam Huseini u përqendrua në krijimin e një kulti personal, kështu që portrete dhe statuja të tij u ndërtuan në të gjithë vendin. Gjatë kësaj periudhe u krijua Garda Republikane, forca elite e sigurisë presidenciale.Marrëdhëniet me Iranin u përkeqësuan seriozisht gjatë Revolucionit Iranian të vitit 1979. incidentet ndërkufitare në të cilat Iraku u sulmua nga Irani rezultuan shpalljen e një lufte e cila filloi më 22 shtator 1980. Iraku u mbështet nga fqinjët, vendet arabe: Arabia Saudite dhe Kuvajti, si dhe nga Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Sovjetik dhe Franca. Këshilli i Sigurimit i OKB-së më 20.07.1987 miratoi Rezolutën 598, duke kërkuar përfundimin e luftës. Irani nuk e pranoi këtë dhe në pranverën e vitit 1988 nisi sulme të mëtejshme në Irakun e veriut. Forcat ajrore irakiane reaguan me gaz helmues, duke shkaktuar 5,000 viktima civile në pjesën kurde të Irakut të veriut. Irani më në fund ra dakord për një armëpushim në korrik 1988. Lufta Iran-Irak përfundoi

me rreth 400,000 të vdekur (afërsisht 1/4 iraken dhe 3/4 iranian) dhe rreth 750,000 të tjerë u plagosën. Përveç borxheve të mëdha të jashtme dhe infrastrukturës së dëmtuar, regjimi i Irakut kishte mbështetje më të madhe në luftën me Iranin. Prodhimi ushtarak u rrit ndjeshëm, si dhe numri i ushtrisë që arriti në rreth një milion. E gjithë kjo kontribuoi në konsolidimin e fuqisë së Sadam Huseinit. Në fund të viteve 1980, Iraku përjetoi një krizë të madhe ekonomike, kryesisht të shkaktuar nga reforma të gabuara ekonomike. Rreth 5 miliardë dollarë në vit janë shpenzuar në projekte për modernizimin ushtarak. inflacioni dhe kostoja e jetesës janë rritur në mënyrë drastike. Marrëdhëniet e Irakut me fqinjët u përkeqësuan, veçanërisht kur Sadami kërkoi të merrte fushën Rumilla. Më 2 gusht 1990, Iraku sulmoi Kuvajtin, e më 8 gusht shapalli aneksim ndaj këtij vendi fqinj. Këshilli i Sigurimit i OKB-së ka miratuar shpejt një sërë rezolutash që dënojnë veprimet e Irakut. Iraku nuk merr mbështetje nga asnjë vend i huaj në këtë luftë. Nga ana tjetër, Arabia Saudite, Egjipti, Siria, Maroku, Britania e Madhe, Franca, Pakistani, Bangladeshi dhe Shtetet e Bashkuara u mblodhën në Arabinë Saudite për të mbështetur Kuvajtin. Këshilli i Sigurimit i OKB-së miratoi Rezolutën 678, duke miratuar përdorimin e forcës ushtarake që do të përdorej kundër Irakut në nëntor 1990. Më 17 janar 1991, forcat aleate nisën një fushatë ajrore kundër Irakut. Ushtria irakiane kapitulloi më 24 shkurt 1991. Shtetet e Bashkuara njoftuan për një armëpushim më 28 shkurt 1991 dhe Lufta e Gjirit përfundoi. Në vitin 2003, një koalicion shumëkombësh i përbërë nga Shtetet e Bashkuara, Britania dhe forcat e koalicionit të NATO-s thyen regjimin e Sadam Huseinit dhe instaluan një qeveri të re. Menjëherë pas kësaj, dhuna dhe kritikat e qeverisë dhe mbështetja e saj

