KONFLIKTY W ORGANIZACJI

WYKŁAD I

AGRESJA

Homo homini… czyli rozważania o naturze ludzkiej

Autorem powiedzenia o ludziach i wilkach jest Plautus, rzymski dramatopisarz, żyjący na przełomie III i II w.p.n.e.

Starotestamentowa i babilońska zasada „oko za oko, ząb za ząb” – czyli prawo oparte na priorytecie zemsty.

Łagodniejsze wersje – chrześcijańskie, judaistyczne i islamskie – „nie rób drugiemu, co tobie niemiłe”.

A jednak… Historia ludzkości, to historia przemocy, wojen, konfliktów

zbrojnych, gwałtów, rabunków, zdrad, rewolucji. Od 5600 lat (udokumentowane dzieje naszego gatunku) –

14.500 wojen (Wojciszke 2006)

Agresja, to celowe zachowanie mające na celu

wyrządzenie krzywdy (sprawienie cierpienia) drugiej osobie lub grupie osób

(zachowanie, celowość/intencjonalność, krzywda) Gniew, to emocja doświadczana na ogół z dużą

intensywnością, występująca w sytuacji braku możliwości zrealizowania przez jednostkę swoich ważnych celów.

Frustracja, to stan znacznego pobudzenia spowodowanego uniemożliwieniem jednostce lub grupie zaspokojenia jej potrzeb i zablokowania celowego zachowania – prowadzi do agresji (walki) lub frustracji (ucieczki, wycofania się).

Agresja i inne pojęcia

Różne kategorie agresji Agresja emocjonalna (agresja wroga) – wywołana

gniewem, zazdrością, strachem lub jeszcze innymi stanami emocjonalnymi.

Agresja instrumentalna – zachowanie, którego celem jest osiągnięcie własnych wymiernych korzyści, a krzywdzenie innych ludzi jest tylko środkiem do tego celu.

Agresja bezpośrednia – związana z bezpośrednim kontaktem i walką, prowokacją oraz zadawaniem bólu fizycznego lub psychicznego ofierze.

Agresja pośrednia – krzywdzenie innych bez bezpośredniego kontaktu z ofiarą (wygłaszanie i rozpowszechnianie kłamliwych negatywnych opinii o kimś, stawianie go w złym świetle, insynuacje, niszczenie jego dóbr).

Autoagresja

Autoagresja – działanie mające na celu spowodowanie sobie psychicznej albo fizycznej szkody.

Autoagresja bywa elementem takich zaburzeń, jak osobowość typu borderline, psychopatia, czy schizofrenia.

Wyróżnia się następujące typy autoagresji: bezpośrednią – gdy dochodzi do samookaleczania

samooskarżania pośrednią – gdy jednostka prowokuje i poddaje się agresji

innych oraz:

werbalną – polega na zaniżaniu samooceny, krytyce siebie i swojego zachowania

niewerbalną – to samookaleczenia, uszkadzanie ciała

Źródła agresji - agresja jako instynkt Niezbędny element ludzkiej natury, biologicznie

determinowany, trudno kontrolowalny popęd (Eros i Thanatos w koncepcji Freuda); Metafora „hydrauliczna”; Prace etologa – Konrada Lorenza; założenie o

automatycznych wyzwalaczach agresji , bezwarunkowych bodźcach.

Krytyka – u wyższych zwierząt (ssaków) genetycznie determinowany

jest jedynie potencjał zachowań, a nie bezwarunkowa zależność;

u wyższych zwierząt i ludzi nie obserwuje się spontanicznych zachowań agresywnych wynikających z kumulowania „agresywnej energii”,

analogie pomiędzy ludźmi a niższymi zwierzętami: rybami, ptakami są nieuprawnione.

Źródła agresji - agresja jako reakcja na frustrację Dollard i współpracownicy z Yale University w latach 30 ogłosili

teorię związków pomiędzy frustracją a agresją: każde zachowanie agresywne jest efektem frustracji, a każda frustracja rodzi tendencję do agresji.

