KOŃCZYNY FANTOMOWE

Katarzyna Paluch

Nawiedzone ciało – fenomenalne fantomy

• Fantom – w słowniku języka polskiego: upiór, zjawa, widziadło.

• Czym są fantomy?• Co trzeba zrobić, żeby

wywołać wrażenia fantomowe?

• Jak często się zdarzają?

Dowody istnienia duszy?

• W średniowieczu kończyny fantomowe uznawano za boską interwencję (cuda).

• W 1551r francuski chirurg wojskowy Ambroise Paré dokonał pierwszych wzmianek na temat kończyn fantomowych.

• Lord Nelson po utracie ręki (podczas ataku na Teneryfę) miał doznania fantomowe, które uznał za dowód istnienia duszy.

• 1951 „Moby Dick” Herman Melville kapitan Ahab

• 1866 Silas Weir Mitchell opublikował w Atlantc Monthly anonimowe opowiadanie „The case of George Dedlow”.

• 1871 „Lippincott’s Magazine of Popular Literature and Science”

• 1872 S. W. Mitchell oficjalnie wprowadził termin „kończyna fantomowa”.

http://www.globusz.com/ebooks/Quack/00000011.htm

• Najczęściej po amputacji kończyn górnych lub dolnych, ale znane są również przypadki fantomowej macicy, odbytu, piersi, genitaliów. Co ciekawe, brak jakichkolwiek doniesień na temat fantomu ucha. Dlaczego?

• W wyniku uszkodzenia nerwów obwodowych np. oderwanie splotu ramiennego.

• U osób z tetraplegią (porażeniem czterokończynowym).

• U osób po udarach.• Osoby poddane znieczuleniu w obrębie rdzenia

kręgowego np. podczas porodu.

Kiedy powstają fantomy?

Adrianek, podopieczny fundacji Spoltu ramiennegoMechanizm urazu okołoporodowego

Czy ja mogę mieć odczucia fantomowe?

Czy ja mogę mieć odczucia fantomowe?

Doświadczenie Ronalda Melzack’a:

1. Zablokowanie dopływu krwi do kończyny ok. 30 min

2. Brak korygujących wrażeń wzrokowych

3. Jakie jest dokładne położenie Twojej ręki?

B A

A – rzeczywista lokalizacja kończynyB – lokalizacja fantomu

„Zdroworozsądkowo” o istnieniu duchów

Teorie istnienia fantomów

Centralne

Spontanicznej aktywności

Neuronalnego podpisu

Zmian plastycznych

(remapowania)

Nerwiaków

Obwodowe

Obwodowa teoria nerwiaków

Główny bohater: nerwiak, patologiczne zakończenie nerwu czuciowego przerwanego podczas amputacji (reagujące na dotyk!).

Impuls wyzwalający ból: dotyk, zmiana temperatury, ucisk.

Adresat: centralna reprezentacja utraconej części ciała.

1. Dlaczego dotyk jest odbierany jako ból?Odp. Teoria nadwrażliwości ośrodków centralnych

wywołana odnerwieniem.2. Dlaczego fantom jest odczuwany nawet wtedy

gdy nic go nie dotyka?Odp. skurcze mięśni wew. kikuta, obrzęk 3. Dlaczego stres, kaszel nasilają bóle fantomowe?Odp. stres i / lub napięcie mięśni brzucha powodują

uwolnienie noradrenaliny zwiększającej spontaniczną aktywność jego komórek.

4. Dlaczego zimą bóle fantomowe nasilają się?Odp. nerwiaki są wrażliwe na zimno. Ulgę w bólu

może przynieść trzymanie kikuta w cieple.

Nerwiaki

Szukanie dziury w całym?

Przecięcie nerwów rdzeniowych:• powyżej nerwiaka • tuż przed ich wniknięciem do

rdzenia kręgowego Zabiegi te nie znoszą bólu

fantomowego, ani doznań fantomowych.

„Kiedy wyeliminuje się niemożliwe wówczas to, co zostanie, bez względu na to, jak byłoby nieprawdopodobne, musi być prawdą.”

W poszukiwaniu winnych.Podejrzany: rdzeń kręgowy

1. Uszkodzenie.

2. Zanik dopływu informacji czuciowych.

3. Wzrost spontanicznej aktywności neuronów w rdzeniu kręgowym.

4. Inny wzorzec wyładowań.

5. Błędna interpretacja sygnału przez korę mózgową.

„Pamiętajmy o logice. Tam, gdzie jej brak, należy doszukiwać się podstępu.”

Sherlock Holmes

Osoba z tetraplegią (porażeniem czterokończynowym) wywołanym uszkodzeniem górnych odcinków rdzenia kręgowego odczuwa bóle fantomowe w nogach i pachwinach.