Gjuha zyrtare në Irak është arabishtja, e cila flitet nga mbi 80% e popullsisë. Vetëm mbi 15% e popullsisë, përveç gjuhës zyrtare,

flasinedhe gjuhën: kurde, armene dhe persiane. Rreth 95% e popullsisë janë muslimanë sunitë dhe shiitë. Pjesa tjetër e

popullsisë janë të krishterë dhe jazidë. Shitët janë rreth 50% e popullsisë së përgjithshme dhe më së shumti jetojnë në jug, ndërsa sunnitë ka më shumë në pjesën qendrore, perëndimore dhe veriore

të Irakut

e huaj u përshkallëzuan në një konflikt të armatosur të ripërtërirë, që përfshinte shumë grupe të opozitës. Presidenti Saddam Hussein u rrëzua nga pushteti më 9 prill 2003 dhe u shpall publikisht fajtor për krime kundër njerëzimit duke ekzekutuar publikisht më 30 dhjetor 2006. Ashtu si në të shumtën e vendeve arabe në vitin 2011, protesta u mbajtën edhe në disa vende në Irak. Megjithatë, ato ishin relativisht të vogla dhe kryesisht ishin të përqendruara kundër korrupsionit dhe mungesës së energjisë elektrike. Shumë njerëz u vranë ndërsa forcat e sigurisë u përleshën me protestuesit. Në prill të 2013, kreu i ISIS Abu Bakir Al Baghdadi njoftoi se do të vendoste kontrollin e plotë

dhe pushtimin e verilindjes dhe perëndimit të Irakut dhe Afganistanit dhe do të formonte të ashtuquajturin Shtet Islamik të Irakut dhe Sirisë. Me përshkallëzimin e dhunës në 2014, ISIS zë territore të mëdha, duke përfshirë qytetin e dytë më të madh në Irak, Mosul, në mënyrë që forcat e koalicionit të NATO-s të mos kishin zgjidhje tjetër përveçse të fillonin sulme ajrore kundër objektivave të ISIS në Irak dhe Siri. Gjatë gjysmës së dytë të vitit 2014, Shtetet e Bashkuara, Australia, Britania e Madhe, Franca, Belgjika, Kanadaja, Danimarka dhe Holanda nisën sulme ajrore kundër objektivave të ISIS dhe kështu i dhanë mbështetje aktive qeverisë irakiane. Sulmet ajrore vazhduan

gjatë gjithë vitit 2015. Shumica e këtyre vendeve siguruan mbështetje në formën e këshilltarëve dhe programeve të trajnimit për ushtrinë e Irakut. Ata gjithashtu ofruan mbështetje ekonomike dhe pajisje ushtarake. Irani mbështeti qeverinë e Irakut me pajisje ushtarake, këshilltarë dhe poashtu realizon kontrollin ajror mbi Irakun. Shtetet e Bashkuara, së bashku me Arabinë Saudite, Jordanin, Bahrein dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, nisën sulme ajrore kundër ISIS në territorin sirian. Konflikti midis qeverisë së irakut dhe ISIS vazhdoi me të njëjtin ritëm në vitin 2016 dhe koalicioni i udhëhequr nga SHBA vazhdoi me sulme ajrore kundër objektivave të ISIS në Irak dhe Siri. Mijëra njerëz u vranë në përleshjet mes forcave qeveritare dhe ISIS. Gjatë vitit 2016, hubet kontrolli i qyteteve dhe rretheve kryesore. Konflikti midis Qeverisë së irakut dhe ISIS u përshkallëzua në vitin 2014. Mijëra njerëz u vranë, pasi ISIS kreu sulme të mëdha dhe pushtoi më shumë zona në

Irak dhe Siri, duke përfshirë qytetin e dytë më të madh në Irak, Mosulin. Po në atë vit, ISIS mori kontrollin e disa qyteteve dhe rretheve në provincën e Anbarit, në të cilën mbizotëron popullsia sunite. Luftimet intensive mes luftëtarëve të ISIS dhe ushtarëve të Irakut ndodhën në Falluxhë dhe Ramad ku u vra një pjesë e popullatës civile. Pas pushtimit të disa qyteteve, përfshirë Mosulin dhe Sinjarin në Irakun e veriut, qindra mijëra civilë u larguan nga këto zona. Në të njëjtën kohë, shumë njerëz u robëruan. Shumë burra dhe djem u vranë dhe shumë gra dhe vajza u shitën më vonë si skllave. Konflikti vazhdoi me ritme të pashembullta në vitin 2015, ku mijëra njerëz u vranë, pasi ISIS kreu sulme të mëdha dhe u përplas me forcat e sigurisë dhe me peshmergjit kurdë. Përplasje të rënda u zhvilluan në Ramad në provincën e Anbarit. Qyteti u pushtua në maj të vitit 2016 dhe mbeti nën kontroll të plotë deri në dhjetor të atij viti, kur forcat qeveritare pushtuan një

