Koste Rekeningkunde CAC105

Koste Rekeningkunde

a k a d e m i aj o u o o p , a f r i k a a n s e l e e r t u i s t e

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

© Kopiereg 2012Onder redaksie van Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa).’n Publikasie van Kraal-Uitgewers. Alle regte voorbehou.

Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria

Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046

E-pos: [email protected]

Webtuiste: www.kraaluitgewers.co.za

Gedruk en gebind deur Aksent Media, tel: 082 445 4513

Eerste druk 2012

ISBN: 978-1-920568-18-4

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige

vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames,

vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk

sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

CAC105 Koste Rekeningkunde

©akademia (MSW) Bladsy 1

InhoudsopgaweInhoudsopgaweInhoudsopgaweInhoudsopgawe

ProgramoorsigProgramoorsigProgramoorsigProgramoorsig .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 5555

InleidingInleidingInleidingInleiding ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 6666

VakleeruitkomsteVakleeruitkomsteVakleeruitkomsteVakleeruitkomste ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 8888

Woordomskrywing vir evalueringWoordomskrywing vir evalueringWoordomskrywing vir evalueringWoordomskrywing vir evaluering ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 9999

StudieStudieStudieStudie----eenheid 1: Inleiding tot Koste Rekeningkundeeenheid 1: Inleiding tot Koste Rekeningkundeeenheid 1: Inleiding tot Koste Rekeningkundeeenheid 1: Inleiding tot Koste Rekeningkunde ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 11111111

1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ..................................................................................... 11

1.2 Verrykende bronne ....................................................................................................... 12

1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................... 12

1.4 Inleiding ......................................................................................................................... 13

1.5 Gebruikers van koste inligting ...................................................................................... 15

1.5.1 Tipes koste rekeningkundige inligting ........................................................................... 15

1.5.2 Gebruik van rekeningkundige koste inligting ................................................................ 20

1.6 Die verwantskap tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde .......... 24

1.6.1 Finansiële Rekeningkunde ........................................................................................... 24

1.6.2 Koste Rekeningkunde ................................................................................................... 27

1.7 Komponente van vervaardigingskoste ......................................................................... 28

1.7.1 Direkte materiaalkoste .................................................................................................. 29

1.7.2 Direkte arbeidskoste ..................................................................................................... 30

1.7.3 Oorhoofse koste ........................................................................................................... 32

1.8 Basiese koste rekeningkundige stelsels ....................................................................... 33

1.8.1 Taakkostestelsels ......................................................................................................... 33

1.8.2 Proseskostestelsels ...................................................................................................... 34

1.9 Professionele etiek in Koste Rekeningkunde ............................................................... 36

1.9.1 Definisie van etiek ......................................................................................................... 36

1.9.2 Die etiese kode ............................................................................................................. 36

1.9.3 Etiek in professionele Rekeningkunde ......................................................................... 36

1.9.4 Boustene van etiese gedrag in die rekeningkundige professie .................................... 37

1.10 Gevallestudie ................................................................................................................ 38

1.11 Samevatting .................................................................................................................. 39

1.12 Selfevaluering ............................................................................................................... 40

StudieStudieStudieStudie----eenheid 2: Standaard Koste Rekeningkundeeenheid 2: Standaard Koste Rekeningkundeeenheid 2: Standaard Koste Rekeningkundeeenheid 2: Standaard Koste Rekeningkunde .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 41414141




2.4 Inleiding ......................................................................................................................... 43

2.5 Standaard Koste Rekeningkunde ................................................................................. 45

2.5.1 Die doel van Standaard Koste Rekeningkunde ............................................................ 45

2.5.2 Voordele van Standaard Koste Rekeningkunde .......................................................... 46

2.5.3 Beperkinge van Standaard Koste Rekeningkunde ....................................................... 48

2.6 Tipes standaard kostemetodes..................................................................................... 48

2.6.1 Volledige standaard kostemetode ................................................................................ 48

2.6.2 Gedeeltelike standaard kostemetodes ......................................................................... 49

2.6.3 Ander gebruike van standaard koste ............................................................................ 50

2.7 Tipes standaarde wat gebruik word in Standaard Koste Rekeningkunde .................... 52

2.7.1 Die betekenis van ŉ standaard ..................................................................................... 52



2.7.2 Definisie van standaard koste....................................................................................... 53

2.7.3 Die opstel van standaarde ............................................................................................ 53

2.7.4 Bepaling van standaard koste ...................................................................................... 58

2.8 Afwykings ...................................................................................................................... 62

2.8.1 Veranderlike kosteafwykings ........................................................................................ 63

2.8.2 Veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes ........................................................ 65

2.8.3 Vaste produksie oorhoofse kosteafwykings ................................................................. 66

2.8.4 Redes vir afwykings ...................................................................................................... 68

2.8.5 Interafhanklikheid tussen die variansie ......................................................................... 69

2.8.6 Die betekenis van afwykings ........................................................................................ 69

2.8.7 Verslagdoening van afwykings ..................................................................................... 70

2.9 Samevatting .................................................................................................................. 73

2.10 Selfevaluering ............................................................................................................... 74

StudieStudieStudieStudie----eenheid 3: Proses koste rekeningkundige stelseleenheid 3: Proses koste rekeningkundige stelseleenheid 3: Proses koste rekeningkundige stelseleenheid 3: Proses koste rekeningkundige stelsel ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 75757575




3.4 Inleiding ......................................................................................................................... 77

3.5 Die proses koste rekeningkundige stelsel .................................................................... 79

3.5.1 Die kenmerke van die proseskostestelsel .................................................................... 80

3.5.2 Waarvoor proseskosteberekening ontwerp is .............................................................. 81

3.6 Kosteberekening deur departemente ........................................................................... 81

3.7 Produkvloei in die proseskosteberekeningstelsel ......................................................... 82

3.7.1 Sekwensiële produkvloei .............................................................................................. 82

3.7.2 Parallelle produkvloei .................................................................................................... 83

3.7.3 Selektiewe produkvloei ................................................................................................. 84

3.8 Prosedures vir materiaal, arbeid, en fabriek oorhoofse kostetoevoegings .................. 84

3.8.1 Materiaalkoste .............................................................................................................. 84

3.8.2 Direkte arbeidskoste ..................................................................................................... 86

3.8.3 Fabriek oorhoofse koste ............................................................................................... 86

3.9 Koste van produksieverslag (CPR) .............................................................................. 88

3.9.1 Afdelings van die koste van produksieverslag.............................................................. 89

3.9.2 Tipes koste in die koste van produksieverslag ............................................................. 89

3.10 Voorbeeld: Koste van produksieverslae (Cost of production reports – CPR) .............. 90

3.10.1 Die vervaardigingsdepartement (Eerste departement) ................................................ 90

3.10.2 Die toetsdepartement (Tweede departement) .............................................................. 92

3.10.3 Die finale departement (Derde departement) ............................................................... 98

3.10.4 Gekombineerde koste van produksieverslag ............................................................. 101

3.11 Gevalle studie: Proseskosteberekening vir bederfde eenhede .................................. 103

3.12 Werk-in-prosesvoorrade ............................................................................................. 104

3.13 Samevatting ................................................................................................................ 105

3.14 Selfevaluering ............................................................................................................. 106

StudieStudieStudieStudie----eenheid 4: Koste Rekeningkunde in diensondernemingseenheid 4: Koste Rekeningkunde in diensondernemingseenheid 4: Koste Rekeningkunde in diensondernemingseenheid 4: Koste Rekeningkunde in diensondernemings ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 107107107107

4.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................... 107

4.2 Verrykende bronne ..................................................................................................... 108

4.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................. 108

4.4 Inleiding ....................................................................................................................... 109

4.5 Komponente van Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie ................................. 111

4.5.1 Produk ......................................................................................................................... 112

4.5.2 Prys ............................................................................................................................. 112



4.5.3 Fisiese bewyse ........................................................................................................... 113

4.5.4 Plek en tyd .................................................................................................................. 113

4.5.5 Promosies ................................................................................................................... 113

4.5.6 Proses ......................................................................................................................... 113

4.5.7 Personeel .................................................................................................................... 113

4.5.8 Kwaliteit ....................................................................................................................... 114

4.6 Kostetoedeling (cost allocation) in ŉ diensorganisasie .............................................. 115

4.6.1 Hoe om koste van dienste toe te deel/te allokeer ...................................................... 116

4.6.2 Vier metodes van kostetoedeling ............................................................................... 116

4.6.3 Direkte metode (Direct method) ................................................................................. 117

4.6.4 Af-trap metode (Step-down method) .......................................................................... 117

4.6.5 Dubbel toedelingsmetode (Double-apportionment method) ....................................... 118

4.6.6 Wedersydse metode (Reciprocal method) ................................................................. 118

4.7 Begrotingsprosedures vir ŉ diensorganisasie ............................................................ 118

4.7.1 ŉ Begroting in perspektief ........................................................................................... 119

4.7.2 Komponente van ŉ meesterbegroting ........................................................................ 120

4.7.3 Hoe om ŉ begroting voor te berei te beplan ............................................................... 123

4.7.4 ŉ Voorbeeld van ŉ begroting ...................................................................................... 124

4.7.5 Nuttige wenke by die voorbereiding van ŉ begroting ................................................. 126

4.8 Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming ............................... 127

4.8.1 AGK in diensondernemings ........................................................................................ 128

4.8.2 Finansiële dienste ....................................................................................................... 128

4.8.3 Gesondheidsorg ......................................................................................................... 130

4.8.4 Ander diensindustrieë ................................................................................................. 131

4.9 Voorbereiding van ŉ kosteblad in diensondernemings .............................................. 132

4.9.1 Die basis van voorbereiding ....................................................................................... 133

4.9.2 Belangrikheid van ŉ kosteblad.................................................................................... 133

4.9.3 Komponente van totale koste ..................................................................................... 134

4.9.4 Voorbereiding van die kosteblad ................................................................................ 135

4.10 Samevatting ................................................................................................................ 137

4.11 Selfevaluering ............................................................................................................. 137

StudieStudieStudieStudie----eenheid 5: Bestuursbesluitneming en kosteeenheid 5: Bestuursbesluitneming en kosteeenheid 5: Bestuursbesluitneming en kosteeenheid 5: Bestuursbesluitneming en koste----analiseanaliseanaliseanalise ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 139139139139

5.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................... 139

5.2 Verrykende bronne ..................................................................................................... 140

5.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................. 141

5.4 Inleiding ....................................................................................................................... 142

5.5 Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming ................................................... 144

5.5.1 Wat is bestuurbesluitneming? .................................................................................... 144

5.5.2 Algemene tipes bestuursbesluitneming ...................................................................... 145

5.5.3 Spesifieke tipes besluitneming vir bestuurders .......................................................... 146

5.5.4 Die bestuursbesluitnemingsproses ............................................................................. 147

5.5.5 Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming ................................................... 149

5.5.6 Sluitingskoste .............................................................................................................. 157

5.6 Verslagdoening ........................................................................................................... 158

5.6.1 Wat is verslagdoening? .............................................................................................. 158

5.6.2 Tipes finansiële verslae .............................................................................................. 160

5.6.3 Die gebruikers van finansiële verslae ......................................................................... 161

5.6.4 Hoe om ŉ kosteverslag te gebruik .............................................................................. 162

5.7 Absorpsie kosteberekening en veranderlike kosteberekening ................................... 163

5.7.1 Absorpsie kosteberekening ........................................................................................ 163

5.7.2 Veranderlike kosteberekening .................................................................................... 164



5.8 Analise van koste-volume-winsverslagdoening .......................................................... 167

5.8.1 Koste-volume-winsaannames..................................................................................... 167

5.8.2 Beperkinge van koste-volume-winsanalise ................................................................ 168

5.9 Kontribusiemarge en die veiligheidsmarge ................................................................. 168

5.9.1 Kontribusiemarge ........................................................................................................ 168

5.9.2 Veiligheidsmarge ........................................................................................................ 169

5.10 Samevatting ................................................................................................................ 169

5.11 Selfevaluering ............................................................................................................. 169

Terminologie in EngelsTerminologie in EngelsTerminologie in EngelsTerminologie in Engels ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 171171171171

BronnelysBronnelysBronnelysBronnelys ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 174174174174

SelfevalueringsriglyneSelfevalueringsriglyneSelfevalueringsriglyneSelfevalueringsriglyne .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 178178178178



ProgramProgramProgramProgramoorsigoorsigoorsigoorsig

Hoër Sertifikaat in Rekeningkunde

Finansiële Rekeningkunde

Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële

Rekeningkunde

Studie-eenheid 2: Bedryfsinkomste

Studie-eenheid 3: Bedryfsuitgawes

Studie-eenheid 4: Finansiële

verslagdoening

Studie-eenheid 5: Regsaspekte van

Finansiële Rekeningkunde

Bedryfsinligting-stelsels

Studie-eenheid 1: Inleiding tot

bedryfsinligting-stelsels

Studie-eenheid 2: Apparatuur en programmatuur

Studie-eenheid 3: Inligtingsbestuur

Studie-eenheid 4: Eindgebruik-dienslewering

Studie-eenheid 5: Die inligtings-tegnologie-

departement

Koste Rekening-kunde


koste rekeningkunde

Studie-eenheid 2: Standaard koste rekeningkunde

Studie-eenheid 3: Proses koste

rekeningkundige stelsel

Studie-eenheid 4: Koste

rekeningkunde in diensverskaffings-

ondernemings

Studie-eenheid 5: Bestuursbesluit-neming en koste-

analise

Ekonomie

Studie-eenheid 1: Inleiding tot ekonomie

Studie-eenheid 2: Ekonomiese

prestasiemeting

Studie-eenheid 3: Die monetêre

sektor

Studie-eenheid 4: Die openbare

sektor

Studie-eenheid 5: Die buitelandse

sektor

Belasting


belasting

Studie-eenheid 2: Direkte belasting op

maatskappy inkomste en winste

Studie-eenheid 3: Indirekte belasting

Studie-eenheid 4: Werknemers-

belasting

Studie-eenheid 5: Regsvereistes -

Inkomstebelasting

Ouditkunde

Studie-eenheid 1: Die wese van oudit

Studie-eenheid 2: Algemene

ouditbeginsels

Studie-eenheid 3: Die ouditproses

Studie-eenheid 4: Die ouditverslag

Studie-eenheid 5: Die rol van interne

oudit

Kliëntediens en Etiek

Studie-eenheid 1: Kliëntediens en

etiek

Studie-eenheid 2: Kliënte en

kliëntebehoeftes

Studie-eenheid 3: Kliëntediens

Studie-eenheid 4: Etiese gedrag in die

onderneming

Studie-eenheid 5: Etiese gedrag teenoor kliënte

Sake-berekeninge


Sakeberekeninge

Studie-eenheid 2: Basiese

berekeninge

Studie-eenheid 3: Koste en Inkomste

Studie-eenheid 4: Eenvoudige en

saamgestelde rente berekeninge

Studie-eenheid 5: Belegging, lenings

en aandele



InleidingInleidingInleidingInleiding

Koste Rekeningkunde is ŉ benadering tot die evaluering van die algehele koste wat met die

aksies van sakebedrywighede geassosieer word. Oor die algemeen word dit gebaseer op

standaard rekeningkundige praktyke en is Koste Rekeningkunde een van die instrumente

wat die bestuurders gebruik om te bepaal watter tipe en hoeveel uitgawes betrokke is by die

instandhouding van die huidige sakemodel.

Terselfdertyd, kan die beginsels van Koste Rekeningkunde ook gebruik word om

verandering in koste te bepaal wat volg op spesifieke veranderinge wat aan ŉ projek

aangebring word.

Koste Rekeningkunde kan ook beskryf word as die proses van die versameling, meting,

ontleding, interpretering en verslagdoening van inligting oor koste wat nuttig en relevant is vir

die interne en eksterne belanghebbendes van ŉ sakeonderneming. Eksterne

belanghebbendes is diegene wat ŉ gevestigde finansiële belang in die onderneming het.

Byvoorbeeld banke (lenings en verbande), beleggers (beleggings), terwyl interne

belanghebbendes die onderneming of onderneming se direkteure, bestuurders,

afdelingshoofde, ens. insluit.

Een van die voordele van Koste Rekeningkunde is dat dit data na inligting en kennis

verander wat nuttig is om prestasie te meet; koste vermindering en die bestuur van koste

moontlik te maak; die pryse vir goedere en dienste te bepaal; en om te bepaal of ŉ program

of aktiwiteit moet verander of gestaak word.

Inligting oor die koste van programme en aktiwiteite kan gebruik word as ŉ grondslag om

toekomstige kostes te skat in die voorbereiding en hersiening van begrotingsversoeke.

Sodra begrotings goedgekeur en uitgevoer word, dien koste-inligting as ŉ bruikbare

terugvoer op prestasie. Daarbenewens kan die koste vergelyk word met bekende of

veronderstelde voordele om toegevoegde waarde en nie-waarde aktiwiteite te identifiseer.

Betroubare inligting oor die koste van die programme en aktiwiteite is belangrik vir die

effektiewe bestuur van ŉ sake-entiteit se bedrywighede.

Koste Rekeningkunde is veral belangrik vir die assessering van operasionele prestasie. Die

doel is om die doeltreffendheid en effektiwiteit van bedrywighede te verbeter deur aan

programbestuurders tydige en relevante koste-gebaseerde prestasie-inligting te verskaf vir

deurlopende verbetering in die lewering van uitsette en uitkomste.



Moderne Koste Rekeningkunde het ontstaan tydens die industriële rewolusie, waar die

kompleksiteit van die bestuur van ŉ onderneming gelei het tot die ontwikkeling van stelsels

vir die waarneming en monitering van koste om sake-eienaars en bestuurders te help om

besluite te neem.

Sommige koste is geneig om dieselfde te bly, selfs gedurende besige tye, in teenstelling met

veranderlike koste wat styg en daal met die volume van die werk. Met die verloop van tyd,

het die belangrikheid van hierdie "vaste koste" meer belangrik geword vir bestuurders.

Voorbeelde van vaste koste sluit in die waardevermindering van masjinerie en toerusting, en

die koste van departemente soos onderhoud, gereedskap, produksiebeheer, aankope,

gehaltebeheer, opberging en hantering, aanleg (plant) toesig en ingenieurswese.

In die vroeë twintigste eeu was koste van min belang vir die meeste onderneming. Maar in

die twintigste eeu, is koste dikwels meer belangrik as die veranderlike koste van ŉ produk.

In hierdie vak word daar aandag gegee aan die wese van Koste Rekeningkunde, die koste

rekeningkundige stelsels, koste-analise en die rol van Koste Rekeningkunde in

bestuursbesluitneming.

(Aangepas vanuit: http://ezinearticles.com/?What-is-Cost-Accounting?&id=708992)

(Bron: http://maaw.info/images/PureHistoricalCosting.gif)



VakleeruitkomsteVakleeruitkomsteVakleeruitkomsteVakleeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van die vak KOSTE REKENINGKUNDE sal jy in staat wees om jou kennis

en begrip te demonstreer van:

• Die wese van Koste Rekeningkunde

• Standaard Koste Rekeningkunde

• Proses koste rekeningkundige stelsels

• Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie

• Bestuursbesluitneming en koste-analise

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om:

• Standaard kostes te analiseer.

• Basiese rekenkundige reëls toe te pas.

• Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening te doen.

• Koste verslagdoening toe te pas.

• Die behoefte aan professionele etiek in die uitvoering van kosteberekening te

assesseer.



Woordomskrywing Woordomskrywing Woordomskrywing Woordomskrywing virvirvirvir evaluerievaluerievaluerievalueringngngng

In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word

om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die

woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Omskrywing

Wanneer daar van jou

verwag word om te:

Moet jy die volgende doen:

Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort.

Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde.

Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou

antwoord (verklaring/verduideliking) neer.

Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik.

Kategoriseer/

klassifiseer

Bepaal tot watter klas, groep en afdeling bepaalde

items/voorwerpe behoort.

Analiseer Om iets te ontleed.

Evalueer Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens.

Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem.

Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/ stelsel/ens.



Notas



StudStudStudStudieieieie----eeeeenheid 1enheid 1enheid 1enheid 1: : : : Inleiding tot Inleiding tot Inleiding tot Inleiding tot Koste Koste Koste Koste RRRRekeningkundeekeningkundeekeningkundeekeningkunde

1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die

volgende te demonstreer:

• Die gebruikers van kosteberekening

• Die verhouding tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde

• Die komponente waaruit vervaardigingskoste bestaan

• Basiese koste rekeningkundige stelsels

• Etiek in kosteberekening

Vaardighede


• Die gebruikers van kosteberekeningsdata te identifiseer.

• Die verhouding tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde te

verduidelik.

• Te onderskei tussen die komponente waaruit vervaardigingskoste bestaan.

• Die basiese koste rekeningkundige stelsels te ontleed.

• Die behoefte aan professionele etiek in die uitvoering van kosteberekening te

assesseer.



1.2 Verrykende bronne

• http://ezinearticles.com/?What-is-Cost-Accounting?&id=708992

• http://EzineArticles.com/516791

• http://hubpages.com/hub/Uses-of-cost-accounting

• http://www.buzzle.com/articles/basic-accounting-concepts-and-principles.html

• http://www.ehow.com/list_6546067_types-management-accounting-

information.html#ixzz1HtBLsnu5

• http://www.investopedia.com/terms/c/cost-accounting.asp

• http://www.middlecity.com/ch17.shtml

• http://www.referenceforbusiness.com/management/Comp-De/Cost-

Accounting.html#ixzz1Hsy9U7rO

• http://www.suite101.com/content/basic-cost-accounting-variance-analysis-a165381

• http://classof1.com/homework_answers/cost_accounting/ (hierdie is ŉ baie goeie

bron vir eenvoudige omskrywings van basiese koste rekeningkundige konsepte)

1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Direkte arbeid Direkte arbeid is werkers wat direk betrokke is by die

vervaardiging van goedere of lewering van dienste.

Direkte materiaal Indien die materiaal wat gebruik is deel van die produk word, is dit

bekend as direkte materiaal.

Finansiële

rekeningkundige

Die hoofdoel van die finansiële rekeningkundige is om die

ekonomiese inligting wat nodig is vir besluitneming in ŉ

onderneming te verskaf.



Koste

Rekeningkunde

Koste Rekeningkunde bepaal die begroting en die werklike koste

van bedrywighede, prosesse, departemente of produkte en die

ontleding van afwykings, winsgewendheid of sosiale gebruik van

fondse.

Kosteberekening Kosteberekening hou verband met die berekening van die koste

van materiale en arbeid wat gebruik word om goedere te

vervaardig of dienste te lewer.

Oorhoofse koste Oorhoofse koste verwys na indirekte fabrieksverwante koste wat

aangegaan word wanneer ŉ produk vervaardig word.

Standaard

begrotings

Standaard begrotings spesifiseer Rand bedrae wat die

onderneming vir elke vervaardigingsfunksie toelaat.

Veranderlike

begrotings

Veranderlike begrotings maak voorsiening vir ŉ spesifieke

variansie reeks in die vervaardigingsproses.

1.4 Inleiding

Koste Rekeningkunde is ŉ tipe rekeningkundige proses wat poog om ŉ onderneming se

koste van produksie te bepaal deur die beoordeling van die insetkoste van elke stap van die

produksie, sowel as vaste koste soos waardevermindering van kapitaal-toerusting.

Kosteberekening meet eerste hierdie individuele koste, dan vergelyk dit uitsetresultate wat

die onderneming se bestuur help met die meting van finansiële prestasie.

Terwyl Koste Rekeningkunde dikwels gebruik word om in ŉ onderneming te help met

besluitneming, is dit Finansiële Rekeningkunde wat die beleggingsgemeenskap gewoonlik

van inligting voorsien. Finansiële Rekeningkunde is ŉ ander voorstelling van koste en

finansiële prestasie van ŉ onderneming se bates en laste. Kosteberekening is egter die

handigste instrument wat die bestuur kan aanwend in die begroting en in die daarstelling van

kostebeheerprogramme, waardeur die netto marges van die onderneming in die toekoms

verbeter kan word.

Wanneer dit kom by die meting van hoe oordeelkundig die onderneming se hulpbronne

benut word, help kosteberekening om die inligting met betrekking tot die huidige

omstandighede te gee. Deur die identifisering van produksiekoste en verder die berekening

van die koste van produksie deur drie of meer opeenvolgende bedryfsiklusse, is dit moontlik



om enige tendense aan te teken. Deur die gebruik van hierdie benadering, is dit moontlik om

die rede vir veranderinge te bepaal en stappe te neem om die omstandighede te beheer

voordat winste hierdeur geraak word.

Produkontwikkeling en bemarkingstrategieë kan ook verbeter word deur die benutting van

kosteberekening. Wanneer dit by produk-ontwikkeling kom, is dit moontlik om te bepaal of ŉ

nuwe produk vervaardig kan word teen ŉ redelike prys, met inagneming van die koste van

rou materiaal, die arbeid en toerusting wat nodig is. Terselfdertyd, kan bemarkingsprotokol

gebruik maak van die kosteberekening van ŉ projek om te bepaal of die produk genoeg

eenhede sal verkoop om die vervaardiging daarvan ŉ lewensvatbare opsie te maak.

Kosteberekening word in die onderneming gebruik om die bestuur te help om keuses te

maak wat sal bydra tot maksimum winste en dus tot voordeel van die aandeelhouers sal

wees. Aangesien die inligting intern gebruik word, kan die inligting op enige logiese wyse

aangebied word, solank dit net die bestuur van die onderneming sal ondersteun om die

regte en ingeligte besluite te neem.

Kosteberekening is nuttig in die maak van sakebesluite. Deur die werklike koste op te weeg

teen die verwagte voordeel, kan kosteberekening voorkom dat ŉ produk vrygestel word met

geen reële markwaarde nie en daardeur word die aankoop van onnodige goedere en

dienste voorkom.

Kosteberekening kan dus gebruik word om ŉ departement binne ŉ onderneming te evalueer;

die winsgewendheid van nuwe projekte te bepaal, of om te bepaal of ŉ ouer projek gestaak

moet word. Dis belangrik om te onthou dat kosteberekening belangrike inligting verskaf –

inligting wat uiteindelik finale besluitneming beïnvloed.

(Aangepas vanuit: http://www.referenceforbusiness.com/management/Comp-De/Cost-

Accounting.html#ixzz1Hsy9U7rO en http://www.investopedia.com/terms/c/cost-

accounting.asp)

(Bron: http://healeylibrary.wikispaces.com/file/view/financial.jpg/34615091/financial.jpg)



1.5 Gebruikers van koste inligting

Alvorens die gebruikers van koste inligting geïdentifiseer kan word, moet die tipes koste

rekeningkundige inligting bepaal word.

1.5.1 Tipes koste rekeningkundige inligting

Kosteberekening is die interne funksie verantwoordelik vir die versameling van en

verslagdoening oor finansiële inligting vir interne sakegebruik. Kosteberekening inligting hou

meestal verband met die koste van die materiale en arbeid wat gebruik word om goedere te

vervaardig of dienste te lewer. Hierdie inligting is noodsaaklik vir ondernemings om die

doeltreffendheid van sakebedrywighede te beoordeel en te bepaal hoe groot die winste is

wat behaal word, gebaseer op die bates wat gebruik is om produkte te vervaardig. Koste

rekeningkundige inligting is gewoonlik eie aan elke onderneming. Die bestuurders gebruik

die inligting vir besluitnemingsdoeleindes.

Figuur 1.1 toon die tipes koste rekeningkundige inligting aan:

Figuur 1.1: Tipes koste rekeningkundige inligting

(Bron: Outeur, 2011)

Tipes koste

rekeningkunde

inligting

Kostetoedelings-

verslae

BegrotingsVooruitskattings



� Kostetoedelingsverslae

Kostetoedeling of -toekenning is ŉ primêre funksie van kosteberekening.

Kosterekenmeesters berei verslae voor wat aantoon hoeveel kapitaal bestee word vir elke

tipe ekonomiese hulpbron of inset en hoe die onderneming hierdie hulpbronkoste van

goedere of dienste sal toeken. Tipe gemeenskaplike kostetoedelings sluit salariskoste,

proseskoste en aktiwiteitsgebaseerde koste in.

Bestuurders gebruik hierdie inligting om te verseker dat die goedere of dienste wat die

onderneming lewer die onderneming se produksiekoste sal dek en ook ŉ spesifieke

winsmarge sal moontlik maak.

Die volgende figuur toon hoe koste toegedeel kan word:

Figuur 1.2: Kostetoedeling

(Bron: http://www.trackersuite.net/graphics/process_job_costing.gif)

� Begrotings

Kosterekenmeesters berei dikwels begrotings voor om te bepaal hoeveel geld die

onderneming moet spandeer op elke bedryfsfunksie. Bestuurders moet binne die



begrotingsbeperkings vir bepaalde uitgawes funksioneer om seker te maak dat die

onderneming nie oorbestee nie.

Oorhoofse begrotings, standaard begrotings en veranderlike begrotings is die mees

algemene begrotingtipes wat gebruik word in Koste Rekeningkunde.

• Oorhoofse begrotings

Oorhoofse begrotings sluit alle finansiële uitgawes van ŉ onderneming in.

Kosterekenmeesters berei begrotings vir die onderskeie departemente voor wat

uiteindelik vervat word in die oorhoofse begroting.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ eenvoudige oorhoofse begroting:

Tabel 1.1: Eenvoudige oorhoofste begroting

(Bron: http://www.starting-a-personal-training-business.com/image-files/budget3.gif)

• Standaard begrotings

Standaard begrotings spesifiseer Rand bedrae wat die onderneming vir elke produksie

funksie toelaat. Personeellede vergelyk die werklike produksie getalle met die standaard



begroting om te bepaal of daar enige gunstig of ongunstig afwykings tydens die

produksieproses voorgekom het.

Gunstige afwykings beteken gewoonlik dat die onderneming minder geld spandeer het

op produksieprosesse, terwyl ongunstige afwykings voorkom wanneer ŉ onderneming

meer geld bestee het op die produksieprosesse as wat verwag is.

Tabel 1.2: Werklike produksiegetalle vs. die standaard begroting

(Bron: http://www.principlesofaccounting.com/ART/c21art/budgetedsales.PNG)

• Veranderlike begrotings

Veranderlike begrotings maak voorsiening vir ŉ spesifieke variansiereeks in die

produksieproses. Veranderlike begrotings verseker dat klein produksie afwykings, soos

onverwagte toename in verbruikersvraag of die opbou van bykomende voorraad vir



toekomstige verkope, nie gereken word as ongunstige afwykings in die onderneming se

produksiebegroting nie.

� Vooruitskattings

Vooruitskatting is nog ŉ belangrike aspek van kosteberekening. Kosterekenmeesters berei

ekonomiese/finansiële vooruitskattings voor om die potensiaal van verkope van goedere of

dienste onder die bepaalde marktoestande te bepaal. Gemeenskaplike

vooruitskattingsverslae kan besluitnemingsmodelle, netto huidige waarde berekeninge of

ander statistiese en wiskundige voorspellingsmodelle insluit. Hierdie inligting kan die bestuur

van die onderneming in staat stel om besluite te neem ten opsigte van die verhoging van die

produksie uitset van die huidige produkte of dienste, of om ŉ nuwe sake-aktiwiteite te

oorweeg wat aan die toekomstige verbruikersvraag sal voldoen.

(Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/list_6546067_types-management-accounting-

information.html#ixzz1HtBLsnu5)

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ vooruitskatting, waar die verkope wat in vooruitsig gestel

word vir Jaar 1 in ŉ grafiek weergegee word:

Figuur 1.3: Vooruitskatting

(Bron: http://www.bplans.com/common/gifs/qa/bplans/salesbymonth-chart.gif)



Praktiese oefening 1.1

a. Doen navorsing oor ander moontlike voorbeelde van koste rekeningkundige inligting.

b. Lys ten minste drie (3) ander tipes koste rekeningkundige inligting.

1.5.2 Gebruik van rekeningkundige koste inligting

Daar is verskeie gebruikers van koste rekenkundige inligting in ŉ onderneming. Hieronder

volg die hoofgebruike vir kosteberekening, asook die individu in ŉ onderneming wat

hoofsaaklik van sodanige inligting gebruik sal maak:

� Help met die bepaling van ŉ koste

Koste Rekeningkunde help met die bepaling van die koste van elke produk, proses, werk,

kontrak en aktiwiteit deur die gebruik van verskillende metodes van kosteberekening, soos

arbeidskosteberekening en proses kosteberekening.

(Word hoofsaaklik gebruik deur produksie-, lyn- en personeelbestuurders.)

� Help met die beheer van kostes

Dit help met die beheer van materiaalkoste, arbeids- en oorhoofse koste (overhead costs)

deur die gebruik van verskillende tegnieke van beheer, soos standaard kosteberekening en

begrotingskontrole.

(Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële bestuurders en ander finansiële personeel.)

� Help met besluitneming

Dit help die bestuur op verskillende vlakke en afdelings met besluitneming, soos:–

• om ŉ komponent te maak of te koop;

• om ŉ bestaande masjien te behou of te vervang;

• om met bedrywighede voort te gaan of om bedrywighede te staak;

• om bestellings onder koste te aanvaar of nie;



• om uit te brei of nie; en

• om te bepaal hoeveel laer die verkoopprys moet wees in tye van ŉ depressie.

(Word hoofsaaklik gebruik deur die bestuurders op verskillende vlakke.)

� Help met die bepaling van verkoopspryse

Dit help die bestuur by die bepaling van verkoopspryse van produkte of dienste deur middel

van gedetailleerde koste inligting.

(Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, verkoops- en bemarkingsbestuurders.)

� Help met voorraadbeheer

Dit help met voorraadbeheer deur die gebruik van verskillende tegnieke soos

voorraadvlakke, deurlopende voorraadstelsel en deurlopende voorraadtellings en voorraad

omsetsnelheid.

(Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, aankope, verkoops- en bemarkingsbestuurders.)

� Help met kostevermindering

Dit help met kostevermindering en om nuwe en verbeterde metodes vir kostevermindering te

vind.

(Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële en aankope bestuurders)

� Help met die bepaling van doeltreffendheid

Dit help met die bepaling van die doeltreffendheid van bedrywighede deur die vestiging van

standaarde en variansie-analise.

(Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële en senior bestuurders.)

� Help met die voorbereiding van begrotings

Dit help met die voorbereiding van verskillende begrotings soos verkoops-, produksie- en

aankoopbegroting.

(Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, produksie-, aankope, verkoops- en

bemarkingsbestuurders.)



� Help met die identifisering van nuttelose aktiwiteite

Dit help met die identifisering van nuttelose aktiwiteite sodat die nodige regstellingsaksie

geneem kan word.

(Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, produksie-, en menslike hulpbronbestuurders)

� Help met die identifisering van wesenlike verliese

Dit help met die identifisering van wesenlike verliese soos vermorsing, afval, bederf, ens.

sodat die nodige regstellende stappe geneem kan word.

(Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, produksie-, aankopebestuurders)

� Help in die identifisering van ledige tyd (idle time) en arbeidsomset

Dit help met die identifisering van ledige tyd en arbeidsomset sodat die nodige regstellende

stappe geneem kan word.

(Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële en menslike hulpbronbestuurders)

� Help in die identifisering van ledige kapasiteit (idle capacity)

Dit help met die identifisering van ledige kapasiteit sodat die nodige regstellende stappe

geneem kan word.


� Help met die verbetering van produktiwiteit

Dit help met die verbetering van die effektiewe aanwending van materiale en die

produktiwiteit van arbeid.


� Help met kostevergelyking

Dit help met kostevergelykings soos:

• vergelyking met standaard syfers – vergelyking van die werklike syfers met

standaard begrote syfers vir dieselfde tydperk;



• intra-organisasie vergelyking – vergelyking van die werklike syfers van een tydperk

met dié van ŉ ander tydperk binne dieselfde onderneming;

• inter-organisasie vergelyking – vergelyking van die werklike syfers van ŉ

onderneming met dié van ŉ ander onderneming in dieselfde industrie, en

• patroonvergelyking – vergelyking van die werklike syfers van ŉ onderneming met dié

van die industrie waaraan die onderneming behoort.

(Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële bestuurders en ander finansiële personeel)

� Help met die kontrolering van die akkuraatheid van die finansiële rekeninge

Dit help met die kontrolering van die akkuraatheid van die finansiële rekeninge deur

rekonsiliasies om die wins soos per die kosterekeninge te versoen met die wins soos per die

finansiële rekeninge.

(Aangepas vanuit: http://hubpages.com/hub/Uses-of-cost-accounting)

Die volgende is ŉ voorbeeld van tipiese koste rekeningkundige inligting:

Voorbeeld 1.1

Cost Variance Analysis

As an example, a manufacturing company makes golf balls. In a normal year, the company

will make 1,000 balls, and the total cost of the operation is $100,000. Therefore, the

standard cost of a golf ball is $100.

If, at the end of the year, the company has produced 1,000 golf balls at the cost of the

$100,000, they have performed exactly at the standard, and no variance calculation is

necessary. This is an unlikely situation, since things rarely turn out exactly as planned.

If the company does make 1,000, but due to an unplanned salary increase, the total cost is

$105,000, the actual cost per golf ball is $105. The variance of $5,000 is completely

explainable by the $5 negative cost variance per ball.

Bron: http://www.suite101.com/content/basic-cost-accounting-variance-analysis-a165381



Grafies kan koste rekeningkundige inligting soos in die figuur hieronder voorgestel word:

Figuur 1.4: Koste rekeningkundige inligting

(Bron: http://newsimg.bbc.co.uk/media/images/42313000/jpg/_42313202_graph.jpg)

In Figuur 1.4 word die volgende koste rekeningkundige inligting aangetoon:

• Die vaste- en veranderlike koste waar die totale koste aangetoon word deur lyn BC.

Die totale koste styg soos die uitset verhoog.

• Die inkomste word aangetoon deur lyn OA en styg ook soos die uitset verhoog.

• Teen ŉ uitset van Q hoeveelheid is die inkomste gelyk aan die totale koste en staan

dit bekend as die gelykbreekpunt (P).

• Teen alle uitsette hoër as Q word ŉ wins gegenereer en teen alle uitsette laer as Q

word ŉ verlies gegenereer.

1.6 Die verwantskap tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde

1.6.1 Finansiële Rekeningkunde

Die hoofdoel van die finansiële rekeningkundige is om die ekonomiese inligting wat nodig is

vir besluitneming in ŉ onderneming te verskaf. Finansiële Rekeningkunde volg sekere reëls

en riglyne om verslae oor die finansiële stand van ŉ entiteit voor te berei. Hierdie reëls en

riglyne staan bekend as Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP). AARP is

rekeningkundige standaarde en riglyne vir die opstel van finansiële verslae vir openbare,

private en nie-winsgewende organisasies.



� Rekeningkundige beginsels

Die volgende behels die basiese rekeningkundige beginsels/standaarde:

• Die sake-entiteit

Hierdie beginsel behandel die onderneming as ŉ afsonderlike entiteit van die eienaars.

Persoonlike rekeninge van die eienaars/vennote word afsonderlik gehou van die winste

en uitgawes van die onderneming.

• Koste

Hierdie beginsel bepaal dat die onderneming die oorspronklike koste van vaste bates

soos geboue en masjinerie, eerder as markwaarde oorweeg. Vandag, egter, doen die

meeste van die ondernemings verslag slegs op die markwaarde.

• Eerlikheid

Volgens hierdie beginsel moet die ouditeure die finansiële verslae voorberei sodat die

werklike finansiële posisie van die onderneming aangetoon word.

• Monetêre eenheid

Met hierdie beginsel word aanvaar dat transaksies aangeteken word in ŉ enkele

geldeenheid en wisselkoers. Dit sal help om die onderneming se rekeninge te vergelyk

met dié van die vorige jaar, al sou daar ŉ verandering in die inflasiekoers wees.

• Konsekwentheid

Volgens hierdie beginsel moet die rekenmeesters dieselfde metodes en funksies gebruik

vir die verskillende periodes. Byvoorbeeld, dieselfde koers in persentasie moet toegepas

word vir alle waardevermindering. Hierdie beginsel is ook bekend as die beginsel van

reëlmatigheid.

• Omsigtigheid

Die hoofdoel van hierdie beginsel is om die werklike finansiële posisie van die

onderneming aan te dui. Die rekenmeesters moet die inkomste rekeninge, asook die

voorsiening vir uitgawes wat in die toekoms mag voorkom, met groot omsigtigheid

hanteer en aantoon.



• Ooreenstemming

Volgens hierdie beginsel moet al die inkomste en uitgawes getoon word in dieselfde

finansiële periode. Die belangrikste oogmerk is om enige oorstatering van inkomste te

vermy op enige gegewe tyd.

• Aanwas

Hierdie beginsel vereis dat die onderneming die inkomste aanteken wanneer dit eintlik

verdien is.

• Kontinuïteit of lopende saak

Hierdie beginsel veronderstel dat die funksionering van die onderneming glad sal verloop

en dat die sake-entiteit sal voortgaan om te bestaan in die afsienbare toekoms.

• Tydperk

Hierdie beginsel bepaal ŉ spesifieke interval van die tyd waarvoor die finansiële verslae

voorberei word. Dit kan óf die jaar, fiskale jaar of ŉ kort tydperk wees.

• Volledige openbaarmaking

Hierdie beginsel bepaal dat die volledige openbaarmaking van inligting en geleenthede

verseker moet word. Die finansiële verslae moet nie die beleggers mislei nie en moet

duidelike besonderhede van die finansiële status van die onderneming gee.

• Dubbele aspek

Volgens hierdie beginsel het alle finansiële oorgange twee gevolge. Dit is die basis van

die rekeningkundige vergelyking:

Bates = Laste + Eienaarsbelang

Bates is in besit van die onderneming en laste is die skuld van die onderneming.

Eienaarsbelang is wat die onderneming aan die eienaars skuld. Alle transaksies moet

voldoen aan hierdie vergelyking.

(Aangepas vanuit http://www.buzzle.com/articles/basic-accounting-concepts-and-

principles.html)



Tabel 1.3: Voorbeelde van die dubbelinskrywingsmetode

(Bron: http://www.banana.ch/accounting/eng/images/double_entry_01.png)

1.6.2 Koste Rekeningkunde

Koste Rekeningkunde bepaal die begroting en die werklike koste van bedrywighede,

prosesse, departemente of produkte en die ontleding van afwykings, winsgewendheid of

sosiale gebruik van fondse. Bestuurders baseer besluitneming op kosteberekening om ŉ

onderneming se koste te sny en winsgewendheid te verbeter.

As ŉ vorm van bestuursrekeningkunde, hoef kosteberekening nie standaarde soos AARP te

volg nie, omdat dit primêr gebruik word deur interne bestuurders, eerder as deur gebruikers

buite die onderneming.

Koste word gemeet in eenhede van die nominale geldeenheid deur konvensie.

Kosteberekening kan beskou word as die vertaling van die reeks van gebeure in die

produksieproses wat omgeskakel word in finansiële waardes. Die koste-elemente is

grondstowwe, arbeid, indirekte uitgawes en oorhoofse koste.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ kostegrafiek:



Figuur 1.5: Kostegrafiek

(Bron:

http://www.usenix.org/events/nsdi04/tech/full_papers/balazinska/balazinska_html/figures/cos

t-graph.jpg)


a. Doen navorsing oor die voor- en nadele van beide tipes Rekeningkunde.

b. Lys ten minste drie (3) voordele en drie (3) nadele van elk.

1.7 Komponente van vervaardigingskoste

Vervaardigingskoste is die kumulatiewe totaal van hulpbronne wat direk gebruik word in die

proses van die vervaardiging van verskeie goedere en produkte. In sommige gevalle sluit die

koste van vervaardiging uitgawes in wat verband hou met die aankoop van grondstowwe. In

ander gevalle is die koste vir grondstowwe uitgesluit.

Oor die algemeen is faktore soos arbeid en toerusting, en die algemene oorhoofse koste vir

die produsering van die produksie eenheid, die komponente wat in die bepaling van die

totale vervaardigingskoste ingesluit is.



Die doel van die meeste produksie ondernemings is wins deur die verkoop van goedere wat

vervaardig word deur die onderneming. Deur die monitering van die verskillende elemente

wat die koste vir die vervaardiging insluit, is dit moontlik om te verseker dat die beskikbare

hulpbronne gebruik word om die beste voordeel te behaal, en die hoogste opbrengs op elke

eenheid wat teen die huidige prys verkoop is, verdien word.

Die volgende is die drie komponente van vervaardigingskoste:

Figuur 1.6: Komponente van vervaardigingskoste


1.7.1 Direkte materiaalkoste

Die vervaardiging van produkte of goedere vereis materiaal as die eerste basiese element.

Hierdie materiaal kan in een van twee kategorieë val: direkte materiale en indirekte

materiale.

� Indirekte materiaal

Dit is enige materiaal wat nie deel is van die finale produk of gebruik word om die produk te

vervaardig nie. Skoonmaakprodukte is ŉ indirekte materiaalkoste.

Direkte

materiaalkoste

Direkte

arbeidskoste

Oorhoofse

koste

Vervaardigingskoste



� Direkte materiaal

Direkte materiale word gebruik in die verloop van die vervaardigingsproses en word deel van

die produk. Metale in die vervaardiging van waaiers, ketels, motors, vliegtuie; hout in die

vervaardiging van meubels; lint en leer in die maak van ŉ hoed; materiaal (lap) in die

vervaardiging van klere; klei in die vervaardiging van bakstene; leer in die vervaardiging van

skoene en koring wat gebruik word in die produsering van meel, is almal voorbeelde van

direkte materiale.

Direkte materiaal vorm ŉ integrale deel van die finale produk en kan direk geïdentifiseer en

ingesluit word in die berekening van die koste van sodanige produk.

Direkte materiaal kan soos volg bereken word:

Koopprys van materiaal + vragkoste - die aankoopafslag + redelike vergoeding vir

afval en foutiewe eenhede.

(Bron:http://www.engineeredpartsinc.com/images/manufacturing.jpg)

1.7.2 Direkte arbeidskoste

Direkte arbeid is werkers wat direk betrokke is by die produksie van goedere of dienste.

Direkte arbeidskoste is oordraagbaar na ŉ spesifieke produk, kostesentrum, of spesifieke

bestelling.

Ondernemings onderskat dikwels direkte arbeidskoste. Arbeidskoste behels nie net die

salarisse en lone van die werknemers nie, maar ook die invloed van versekeringspremies,

voordele koste, betaalstaat belastingbydraes, ens.



(Bron: http://www.caradvice.com.au/wp-

content/uploads/2009/02/bmw_production_plant_067.jpg)

Hoe om direkte arbeidskoste te bereken:

• Stap 1: Bereken die totale lone en salarisse wat aan werknemers betaal word. Dit

sluit die salarisse van almal in, van die tydelike werkers wat gebruik is, tot die

salarisse van die eienaar of president/hoof uitvoerende beampte van die

onderneming. Al hierdie salarisse is deel van die direkte arbeidskoste.

• Stap 2: Analiseer die koste verbonde aan die werknemerspensioenplan. Dit is deel

van direkte arbeidskoste.

• Stap 3: Bereken die koste t.o.v. gesondheidsversekering per werknemer. Dit kan ook

die onderneming se bydrae tot ongeskiktsheidsversekering vir werknemers insluit.

• Stap 4: Voeg die totale koste by dit wat die onderneming t.o.v.

werkloosheidsversekeringspremies moet betaal. Hierdie bedrag kan wissel na gelang

van die grootte van die betaalstaatrekening.

• Stap 5: Sluit die werkgewersbydrae vir belastings in, wat vir elke werknemer betaal

word.

• Stap 6: Voeg enige bykomende kostes by wat verband hou met die huur van

werkers, soos advertensies om poste te vul, ens.

(Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/how_2364529_calculate-direct-labor-

cost.html#ixzz1HyWvNZr1)



1.7.3 Oorhoofse koste

Oorhoofse koste verwys na indirekte fabrieksverwante koste wat aangegaan word wanneer

ŉ produk vervaardig word. Saam met direkte materiaalkoste en direkte arbeidskoste, moet

die oorhoofse koste vir die vervaardiging van die produk in ag geneem en ingesluit word in

die berekening van die koste per eenheid vervaardig, sodat die koste van goedere verkoop,

gewaardeer en gerapporteer kan word volgens Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige

Praktyk (AARP).

Oorhoofse koste in die vervaardiging van produkte sluit aspekte in soos die elektrisiteit wat

gebruik word om die fabriekstoerusting te bedryf en waardevermindering op die

fabriekstoerusting en die gebou. Hoe hierdie koste toegevoeg word tot die koste van die

produkte het ŉ impak op die evaluering van die winsgewendheid van ŉ bepaalde produk.

Hoe om oorhoofse koste te bereken:

• Stap 1: Definieer oorhoofse koste en uitgawes. Oorhoofse uitgawes sluit

rekeningkundige koste, waardevermindering, rente, regskoste, huur, telefoon,

belasting en gereedskap in.

• Stap 2: Beraam die aantal werksdae beskikbaar in ŉ gegewe kalenderjaar. Trek die

gemiddelde aantal dae (vakansies, naweke, vakansies, siekteverlof, ens) waarop nie

gewerk nie word nie, af van 365 dae.

• Stap 3: Vermenigvuldig die aantal werksdae beskikbaar vir arbeid met agt (in die

geval van ŉ agt-uur werksdag). Dit gee ŉ beraming van die totale getal arbeidsure

wat gewerk is.

• Stap 4: Vermenigvuldig die totale arbeidsure met die gemiddelde arbeidsloon soos

bepaal in Stap 2.

• Stap 5: Voeg al die oorhoofse uitgawes, soos geïdentifiseer in Stap 1, by die bedrag

in Stap 4. Dit is die totale oorhoofse koste.

• Stap 6: Bepaal die gemiddelde aantal eenhede verkoop per maand en

vermenigvuldig met 12.

• Stap 7: Verdeel totale oorhoofse koste deur die gemiddelde aantal eenhede. Dit is

die oorhoofse koste per eenheid.



(Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/how_5166514_calculate-overhead-cost-per-

unit.html#ixzz1Hye7oUiD en http://www.accountingcoach.com/online-accounting-

course/36Xpg01.html)


a. Doen verdere navorsing oor moontlike ander tipes oorhoofse koste nie hierbo genoem

nie.

b. Maak ŉ lys van sodanige kostes.

1.8 Basiese koste rekeningkundige stelsels

Daar is twee basiese tipes koste rekeningkundige stelsels. Sakeondernemings kies ŉ

metode wat die beste by die vloei van werk in die onderneming pas. Hierdie metodes word

gebruik om alle produksiekoste te bereken, naamlik: arbeid, materiaal en oorhoofse koste.

Die twee basiese tipes koste rekeningkundige stelsels is:

• Taakkostestelsels

• Proseskostestelsels

Die stelsels word vervolgens bespreek:

1.8.1 Taakkostestelsels

ŉ Taakkostestelsel word gebruik wanneer take aansienlik van mekaar verskil omdat dit

gespesialiseerd van aard is. Voorbeelde is motorwerktuigkunde, skrynwerkery, verfwerk,

drukkerswinkels, rekenaarherstelwerk. Kosteberekening is gewoonlik redelik eenvoudig in

hierdie stelsels. Oorhoofse koste word gewoonlik by die bedrag gevoeg wat deur die kliënt

betaal word.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ taakkostestelsel:



Voorbeeld 1.2

As jy na ŉ motorhawe gaan vir herstelwerk aan jou motor, sal hulle ŉ werkskaart vir die

werk wat gedoen moet word op jou motor invul. Die werkskaart sal die koste vir arbeid en

materiaal vir jou herstelwerk aantoon.

Veronderstel jy moet R350-00 per uur vir arbeid betaal. Dit sluit die koste verbonde aan die

werktuigkundige se salaris in. Maar dit sluit ook oorhoofse koste in wat gewoonlik nie

afsonderlik aangetoon word nie. Die oorhoofse koste sluit koste in vir gereedskap en

toerusting, huur, versekering, ens. Dit is ŉ manier om oorhoofse koste toe te ken, en dit

word ingesluit in die bedrag wat kliënte moet betaal.

Die motorhawe sal ook ŉ bruto wins insluit op die onderdele wat hulle gebruik om jou

motor te herstel. Hierdie bruto wins dek die koste vir die aankoop en instandhouding van

die onderdele inventaris, werknemerslone, versekering en bergingskoste.

1.8.2 Proseskostestelsels

Dit word gebruik waar ŉ groot hoeveelheid identiese of soortgelyke produkte in groot

hoeveelhede vervaardig word. Voorbeelde hiervan is motor vervaardiging of ŉ groot

gemeganiseerde produksiefasiliteit.

Elke koste rekeningkundige stelsel versamel en doen verslag oor dieselfde inligting. Die

metode wat gebruik word hang af van die behoeftes van die onderneming.

Daar word gesê dat die koste deur ŉ rekeningkundige stelsel vloei. Dit is omdat koste

akkumuleer soos die produk vorder deur die verskillende stadiums van produksie.

Hierdie stelsel werk soos volg:

• Voordat produksie begin, is geen koste aangegaan nie. Werkers is gereed om die

produk te vervaardig, die voorraad wat benodig word in die produksieproses is in die

voorraad bergingskamer, en die vervaardigingsaanleg bevat al die hulpbronne wat

nodig is om die vervaardigingsaksie uit te voer.

• Eerstens word die materiaal vanaf die voorraad bergingskamer gehaal na die

vervaardigingsaanleg. Die rekeningkundige afdeling dra die koste van die

voorraaditems oor na die werk-in-prosesrekening – die produk het nou ŉ waarde.



• Vervolgens begin die werkers die rou materiaal omskep in ŉ produk. Soos arbeid by

die proses gevoeg word, dra die rekeningkundige afdeling die salariskoste oor na die

werk-in-prosesrekening, wat die waarde van die produk verhoog.

• Oorhoofse koste word toegeken aan die produk gebaseer op die kostemetode wat

gebruik word. Soos produksie vorder, vermeerder die arbeids-, materiaal- en

oorhoofse koste.

• Ten slotte, word die totale produk of werkskoste oorgeplaas na die voltooide

produkte, en wanneer dit verkoop is, word die koste oorgedra na koste van goedere

verkoop.

Die volgende is ŉ voorbeeld van proseskostestelsel:

Voorbeeld 1.3

Wilson's Garage het ses motorwerktuigkundiges voltyds in diens wat elk 2000 uur per jaar

werk, dus ŉ totaal van 12000 uur wat teen take gehef word. Wilson's Garage het R60 000

per jaar oorhoofse koste. Wilson ken oorhoofse koste toe aan motorherstelwerk, gebaseer

op die aantal ure wat gewerk word op elke taak. Die oorhoofse koste per uur arbeid, word

soos volg bereken:

R 60.000

12.000 uur

= R 5,00 oorhoofse koste per uur arbeid

Wilson's Garage sal dus ŉ afsonderlike R 5,00 per uur arbeid aan oorhoofse koste toeken.

Byvoorbeeld:

Wilson's Garage werk op die vragmotor wat behoort aan Johnson's Bakkery. Die werk

neem 2 ure. Die oorhoofse koste per uur arbeid word soos volg bereken:

die oorhoofse koste per uur arbeid X arbeidsure van die taak = oorhoofse koste

toegeken aan die taak

In hierdie geval sal dit soos volg bereken word: R 5,00 x 2 = R 10,00

Wilson's Garage sal dus R10,00 bykomend aan oorhoofse koste vir die herstelwerk vra.

(Bron: http://www.middlecity.com/ch17.shtml)



1.9 Professionele etiek in Koste Rekeningkunde

Etiek in professionele rekeningkundige bedrywighede is van die grootste belang vir enige

organisasie. Soos die sake en finansiële wêreld toenemend internasionale rekeningkundige

en ouditstandaarde aanneem, is dit toenemend nodig om te voldoen aan bepaalde etiese

kodes soos voorgeskryf deur internasionale en nasionale rekeningkundige instansies.

1.9.1 Definisie van etiek

Die woord “etiek” is afgelei van die antieke Griekse woord, ethikos, wat gewoontes beteken.

Dit het ook te doen met ŉ belangrike vertakking van die filosofie wat ŉ studie maak van die

waardes en gebruike van ŉ persoon of groep en dit dek die ontleding en gebruik van

begrippe soos “reg en verkeerd”, “goed en kwaad” en “moets en moenies”.

1.9.2 Die etiese kode

ŉ Etiese kode is ŉ formele verklaring van die onderneming se waardes op sekere etiese en

sosiale kwessies met betrekking tot die professie en professionele kennis. Dit sluit ook die

beginsels en prosedures vir die hantering van bepaalde etiese situasies in.

1.9.3 Etiek in professionele Rekeningkunde

Die algemene etiese standaarde van die samelewing is van toepassing op alle mense, maar

veral op mense in beroepe soos die medisyne, regte, verpleegpersoneel en boekhouding.

Die gemeenskap het gewoonlik hoër verwagtinge van professionele persone, omdat hulle

die gehalte van dienste gelewer deur professionele mense, moet kan vertrou.

Etiek in die rekeningkundige professie is van groot belang vir diegene wat afhanklik is van

die dienste wat deur hierdie professies gelewer word. Belanghebbendes soos hulle kliënte,

kredietverskaffers, regerings-, belastingowerhede, werknemers, beleggers, die sake- en

finansiële gemeenskap, ens, sien hulle as bekwame, betroubare en objektiewe persone.

Professionele rekenmeesters moet dus nie net goed gekwalifiseer wees nie, maar ook oor ŉ

hoë mate van professionele integriteit beskik. As gevolg van hierdie hoë verwagtinge, het

professionele persone etiese kodes aangeneem wat ook bekend is as kodes van

professionele gedrag. Hierdie etiese kodes doen ŉ oproep op lede om ŉ gehalte diens te

lewer wat verder strek as bloot die vereistes gestel deur wette en regulasies.



1.9.4 Boustene van etiese gedrag in die rekeningkundige professie

Die volgende is die boustene van etiese gedrag:

• Integriteit

ŉ Professionele rekenmeester moet eerlik en opreg wees in alle professionele en sake-

verhoudings.

• Objektiwiteit

ŉ Professionele rekenmeester moet nie toelaat dat vooroordele, konflik van belange, of

onbehoorlike beïnvloeding sakebesluite beïnvloed nie.

• Professionele bevoegdheid en behoorlike sorg

ŉ Professionele rekenmeester het ŉ voortdurende plig om professionele kennis en

vaardighede op die vereiste vlak te handhaaf, om te verseker dat ŉ kliënt of werkgewer

die verwagte professionele diens ontvang. ŉ Professionele rekenmeester moet getrou en

in ooreenstemming met toepaslike tegniese en professionele standaarde optree.

• Vertroulikheid

ŉ Professionele rekenmeester moet die vertroulikheid van inligting in professionele en

sakeverhoudings respekteer en mag nie sodanige inligting aan derde partye openbaar

maak sonder behoorlike en spesifieke magtiging nie; tensy daar ŉ wetlike of

professionele reg of plig tot openbaarmaking is. Hierdie inligting mag nie gebruik word vir

persoonlike voordeel deur die professionele rekenmeester nie.

• Professionele gedrag

ŉ Professionele rekenmeester moet voldoen aan toepaslike wette en regulasies en moet

enige aksie wat die professie in diskrediet kan bring, vermy.

(Bron: http://EzineArticles.com/516791)




(Bron: http://4.bp.blogspot.com/ethics.jpg)

a. Bestudeer bostaande foto.

b. Dink u dat die mense se optrede eties is?

c. Gee redes vir u antwoord in b. hierbo.

1.10 Gevallestudie

Hierdie voorbeeld kyk na die vervaardiging van moederborde (mother boards) vir

skootrekenaars (laptops). Vir die doel van hierdie voorbeeld, word daar net gefokus op die

aktiwiteitskoste verbonde aan die vervaardiging van moederborde.

Gevallestudie 1.1

(Bron: http://it.toolbox.com/blogs/enterprise-solutions/overall-activity-based-costing-

sample-18394)



Bestudeer die bostaande vloeidiagram en beantwoord die vrae:

a. Lys die verskillende aktiwiteite waar daar ŉ kosteberekening sal plaasvind.

b. Lys die aktiwiteite waar daar ŉ kosteberekening inskrywing in die onderneming se

boeke sal plaasvind.

c. Is daar enige aktiwiteite afwesig in die diagram wat dalk nog ŉ koste aktiwiteit kan

wees? Indien wel, spesifiseer.

1.11 Samevatting

Koste Rekeningkunde is ŉ vertakking van Algemene of Finansiële Rekeningkunde en het

betrekking op die bepaling van die koste van die produksie of verkoop van elke artikel of van

die lewering van ŉ bepaalde diens. Met ander woorde, kosteberekening is ŉ stap verder in

die verfyning van Finansiële Rekeningkunde. Hier word die koste van vervaardiging en die

verkoop van elke produk of diens, of die lewering van dienste bepaal, nie net ten tyde van

die rekenpligtige tydperk nie, maar ook gedurende die tyd wanneer die produk vervaardig

word of die diens gelewer is.

Daar is dus ŉ sistematiese proses vir die bepaling van die eenheidskoste van die produk

vervaardig of dienste gelewer. Dit maak voorsiening vir ŉ ontleding van die uitgawes wat die

bestuur in staat stel om nie net die totale koste nie, maar ook die komponente daarvan te

ontleed.

Kortliks, kosteberekening is die proses van die berekening van koste, wat begin met die

toekenning en klassifisering van inkomste en uitgawes en eindig met die voorbereiding van

periodieke state en verslae.



1.12 Selfevaluering

Aktiwiteit 1

U is sopas aangestel as die Senior Kosterekenmeester van u onderneming. U opdrag is

om ŉ nuwe kosteberekeningstelsel te implementeer. As ŉ eerste fase moet u die Raad van

Direkteure oplei. Ter voorbereiding van hierdie opleidingsessie, beantwoord die volgende

vrae:

a. Wat is die wese van Koste Rekeningkunde?

b. Wie is die belanghebbendes van Koste Rekeningkunde?

c. Noem en beskryf die drie komponente van kosteberekening

d. Onderskei tussen die drie tipes begrotings

e. Analiseer die waarde van etiese optrede in Koste Rekeningkunde



StudStudStudStudieieieie----eenheid 2eenheid 2eenheid 2eenheid 2:::: StandaardStandaardStandaardStandaard KKKKosteosteosteoste RRRRekeningkundeekeningkundeekeningkundeekeningkunde


Kennis en begrip



• Standaard Koste Rekeningkunde

• Tipes standaard kostemetodes

• Tipes standaarde wat gebruik word in Standaard Koste Rekeningkunde

• Afwykings

Vaardighede


• Die verskillende tipes standaarde te omskryf.

• Standaard koste te analiseer en eenvoudige berekenings te doen en daaroor

verslag te doen.

• Afwykings te bereken.

• Afwykings te analiseer.

• Verslae oor variansie saam te stel.




• http://classes.bus.oregonstate.edu/spring-

07/ba422/Management%20Accounting%20Chapter%2010.htm


• http://hubpages.com/hub/The-Importance-of-Standard-Costing

• http://simplestudies.com/overhead-costs-in-standard-costing.html/page/7

• http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm





Gedeeltelike

standaard koste-

metode

Wanneer ŉ gedeeltelike metode gebruik word, word slegs ŉ deel

van die werk wat in die produksieproses uitgevoer word gedurende

die tydperk geëvalueer.

Gunstige afwyking Gunstige afwyking vind plaas wanneer die werklike koste laer is as

die standaard koste.

Kostesentrum ŉ Kostesentrum is ŉ departement of ŉ deel van ŉ departement of ŉ

item van toerusting of masjinerie of ŉ persoon of ŉ groep van

persone ten opsigte waarvan die koste akkumuleer, en een

vanwaar beheer uitgeoefen kan word.

Kosteberekening Kosteberekening is ŉ onderafdeling van Rekeningkunde wat

gedetailleerde inligting verskaf oor die koste soos dit betrekking het

op eenhede vervaardig, hoofsaaklik vir die doeleindes om

voorraadkoste vir die finansiële state, beheer en besluitneming te

voorsien.



Standaard Wanneer iets gemeet word, moet daar ŉ parameter of maatstaf of

standaard vir die meting wees.

Standaard koste Die standaard koste kan gedefinieer word as die voorafbepaalde

koste gebaseer op ŉ tegniese raming van materiaal, arbeid en

oorhoofse koste vir ŉ geselekteerde periode van tyd en vir

spesifieke voorgeskrewe reeks werksomstandighede.

Volledige

standaard

kostemetode

Wanneer ŉ volledige standaard kostemetode gebruik word, word

standaard koste gehef teen die werk wat in die proses is (WIP).

2.4 Inleiding

In die moderne Koste Rekeningkunde, is die konsep van historiese koste verder geneem

deur die toekenning van die onderneming se vaste koste oor ŉ gegewe tydperk aan items

wat tydens daardie tydperk vervaardig is, en die vaste koste word as die totale koste van die

produksie voorgestel.

Die moderne Koste Rekeningkunde het die volle koste van produkte wat nie verkoop is nie

aangeteken in die voorraad deur middel van ŉ verskeidenheid van komplekse

rekeningkundige metodes. Dit is in ooreenstemming met die beginsels van AARP

(Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk) gedoen.

Dit het ook die bestuurders toegelaat om die vaste koste te ignoreer, en te kyk na die

resultate van elke tydperk in verhouding tot die "standaard koste" vir enige gegewe produk.

Standaard koste is deel van kosteberekening, dus ŉ waardevolle kontrole instrument. Eerder

as om die werklike koste vir direkte materiaal, arbeid en oorhoofse koste te gebruik, word

standaard koste gebruik om afwykings te identifiseer en wins te beraam.

Alhoewel die werklike koste nog steeds betaal word, word standaard koste gebruik vir

voorrade en die koste van goedere verkoop. Die verskil tussen standaard en die werklike

koste is bekend as afwykings. Hierdie afwykings is ŉ waardevolle instrument vir die bestuur.

Die bestuur word bewus van veranderinge in begrote koste deur die monitering van die

afwykings.



Wanneer standaard koste gebruik word, is die konsepte ongunstige of gunstige variansie

dikwels ter sprake. Dit verwys na veranderinge in die werklike koste met betrekking tot

beplande of standaard koste.

ŉ Gunstige variansie vind plaas wanneer die werklike koste laer is as die standaard koste.

Indien die werklike koste styg bo die standaard koste, is die variansie ongunstig.

Met betrekking tot vervaardiging van produkte deur ondernemings, sou standaard koste

eerstens gesien word as afsonderlike dele of stukke van die voltooide produk. Dit beteken

dat die finale standaard koste die som van die standaard koste van elk van die individuele

dele van die produk sal wees.

Voorbeeld 2.1

ŉ Onderneming vervaardig kruiwaens teen ŉ veranderlike koste van R300.00 elk. Die

onderneming se vaste koste is R1,000.00 per maand.

• Indien die onderneming 100 kruiwaens vervaardig het in Januarie 2011, dan is die

koste per eenheid R310.00 per kruiwa (R300 + (R1,000 / 100)).

• As die onderneming 50 kruiwaens in Februarie 2011 vervaardig, dan is die koste per

eenheid R320.00 per kruiwa (R300 + (R1,000 / 50)).

(Aangepas vanuit: http://hubpages.com/hub/The-Importance-of-Standard-Costing)

(Bron:

http://4.bp.blogspot.com/_75DP243KUpE/SOJwJdbefCI/AAAAAAAAAPY/u0n_g7Ue3ZI/s40

0/Costing.jpg)



2.5 Standaard Koste Rekeningkunde

Die hoofdoel van standaard kosteberekening is om aan die organisasie ŉ realistiese beeld te

bied van die koste van goedere wat verkoop word en dit fokus op prestasiemeting en

bestuur. Standaard koste bied ŉ kostedoel wat die bestuur in staat stel om die prestasie en

prosesse van die onderneming te evalueer.

Die volgende is ŉ voorbeeld van die resultate van kosteberekening – ŉ kostestaat waar die

prys van die items aangedui word:

Tabel 2.1: Kostestaat

(Bron: http://www.sewgratefulalways.com/Icons/Cost_Sheet_2-9-08.gif)

2.5.1 Die doel van Standaard Koste Rekeningkunde

Standaard kosteberekening stel die onderneming in staat om:

• standaard koste te vestig en te handhaaf;

• die koste-elemente vir die produk kostebepaling te definieer;



• voorraad en werk-in-proses te waardeer;

• uitgebreide kostesimulasies uit te voer met behulp van ŉ verskeidenheid van

metodes;

• die winsmarge te bepaal deur gebruik te maak van die verwagte produkkoste;

• standaard koste te dateer deur gebruik te maak van die verskillende kostesoorte;

• voorraad op hande en in transito-voorraad te herwaardeer;

• afwykings teen verwagte produksiekoste te dokumenteer; en

• die organisasie se prestasie op grond van die reeds bekende produkkostes te meet.

