18 Aralk 2010da Tunusta balayan iktidar kart kitlesel gsterilerin, 2011 yl ierisinde Msr, Libya, Suriye bata olmak zere Cezayir, Bahreyn, rdn, Yemen ve Lbnan gibi Arap dnyasnn balca lkelerinde yol at halk ayaklanmalarna siyaset bilimi ve uluslararas ilikiler literatrnde Arab Spring (Arap Bahar) ad verilmitir.

Arap Bahar 2011 yl ierisinde Tunus, Msr ve Libyada (i sava sonrasnda) iktidar deiikliklerine neden olmu, imdilerde de Suriyede lkeyi ciddi bir i savan ve olas rejim deiikliinin eiine getirmitir. Arap Baharnn henz demokratik rejimlerle tanamam Arap halklarnn ada dnyaya eklemlenmesi, diktatrlk rejimlerinin yklmas gibi olumlu etkileri ve rejim deiiklii yaayan lkelerdeki yer alt kaynaklarna Batl byk glerin gz dikmesi gibi olumsuz sonular medyada ve akademide youn bir ekilde tartlm ve incelenmi, bu dorultuda yeni bir akademik literatr dahi olumaya balamtr.

Arap Bahar srecinde internet ve sosyal medyann rol, genlik hareketlerinin halk ayaklanmalarndaki etkisi gibi konular da yine sklkla aratrlm, Arap Bahar srecinde Tahrir Meydan gibi semboller, Muhammed Bouazizi gibi kahramanlar da ortaya kmtr.

Yasemin Devrimi, Halkn ayaklanmas zerine 23 yldr lkeyi yneten Zeynel Abidin Bin Ali'nin lkeden kamasyla sonulanan durumun genel addr

Yasemin Devrimi Tunus'un birok ehrinde gerekleen protestolardr. Protestocularn hedef ald balca konular isizlik, gda enflasyonu, siyasi yozlama, ifade zgrl ve kt yaam koullar olmakla beraber, 23 yldr lkeyi yneten Zeynel Abidin Bin Alinin bakanl brakp 14 Ocak 2011'de lkeden kamasyla sonulanan olaylar btndr. Kasm 2010'da, meyve sebze satcs olan isiz bir niversite mezununun, sat arabasna polisin el koymasndan sonra kendini atee vermesi ile balayan protestolar Tunus'ta son 30 yldr yaanan sosyal ve siyasal olaylarn en dramatik dalgalarndan biriydi ve yaralanmalar, hayat kayplar ile sonuland.

Tunusta balayan halk ayaklanmalar Ortadou ve Kuzey Afrikada domino etkisi gstererek Msra da sram ve otuz yllk Mbarek rejiminin yklmasna yol amtr. Genlik rgtlerinin barol oynad ayaklanmalar sonucu yllardr sregelen diktatrln yklmas, gerekletirilen devrim ile mmkn olmutur. Fakat bu devrim henz sonlanm deildir. Ekim aynda yaplacak parlamento seimleri, Msrn asl rotasn izecek ve Arap Baharnn ardndan hangi mevsimin geleceini gsterecektir.

Msrda 1981 ylndan beri Mbarek tekelinde yrtlen baskc ynetim ve son yllarda artan ekonomik skntlar, halkn sesinin git gide ykselmesine neden olmutur. 2010 seimlerinde yaplan hilelerin aa kmas, 2011 Ocak aynda skenderiyede bir kilisenin bombalanmas sonucu 23 kiinin lmesi ve Tunustaki isyandan etkilenen Msrl isiz gen Halit Saitin intihar etmesiyle halk, sosyal medyay etkin bir ekilde kullanarak rgtlenmeye balamtr.

6 Nisan ve Kifaye Hareketleri sanal ortamdaki rgtlenmelerini Tahrir Meydanna tamay ve eylemlerin Mbarek istifa edene kadar devam etmesini salamlardr. fke Gn olarak bilinen 25 Ocak 2011de balayan gsteriler, 11 ubat 2011de Hsn Mbarekin grevini orduya ve anayasa mahkemesine devretmesine kadar devam etmitir. Bu srede birleme karar alan Msrl muhalif Muhammed El-Baradey ve Mslman Kardeler, rgtlere desteklerini aklamtr.