Menjëherë pas Luftës së Gjirit, OKB-ja filloi të zbatojë

programin e saj për të shkatërruar armët e shkatërrimit

në masë të Irakut. Ekipet e inspektimit për armët u krijuan

për të bërë vizita të rregullta në Irak në mënyrë që të shohin nëse ato përputhen me kushtet e rezolutës së armëpushimit të

OKB-së

52

pjesë të qytetit. Në dhjetor 2017, qeveria irakiane shpalli fitoren kundër iSiS në Irak. Shumë grupe të armatosura në Irak kanë qenë gjithashtu aktive në konfliktet jo shtetërore kundër njëri-tjetrit që nga viti 2002. Këto konflikte përfshijnë përplasjet midis grupeve qeverisëse dhe opozitare, si dhe grupeve kundërshtare në nivel lokal. Ofensiva në Mosul filloi në tetor 2016 dhe zgjati deri në gjysmën e parë të vitit 2017. Mijëra civilë u vranë në përleshjet mes ISIS dhe forcave qeveritare të mbështetura nga Forca Popullore e Mobilizimit (PMF) ose të ashtuquajturit forcat “Peshmerga” dhe sulmet ajrore nga forcat e koalicionit të NATO-s. Kryeministri i Irakut Abadi përfundimisht mori kontrollin e plotë të qeverisë mbi Mosulin më 10 korrik, Deri në fund të dhjetorit 2017, forcat qeveritare vendosën kontrollin e plotë të territorit të Irakut dhe arritën të neutralizonin plotësisht zonat e pushtuara nga ISIS në Irak.

Që nga fillimi i misionit të NATO-s kundër ISIS në vitin 2014, ka pasur më shumë se 13,331 sulme ajrore mbi objektivat ISIS, rreth 2 milionë njerëz janë zhvendosur, dhe numri aktual i trupave amerikane në Irak është rreth 5200 ushtarë. Duke përmbledhur rezultatet e operacionit të NATO-s «Liri për Irakun» (Freedom Irak) në periudhën prej vitit 2003 deri në vitin 2018, totali i vrarë shkoi deri në 204,331 civilë, ku në vitin 2006, 29,517 persona, në vitin 2014 20,218 persona. Numri i ushtarëve të vdekur amerikanë për periudhën 2003-2018 arriti në 4,541 ushtarë, me shumën, nëse numri i përgjithshëm i të gjitha forcave të koalicionit të NATO-s, kjo është të paktën 10 herë më i madh. Numri i saktë i civilëve dhe ushtarëve të vdekur dhe të plagosur në operacionin ushtarak të NATO-s në luftën kundër ISIS nuk dihet me saktësi. Numri i të plagosurve nga viti 2014 deri në 2017 për çdo vit ndryshon dhe varion nga 13,187 persona në vitin 2017 deri në 20,218 persona në vitin 2014. Duke përmbledhur rezultatet, vijmë në përfundim se misioni i NATO-s «Liria e Irakut» dhe misioni i NATO-s për të luftuar ISIS, ka vrarë më shumë se gjysmë milion civilë dhe mbi 100.000 ushtarë. Këto shifra duhet të përfshijnë gjithashtu 20% të dhëna jozyrtare që nuk janë të dokumentuara për civilët dhe ushtarët e vrarë ose të zhdukur. Operacioni shumëkombësh ushtarak i NATO-s për të luftuar ISIS në vitet 2017-2018 krijoi një valë të pashembullt të bastisjeve të Irakut që arrinin në mbi 3.2 milion, duke përfshirë 1 milion nga rajoni kurd i Irakut. Kryeministri Haider al-Abadi pohoi se me këtë operacion ushtarak, forcat irakiane të sigurisë, të mbështetura nga forcat e koalicionit të NATO-s, arritën të pushtonin bastionet e ISIS në Irak dhe ishin në rrugë për t’i dëbuar ata nga shteti njëherë e përgjithmonë. Me kërkesë të qeverisë irakiane, NATO, pas samitit të Brukselit më 11/12.07.2018, zbaton një mision të ri civil në Irak. Ky mision përqendrohet në ndërtimin e kapaciteteve, trajnimin dhe asistencën e forcave të sigurisë irakiane. Ekipet e NATO-s do të trajnojnë dhe këshillojnë Ministrinë e Mbrojtjes dhe këshilltarët e sigurisë kombëtare të Irakut nëpërmjet instruktorëve të tyre dhe konceptin e «trenit të trajnerit» në shkollat dhe akademitë ushtarake. Disa qindra njerëz janë të përfshirë në këtë trajnim dhe do të ndërtojnë një mbrojtje të qëndrueshme efektive dhe afatgjate me qëllim që forcat ushtarake irakiane të trajtojnë me sukses dhe efektivisht krizat e brendshme, konfliktet dhe terrorizmin, si në nivel kombëtar brenda shtetit ashtu edhe në nivel rajonal dhe global.