Jak to możliwe?

Odp. zgodnie z teorią spontanicznej aktywności niemożliwe.

Neurony rdzeniowe przewodzące informację z dolnych partii ciała znajdują się u osób z tetraplegią poniżej miejsca urazu tzn. nie są w stanie przekazywać pobudzenia do mózgu.

Mózg, twórca fantomów – teorie centralne

Does it not seem clear that such a [phantom] phenomenon indicates that our ideas and sensations emerge from our brains, and not from our tactile organs?

Erasmus Darwin

Współcześni łowcy duchów

Imię: Ronald Nazwisko: Melzack Urodzony: 1929 Pochodzenie: Montreal,

KanadaZawód : psycholog Miejsce pracy: Uniwersytet

McGill w Montrealu

Kompetencje: ból, bramkowa teoria bólu, fantomy

Parafka naszego mózgu

Neuromatrix

Odbiór wrażeń czuciowych z ciała

Generowanie wzorca pobudzenia informującego że ciało jest całością i należy do nas

Czerpiąc z klasyków: porównanie teorii Hebba i Melzacka

TEORIA HEBBA

1. Sieć neuronalna2. Mechanizm powstania: LTP

– wzmacnianie często wykorzystywanych połączeń

3. Znaczenie doświadczenia: kluczowe – decyduje o powstaniu i kształcie sieci

TEORIA MELZACKA

1. Neuromatrix2. Mechanizm powstania:

Uwarunkowana genetycznie 3. Znaczenie doświadczenia:

Wpływa modulująco na zaprogramowaną genetycznie neuromatrix

Nazwa systemu Struktury wchodzące w jego skład

funkcja dowody

Mózgowe ośrodki czuciowe

Kora somatosensoryczna (zakręt zaśrodkowy)

Odbieranie wrażeń czuciowych docierających z obwodu

Fantomowe wrażenia maja charakter czuciowy, są wywoływane dotykiem, uciskiem etc.

Ośrodki emocji Układ limbiczny (ciało migdałowate, hipokamp, kora obręczy etc.)

Reakcje emocjonalne, motywacje

Wypowiedzi o „fantomowych kończynach” są nacechowane emocjonalnie

Kora asocjacyjna Płaty ciemieniowe Samoświadomość, świadomość własnego Ja

Fantomy są uważane za integralną część ciała

1.

2.

3.

„It’s all in the mind”

1. Występowanie wrażeń fantomowych u osób od urodzenia nieposiadających kończyn.

2. Samoistne występowanie wrażeń fantomowych bez stymulacji zewn. (formalinowy test bólowy)

3. „Pamięć” wrażeń sprzed amputacji.4. Bóle fantomowe. 5. Traktowanie fantomu jako integralnej części

ciała. 6. Dlaczego fantomy znikają?

Współcześni łowcy duchów

Imię: Vilayanur SubramanianNazwisko: RamachandranPseudonim: Współczesny Paul BrocaUrodzony: 1951 Pochodzenie: Tamil Nadu, IndieZawód: neurologMiejsce pracy: Uniwersytet

Kalifornijski w San Diego

Kompetencje: kończyny fantomowe, ból fantomowy , synestezja, percepcja wzrokowa

Teoria uzdolniona plastycznie

1. Plastyczne zmiany organizacji kory somatosensorycznej:

• Badania na małpach• Podwójna dysocjacja u

ludzi

http://www.youtube.com/watch?v=sq6u4XVrr58

http://www.youtube.com/watch?v=kGXQtHcWWD4

Jednak wszystko podlega zmianom?1. Dlaczego wrażenia dotykowe nasilają się podczas

dotykania sąsiednich względem amputowanej części ciała?

2. Reorganizacja mapy ciała na niższych piętrach układu nerwowego – reorganizacja struktury wzgórza (badania Fredericka A. Lenz’a).

3. Zmiany dotyczą „wejścia” ale nie „wyjścia” (badanie bioelektryczne na Univ. McGill Montreal).

4. Ból fantomowy (badania Herty Flor nad zmianą map ciała).

5. Dlaczego fantomy znikają?6. Dlaczego rzadziej występują u małych dzieci?

Best-readers:1. Ingram, J. (1996). Płonący dom.

Odkrywając tajemnice mózgu. Warszawa: Prószyński i S-ka.

2. Kossut, M. (1999). Na tropach fantomów. Wiedza i Życie 9/1999, 24-26.

3. Melzack, R. (2007). Fantomowe kończyny. Świat Nauki. Wydanie specjalne. Warszawa: Prószyński Media, 57-63.

4. Nicolelis, M. (2007 / 2008). Living with Ghostly Limbs. Scientific American Mind, 18, 52 -59.

5. Mitchell, V. S. (1866). The case of George Dedlow.