Relacja: frustracja – agresja nie jest relacją prostą i mogą wystąpić w jej ramach: przemieszczenie agresji (na cel słabiej sankcjonowany społecznie) oraz zmiana postaci agresji (na zachowania słabiej zagrożone karą) (

Klasyczny przykład w ramach tej teorii: związek liczby linczów białych amerykańskich farmerów z Południa USA dokonywanych na Czarnoskórych, z ceną bawełny; korelacja 0,67.

Krytyka: efektem frustracji jest regresja, mobilizacja, fiksacja, apatia; frustracja (blokada realizacji celu) może zostać uznana za

sprawiedliwą, bądź uzasadnioną; konieczność współwystępowania tzw. sygnałów wywoławczych

agresji, tj. bodźców skojarzonych z czynnikami wywołującymi gniew (tzw. efekt broni)

Źródła agresji - agresja jako efekt uczenia się

Nabywanie i utrwalanie zachowań agresywnych poprzez warunkowanie sprawcze (nasilenie częstotliwość i intensywność zachowań, które jednostka uważa za skuteczne i które przynoszą także inne nagrody oprócz zrealizowanego celu). Istotnie, nagrody (zewnętrzne i wewnętrzne) silnie wpływają na zachowania agresywne.

Agresja jako efekt modelowania, tj. społecznego uczenia się (badania Bandury, Ross i Ross – bobo doll study).

Agresja jest kontrolowana poznawczo – przez percepcję ewentualnych kar i nagród za zachowanie.

Czynniki wpływające na poziom agresji Prowokacja – najsilniejszy psychologiczny wyznacznik agresji.

Prowokowany musi być przekonany o osobistej odpowiedzialności prowokatora, celowości jego działań oraz przewidywania przez niego skutków.

Pobudzenie emocjonalne – nasila oddziaływanie prowokacji, redukuje kontrolę poznawczą. Pobudzenie może być przesunięte w interpretacji jednostki z jednego źródła na inne.

Przemoc w mediach – słaba korelacja częstości oglądanych agresywnych treści z agresywnymi zachowaniami, choć nie jest dowiedziony związek przyczynowy (przyczyna: do niedawna większość zachowań agresywnych była albo nieskuteczna, albo karana, to się zmieniło).

Normy i oczekiwania społeczne (dehumanizacja, stygmatyzacja, etykietowania ofiar; kwestia obserwatorów aktów agresji oraz stanu samoobserwacyjnej kontroli).

Karanie agresji na dłuższą metę okazuje się, niestety mało skuteczne, kluczowa jest bowiem nieuchronność kary, o którą trudno, a nie jej surowość, którą łatwiej zapewnić.

Katharsis, czyli rozładowanie

Stara idea, obecna już u Arystotelesa i pitagorejczyków, aktualnie bardzo silnie wyznawana, lecz jest to…mit!!!

PRZEJAWIANIE AGRESJI NASILA SKŁONNOŚĆ DO STOSOWANIA PRZEMOCY WOBEC TEJ SAMEJ OFIARY

UDZIAŁ W AGRESYWNYCH GRACH, SPORTACH I ĆWICZENIACH NIE OBNIŻA AGRESJI, ALE ZWYKLE JĄ NASILA

PRZEMOC RODZI DALSZĄ PRZEMOC (SPIRALA PRZEMOCY)

Co robić? Z powodu złożonych przyczyn występowania

agresji, jej redukowanie również powinno być wieloaspektowe, dokonywane za pomocą tzw. złożonych interwencji psychologicznych.

Np. program Pattersona stosowany w rodzinach ze spiralą wzajemnego przymusu, polegający głównie na uczeniu rodziców przerwania spirali przymusu poprzez asertywne komunikowanie, negocjowanie i nagradzanie dzieci za zachowania prospołeczne.

Inną metodą jest uczenie poznawczej kontroli i opanowywania złości za pomocą myśli i mówienia do siebie w kolejnych etapach:

przygotowanie do prowokacji, stawienie czoła prowokacji, opanowywanie zdenerwowania, refleksja po czasie