Dr. Andrej Iliev

Më 18 dhjetor 2011, SHBA-ja tërhoqi trupat e saj nga

Iraku me misionin «Operacioni Agimi i Ri». Zyrtarët amerikanë

kanë negociuar me qeverinë e Irakut për të pasur një prani

të vogël ushtarake në Irak, por një marrëveshje e tillë nuk është arritur për shkak të disa

rregullave ligjore. Megjithatë, deri në fund të vitit 2011, ishin rreth 150 ushtarë në Irak përgjegjës për stërvitjen dhe trajnim në

ambasadën amerikane dhe një grup i vogël marinësh përgjegjës për mbrojtjen e diplomatëve të

lartë

54

Flamuj të valëvitur, duartrokitje të sinqerta, shikime kurreshtjeje, pyetje mbreslënëse. Pothuaj se gjithmonë e tillë është fotografia

kur të vegjëlit e kopshtit “Angell Shajçe” nga Kumanova do ta vizitojnë gazermën “Boro Menkov”, më së shpeshti gjatë shënimeve të datave të rëdësishme për gazermën dhe për armatën tonë. Nga ana tjetër, pjesëtarët e Armatës, sado që

të përpiqen të duken serioz, nuk mund të mos buzëqeshin kur i shohin fëmijët e kopshtit kumanovar. Ashtu ishte dhe në tetor kur gazerma e shënoi festën e patronatit të saj. Është jashtëzakonisht interesant kur më të vegjëlit fillojnë të parashtrojnë pyetje të shumta ndaj pjesëtarëve të Armatës gjatë pamjes së një pjese të pajisjeve dhe armatimit me të cilin disponon Armata.

E paobligueshme

Ambient i shkëlqyer dhe bashkëpunim i mirë

Gazermat e armatës sonë janë shtëpia e dytë e pjesëtarëve të

ARM-së. Në to, ata e kalojnë pjesën më të madhe të ditës, punohet,

kryen detyrat e zakonshme, bëhen përgatitje për stërvitje dhe

misione, por organizohen edhe festa e manifestime, ngjarje me rastin e datave të rëndësishme

të vendit dhe ARM-së. Pjesëtarët e bashkësisë lokale gjithmonë

janë të mirëseardhur në festimet dhe shënimet e përbashkëta, por edhe në ditët e zakonshme për vizitë. Gazerma e Kumanovës