2.5.2 Voordele van Standaard Koste Rekeningkunde

Standaard koste is ŉ bestuursbeheertegniek geskik vir elke aktiwiteit in die onderneming. Dit

is nie net nuttig vir koste kontrole-doeleindes nie, maar dit is ook nuttig in

produksiebeplanning en beleidsformulering. In die lig van die verskillende doelwitte van

hierdie stelsel, word ŉ paar van die voordele van hierdie instrument hieronder gegee:

� Doeltreffendheidsmeting

Die vergelyking van die werklike koste met die standaard koste stel die bestuur in staat om

die prestasie van verskillende kostesentrums te evalueer. In die afwesigheid van ŉ

standaard kostestelsel, word die werklike koste van die een tydperk met dié van ŉ ander

tydperk vergelyk om doeltreffendheid te meet. Dit is egter verkeerd om die koste van een

tydperk met dié van ŉ ander tydperk te vergelyk, omdat omstandighede van die periodes

kan verskil.

� Bepaling van variansie

Die prestasie afwykings word bepaal deur die werklike koste met die standaard koste te

vergelyk en stel die bestuur in staat om ondoeltreffendheid te identifiseer. Dit is dan moontlik

om vroegtydig korrektiewe maatreëls te neem.

� Bestuur deur uitsondering

Die doelwitte kan vasgestel word vir verskillende individue indien die prestasie gemeet word

teen voorafbepaalde standaarde. Die bestuur is slegs bekommerd wanneer die werklike

prestasie minder is as die begrote prestasie. Om te bestuur deur uitsondering beteken dat



elkeen sy doel moet bereik en die bestuur hoef nie oor alles toesig te hou nie. Elke individu

se verantwoordelikhede word vooraf bepaal en elkeen probeer om die doelwitte te bereik.

� Kostebeheer

Elke kostestelsel het ten doel om koste te beheer en te verminder. Die standaarde word

voortdurend ontleed en ŉ poging word aangewend om doeltreffendheid te verbeter.

Wanneer ŉ variansie voorkom, word die redes ondersoek en onmiddellike korrektiewe

stappe word geneem.

� Besluitneming

Dit verskaf nuttige inligting aan die bestuur wat hulle in staat stel om belangrike besluite te

neem, soos watter stappe geneem moet word om stygende pryse teë te werk. Dit kan ook

gebruik word om voorsiening te maak vir aansporingsmaatreëls vir werknemers, ens.

� Uitskakeling van ondoeltreffendheid

Om standaarde op te stel vir verskillende koste elemente, is ŉ gedetailleerde studie van

verskeie aspekte nodig. Die standaarde word opgestel vir die vervaardigings-,

administratiewe en verkoopskostes. Daar word reeds verbeterde metodes gebruik vir die

opstel van hierdie standaarde. Al hierdie metodes sal dit moontlik maak om

ondoeltreffendheid in verskillende stappe van die vervaardigingsproses uit te skakel.

Die volgende foto van lugbesoedeling is ŉ voorbeeld van moontlike ondoeltreffendheid in ŉ

fabriek se vervaardigingsproses:

(Bron: http://icestories.exploratorium.edu/dispatches/wp-

content/uploads/2008/05/pollution_courtesy_nps.jpg)



2.5.3 Beperkinge van Standaard Koste Rekeningkunde

Die beperkinge is soos volg:

• Dit kan nie gebruik word in die organisasies waar gestandaardiseerde produkte

vervaardig word nie. As die produksie gedoen is ooreenkomstig die kliënt se

spesifikasies, dan sal elke taak verskillende uitgawes hê.

• Die proses om standaarde op te stel is kompleks en vereis tegniese vaardighede.

Hierdie studies vereis baie tyd en geld.

• Die omstandighede waaronder standaarde vasgestel word, bly nie konstant nie.

• Die bepaling van verantwoordelikhede is nie ŉ maklike taak nie.

• Afwykings word geklassifiseer in beheerbare en onbeheerbare variansie. Standaard

koste is net van toepassing op beheerbare variansie.

(Aangepas vanuit: http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm en

http://EzineArticles.com/5409133)


a. Doen navorsing om nog voordele van Standaard Koste Rekeningkunde te bepaal.

b. Doen navorsing om nog beperkinge van Standaard Koste Rekeningkunde te bepaal.

2.6 Tipes standaard kostemetodes

Daar is twee tipes standaard kostemetodes, naamlik:

• Volledige standaard kostemetode; en

• gedeeltelike standaard kostemetode.

2.6.1 Volledige standaard kostemetode

Wanneer ŉ volledige standaard kostemetode gebruik word, word standaard koste gehef teen

die werk-in-proses (WIP). Die verskille tussen die werklike en standaard koste word gehef

teen variansie rekeninge:



• Die debiete teen ŉ WIP, verteenwoordig die standaard koste toegelaat vir al die

voltooide en gedeeltelik voltooide eenhede gedurende die tydperk.

• Die krediete teen die materiaal, betaalstaat en fabrieksoorhoofse rekeninge

verteenwoordig die koste van alle werk wat uitgevoer word gedurende die tydperk.

Hierdie metode is volledig, want al die werk wat uitgevoer word gedurende die tydperk is

verteenwoordig en word geëvalueer in die prestasietellings, dit wil sê, variansie analise.

Die motorvervaardigingsaanleg hieronder is ŉ voorbeeld van werk-in-proses.

(Bron: http://ylovephoto.com/fr/wp-content/uploads/2011/03/car_plant.jpg)

2.6.2 Gedeeltelike standaard kostemetodes

Wanneer ŉ gedeeltelike metode gebruik word, word slegs ŉ gedeelte van die

vervaardigingsproses uitgesonder gedurende die evaluasie tydperk. Standaard koste word

nie aangeteken voordat die voltooide eenhede nie oorgedra is na voltooide goedere aan die

einde van die proses nie.

Afwykings word bereken en aangeteken wanneer die oordrag plaasvind. Dit is ŉ gedeeltelike

metode, omdat die WIP nie geëvalueer word nie.

Vanuit ŉ prestasie metingsoogpunt, is ŉ volledige standaard kostemetode beter, omdat:

• dit die afwykings of verskille identifiseer tussen die werklike koste en standaard koste

op ŉ meer tydige wyse, en



• omdat die afwykings gebaseer is op alle werk wat uitgevoer is gedurende die

tydperk en nie net op die werk wat op die voltooide eenhede gedoen is nie.

Nog ŉ gedeeltelike metode is waar die werklike koste oorgaan in voltooide goedere. Hier

word standaard koste gehef teen die koste van goedere verkoop en die afwykings is

opgeneem tydens die verkoop van die goedere. Die krediet verteenwoordig die werklike

koste van die eenhede verkoop.

Een van die redes vir die gebruik van hierdie metode is om te verhoed dat die inventaris

rekeninge aangepas word van standaard tot die werklike koste vir eksterne

verslagdoeningsdoeleindes.

Vir interne evaluering en beheerdoeleindes is hierdie metode nie doeltreffend nie, omdat net

die werk wat uitgevoer word op die eenhede verkoop, geëvalueer word. Van ŉ prestasie-

evalueringsperspektief, is dit meer effektief om alle werk te evalueer.

2.6.3 Ander gebruike van standaard koste

Daar is ander gebruike van standaard koste, naamlik:

• Terug-skryf rekeningkunde wat berus op die beginsel van die terug-skryf van die

standaard koste na die inventarisrekeninge aan die einde van die tydperk. Terug-

skryf koste opeenhoping metodes kan beskou word as gedeeltelike metodes.

• ŉ Ander benadering behels die gebruik van standaard koste as ŉ kontrole maatreël

sonder die opname van die standaard koste in die rekeninge. In hierdie benadering

word variansie analise uitgevoer om inligting aan die bestuur te voorsien, maar die

normale historiese koste word in die algemene grootboek opgeneem.

Die volgende is ŉ voorbeeld van Standaard Koste Rekeningkunde:

Voorbeeld 2.2

ZFN KLERE ONDERNEMING, STANDAARD KOSTE

Die ZFN klere onderneming in Albuquerque, New Mexico maak denims en chinos. Elke

produklyn het sy eie vervaardigerslyn op die fabrieksvloer. Die volgende tabel toon die

werklike en begrote inligting vir die jaar.



Begroting Werklike resultate

Eenhede vervaardig

Denims

Chinos

Totaal

Direkte Koste

Denims:

Materiaal (denim)

Prys per meter

Meter per denim

Materiaalkoste per denim

Direkte arbeid

Loonkoers

Ure per denim

Arbeidskoste per denim

Chinos:

Materiaal

Prys per meter

Meter per denim

Materiaalkoste per chino

Direkte arbeid

Loonkoers

Ure per denim

Arbeidskoste per chino

Oorhoofse koste

500,000

500,000

1,000,000

4.80

x 1.10

5.28

15.00

x 0.50

7.50

4.40

x 1.10

4.84

15.00

x 0.70

10.50

3,600,000

500,000

400,000

900,000

5.00

x 1.00

5.00

14.00

x 0.40

5.60

4.50

x 1.20

5.40

14.00

x 0.75

10.50

3,300,000



Die begrote oorhoofse tarief is R6,00 per direkte arbeidsuur. Op grond van hierdie inligting

sal die standaard kostestelsel die finale goedere inventaris rekening soos volg debiteer:

Denims Chinos

Standarad koste per

eenheid:

Materiaal

Arbeid

Oorhoofse koste

Eenhede vervaardig

Totaal

5.28

7.50

6.00 x 0.50 = 3.00

15.78

x 500,000

7,890,000

4.84

10.50

6.00 x 0.70 = 4.20

19.54

x 400,000

7,816,000

Neem aan dat 400.000 denims en 350.000 chinos verkoop is. Die inskrywings om die

beweging van voorraad vanaf die finale goedere inventarisrekening na die koste-van-

goedere-verkoop rekening oor te plaas, sal die verkoopsvolumes met 15,78 per denim en

19,54 per chino vermeerder.

(Aangepas vanuit: http://classes.bus.oregonstate.edu/spring-

07/ba422/Management%20Accounting%20Chapter%2010.htm)

2.7 Tipes standaarde wat gebruik word in Standaard Koste Rekeningkunde

Standaard koste is ŉ beheerinstrument. In die beheerproses word standaarde gebruik as

parameters vir die meting van die prestasie. Koste-analise en kostebeheer is noodsaaklik vir

enige aktiwiteit. Koste sluit materiaal, arbeid en oorhoofse koste in. Soms moet die

standaarde hersien word as gevolg van veranderinge in die gebruik van rou materiaal,

tegnologie, metode van vervaardiging, ens. Dit is ŉ voortgesette aktiwiteit vir die optimale

benutting van hulpbronne.

2.7.1 Die betekenis van ŉ standaard

Wanneer iemand iets wil meet, moet daar ŉ parameter of maatstaf vir die meting wees. Dit

word ŉ standaard genoem. Byvoorbeeld: Indien ŉ persoon gemiddeld R50 per dag spandeer

en van daar af aanhou om R50 per dag te spandeer, word dit dan die daaglikse standaard

koste.



Die standaard koste is ŉ koste wat vooraf bepaal word vir elke produk of diens onder

gegewe omstandighede. Standaard koste is die bedrag wat die onderneming dink ŉ produk,

of die werking van die proses, vir ŉ bepaalde tyd moet kos en dit is gebaseer op sekere

veronderstelde voorwaardes van doeltreffendheid, ekonomiese toestande en ander faktore.

2.7.2 Definisie van standaard koste

Die standaard koste kan gedefinieer word as die voorafbepaalde koste gebaseer op ŉ

tegniese raming van materiaal, arbeid en oorhoofse koste vir ŉ geselekteerde periode van

tyd en vir spesifieke voorgeskrewe reeks werksomstandighede. Met ander woorde ŉ

standaard koste is ŉ beplande koste vir ŉ eenheid van die produk, of diens wat gelewer

word.

Die stelsel wat standaard koste gebruik vir die doeleindes van kostebeheer, is bekend as

standaard kosteberekening. Dit is ŉ stelsel van kosteberekening wat ontwerp is om te

bepaal wat die koste van ŉ produk is onder die bestaande voorwaardes. Die werklike koste

kan slegs vasgestel word wanneer vervaardiging onderneem is. Die voorafbepaalde koste

word vergelyk met die werklike koste en ŉ variansie tussen die twee stel die bestuur in staat

om die nodige korrektiewe stappe te neem.

2.7.3 Die opstel van standaarde

Gewoonlik is die daarstel van standaarde gebaseer op die verlede. Die totale standaard

koste sluit direkte materiale, direkte arbeid en oorhoofse koste in. Die standaarde moet op ŉ

sistematiese wyse bepaal word, sodat hulle as instrument vir die beheer van koste gebruik

kan word.

Om standaarde in ŉ onderneming te bepaal, word die volgende in ag geneem:

Figuur 2.1: Die opstel van standaarde (Bron: Outeur: 2011)

Direkte

arbeid

stan-

daarde

Oorhoofse

koste

Direkte

materiaal

stan-

daarde



� Stel van standaarde vir direkte materiaal

Daar is verskeie basiese beginsels wat in die opstel van standaarde vir direkte materiale in

ag geneem behoort te word. Indien die materiaal wat gebruik is ŉ produk word, is dit bekend

as ŉ direkte materiaal. Andersyds, as die materiaalkoste nie toegewys kan word aan die

vervaardiging van die produk nie, sal dit indirekte materiaal genoem word.

Die opstel van standaarde behels twee fasette, naamlik:

• Kwaliteit van materiaal

Indien materiaal aangekoop word, moet die gehalte en aantal bepaal word. Die

standaard kwaliteit wat gehandhaaf moet word, moet vooraf bepaal word. Die

hoeveelheid wat aangekoop moet word, word deur die vervaardigingsafdeling bepaal.

Hierdie departement maak gebruik van historiese rekords, en ŉ aanpassing vir die

veranderende omstandighede by die opstel van standaarde. ŉ Aantal toetslopies mag

onderneem word op verskillende dae en onder verskillende situasies, en ŉ gemiddelde

van hierdie resultate moet gebruik word vir die opstel van die materiaal hoeveelheid

standaarde.

• Die prys van die materiaal

Die tweede stap in die bepaling van die direkte materiaalkoste sal ŉ besluit oor die

standaard prys wees. Die materiaal se koste sal bepaal word in oorleg met die aankope

departement. Nie alleen moet die aankoopkoste in ag geneem word nie, maar ook die

koste om die materiaal te berg moet in ag geneem word.

Die proses vir die aankoop van materiaal, minimum en maksimum vlakke vir verskeie

materiale, afslagbeleid en wyse van vervoer is die ander faktore wat ook betrekking het

op die materiaalkosprys.

Die doel moet wees om kostedoeltreffendheid in die verkryging en berging van materiale

te verbeter. Die aard van die standaard wat gebruik word – ideale standaard of verwagte

standaard – beïnvloed ook die keuse van die standaard prys.

� Die bepaling van direkte arbeidskoste

Wanneer werkers betrokke is by die vervaardiging van ŉ produk of lewering van ŉ diens,

moet hulle vir hulle arbeid betaal word en dit word lone (Wages – werkers wat per uur betaal

word x die koste per uur) of salarisse (salaries – werknemers wie se vergoeding per jaar



bereken word) genoem. As die arbeid direk betrokke is by die vervaardiging van die produk,

is dit bekend as direkte arbeid.

As die lone of salarisse wat aan werkers betaal word nie direk toegeskryf kan word aan die

vervaardiging van ŉ bepaalde produk nie, is dit bekend as indirekte arbeid. Die tyd wat

benodig word vir die vervaardiging van ŉ produk moet bepaal word en die arbeid moet

behoorlik waardeer word. Verskillende vlakke van werkers word verskillende lone of

salarisse betaal. Die tyd wat spandeer word deur die verskillende vlakke van werkers vir die

vervaardiging van ŉ produk moet ook bestudeer word om te besluit oor direkte arbeidskoste.

Die volgende sal ter sprake wees wanneer die standaard vir direkte arbeidskoste bepaal

word:

• Die standaard arbeidstyd wat dit neem om die produkte te vervaardig; en

• die arbeidskoers per uur.

Die volgende kategorieë en vlakke van werkers moet in ag geneem word in die daarstelling

van die standaard arbeidstyd in die vervaardiging van bepaalde produkte of the lewering van

dienste:

• Geskoolde arbeid

• Semi-geskoolde arbeid

• Ongeskoolde arbeid

Vir die daarstel van ŉ standaardtyd vir werkers, word die vorige ondervinding, vorige

prestasierekords, proeflopie resultate en werkstudie in ag geneem. Die arbeid koers-

standaard verwys na die verwagte salarisse en loontariewe vir verskillende kategorieë van

werknemers wat betaal moet word. Afgeleide loontariewe en die vraag-en-aanbod-beginsel

is nie ŉ veilige metode vir die bepaling van standaard arbeidstariewe nie. Die verwagte

veranderinge in arbeidstariewe sal ŉ noodsaaklike faktor wees.

Wanneer daar met ŉ voornemende werknemer onderhandel word oor ŉ salaris of loon, word

hierdie standaard salarisse en loontariewe gebruike. As ŉ bonusskema in werking is, moet

dit ook in ag geneem word by die bepaling van die standaard arbeidstarief. Waar ŉ

stukwerkstelsel gebruik word, sal die standaard tarief per stuk (werk verrig) vasgestel word.

Die doel van die vastelling van ŉ standaard arbeidstyd en arbeidskoers is om die maksimum

doeltreffendheid in die aanwending van arbeid te verseker.



Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ tydkaart wat gebruik word om ŉ arbeider se werksure te

bepaal:

(Bron: http://www.btrs.co.uk/images/products/no-8-time-card.jpg)


a. Doen navorsing oor die bepaling van arbeiderlone.

b. Noem die partye wat by sulke onderhandelinge betrokke is.

� Die opstel van standaarde vir oorhoofse koste

Die doel met die daarstelling van standaarde vir oorhoofse koste is om die totale oorhoofse

koste te verminder. Standaard oorhoofse tariewe word bereken deur onderskeidelik

oorhoofse uitgawes deur direkte arbeidsure of eenhede wat geproduseer word te deel.



Die standaard oorhoofse koste word bereken deur die vermenigvuldiging van die standaard

oorhoofse tarief met die arbeidsure gespandeer of aantal eenhede wat geproduseer word.

Die bepaling van die oorhoofse koers behels drie komponente, naamlik:

• Bepaling van die oorhoofse koste;

• bepaling van die arbeidsure of eenhede vervaardig; en die

• berekening van die oorhoofse koers.

Die oorhoofse koste word verder geklassifiseer in:

• Vaste oorhoofse koste;

• veranderlike oorhoofse koste; en

• semi-veranderlike oorhoofse koste.

Die vaste oorhoofse koste bly dieselfde ongeag die vlak van produksie, terwyl veranderlike

oorhoofse koste in verhouding staan tot die produksie – die uitgawes verhoog of verlaag met

die toename of afname in die produksie.

Die koste verbonde aan die gebruik van ŉ gebou as ŉ fabriek, is ŉ voorbeeld van vaste

koste.

(Bron: http://englishrussia.com/images/mig_factory/1.jpg)



Semi-veranderlike oorhoofse koste is nie vas of veranderlik nie. Die oorhoofse koste neem

toe met die toename in produksie, maar die koers van toename sal minder wees as die

koers van toename in die produksie – die sogenaamde economy of scale.

Die koste verbonde aan elektrisiteitstoevoer en infrastruktuur is ŉ voorbeeld van semi-

veranderlike oorhoofse koste wat toeneem soos produksie toeneem.

(Bron: http://www.michael-baker.com/home/images/control.jpg)

Die verdeling van oorhoofse koste in vaste, veranderlike en semi-veranderlike kategorieë is

nuttig in die bepaling van standaard oorhoofse koste.

2.7.4 Bepaling van standaard koste

Hoe word die ideale standaarde bepaal?

� Bepaling van die kostesentrum

ŉ Kostesentrum is ŉ departement of ŉ deel van ŉ departement of ŉ item van toerusting of

masjinerie of ŉ individu of ŉ groep individue waarna geld geallokeer word, wat ŉ bepaalde

begroting kry en waar die bestuur van die kostesentrum direk verantwoordelik is vir alle

koste wat aangegaan word en om binne die toegewysde begroting te bly. ŉ Kostesentrum

kan dus beheer word en is nodig vir die bepaling van koste.

ŉ Kostesentrum wat bestaan uit ŉ groep individue wat met personeelsake te doen het, word

ŉ personeel kostesentrum genoem en ŉ kostesentrum waar dit oor produkte en toerusting

gaan, word ŉ produksie kostesentrum genoem. As die hele fabriek betrokke is by die

vervaardiging van ŉ produk, is die fabriek ŉ kostesentrum.




1. Doen navorsing oor ŉ slaghuis wat die volgende aktiwiteite verrig:

• Verkoop vleis aan die publiek in die slaghuis

• Verkoop worsbroodjies aan die publiek voor die slaghuis

• Verskaf vooraf verpakte vleis aan ŉ supermark

2. Hoe sal u die kostesentrums in die slaghuis opdeel?

3. Watter kostesentrum vereis die meeste arbeidsinsette?

4. Watter een behoort na u mening die mees winsgewende te wees?

5. Geen redes vir u antwoord in 5 hierbo.

� Huidige standaarde

ŉ Huidige standaard het betrekking op ŉ standaard wat vir die huidige en vir ŉ bepaalde tyd

en onder bepaalde omstandighede toegepas word. Die tydperk is gewoonlik een jaar en

daar word aanvaar dat die omstandighede vir die vervaardiging van die produkte

onveranderd sal bly. (In die geval waar daar ŉ verandering in die prys of

vervaardigingsomstandighede is, word die standaarde hersien.) Dit weerspieël die prestasie

wat tydens die huidige tydperk bereik kan word.

� Ideale standaard

Ideale standaarde verwys na die ideaal: ŉ hoë vlak van doeltreffendheid, gunstige

omstandighede; hoë bestuursprestasie; laagste materiaalkoste; minimum afval en

vermorsing; minimum arbeidstyd; lae lone en salarisse; en die minimum oorhoofse koste. Al

hierdie voorwaardes – beide intern en ekstern – moet geld om die ideale standaard te

bereik.

Ideale standaarde is vasgestel op die aanname van voorwaardes wat selde bestaan. Hierdie

standaarde is nie prakties nie en kan gewoonlik nie bereik word nie. Alhoewel hierdie

standaarde nie bereik kan word nie, word daar tog gepoog om dit te bereik. In die praktyk,

kan die nastreef van ideale (en dikwels onrealistiese) standaarde ŉ nadelige uitwerking op

die werknemers hê en kan dit die teendeel tot gevolg hê – werknemers wat nie eers wil

probeer nie, omdat die standaarde in elk geval onrealisties is.



� Basiese standaarde

ŉ Basiese standaard is ŉ standaard wat geformuleer word om oor ŉ onbepaalde tyd benut te

word. Die standaard bly van krag en word slegs hersien as daar veranderinge in die

spesifikasie van die materiaal of vervaardigingstegnologie plaasvind. Hierdie standaard kan

gebruik word as maatstaf vir enige prosesverandering en maak die meting van veranderinge

in koste moontlik.

Voorbeeld 2.3

As die basiese koste vir materiaal R20 per eenheid is en die huidige prys is R25 per

eenheid, sal dit ŉ toename van 25% in die koste van materiaal aantoon.

Die veranderinge in die vervaardigingskoste kan gemeet word deur die gebruik van ŉ

basiese standaard as grondslag standaard wat dan dien as ŉ instrument vir kostebeheer.

Die afwyking tussen standaard koste en die werklike koste kan egter nie gebruik word as ŉ

maatstaf vir die meet van doeltreffendheid nie.

� Normale standaarde

ŉ Normale standaard verwys na die standaard wat in die vooruitsig gestel word vir ŉ

bepaalde handelsiklus. Dit kan byvoorbeeld gestel word vir die daaropvolgende 5 jaar.

Indien ŉ normale siklus van produksie en verkope vir 10 jaar gehandhaaf word, word die

standaard bereken op die gemiddelde verkope en produksie oor die tydperk.

Die standaard wend ŉ poging aan om variansie in die vervaardiging oor ŉ tyd te dek. Die

normale standaarde konsep is teoretiese van aard en kan nie gebruik word om koste te

beheer nie.

� Organisasie vir standaard kosteberekening

Die sukses van standaard kostestelsels sal afhang van die daarstel van behoorlike

standaarde. Die taak om standaarde op te stel moet aan ŉ persoon of ŉ komitee opgedra

word.

In groot ondernemings word daar gewoonlik ŉ komitee aangestel wat verantwoordelik is vir

die daarstel van standaarde. Die komitee sluit gewoonlik die produksiebestuurder, aankope

bestuurder, verkoopsbestuurder, personeelbestuurder, hoof ingenieur en kosterekenmeester

in. Die kosterekenmeester dien as ŉ koördineerder van die komitee.



� Rekeningkundige stelsel vir die doel van kosteberekening

ŉ Klassifikasie van rekeninge is nodig om die vereiste doel te bereik, naamlik funksie, bate

of inkomste items. Kodes kan gebruik word. Die volgende is ŉ voorbeeld van sulke

rekeninge in die grootboek van ŉ onderneming. Die voorbeeld toon verskillende kostes aan

asook die ooreenstemmende rekeningnommers.

(Bron: http://www.bestesoft.com/imgbest/1/0/general_ledger_transactions.jpg)

� Hersiening van standaarde

Vir doeltreffende gebruik van standaard kosteberekening, moet die standaarde gereeld

hersien word ten einde beter beheer toe te pas. Standaarde is onderhewig aan verandering

in die vervaardigingsmetodes, omgewing, rou materiaal, en tegnologie.

Dit mag nodig wees om die standaarde te verander om verandering in die onderneming en

omgewing te akkommodeer. Wanneer daar ŉ skielike verandering in ekonomiese

omstandighede, tegnologie of vervaardigingsmetodes is, sal die standaard koste nie meer

akkuraat wees nie. Standaarde wat verouderd is, kan nie meer gebruik word as basis vir

enige terugvoer of toekomsbeplanning nie. Die doeltreffendheid van ŉ bepaalde

departement kan ook nie bepaal word nie.

Veranderinge in die fisiese produksiekapasiteit van die onderneming of in materiaalpryse en

lone mag ŉ aanduiding wees dat die standaarde hersien moet word. Om egter voortdurend



standaarde te verander kan ŉ duur oefening wees en ook aanleiding tot verwarring gee. Om

hierdie rede word standaard kostewysigings gewoonlik slegs een maal per jaar gedoen.

Tydens snelle prysinflasie is bestuurders soms van mening dat die hoë vlak van inflasie die

onderneming dwing om die prys- en loonkoers standaarde voortdurend te verander. Dit kan

egter lei tot ŉ vermindering in die waarde van die standaard as ŉ maatstaf.

Andersyds, verskaf die aanvaarding van ŉ basiese standaard, wat onveranderd bly, ŉ

konstante grondslag vir vergelyking, maar dis geensins bevredigend wanneer daar

tegnologiese verandering in die werksprosedures en voorwaardes voorkom nie.

(Aangepas vanuit: http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm)

2.8 Afwykings

(Bron: http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/01376/railway-sleeper_1376459i.jpg)

Die volgende is ŉ aangepaste voorbeeld van die berekening van afwykings soos dit deur

Globusz.com (http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm) verduidelik word:

ABC Pty. (Ltd.) vervaardig sement dwarslêers vir gebruik by die vervaardiging van

treinspore. Veronderstel dat die volgende scenario geld:



Voorbeeld 2.4

Standaard koste van ŉ dwarslêer R

Materiaal – sement (5 kg x R10 per kg)

Arbeid (4 ure x R5 per uur)

Veranderlike oorhoofse koste (4 ure x R2 per uur)

Vaste oorhoofse koste (4 ure x R6 per uur)

50.00

20.00

8.00

24.00

102.00

Begrote resultate

Produksie

Verkope

Verkoopprys

: 1200 eenhede

: 1000 eenhede

: R150 per eenheid

Werklike resultate

Produksie

Verkope

Materiaal – sement

Koste per dwarslêer

Arbeid

Arbeid per dwarslêer

Veranderlike oorhoofse koste

Vaste oorhoofse koste

Verkoopprys

: 1000 eenhede

: 900 eenhede

: 4.850 kg

: R46.07

: 4.200 uur

: R21,210

: R9,450

: R25,000

: R140 per eenheid

2.8.1 Veranderlike kosteafwykings

� Direkte wesenlike afwykings

Die direkte materiaal totale afwyking is die verskil tussen wat die materiaal moes kos en wat

die werklike uitsetkoste was.

Dit word soos volg bereken:



Rand

1000 eenhede moes die volgende gekos het (x R50)

Maar dit het die volgende gekos

Direkte materiaal totale afwyking is dus

: 50,000

: 46,075

: 3,925

Direkte wesenlike afwykings kan verdeel word in twee sub-afwykings, naamlik:

• Direkte materiaal prysafwyking

Dit is die verskil tussen wat die materiaal wat gebruik word moes kos en wat die werklike

koste was.

Rand

4.850kg moes die volgende gekos het (x R10)

Maar dit het die volgende gekos

Direkte materiaal prysafwyking

: 48,500

: 46,075

: 2,425

• Direkte materiaal gebruik afwyking

Dit is die verskil tussen die hoeveelheid materiaal wat gebruik moes word vir die aantal

eenhede wat vervaardig is en hoeveel materiaal wel gebruik is, gewaardeer teen die

standaard koste.

Vir ŉ 1000 eenhede moes daar gebruik gewees het (x 5 kg)

Maar die volgende is gebruik

Afwyking in kg

Gewaardeer teen standaard koste per kg

Direkte materiaal gebruik afwyking in Rand

: 5000 kg

: 4.850 kg

: 150 kg

: R10

: R1500

� Direkte arbeidskoste totale afwyking

Die direkte arbeidskoste totale afwyking is die verskil tussen wat die vervaardiging ten

opsigte van arbeid moes kos en wat dit wel gekos het.



Rand

Om 1000 eenhede te vervaardig moes die volgende t.o.v. arbeid gekos

het (x R20)

Maar dit het gekos

Direkte arbeidskoste totale afwyking

: 20,000

: 21,210

: 1,210

� Direkte arbeidskoste koers afwyking

Dit is die verskil tussen wat die aantal ure wat gewerk is moes kos en die werklike koste.

Rand

4200 ure moes gekos het (4200 ure x R5)

Maar dit het gekos

Direkte arbeidskoste koers afwyking

: 21,000

: 21,210

: 210

� Die direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking

Die direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking is die verskil tussen hoe lank (hoeveel ure)

daar gewerk moes word om ŉ aantal eenhede te vervaardig en hoeveel ure wel gewerk is,

bereken teen die standaard tarief per uur.

ŉ 1000 eenhede moes geneem het (x 4 ure)

Maar wat wel gewerk is

Afwyking in ure

Bereken teen normale tarief per uur

Direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking

: 4000 ure

: 4200 ure

: 200 ure

: R5

: R1,000

2.8.2 Veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes

Die veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes totale afwyking is die verskil tussen wat

die produksie eenhede moes gekos het en wat dit werklik gekos het.



Rand

1000 eenhede moet kos (x R8)

Maar dit het gekos

Veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes afwyking

: 8,000

: 9,450

: 1,450

� Die veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes afwyking

Dit is die verskil tussen wat die veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawe moes wees

en wat dit wel gekos het

Rand

4200 ure moes die volgende gekos het (x R2)

Maar dit het gekos

Veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes afwyking

: 8,400

: 9,450

: 1,050

� Die veranderlike produksiekoste oorhoofse doeltreffendheid afwyking

Dit is dieselfde as die direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking in ure, bereken teen die

veranderlike produksiekoste oorhoofse tarief per uur.

Arbeidsdoeltreffendheid afwyking in uur

Gewaardeer @ standaard tarief per uur

Veranderlike produksiekoste oorhoofse doeltreffendheid afwyking

: 200 uur

: R2

: R400

2.8.3 Vaste produksie oorhoofse kosteafwykings

Dit is die verskil tussen vaste produksie oorhoofse koste aangegaan en ŉ vaste produksie

oorhoofse koste geabsorbeer.

Rand

Oorhoofse koste aangegaan

Oorhoofse koste geabsorbeer (1.000 eenhede x R24)

Oorhoofse koste afwyking

: 25,000

: 24,000

: 1,000



� Vaste oorhoofse uitgawes produksie afwyking

Dit is die verskil tussen die begrote vaste oorhoofse uitgawes en werklike produksie

oorhoofse uitgawes.

Rand

Begrote vaste oorhoofse koste uitgawes (1200 x R24)

Werklike produksie oorhoofse uitgawes

Uitgawes afwyking

: 28,800

: 25,000

: 3,800

� Vaste produksie oorhoofse volume afwyking

Dit is die verskil tussen werklike en begrote produksie volume vermenigvuldig met die

standaard opnametarief per eenheid.

Rand

Werklike produksie op standaard koers (1.000 x R24)

Begrote produksie op standaard koers (1.200 x R24)

Volume afwyking

: 24,000

: 28,800

: 4,800

� Vaste produksie oorhoofse doeltreffendheid volume afwyking

Dit is die verskil tussen die aantal ure wat die werklike produksie geneem het, en die aantal

ure werklik gewerk (gewoonlik die arbeidsdoeltreffendheid verskil), vermenigvuldig met die

standaard tarief per uur.

Arbeidsdoeltreffendheid afwyking in uur

Standaard tarief per uur

Doeltreffendheid afwyking

: 200 uur

: R6

: R1,200

� Vaste oorhoofse volume produksie kapasiteit afwyking

Dit is die verskil tussen begrote ure van werk en die werklike ure gewerk, vermenigvuldig

met die standaard absorpsiekoers per uur.