Tunus'ta balayan, sonra Msr'a srayan, ardndan Yemen'i sallayan Arap Bahar'nn drdnc dura srpriz bir ekilde Libya olmutu. Kaddafi'nin otoriter ynetiminin rettii maduriyet ve Trablus- Bingazi arasndaki tarihsel husumet Libya'da bir rahatszlk iin yeterli zemini oluturuyordu. Ancak Kaddafi'nin son yllarda Bat ile barma abalar, airetler aras dengelerde etkili olmas, lkede retilen zenginlii halka datma konusunda blgedeki otoriter liderlere oranla son derece cmert olmas, alt yap yatrmlarna nem vermesi ve lkede halen airet geleneklerinin hkim olmas, Kaddafi'nin lkedeki dengeleri idare etmesini kolaylatryordu. Tam da bu nedenle Arap Bahar'nn Libya'ya sramas artc bir gelime olarak yorumlanmal.

Bingazi'de balayan muhalefetin hzla ilerlemesi, Kaddafi'nin Baasln tarihine gvenerek hl karizmatik olduunu dnp uzlamaya yanamamas, Kaddafi kart muhalefete verilen ar uluslararas maddi, askeri ve istihbari destek Kaddafi'nin sonunu hazrlad. Baasln 1960'lardan kalan son gerek kahraman Kaddafi'nin gerekle irtibatnn kopmas, uzlama artlarn reddetmesi, bir ekilde kazanabileceini dnmesi ise bugnk sonu hazrlad.

Komu Tunus ve Msr'daki halk hareketlerinin baars, hkmet evrelerinde devrimi tecrbe edecek, sradaki lkenin Cezayir olabilecei yolunda alarma neden oldu.

Etkisi yle bykt ki Cezayir'in dousundaki yerel ynetimler polise sokak denetimlerini hafifletmeleri talimatn verdiler.2011'de hkmet giriimleri

Polise ayrca iportaclar grmezden gelmeleri ve iportaclarn ilerini etkilediini syleyen dkkan sahiplerinden vergi almaktan kanmalar sylendi.

Cezayir hkmeti petrol ve doal gaz ihracatndan salanan yksek gelir sayesinde halkn fkesini bastrmay imdilik baaryor.

Cumhurbakan Abdlaziz Buteflika'nn ynetimi, halk kazanmak iin bir dizi giriim de balatt.Kamu alanlarna yzde 34 orannda maa art yaplrken, un, st, ya ve ekerde devlet tevii saland.

hra mal ya ve ekere vergi kesintisi getirildi, sokak denetimleri gevetildi.

Hkmet 22 ubat'ta 19 yldr yrrlkte olan olaanst hal uygulamasn kaldrmay kararlatrd, karar 24'nde yrrle girdi.

Cumhurbakan bu ay iinde hapisteki drt bin slamcya af karmaya hazrlanyor. Pek ou 1992'de slamclarla ordu arasndaki gerginlik srasnda hapse atlmt.

Cumhurbakan Buteflika, sonular gelecek yl alnacak, iddial bir reform programn yrrle soktu.

Anayasa deiiklii, yeni seim yasalar, basn yasas, yolsuzluu ve brokratik engellerin hafifletecek yeni nlemler gndemde.

Bir yldr dnya basn Arap dnyasnda yaanan deiime deinirken ve gerek grdnde yksek bir destek salarken, Bahreyn sz konusu olunca bir ka satrla veya bir dakikay gemeyen haberlerle konuyu ele almay tercih ediyor. Uluslararas aktrler asndan da durum pek farkl deil. Bahreyn'de deiim isteyenlerin tek suu iktidar elinde bulunduranlarla ayn "kodlar" paylamamas. Jeopolitik dengeler Bahreynlilerin deiim talebini bir baka bahara brakmaya zorlasa da, Bahreynliler yle veya byle bu deiiminin gerekleeceine inanyorlar. Yaanan onca hadiseden sonra imdi Bahreynliler dnyaya seslerini pasifik eylemlerle duyurmaya alyorlar.

Yemen, Arap Baharnn en zorlu isyanlarndan birine sahne oluyor. Haziran aynda gerekletirilen bombal suikastte yaralanarak Suudi Arabistana giden Devlet Bakan Ali Abdullah Salihin ani dn, lkede atmalar yeniden alevlendirdi. lke i savan eiine gelmek zere.

Hl tek bir platformda buluamayan muhalefet, Arap Bahar srecinde Suriyeyi Tunus ve Msrdan farkl klmakta.

Rejim yklsn m yoksa reform mu yapsn sorusu Tunus ve Msrda tartma konusu deilken Suriyede birka sebepten dolay hl meru bir soru olarak durmakta.Suriye 2011 senesinin bandan beri Ortadouyu kasp kavuran deiim hareketliliinin son dura oldu. Mart aynn ortalarndan beri Suriye zelinde, bu lkedeki hareketliliin Tunus ve Msrda olduu gibi rejim deiikliiyle mi, Libyada olduu gibi d mdahale ve i atmalarn yaratt belirsizlikle mi, yoksa Suudi Arabistan ve Bahreynde olduu gibi rejimin iddet kullanmna boyun emeyle mi sonulanaca sorusu soruluyor.