është një shembull i këtillë për një ambient të shkëlqyeshëm, për një

infrastrukturë të mirë, hapësira të gjelbëruara, vend për pushim

dhe rekreim në kohën e lirë, si dhe vend për bashkëpunim të mirë

dhe mbështetje të ndërsjellë me bashkësinë lokale

55

Nga më të rinjtë, deri te më të moshuarit, qytetarët e Kumanovës dhe komunave përreth si Likova dhe Staro Negoriçane janë të mirëseardhura në kazermën e Kumanovës “Boro Menkov”, gjë që dëshmohet edhe përmes pranisë së tyre në shënimin e datave të rëndësishme që i organizon kazerma gjatë vitit. Fëmijët nga kopshti “Angell Shajçe”, nxënësit e shkollave të mesme,

qytetarët, e vizitojnë kazermën dhe janë pjesë e shënimeve dhe solemniteteve, si që është edhe festa e ditës së patronatit dhe festa e Ditës së ARM-së.Nxënësit e gjimnazit të Kumanovës “Goce Dellçev” me recitime dhe këngë e përmbushin programin e solemnitetit të patronatit. Kjo dëshmon se sa kazerma e Kumanovës është e gatshmë për bashkëpunim me institucionet dhe entet e bashkësisë lokale ku gjendet kazerma. Më të rinjtë dhe nxënësit në këtë mënyrë marrin njohuri rreth historisë sonë, rreth kontributit të ARM-së në ndërtimin e shtetit, duke u mësuar të nderojnë të kaluarën. Bashkëpunimi i kazermës së Kumanovës me përfaqësuesit e biznesit dhe me ndërrmarjet publike është gjithashtu në nivel të lartë, vlerësojnë komunat, përfaqësues të së cilave pa përjashtim janë të pranishëm në shënimet dhe në festimet si dhe në

solemnitetet tjera ushtarake.Kazerma është e rregulluar mirë, gjë që mund të shihet që në vizitën e parë. Dhe këtu nuk kemi të bëjmë për pothuajse një pastërti perfeksioniste, por kemi të bëjmë dhe me një rregullim hortikulturor i cili e pasuron pasqyrën se pjesëtarët e ARM-së i kushtojnë rëndësi dhe vëmendje të veçantë barit dhe luleve. Mirëmbahen drunjtë dhe degët. Këtu janë edhe shtëpizat verore, të plotësuara me fontana dhe me vende të dedikuara për mbajtjen e mbledhjeve, pushimeve për kafe në një atmosferë të relaksuar. Ajo që veçohet në gazermën e Kumanovës është etno-dhoma të cilën e kanë rregulluar pjesëtarët e gazermës. Një copë histori, e përmbushur me etno elemente nga ana e Kumanovës. Në muret e kësaj dhome janë të vendosura veshje kombëtare, veshje për meshkuj, donacion nga shoqëria kulturore artistike “Bajram Shabani” dhe veshje për femra e dekoruar me pjesë të bukura qepjeje. Veshjet që pasqyrojnë imagjinatën e paraardhësve tanë janë të përmbushura me orendi nga e kaluara, me çajdanllëqe, xhezve, filxhanë për kafe, të cilat për një moment ju kthejnë në të kaluarën, apo në fillim të shekullit të kaluar. Puna e dorës e punuar me shtiza e dëshmon shkathtësinë e grave të kësaj ane. Në këtë dhomë gjendet edhe kamini i punuar me dorë nga tullat, nga ana e pjesëtarëve të kazerëmes.

Аmbienti i kazermës së Kumanvoës bën që mysafirët nga institucione të

ndryshme të ndihen të mirëseardhur, gjë që është njëri ndër qëllimet e Armatës, bashkëpunimi i mirfilltë

me qytetarët nga bashkësitë lokale në zonën e përgjegjsisë.

Aleksandra Maksimovska

56

Film

Rusi, viti 1917. Evropa flaket në paparashikueshmërinë e vitit të tretë të luftës së madhe fundi i së cilës nuk duket. Ushtarët rus janë

të lodhur nga qëndrimi disavjeçar në vijën e frontit. Sikur të jenë harruar aty. Në Rusi paraqiten rreziqe të rreja – vijnë sinjalet e një lufte qytetare, ashtu si që ndahet populli i kësaj perandorie të madhe –njëra anë dëshiron që Rusia të del nga lufta, ndërsa të tjerët janë të vendosur për të luftuar deri në fund me gjeramnët për të shpëtuar atdheun. Ata në front, duket se janë të parët që dëshirojnë rrugëdalje nga lufta e paqartë, ëndërrojnë për t’u kthyer në shtëpi. Ushtria është e demoralizuar, letargjike, e dobësuar dhe e padëgjueshme. Shpirti luftarak pothuaj se ka humbur, dezertimi është përditshmëri. Mbështetja propagandistike e Rusisë në zgjidhjen e problemeve të brendshme, parë në aspektin historik, nuk është diçka e panjohur, kështu edhe kësaj