Begrote ure (1200 x 4)

Werklike ure

Afwyking in ure

X standaard tarief per uur

: 4.800 ure

: 4.200 ure

: 600 uur

: R6

: R3,600

2.8.4 Redes vir afwykings

Die volgende is die redes waarom afwykings, soos hierbo bespreek, mag voorkom:

� Materiaalprys

• Daling van prys, a.g.v. onvoorsiene afslag ontvang, groter sorg geneem in die

aankoop van die materiaal of verandering in materiaalstandaard.

• Styging in prys, a.g.v. prysverhogings, roekelose aankoop van materiaal of

verandering in materiaalstandaard.

� Materiaalgebruik

• Materiaal wat gebruik word is van hoër gehalte as die standaard of die materiaal

word meer effektief gebruik.

• Swak gehalte materiaal, oormatige afval, diefstal, strenger gehaltebeheer.

� Arbeidskoers

• Die gebruik van die werknemers teen betaling laer as die standaard.

• Loon koersverhoging

� Staantyd

• Masjinerie wat breek

• Nie-beskikbaarheid van materiaal

• Siekte van werkers



� Arbeidsdoeltreffendheid

• Die produksie uitsette is hoër as wat verwag is, as gevolg van gemotiveerde werkers,

goed opgeleide werkers, beter gehalte van die toerusting of materiaal.

• Produksie uitsette is laer as die standaard, as gevolg van doelbewuste beperking van

arbeid, gebrek aan opleiding, sub-standaard goedere wat gebruik is.

� Oorhoofse uitgawes

• Besparings in oorhoofse uitgawes, meer ekonomiese gebruik van dienste.

• Toename in die koste van dienste wat gebruik word.

• Oormatige gebruik van dienste.

• Verandering in die tipe dienste wat gebruik is.

� Oorhoofse volume

• Produksie groter as die begrote produksie.

• Produksie minder as die begrote produksie.

2.8.5 Interafhanklikheid tussen die variansie

ŉ Negatiewe variansie kan byvoorbeeld in geheel of gedeeltelik veroorsaak en verklaar word

deur ŉ ander (gunstige) variansie.

So is daar interafhanklikheid tussen:

• Materiaalprys of materiaalgebruik en arbeidsdoeltreffendheid

• Arbeidskoers en materiaalgebruik

• Verkoopsprys en verkope volume

2.8.6 Die betekenis van afwykings

Die besluit of ŉ afwyking so betekenisvol is dat dit ondersoek moet word, hang van ŉ aantal

faktore af, naamlik:

• Die tipe standaard wat gebruik word



• Interafhanklikheid tussen die afwykings

• Beheerbaarheid van die afwyking

• Wesenlikheid van die afwyking

2.8.7 Verslagdoening van afwykings

Na die produksie en variansie joernaal inskrywings vir ŉ rekeningkundige tydperk gemaak is,

maak ondernemings ŉ bykomende inskrywing om variansie rekeninge te sluit, want dit is

slegs tydelike (nominale) rekeninge. Die bestaan van die standaard kosteafwykings

impliseer dat die standaard koste toegeken aan eenhede wat vervaardig is, nie die werklike

koste van die eenhede wat vervaardig is weerspieël nie.

� Eksterne verslagdoening

Vir eksterne verslagdoeningsdoeleindes kan standaard koste gebruik word. As die verskil

tussen werklike en standaard koste nie groot is nie (bv. minder as 10%), kan ondernemings

verslag doen van voorraad op standaard koste in ooreenstemming met AARP. Maar, as die

standaard kostevariansie groot is, moet ondernemings verslag doen oor voorrade en die

koste van goedere verkoop teen werklike koste.

� Interne verslagdoening

Vir die interne verslagdoeningsdoeleindes, moet ondernemings verslag doen van die koste

van goedere verkoop op standaard koste en standaard kosteafwykings verklaar.

� Voorbeelde van verslagdoening

Die volgende is voorbeelde van die verslagdoening van afwykings:

• Inkomstestaat

Simple studies verskaf die volgende voorbeeld van ŉ Inkomstestaat voorberei vir die

doeleindes van interne verslagdoening, bv. vir bestuur:



Voorbeeld 2.5

ABC Pty. (Ltd.) – Inkomstestaat

Vir die maand geëindig 31 Oktober 20X0

(Bron: http://simplestudies.com/overhead-costs-in-standard-costing.html/page/7)

Rand

Verkope 18,000

Koste van goedere verkoop (teen standaard koste) 10,000

Bruto wins (teen standaard koste) 8,000

Afwykings

Direkte materiale prysafwyking (100)

Direkte materiale doeltreffendheidsafwyking 300

Direkte arbeid prysafwyking 300

Direkte arbeid doeltreffendheidsafwyking 150

Veranderlike oorhoofse uitgawes afwyking 50

Veranderlike oorhoofse doeltreffendheidsafwyking 200

Vaste oorhoofse uitgawes afwyking (100)

Vaste oorhoofse produksie volume afwyking 300

Totale afwyking (gunstig) 1100

Bruto wins (werklike) (8000 + 1100) 9100

Verkoop en administratiewe uitgawes 2000

Netto inkomste (9100 – 2000) R 7100



• Ander verslae

Ondernemings gebruik ook afwykings in ander verslae. Die formaat en frekwensie van

sulke verslae wissel tussen ondernemings.

Die volgende is voorbeelde (2.6 en 2.7) van verslae wat voorberei is vir die Produksie-

en die Aankoopdepartemente hieronder:

Voorbeeld 2.6

ABC Pty. (Ltd.) (vervaardig rokke)

Afwykingsverslag – Produksiedepartement

Vir die week van Oktober 15, 20X0

Produk

Standaard

Volume:

Allokasie

Basis

Geskatte

Volume:

Allokasie

Basis

Standaard

Allokasie

Koers

Produksie

Volume

Afwyking

Verduideliking

Rok A 450 500 R3 R150 Masjinerie het gebreek

Rok B 800 700 R3 R300 Nuwe bestelling

Vaste oorhoofse produksie volume afwyking R150

Voorbeeld 2.7

ABC Pty (Ltd)

Afwykingsverslag – Aankope Departement

Vir die week van Oktober 15, 20X0

Materiaal Hoeveelheid

aangekoop

Standaard

Prys

Werklike

Prys

Prys

Afwyking Verduideliking

XL001 100 R100 R107 R700 Nuwe verskaffer

XL002 200 R85 R82 R600 Hoeveelheid afslag

Direkte materiaal prys afwyking R 100



2.9 Samevatting

Kosteberekening is ŉ onderafdeling van Rekeningkunde wat gedetailleerde inligting

ontwikkel oor die koste soos dit betrekking het op eenhede vervaardig, hoofsaaklik vir die

doeleindes van die verskaffing van voorraadkoste vir die finansiële state, beheer en

besluitneming.

Vervaardigingskoste vloei deur drie basiese verantwoordelikheidsentrums, naamlik: die

grondstowwe bergingskamer, die fabriek, en die finale goedere bergingskamer. Die

inventarisrekeninge van toepassing op die drie verantwoordelikheidsentrums is: rou

materiaal inventaris, werk-in-prosesvoorraad, en voltooide goedere voorraad. Wanneer

goedere verkoop word, word die koste oorgedra van die finale goedere inventaris rekening

na die koste van goedere verkoop rekening.



2.10 Selfevaluering

Aktiwiteit 2

U is pas aangestel as ŉ konsultant om standaard kosteberekening by die onderneming

ABC Pty. (Ltd.) te inisieer. Skryf ŉ verslag aan die Direksie van ABC Pty. (Ltd.) waarin u

die volgende verduidelik:

1. Waarvoor Standaard Koste Rekeningkunde gebruik kan word in ABC Pty. (Ltd.).

2. Die tipes standaard kostemetodes wat beskikbaar is.

3. ŉ Grafiese voorstelling van die komponente van standaard koste.

4. Bepaling van die kostesentrums in ABC Pty. (Ltd.).

5. Hoe standaard kosteberekening in die rekeningkundige stelsel geïnkorporeer kan

word.



StudStudStudStudieieieie----eenheideenheideenheideenheid 3: 3: 3: 3: Proses koste rekeningkundige stelselProses koste rekeningkundige stelselProses koste rekeningkundige stelselProses koste rekeningkundige stelsel


Kennis en begrip



• ŉ Basiese proses koste rekeningkundige stelsel

• Kosteberekeninge deur departemente

• Produkvloei koste rekeningkundige stelsel

• Prosedures vir materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse kostetoevoegings

• Koste van produksieverslag

• Gekombineerde koste van produksiestaat verslag

• Werk-in-prosesvoorrade

Vaardighede


• ŉ Basiese proses koste rekeningkundige stelsel te formuleer.

• Basiese rekeningkundige reëls op ŉ proseskostestelsel toe te pas.

• Die doel van werk-in-prosesinventaris te analiseer.

• Koste van produksie opsommings voor te berei.

• Die proses van eenheidsoordragskoste te formuleer.




• http://www.accountingformanagement.com/process_costing_system.htm

• http://www.accountingtools.com/overview-process-costing

• http://www.cliffsnotes.com/study_guide/Process-Cost-System.topicArticleId-

21248,articleId-21223.html

• http://www.ehow.com/facts_6830827_definition-work-process-

inventory.html#ixzz1Ivxi3piQ

• http://www.ehow.com/facts_6830827_definition-work-process-

inventory.html#ixzz1Ivxb5clA

• http://www.ehow.com/how_6660050_calculate-transfer-costs.html#ixzz1IvzNAT4t

• http://www.suite101.com/content/process-costing-a52142#ixzz1IjqBXx1p

• www.futureaccountant.com/process-costing




Departementele

koste van

produksieverslag

ŉ Departementele koste van produksieverslag (Cost of

Production Report – CPR) toon alle koste betaalbaar aan ŉ

departement.

Oordragskoste Oordragskoste word gebruik wanneer ŉ afdeling van ŉ

onderneming goedere of dienste bied aan ŉ ander afdeling van

dieselfde onderneming.

Proseskostestelsel Proseskostestelsel bereken die gemiddelde koste van al die

eenhede om ŉ per eenheidskoste te verkry.

Proses-

kosteberekening

Proseskosteberekening behels die bepaling van gemiddelde

koste vir ŉ bepaalde tydperk ten einde departementele en



kumulatiewe eenheidskoste te bepaal.

Voorrade Voorrade is kort-termyn bates wat ŉ onderneming beoog om

binne ŉ jaar te gebruik in bedryfsaktiwiteite of die vervaardiging

van produkte.

Werk-in-

prosesvoorrade

Werk-in-prosesvoorrade, ook genoem die werk-in-prosesgoedere

of goedere in die proses, is rou materiaal wat nog in ŉ

onderneming se vervaardigingsprosesse is en nie gereed is vir

verkoop nie.

3.4 Inleiding

Kosteberekening is ŉ belangrike proses wat ondernemings gebruik om tred te hou met die

besteding van geld in die vervaardigings- en verspreidingsprosesse. Dit is baie belangrik dat

ŉ onderneming die toepaslike soort kostestelsel kies vir ŉ spesifieke produktipe en bedryf.

Een soort kostestelsel wat in sekere nywerhede gebruik word, is die proses kostestelsel.

Proseskosteberekening verskil in sommige opsigte van ander vorme van kosteberekening,

maar kom ook ooreen in ander opsigte met ander vorme van kosteberekening.

Proseskosteberekening is ŉ tipe van kosteberekening stelsel wat gebruik word vir

eenvormige of homogene produkte. Proseskoste bereken die gemiddelde koste van al die

eenhede om ŉ per eenheidskoste te verkry. In teenstelling met werksbestellingskoste, word

proseskoste nagespoor met behulp van ŉ werk-in-prosesrekening vir elke departement,

eerder as deur die hulpgrootboeke (subsidiary ledgers).

Proseskoste is toepaslik wanneer produkte homogeen of identies is. Waar ander vorme van

kosteberekening die koste per eenheid vir groepe van gedifferensieerde produkte bepaal,

poog proseskosteberekening om die gemiddelde koste van alle eenhede oor ŉ bepaalde tyd

te bepaal. Daarom is proseskosteberekening slegs toepaslik wanneer al die eenhede

dieselfde is.

Proseskostestelsels volg spesifieke prosedures, en hoewel die prosedures ietwat kan verskil

van onderneming tot onderneming of industrie tot industrie, word daar oor die algemeen die

volgende stappe gevolg:



• Terwyl ander vorme van kosteberekening begin met ŉ verkoopsbestelling, is ŉ

verkoopsbestelling nie nodig vir proseskosteberekening nie, want dit is ŉ

deurlopende proses.

• Die werk-in-prosesrekeninge word per departement verdeel, bv.Goedere-in-proses –

Departement se Naam.

• Die eerste departement in die proses maak die eerste inskrywing in die werk-in-

prosesrekening – gewoonlik vir die direkte grondstowwe aangekoop.

• Soos die produkte beweeg van een afdeling na die volgende afdeling, word

inskrywings gemaak in elke werk-in-proses departementele rekening.

• Direkte arbeidskoste word aangeteken vir elke tydperk.

• Werklike oorhoofse koste word aangeteken; geen kontra-rekening is nodig nie, want

daar is geen oor- of onder- oorhoofse koste as gevolg van die toepassing van

werklike koste nie.

• Indirekte koste is van toepassing op die oorhoofse rekening teen die werklike bedrae.

• Normale bederf word aangeteken as ŉ koste teen die werk-in-prosesrekening;

abnormale bederf word verwyder van die werk-in-prosesrekening en ingeskryf op ŉ

afsonderlike rekening sodat dit deur die bestuur aangespreek kan word.

(Aangepas vanuit: http://www.suite101.com/content/process-costing-a52142#ixzz1IjqBXx1p)

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ proses waarvan die koste bepaal kan word:



Figuur 3.1: Prosesse waarvan die koste bepaal kan word

(Bron: http://www.nordicaluminium.fi/img/linked/en/yritys/pg-alukaavio_x.gif)

3.5 Die proses koste rekeningkundige stelsel

(Verwys ook weer na Par 1.8 in Studie-eenheid 1)

Die proses koste berekeningsmetode word gebruik by die vervaardiging in homogene

nywerhede (verwys na Par 1.8.2) soos die vervaardiging van chemikalieë, petroleum,

tekstiel, staal, rubber, sement, meel, farmaseutiese produkte, skoene, plastiek, suiker en

steenkool. Die proseskostestelsel word ook gebruik deur ondernemings wat items

vervaardiging soos klinknaels, skroewe, boute en klein elektriese onderdele.

Nywerhede wat goedere vervaardig soos tikmasjiene, motors, vliegtuie en huishoudelike

elektriese toestelle (wasmasjiene, yskaste, broodroosters, strykysters, radio’s, televisie,

ens.) gebruik ook die proseskostestelsel.

Sekere dienste nywerhede soos gas-, water-, en hittevoorsiening bereken die koste van die

produkte ook deur die gebruik van die proseskostestelsel. Dus, die proseskostestelsel word



gebruik wanneer produkte vervaardig word onder toestande van voortdurende verwerking of

waar massaproduksie plaasvind. Die proseskosteprosedures staan dikwels bekend as

"ononderbroke of massaproduksie koste rekeningkundige prosedures".

Die aard van die vervaardigingsproses bepaal die kosteprosedures wat gebruik moet word.

Byvoorbeeld, ŉ onderneming wat doelgemaakte masjinerie vervaardig, sal die werkstaak

kostemetode gebruik, terwyl ŉ chemiese onderneming die proseskostemetode sal gebruik.

In die geval van die masjinerie vervaardiger, word ŉ werkstaak kosteberekening voorberei

vir elke bestelling: die opbou van die koste van materiaal, arbeid, en die oorhoofse

fabriekskoste. In teenstelling kan die chemiese onderneming nie materiaal, arbeid, en die

fabriek oorhoofse koste identifiseer nie, aangesien elke bestelling deel is van ŉ deurlopende

proses.

Die opsomming van die koste vind plaas deur die koste van produksieverslag wat ŉ uiters

doeltreffende, ekonomiese, en tydbesparende hulpmiddel is vir die insameling van groot

hoeveelhede data.

3.5.1 Die kenmerke van die proseskostestelsel

� Algemene kenmerke

Die volgende is die algemene kenmerke van die proseskostestelsel:

• ŉ Koste van produksieverslag word gebruik om die totale koste en eenheidskoste te

versamel, op te som en te bereken.

• Produksie inligting word versamel en gerapporteer deur die verskillende

departemente.

• Koste word gepos in die departementele werk-in-prosesrekeninge.

• Produksie-in-proses word aan die einde van ŉ tydperk hersaamgestel in terme van

voltooide eenhede.

• Totale koste gehef teen ŉ departement word gedeel deur die totale berekende

produksie van die departement ten einde ŉ eenheidskoste te bepaal vir ŉ spesifieke

tydperk.

• Koste van voltooide eenhede van ŉ departement word oorgedra na die volgende

verwerkingsdepartement ten einde die totale koste van die voltooide produkte



gedurende ŉ tydperk te bereken. Terselfdertyd, word die koste toegeken aan

eenhede wat steeds in die proses is.

� Oordragskoste

Oordragskoste is ŉ fundamentele konsep in multidivisie ondernemings wat ŉ produksielyn

het wat beweeg van een afdeling na die ander. Oordragskoste word gebruik wanneer ŉ

afdeling van ŉ onderneming goedere of dienste bied aan ŉ ander afdeling van dieselfde

onderneming. Dit is ŉ manier om te verhoed dat die afdeling wat die finale "produk" verkoop

al die winste neem – dit is dus die geval waar ander afdelings ook bydraes maak tot die

vervaardiging van die produk.


a. Doen navorsing om te bepaal watter ander kenmerke ŉ proseskostestelsel het.

b. Probeer ook om ten minste drie voordele van die proseskostestelsel te identifiseer.

3.5.2 Waarvoor proseskosteberekening ontwerp is

Die prosedures van die proseskosteberekening is ontwerp om:

• Materiaal, arbeid, en die fabriek oorhoofse koste vir elke departement te versamel.

• ŉ Eenheidskoste vir elke departement te bepaal.

• Koste oor te dra van een departement na die volgende en aan die einde na voltooide

goedere.

• Koste toe te ken aan die inventaris van die werk-in-proses (WIP)

Indien akkurate eenheids- en voorraadkoste gevestig wil word deur die proses van

kosteprosedures, moet die koste vir ŉ tydperk geïdentifiseer word saam met die hoeveelheid

eenhede wat geproduseer word in dieselfde tydperk.

3.6 Kosteberekening deur departemente

Die onderskeie prosesse in die vervaardiging van produkte vind gewoonlik plaas in

verskillende afdelings of departemente van ŉ onderneming. Elke departement voer ŉ



spesifieke aktiwiteit of proses uit wat bydra tot die voltooiing van die produk. Byvoorbeeld,

nadat die vervaardigingsdepartement die aanvangsfase van die produksie voltooi het, word

die eenhede oorgeplaas na die toetsafdeling, waarna dit na die laaste departement gaan vir

voltooiing. Dit word dan oorgedra na die voltooide goedere bergingskamer. Beide die

eenhede en die koste van die produksieproses tot sover word oorgedra van een

vervaardigingsdepartement na die volgende.

Afsonderlike departementele werk-in-proses (WIP) rekeninge word in elke departement vir

die materiaal, arbeid en die fabriek oorhoofse koste gebruik om elkeen se deel van die

produksieproses aan te teken.

Proseskosteberekening behels die bepaling van die gemiddelde koste vir ŉ bepaalde

tydperk ten einde departementele en kumulatiewe eenheidskoste te kry. Die koste van ŉ

voltooide eenheid word bepaal deur die totale koste van ŉ tydperk deur die totale eenhede

wat vervaardig is gedurende die tydperk te deel.

Die bepaling van departementele produksiekoste vir ŉ tydperk sluit die evaluering van

eenhede steeds in die proses in. Die verdeling van die koste vir die berekening van die

totale koste per eenheid en vir eenhede oorgedra en departementele werk-in-proses (WIP)

inventarisse is ook wenslik vir kostebeheer doeleindes.

Departementele totale en eenheidskoste word beskryf in die koste van produksieverslag. Die

meeste van die aktiwiteite in die proseskostestelsel behels die versameling van data wat

nodig is vir die voorbereiding van hierdie verslae.

3.7 Produkvloei in die proseskosteberekeningstelsel

ŉ Produk kan deur ŉ fabriek beweeg op verskeie maniere. Die drie produkvloei formate wat

verband hou met die proseskosteberekening is sekwensieel, parallel, en selektief.

3.7.1 Sekwensiële produkvloei

In ŉ sekwensiële vloei van produkte gaan elke item wat vervaardig word deur dieselfde stel

aksies, soos hieronder geïllustreer.



Werk-in-proses

vervaardigings-

departement

Materiaal

Arbeid

Fabriek

oorhoofse

koste*

→

Werk-in-proses

toetsdepartement

Arbeid

Fabriek

oorhoofse

koste *

→

Werk-in-proses

finale

departement

Arbeid

Fabriek

oorhoofse

koste *

→

Voltooide

goedere

Figuur 3.2: Sekwensiële produkvloei

(Bron: http://www.accountingformanagement.com/product_flow.htm)

* Fabriek oorhoofse koste

• Materiaal word in produksie geplaas in die vervaardigingsdepartement. Arbeid en

fabriek oorhoofse koste word bygevoeg.

• Wanneer die werk klaar is in die vervaardigingsdepartement, beweeg dit na die

toetsdepartement.

• Die tweede proses, en enige daaropvolgende prosesse, mag meer materiaal by die

gedeeltelik voltooide insette van die vorige departemente voeg, wat beteken dat nog

arbeids- en fabriek oorhoofse koste bygevoeg word, soos in die voorbeeld hierbo

(Fig 3.2).

• Nadat die produk verwerk is deur die finale departement, is dit ŉ voltooide produk en

word dit deel van die voltooide produkte voorraad.

3.7.2 Parallelle produkvloei

In ŉ parallelle produkvloei word sekere gedeeltes van die werk gelyktydig gedoen en dan

bymekaar gebring in ŉ finale proses of prosesse vir voltooiing en die oordrag na voltooide

produkte voorraad. As die vloeidiagram in Fig 3.2 gebruik word, beteken dit dat materiaal in

die daaropvolgende prosesse bygevoeg kan word.



3.7.3 Selektiewe produkvloei

In ŉ selektiewe vloei van produkte, beweeg die produk na verskillende afdelings binne die

fabriek, afhangende van die verlangde eindproduk.

Byvoorbeeld: In ŉ slagpale gaan dele van die vleis van die aanvanklike slagproses in die

verwerkingsdepartement direk na die verpakkingsdepartement en dan na die voltooide

produkte voorraad. Sommige dele gaan egter eers na die berokingsdepartement en dan na

die verpakkingsdepartement en dan eers na die voltooide produkte voorraad. Ander dele

gaan na die maalvleisdepartement, dan na die verpakkingsdepartement en laastens na die

voltooide produkte voorraad.

3.8 Prosedures vir materiaal, arbeid, en fabriek oorhoofse kostetoevoegings

In die proseskosteberekening word materiale, arbeid, en die fabriek oorhoofse koste

geakkumuleer in die gewone rekeninge met behulp van gewone koste rekeningkundige

prosedures. Koste word dan ontleed deur die departemente of prosesse en toegeken aan

departemente deur toepaslike joernaalinskrywings. Die detail wat betrokke is in die

proseskosteberekening is gewoonlik minder as dié in die werksbestellingskostemetode,

waar ophoping van koste in die geval van groot bestellings, moeilik beheerbaar kan word.

3.8.1 Materiaalkoste

In werksbestellingskostestelsels, word materiaal rekwisisies gebruik om koste te hef vir

materiale gebruik. As rekwisisies gebruik word in die proseskosteberekening, word die detail

aansienlik verminder, omdat die materiaal gehef word teen die departement eerder as teen

die aktiwiteite/take – die aantal departemente wat die materiaal gebruik is gewoonlik minder

as die aantal aktiwiteite/take wat ŉ onderneming kan hanteer op ŉ bepaalde tyd.

Die koste van materiale wat gebruik word, kan bepaal word aan die einde van die

produksieperiode deur middel van voorraad verskil prosedures, met ander woorde, voeg die

aankope by die aanvangsinventaris en trek dan die eindvoorraad daarvan af.

Die volgende is ŉ voorbeeld van materiaal wat deur verskillende afdelings gebruik kan word:



(Bron: http://beyondlean.files.wordpress.com/2011/03/reinforced-plastic-inventory.jpg)

Koste of hoeveelhede kan aan departemente toegedeel word deur verbruiksverslae wat

gebaseer is op spesifieke formules. Die formules spesifiseer die tipe en hoeveelheid

materiaal wat benodig word vir die verskillende produkte en word toegepas op voltooide

produksie ten einde die materiaal verbruik te bereken.

Chemiese en farmaseutiese nywerhede gebruik sodanige prosedures, veral wanneer meer

as een produk vervaardig word deur ŉ bepaalde departement.

Vir enige van die materiaal kosteberekeningsmetodes wat hierbo bespreek is, sal ŉ tipiese

joernaalinskrywing soos volg lyk:

Werk-in-proses – Vervaardigingsdepartement

Materiaal

24,500 Dt

24,500 Kt

Die oorsprong van die kostesyfers vir die bogenoemde inskrywings, asook die inskrywings

vir arbeids- en fabriek oorhoofse koste is die koste van produksieverslag waar dit op die

koste van produksie verslagdoeningsbladsy bespreek word.



3.8.2 Direkte arbeidskoste

Arbeidskoste word geïdentifiseer deur en gehef teen departemente in die

proseskosteberekening. So word gedetailleerde administratiewe werk uitgeskakel. Daaglikse

of weeklikse uurstate (time clock cards) word gebruik i.p.v. werkuurregisters (job time

tickets).

Arbeidskoste word toegedeel aan departemente deur ŉ inskrywing wat soos volg daaruit

sien:


Werk-in-proses – Toetsdepartement

Werk-in-proses – Finale departement

Salarisse

29,140 Dt

37,310 Dt

32,400 Dt

98,850 Kt

3.8.3 Fabriek oorhoofse koste

Fabriek oorhoofse koste aangegaan in die proseskosteberekening moet in die fabriek

oorhoofse hulpgrootboek vir vervaardigings- en diensdepartemente aangeteken word.

Hierdie proses is in ooreenstemming met vereistes vir verantwoordelike rekeningkunde en

verantwoordelike verslagdoening.

Gewoonlik word voorafbepaalde oorhoofse tariewe gebruik vir die heffing van oorhoofse

koste teen spesifiek aktiwiteite of produkte. Soms word werklike eerder as geskatte

oorhoofse koste gebruik vir die produk kosteberekening.

Hierdie metode is geskik wanneer produksie relatief stabiel bly, omdat fabriek oorhoofse

koste dieselfde bly van die een maand na die volgende. Daar moet egter vooraf vasgestelde

oorhoofse pryse vir die vervaardigingsdepartemente gebruik word, indien:

• produksie nie stabiel is nie; of indien

• fabriek oorhoofse koste (veral vaste oorhoofse koste) ŉ beduidende koste is.

Skommelinge in produksie kan daartoe lei dat die werklike fabriek oorhoofse koste van

maand tot maand kan verskil. In sulke gevalle moet fabriek oorhoofse koste toegepas word

op die produksie met behulp van voorafbepaalde koerse, sodat die eenhede wat vervaardig

word behoorlike koste vir die fabriek oorhoofse koste ontvang.



As fabriek oorhoofse koste – veral vaste fabriek oorhoofse koste – belangrik is, is dit wenslik

om fabriek oorhoofse koste toe te ken op grond van die normale produksie met behulp van

voorafbepaalde oorhoofse pryse. Inderdaad, word die gebruik van voorafbepaalde koerse

aanbeveel om beheer oor die koste en die uitvoering van koste-analises te verbeter.

Voordat fabriek oorhoofse koste van departemente gehef word in die onderskeie werk-in-

prosesrekeninge, moet uitgawes geakkumuleer word in ŉ fabriek oorhoofse

kostebeheerrekening.

Fabrieksmasjinerie is ook onderhewig aan waardevermindering wat deur departemente

gedra moet word en wat deel uitmaak van die fabriek oorhoofse koste.

(Bron: http://www.cambus.com.tw/stuff/en/factory1-1.jpg)

Soos uitgawes aangegaan word, is die inskrywing soos volg:

Fabriek oorhoofse koste kontrole

Rekeninge betaalbaar

Opgehoopte waardevermindering – masjinerie

Voorafbetaalde versekering

Materiaal

Salarisse

xxxxx Dr

xxxxx Cr.

xxxxx Cr.

xxxxx Cr.

xxxxx Cr.

xxxxx Cr.



Die gebruik van die fabriek oorhoofse koste beheerrekening vereis ŉ aparte filiaal grootboek

(subsidiary ledger) vir fabriek oorhoofse koste, met ŉ departementele koste-analise blad

waarin al die uitgawes gepos word. Diensafdelings se uitgawes word op dieselfde wyse

bygehou en word later versprei na die vervaardigingsdepartemente.

Aan die einde van elke tydperk word departementele koste-analise state opgetel. Die

somtotale verteenwoordig die fabriek oorhoofse koste vir elke departement en die inskrywing

is soos volg:

Werk-in-proses (Vervaardigingsdepartement)

Werk-in-proses (Toetsdepartemente)

Werk-in-proses (Finale departement)

Fabriek oorhoofse koste kontrole

28,200 Dt

32,800 Dt

19,800 Dt

80,800 Cr

(Aangepas uit:

http://www.accountingformanagement.com/procedure_for_materials_labor_foh_process_cos

ting.htm)

3.9 Koste van produksieverslag (CPR)

ŉ Departementele koste van produksieverslag (Cost of Production Report – CPR) toon alle

koste betaalbaar aan ŉ departement. Dit is nie net die bron vir die opsommende

joernaalinskrywings aan die einde van die maand nie, maar ook die mees geskikte metode

vir die aanbieding van die opgehoopte koste gedurende die maand.

ŉ Koste van produksieverslag verskaf die volgende inligting:

• Totale koste per eenheid oorgedra vanaf ŉ vorige afdeling.

• Materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse koste bygevoeg deur die departement.

• Eenheidskoste bygevoeg deur die departement.

• Totaal en eenheidskoste geakkumuleer aan die einde van die aktiwiteite in die

departement.

• Die koste van die aanvangs- en eindvoorraad van die werk-in-prosesinventaris.

• Koste oorgedra na ŉ daaropvolgende departement of die finale goedere

bergingskamer.



(Aangepas uit:

http://www.accountingformanagement.com/cost_of_production_report.htm)

3.9.1 Afdelings van die koste van produksieverslag

Die kostedeel van die verslag word in twee dele verdeel, naamlik:

• Die deel van die koste waarvoor die departement verantwoordelik is, waaronder

departementele en kumulatiewe totale en eenheidskoste.

• ŉ Ander deel wat die verdeling van die koste beskryf.

ŉ Hoeveelheidskedule wat die totale aantal eenhede waarvoor ŉ departement

verantwoordelik is aantoon, is ook deel van elke departement se koste van

produksieverslag. Inligting in hierdie skedule, aangepas vir gelyke produksie, word gebruik

om te bepaal wat die eenheidskoste is wat bygevoeg word deur ŉ departement, die koste

van die eindwerk in die prosesinventaris, en die koste wat oorgedra word uit die

departement.

3.9.2 Tipes koste in die koste van produksieverslag

ŉ Koste van produksieverslag bepaal periodieke totale en eenheidskoste. ŉ Verslag wat

slegs die totale koste van materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse koste bevat en slegs die

koste per eenheid vir die tydperk aantoon, is nie doeltreffend vir die beheer van koste nie.

Eindtotale alleen beteken nie veel nie, want doeltreffende kostebeheer vereis gedetailleerde

data. Daarom word die totale koste afgebreek in koste-elemente deur elke departement

verantwoordelik vir die koste wat aangegaan is. Verder is gedetailleerde departementele

syfers nodig as gevolg van die verskillende stadiums van voltooiing van die werk-in-

prosesinventaris.

In die koste van produksieverslag of in die ondersteunende skedules word die volgende

aangetoon:

• Elke item materiaal wat gebruik is deur ŉ departement.

• Elke arbeidsaksie word afsonderlik aangetoon.

• Fabriek oorhoofse kostekomponente word afsonderlik aangetoon.

• ŉ Eenheidskoste vir elke item.



Die koste van produksieverslae word egter normaalweg verkort deur net totale materiaal,

arbeid, en die fabriek oorhoofse koste aan te toon. Eenheidskoste word slegs bereken vir

elke koste-element in plaas van vir elke item.

3.10 Voorbeeld: Koste van produksieverslae (Cost of production reports – CPR)

Die volgende voorbeeld is aangepas uit Accounting for Management

(http://www.accountingformanagement.com/characteristics_of_process_costing_system.htm).

Hierdie is ook ŉ webtuiste met baie waardevolle inligting.

BAKKERS KORPORASIE

Bakkers Korporasie vervaardig ŉ produk (meel) in drie departemente, naamlik:

vervaardigings-, toets- en finale departemente. Die verslae van Bakkers Korporasie

word gebruik om die besonderhede betrokke by die voorbereiding van die koste van

produksieverslae te illustreer.

3.10.1 Die vervaardigingsdepartement (Eerste departement)

Die koste van produksieverslag van die vervaardigingsdepartement – die departement waar

die produksie begin – word hieronder getoon. Dit illustreer die gedetailleerde berekeninge

benodig om ŉ koste van produksieverslag te voltooi.



Vervaardigingsdepartement (Eerste departement)

Koste van produksieverslag

Vir die maand Januarie, 20xx

Hoeveelheidskedule:

Eenhede aan die begin van die proses 50,000 ======

Eenhede oorgedra na die volgende departement 45,000

Eenhede nog in proses 4,000

Eenhede in proses verloor 1,000 -------

50,000 ======

Koste gehef teen die departement: Totale Koste

Eenheidskoste

Koste deur die departement toegevoeg:

Materiaal 24,500 0.50

Arbeid 29,140 0.62

Fabriek oorhoofse koste (Factory Overhead – FOH) 28,200 -------

0.60 -----

Totale koste R81,840 ======

R1.72 ====

Koste gehef:

Oorgedra aan volgende departement (45,000 × R1.72) R77,400

Werk-in-proses – eindvoorraad:

Materiaal (4,000 × R0.50) R2,000

Arbeid (4,000 × 1/2 × R0.60) 1,240

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/2 × R0.60) 1,200 ------

4,440 ------

Totale koste gehef R81,840 =====



Bykomende berekeninge

Ekwivalente produksie:

Materiale = 45,000 + 4,000 = 49,000 eenhede

Arbeid en fabriek oorhoofse koste = 45,000 + 4,000 / 2 = 47,000 eenhede

Eenheidskoste:

Materiale = R24,500 / 49,000 = R0.50 per eenheid

Arbeid = R29,140 / 47,000 = R0.62 per eenheid

Fabriek oorhoofse koste = R28,200 / 47,000 = 0.60 per eenheid

3.10.2 Die toetsdepartement (Tweede departement)

Die koste van produksieverslag van die toetsdepartement word hieronder getoon. Dit illustreer

die gedetailleerde berekeninge benodig om ŉ koste van produksieverslag vir die departement

te voltooi.

(Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/cpr_dept2.htm)

Toetsdepartement (Tweede departement)


Vir die maand Januarie, 20

Hoeveelheidskedule:

Eenhede ontvang vanaf die vorige departement 45,000 ======

Eenhede oorgedra aan volgende departement 40,000

Eenhede nog in proses 3,000

Eenhede verlore in proses 2,000 45,000 ======

Koste gehef teen die departement: Totale Koste

Eenheidskoste

Koste vanaf vorige departement:

Oorgedra gedurende die maand R77,400 R1.72



Koste toegevoeg deur die departement:

Arbeid 29,140 0.91

Fabriek oorhoofse koste (FOH) 28,200 -------

0.80 -----

Totale koste toegevoeg R81,840 R1.71

Aangepas vir verlore eenhede -------

0.08* -------

Totale koste waarvoor verantwoordelik R147,510 R3.51

====== ======

Koste gehef soos volg:

Oorgedra aan volgende departement (40,000 × R3.51) R140,400


Aangepaste koste vanaf vorige departement [3,000 × (R1.72 + R0.08)]

R5,400

Arbeid (4,000 × 1/2 × R0.60) 910

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/2 × R0.60) 800 ------

7,110 ------

Totale koste gehef R147,510 ======


Ekwivalente Produksie:

Arbeid en fabriek oorhoofse koste = 40,000 + 3,000 / 3 = 41,000 eenhede

Eenheidskostes:



*Aanpassing vir verlore eenhede:

Metode No.1: R77,400 / 43,000 = R1.80; R1.80 - R1.72 = R0.08 per eenheid

Metode No.2: 2,000 eenhede × R1.72 = R3,440; R3,440 / 43,000 = R0.08 per eenheid



� Verduideliking

Die vervaardigingsdepartement (eerste departement) het 45,000 eenhede oorgedra aan die

toetsdepartement (tweede departement), waar arbeid en fabriek oorhoofse koste toegevoeg

is, voordat die eenhede oorgedra is na die finale departement (derde departement). Kostes

aangegaan in die toetsdepartement het gelei tot die bykomende departementele sowel as

kumulatiewe eenheidskoste.

Die koste van produksieverslag van die toetsdepartement verskil van dié van die

vervaardigingsdepartement (eerste departement) in verskeie opsigte. Verskeie bykomende

berekeninge is gemaak.

Die bykomende berekeninge handel oor:

• Koste verkry vanaf die vorige departement.

• ŉ Aanpassing in die vorige departement se eenheidskoste as gevolg van verlore

eenhede.

• Koste verkry vanaf die vorige departement wat opgeneem word in die koste van die

finale werk-in-prosesinventaris.

Die hoeveelheid skedule van die toetsdepartement toon dat die 45,000 eenhede wat

ontvang is vanaf die vervaardigingsdepartement (eerste departement) soos volg gehef is:

• Die 40,000 eenhede wat gestuur is aan die finale departement.

• Die 3,000 eenhede nog in proses.

• Die 2,000 eenhede wat verlore is.

ŉ Ontleding van die werk-in-proses (WIP) dui aan dat eenhede in proses maar ŉ derde is

van die arbeid en fabriek oorhoofse koste.

Eenheidskostes, R0.91 vir arbeid en R0.80 vir fabriek oorhoofse koste, is soos volg bereken:

• Ekwivalente produksie van die toetsdepartement is 41,000 eenhede [40,000 + R1/3 ×

(3,000)], die arbeid eenheidskoste is R0.91 (R37,310 / 41,000), en die fabriek

oorhoofse koste per eenheid is R0.80 (R32,800 / 41,000).



• Daar is nie materiaal eenheidskoste nie, aangesien daar geen materiaal toegevoeg

is nie. Die departementele eenheidskoste is R1.71, wat die som is van die arbeid

eenheidskoste van R0.91 en die fabriek oorhoofse koste van R0.80 per eenheid.

Die toetsdepartement is verantwoordelik vir die arbeids- en fabriek oorhoofse koste wat

gebruik is, sowel as die koste van die eenhede verkry vanaf die vervaardigingsdepartement

(eerste departement). Hierdie laaste koste word ingevoeg as ŉ koste gehef aan die

departement onder die titel "koste vanaf vorige departement". Die koste wat oorgedra is,

was R77,400, voorheen aangetoon in die kosteverslag van die vervaardigingsdepartement

(eerste departement) as koste oorgedra uit daardie departement deur die volgende joernaal

inskrywing:



77,400 Dt

77,400 Kt

Die toetsdepartement se werk-in-prosesrekening word belas met die koste verkry vanaf die

vorige departement (77,400), sowel as R70,110 vir departementele arbeids- en fabriek

oorhoofse koste (FOH), wat ŉ totale koste van R147,510 teweegbring wat teen die

departement gehef word.

(http://www.accountingformanagement.com/cpr_dept2.htm)

� Eenhede verlore in die departement

Die vervaardigingsdepartement (eerste departement) se eenheidskoste was R1.72 toe

45,000 eenhede oorgedra is aan die toetsdepartement. Omdat daar 2,000 van die 45,000

eenhede verlore geraak het gedurende prosessering in die toetsdepartement geld die

eenheidskoste van R1.72 nie meer nie en moet daar ŉ aanpassing gemaak word. Die totale

koste van die eenhede wat oorgedra is bly R77,400, maar slegs 43,000 eenhede moet die

totale koste absorbeer. Die verlies van die 2,000 eenhede veroorsaak ŉ toename van R0.08

in die eenheidskoste in die toetsdepartement.

� Berekening van die tyd vir die verlore eenhede

Eenhede kan verlore raak aan die begin, gedurende, of aan die einde van ŉ

vervaardigingsproses. Vir praktiese doeleindes word daar gewoonlik aanvaar dat eenhede

wat verlore gegaan het aan die begin of gedurende die proses nooit in die proses opgeneem



is nie. Die koste van die verlore eenhede word versprei oor die voltooide eenhede en

eenhede nog in die proses.

Veronderstel dat daar 2000 eenhede verlore geraak het in die toetsdepartement as gevolg

van bederf. Dit het aan die lig gekom tydens die finale inspeksie deur die kwaliteitsbeheer

departement wat die eenhede afgekeur het. Die koste moet nou slegs gehef word teen

40,000 voltooide eenhede, soos hieronder geïllustreer word:

Bakkers Korporasie (vervolg)

Toetsdepartement (Tweede departement)


Vir die maand Januarie, 20

Hoeveelheidskedule:


Eenhede oorgedra aan volgende departement 40,000

Eenhede nog in proses (1/2 arbeid en FOH) 3,000

Eenhede verlore in proses 2,000 45,000 ======

Koste gehef aan departement: Totale koste

Eenheidskoste


Oorgedra gedurende die maand R77,400 --------

R1.72 -------

Koste toegevoeg deur departement:

Arbeid 37,310 0.87


0.76 -----

Totale koste toegevoeg

R70,110 -------

R1.63 -------


====== ======



Koste gehef:

Oorgedra aan volgende departement [(40,000 × R3.51+R0.167)]*

R140,720


Aangepaste koste vanaf vorige departement (3,000 × R1.72)

R5,160

Arbeid (3,000 × 1/3 × R0.87) 870


6,790 ------

Totale koste gehef R147,510

======

Bykomende berekeninge Ekwivalente produksie:

Arbeid en fabriek oorhoofse koste = 40,000 + 3,000/3 + 2,000 verlore eenhede = 41,000

eenhede

Eenheidskostes:



Verlore eenheidskoste = R3.35 × 2,000 eenhede = R6,700 + 40,000 eenhede R0.1675 per

eenheid wat by R3.35 getel word ten einde die oordragkoste R3.5175 te maak.

*40,000 eenhede R3.5175 = R140,700.

Om ŉ desimale verskil te voorkom word die koste oorgedra bereken as: R147,510 -

R6,790 = R140,720.

� Normale vs. abnormale verlies van eenhede

Eenhede kan verlore gaan deur verdamping, inkrimping, sub-standaard opbrengste,

bederfde werk, swak vakmanskap of ondoeltreffende toerusting. In sommige gevalle is die

bedrywighede van so ŉ aard dat verliese as normaal of onvermydelik beskou word, omdat

dit binne die gewone toleransie grense vir menslike en masjien foute lê. Die koste van die

verlore eenhede verskyn nie as ŉ afsonderlike koste item nie, maar die koste word versprei

oor die oorblywende eenhede wat in ŉ goeie toestand is.



ŉ Ander situasie ontstaan egter wanneer onverwagte abnormale of vermybare bederf of

verliese voorkom onder normale, doeltreffende operasionele toestande. Die koste van

sodanige abnormale bederf of verliese word gehef teen die fabriek oorhoofse koste.

Die joernaalinskrywing sal soos volg daaruit sien:

Fabriek oorhoofse kostekontrole


(Verlore eenhede)

6,700 Dt

6,700 Kt

Die koste van produksieverslag sou die abnormale bederf of verlies soos volg aantoon:

Oorgedra aan volgende departement (40,000 eenhede × R3.35)

Oorgedra aan fabriek oorhoofse koste [40,000 eenhede × R0.1675) of

(2,000 verlore eenhede × R3.35 )].

R134,020*

R6,700

* 40.000 eenhede × R3.35 = R134,000. Om desimale teenstrydigheid te vermy, word die

koste wat oorgedra word soos volg bereken: R147,510 - R6,790 eindvoorraad - R6,700 =

R134,020.

3.10.3 Die finale departement (Derde departement)

Die koste van produksieverslag van die derde en finale departement word hieronder as

voorbeeld bespreek:

(Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/cpr_3rddept.htm)



Bakkers korporasie (vervolg)

Bron: http://lee.org/blog/wp-content/uploads/2010/01/First-Street-Bread-Flour-front.jpg

Finale departement (Derde departement)


Vir die Maand Januarie, 20

Hoeveelheid Skedule:


Eenhede oorgedra aan voltooide goedere bergingskamer

35,000

Eenhede nog in die proses (1/4 arbeid en FOH) 4,000

Eenhede verlore in die proses 1,000 40,000 ======

Koste gehef aan die departement: Totale koste

Eenheidskoste




Oorgedra gedurende die maand R140,400 R3.51


Arbeid 32,400 0.90


0.55 -----

Totale koste toegevoeg R52,500 R1.45

Aangepas vir verlore eenhede -------

0.09* -------


====== ======

Koste gehef:

Oorgedra na voltooide goedere bergingskamer (35,000 × R5.05)

R176,750



R14,400

Arbeid (4,000 × 1/4 × R0.90) 900


15,850 ------

Totale koste gehef

R192,600 ======


Ekwivalente produksie:

Arbeids- en fabriek oorhoofse koste = 35,000 + 4,000 / 4 = 36,000 eenhede

Eenheidskoste:





*Aanpassing vir verlore eenhede:

Metode: R140,400 / 39,000 = R3.60; R3.60 - R3.51 = R0.09 per eenheid

Die joernaalinskrywing vir die oordrag van kostes vanaf die toetsdepartement na die finale

departement is soos volg:



140,000 Dt

140,000 Kt

Die inskrywing om die voltooide eenhede oor te plaas na die voltooide goedere

bergingskamer, is soos volg:

Voltooide produkte


176,750 Dt

176,750 Kt

3.10.4 Gekombineerde koste van produksieverslag

Die koste van produksieverslae van die 3 departemente word uiteindelik gekombineer in een

verslag as opsomming van die vervaardigingsbedrywighede van die onderneming vir ŉ

bepaalde tydperk.

Die volgende is ŉ voorbeeld van die gekombineerde koste van produksieverslag:

Die Bakkers Korporasie (vervolg)


Al die departemente

Vir die Maand Januarie, 20

Hoeveelheidskedule: Vervaardigings-departement

(Eerste departement)

Toetsdepartement (Tweede

departement)

Finale departement (Derde department)

Eenhede aan die begin van die proses

50,000 ======



Eenhede ontvang vanaf die vorige departement

45,000 ======

40,000 ======

Eenhede oorgedra aan volgende departement

45,000 40,000

Eenhede oorgedra aan voltooide goedere bergingskamer

35,000

Eenhede nog in proses 4,000 3,000 4,000

Eenhede verlore in proses 1,000 -------

2,000 -------

1,000 -------

50,000 ======

45,000 ======

40,000 ======

Koste gehef aan die departement:

Totale koste

Eenheids- koste

Totale koste

Eenheids- koste

Totale koste

Eenheids- koste


Oorgedra gedurende die maand

R77,400 --------

R1.72 -----

R140,400 --------

R3.51 -----


Materiaal R24,500 R0.50

Arbeid R29,140 R0.62 R37,310 R0.91 R32,400 R0.90

Fabriek oorhoofse koste (FOH)

R28,200 -------

R0.60 ----

R32,800 -----

R0.80 ----

R19,800 -------

R0.55 ----

Totale koste toegevoeg R81,840 R1.72 R70,110 R1.71 R52,200 R1.45

Aangepas vir verlore eenhede

-------

----

-------

R0.08 -----

--------

R0.09 ----

Totale koste waarvoor verantwoordelik

R81,840 ======

R1.72 ===

R147,510 ======

R3.51 ===

R192,600 ======

R5.05 ===

Koste gehef soos volg:

Oorgedra aan volgende departement

R77,400 R140,400

Oorgedra na voltooide goedere bergingskamer (35,000 × R5.05)

R176,750





R5,400

R14,400

Materiaal R2,000

Arbeid (4,000 × 1/4 × R0.90)

R1,240 R910 R900

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/4 × R0.55)

R1,200 ------

R800 ------

R550 ------

R4,440 --------

R7,110 ------

R15,850 --------

Totale koste gehef R81,840 ======

R147,510 ======

R192,600 ======

(Aangepas vanuit:

http://www.accountingformanagement.com/characteristics_of_process_costing_system.htm)

3.11 Gevalle studie: Proseskosteberekening vir bederfde eenhede

Gevallestudie 3.1

HUIS ONDERNEMING

Die Huis Onderneming vervaardig wasgoedpennetjies in drie afdelings en gebruik

proseskosteberekening. Onder normale werksomstandighede het elke afdeling ŉ bederfde

koers van 2%. Tog kan bederf so hoog as 5% wees en word gewoonlik ontdek wanneer



foutiewe pennetjies die finale kwaliteitskontrole fase betree.

Die veertjie meganisme is gewoonlik al materiaal wat weer gebruik kan word. Die

produksie toesighouer laat ŉ werker slegs een of twee keer ŉ week toe om die veertjies

vanaf foutiewe pennetjies te verwyder. Die herwinde veertjies word in blikke op die

vervaardigingstafels van die eerste afdeling geplaas om weer te gebruik. Geen

rekeningkundige inskrywing word gemaak van hierdie herwinning nie.

In die verlede het die kontroleerder geen poging aangewend om rekening te hou van

hierdie herwinning nie. Verlore eenheidskostes is geabsorbeer deur die eenhede wat

oorgedra is uit die seksie asook deur die wat nog in die proses is. Maar omdat die foutiewe

eenhede aan die toeneem is, is dit nodig om te besin oor ŉ meer doeltreffende manier om

dit te hanteer.

Bestudeer die bostaande gevallestudie en beantwoord die volgende vraag:

Hoe sal u die kontroleur se probleem oplos?

(Aangepas uit:

http://www.accountingformanagement.com/process_costing_system_case_study.htm)

3.12 Werk-in-prosesvoorrade

ŉ Produksie onderneming se bestuur moet doeltreffende interne beheermaatreëls in die

produksieprosesse en voorraadbestuur implementeer ten einde die akkuraatheid van

finansiële data te verseker. Om doeltreffend te wees, moet die bestuur fokus op

inventarisbeheer van die voltooide produkte sowel as die werk-in-prosesgoedere.

Voorrade is korttermynbates wat ŉ onderneming van voorneme is om te gebruik in die

bedryfsaktiwiteite of vervaardigingsprosesse binne die eersvolgende jaar. Voorraad sluit

grondstowwe, werk-in-prosesgoedere en voltooide produkte in. Ander korttermynbates sluit

kontant en rekeninge ontvangbaar in.

Werk-in-prosesvoorrade, ook genoem die werk-in-prosesgoedere of goedere in die proses,

is rou materiaal wat nog in ŉ onderneming se produksieprosesse is en nie gereed is om te

verkoop nie.

Werk-in-proses voorraad word soos volg bereken:



Bedryfstelsel voorraad goedere in die proses + grondstowwe wat gebruik word + direkte

arbeidskoste + algemene fabriek uitgawes – eindvoorraad balans.

3.13 Samevatting

Proses kosteberekening identifiseer en akkumuleer direkte koste. Dit ken ook indirekte koste

toe deur middel van ŉ vervaardigingsproses wat beteken dat die koste uiteindelik toegeken

word aan individuele eenhede van die produk.

Hoekom word totale produkkoste dan toegeken aan eenhede van die produk?

ŉ Onderneming kan duisende of miljoene eenhede van ŉ bepaalde produk in ŉ gegewe

periode van tyd vervaardig. Die volgende verduidelik hoekom dit nodig is om

proseskosteberekening te doen:

• Produkte word in groot hoeveelhede vervaardig, maar produkte word in klein

hoeveelhede verkoop – soms een op ŉ keer (bv. motors en brode); ŉ dosyn of twee

op ŉ keer (bv. koekies)

• Produkkoste moet oorgedra word van vervaardigde produkte na koste van goedere

verkoop, sodra verkope plaasvind. Dit vereis ŉ korrekte en akkurate boekhouding

van die produkkoste per eenheid.

• Bestuurders moet kostebeheer oor die vervaardigingsproses handhaaf. Proseskoste

verskaf aan bestuurders terugvoer oor wat die soortgelyke produkkoste was

gedurende die vorige maand.

• ŉ Klein persentasie verandering in die koste per eenheid kan ŉ wesenlike

verandering in die algehele winsgewendheid van die onderneming meebring, bv.

wanneer daar miljoene van die produk in ŉ maand verkoop word. Bestuurders moet

op ŉ daaglikse basis noukeurig let op die eenheidskoste tydens die produksieproses.



3.14 Selfevaluering

Aktiwiteit 3

U is ŉ dosent aan ŉ hoër onderwys inrigting en u doseer die vak Proses

Kosterekeningkundige stelsels. Berei antwoorde voor vir die volgende vrae wat u tydens ŉ

besprekingsklas aan u studente moet verduidelik.

1. Wat is die hoofdoel van proseskosteberekening?

2. Wanneer word werkbestellings- en wanneer proseskosteprosedures toegepas?

3. Dui aan watter kosteberekeningsprosedure (werksbestellings- of

proseskosteberekeningsprosedure) gebruik sal word in die vervaardiging van die

volgende produkte:

a. Petrol

b. Sigarette

c. Goue stroop

d. Akademiese boeke

e. Doelgemaakte meubels

4. Wat is die kenmerke van die proseskosteprosedures?

5. Wat is die doel van ŉ koste van produksieverslag?



StudStudStudStudieieieie----eenheideenheideenheideenheid 4: 4: 4: 4: Koste Rekeningkunde Koste Rekeningkunde Koste Rekeningkunde Koste Rekeningkunde in diensondernemingsin diensondernemingsin diensondernemingsin diensondernemings


Kennis en begrip



• Koste Rekeningkunde in diensondernemings

• Kostetoedeling (cost allocation) in ŉ diensonderneming

• Begrotingsprosedures in ŉ diensonderneming

• Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming

• Voorbereiding van ŉ kosteblad in diensondernemings

Vaardighede


• Koste Rekeningkunde in ŉ diensonderneming te beskryf.

• Te onderskei tussen die komponente van dienskoste.

• Begrotingsprosedures vir ŉ diensonderneming te ontleed.

• Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming te omskryf.

• Eenvoudige kostediensopsommings voor te berei.




• http://bizcovering.com/business/eight-components-of-integrated-service-

management/#ixzz1JCkGJ9YY

• http://findarticles.com/p/articles/mi_m3257/is_12_52/ai_53450269/pg_6/?tag=content

;col1

• http://maaw.info/ArticleSummaries/ArtSumRuhlHartman98.htm

• http://www.acenet.edu/resources/chairs/docs/Krawitz_what_isFMT.pdf

• http://www.businessplanhut.com/example-bank-charges-expense

• http://www.ehow.com/about_6173053_service-company-

definition.html#ixzz1JCLZgikI

• http://www.ehow.com/how_5196712_plan-corporate-budget.html#ixzz1JHj6gz8k

• http://www.ehow.com/list_7782992_major-components-master-

budget.html#ixzz1JHkfI9p4

• http://www.nos.org/srsec320newE/320EL29a.pdf

• http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/budget-example.html




Diens ŉ Diens is ŉ daad van prestasie wat aangebied word deur een

party aan ŉ ander party.

Dienste produk ŉ Dienste produk kan gedefinieer word as al die komponente

van die diensprestasie wat waarde vir kliënte toevoeg.

Gehalte van dienste Gehalte van die dienste is die mate waarin ŉ diens aan die

verwagtinge van die kliënt voldoen.



Begroting ŉ Begroting is ŉ plan uitgedruk in Randbedrae wat

ondernemings gebruik as riglyn vir die nastreef van sy

doelwitte, strategieë en voornemens.

Meesterbegroting ŉ Meesterbegroting word saamgestel uit verskeie kleiner

begrotings.

Verkope

vooruitskattings

Verkope vooruitskattings word gebaseer op ŉ kombinasie van

verkoopsyfers en patrone in die verlede, die huidige en

toekomstige ekonomiese toestande, die markgedrag en die

tydsberekening van kontantinsameling.

Produksiebegroting ŉ Produksiebegroting is ŉ finansiële plan vir produksie in ŉ

onderneming gedurende ŉ tydperk – byvoorbeeld jaarliks of

kwartaalliks.

Bykomende begroting Bykomende begrotings kan materiaal, administratiewe koste,

oorhoofse, bemarkings- en kapitaaluitgawes insluit. Die aard

van die onderneming sal dit bepaal.

4.4 Inleiding

Verbruikers maak daagliks van diensondernemings gebruik. Hoewel sulke ondernemings

ontasbare dienste mag verkoop (nie-materiële ekwivalent van goedere), word kliënte ook

gelok deur gerieflike en aanpasbare diensopsies.

Diensondernemings bied aan kliënte opsies wat ontwerp is om sy/haar herhalende

behoeftes aan te spreek. As sodanig, is diensondernemings mens-georiënteerde

organisasies. Ten einde mededingend te wees, moet diensondernemings nie net maniere

vind om operasionele doeltreffendheid te verhoog nie, maar ook om mense weer terug te

lok. Een van die maniere waarop ondernemings kwaliteitdienste aan die verbruikers kan

verskaf, is om gerief aan die verbruiker te verskaf.

Om as ŉ diensonderneming te kwalifiseer moet ŉ sakeonderneming ŉ wettige onderneming

wees. Hoewel ŉ individu betrokke kan raak in diens-georiënteerde verkope buite die

onderneming se perseel, kwalifiseer die persoon nie as ŉ diensonderneming nie, selfs al sou

die persoon homself/haarself as sodanig aan kliënte voorstel. Alhoewel kerke en ander



liefdadigheidsorganisasies dienste verskaf wat tot voordeel van lede van die gemeenskap

kan wees, funksioneer die organisasies nie as diensondernemings nie.

Diensondernemings kapitaliseer op die veranderende behoeftes van die verbruikers en

daarom bestaan daar verskillende tipes van diensondernemings. Restaurante,

bankinstellings, ondernemings wat telefoondienste verskaf en selfs die openbare

nutsondernemings (bv. Eskom) kwalifiseer as diensondernemings. Nuwe

diensondernemings word voortdurend gestig in antwoord op die veranderende tendense wat

ŉ invloed het op beide die openbare en private sektore van die ekonomie.

In teenstelling met produkgesentreerde ondernemings, verskaf diensondernemings

ontasbare goedere en dienste in teenstelling met produkte. So voorsien openbare

nutsondernemings verbruikers van elektrisiteit, gas en afvalbestuur. Die verbruikers van

hierdie dienste sien nooit die elektrisiteitsvloei deur die kabels of die vloei van natuurlike gas

waarvoor hulle betaal nie. Hulle sien ook nie hoe die afval van die huishouding deur die

stadiums van suiwering by die plaaslike afvalverwerkingsaanleg gaan nie, nogtans betaal

hulle vir die diens wat gelewer word deur hierdie ondernemings.

Diensonderneming ontwikkel dikwels ŉ breë verhouding met kliënte. Telefoonondernemings

verskaf byvoorbeeld aan verbruikers die vermoë om hul kontrakte aan te pas of uit te brei –

ŉ wye verskeidenheid van dienste en funksies soos Internet konneksies of onbeperkte

oproepe word aan verbruikers gebied waarvoor hulle dan bykomend betaal.

In hierdie studie eenheid word daar aandag geskenk aan Koste Rekeningkunde in ŉ

diensorganisasie, die komponente van dienskoste, begrotingsprosedures en

aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening.

(Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/about_6173053_service-company-

definition.html#ixzz1JCLZgikI)

Die volgende is voorbeelde van diensondernemings:

http://www.eskom.co.za



http://www.spur.co.za

http://wimpy.co.za

http://telkom.co.za

http://www.scribemedia.org/wp-content/uploads/2007/10/waste-management-logo.jpg

http://nedbank.co.za

4.5 Komponente van Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie

Die fisiese aard van die aktiwiteite in die vervaardigingsindustrie, soos mynbou en landbou,

maak dit maklik om Koste Rekeningkunde toe te pas. Die aktiwiteite in ŉ diensorganisasie

behels ŉ groot diversiteit van ontasbare dienste en aktiwiteite en dis veel moeiliker om koste

rekeningkundige beginsels toe te pas.

ŉ Diens is ŉ daad van prestasie wat aangebied word deur een party aan ŉ ander party.

Alhoewel die proses soms gekoppel kan word aan ŉ fisiese produk, is dit meestal van

ontasbare aard. Dit lei normaalweg nie tot eienaarskap van enige van die “produkte” nie,

omdat dit ŉ ontasbare produk (diens) is.



Ten einde die kosteberekening van dienste te verstaan moet daar eers gekyk word na die

komponente van diensbestuur.

Figuur 4.1: Die agt komponente van diensbestuur


4.5.1 Produk

ŉ Diensteproduk kan gedefinieer word as al die komponente van die diensprestasie wat

waarde vir kliënte toevoeg. Die produk is nie ŉ tasbare produk nie, maar eerder ŉ voordeel

wat die kliënt kry. Die produk (diens), as sodanig, is nie altyd voldoende nie en benodig

aanvullende dienste. Hierdie kombinasie van die primêre produk(diens) en aanvullende

dienste, word die aangevulde produk genoem.

4.5.2 Prys

Die koste vir die produk (diens) is nie die enigste koste wat deur die kliënte aangegaan word

in die verkryging van voordele uit die diensproduk nie. Ander koste wat aangegaan word, is

byvoorbeeld finansiële uitgawes, t.o.v. tyd, intellektuele en fisieke inspanning.

Diensbestuur

Produk

Prys en

tyd

Proses

Kwaliteit

Personeel

Promosie

Fisiese

bewys

Ander

kostes



4.5.3 Fisiese bewyse

Fisiese bewyse is die fisiese eienskappe, soos die herstel van ŉ tand deur ŉ tandarts, van ŉ

diens om verbruikers te help die diens te evalueer. Die ontasbare aard van dienste

veroorsaak dat kliënte op die fisiese bewyse moet vertrou om die kwaliteit van die diens te

bepaal.

4.5.4 Plek en tyd

Die lewering van diensprodukte aan kliënte behels besluite oor plek en tyd van aflewering,

sowel as op die metodes en kanale wat gebruik word. Lewering mag fisiese of elektroniese

verspreidingskanale of beide insluit, afhangende van die aard van die diens wat aangebied

word.

4.5.5 Promosies

Geen bemarkingsprogram kan slaag sonder ŉ doeltreffende kommunikasieprogram nie.

Hierdie komponent speel ŉ belangrike rol in die volgende drie areas, naamlik:

• Die verskaffing van die nodige inligting en advies.

• Oorreding van potensiële kliënte oor die meriete van ŉ spesifieke produk.

• Aanmoediging om aksie te neem op spesifieke tye.

4.5.6 Proses

Die skep en die lewering van dienste aan kliënte vereis die ontwerp en implementering van

ŉ effektiewe proses. ŉ Doeltreffende proses behels ŉ sistematiese werksmetode met die

stappe wat plaasvind in ŉ gedefinieerde reeks aktiwiteite.

4.5.7 Personeel

Dienste is dikwels afhanklik van ŉ direkte, persoonlike interaksie tussen kliënte en die

personeel van ŉ onderneming. Die aard van hierdie interaksies sal die kliënt se persepsie

van dienskwaliteit sterk beïnvloed. Kliënte evalueer dikwels die gehalte van ŉ onderneming

se diens volgens die diens wat die personeel lewer. Suksesvolle ondernemings bestee dus

baie aandag aan die werwing, opleiding en motivering van personeel, veral dié wat in direkte

kontak met kliënte is.



4.5.8 Kwaliteit

Die gehalte van die diens word bepaal deur die mate waarin die diens aan die verwagtinge

van die kliënt voldoen. Kliënte beoordeel dienskwaliteit volgens hulle vlak van tevredenheid.

Dienskwaliteit word dikwels beïnvloed wanneer die onderneming poog om ŉ hoër

produktiwiteit te bereik.

(Aangepas vanuit: http://bizcovering.com/business/eight-components-of-integrated-service-

management/#ixzz1JCkGJ9YY)


1. Bestudeer die volgende prente (a – c) van diensorganisasies in aksie.

2. Identifiseer die tipe diens wat gelewer word.

3. Skryf neer hoe die agt komponente van diensbestuur op elkeen van toepassing

gemaak kan word.

a.

(Bron: http://1.bp.blogspot.com/.jpg)



b.

(Bron: http://trashmenagerie.com/images/TheCrookedClef/garbage%20can.jpg)

c.

(Bron:

http://images.yodibujo.es/_uploads/membres/articles/20081250/ja75k_inside_hospital_r

oom.jpg)

4.6 Kostetoedeling (cost allocation) in ŉ diensorganisasie

Deur die toekenning van diensdepartementkoste tot inkomste genererende departemente,

maak kosteberekening dit moontlik om die totale direkte en indirekte koste van die bedryf



van die inkomste genererende departemente te bepaal. Hierdie inligting is nuttig vir die

berekening en onderhandeling van kontrakpryse en vir interne en eksterne verslagdoening.

4.6.1 Hoe om koste van dienste toe te deel/te allokeer

Die eerste stap in die ontwikkeling van ŉ dienskoste rekeningkundige stelsel is om te bepaal

of die koste en inkomste toegedeel word aan die regte departemente. Die tabel van

rekeninge behoort huidige bedrywighede te weerspieël. Indien die tabel van rekeninge nie

die organigram van die onderneming weerspieël nie, dan moet die rekeningkundige stelsel

hersien word. Wanneer die rekeningkundige stelsel huidige bedrywighede weerspieël, kan

die totale bedryfskoste van die departemente vasgestel word.

In dienste kosteberekening, wanneer ŉ koste direk teruggevoer kan word na ŉ departement,

moet die koste gehef word teen daardie departement. Slegs as die koste gemeenskaplik is

aan meer as een bedryfseenheid, mag dit toegeken word (bv. die verf van die hele

kantoorgebou aan die buitekant).

Dit is baie belangrik om die toepaslike koste-aanwyser te gebruik vir die koste wat toegeken

word. Die keuse van ŉ onvanpaste koste-aanwyser sal lei tot foutiewe koste-allokasie,

ongeag die metode van toekenning wat gebruik word. Die basis waarop die koste toegedeel

word, moet verband hou met die hoeveelheid dienste wat aan ander departemente gelewer

word en moet lei tot billike kostetoedelings.

4.6.2 Vier metodes van kostetoedeling

Daar is vier metodes wat gebruik kan word om diensdepartementkoste toe te deel aan

inkomste departemente, naamlik:

Figuur 4.2: Metodes van kostetoedeling


Metodes van koste-

toedeling

Direkte metode Af-trap metodeDubbel toedelings-

metode

Wedersydse

metode



4.6.3 Direkte metode (Direct method)

In die gebruik van die direkte metode kan die opspoorbare koste van die diensdepartemente

slegs aan die inkomste departemente toegeken word, gebaseer op die proporsionele

hoeveelheid dienste wat die inkomste departemente gebruik. Die direkte metode is die

maklikste van die vier metodes om te gebruik, want dit vereis die minste data en die minste

berekeninge.

� Basis van toekenning

Die kostebestuurder pas die persentasie van dienste aan, sodat al die koste van die

diensdepartement oor die inkomste departemente versprei word. Gevolglik word die koste-

aanwyser (persentasies) vir die inkomste departemente aangepas om aan 100% gelyk te

wees.

� Toekenning van koste

Die koste word dan toegeken op grond van die persentasies. Die volgorde waarin koste aan

die diensdepartemente toegeken word, het geen invloed op die bedrae wat aan die inkomste

departemente toegeken word nie.

Die direkte metode verskaf akkurate kostedata indien diensdepartemente slegs dienste

verskaf aan inkomste departemente. Wanneer ŉ diensdepartement egter ook dienste

verskaf aan ander diensdepartemente is hierdie metode nie doeltreffend nie, omdat dit nie

ander diensdepartemente in ag neem nie.

4.6.4 Af-trap metode (Step-down method)

Die af-trap metode erken sommige van die dienste wat diensdepartemente aan ander

diensdepartemente lewer. Die doel van hierdie metode is om alle koste van die

diensdepartement toe te wys. Die orde van toekenning aan ander diensdepartemente kan

die bedrag beïnvloed wat aan inkomste departemente toegedeel word.