Suriyede Libyaya benzer bir ekilde l says artmakta ve deiim belirsizlii devam etmekte. Bahreyn ve Suudi Arabistandaki gibi rejim kapsaml iddet ve bask ile byk kitlelerin gsterilere katlmn engelleyebilmekte. Dier taraftan Tunus ve Msrn aksine tarada balayan protestolar Suriyede bir trl byk ehirlere taamamakta, muhalefet tek cephe halinde mcadele edememekte ve lkenin iki byk ehri am ve Halep, Tunus ve Kahirenin meydanlar dolduran yzbinlerine paralel kalabalklara sahne olamamakta.

Arap dunyasi Arap Baharinin etkisini daha uzun yillar uzerinden atamayacaga benzerken Suudi Arabistan da ise apayri bir bahar yasaniyor. Ulkede refah dzeyinin yksek olmasn petrol gelirlerine balayabilirsiniz. Fakat unutmayalm ki Libyada da petrol vard, vergi yoktu. Suudiler Krallarn ok seviyorlar. yle ki evlerin duvarlar , arabalarn arka camlar Kral Abdullah resimleri ile ssl.

Suudi vatandalar Ortadouda yaayan Arap Halklarnn sahip olmad bir ok hak ve ayrcalklara sahip. Suudi Arabistanda eitim, hastane gibi servisler tamamen cretsiz. Ek olarak niversite renimini yurtdnda srdrmek isteyen Suudi renciler Kral Abdullah burs program sayesinde istedikleri eitimi istedikleri blmde alabiliyor. Suudi Arabistanda vergi yok. lkedeki tm evlenecek iftlere Kral Abdullah bin Abdulaziz ihtiyalar iin destek oluyor. Ev yapmak isteyenlere devlet maddi yardmda bulunuyor ve geri deme iin bir ok kolaylk salyor.

Yaplan bir takm alt yapya ve toplumsal rgtlenmelere dair iler neticesinde Ortadou'da nemli deiiklikler oldu son 10 yl iinde. Tm bunlarn sonucunda Ortadou'da Baasl da, monarileri de devirecek bir enerji birikmesi, bir enerji younlamasndan bahsetmek mmkn. Tunus, Yemen ve Msr'da 11 Eyll sonras ABD ve Bat ile yakn alan rejimlerin birbiri ardna tehdit altnda kalmas, srecin bir trl kontrol edilememesi, zellikle Msr'da Hsn Mbarek bir yana mer Sleyman'n dahi iktidarda kalamamas, Arap Bahar'nda biriken enerjinin boyutunu gstermektedir. Bu enerjinin durulamayaca Msr rneinde aka ortaya kmt. te tam da bu noktada, Tunus, Yemen ve Msr' etkisi altna alan bu enerjinin, durdurulamaz ancak ynlendirilebilir bir enerji olduu Libya ile birlikte ortaya kmt. Arap Bahar'nn iktidar devirici etkisi artk sadece kategorik olarak Bat yanls rejimleri deil, Bat ile her zaman yakn almayan rejimleri de hedef alrsa bu hasarn kolay atlatlabilecei analizleri reva bulmaya balad.

Yukarda bahsettiimiz tm artlara ramen, Arap Bahar'nn Libya'ya sramas Arap Bahar'n ynlendirme olarak kayda geirilmeli. Bu adan Kaddafi'nin lm Arap Bahar'nn ilk kurbann vermesi olarak bile okunabilir. Zira enerjinin doal akla gittii lkelerin liderleri halen tm yaptklarna ramen srgnde hayatlarna aileleri ve zenginlikleri ile birlikte devam ederken, Kaddafi'nin lin edilerek ldrlmesi dikkatle izlenmelidir. Arap Bahar bu ynyle yaratlm ya da komplo teorileriyle ortaya kartlm bir siyasi dalga deildi. Ancak Arap Baharnn Libya mdahalesi ile birlikte kontrol altna alnarak ynlendirildii sylenebilir. Kaddafi'nin lm bu adan Arap Baharnn bir dalga olarak sonunu da iaretleyecek. Kaddafi'nin ldrlme biimi ve cesedine davranlma tarz da Arap Bahar'nn nereye gidecei konusunda ipular verebilir.