rradhe, përpjekja e fundit për t’u inkurajuar ushtarët ndjek vijën e praktikës së njohur – formimin e batalionit të femrave i cili do të niset për në front me qëllim që t’a kthejë shpirtin e ushtarëve dhe të sjell energji të re në vijën e parë, apo së paku t’i turpërojë. Batalioni i femrave në vend se të ketë rol motivues, tregon rezultate mbi të gjitha pritjet – ky grup i femrave të guximshme bëhet i fuqishëm dhe vdekjeprurës në front. Por, fatkeqsisht, këto femra të guximshme ballafaqohen në dy fronte në të cilët duhet të luftojnë njëkohësisht, njëri është ai ku ata qëndrojnë përballë gjermanëve, ndërsa tjetri është fronti i luftës kundër bashkëluftëtarëve të tyre të cilët janë të mendimit se vend i i tyre nuk është aty.

Batalioni i vdekjesFilmi „Batalioni“ është një ekranizim i tregimit të vërtetë, një epope e kësaj njësie ushtarake e udhëhequr nga Marija

Boçkareve ku gjithashtu është një pasqyrim i shkëlqyer i pozitës dhe problemeve me të cilët ballafaqohet femra në kohën e luftës, por njëkohësisht paraqet edhe nder dhe kujtim ndaj femrës së parë – ofivere në historinë ushtarake të Rusisë. Edhe pse në vitin 1917 janë formuar disa batalione femrash në Moskë dhe në Shën Peterburg, vetëm dy prej tyre e kanë parë frontin, ndërsa vetëm njëri, ai të cili i është kushtuar filmi, fiton epitetin “batalioni i vdekjes”. Në të hasim disa femra me motive të ndryshme rreth regrutimit të tyre – disa për të qenë më afër deri te dashnorët e tyre në fushëbetejë, disa sepse i kanë humbur të dashurit në luftë, në nder të kujtimit të tyre janë duke e vazhduar rrugën e tyre, të tretët sepse dëshirojnë të luftojnë për atdheun, ndërsa të katërtit, për para…Në këtë batalion ka gra të grofëve, amvise, këngëtare operistike, por ato kanë një gjë të përbashkët, pa marë parasysh prapavijës – rrugëtimin nëpër

„Batalioni“

57

të cilin do të kalojnë që të bëhen ushtare e heroina – amazone. Në film shohim se si gjatë përgatitjeve gratë dhe femrat e “humbin” feminizmin e tyre në mënyrë që të jenë të barabarta me burrat: presin flokët, gjërat e tyre personale u meren, iu nënshtrohen trajnimve rigoroze për të fituar fuqi dhe shkathtësi. Por më e vështira është forca psiqike të cilën duhet ta kenë, për të mos vuajtur për shtëpinë dhe për nënat, motrat, karrierat dhe për nëdërrat të cilat i kanë pasur – realiteti i tyre i vetëm dhe shtëpia e tyre tashmë janë ushtria dhe batalioni.Por, kush është Marija Boçkareva, femra e cila do t’i bashkojë të gjitha këto femra guximtare? Me vetëm 27 vjet, ajo është femra e parë e cila ka udhëhqur me njësi ushtarake dhe gruaja e parë oficere në Rusi. E ikur nga shtëpia dhe nga bashkëshorti i saj i dhunshëm, me një histori të viktimës së dhunës familjare gjatë pothuajse tërë jetës, vendos të ndërrmer kontrollin mbi fatin e saj dhe t’i bashkohet ushtrisë, me miratimë të vetë mbrtit. Ndërsa, as në ushtri gjendja nuk është aspak më e mirë – atë përsëri e pret dhuna seksuale dhe ajo fizike, por dëshmia e saj si një femër dhe ushtare e fuqishme, e ndryshon sjelljen e të tjerëve ndaj saj, ndërsa vetë ajo do të shpërblehet me disa medalje dhe mirënjohje. Mungesa e mbështetjes fillon të zbehet. E patrembur, dominante e fuqishme dhe aggresive, grua e cila shpëtoi më se 50 ushtarë të lënduar – ajo është fotografia e re të cilën e projekton. Boçkarova shumë shpejtë bëhet me famë ndërkombëtare dhe shëndrrohet në një ikonë.