Die af-trap metode word algemeen gebruik en is ŉ maklike metode om kostes te bereken.

Die gedeeltelike erkenning van dienste wat aan ander diensdepartemente gelewer word, kan

soms tot ongeldige resultate lei.



4.6.5 Dubbel toedelingsmetode (Double-apportionment method)

Die dubbel toedelingsmetode erken die dienste wat tydens die eerste toekenning gemaak is

deur die diensdepartement aan al die ander diensdepartemente. Na die eerste rondte

toekennings kan daar nog steeds koste in die diensdepartement oor wees.

ŉ Tweede toedeling verdeel die oorblywende koste aan diensdepartemente wat nog nie

gesluit het nie en ook aan inkomste departemente. Die orde waarvolgens departemente

gesluit word, kan die bedrae wat aan inkomste departemente toegedeel word, beïnvloed.

4.6.6 Wedersydse metode (Reciprocal method)

Die wedersydse metode word ook soms die vergelykingsmetode of lineêre algebraïese

metode genoem. Die wedersydse metode word algemeen as die teoreties meer

doeltreffende toekenningsmetode aanvaar, omdat dit die enigste metode is wat alle dienste

koste erken wat ŉ diensdepartement voorsien aan en ontvang van ander

diensdepartemente.

Geen spesifieke wiskundige tegnieke word gebruik om hierdie metode toe te pas nie. In die

eerste toekenning, ken diensdepartemente koste toe aan al die ander diensdepartemente en

ook inkomste departemente. Die eerste toekenning gee dieselfde resultaat as die eerste

verdeling tydens die dubbel toedelingsmetode. Die wedersydse metode doen toekennings

totdat die koste wat nog in die diensdepartemente oor was, op nul staan.

Die graad van akkuraatheid word bepaal deur die aantal kostetoekennings. Gewoonlik is die

kostebedrae in die diensafdelings nul na ses tot agt kostetoekennings.

4.7 Begrotingsprosedures vir ŉ diensorganisasie

ŉ Begroting is ŉ plan uitgedruk in Randbedrae wat gebruik word as ŉ roetekaart vir die

uitvoering van ŉ onderneming se doelwitte, strategieë en aannames. ŉ Onderneming stel ŉ

meesterbegroting of winsplan vir die komende jaar op. Die meesterbegroting sluit ŉ

geprojekteerde Inkomstestaat en Balansstaat in. Die meesterbegroting bevat ook kleiner

begrotings soos ŉ inkomstebegroting, dienstebegroting, begroting vir bemarking,

administratiewe begroting, en begrotings vir die verskillende departemente. Daarbenewens

is daar ŉ kontantbegroting en ŉ kapitale uitgawes begroting.

Dit is algemeen dat begrotings voorberei word vir die volgende boekjaar en gedetailleerd

saamgestel word op ŉ kwartaallikse of maandelikse basis. Dit is ook tipies dat die jaarlikse

begroting nie verander word sodra die werklike jaar begin nie. Doeltreffende bestuurders



besef dat ŉ begroting ŉ riglyn is en nie so rigied moet wees dat dit optrede en verandering

verhoed as dit nodig is nie. In buitengewone omstandighede kan die jaarlikse begroting

hersien word, maar slegs wanneer die sake-omgewing radikaal verander het.

4.7.1 ŉ Begroting in perspektief

Die filosofie agter ŉ begroting kan met die volgende voorbeeld verduidelik word:

In ŉ akademiese departement van ŉ universiteit, sal die studente se vraag na akademiese

dienste die volgende bepaal:

• Die aantal fakulteite en personeel wat nodig is om akademiese dienste te lewer.

• Die kursusse wat aangebied word.

• Die klaskamer- en laboratoriumfasiliteite wat nodig is.

(Bron: http://www.capetown.travel/images/uploads/UCTrichiesoft.jpg)

Hoër onderwys inrigtings wat op navorsing fokus, moet fakulteittyd (dus koste vir navorsing)

aan akademiese departemente toeken, saam met die hulpbronne wat nodig is vir navorsing,

soos nagraadse studente befondsing.

ŉ Akademiese departement se begroting kan befondsing vir onbeperkte gebruik insluit, soos

vir onderrig, sowel as befondsing vir beperkte gebruik soos vir toekennings, kontrakte en



studiebeurse. Hulpbronne verkry vanaf ŉ skenker of ŉ eksterne agentskap is gewoonlik

beperk tot die gebruik vir ŉ spesifieke doel.

ŉ Akademiese departement skep en bestuur ŉ operasionele begroting, wat die departement

se bloudruk is vir onderrig, navorsing, en openbare diens. ŉ Departement met spesiale

fasiliteites- of toerustingsbehoeftes kan gevra word om hul hulpbronbehoeftes in die

bedryfsbegroting van die kampus kapitale begroting aan te dui. ŉ Kapitale begroting sluit die

hulpbronplanne vir die bou of opknap van fasiliteite, die koop van toerusting, of die

verbetering van die kampus infrastruktuur in.

Gedurende die jaar is die begroting ŉ hulpmiddel vir die monitering en beheer van die

gebruik van hulpbronne. Deur die werklike resultate met die begroting te vergelyk kan

aanpassings gemaak word as dit nodig is. Die begroting maak ook die grondslag vir die

volgende jaar se begroting uit en is as sodanig ŉ waardevolle hulpmiddel vir die evaluering

van die akkuraatheid van beplanningsaannames.

4.7.2 Komponente van ŉ meesterbegroting

ŉ Meesterbegroting word saamgestel uit verskeie kleiner begrotings. Byvoorbeeld, die

meesterbegroting van ŉ munisipaliteit mag die algemene begroting, ondernemingsbegroting

en interne dienste begroting onder ŉ enkele, alles-omvattende bedryfsbegroting saamvat –

elk met eie uitgawes en inkomste bronne. Talle ondernemings en ander diensorganisasies,

soos munisipaliteite, maak staat op meesterbegrotings.

Die volgende is die komponente van ŉ meesterbegroting:



Figuur 4.3: Komponente van ŉ meesterbegroting


� Kontant

Op die mees primêre vlak is ŉ meesterbegroting bloot ŉ manier om die geld wat in die

onderneming inkom met die geld wat uitgaan te balanseer. Die eerste stuk van hierdie

legkaart is kontantvloei. ŉ Eenvoudige kontantvloeibegroting kan bestaan uit die inkomste

van ŉ enkele afdeling. Vir die meeste ondernemings kom kontant egter uit talle bronne, soos

verkope, dienste gelewer, ens.

� Uitgawes

Kontantvloei word beïnvloed deur uitgaande kontant in die vorm van die uitgawes deur die

onderneming aangegaan. Tipiese uitgawes vir ŉ diensonderneming sluit die huur, lenings,

Kontant

Uitgawes

Verkope van dienste

Produksie

Arbeid

Bykomende begroting

Meester-begroting



koste van arbeid, materiaal, administratiewe dienste en bemarking in. ŉ Onderneming kan

die beskikbare kontant bepaal deur die uitgawes van die kontantvloei af te trek.

� Verkope van dienste

Na die inkomste en uitgawes begroting, is ŉ verkope begroting meestal die volgende

belangrike komponent van ŉ onderneming se meesterbegroting. ŉ Effektiewe verkope

begroting kan ŉ akkurate beraming van toekomstige inkomste gee, wat nuttig is wanneer

besluite oor dienste, aankope en ander produkte geneem moet word.

Die verkope begroting verskil van die kontantbegroting deurdat dit hier gaan oor

voorspellings en nie werklike syfers nie. Verkope vooruitskattings word gebaseer op ŉ

kombinasie van die verlede se verkoopsgetalle en -patrone, huidige en voorspelde

ekonomiese toestande, die markgedrag en die tydsberekening van kontantinsameling.

� Produksie

ŉ Produksiebegroting is ŉ plan vir produksie gedurende ŉ tydperk, byvoorbeeld jaarliks of

kwartaalliks. ŉ Basiese produksiebegroting sluit die volgende in: die waarde van die huidige

voorraad; die aantal eenhede wat die onderneming verwag om te verkoop (op grond van die

verkope begroting) en die aantal eenhede wat die onderneming wil oordra na die volgende

tydperk as inventaris.

As ŉ onderneming ŉ diens eerder as ŉ produk lewer, kan die begroting gebaseer word op

kliënte wat bedien word, in plaas van die eenhede wat vervaardig word. Uiteindelik word die

produksiebegroting gebruik om arbeids- en materiaalbegrotings te skep.

� Arbeid

Alle ondernemings benodig arbeid, maar hoeveel benodig word, hang van die

produksievlakke, aard van die dienste en kontant beskikbaar vir lone, af. ŉ Eenvoudige

vervaardiging arbeidsbegroting word geskep deur die aantal eenhede benodig deur die

hoeveelheid tyd te deel wat benodig word vir die take. Die antwoord word dan

vermenigvuldig met die gemiddelde uurlikse lone om die finale arbeidskoste te verkry.

� Bykomende begrotings

Bykomende begrotings kan materiaal, administratiewe koste, oorhoofse, bemarking en

kapitaal uitgawes insluit, afhangende van die aard van die onderneming se bedrywighede.

Elkeen van hierdie begrotings kan gemaak word vanuit die kleiner begrotings. Oor die



algemeen bepaal die kompleksiteit van die onderneming se bedrywighede hoeveel

begrotings benodig sal word om die nodige finansiële besluite te neem.

(Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/list_7782992_major-components-master-

budget.html#ixzz1JHkfI9p4)

4.7.3 Hoe om ŉ begroting voor te berei te beplan

Die beplanning van ŉ begroting is belangrik vir die voortgesette sukses van enige

onderneming. ŉ Begroting stel bestuurders in staat om hulpbronne doeltreffend te bestuur.

Dit is belangrik om die korrekte stappe tydens die voorbereiding van begrotings te volg.

Hierdie stappe is soos volg:

� Stap een: Voorbereiding van die verkoopsbegroting

Die verkoopsbegroting sal saamgestel word met behulp van die vorige jaar se inligting,

tesame met verskeie voorspellingsaannames. Die verkoopsbegroting sal gebruik word om

inkomste te beplan en is die bousteen van die korporatiewe begroting.

� Stap twee: Voorbereiding van die produksiebegroting

Die produksiebegroting sal die bestuur in staat stel om te bepaal wat vervaardig moet word

en wanneer. Seisoenale kwessies, huidige voorraadvlakke, personeel en ander hulpbronne

sal ŉ invloed hê op die produksiebegroting.

� Stap drie: Voorbereiding van die aankope begroting

Die produksiebegroting verskaf inligting oor watter dienste gelewer moet word en, as

sodanig, inligting oor die aankoop van die materiaal om hierdie dienste te kan lewer. Huidige

voorraadvlakke, koopafslag en seisoenale kwessies het ŉ invloed op die aankope begroting.

� Stap vier: Voorbereiding van die operasionele begroting

Hierdie afdeling bestaan uit direkte arbeidskoste en alle koste wat noodsaaklik is om die

fasiliteite te bedryf. Bedryfskoste sal hoër wees in hoë produksiemaande en laer in lae

produksiemaande in diensondernemings.



� Stap vyf: Voorbereiding van die verkope, algemene en administratiewe uitgawes

begroting

Hierdie deel van die begroting neem alles in ag wat nie betrokke is by die vervaardiging van

die produk nie. Bemarking, menslike hulpbronne, regsdepartemente en finansiële

departemente is voorbeelde van wat ingesluit word in die verkope, algemene en

administratiewe uitgawes gedeelte van die begroting.

Deur die verskillende begrotings saam te voeg (soos uiteengesit in die stappe hierbo), word

die meester korporatiewe begroting geskep. Die bestuur gebruik die begroting om

korporatiewe prestasie dwarsdeur die jaar te evalueer.

Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/how_5196712_plan-corporate-

budget.html#ixzz1JHj6gz8k

4.7.4 ŉ Voorbeeld van ŉ begroting

Die volgende voorbeeld toon sommige van die gemeenskaplike elemente van ŉ begroting.

Voorbeeld 4.1

Onderneming Puik

1 Januarie tot 31 Desember xxxx

Kategorie Werklik Begroot Verskil

Inkomste

Netto verkope (dienste gelewer) 385,400 300,000 85,400

Koste van goedere in die lewering

van dienste

Voorraad op 1 Januarie 160,000 160,000 0

Aankope 120,000 90,000 30,000

Vragkoste 2,500 2,000 500

Totaal 282,500 252,000 30,500



Minus voorraad op 31 Desember 100,000 120,000 (20,000)

Koste van goedere gebruik 182,500 132,000 50,500

Bruto wins 202,900 168,000 34,900

Rente inkomste 500 700 (200)

Totale inkomste 202,500 168,700 33,800

Uitgawes

Salarisse (om dienste te lewer) 68,250 45,000 23,250

Diverse items 5,800 4,500 1,300

Huur 23,000 23,000 0

Kantoorvoorraad 2,250 3,000 (750)

Versekering 3,900 3,900 0

Advertensies 8,650 9,000 (350)

Telefoon 2,700 2,300 400

Reiskoste 2,550 2,000 550

Subskripsies 1,100 1,000 100

Rente betaal 2,140 2,500 (360)

Onderhoud 1,250 1,000 250

Lisensies 11,700 10,000 1,700

Totale uitgawes 133,290 106,850 26,440

Netto inkomste R69,210 R61,850 R7,360

(Aangepas vanuit: http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/budget-

example.html)



Bogenoemde voorbeeld toon aan dat ŉ diensonderneming (bv. ŉ loodgieter onderneming)

bykans dieselfde kostes het as ŉ vervaardigingsorganisasie. Arbeid is ŉ belangrike

komponent, maar daar word ook fisiese produkte benodig om die diens te lewer. Die

inkomste bestaan dan uit die diens wat gelewer word.

4.7.5 Nuttige wenke by die voorbereiding van ŉ begroting

Die volgende is nuttige wenke en vrae wat gevra kan word by die voorbereiding van ŉ

begroting:

• Vergelyk

Hoe vergelyk die nuwe begroting teen die staat van inkomste en uitgawes vir die vorige

jaar?

• Doelwitte en doelstellings

Kan die begroting in die praktyk toegepas word? Is die doelwitte realisties?

• Inkomste

Kan die departement/onderneming inkomste genereer? Is dit behoorlik bereken? Is dit

realisties?

• Kosteberekening

Is daar genoeg besonderhede vir kosteberekening? Is die syfers redelik? Is die syfers

onder die regte opskrifte? Is iets uitgelaat?

• Salarisse

Is nuwe personeel se salarisse op die regte tyd ingesluit? Is daar begroot vir belasting en

ander betalings soos Werkloosheidsversekeringsfonds, ens?

• Oorlegpleging

Het al die personeel in die onderneming wat verantwoordelik is vir die bestuur van die

hulpbronne, die begroting hersien? Verstaan die personeel die inhoud daarvan en weet

hulle wat verwag word?



• Befondsing

Is daar oorweeg hoe die begroting befonds word? Is dit realisties? Is die risiko's tot ŉ

minimum beperk? Wat is die tydsberekeningsimplikasies?

• Monitering / Beheer

Hoe gaan daar toesig gehou word en hoe gaan die begroting beheer word gedurende

die periode? Wat staan die bestuur te doen as daar iets verkeerds gaan?

• Volhoubaarheid

Is die langtermynbestaan van die onderneming oorweeg? Is dit weerspieël in die

begroting?


1. Doen verdere navorsing oor ander nuttige wenke by die opstel van begrotings.

2. Lys ten minste vyf sulke wenke.

4.8 Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming

Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (AGK) gaan oor die bestuur van koste – die

vermindering en beheer van koste. AGK word gewoonlik in die vervaardigingsindustrie

gebruik, maar AGK kan ook in diensomgewings gebruik word.

Verskillende tipes dienste gebruik verskillende hoeveelhede van hulpbronne in die lewering

van die dienste, aangesien alle dienste nie ewe arbeidsintensief is nie. Die vlakke van

mededinging en regulering in ŉ diensomgewing beïnvloed die kostestelsel. Meer

mededingende markte vereis meer gesofistikeerde stelsels, waarvan AGK ŉ voorbeeld is.

Diensondernemings stel al hoe meer belang in akkurate kosteberekening ten einde

langtermyn strategiese besluite, sowel as dag-tot-dag bedryfsbesluite te neem. Akkurate

koste is nodig om besluite te kan neem oor produk(dienste) prys, personeel en

hulpbrontoewysing.

Akkurate koste, saam met die hoeveelheid en patrone van hulpbronverbruik, stel

bestuurders in staat om die korrekte prys vir dienste te bepaal. Dit is egter moeilik om AGK

in diensonderneming te implementeer, omdat werknemers dikwels op verskeie projekte

gedurende ŉ dag kan werk. Dit maak dit moeilik om die hulpbronne wat gebruik word te

identifiseer.



4.8.1 AGK in diensondernemings

In die verlede het diensondernemings probleme gehad met koste rekeningkundige stelsels,

omdat modellering vir die stelsels gebaseer was op dit wat in die vervaardigingsindustrie

gebruik word. Die probleme met hierdie stelsels is dat die vervaardigingsondernemings klem

plaas op die waardering van voorraad wat diensondernemings nie het nie en gebruik maak

van standaard kosteberekenings vir direkte materiaal en arbeid.

Direkte materiale en direkte arbeidskoste is nie so belangrik in diensondernemings nie en dit

is moeilik om standaard koste in daardie areas te bereken.

Vir diensondernemings is die volgende dan belangrik:

• Watter dienste is winsgewend?

• Watter dienste moet beklemtoon word?

• Tendense in die winsgewendheid van dienste oor ŉ periode van tyd.

• Dienskoste as ŉ basis vir die bepaling van pryse.

Dit beteken dat koste in die dienste sektor toekomsgerig moet wees en AGK kan ŉ

hulpmiddel wees vir so ŉ ontleding.

4.8.2 Finansiële dienste

Soos die omgewing meer mededingend geraak het, het kosteberekening in die bankwese al

hoe belangriker geword. Bankkostes word nie bepaal deur die aantal kliënte nie, maar

eerder deur die aantal transaksies wat verwerk word. Tradisionele volume kosteberekening

is dus onvanpas in hierdie geval.

Banke word gedwing om die beginsel toe te pas waar die gebruiker vir die koste betaal van

die dienste wat hy/sy gebruik, sodat alle gebruikers nie die koste gelyk moet deel nie. Om dit

te kan doen, moet banke ŉ akkurate beeld van die koste van dienste hê.

Die volgende is voorbeelde van die dienste wat deur ŉ bank gelewer word:

• Algemene bankdienste

• Die aanvaarding van deposito’s

• Verskaffing van kontant op aanvraag



• Boedeldienste

• Elektroniese bankdienste

• Buitelandse valutadienste

• Bewaringsdienste

• Kredietfasiliteite

• Batefinansiering

• Trustdienste

• Mobiele bankdienste

Die volgende is ŉ voorbeeld van koste gehef deur ŉ bank:

Voorbeeld 4.2

Wanneer Murray ŉ rekening vir sy onderneming open, sal die bank ŉ maandelikse

diensfooi hef. Daarbenewens sal daar ŉ verwerkingsfooi gehef word elke keer wanneer

Murray ŉ tjek skryf. Murray beraam die bank- en diensheffings teen R40 per maand. Die

vooruitgeskatte kontantvloeistaat sal dus ŉ maandelikse kontantuitvloei van R40 vir

bankkoste toon.

Daarbenewens sal Murray se Vooruitgeskatte Inkomstestaat ŉ totale "Bankkoste Uitgawe"

van R240 vir die oorblywende ses maande van 2010 toon (R40 per maand x 6 maande =

R240).

Murray het besluit om nie sy maandelikse geskatte bankkoste te verhoog gedurende 2011

nie. Met ander woorde Murray se 2011 bankkoste sal na verwagting steeds R40 per

maand beloop. Die 2011 vooruitgeskatte kontantvloeistaat sal dus steeds ŉ kontantuitvloei

van R40 per maand tussen Januarie en Desember vir bankkoste toon.

Murray se 2012 Vooruitgeskatte Inkomstestaat sal dus ŉ "Bankkoste uitgawe" van R 480

vir die jaar toon (R40 per maand x 12 maande).

(Aangepas vanuit: http://www.businessplanhut.com/example-bank-charges-expense)



Die volgende is voorbeelde van hoe banke AGK kan gebruik:

• Deur die bank in winssentrums te verdeel.

• Deur ŉ lys voor te berei van produkte wat verband hou met elke winssentrum, asook

ŉ lys van produkverwante en nie-produkverwante aktiwiteite.

• Deur die nie-produkverwante aktiwiteite te verdeel in aktiwiteite met departement

spesifieke betekenis (bv. spesiale telefoondienste) en aktiwiteite met

ondernemingswye betekenis (bv. interne oudit).

• Deur die nie-produkverwante aktiwiteite te versprei oor al die produkte wat deur die

bank aangebied word.

• Deur die aktiwiteite met eenheidspesifieke betekenis slegs aan spesifieke aktiwiteite

toe te ken.

4.8.3 Gesondheidsorg

Voorsieners van gesondheidsorg verhoog gewoonlik die pryse van dienste om inkomste en

winsgewendheid te verhoog. Ten einde winsgewendheid te verbeter, is voorsieners van

gesondheidsorg afhanklik van akkurate koste inligting. Akkurate koste inligting oor die

volgende is nodig:

• Die koste van die lewering van ŉ gesondheidsorg aktiwiteit.

• Akkurate toekenning van administratiewe koste aan dienste gelewer.

• ŉ Vergelyking van die koste en koste-oorsake oor ŉ tydperk en redes vir koste oor ŉ

spesifieke tydperk.

• Inligting met betrekking tot die koste van verskillende aktiwiteite.

Al hierdie inligting is beskikbaar in ŉ AGK-stelsel. ŉ AGK-stelsel het die volgende voordele

vir voorsieners van gesondheidsorg:

• Die hospitaal verbeter die kontrole oor die totale koste rekeningkundige stelsel.

• Die stelsel onderskei tussen veranderlike en vaste koste.

• Die stelsel identifiseer faktore wat die koste veroorsaak, die maniere waarop hierdie

faktore beheer kan word, en herdefinieer departemente as wins- of kostesentrums.



• Die rekeningkundige stelsel ondersteun die herstrukturering van die administratiewe

stelsels wat gewoonlik oor tradisionele funksionele lyne gaan.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ gesondheidsorg rekening wat die besonderhede gee van

die dienste wat aan die pasiënt gelewer is:

Figuur 4.4: Voorbeeld van ŉ gesondheidsorg rekening

(Bron: http://www.aafp.org/fpm/2004/0300/fpm20040300p31-uf2.gif)

4.8.4 Ander diensindustrieë

AGK kan ook toegepas word in diensindustrieë buiten dié wat hierbo beskryf is. Dit het

toenemend belangrik geword vir ondernemings waarvan die markte steeds meer

mededingend word. Aangesien AGK oor kostebestuur gaan, stel die gebruik daarvan



ondernemings in staat om koste te verminder en te beheer. Sodoende kan die regte besluite

geneem word rakende prys, asook besluite wat geneem moet word om winsgewendheid te

verhoog.

(Aangepas vanuit: http://maaw.info/ArticleSummaries/ArtSumRuhlHartman98.htm)

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ telefoonrekening wat die detail gee van die dienste wat

aan die verbruiker gelewer is:

Figuur 4.5: Voorbeeld van telefoondienste gelewer

Bron: http://cnx.org/content/m31266/latest/graphics1.png

4.9 Voorbereiding van ŉ kosteblad in diensondernemings

Die kosteblad is die staat wat die verskillende komponente van die totale koste van ŉ diens

aantoon. Dit klassifiseer en ontleed die komponente van die koste van ŉ diens. Vorige

tydperke se data word gegee in die kosteblad vir vergelykingsdoeleindes. Dit toon die per

eenheidkoste, asook die totale koste aan. Die verkoopsprys word vasgestel met behulp van

die koste.



4.9.1 Die basis van voorbereiding

ŉ Kosteblad word op die volgende basis voorberei:

� Historiese koste

ŉ Historiese kosteblad word voorberei op die basis van die werklike koste aangegaan. ŉ

Opsomming van die koste wat voorberei is, met inagneming van die werklike koste, word ŉ

historiese kosteblad genoem.

� Beraamde koste

ŉ Beraamde kosteblad word voorberei op die basis van die geskatte koste. Die verklaring

wat berei word voor die aanvang van die produksie word die beraamde kosteblad genoem.

Sodanige kosteblad is nuttig in die beraming van die tenderprys vir ŉ aktiwiteit of ŉ kontrak.

4.9.2 Belangrikheid van ŉ kosteblad

Die belangrikheid van ŉ kosteblad is soos volg:

� Koste vasstelling

Die hoofdoel van die kosteblad is om die koste van ŉ diens vas te stel nadat die betrokke

koste reeds aangegaan is. Dit help ook om die werklike koste of beraamde koste van ŉ

aktiwiteit te bepaal.

� Bevestiging van verkoopsprys

Vir die vasstelling van die verkoopsprys van ŉ produk of diens is dit noodsaaklik om die

kosteblad voor te berei. Dit help dus by die vasstelling van die verkoopprys van ŉ produk of

diens deur die verskaffing van volledige koste inligting.

� Help met kostebeheer

Ten einde die koste van ŉ diens te beheer, is dit nodig om vir elke produksie eenheid (diens)

ŉ kosteblad voor te berei. Die beraamde kosteblad help met die beheer van materiaalkoste,

arbeidskoste en oorhoofse koste op elke fase van die diens wat gelewer word.



� Fasiliteer bestuursbesluite

Die kosteblad help met die neem van belangrike besluite deur die bestuur, soos die besluit

wat geneem moet word om ŉ diens self te verskaf of om dit uit te kontrakteer.

4.9.3 Komponente van totale koste

Komponente van totale koste is soos volg:

Figuur 4.6: Komponent van totale koste


� Direkte koste

Direkte koste bestaan uit direkte materiaalkoste, direkte lone en direkte uitgawes. Direkte

koste verteenwoordig die totale koste van materiaal verbruik, produksielone, en direkte

uitgawes, soos reiskoste. Dit is ook bekend as die basiese koste van ŉ produk.

Direkte materiaal beteken die koste van materiaal gebruik of wat verbruik word in die

lewering van ŉ diens. Dit is nie nodig dat al die materiaal wat gekoop is in ŉ bepaalde

tydperk gebruik word in die produksieproses nie. Daar is gewoonlik ŉ voorraad van materiaal

by die opening en sluiting van die tydperk. Daarom is dit noodsaaklik dat die koste van die

openings- en sluitingsvoorraad van die materiaal aangepas word by die materiaal wat

aangekoop word.

Die koste word soos volg bereken:

Materiaalverbruik = Materiaal

aangekoop

+ Openingsvoorraad

van materiaal

_ Eindvoorraad

van materiaal

Totale

koste

Direkte koste Fasiliteitskoste



� Fasiliteitskoste

Bykomend tot die direkte koste is die fasiliteit oorhoofse koste. Fasiliteit oorhoofse koste

bestaan uit die koste van indirekte materiaal, indirekte lone, en onregstreekse uitgawes

aangegaan in die lewering van dienste soos, bv. die huur van kantoorspasie.

4.9.4 Voorbereiding van die kosteblad

Die verskillende komponente van koste soos hierbo uiteengesit word aangebied in die vorm

van ŉ kosteblad. So ŉ kosteblad bestaan uit direkte koste, arbeidskoste, koste van die

lewering van dienste, die koste van dienste verkoop, totale koste, ens.

Die voorbereiding van ŉ kosteblad word met die hulp van die volgende voorbeeld belig:

Voorbeeld 4.3a

Inligting beskikbaar om kosteblad voor te berei vir die tydperk geëindig op 31 Maart

2006.

• Openingsvoorraad van rou materiaal R12,500

• Aankope van grondstowwe R136,000

• Eindvoorraad van rou materiaal R8,500

• Direkte salarisse om dienste te lewer R54,000

• Direkte lone in die vervaardiging van komponente R12,000

• Fabriek oorhoofse koste

100% van die direkte lone

• Kantoor en administratiewe oorhoofse koste 20% van die arbeidskoste

• Verkope en verspreiding van oorhoofse koste R26,000

• Koste van die aanvangsvoorraad van voltooide produkte R12,000

• Koste van die eindvoorraad van voltooide produkte R15,000

• Wins op koste van 20%



Voorbeeld 4.3b Kosteblad gebaseer op bogemelde inligting

Direkte materiaal: Materiaal verbruik 12,500

Openingsvoorraad van materiaal 136,000

Plus: Aankope 148,500

Minus: Eindvoorraad van materiaal 8,500 140,000

Direkte lone 54,000

Direkte uitgawes 12,000

Direkte koste 206,000

Fabriek oorhoofse koste: 100% van die direkte lone 54,000

Arbeidskoste 260,000

Kantoor en administratiewe oorhoofse koste

20% van die arbeidskoste (260,000 × 20/100)

52,000

Totale koste van produksie 312,000

Plus: Openingsvoorraad van voltooide produkte 12,000

Koste van goedere beskikbaar vir verkoop 324,000

Minus: Eindvoorraad van voltooide produkte 15,000

Koste van goedere verkoop 309,000

Verkope en verspreiding van oorhoofse koste 26,000

Totale koste = koste van dienste/produkte 335,000

Wins (20% op kosprys, d.w.s. 335,000 × 20/100) 67,000

Verkope 402,000

(Aangepas vanuit: http://www.nos.org/srsec320newE/320EL29a.pdf. Hierdie is ŉ baie

waardevolle webtuiste met inligting oor die voorbereiding van ŉ kosteblad.)



4.10 Samevatting

Dienste kosteberekening behels die berekening van die operasionele koste wat in alle

ondernemings voorkom wat dienste lewer in plaas van goedere vervaardig. Vir die

berekening van die prys van elke diens, is dit nodig om al die uitgawes in verband met die

diens te versamel.

Dienste kosteberekening het toenemend belangrik geword vir ondernemings waarvan die

markte voortdurend meer mededingend raak. Omdat dienste kosteberekening oor

kostebestuur gaan, stel dit die onderneming in staat om beheer oor koste uit te oefen en om

ander koste besluite te neem. Sodoende kan winsgewendheid verhoog word.

4.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 4

Tariefvasstelling vir hospitaaldienste deur van kosteberekening gebruik te maak

Tariefvasstelling is die prys vir dienste gelewer teen ŉ vaste standaard formaat – dus die

die waarde, die koste per eenheid van enige diens wat gelewer word.

Hospitaaltariewe moet vasgestel word deur ŉ gedetailleerde studie te maak van al die

koste daaraan verbonde. Hospitaaltariewe moet finansieel gesond en lewensvatbaar wees

en moet gebaseer wees op die koste van die verskaffing van die dienste. Die koste moet

direkte en indirekte koste insluit, plus ŉ gepaste voorsiening vir waardevermindering van

bates.

Tariefvasstelling moet verband hou met die koste van insette soos arbeid, voorrade, ander

oorhoofse uitgawes en kapitale koste van die toerusting en infrastruktuur.

Kosteberekening word al hoe meer erken as noodsaaklik vir die doeltreffende bestuur van

ŉ hospitaal. Dit stel die hospitaaladministrasie in staat om die werklike koste van die bedryf

van elke afdeling, departement of diens te bepaal. Dit meet ook die prestasie van die

verskillende afdelings van die hospitaal.

1. Daar is sekere bates (van kapitale aard) in ŉ hospitaal nodig om dienste te lewer. Die

geboue is een so ŉ tipe bate. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe bates.

2. Afgesien van die bedrag bestee aan die verkryging van kapitale bates in die hospitaal,

is daar sekere herhalende bedryfsuitgawes wat noodsaaklik is vir die doeltreffende



funksionering van ŉ hospitaal. Die onderhoudskoste is een so ŉ tipe bedryfsuitgawe.

Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe bedryfsuitgawes.

3. Die tariefstruktuur word ook beïnvloed deur die salarisse en lone wat betaal word aan

mediese, para-mediese en nie-mediese personeel van die hospitaal. Hoekom is die

salarisse en lone so ŉ belangrike kostefaktor?

4. In sommige hospitale word een tarief gehef vir die verskillende tipe akkommodasie wat

beskikbaar is vir pasiënte. In ander hospitale is die saaltarief die laagste en die tariewe

vir private kamers heelwat hoër. Wat is die kostevoordeel wat hierdie verskillende

tariewe vir ŉ pasiënt kan inhou?



StudStudStudStudieieieie----eenheideenheideenheideenheid 5:5:5:5: Bestuursbesluitneming en kosteBestuursbesluitneming en kosteBestuursbesluitneming en kosteBestuursbesluitneming en koste----analiseanaliseanaliseanalise


Kennis en begrip



• Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming

• Verslagdoening

• Absorpsie en veranderlike kosteberekening

• Koste-volume-winsverslagdoening

• Kontribusiemarge en die veiligheidsmarge

Vaardighede


• Die rol van Koste Rekeningkunde in bestuursbesluitneming te ontleed.

• Verslagdoening vir besluitnemingsdoeleindes te beskryf.

• Veranderlike koste en absorpsie koste te vergelyk.

• Koste-volume-winsverslagdoening te ontleed.

• Te onderskei tussen die kontribusiemarge en die veiligheidsmarge.




• http://managementconsultingcourses.com/Lesson05ManagerialDecisionMaking.pdf

• http://tutor2u.net/business/production/break_even.htm

• http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/01Xpg02.html

• http://www.accountingformanagement.com/assumptions_of_cvp_analysis.htm

• http://www.accountingformanagement.com/variable_and_absorption_costing.htm

• http://www.articlesbase.com/leadership-articles/managerial-decision-making-

1079437.html#ixzz1JxPuTrt9

• http://www.buzzle.com/articles/types-of-decision-making.html

• http://www.charleshooper.net/blog/what-is-financial-reporting-and-who-uses-

financial-reports/

• http://www.cost-accounting-info.com/cost-of-goods-sold.html

• http://www.ehow.com/about_7465457_definition-corporate-financial-

reporting.html#ixzz1K8uxmQfw

• http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm

• http://www.newventuretools.net/cba/cba_components.html

• http://www.uoit.ca/assets/Section~specific/Departments~And~Staff~/Learner~Suppor

t~Centre/documents/Types_of_Reports.pdf

• http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm






Absorpsie koste Absorpsie koste is ŉ kosteberekeningstelsel wat alle koste van

produksie hanteer as produkkoste, ongeag of dit veranderlike of

vaste koste is.

Besluit ŉ Besluit is ŉ keuse wat gemaak word uit die beskikbare

alternatiewe.

Besluitneming Besluitneming daarenteen is die proses van identifisering van

probleme en geleenthede en die kies van ŉ plan van aksie om met

ŉ spesifieke probleem of die voordeel van ŉ geleentheid te handel.

Kontribusiemarge Die kontribusiemarge is die marginale wins per eenheid verkoop.

Eksterne

verslagdoening

Eksterne verslagdoening beteken dat die onderneming verslae

opstel wat bedoel is vir eksterne sirkulasie, d.w.s. om die

aandeelhouers en die publiek van inligting te voorsien.

Interne

verslagdoening

Interne verslagdoening behels die versameling van inligting vir

interne gebruik.

Korporatiewe

finansiële

verslagdoening

Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ reeks aktiwiteite waar

ondernemings data aanteken om akkurate rekeningkundige verslae

aan die einde van elke maand en kwartaal te produseer.

Koste-volume-

winsanalise

Koste-volume-winsanalise word gebruik om te bepaal hoe die

veranderinge in koste en volume ŉ onderneming se operasionele

inkomste en netto inkomste beïnvloed.

Koste-voordeel-

ontleding

Koste-voordeel-ontleding is ŉ metode wat besluitnemers van

ondernemings of instellings in staat stel om moontlike uitkomste te

evalueer, asook om die uitkomste te bereik.

Marginale wins Marginale wins is die wins wat die verkoop van een bykomende

produk of diens teweegbring.



Relevante koste Relevante koste is koste wat toepaslik is wanneer die bestuur van

ŉ onderneming ŉ besluit moet maak.

Vaste koste Vaste koste is koste wat nie direk verband hou met die volume van

die produksie nie.

Veiligheidsmarge Veiligheidsmarge is die surplus van ŉ onderneming se werklike

verkope inkomste gedeel deur die gelykbreekomset, gewoonlik

uitgedruk as ŉ persentasie.

Veranderlike koste Veranderlike koste is koste wat verander wanneer die produksie

uitset verander.

Verslagdoening Verslagdoening is ŉ gesproke of skriftelike relaas van iets wat ŉ

mens waargeneem, gehoor, gedoen of ondersoek het.

5.4 Inleiding

ŉ Besluit is ŉ keuse wat gemaak word uit die beskikbare alternatiewe. Besluitneming

daarenteen is die proses van identifisering van probleme en geleenthede en die kies van ŉ

plan van aksie om met ŉ spesifieke probleem of die voordeel van ŉ geleentheid te handel.

Bestuurders word meestal gesien in die rol van besluitnemers.

Bestuursbesluitneming verskil van persoonlike besluitneming deurdat daar van bestuurders

verwag word om sistematiese, gespesialiseerde aandag aan besluitneming te gee wat die

voortbestaan van ŉ onderneming kan beïnvloed. Bestuursbesluitneming is dus nooit maklik

nie. Dit moet dikwels gedoen word te midde van veranderende faktore, soms vae inligting en

botsende standpunte. Goeie besluitneming vorm ŉ belangrike deel van goeie bestuur, omdat

besluite bepaal hoe die onderneming probleme oplos, hulpbronne bestuur en uiteindelik die

doelwitte bereik.

Alhoewel heelwat belangrike besluite strategies van aard is, neem bestuurders ook besluite

oor ander aspekte van ŉ onderneming, soos hoe die struktuur daar moet uitsien, oor

beheerstelsels, oor hoe om op omgewingsinvloede te reageer en hoe om menslike

hulpbronne doeltreffend te bestuur. Planne en strategieë word geformuleer deur middel van

besluitneming.



Bestuurders kyk uit vir probleme en geleenthede; neem besluite vir die oplos van die

probleme en om die geleenthede te benut; en moniteer dan die gevolge om te sien of

bykomende besluite nodig word.

Besluitneming is die manier om probleme te hanteer. ŉ Probleem ontstaan wanneer die

werklike toedrag van sake verskil van ŉ verlangde stand van sake. Voorbeelde van

probleem situasies is:

• ŉ Afwyking van die verlede.

• ŉ Afwyking van ŉ vooropgestelde plan.

• Ander persone se probleme of besluite.

• Die prestasie van mededingers.

In baie gevalle is ŉ probleem dalk ŉ verskuilde geleentheid.

In hierdie studie-eenheid word daar aandag geskenk aan die rol van koste-analise by

bestuursbesluitneming, verslagdoening, veranderlike koste en absorpsie koste, koste-

volume-winsverslagdoening, die kontribusiemarge en die veiligheidsmarge.

(http://managementconsultingcourses.com/Lesson05ManagerialDecisionMaking.pdf)

(Bron: http://i392.photobucket.com/albums/pp3/tatumwins/GroupDecisionMaking.jpg)



5.5 Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming

5.5.1 Wat is bestuurbesluitneming?

Besluite is belangrike faktore wat die groei van ondernemings bepaal. Goeie

besluitnemingsvermoë is die kwaliteit wat goeie bestuurders van slegte bestuurders

onderskei. ŉ Persoon wat nie goeie besluite kan neem nie, is nie geskik vir die bestuursrol

nie, maar is dan eerder ŉ administrateur.

Die bestuurder moet in staat wees om die probleem of uitdaging te definieer wat ŉ besluit

noodsaak. Eerstens is dit nodig om die probleem te verstaan. Dit beteken dan ook ŉ goeie

insig in hoe die probleem opgelos kan word.

Die bestuurder versamel al die relevante feite en syfers rakende die probleem, vanwaar hy

dan moontlike alternatiewe oplossings identifiseer. Inligting kan ingesamel word deur middel

van navorsing, dinkskrums of eksperimentering. Die bestuurder kies en implementeer die

beste alternatief.

Soms behels bestuursbesluitneming dalk net ŉ keuse tussen "Ja" of "Nee". In meer

ernstige gevalle, is die "Ja" of "Nee" antwoord dalk nie voldoende nie en sal dit nodig wees

om die stappe te volg soos hierbo uiteengesit.

(Aangepas vanuit: http://www.articlesbase.com/leadership-articles/managerial-decision-

making-1079437.html#ixzz1JxPuTrt9)

(Bron:

http://timoelliott.com/blog/WindowsLiveWriter/IntestineBasedDecisionMaking_2C89/gut%20f

eel_1.png)



5.5.2 Algemene tipes bestuursbesluitneming

Die volgende is die mees algemene tipe beslissings wat ŉ bestuurder in ŉ onderneming kan

neem:

� Onomkeerbare beslissings

Hierdie beslissings is permanent. Sodra die besluit geneem is, kan dit nie ongedaan gemaak

word nie. Die gevolge van hierdie besluite kan ŉ langtermyn uitwerking hê. Sodanige

besluite word geneem wanneer daar geen ander opsies is nie.

� Omkeerbare beslissings

Omkeerbare beslissings is nie finaal of bindend nie. In der waarheid is dit besluite wat enige

tyd verander kan word en nuwe besluite kan geneem word na gelang van die nuwe

omstandighede.

� Vertraagde beslissings

Die implementering van hierdie tipe beslissings word uitgestel totdat die besluitnemer van

mening is dat die regte oomblik aangebreek het. Dit kan beteken dat ŉ geleentheid

misgeloop word wat tot ŉ verlies kan lei, veral in die geval van ondernemings. Maar hierdie

tipe besluite maak dit moontlik om alle inligting wat nodig is in te samel en al die feite te

organiseer en te oorweeg.

� Vinnige beslissings

Hierdie beslissings stel die bestuurder in staat om ŉ maksimum voordeel uit die geleentheid

te trek. Dit is egter net ŉ goeie besluitnemer wat vinnige en dan ook korrekte besluite kan

neem. Om in staat te wees om vinnig die regte besluite te neem, moet die bestuurder ook

die langtermyngevolge in ag neem.

� Eksperimentele beslissings

Eksperimentele beslissings is beslissings waar die finale besluit nie geneem kan word

voordat die interim resultate beskikbaar en positief is nie. Hierdie benadering word gevolg

wanneer daar sekerheid oor die einddoel is, maar waar die roete om daar uit te kom, nie

duidelik is nie.



� Proefondervindelike beslissings

Hierdie benadering probeer ŉ sekere wyse van optrede. As die resultaat positief is, sal dit

verder gevolg word. Indien nie, word ŉ nuwe plan van aksie gevolg. Hierdie benadering

word gevolg totdat die besluitnemer uiteindelik by ŉ plan van aksie uitkom wat tot sukses lei.

� Voorwaardelike beslissings

Voorwaardelike beslissings laat ŉ individu toe om ander opsies oop te hou. Die besluitnemer

hou by die besluit solank as die omstandighede dieselfde bly. Sodra ŉ mededinger ŉ nuwe

rigting inslaan, laat hierdie tipe besluitneming ŉ persoon toe om na ŉ ander plan van aksie

oor te gaan.

5.5.3 Spesifieke tipes besluitneming vir bestuurders

ŉ Bestuurder gee rigting aan personeel. Dit is sy verantwoordelikheid om te verseker dat

besluite die regte rigting vir die onderneming aandui. Die tipe besluitnemings waarmee

bestuurders gekonfronteer word en wat ook bepaalde style verteenwoordig, is die volgende:

� Gesaghebbende besluitneming

In gesaghebbende besluitneming is die bestuurder die enigste besluitnemer en die

ondergeskiktes moet volg. Die bestuurder het al die inligting en kundigheid wat nodig is om

vinnige en korrekte besluite te maak. Dit is belangrik dat bestuurders met hierdie tipe gesag

goeie besluitnemers sal wees.

� Fasiliterende besluitneming

In fasiliterende besluitneming werk beide die bestuurder en ondergeskiktes saam om tot ŉ

beslissing te kom. Die ondergeskiktes moet oor die kundigheid beskik, asook toegang tot die

inligting hê wat nodig is om besluite te neem. So ŉ benadering kan nuttig wees wanneer die

risiko van verkeerde beslissings laag is. Dit is ook ŉ goeie manier om ondersgeskiktes se

betrokkenheid te bevorder.

� Raadplegende besluitneming

Soos die naam aandui, word besluite gemaak in oorleg met die ondergeskiktes. Anders as

met die fasiliterende besluitnemingstyl, is die bestuurder steeds die een wat die

besluitnemingsmag behou. ŉ Goeie bestuurder is geneig om sy ondergeskiktes te raadpleeg

as hy/sy van mening is dat ondergeskiktes oor waardevolle kundigheid beskik.



� Delegerende besluitneming

Hier gee die bestuurder die verantwoordelikheid van besluitneming oor aan een of meer van

die ondergeskiktes. Hierdie tipe van besluitneming word gewoonlik gebruik deur die

bestuurder wat vertroue in die vermoëns van sy ondergeskiktes het.

(Aangepas vanuit: http://www.buzzle.com/articles/types-of-decision-making.html)

5.5.4 Die bestuursbesluitnemingsproses

Figuur 5.1: Bestuursbesluitnemingsproses

(Bron: http://4.bp.blogspot.com/life-lessons-flowchart.png)

Die bogenoemde toon ŉ eenvoudige proses van besluitneming aan. Besluitneming in die

sakeomgewing is egter baie meer kompleks. Die volgende is die tipiese stappe wat

betrokke is by besluitneming in die omgewing:



Figuur 5.2: Stappe in die besluitnemingsproses


� Omskryf die probleem

Die eerste stap in ŉ besluitnemingsproses is om die probleem te definieer.

� Ontwikkel alternatiewe

Die behoefte aan ŉ besluit ontstaan omdat daar etlike alternatiewe optredes beskikbaar is in

ŉ bepaalde situasie. Die volgende stap is dus om die alternatiewe wat beskikbaar is in die

situasie te identifiseer. Die bestuurder moet voldoende navorsing doen om al die relevante

feite te bekom.

� Evalueer die alternatiewe

Hierdie stap kan beskou word as die belangrikste stap in die besluitnemingsproses. Dit is die

stadium waar alle alternatiewe ontleed word. Die bestuurder moet dan die voor- en nadele

van elke alternatief oorweeg.

Dit behoort nou ook moontlik te wees om die alternatiewe wat onmoontlik blyk te wees

heeltemal uit te skakel. Gradering van elke alternatief deur die toekenning van ŉ numeriese

waarde aan die alternatiewe, kan ook help in hierdie siftingsproses.

Definieer die probleem

of geleentheid

Ontwikkel alternatiewe

Evalueer die

alternatiewe

Neem ŉ besluit

Implementeer die

oplossing

Moniteer die oplossing



� Neem die besluit

Die evalueringsproses moet die beskikbare alternatiewe deeglik belig sodat dit eenvoudig

behoort te wees om tydens hierdie stap op die mees toepaslike oplossing te besluit.

� Implementering van die oplossing

Die volgende is die implementering van die oplossing. Dit is nie genoeg om net die regte

besluit te neem nie. Dit is ŉ baie belangrike stap, omdat almal wat by die implementering

van die besluit betrokke gaan wees, moet weet wat die implikasies van die besluit is. Die

besluit moet suksesvolle resultate lewer.

� Moniteer die oplossing

Die maak van ŉ beslissing is nie die einde van die besluitnemingsproses nie. Dit is ook

belangrik om die implementering van die besluit gereeld te moniteer. Dit is nou nodig om ŉ

ogie te hou oor die vordering van die oplossing wat geneem is en ook of dit gelei tot die

verwagte resultate.

(Bron: http://www.buzzle.com/articles/6-steps-to-decision-making-process.html)

5.5.5 Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming

(Bron: http://www.denaploy-manuals.com/_Images/Denaployv3/SiteManagerCartoon.gif)

Die behoefte aan ŉ beslissing in ŉ onderneming ontstaan wanneer ŉ bestuurder met ŉ

probleem gekonfronteer word waarvoor daar alternatiewe optredes of oplossings

beskikbaar is. Om op ŉ alternatief te besluit, sal die bestuurder al die inligting wat relevant is

versamel en die beste alternatief kies.

Nie alle faktore wat ŉ besluit kan beïnvloed, kan in geldwaarde uitgedruk word nie. Die

bestuurder kan dus een van die volgende besluite maak:



• ŉ Kwalitatiewe besluit, byvoorbeeld die besluit oor watter personeel bevorder moet

word na ŉ bestuursposisie; of

• ŉ kwantitatiewe besluit wanneer die verskillende faktore, en die verhouding tussen

die faktore meetbaar is.

� Elemente van ŉ kwantitatiewe besluit

ŉ Kwantitatiewe besluit bestaan uit ses dele, naamlik:

• Doelwit

Daar word soms na die doelwit verwys as ŉ “keuse maatstaf " of "objektiewe funksie”,

byvoorbeeld maksimalisering van wins of minimalisering van die totale koste.

• Beperkings

Talle besluitnemingsdoelwitte het beperkings, byvoorbeeld beperkte rou materiaal,

arbeid, ens. Dit is dus algemeen om ŉ gemeenskaplike doelwit te hê wat wins sal

maksimaliseer.

• Alternatiewe aksies

ŉ Verskeidenheid van alternatiewe aksies kan in oorweging geneem word. Byvoorbeeld,

om koste van ŉ fabriek te verminder, kan die beskikbare alternatiewe die volgende wees:

o Om voort te gaan met huidige vervaardiging;

o om die vervaardigingsmetode te verander; en

o om van die werk aan ŉ derde party te sub-kontrakteer.

• Vooruitskattings

Die vooruitskatting van die bykomende kostes en voordele van elke alternatiewe plan

van aksie wat geïmplementeer sou word.

• Toepassing van besluite

Die toepassing van die keuse of objektiewe funksie, byvoorbeeld die berekening van die

verwagte wins of bydrae, en die stand van alternatiewe.



• Voorkeur alternatiewe

Die keuse van die voorkeur alternatiewe.

� Relevante koste vir besluitneming

Daar word dikwels na die koste wat vir besluitneming gebruik word, as "relevante koste"

verwys. Relevante koste is koste wat toepaslik is vir die ondersteuning in die maak van

spesifieke bestuursbesluite.

Die volgende is belangrike aspekte wat die koste van besluitneming kan raak:

• Toekomstig

Historiese koste is irrelevant want huidige besluite kan dit verander nie. Historiese koste

bly ook konstant vir alle alternatiewe waaruit gekies kan word. Toekomstige koste is

egter relevant want huidige of toekomstige besluite kan dit verander.

• Inkrementeel (Incremental costs)

Inkrementeel beteken bykomende kostes wat bo en behalwe reeds bestaande kostes

aangegaan sal word of vermy kan word as gevolg van ŉ besluit wat geneem word en

dan geïmplementeer word.

• Kontantvloei

Uitgawes soos waardevermindering is nie kontantvloei nie en is dus nie relevant nie. Net

so is die boekwaarde van bestaande toerusting irrelevant, maar die verkoopswaarde is

relevant.

• Gemeenskaplike koste

Koste wat dieselfde vir alle alternatiewe is, is irrelevant, byvoorbeeld die huur van die

geboue.

• Versonke koste (Sunk costs)

Hierdie is ook ŉ ander naam vir historiese koste wat altyd irrelevant is, byvoorbeeld

vaste bates en ontwikkelingskoste wat reeds aangegaan is.



• Toegewyde koste (Commited costs)

Toegewyde koste is toekomstige kontantuitvloei wat in elk geval aangegaan sal word,

ongeag die besluit wat nou geneem is, byvoorbeeld kontrakte wat reeds aangegaan is

wat nie verander kan word nie.

(Bron: http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm)

Die onderstaande figuur toon nog tipes kostes aan:

Figuur 5.3: Tipes koste van belang in koste-analise

(Bron: http://www.med.govt.nz/upload/42400/measuring-compliance-costs-1.gif)

� Gelykbreek-analise

Gelykbreek-analise is ŉ tegniek wat algemeen gebruik word deur produksiebestuur en

bestuursrekenmeesters. Dit word gebaseer op die kategorisering van produksiekoste in:



• Veranderlike koste – koste wat verander wanneer die produksie uitset verander, bv.

hoe meer van ŉ spesifieke diens gelewer word, hoe hoër kan die veranderlike koste

wees.

• Vaste koste – koste wat nie direk verband hou met die volume van die produksie nie,

bv. die huur van die fabriek.

Totale veranderlike en vaste koste word vergelyk met verkope inkomste ten einde die vlak

van verkope volume, verkoopswaarde of produksie te bepaal – waar die onderneming nie ŉ

wins of ŉ verlies (die "gelykbreekpunt") maak nie. Die gelykbreekpunt is die vlak waar die

wins op die verkope op zero staan. Op hierdie punt is die verkope gelyk aan die vaste koste

plus die veranderlike koste.

Die punt waar nie wins of verlies gemaak word nie, staan dus bekend as die

"gelykbreekpunt". Op die grafiek hieronder is dit die punt waar die twee lyne kruis.

Figuur 5.4: Gelykbreekpunt

(Bron: http://newsimg.bbc.co.uk/media/images/42313000/jpg/_42313202_graph.jpg)

In die diagram hierbo, stel lyn OA die verandering van inkomste op verskillende vlakke van

produksie aktiwiteite (output) voor. OB verteenwoordig die totale vaste koste in die

onderneming. As uitvoer toeneem, sal veranderlike koste wat aangegaan word toeneem wat

beteken dat die totale koste (vaste + veranderlike) ook toeneem. Teen ŉ lae vlak van

produksie, is die koste groter as inkomste. By die P is die koste presies gelyk aan die

inkomste, en word dus nie wins of verlies gemaak nie.



Die komponente in die grafiek is soos volg:

• Vaste koste

Vaste koste is daardie bedryfskoste wat nie direk verwant is aan die vlak van produksie

nie. Met ander woorde, selfs al het die onderneming ŉ nul uitset, sal die vlak van die

vaste koste dieselfde bly. Oor die langtermyn kan vaste koste verander – miskien as

gevolg van belegging in produksiekapasiteit (bv. die toevoeging van ŉ nuwe

fabriekseenheid of diens) of deur die groei in oorhoofse koste.

Voorbeelde van vaste koste:

o Huur

o Waardevermindering

o Navorsing en ontwikkeling

o Administrasie koste

• Veranderlike koste

Veranderlike koste is daardie koste wat wissel saam met die vlak van uitset. Dit

verteenwoordig die koste aan uitset-verwante hulpbronne soos grondstowwe, direkte

arbeidskoste, brandstof en arbeidsverwante koste soos kommissie.

ŉ Onderskeid kan gemaak word tussen direkte veranderlike koste en indirekte

veranderlike koste:

o Direkte veranderlike koste is dié koste wat direk toeskryfbaar is aan die produksie

van ŉ bepaalde produk of diens en dan toegeken word aan ŉ spesifieke

kostesentrum. Grondstowwe en lone is voorbeelde.

o Indirekte veranderlike koste is nie direk toeskryfbaar aan produksie nie. Dit sluit

waardevermindering, onderhoud en sekere arbeidskoste in.

Die volgende voorbeeld van ŉ opleidingsinstansie toon aan hoe die koste vir die

opleidingsinstansie toeneem soos die studentegetalle toeneem.



Figuur 5.5: Koste styg soos die studentegetalle toeneem

(Bron: http://wikieducator.org/images/thumb/9/9e/Figure_2b_Variable_Costs.png/350px-

Figure_2b_Variable_Costs.png)

• Semi-veranderlike koste

Terwyl die onderskeid tussen vaste en veranderlike koste ŉ maklike manier is om

bedryfskoste te kategoriseer, is daar ŉ kostes wat, hoewel vasgestel, kan verhoog

wanneer sekere produksievlakke bereik word.

Dit hou grootliks verband met die vlakke van kompleksiteit van verskillende

ondernemings. Byvoorbeeld, wanneer ŉ onderneming relatief lae vlakke van verkope het

en gevolglik klein personeel, is daar nie nodigheid vir ŉ funksie en departement soos

menslike hulpbronbestuur, of ŉ ten volle toegeruste finansiële afdeling nie.

Soos die onderneming egter groei (bv. toename in verkope, die aantal mense in diens,

die aantal en kompleksiteit van transaksies) word meer hulpbronne benodig. As

produksie skielik styg, mag ŉ korttermyntoename in pakhuise en / of vervoer nodig wees.

In hierdie geval, word daar gesê dat ŉ deel van die koste ŉ veranderlike en ŉ deel vaste

koste is.

(Aangepas vanuit: http://tutor2u.net/business/production/break_even.htm)

� Koste-voordeel-ontleding

Koste-voordeel-ontleding is ŉ metode wat dit moontlik maak vir besluitnemers van

ondernemings of instellings om die moontlike uitkomste te evalueer en ook hoe om hierdie



uitkomste te bereik. Beslissings kan lei tot verliese as onverwagte uitkomste ontwikkel, of as

die verwagte uitkomste onverwagse gevolge het.

Die koste-voordeel-ontleding (KVO) maak stelselmatige vergelyking van die waardes van die

uitkomste met die waarde van die hulpbronne moontlik. Dit meet die ekonomiese

doeltreffendheid van die voorgestelde produk of diens. KVO maak dit moontlik om meer

doeltreffende projekte te kies. Wanneer daar verskeie opsies is om te oorweeg, is dit nuttig

om die opsies teen ŉ gemeenskaplike doel te evalueer. KVO word algemeen aanvaar onder

sakeondernemings en regeringsorganisasies. In omstandighede waar groot bedrae geld op

die spel is, is die koste-voordeel-ontleding die voorkeur manier waarop sakelui beleggings

motiveer.

� Koste-voordeel-ontledingstappe

Die volgende is die stappe in die uitvoer van ŉ koste-voordeel-ontleding:

Figuur 5.6: Koste-voordeel-ontleding


Algemene beskrywing van die

projek

Lys van alternatiewe scenario's

Identifiseer voordele en koste

Skeduleer voordele en koste

Vergelyking van alternatiewe

Sensitiwiteitsanalise



• Algemene beskrywing van die projek

Die algemene beskrywing van die projek sluit ŉ verduideliking in van hoe en waar elke

ontleding van die doelwitte, die aannames, die projek, ens. gedoen is.

• Lys van alternatiewe scenario's

Om te besluit watter die beste opsie sal wees, moet die KVO van die koste en voordele

van elk van die alternatiewe scenario’s oorweeg word.

• Identifiseer voordele en koste

In hierdie gedeelte, word die presiese voordele en koste van elk van die alternatiewe

scenario's gelys . Die analise verdeel dit in twee tipes, naamlik: dié wat relatief maklik

gemeet kan word en dié wat nie so maklik meetbaar is nie.

• Skeduleer voordele en koste

Vir elk van die alternatiewe wat oorweeg word, moet die gebruiker die waarde van elke

voordeel en koste vir elke jaar vir die volle lewensiklus van die beslissing identifiseer.

• Vergelyking van alternatiewe

In hierdie gedeelte van die ontleding word die alternatiewe oplossings vergelyk. Die

vergelyking word geïllustreer met tabelle en grafieke om besluitneming te vergemaklik.

• Sensitiwiteitsanalise

In hierdie gedeelte van die analise word bepaal hoe sensitief die resultate sal wees op

enige veranderinge in die koste en voordele. Hierdie sensitiwiteit het betrekking op koste

en voordele wat moeilik is om te omskryf of te definieer. Sensitiwiteitsanalise toets die

sensitiwiteit en betroubaarheid van die resultate wat van die koste-voordeel-ontleding

verkry is.

(Aangepas vanuit: http://www.newventuretools.net/cba/cba_components.html)

5.5.6 Sluitingskoste

Wanneer ŉ onderneming verrigtinge staak of ŉ diens of produk staak, is daar altyd koste ter

sprake. Afsluiting behels die volgende:



• Om ŉ fabriek, departement, produklyn of ander aktiwiteit te sluit of te staak, omdat dit

verliese maak, of omdat dit te duur geword het om te bedryf.

• Indien daar besluit word om ŉ fabriek of afdeling te sluit, is daar dikwels langtermyn

oorwegings en kapitaaluitgawes en -inkomste.

• ŉ Afsluiting moet lei tot besparings in die onderneming se jaarlikse bedryfskoste vir ŉ

aantal jare in die toekoms.

• Die sluitingsresultate lei gewoonlik tot die verkoop van bates. Sommige bates het

dalk min waarde, maar ander (bv. eiendom) het dalk ŉ aansienlike verkoopswaarde.

• Werknemers wat deur die sluiting geraak word kan oortollig verklaar of verplaas word

– vroeë aftrede is ook ŉ opsie. Daar sal enkelbedrae betalings betrokke wees wat in

aanmerking geneem moet word.

(Aangepas vanuit: http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm)

5.6 Verslagdoening

5.6.1 Wat is verslagdoening?

Verslagdoening is ŉ gesproke of skriftelike relaas van iets wat ŉ mens waargeneem, gehoor,

gedoen of ondersoek het.

Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ noodsaaklike aktiwiteit in die moderne

ekonomiese landskap. In ŉ sake-omgewing stel leners en beleggers veral belang in die

finansiële verslae van ondernemings om dié wat winsgewend is te kan onderskei. Hierdie

verslae kan korporatiewe leierskap ook help om verliese te voorkom as gevolg van litigasie

waar onakkurate verslagdoening plaasgevind het.

Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ reeks aktiwiteite wat ondernemings in staat stel

om bedryfstelsel data op te teken en om akkurate rekeningkundige verslae aan die einde

van elke maand en kwartaal te produseer. Boekhouers teken bedryfstelsel data aan deur die

debitering en kreditering van finansiële rekeninge. Rekenmeesters stel finansiële state in

ooreenstemming met korporatiewe beleid, nywerheidspraktyke en algemene regulatoriese

riglyne op.

Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ belangrike funksie, want dit stel ondernemings

in staat om akkurate rekeningkundige state aan te bied. Hierdie praktyk help ondernemings



om te voldoen aan internasionale finansiële verslagdoeningstandaarde en algemeen

aanvaarde rekeningkundige beginsels.

(Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/about_7465457_definition-corporate-financial-

reporting.html#ixzz1K8uxmQfw)

� Interne verslagdoening

Interne verslagdoening is ŉ sakepraktyk wat die versameling van inligting vir interne gebruik

behels. Ondernemings maak staat op interne verslagdoening vir ŉ verskeidenheid van

bestuursbesluite en kan ook ander voordeel trek uit interne verslae. Hierdie verslae word nie

openbaar gemaak nie en mag vertroulike inligting van die onderneming insluit. In sommige

ondernemings, word ŉ spesifieke personeellid belas met interne verslagdoening.

Een van die belangrike areas van interne verslagdoening is finansiële verslagdoening.

Finansiële verslae word gebruik om ŉ onderneming se finansiële gesondheid te moniteer en

om ingeligte besluite te maak oor die rigting waarin ŉ onderneming sal beweeg.

Byvoorbeeld: ŉ interne verslag kan aan die lig bring dat ŉ afdeling groot bedrae spandeer

sonder om inkomste te genereer. Bestuurders kan dan besluit hoe om die kosteverdeling

meer doeltreffend te maak, of die sluiting van daardie afdeling oorweeg.

Wanneer ŉ spesifieke werknemer getaak word met die insameling van inligting vir die

doeleindes van interne verslagdoening, moet hy/sy vrye toegang verkry tot alle inligting in

die onderneming om akkurate en nuttig interne verslae vir die bestuur te kan saamstel.

Hierdie werknemer moet ook ŉ vertroulikheidsooreenkoms teken as gevolg van die

sensitiewe aard van die materiaal wat hanteer word.

(Aangepas vanuit: http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm)

� Eksterne verslagdoening

Eksterne verslagdoening beteken dat die onderneming verslae produseer wat bedoel is vir

eksterne sirkulasie, d.w.s. om die aandeelhouers en die publiek van inligting te voorsien.

Eksterne verslae bevat nie sensitiewe inligting nie, tensy dit nodig is om ŉ bepaalde doel te

bereik.

Eksterne verslagdoening vind ook soms plaas om ander persone van tyd tot tyd van

finansiële inligting te voorsien om besluitneming en beheer te vergemaklik. Onder die interne

verslagdoening, kan die interne ouditeur die bestuur voorsien van ŉ ontleding van die



onderneming se bedryfsaktiwiteite en interne beheermaatreëls. Vir eksterne verslagdoening,

kan die eksterne ouditeur ŉ ouditmening oor die finansiële state van ŉ kliënt bied.

(Aangepas vanuit:

http://classof1.com/homework_answers/cost_accounting/external_reporting/)

5.6.2 Tipes finansiële verslae

Finansiële verslae word ontwerp om inligting oor te dra en aan te teken vir praktiese gebruik

deur die leser van die verslag. Dit word georganiseer in bepaalde eenhede wat baie

spesifieke inligting bevat. Die verskil tussen verslae en korrespondensie is dat verslae

gewoonlik ŉ meer diverse gehoor, meer as een doel, en meer gedetailleerde inligting het.

Die volgende is tipes verslae wat in die praktyk voorkom:

� Inligtingsverslae

• Hierdie verslae bied inligting aan.

• Die leser sien die besonderhede van die gebeure, aktiwiteite of toestande.

• Geen ontleding van die situasie, geen gevolgtrekking, geen aanbevelings word

gemaak nie.

� Analitiese verslae

• Hierdie verslae word geskryf om probleme op te los.

• Inligting word ontleed.

• Gevolgtrekkings en aanbevelings word gemaak

� Oorredingsverslae

• Hierdie is ŉ uitbreiding van analitiese verslae wat daarop fokus om ŉ idee, ŉ diens, of

ŉ produk te verkoop.

• Geskrewe voorstelle is die mees algemene tipe oorredingsverslae.

(Aangepas vanuit:

http://www.uoit.ca/assets/Section~specific/Departments~And~Staff~/Learner~Support~Centr

e/documents/Types_of_Reports.pdf)



5.6.3 Die gebruikers van finansiële verslae

Die vraag word dikwels gevra: Wie is die gebruikers van finansiële verslae?

In die wye betekenis van die woord, gebruik elke persoon een of ander tyd finansiële

verslae. Almal ontvang kwitansies wanneer aankope by winkels gedoen word en almal

ontvang rekeninge. In werklikheid is beide hierdie finansiële verslae wat die status van

rekeninge of individuele transaksies kommunikeer.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ rekening wat ŉ tipiese finansiële verslag is:

Voorbeeld 5.1: Belastingfaktuur

Bron: http://industry.flexiblelearning.net.au/demo_ssa/images/sample_receipt.gif

Bestuurders gebruik finansiële verslae om sakebesluite te maak. Byvoorbeeld, as ŉ

bestuurder van ŉ produksie onderneming op die interne finansiële en voorraadverslae



waarneem dat die koste hoog is, kan die bestuurder poog om groter kwaliteitsbeheer in te

stel.

Beleggers gebruik ook die inligting in finansiële verslae om beslissings te maak of hulle die

aandele van ŉ onderneming wil koop, verkoop, of behou. Nog ŉ groep mense wat finansiële

verslae gebruik is krediteure. ŉ Skuldeiser gebruik finansiële verslae om eie risiko te bepaal

in die uitleen van geld aan ŉ spesifieke onderneming.

(Aangepas vanuit: http://www.charleshooper.net/blog/what-is-financial-reporting-and-who-

uses-financial-reports/)

5.6.4 Hoe om ŉ kosteverslag te gebruik

Die volgende is ŉ voorbeeld van hoe om ŉ kosteverslag vir besluitneming te gebruik:

Voorbeeld 5.2

Onderneming Konkordia se finansiële inligting lyk soos volg:

Verkope

12,000

Aanvangsvoorraad 10,000

Aankope 2,500

Arbeid 1,200

Diverse koste 2,400

Sluitingsvoorraad 8,000

Koste van goedere/dienste verkoop (KVGV) 8,100

Netto wins/verlies

3,900

DUS:

KVGV is aanvangsvoorraad + aankope + arbeid + diverse - sluitingsvoorraad



Voorbeeld 5.3

Die KVGV verslag per produk/diens

Produkte

verkoop Verkope

Arbeids-

koste

Materiaal

koste

Diverse

koste

Totale

KVGV

Kontribusie

marge %

Produk

#1 100 R8000 R800 R3000 R3800 R7600 R400 5%

Produk

#2 700 R1500 R150 R750 R1125 R2025 -R525 -35%

Produk

#3 50 R2500 R250 R800 R1000 R2050 R450 18%

Hoe om die verslag te lees:

Neem aan dat die koste vir die produkte op standaard is wat beteken dat die regte koste aan

elke produk toegeken is. Die verslag toon aan dat Produk 2 ŉ negatiewe bydrae gelewer het.