Rreth 2000 gra kanë pretenduar të jënë pjesë e njësisë së saj, por përzgjedhja e saj rigoroze këtë numër e redukton vetëm në 300 gra të përzgjedhura. “Ajo ishte e bindur se mënyra e vetme që ato gra t’i shëndrrojë në ushtarë, është që t’ua fshijë çdo gjurmë feministe. Ajo ua rroi kokat, ua ndaloi përdorimin e furçave për dhëmbë, etj. Ajo kërkoi nga ato që të pështyjnë dhe të fillojnë të shajnë dhe sa më shumë që është e mundur të sillen si burra”, do të thonë për të dhe për metodologjinë e saj.

Femrat në luftëPjesëmarrja e femrave në luftëra gjatë historisë është e padiskutueshme, por roli i tyre ka qenë i anashkaluar nga diverziteti dhe angazhimet e tyre të cilët shpesh herë kanë ngelur nën hijen e ushtarëve. Femrat më së shpeshti janë paraqitur në rolin e motrave medicinale të cilat i kanë shëruar të lënduarit dhe kjo ka qenë kontakti më i afërt i tyre me frontin. Gjatë Luftës së Parë Botërore, femra luan rol të rëndësishëm në prodhimin e armëve për ushtritë vendase, e ky është rast në pothuajse të gjitha vendet, ndërsa i shohim në rolin e punëtoreve të

fabrikave për municion, gjithnjë derisa numri i femrave-ushtare nuk është rritur dhe ka filluar të vërehet. Megjithatë, shumë pak prej tyre bëhen të njohura dhe kanë famën që e merituojnë, ndërsa përpjekjet e tyre si të mëdha dhe të pashmangshme, ngelin disi të fshehura dhe të anashkaluara në dokumentet historike. Marija Boçkarova edhe pse një figurë e rëndësishme nga epoka e luftës së madhe e frontit lindor, për shembull revista “Neë York Times” sivjet publikon një nekrologji të vonuar për figurën e saj, të titulluar si “Asnjëherë më e

anashkaluar” .Përqëndrimi i „Batalionit“ oscilon figurën femërore, betejat e saj morale, të brendshme, barazinë gjinore, gjegjësisht të gjitha elementet që i ka një femër-ushtare. Filmi paraqet një sintezë të kuadrove të jashtëzakonshëm të cilët përmbajnë nivel të lartë të estetikës. Secili kuadër është pothuajse i komponuar në perfeksion, por kjo nuk është befasi në rast se i kujtojmë të gjitha veprat kulmore të kinematografisë sovjetike dhe detajizimit me të cilën janë bërë. Kriteret dhe standardet, si dhe estetika e shkollës ruse të filmit kanë qenë gjithnjë të pozicionuara lartë. Në rast se e kemi të njohur faktin se Fjodor

Bundarxhik ka përfojna nga veprat tjera të tij, në “Batalion” na bëhet e qartë se çfarë cilësie mund të presim. Me këtë gërshetim faktorësh, gjegjësisht me një tregim i cili është interesant dhe jo aq e njohur, me një trup të gjindshëm aktorësh dhe me prezantim të hatashëm vizuel, nuk mund të mos kënaqemi në këtë film. Gjithsesi, nuk mungojnë edhe çmimet për këtë vepër, as në skenën vendore e as në atë ndërkombëtare, në festivalet ndërëkombtare të filmit, duke fituar kështu më se 20 çmime të vlefshmë.