Dit moet ondersoek word om uit te vind waarom dit so is. Die volgende vrae kan gevra word:

• Is die koste korrek toegeken?

• Is die verkoopspryse akkuraat?

• Was daar verskuilde materiaalkoste?

Indien voldoende antwoorde op die vrae verkry is, kan daar regstellende aksies geneem

word.

(Aangepas vanuit: http://www.cost-accounting-info.com/cost-of-goods-sold.html)

5.7 Absorpsie kosteberekening en veranderlike kosteberekening

5.7.1 Absorpsie kosteberekening

Absorpsie koste is ŉ kosteberekeningsmetode wat alle koste van die produksie behandel as

produkkoste ongeag of dit veranderlike of vaste koste is. Die koste van ŉ eenheid van die



produk/diens onder die absorpsie metode bestaan uit direkte materiale, direkte arbeid en

beide die veranderlike en vaste oorhoofse koste.

Absorpsie koste ken ŉ gedeelte van vaste vervaardiging oorhoofse koste toe aan elke

eenheid van die produk/diens tesame met die veranderlike vervaardigingskoste. Omdat

absorpsie kosteberekening alle koste van die produksie insluit, word daar dikwels na verwys

as die volledige kosteberekeningsmetode.

� Voordele van absorpsie kosteberekeningsmetode

• Dit erken die belangrikheid van vaste koste in produksie.

• Hierdie metode word gebruik om finansiële rekeninge voor te berei.

• Wanneer produksie konstant bly, maar die verkope wissel, sal die absorpsie koste

metode minder skommelinge in die netto wins veroorsaak.

� Nadele van absorpsie kosteberekeningsmetode

• Die absorpsie kosteberekeningsmetode is nie so nuttig wanneer die bestuur besluite

moet maak, beplanning moet doen en kontrole moet uitoefen nie, want dit weerspieël

totale koste, naamlik beide veranderlike en vaste koste.

• Die koste-volume-winsverhouding word geïgnoreer, want die klem is op die totale

koste en die bestuurder moet eie intuïsie gebruik om die besluit te maak.

5.7.2 Veranderlike kosteberekening

Veranderlike koste is ŉ kostestelsel waar die koste van die produksie wissel. Dit sluit

gewoonlik direkte materiale, direkte arbeid en veranderlike gedeelte van die vervaardiging

oorhoofse koste in. Veranderlike koste staan ook bekend as direkte koste of marginale

koste.

� Voordele van veranderlike kosteberekeningsmetode

Die veranderlike kosteberekeningsmetode het die volgende voordele:

• Die data wat vir die koste-volume-winsanalise vereis word, kan direk geneem word

uit ŉ veranderlike kosteformaat inkomstestaat. Hierdie inligting is nie beskikbaar op ŉ

konvensionele inkomstestaat gebaseer op absorpsie kosteberekeninge nie.



• Bestuurders aanvaar dikwels dat eenheid produkkoste ŉ veranderlike koste is. Dit is

ŉ probleem onder die absorpsie kosteberekeningsmetode, aangesien eenheid

produkkoste ŉ kombinasie van beide vaste en veranderlike koste is. Onder

veranderlike koste, bevat eenheid produkkoste nie vaste koste nie.

• Die impak van die vaste koste op winste word beklemtoon onder die veranderlike

kostebenaderingsmetode. Die totale bedrag van die vaste koste verskyn uitdruklik op

die Inkomstestaat. Onder die absorpsie kosteberekeningsmetode word die vaste

koste vermeng met die veranderlike koste en verdwyn in die koste van goedere.

• Veranderlike kostedata maak dit makliker om die winsgewendheid van produkte,

kliënte en ander segmente van die onderneming te bepaal. Met die absorpsie

kosteberekeningsmetode word winsgewendheid vertroebel deur arbitrêre

toekennings van vaste koste.

• Veranderlike koste ondersteun kostebeheermetodes soos standaard koste en

buigsame begrotings.

• Veranderlike koste netto bedryfsinkomste is nader aan netto kontantvloei as

absorpsie koste netto bedryfsinkomste. Dit is veral belangrik vir ondernemings wat

kontantvloeiprobleme ondervind.

� Voorbeeld:

Om die berekening van ŉ eenheid produkkoste m.b.v. beide absorpsie en veranderlike

koste te illustreer word die volgende voorbeeld gebruik:

Voorbeeld 5.4

ABC onderneming lewer ŉ enkele diens onder die volgende

kostestruktuur

Aantal eenhede wat vervaardig word 6000



Veranderlike koste per eenheid:

Direkte materiale

Direkte arbeid

Veranderlike produksie oorhoofse koste

Veranderlike verkoop en administratiewe

uitgawes

Vaste koste per jaar:

Vaste vervaardiging oorhoofse koste

Vaste verkoop en administratiewe uitgawes

R2

R4

R1

R3

R30,000

R10,000

Voorbeeld 5.4a

Eenheid produkkoste bereken m.b.v. die absorpsie

kosteberekeningsmetode

Direkte materiale

Direkte arbeid


Totale veranderlike produksiekoste

Vaste vervaardiging oorhoofse koste

Eenheid produk kos

R2

R4

R1

-------

R7

R5

-------

R12

=====

Voorbeeld 5.4b

Eenheid produkkoste bereken m.b.v. die veranderlike

kosteberekeningsmetode

Direkte materiale

Direkte arbeid


Eenheid produkkoste

R2

R4

R1

--------

R7

=====

(Die R30 000 vaste vervaardiging oorhoofse koste word gehef teen

inkomste as ŉ tydperkkoste saam met die verkoop en administratiewe

uitgawes).



Onder die absorpsie kosteberekeningsmetode is alle produksiekoste, veranderlike en vaste

koste ingesluit by die bepaling van die eenheid produkkoste. Dus, as die onderneming ŉ

eenheid van die diens of produk verkoop en absorpsie koste gebruik word, dan sal R12

(bestaande uit R7 veranderlike koste en R5 vaste koste) afgetrek word op die Inkomstestaat

as koste van goedere verkoop.

Onder veranderlike kosteberekeningsmetode is alle veranderlike koste van die produksie

opgeneem in die produkkoste. Dus, as die onderneming ŉ eenheid van die diens of produk

verkoop, sal slegs R7 afgetrek word van die inkomste van dienste/produkte verkoop.

(Aangepas vanuit:

http://www.accountingformanagement.com/variable_and_absorption_costing.htm)

5.8 Analise van koste-volume-winsverslagdoening

Koste-volume-winsanalise word gebruik om te bepaal hoe die veranderinge in koste en die

volume ŉ onderneming se operasionele inkomste en netto inkomste beïnvloed. Daar word

ook dikwels verwys na die gelykbreekanalise.

Koste-volume-winsanalise is een van die mees kragtige hulpmiddels wat bestuurders tot

hulle beskikking het. Dit help bestuurders om die onderlinge verhouding tussen koste,

volume en wins te verstaan in ŉ onderneming deur te fokus op interaksie tussen die

volgende vyf elemente:

• Pryse van produkte/dienste

• Volume of vlak van die aktiwiteit

• Per eenheid veranderlike koste

• Totale vaste koste

• Produk/diens verskeidenheid wat verkoop is

5.8.1 Koste-volume-winsaannames

ŉ Aantal aannames is onderliggend aan koste-volume-winsanalise. Hierdie aannames is

soos volg:

• Die verkoopsprys is konstant. Die prys van ŉ produk of diens sal nie verander

ooreenkomstig volume veranderings nie.



• Koste is lineêr en kan akkuraat verdeel word in veranderlike en vaste elemente. Die

veranderlike element is ŉ konstante per eenheid, en die vaste element is in totaal

konstant oor die betrokke reeks.

• In ŉ multi-produkonderneming is die verskeidenheid van produkte/dienste wat

verkoop word konstant.

• In vervaardigings- en diensondernemings verander voorrade nie. Die aantal eenhede

wat vervaardig word, is gelyk aan die aantal eenhede wat verkoop word.

5.8.2 Beperkinge van koste-volume-winsanalise

Koste-volume-wins is ŉ korttermyn, marginale analise. Dit neem aan dat die eenheid

veranderlike koste en eenheid inkomste konstant is, wat geskik is vir klein afwykings van die

huidige produksie en verkope en verskaf ŉ verdeling tussen vaste koste en veranderlike

koste, maar in die langtermyn is alle koste veranderlik. Vir ŉ langer termyn analise oor die

lewensiklus van ŉ produk/diens is dit verkieslik om die aktiwiteit-gebaseerde

kosteberekeningsmetode te gebruik.

(Aangepas vanuit:

http://www.accountingformanagement.com/assumptions_of_cvp_analysis.htm)

5.9 Kontribusiemarge en die veiligheidsmarge

5.9.1 Kontribusiemarge

In koste-volume-winsanalise, ŉ vorm van bestuursrekeningkunde, is die kontribusiemarge

die marginale wins per eenheid verkoop. Dit is ŉ nuttige verhouding in die uitvoering van

verskeie berekeninge. Tipies is hoë kontribusiemarges algemeen in die arbeidsintensiewe

dienste sektor, terwyl lae kontribusiemarges algemeen is in die kapitaal-intensiewe

industriële sektor.

Die kontribusiemarge kan soos volg bereken word:

Kontribusiemarge = Inkomste – Veranderlike uitgawes

Die kontribusiemarge vir ŉ eenheid van die produk of ŉ eenheid van die diens kan soos volg

bereken word:



Kontribusiemarge per eenheid = Inkomste per eenheid – Veranderlike uitgawes per

eenheid

(Aangepas vanuit: http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/01Xpg02.html)

5.9.2 Veiligheidsmarge

ŉ Veiligheidsmarge is die surplus van ŉ onderneming se werklike verkope inkomste oor die

gelykbreekomset, gewoonlik uitgedruk as ŉ persentasie. Hoe groter hierdie marge, hoe

minder sensitief sal die onderneming wees vir ŉ skielike daling in inkomste.

Die veiligheidsmarge word soos volg bereken:

Werklike omset – Gelykbreekomset x 100 ÷ Werklike omset

5.10 Samevatting

Besluitneming is sentraal tot die bestuur van ŉ onderneming. Die bestuurder moet besluit

oor ŉ plan van aksie om die doelwitte van die besigheid te bereik, veral die doelwitte wat

verband hou met die toekenning van hulpbronne om wins te maksimaliseer. Alle

ondernemings, hetsy in die private of die openbare sektor, neem besluite wat finansiële

implikasies het. Besluite handel gewoonlik oor die hulpbronne, wat die mense, produkte,

dienste, of langtermyn- en korttermynbeleggings insluit.

Kosteberekening help bestuurders om d.m.v. kostebestuur die onderneming doeltreffend te

bestuur. Die moderne Koste Rekeningkunde het ontstaan tydens die Industriële Rewolusie,

waar die kompleksiteit van die bestuur gelei het tot die ontwikkeling van stelsels vir die

aantekening en bestuur van koste om sake-eienaars en bestuurders te help om besluite te

neem.

5.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 5

Gebruik die volgende as ŉ hulpmiddel om die inhoud van hierdie studie-eenheid te

bemeester:

Kies die korrekte antwoord:



1. Hierdie term beteken dat al die vervaardigingskoste (direkte en indirekte, vaste en

veranderlike koste) bydra tot die vervaardiging van die produk:

(a) Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening

(b) Proseskosteberekening

(c) Absorpsie kosteberekening

(d) Direkte kosteberekening

2. Die term wat die mees beskrywende term is vir die tipe kosteberekening wat bekend

staan as direkte koste:

(a) Uit die sak koste

(b) Veranderlike koste

(c) Relevante koste

(d) Prima koste

3. Koste wat hanteer word as produkkoste onder direkte koste is:

(a) Netto koste

(b) Veranderlike produksiekoste alleen

(c) Al die veranderlike koste

(d) Al die veranderlike en vaste vervaardigingskoste

4. Die basiese aannames wat gemaak word in direkte koste met betrekking tot vaste

koste, is dat die vaste koste:

(a) beheerbare koste is.

(b) ŉ produkkoste is.

(c) ŉ irrelevante koste is.

(d) ŉ tydperkkoste is.



Terminologie in EngelsTerminologie in EngelsTerminologie in EngelsTerminologie in Engels

Afrikaans Engels

Absorpsiekoste Absorption cost

Begroting Budget

Besluit Decision

Besluitneming Decision making

Kontribusiemarge Contribution margin

Bykomende begroting Additional budget

Departementele koste van

produksieverslag

Departmental cost of production report

Diens Service

Diensteproduk Product services

Direkte arbeid Direct labor

Direkte materiale Direct materials

Eksterne verslagdoening External reporting

Finansiële rekeningkundige Financial accountant

Gedeeltelike standaard kostemetode Partial standard cost method

Gehalte van dienste Quality of service

Gunstige afwyking Positive deviation

Interne verslagdoening Internal reporting

Korporatiewe finansiële

verslagdoening

Corporate financial reporting



Koste Rekeningkunde Cost accounting

Kostesentrum Cost center

Kosteberekening Costing

Koste-volume-winsanalise Cost-volume-profit analysis

Koste-voordeel ontleding Cost-benefit analysis

Meesterbegroting Master budget

Oordragskoste Transfer fees

Oorhoofse koste Overheads

Produksiebegroting Production budget

Proseskostestelsel Process cost system

Proseskosteberekening Process costing

Relevante koste Relevant costs

Standaard Standard

Standaard begrotings Standard budgets

Standaard koste Standard cost

Vaste koste Fixed costs

Veiligheidsmarge Safety margin

Veranderlike begrotings Flexible budgets

Veranderlike koste Variable costs

Verkope vooruitskattings Sales forecasts

Verslagdoening Reporting

Volledige standaard kostemetode Full standard cost method



Voorrade Stock

Werk-in-prosesinventaris Work in process inventories



BBBBronnelysronnelysronnelysronnelys

• http://bizcovering.com/business/eight-components-of-integrated-service-

management/#ixzz1JCkGJ9YY

• http://classes.bus.oregonstate.edu/spring-

07/ba422/Management%20Accounting%20Chapter%2010.htm

• http://cnx.org/content/m31266/latest/graphics1.png

• http://englishrussia.com/images/mig_factory/1.jpg

• http://ezinearticles.com/?What-is-Cost-Accounting?&id=708992



• http://findarticles.com/p/articles/mi_m3257/is_12_52/ai_53450269/pg_6/?tag=content

;col1

• http://free.woodworking-plans.org/images/nails-screws.jpg

• http://healeylibrary.wikispaces.com/file/view/financial.jpg/34615091/financial.jpg

• http://hubpages.com/hub/The-Importance-of-Standard-Costing

• http://hubpages.com/hub/Uses-of-cost-accounting

• http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/01376/railway-sleeper_1376459i.jpg

• http://i392.photobucket.com/albums/pp3/tatumwins/GroupDecisionMaking.jpg

• http://icestories.exploratorium.edu/dispatches/wp-

content/uploads/2008/05/pollution_courtesy_nps.jpg

• http://img.alibaba.com/img/pb/686/573/206/1216114755134_hz_myalibaba_web7_10

16.jpg

• http://industry.flexiblelearning.net.au/demo_ssa/images/sample_receipt.gif

• http://lee.org/blog/wp-content/uploads/2010/01/First-Street-Bread-Flour-front.jpg



• http://maaw.info/ArticleSummaries/ArtSumRuhlHartman98.htm

• http://maaw.info/images/PureHistoricalCosting.gif

• http://managementconsultingcourses.com/Lesson05ManagerialDecisionMaking.pdf

• http://newsimg.bbc.co.uk/media/images/42313000/jpg/_42313202_graph.jpg

• http://questtocce.files.wordpress.com/2010/05/variable-budget1.jpg

• http://simplestudies.com/overhead-costs-in-standard-costing.html/page/7

• http://timoelliott.com/blog/WindowsLiveWriter/IntestineBasedDecisionMaking_2C89/g

ut%20feel_1.png

• http://tutor2u.net/business/production/break_even.htm

• http://www.aafp.org/fpm/2004/0300/fpm20040300p31-uf2.gif

• http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/01Xpg02.html

• http://www.accountingformanagement.com/assumptions_of_cvp_analysis.htm

• http://www.accountingformanagement.com/variable_and_absorption_costing.htm

• http://www.acenet.edu/resources/chairs/docs/Krawitz_what_isFMT.pdf

• http://www.articlesbase.com/leadership-articles/managerial-decision-making-

1079437.html#ixzz1JxPuTrt9

• http://www.banana.ch/accounting/eng/images/double_entry_01.png

• http://www.bestesoft.com/imgbest/1/0/general_ledger_transactions.jpg

• http://www.btrs.co.uk/images/products/no-8-time-card.jpg

• http://www.businessplanhut.com/example-bank-charges-expense

• http://www.buzzle.com/articles/basic-accounting-concepts-and-principles.html

• http://www.buzzle.com/articles/types-of-decision-making.html

• http://www.capetown.travel/images/uploads/UCTrichiesoft.jpg



• http://www.charleshooper.net/blog/what-is-financial-reporting-and-who-uses-

financial-reports/

• http://www.cost-accounting-info.com/cost-of-goods-sold.html

• http://www.ehow.com/about_6173053_service-company-

definition.html#ixzz1JCLZgikI

• http://www.ehow.com/about_7465457_definition-corporate-financial-

reporting.html#ixzz1K8uxmQfw

• http://www.ehow.com/how_5196712_plan-corporate-budget.html#ixzz1JHj6gz8k

• http://www.ehow.com/list_6546067_types-management-accounting-

information.html#ixzz1HtBLsnu5

• http://www.ehow.com/list_7782992_major-components-master-

budget.html#ixzz1JHkfI9p4

• http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm



• http://www.investopedia.com/terms/c/cost-accounting.asp

• http://www.michael-baker.com/home/images/control.jpg

• http://www.middlecity.com/ch17.shtml

• http://www.newventuretools.net/cba/cba_components.html

• http://www.nordicaluminium.fi/img/linked/en/yritys/pg-alukaavio_x.gif

• http://www.nos.org/srsec320newE/320EL29a.pdf

• http://www.principlesofaccounting.com/ART/c21art/budgetedsales.PNG

• http://www.referenceforbusiness.com/management/Comp-De/Cost-

Accounting.html#ixzz1Hsy9U7rO



• http://www.sewgratefulalways.com/Icons/Cost_Sheet_2-9-08.gif

• http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/budget-example.html

• http://www.starting-a-personal-training-business.com/image-files/budget3.gif

• http://www.suite101.com/content/basic-cost-accounting-variance-analysis-a165381

• http://www.suite101.com/content/process-costing-a52142#ixzz1IjqBXx1p

• http://www.trackersuite.net/graphics/process_job_costing.gif

• http://www.ucm.es/info/gsolfa/imagenes/orellana_Organic_and_Inorganic_Synthesis

_Laboratory.jpg

• http://www.uoit.ca/assets/Section~specific/Departments~And~Staff~/Learner~Suppor

t~Centre/documents/Types_of_Reports.pdf

• http://www.usenix.org/events/nsdi04/tech/full_papers/balazinska/balazinska_html/figu

res/cost-graph.jpg

• http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm

• http://ylovephoto.com/fr/wp-content/uploads/2011/03/car_plant.jpg



SelfevalueringsriglyneSelfevalueringsriglyneSelfevalueringsriglyneSelfevalueringsriglyne

Riglyne: Aktiwiteit 1

U is sopas aangestel as die Senior Kosterekenmeester van u onderneming. U opdrag is

om ŉ nuwe kosteberekeningstelsel te implementeer. As ŉ eerste fase moet u die Raad van

Direkteure oplei. Ter voorbereiding van hierdie opleidingsessie, beantwoord die volgende

vrae:

a. Wat is die wese van Koste Rekeningkunde?

Koste Rekeningkunde bepaal die begroting en die werklike koste van bedrywighede,

prosesse, departemente of produkte en die ontleding van afwykings, winsgewendheid

of sosiale gebruik van fondse – inligting wat belangrik is in bestuursbesluitneming.

b. Wie is die belanghebbendes van Koste Rekeningkunde?

Eksterne belanghebbendes is diegene wat ŉ gevestigde finansiële belang in die

onderneming het. Byvoorbeeld banke (lenings en verbande), beleggers (beleggings),

terwyl interne belanghebbendes die maatskappy of onderneming se direkteure,

bestuurders, afdelingshoofde, ens. insluit.

c. Noem en beskryf die drie komponente van kosteberekening

• Direkte arbeid is werkers wat direk betrokke is by die produksie van goedere of

dienste.

• Direkte materiale word gebruik in die verloop van die vervaardigingsproses en

word deel van die produk.

• Oorhoofse koste verwys na indirekte fabriek-verwante koste wat aangegaan

word wanneer ŉ produk vervaardig word.

d. Onderskei tussen die drie tipes begrotings

• Oorhoofse begrotings: Oorhoofse begrotings sluit alle finansiële uitgawes

van ŉ onderneming in. Kosterekenmeesters berei begrotings vir die onderskeie

departemente voor wat uiteindelik vervat word in die oorhoofse begroting.



• Standaardbegrotings: Standaardbegrotings spesifiseer Rand bedrae wat die

onderneming vir elke produksiefunksie toelaat. Personeellede vergelyk die

werklike produksiegetalle met die standaardbegroting om te bepaal of daar

enige gunstige of ongunstige afwykings tydens die produksieproses voorgekom

het.

• Veranderlike begrotings: Veranderlike begrotings maak voorsiening vir ŉ

spesifieke variansiereeks in die produksieproses. Veranderlike begrotings

verseker dat klein produksie afwykings, soos onverwagte toename in

verbruikersvraag of die opbou van ekstra voorraad vir toekomstige verkope, nie

gereken word as ongunstig afwykings in die onderneming se

produksiebegroting nie.

e. Analiseer die waarde van etiese optrede in Koste Rekeningkunde

Die algemene etiese standaarde van die samelewing is van toepassing op alle mense,

maar veral op mense in beroepe soos medisyne, regte, verpleegpersoneel en

boekhouding. Die gemeenskap het gewoonlik hoër verwagtinge van professionele

persone, omdat hulle die gehalte van dienste gelewer deur professionele mense, moet

kan vertrou.

Etiek in die rekeningkundige professie is van groot belang vir diegene wat afhanklik is

van die dienste wat deur hierdie professies gelewer word. Belanghebbendes soos hulle

kliënte, kredietverskaffers, regerings-, belastingowerhede, werknemers, beleggers, die

sake- en finansiële gemeenskap, ens. sien hulle as bekwame, betroubare en

objektiewe persone.

Professionele rekenmeesters moet dus nie net goed gekwalifiseer wees nie, maar ook

oor ŉ hoë mate van professionele integriteit beskik. As gevolg van hierdie hoë

verwagtinge, het professionele persone etiese kodes aangeneem wat ook bekend is as

kodes van professionele gedrag. Hierdie etiese kodes doen ŉ oproep op lede om ŉ

gehalte diens te lewer wat verder strek as bloot die vereistes gestel deur wette en

regulasies.




U is pas aangestel as ŉ konsultant om standaard kosteberekening by die onderneming

ABC Pty. (Ltd.) te inisieer. Skryf ŉ verslag aan die Direksie van ABC Pty. (Ltd.) waarin u

die volgende verduidelik:

1. Waarvoor Standaard Koste Rekeningkunde gebruik kan word in ABC Pty. (Ltd.).

Standaard kosteberekeninge stel die onderneming in staat om:

• Standaard koste te vestig en te handhaaf.

• Die koste-elemente vir die produkkoste bepaling te definieer.

• Voorraad en werk-in-proses te waardeer

• Uitgebreide kostesimulasies met behulp van onbeperkte kostetipes te verrig.

• Winsmarge te bepaal deur gebruik te maak van verwagte produkkoste.

• Standaard koste op datum te bring deur gebruik te maak van die verskillende

kostesoorte.

• Voorraad op hande en in transito-voorraad te herwaardeer.

• Afwykings teen verwagte produksiekoste te dokumenteer.

• Die organisasie se prestasie op grond van reeds bekende produkkostes te meet.

2. Die tipes standaard kostemetodes wat beskikbaar is.

Daar is twee tipes standaard kostemetodes, naamlik:

• Volledige standaard kostemetode

• Gedeeltelike standaard kostemetode



3. ŉ Grafiese voorstelling van die komponente van standaard koste.

4. Bepaling van die kostesentrums in ABC Pty. (Ltd.).

ŉ Kostesentrum is ŉ departement of ŉ deel van ŉ departement of ŉ item van toerusting of

masjinerie of ŉ individu of ŉ groep individue waarna geld geallokeer word, wat ŉ bepaalde

begroting kry en waar die bestuur van die kostesentrum direk verantwoordelik is vir alle

koste wat aangegaan word en om binne die toegewysde begroting te bly. ŉ Kostesentrum

kan dus beheer word en is nodig vir die bepaling van koste. Kostepunte is nodig vir die

bepaling van die koste. As die hele fabriek besig is in die vervaardiging van ŉ produk, is

die fabriek ŉ kostesentrum.

5. Hoe standaard kosteberekening in die rekeningkundige stelsel geïnkorporeer

kan word.

Klassifikasie van rekeninge is nodig om die vereiste doel te bereik, dit is waar funksie, bate

of inkomste items ontmoet. Kodes kan gebruik word. ŉ Standaard is ŉ voorafbepaalde

maatstaf vir materiaal, arbeid en oorhoofse koste. Dit kan uitgedruk word in die gehalte en

die monetêre metings in die standaard koste.

Direkte

arbeid

standaarde

Oorhoofse koste

Direkte

materiaal

standaarde




U is ŉ dosent aan ŉ hoër onderwys inrigting en u doseer die vak Proses Koste

Rekeningkundige stelsels. Berei antwoorde voor vir die volgende vrae wat u tydens ŉ

besprekingsklas aan u studente moet verduidelik.

1. Wat is die hoofdoel van proseskosteberekening?

Die hoofdoel van proseskosteberekening is om die koste van materiaal, arbeid en

oorhoofse koste wat toegeskryf kan word aan die gebruikseenhede in die produksie van

goedere en dienste te bepaal om sodoende die koste van ŉ voltooide produk of diens te

bereken.

2. Wanneer word werkbestellings- en wanneer proseskosteprosedures toegepas?

Die aard van ŉ onderneming se vervaardigingsbedrywighede bepaal of werksbestellings-

of proseskosteprosedures gebruik word. As koste geassosieer kan word met bestellings,

word werksbestellingsprosedures gebruik. Wanneer die vervaardigingsaktiwiteite

deurlopend plaasvind en nie vir spesifieke bestellings nie, word proseskosteprosedures

gebruik.

3. Dui aan watter kosteberekeningsprosedure (werksbestellings- of

proseskosteberekeningsprosedure) gebruik sal word in die vervaardiging van

die volgende produkte:

a. Petrol

b. Sigarette

c. Goue stroop

d. Akademiese boeke

e. Doelgemaakte meubels

a. Proses

b. Proses

c. Proses

d. Werksbestellingsprosedures



e. Werksbestellingsprosedures

4. Wat is die kenmerke van die proseskosteprosedures?

• ŉ Koste van produksieverslag word gebruik om die totale koste en eenheidskoste

te versamel, op te som en te bereken.

• Produksie inligting word versamel en gerapporteer deur die verskillende

departemente.

• Koste word gepos na die departementele werk-in-prosesrekeninge.

• Produksie in die proses word aan die einde van ŉ tydperk hersaamgestel in terme

van voltooide eenhede.

• Totale koste gehef teen ŉ departement word gedeel deur die totale berekende

produksie van die departement ten einde ŉ eenheidskoste te bepaal vir ŉ

spesifieke tydperk.

• Koste van voltooide eenhede van ŉ departement word oorgedra na die volgende

verwerkingsdepartement ten einde die totale koste van die voltooide produkte

gedurende ŉ tydperk te bereken. Terselfdertyd, word die koste toegeken aan

eenhede wat steeds in die proses is.

5. Wat is die doel van ŉ koste van produksieverslag?

ŉ Koste van produksieverslag is ŉ effektiewe weeklikse of maandelikse opsomming van

die materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse koste wat deur elke departement of

kostesentrum verbruik word. Dit bied noodsaaklike inligting vir persone wat

verantwoordelik is vir kostebeheer.




Tariefvasstelling vir hospitaaldienste deur van kosteberekening gebruik te maak

Tariefvasstelling is die prys vir dienste gelewer teen ŉ vaste standaard formaat – dus die

waarde, die koste per eenheid van enige diens wat gelewer word.

Hospitaaltariewe moet vasgestel word deur ŉ gedetailleerde studie te maak van al die

koste daaraan verbonde. Hospitaaltariewe moet finansieel gesond en lewensvatbaar wees

en moet gebaseer wees op die koste van die verskaffing van die dienste. Die koste moet

direkte en indirekte koste insluit, plus ŉ gepaste voorsiening vir waardevermindering van

bates.

Tariefvasstelling moet verband hou met die koste van insette soos arbeid, voorrade, ander

oorhoofse uitgawes en kapitale koste van die toerusting en infrastruktuur.

Kosteberekening word al hoe meer erken as noodsaaklik vir die doeltreffende bestuur van

ŉ hospitaal. Dit stel die hospitaaladministrasie in staat om die werklike koste van die bedryf

van elke afdeling, departement of diens te bepaal. Dit meet ook die prestasie van die

verskillende afdelings van die hospitaal.

1. Daar is sekere bates (van kapitale aard) in ŉ hospitaal nodig om dienste te lewer.

Die geboue is een so ŉ tipe bate. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe

bates.

Grond, masjinerie, toerusting, ander bronne en fasiliteite.

2. Afgesien van die bedrag bestee aan die verkryging van kapitale bates in die

hospitaal, is daar sekere herhalende bedryfsuitgawes wat noodsaaklik is vir die

doeltreffende funksionering van ŉ hospitaal. Die onderhoudskoste is een so ŉ

tipe bedryfsuitgawe. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe

bedryfsuitgawes.

Inspuitings, chemikalieë, skryfbehoeftes en drukwerk, herstelwerk en onderdele,

elektrisiteit en brandstofkoste, salarisse en lone.

3. Die tariefstruktuur word ook beïnvloed deur die salarisse en lone wat betaal

word aan mediese, paramediese en nie-mediese personeel van die hospitaal.

Hoekom is die salarisse en lone so ŉ belangrike kostefaktor?

Bekwame werkers is skaars om te bekom. Vir doeltreffende funksionering en bestuur



van ŉ hospitaal, is dit ook noodsaaklik om hierdie werkers te behou.

4. In sommige hospitale word een tarief gehef vir die verskillende tipe akkomodasie

wat beskikbaar is vir pasiënte. In ander hospitale is die saaltarief die laagste en

die tariewe vir private kamers heelwat hoër. Wat is die kostevoordeel wat hierdie

verskillende tariewe vir ŉ pasiënt kan inhou?

Die voordeel is dat dokters hulle pasiënte voor toelating tot ŉ hospitaal kan inlig oor wat die

verskillende dienste en geriewe ongeveer sal kos.


Gebruik die volgende as ŉ hulpmiddel om die inhoud van hierdie studie-eenheid te

bemeester:

Kies die korrekte antwoord:

1. Hierdie term beteken dat al die vervaardigingskoste (direkte en indirekte, vaste en

veranderlike koste) bydra tot die vervaardiging van die produk:

(a) Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening

(b) Proseskosteberekening

(c) Absorpsie kosteberekening

(d) Direkte kosteberekening

2. Die term wat die mees beskrywende term is vir die tipe kosteberekening wat bekend

staan as direkte koste:

(a) Uit die sak koste

(b) Veranderlike koste

(c) Relevante koste

(d) Prima koste

3. Koste wat hanteer word as produkkoste onder direkte koste is:

(a) Netto koste



(b) Veranderlike produksiekoste alleen

(c) Al die veranderlike koste

(d) Al die veranderlike en vaste vervaardigingskoste

4. Die basiese aannames wat gemaak word in direkte koste met betrekking tot vaste

koste, is dat die vaste koste:

(a) beheerbare koste is.

(b) ŉ produkkoste is.

(c) ŉ irrelevante koste is.

(d) ŉ tydperkkoste is.

www. a k a d e m i a . a c . z a

oste Rekeningkunde is ’n benadering tot die evalueringvan die algehele koste wat met die aksies van sake -bedrywighede verband hou. In die algemeen word dit op

standaard rekeningkundige praktyke gegrond en is KosteRekeningkunde een van die instrumente wat die bestuurdersgebruik om te bepaal watter tipe en hoeveel uitgawes betrokke isby die instandhouding van die huidige sakemodel. Koste Rekening -kunde kan ook beskryf word as die proses van die versameling,meting, ontleding, interpretering en verslagdoening van inligting oorkoste wat nuttig en relevant is vir die interne en eksterne belang -hebbendes van ’n sakeonderneming. Eksterne belanghebbendes isdiegene wat ’n gevestigde finansiële belang in die onderneming het,byvoorbeeld banke (lenings en verbande), beleggers (beleggings),terwyl interne belanghebbendes die onderneming of ondernemingse direkteure, bestuurders, afdelingshoofde en so meer insluit.

Een van die voordele van Koste Rekeningkunde is dat dit data nainligting en kennis verander wat nuttig is om prestasie te meet; omkostevermindering en die bestuur van koste moontlik te maak; omdie pryse vir goedere en dienste te bepaal; en om te bepaal of ’nprogram of aktiwiteit moet verander of gestaak word.

Inligting oor die koste van programme en aktiwiteite kan gebruikword as ’n grondslag om toekomstige kostes te skat in die voor -bereiding en hersiening van begrotingsversoeke. Betroubare inlig -ting oor die koste van die programme en aktiwiteite is belangrik virdie doeltreffende bestuur van ’n sake-entiteit se bedrywighede.Koste Rekeningkunde is veral belangrik vir die assessering vanoperasionele prestasie. Die doel is om die doeltreffendheid vanbe drywighede te verbeter.

In hierdie studiegids word aandag gegee aan die wese van KosteRekeningkunde, die koste rekeningkundige stelsels, koste-analise endie rol van Koste Rekeningkunde in bestuursbesluitneming.

K

a k a d e m i aj o u o o p , a f r i k a a n s e l e e r t u i s t e

Documents

Koste Rekeningkunde CAC105