Еlena Gjorgjievska

57

Regjia: Dmitriy Meskhiev

Skenari: Ilya Avramenko, Evgeniy Ayzikovich

Rolet: Lesya Andreeva, Mariya Antonova, Mariya Aronova, Nikolay Auzin, Margarita Bychkova

Мuzika: Yuriy Poteenko

Kinematografia: Ilya Averbakh

Vendi: Rusia

Viti: 2015

Kohëzgjatja: 120 minuta

Cmimet: Pesë çmime Golden Eagle dhe katër nominime të tjera, tre çmime «APKIT» për aktoren më të mirë, përbërjen dhe redaktimin, çmimin më të mirë drejtor në Festivalin e Honolulu dhe 15 çmime të tjera.

Liqeni i Tikveshit ndodhet në pjesën jugore të vendit në kanionin e lumit Crna dhe është 12 km larg nga Kavadarci. I vendosur në një

lartësi prej 165 m, ka një formë konike dhe shtrihet në veri-jug. Liqeni i Tikveshit është liqeni më i madh artificial në Republikën e Maqedonisë. Liqeni u krijua në vitin 1968 duke ndarë kanionin e lumit dhe duke ndërtuar një digë 104 m të lartë. Diga është ndërtuar nga një gurë me një bërthamë argjile gjatësia e së cilës është 338 m. Uji i liqenit të Tikveshit përdoret për ujitje dhe për marrjen e energjisë elektrike. Ujitja bëhet përmes sistemit hidrik «Tikvesh», ndërsa pranë digës gjendet termocentrali «Tikvesh».Temperatura e Liqenit të Tikveshit është 24 gradë Celsius, duke e bërë atë të dobishëm në verë për lloje të ndryshme të sportit dhe për larje. Por kjo nuk është

e vetmja gjë që mund të shihet në këtë rajon. Liqeni i Tikveshit është i pasur me florën dhe faunën, me lloje të ndryshme të peshqve dhe zogjve të ujërave të ëmbla. Peshqit më i zakonshëm janë krap, mustak, panje, kaskadë, prandaj liqeni është një destinacion i shpeshtë për të adhuruesit e peshkimit. Zogj të mëdhenj gjahu, të cilat në të njëjtën kohë i përkasin botës së rrallë dhe riteve evropiane.Tikveshi është një zonë ku klimaa mesdhetare, kontinentale dhe malore janë të përziera dhe është rajoni me verën më të gjatë në Maqedoni dhe Ballkan. Më shumë se 1.500 shtëpi fundjave janë të vendosura në bregun e Liqenit të Tikveshit, ato janë specifike dhe veçanërisht atraktive janë për ata që udhëtojnë me anije.Në zonën e Liqenit të Tikveshit ka shumë zona arkeologjike, vendbanime, manastire

dhe monumente, të cilat ende nuk janë eksploruar dhe të njejtat përfaqësojnë thesar kulturor dhe historik në vendin tonë. Nga periudha e fundit, domethënë nga Lufta e Dytë Botërore, ka edhe vende që kanë luajtur rol të rëndësishëm në LNÇ. Nga periudha e lashtë në këtë zonë, janë zbuluar disa vende, si varreza romake në fshatin Klinovë dhe në vendbanimin Crkvishte. Ndër lokalitetet mesjetare janë të njohura: Tikveshi, kisha shpellore «Shën Llazri «, manastiri i pollogut «Shën Gjergji «, kisha shpellore» Shën Marku» etj.Mustakët e mëdha të cilat shtrihen poshtë liqenit janë gjithashtu edhe një arsye që Liqeni i Tikveshit të shëndrrohet në një atrakcion turistik i cili do të tërheq mijëra turistë nga e gjithë bota

Kristina Ilievska

58

Liqeni i Tikveshit – Vendi i preferuar për peshkim dhe piknik

Liqeni i Tikveshit – Vendi i preferuar për peshkim dhe piknik

Bukuritë e Maqedonisë

Documents

Komiteti Ushtarak i NATO-s për vizitë në Republikën e ... · Terrorizmi kibernetik dhe siguria energjetike Film „Batalioni“ Bukuritë E Maqedonisë Liqeni i Tikveshit –